Liber 7

IN hoc tractatu incipit pscrutari, vtrum omne motum habetat motorem, cum appareat, sensui aliquid moue ri ex se, absque eo, quod distinguatur motor a moto sensu, vt in quatuor elementis. & quidam dicunt quod ista demtro, quam induxit in hoc tractatu non est vera, adeo quod Oal. fecit in hoc tracta tum, in quo nititur declarare corruptio nem istius demronis. & quidam expositores dicunt, quod illud, quid declarauit in initio istius tractatus, est superssuum, cum hoc sit declaratum perfectius 1n Octa uo. & nos consyderabimus bameun in hoc. Et dicit: Omne motum, &c. id est ex hoc, quid dicam. Et, quia rerum motarum alia mouetur ex se. & alia mouetur ab extrinse co, in quibus manifestum est ea moueri a motore, d. si autem principium mo tus, &c. id est mota autem, quae mouentur ab aliquo extrinseco, non ex se, mai. ifestum est ipsa moueri ab alio. motor eini. eo¬ rum apparet esse aliud, vt motus lapi dis a baculo, & baculi a manu.

D. d. si autem principium motus, &c. id est mota vero, quae videntur moueri ex se, non ex extrinseco, sunt illa. de quibus in tendimus declarare ipsa moueri a mo tore alio. ponatur igitur tale motum moueri per se, non per partem eius, id est moueri secundum totum, non quia pars eius moueret totum. illud enim quod mouetur, secundum totum. quia pars eius mouet to tum, est inotum per accidens, vt mo tus corporis totius animalis per motum caloris naturalis, aut musculotum. a motum enim primum per se in animalibus est cor, quod non mouetur secundum totum, quia pars eius mouet se, & mouet totum. & hoc est intelligendum ex hoc, oid dixit & moueatur A er, non quia aliquid ex eo mouetur. Et dixit hoc, quia istud motum, de quo vult perscrutari, scilicet quod mouetur per se, debet esse motum secundum to tum, non secundum partem, vt dictum est in principio Quinti, quod rei motae quid, dam attribuitur motui, quia pars eius mouetur taneu, reliquum autem mouetur ab ista parte. quoniam hoc intellectum fecit Oal. & multos hoines errare in intentione huius demrronis: & existima uerunt quod ex istis proponibus pro positis hic non sequitur illud, quid inten debat concludere. Et, cum induxit genus moti, in quo est dubitatio, & de terminationem, quae debet esse in moto, de quo vult declarare ipsum ha bere motorem, & est ipsum non mo ueri secundum totum, quia pars eius mouet se, & mouet totum cum tale compositum est ex pluribus vno moto, perseruta tio autem est haec de vno moto simpli ci, dixit: Dicamns igitur primo, &c. I. dicamus ergo quod existimare hic esse aliqua, quae mouet se, prper hoc, quod apparet sensui, non est sufficiens. nam il la, quae videntur moueri secundum totum, & sunt continua, possunt diuidi in duas per tes, motore, scilicet & motum. & existimatur quod motor in eis non est distinctus a moto. v. g. vt sit motor in illa re pr, & motum H&, & totum motum mouetur ex se, per quid existimatur quod totum mouet se, & est pra, cum non senti tur, vtrum vnum eorum moueat reliquum Et, cum induxit causam, qua accidit homini dubitare in quibusdam motis, & existimare ipsam moueri ex se sine motore, incoepit declarare quod omne motum habet pri mum motorem.

Quia manifestum est quod omne, quod non mouetur ab aliquo, non cessat per cessationem alicuius, quoniam non quiescit nisi a se: &, cum posuit hant propositionem, scilicet dicentem quod omne, quid non mouetur ab aliquo, omnino non cessat a suo motu per cessationem alterius: & hoc per se, non per accidens. & siue cessatio alterius fuerit per quietem, aut per corruptionem, sequitu per conuersionem per contrapositionem quod omne, quod cessat per cessationem, alterius a motu, mouetur ab alio. Et hoc intendebat, cum d. Ergo ne cesse est, si aliquid cessat a suo motu, &c. id est & siue illud, per cuius cessa tionem, aut per cuius corruptionem cessat motus, fuerit ipse motor, aut aliquid, ex quo sequitur quies, aut corru ptio motoris. Et, cum posuit quod omne quod quiescit per quietem alterius essen tialiter, mouetur ab illo: & si illud, per cuius quietem quiescit, non sit motor, sed aliquid, ex cuius quiete sequitur quies motoris, aut eius corruptio: quoniam omne, quid cessat esentialiter per cessationem alterius, necesse est vt illud alterum sit, aut ipse motor, aut aliquid ex cuius quiete sequitur quies motoris, aut corruptio motoris: si autem hoc non fuerit, erit quiescens ab alio per accidens.

D. d. quoniam, si hoc fuerit manifestum, &c. id est &, cum positum sit quod quicquid quiescit per quietem alterius, mouetur ab alio: & est declara tum quod omne motum est diuisibile: ap paret ex hoc quod omne motum mouetur ab alio. D.incoepit narrare modum con secutionis, & d. Qam, cum videmus ABmoueri, &c. id est quoniam, cum pofuerimus primum, & per se, id est non per aliqua partem in ipse, necesse est vt istud primum sit diuinbile. nam declaratum est quod omne motum est diuisibile.

D. d. diuidatur in c. id est & cum omne motum est diuisibile, diuidatur igitur primum motum, quid ponimus in puncto c. necesse est igitur, cum imaginati fuerimus ex hoc moto quod est aliqua pars quiescens. v. g. c r, necesse est vt totum quiescat scilicet AE. id est quoniam, cum pars e o quierit, quiescet pars Ac. &, cum pars quiescit, necesse est vt totum quescat. Et, cum posuit quod necesse est vt istud motum quiescat, cum quieuerit aliqua pars eius, incoepit declarare hoc, ducendo ad inconueniens, & d. si igitur non quieuerit, &c. id est si igitur to ita magnitudo ABnon quieuerit, cum quieuerit pars cee, tunc pars AC mouebitur post quietem Cp. & sic illud motum non erit motum, primo, & per se, sed erit motum per illam partem quae remansit mota post quietem par tis quiescentis: sed positum est primum motum, & inconueniens est. Et hoc, quod dixit, quod motum, ex quo quiescit aliqua pars, & corrumpitur, & reliqua remanet mota, non est pri mum motum, est manifestum per se, cum concedatur hic esse primum motum: & est manifestum per se hic esse primum motum huiusmodi. Et stam propositionem ignorauit Oal. & alii, qui non intellexerunt hanc demronem. existimauerunt enim quod il lud, quod mouetur per se, non sequi tur cu aliqua pars eius quieuerit, vt totum quiescat, sed sequitur vt remaneat motum per partem, non per totum: quia intellexerunt hic per motum per se, illud, quod opponitur moto per accidens, non moto per partem eius. Et, quia hoc intellexe runt per motum per se, ideo non fuit necesse apud eos, cum in hoc moto quieuerit aliqua pars eius. vt resi duum quiescat. & ideo non apparuit eis modus declarationis, quem Arist. intendebat in hoc loco. Et necesse est hic esse prima mota, quia corpo ra naturalia non diuidunt in infinitum in eo, quod sunt corpora naturalia v. g. quoniam primum motum in igne est minima pars, quae pot esse ignis in actu: & similiter primum motum ca loris naturalis animalium est etiam minima pars, quae potest mouere illud animal. & manifestum est in hoc modo motus, quod, cum fuent imagina: um quod, cum pars eius quiescit, to tum quiescit. cum igitur fuerit de¬ claratum quod, cum pars primi moti: quieuerit, statim totum quiescet: & omne, quid quie scit a motu per quie tem alterius necessario mouetur ab alio: concluditur in prima figura, quod primum motum est motum per aliud, &, quia omne motum ex se necesse est, si ipsum non fuerit primum motum, vt in eo sit primum motum, sequitur vt omne motum ex se habeat motorem, & in hoc erat dubium de elementis, in animalibus vero manifestum est quod motor differt a moto. Declaratum est igitur ex hoc ser mone quod ista demonstratio est vera, & quod est de genere signorum certorum: licet non sit de oenere demronum Tsimplicium. Et pont quis dicere quod propositiones, quae vesalitatae sunt in ea, non sunt vniversalies omni moto ex se. cum in corpore coelesti impossibile est dicere quod, cum quieuerit pers quiescit totum, cum imaginari hoc sit impossibile. ista autem demro fun data est super hoc, quod partem quiescere in omni moto est possibile. quod est impossibile in corpore coelesti: & similiter in anima, quam Pla. ponit mouere se. Ad hoc autem dicendum est, quod partem quiescere corporum, & de qui bus demratum est, quoniam impossibile est vt corrumpantur, aut quiescant, quodammodo est possibile, quodammodo impossibile. est enim possibile, secundum quod est corpus, impossibile est autem, secundum quod est aliquid corpus, v. g neque leue, neque graue. &, quia consyderatio haec est de corpore, secundum quod est corpus, cum motum, secundum quod est motum, est corpus, ideo illud, quid positum est hic, est possibile. ergo possibilitas haec non datur corpori coelesti, nisi modo possibili. Et sciendum est, quod multa necessa¬ ria sequuntur per se multa possibilia, & quod propter hoc est possibile in signis, vt propositines eorum sint com. positae ex possibilibus, & necessarijs: sed tamen necesse est, vt maiores sint necessariae: quoniam hoc modo contingit quod conclusio sit necessaria, sicut in hac demratione, & plures de monstrationes Sexti istius sibri sunt huiusmodi. Sed dissolutio, super quam sustentandum est in hoc loco est, quoniam propositionum syiiri inducentis ad inconueniens, aliae sunt categorice, aliae hypotheticae. Hypotheticae autem sunt duobus modis. est enim modus, in quo praecedens est possibile, aut necessarium, si consecutio necessaria. v. g. si sol ascendit, dies est. & in hoc ponitur praecedens, & concluditur consequens, aut destruitur, oppositum consequentis. a Est alius modus, in quo praecedens est impossibile. & in hoc semper destruitur comsequens, & nunquam ponitur antecedens. sed talibus propositionibus vtuntur in syllogismo ducente ad inconueniens. Cum igitur dixerimus quod, si corpus coeleste, quod si pars eius quieuerit, totum quie scet, necessario mouetur ab alio, est consecutio vera: ac si diceremus quod, si lapis volat, habet alas: licet lapidem volare sit impossibile: quem admodum corpus coeleste impossibile est vt pars eius quiescat. sed, cum posuerimus coelum moueri ex se, sequitur necessario oppositum precedentis illius continuatiouis, quod est partem quiescere, ita, quod totum non quiescat: ac si poneremus aliud, ex quo sequeretur quod id, quod volat, non habet alas, verbi gratia si poneremus quod volatile esset retentibile in aere per se.

Cum declarauit, quod omne motum mouetur ex aliquo, quoniam d motis, quae mouetur ex extri seco, manifestum est, & Sunt omnia, ese mouentur secundum generationem, & corruptio nem, et augmentum, & alterationem, & quae dam, quae mouentur in translatione. & declara tum est per hunc secundumonem, quod illa, quae mouentur ttanslatione anin ab aliquo extiimseco, ne cessario mouentur ab alio, ideo vniversalitas istius, proponis vera est, & est quod omne transmu tabile transmutatur ab alio, deide acce pit hanc, proponem, indeclarando quod omne mo tum in loco mouetur ab alio: IShoc sit declaratum, cum declarauit vniversalitatem minoris, proponis, quam incepit in hoc sumo ne: & d. Et quia motum, &c. &, quia transla tum in loco transmutatur: & omne transmuta cum transmutatur ab alio: necesse est vt omne translatum transferatur ab alio¬ Sed ista declaratio, sicut diximus, est Logica: & vtitur ea ad confirman dum. nam propo, dicens quod omne transmutatum transmutatur ab aliquo, ve rificata est nobis, quia quaedam est manifesta per se, & quaedam est demonstrata, scilicet in translatis. ergo nihil est concludere translata, mediante illa propone: sed, sicut diximus, vtitur illa ad confirmandum. Et potest intelligi sic. &, quia primum motum in loco ex se declaratum est quod non mouetur, nisi ab alio, necesse est vt omne motum in loco moueatur ab alio. at hoc est euidentius. Et, cum declarauit hanc proponem scilicet quod omne translatum in loco mouetur ab alio, siue fuerit in illo motor, siue extra, d. & motor mouetur ab alio, &c. id est &, cum omne motum in loco mouetur ab alio, si illud aliud fuerit extra, necessario non mouet, nisi moueatur hoc enim notum est de corporibus mouentibus alia corpora secundum translationem:: & ipse veri ficabit hanc, proponem post. cum igitur mo tor extrisecus Iloco non mouet, nisi moueatur: & omne motum mouetur a motore: necesse est, si motor extrinsec mouetur etiam a motore extriseco, vt hoc non procedat in infinitum, sed perueniat motus ad motum, quid mouetur non a motore extrinseco, sed a motore intrinseco. Et hoc intendebat, cum d. sed necesse est vt cesset apud aliquid, &c. i. necesse est vt perueniat in corporibus qua mouent se ad inuicem in loco, aut mo uetur a motore, qui non mouetur per se: & iste necesse est vt sit in primo moto, non extra illud, aut intendir quod necesse est vt hoc perueniat ad aliquid motum ex se. id est per pricipium in eo, non ex extri seco, quoniam vtrumque isto sequitur ex dmrne diceda.

Idest, ponamus igitur mota mouentia se adinuicem ex extrinsecor & procedat hoc in infinitum. v. gr Amoueri ex n, & per moueri ex c, cum sit impossibile mouere A, nisi moueatur & cent ex pr, cum impossibile est c, mo uere pr, nisi moueatur, secundum quod est motor extrinsecus scilicet corpus, & ponamus hoc procedere in infinitum. Et, cum po suit illud, quod nititur destruere, in coepit ponere veras propositiones, eu cum comunoantur huic posito, sequitur impossibile. & dixit: &, quia insimul, &c. id est &, quia notum est per se quod omne corpus, quod mouet aliud corpus, non mouet ipm, nisi mouea tur cum eo in tempore, in quo mouet ipsum, manifestum est, quod insib mouebuntur A, & r, & i, & c, & c, & p. & sic motus A, & i, & c, & pDr omnium erunt insimul. Et notandum est, quod hoc sequitur in motu, non in quiete scilicet quoniam necesse est vt omnia moue antur insimul in eodem tempore, si vnum eorum mouetur. & non seutur, si vnum eorum quiescat, quod omnia quiescant simul. primum enim motum potest quiescere, & vltimum remanebit in motu. Et quia Gale. opinatus est quod in talibus motoribus, & motis sequitur vt quiescant insimul, & cor, vt dixit, cum extrahitur ab animali, fortasse mouetur per duos passus dixit quod cor non est primum principium mouens animal in loco: & quia ani mal non mouetur, postque caput abscinditur, dixit quod principium mot est caput. Ego autem vidi arietem, postque caput fuit abscissum, ambula re huc, & illuc multotiens.

D. d. possumus enim accipere, &c. id est & ista mota, quae posuimus infinita sunt mota insimul, & mouentia se adinuitem. quoniam, & si posita sint infinita, tamen pose est accipere vnumquodque eorum: quoniam in vnoquoque eorum inueniuntur ea, quae sunt necessaria in hoc, quod motus sit vnus numero, & hoc, per quod posuimus ea moueri a seinuicem in infinitum, non prohi bet vt motus vniuscuiusque eorum sit vnus numero, & finitus i se: & si po nantur infinita in nuntero. nam vnum quodque eorum incipit moueri ab aliquo, & peruenit ad aliquid. Et dixit hoc, quia, cum declaratum sit quoniam motus rectus infinitus non est, ideo aliquis potest dicere ci, quod te ponere talia mota est ponere motum rectum infinitum. & quasi d. rundendo quod hoc non est verum. quoniam omnis motus isto rum est vnus sumero, & finitus. & non indiget in hac demonstratione accipere vnum istorum motuum scilicet ponere ipsum esse, & tunc concludere. Et, cum narrauit quod vnusquisque istorum est vnus numero, fecit metionem de illo, quod declaratum est in Quinto de vno motu, & secundum quot modos dicitur quod motus est vnus,

Hoc totum declaratum est in Quin to: sed iterauit illud hic ad rememo randum. & abbreuiatio eius est, quod mo tus aut est vnus numero, aut specie, aut genere. In hoc autem, quod motus sit vnus numero, tria exiguntur, scilicet vt sit vnius moti numero, & in vno tempore numero, & de vno nu mero in vnum numero. Et motus vnus in specie est ille, qui est de vno in specie in vnum specie. vt motus, qui sunt in coloribus, & translatione. Et qui est vnus genere est ille, qui est de vno genere in vnum genere. vt motus, qui sunt in praedicamento subst. antiae, aut quantitatis, & vbi.

Cum posuit quod primum notum est quod duo mota, & mouentia, quae stu huiusmodi insile,r mo uent, &quod motus cuiuslibet eorum est vnus inunero, & finitus, IScongregatum sit insi nitum, vult declarare quod ex hoc sequtur vt motus ifinitus sit in pre finito, & icoepit ponere exemplar mobilium, quae sunt, huiusmodi, & motuum, &. d. Accipiatur igitur, &c. id est &, quia iam posuimus quod primum mo tum istorum est A, & secundum est ri, & terrium c, &qurtum p, & sic in ifinitum: ponatur igitur quod motus A sit ri, & motus a sit a, & mo tus c sit quod & motus per sit r, &sic in infini tum: cum possibile sit nobis accipe vnunquem que istorum motuum.

D. d. & tpeos, in quo mouetur A, sit 9. id est &ponatur quod tpeos, inquo mouetur A, quod est primum motum. sit rpeos teiminatum, cum motus A, sit motus termi natus. v. g. d. &, cum posuit hoc. d. sed di claratum est quod in eodem tpre, &c. id est ex quo sequitur vt motus ifinitus scilicet motus HAAT & caeterorum in infinitum sint in tpere finito cilicet in mpre o, in quo motum est primum mo tum scilicet 4. D.expressit modum asecutionis &. d. sed declaratum est quod in eodem tpre, &c. id est & necesse est, cum ista mota sint infinita, cum vnum eox moueatur. v. g. postremum in tpre terminato, vt motus infinitus sit in tpere finito, quia iam posuimus quod in eodem tpe, in quo posuimus vnum eorum moueri, in eo mouebuntur omnia cum eo. ex quo sequitur vt motus infini ti sint in tempore finito. Et dixit: nam motus eorum omnium, aut erit aequalis motui A, aut maior, &c. id est & hoc sequitur ponendo quod motus vnius¬ cuiuslibet eorum est maior motu A primum, aut aequalis ei, aut minorsed, quia impossibile est vt motus mo ti sit minor motu motoris, quo mo uetur, & potest esse maior, dixit: nam moius eorum motuum, &c. Nos autem diximus, quod non est dicitur a in hoc siue ponatur maior, aut mis ex: licet non possit minor poni. & hoc necesse est, si concesserimus quod omnis motus est diuisibilis. Et, quia illud, quod sequitur ex hoc sermone, est quod motus infiniti sunt in tempore fini to, non motus infinitus i tempore finito, quod declaratum est esse impossibile in Sexto, dixit:

Quia ex hoc sermone sequitur, vt motus infiniti sint insimul in ten¬ pore finito. non vt motus infinitus I sit in tempore finito, & est illud, quid declaratum est esse impossibile in Sexto, dixit: Secundum igitur hunc mo dum existimatui, &c. id est secundum igitur hunc sermonem praedictum existi matur quod illud, quod intendebatur. declarari, quoniam impossibile est vt ista mo ta procedant in infinitum, declaratum est. sed, cum hoc fuerit bene consyderatum, apparebit quod non declaratum est. nam ex hoc syllogismo, quem induxit, non sequitur impossibile in rei veritate, sed impossibile, vt videtur. Et hoc intendebat, cum dixit: quoniam ex hoc non sequitur improbabile. id est impossie. D.demonstiauit quod illud, quid concluditur ex hoc syllooismo inducente ad inconueniens est possibile, non impossibile, & dixit: possibile enim est vt in tenpore finito, &c. id est possibile enim est vt in tenpore finito sint motus infiniti insimul, ita, quod congreoatum ex eis non sit vnus motus, sed vnusquisque eorum differat a reliquo, ita, quod sint multa infinita, quorum vnum, quod moueatur per se singulariter, & omnia moueantur in tempore aequali. hoc enim possibile est, & est illud, quod conclu sit iste sermo praedictus, non impossibile, vt videbatur.

D. d. & hoc acci dit, &c. id est vt vnumquodque eorum scilicet infinitorum positorum moueatur motu proprio, & omnia insimul. quod est possibile, non impossibile, vt videtur in primo aspectu.

Nititur addere in sermone illud, ex quo sequitur impossibile in illo syllo gismo inducente ad inconueniens: & est quaa istae magnitudines sunt vna magnitudo, aut secundum vnam continuationem, aut secundum contiguationem. nam, cum fuerit vna magnitu do, habebunt vnum motum. quoniam, cum fuerit positum quod ista magnitu do congregata ex eis est infinita, tunc motus erit infinitus. &, cum fuerit positum quod vnum eorum mouetur in tempore terminato, & omnia mouen tur insimul, possibile est vt moueantur in illo tempore terminato scilicet finito per magnitudinem infinitam. &, quia magnitudo infinita debet moueri motu infinito, necesse est ex hoc vt l motus infinitus sit in tempore finito. quod est contra illud, quod declaratum est in Sexto. De.d. Sed, si motor primo, &c. id est sed, si illdm, quod primo mouet postremum motum, cilicet A, fuerit corpus, necesse est vt iste motor, cum mouet, aut contingat postremum motum scilicet s, sicut videmus hoc in corporibus discretis, qua mouent se adinuicem in loco scilicet quoniam non mouent se adinuicem, nisi cum continguntur, aut iste motor sit comtinuum cum moto, sicut videmus hoc in membris animalium. v. g. vt choidae, quae mouent manum, & mul sculi, qui mouent chordas. Dem. d. sicut videmus contingere in omnibus. id est & hoc, quod diximus de motore propinquo primo cum postremo moto est consequens. & contin gens eis, sicut est contingens omnibus scilicet secundum quod posuimus ea esse corpo ra infinita, qua mouent se adinuicem.

D. d. eroo necesse est vt congre gatum ex istis, &c. id est &, cum sequitur in istis omnibus corporibus, quae mo uent se adinuicem, vt sint in tempo re motus, aut contigua, aut continua, necesse est vt illud, quod congregatur ex istis in tempore motus, sit vna ma gnitudo, aut secundum contiguationem, aut secundum continuatio nem.

D. d. Accipiatur igitur. id est ponatur igitur vtrumlibet istorum sit possibile, cum illud, quod sequitur ex vtrolibet sit illud scilicet quod ista corpora mota, & mouentia sint vnum secundum com tiguationem, aut continuationem, & quod motus eorum est vnus eodem modo.

D. d. & sit vna magnitudo &c. id est ponatur igitur magnitudo comngregata ex istis, aut vna secundum contiguationem, aut secundum con¬ tinuationem vt sit magnitudo, quae congregatur ex magnitudinibus ABCp,quorum motus est ria 4.r.

D. d. & non est differentia, &c. i. &, cum posuerimus quod istae magni tudines sunt tales, & mouetur vnum eorum, verbi gratia postremum in tempore o, necesse est vt omnia mo ueantur insimul, quasi vna magnitudo in hoc posito tempore finito Et, siue posuerimus quod istae magnitu dines sint finitae, aut infinitae, conse cutio eadem erit, idest sed, cum pofuerimus ipsas esse infinitas, contin get impossibile. & est vt vnus mot infinitus sit in tempore finito. De inde dixit, quod est impossibile v. troque modo, scilicet siue fuerit vnum secundum continuationem, aut secundum contiguationem.

Cum declarauit, quod impossibile est vt mota, & mouentia sint huiusmodi, & quod necesse est ea peruenire ad primum motum, quod non mouetur ab aliquo extrinseco, sed ex se, declarauit hoc, & dixit: Manifestum est igitur quod motus ab alio quiescet in aliqua nora, &c. id est manifestum est igitur ex hoc quod motus, qui sentitur hic in istis corporibus, quae mouentur a seinui cem, & non sentitur primum motum ex eis, necessario quiescet apud primum motum ex se, quod non indiget motore alio ex se.

D. d. Et non accidit huic demonstrationi diminutio, &c. id est & non accidit isti demonstrationi diminutio. quoniam impossibile non sequitur in ea, nisi ex opposito quaesiti: licet positiones verae coniunctae opposito quaesiti non sint necessariae, sed possibiles nam, si oppositum quaesiti esset possibile, & propositiones coniunctae essent possibiles, tunc nullum accideret im possibile. impose enim non accidit ex posbi& intendit hic per improbabile im possibile.

D. d. Et quod primum motum, &c.. & ita inuenitur in exemplari. &, inten dit sic. & similiter non accidet huic decla rationi diminutio. quoniam motor ad quem induxit, est primus, secundum illud, ex quo est motus, non pri mum, ad quod est motus. & est fere manifestum per se. & non contingit vt sit in loco ex primo moto ex eo. sicut contingit in eo, secundum quod mouet motum ex eo, quasi agens. & signum cius est hoc, quid dixit post: sed illdm, quid est primus motor, secundum quod ex eo, &c. Et forte hic est error scriptoris, qui debebat ponere loco huius nois mo tum, hoc nomen motor. & tunc intentio erit talis, & quod primus motor, ad quem iduxit sermonem ipsum, esse non motum, non est motor secundum finem. Et tui: c intentio istius sermonis est notificare, quod ex hoc sermone non declaratur, vtrum iste primus motor sit motor, quasi agens, & finis insimul, aut motor secundum finem sit aliud a motore in eo secundum agens. Et dixit hoc, quia ista nondum sunt declarata de hoc primo motore, & ipse declarabit ea in Octauo, hic autem intendit declarare hoc esse primum motum & primum motorem, vnde in principio Octaui ponit, quod hic est primus motus, & primum motum: & perscruta tabitut de hoc motu, vtrum sit aeternus, aut generatus. Et ideo qui dicit, quod ista declaratio est superfsua, nam illa, es est in Octauo sufficit, vt fecit The mistius, peccat. intentiones. enim diuer sae sunt. Hoc enim quod declaratum est hic, praeponitur ei, quod declaratum est illic scilicet motum aeternum esse: & illud, quod dictum est in Octauo, est quomodo est dispo in primo motore. Et ideo processit in aeternitate motus per duas vias: quarum Prima est ex I primo moto: & Secunda ex consyderatione de natura eorum, quae mouentur ex se, & est maois propria.

D. d. sed illud, quod est primus motor i. & non intelligo hic per primum motorem, nisi illum, quod dicitur primo: quia locus eius, ex quo est principium sui motus, est locus eius, quod mouetur ex eo. & hoc manifestum est in moto ex se scilicet quoniam locus eius, ex quo incipit motus, est locus moti. & accidit hoc, quia iste motor non est corpus, sed forma in corpore. Cum igitur attribuatur loco, non attribuitur, ni si loco eius, quod mouetur ex eo. & ideo dixit: Et dico locum, &c. id est & di co quod locus eorum est idem. id est quia inter illa non est medium. quoniam, cum inter motorem, & motum non fuerit aliud motum, tunc locus eorum erit vnus necessario.

D. d. hoc enim commune est, idest vt mihi vi detur, quod omnis motor, & motum, in ter quae non est medium, sunt communia, scilicet in hoc, quod locus eorum est vnus. &, si primus motor non est corpus, non est in loco: sed, cum attribuitur loco, non attribuitur, nisi loco moti. non enim est in loco, nisi quia motum ex eo est in loco, cum sit forma in moto. & hoc erit, si intellexerimus hic per primum motum, potentiam, quae est in postremo moto. sed, si intellexerimus ipsum prinium motum, tunc primus motor, & motum ex eo sine medio erunt in loco: quia sunt insimul in eodem loco. illa enim, quae sunt insimul in loco, attribuuntur eidem loco.

Intendit in hoc capitulo declara te quod nullum medium est inter mototem propinquum, & illem, quod mouetur ab eo, neque plenum, neque vacu um, & quod eius motor est cum moto. & hoc necessarium est in demonstra tione praedicta, & est maximum fundamentum in pluribus rebus natutalibus: est enim necessarium in praedi cta demonstratione. nam impossibile est imaginari ex. illis magnitudinibus fiern vnam magnitudinem infinitam: secundum contactum, nisi concedatur quod in ter motorem, & motum ab eo non est medium. Et, quia intendit decla rare hoc vniversaliter in omni moto, incoepit narrare genera mobilium, & dixit: quod mobilia sunt trium generum, nam genera motuum sunt tria, vt declaratum est in Quinto. & forte tacuit generationem, quoniam hoc manifestum est in ea magis quai in aliis scilicet quod generans est cum generato. sed in pluribus transmutationibus est dubium, vtrum motor tangat motum, aut non: & similiter in multis motoribus secundum alterationem, vt in magnete. Et, cum narrauit modos mobilium, incoepit de translatione, & dixit: Et primo lo quemur, &c. id est declarando quod inter motorem in loco, & illud, quod mo uetur ab eo, non est medium, immo sunt insimul. & incoepit in hoc diuidendo motum in loco in illud, quid mouetur ex se, & illud, quod mouetur ex aliquo extrinseco, & posuit quod illud, quod mouetur ex se, manifestum est in eo quod motor est insimul cum moto: cum declaratum sit ipsum habere motorem existentem in eo: & quod nihil mouet se, & dixit: Si igitur mo tum ex se mouetur, &c. & hoc necesse est, cum posuerimus quod in eo est motor alius a moto, vt declaratum est in initio istius tractatus. D.reuer sus est ad illud, quod mouetur ex ex trinseco, & nititur declarare hoc, diuidendo species motionis ex extrin seco, & dixit: Motus autem eorum, quae mouentur ex alio, &c. D. induxit rationem, ex qua apparet quod om ne, quod mouetur in loco, reducitur ad haec genera quatuor. nam omnes motiones reducuntur ad ista. id est & posset quis scire, quod species mutationum omnes reducuntur ad haec quatuor, quoniam. cum inducentur, videbuntur reduci ad aliquod istorum generum. v. v. quoniam eductio, & eiectio reducitur ad expulsionem. sed differunt in hoc: quoniam in eductione motor non separa tur a moto ab initio motus vsque ad finem: in eiectione autem separatur. Et, quia accepit lationem vno modo illorum quatuor: & est per accidens, dixit: Latio vero, &c. id est & ideo latum dicitur motum per accidens, quia inuenitur in vnoquoque trium quae sunt mota in loco per se: & omne, quod mouetur, quia est in moto, dicitu moueri per accidens. & ideo dixit: non enim mouetur, nisi quia est in mo to, aut super motum. D.d deferens vero, &c. id est & diximus quod delatum mouetur in vnoouoque istorum trium motuum, & est super deferens. nam deferens aut mouetur expulsione, aut attractione, aut circulatione: cum non sit vnus alius modus motionis. Et in rei veritate circulatio est com posita, vt ipse dicit, ex expulsione, & attractione. & sic motiones simplices sunt duae, expulsio, & attractio, sed tamen non sequitur ex hoc quod motus simplices sunt duo. Imo mo tus circularis est magis simplex qui caeteri. Et non intelligit per deferens attrahens, aut expellens, aut gvrans, sed expulsum, & attractum, & circu latum.

D. d. quod Attractio est duobus modis, &c. & hoc manifestum est. sed attractio, quae est in rebus naturalibus, est attrahere aliquid ad se, in voluntarijs autem inuenitur vtrunque.

D. d. & ad haec duo reducitur Anhelatio, & Expiratio, &c. id est quoniam anhe latio est attractio, & expiratio est ex pulsio. & similiter expiratio est composita ex duobus motibus expulsione, & attractione.

D. d. & Percussio, &c. id est quoniam percussio per alterum istorum: duorum instrumentorum est segre gatio: & segregatio est expulsio: & congregatio est attractio. & videtsal mihi quod intendit opus textoris cum sua manu, & suo. pede.

D. d. Circulatio vero est composita, &c. id est circulatio vero, quae fit ex circulante.

D. d. mo tor enim expellit quiddam, &c. &, cum posuit quod omne mouere, aut est expellere, aut attrahere, aut compositum ex istis, onstendit quod, si fuerit declaratum cum hoc, quod non est medium inter expellens, & attrahens, & inter expulsum, & attractum, sequitur ex hoc quod non est medium inter aliquem motorem, & illud, quod mouetur ab eo. Et syllogismus talis est. Omnis motor in loco est aut expellens, aut attrahens: & nullum medium est inter expellens, & attrahens, expulsum, & attractum: ergo nullum medium est inter aliquem motorem, & illem, quod mouetur ab eo. Et hoc inten debat, cum dixit: Manifestum est igitur quod, si expellens, & attrahens fue rit, &c. Et, cum dixit quod, cum fuerit declaratum, statim declarabitur quod inter motorem, & motum non est medium, incoepit declarare hoc in speciebus expellentis, & attralientis, & dixit: & hoc declarabitur, &c. id est & declarabitur quod in omnibus speciebus motionum, quae sunt sub expul sioile, & attractione, motor tangit motum ex hoc, quod declarauimus de illis intentionibus. Et dixit hoc, vt mibii videter, quoniam hoc apparentius est: n expellente. & attrahente, quai in alis speciebus, quae collocantur sub istis & est in expellente manifestius: L: attrahente. & ideo incoepit exponenre intentiones eius, & dixit: Eiectio enm &c. id est & signum eius, quid inter eiiciens, & eiectum non est medium, est, quoniam eiectio, siue dicas quod est motus ab aliquo. id est ab eiiciente, aut dicas quod est motus ab aliquo in aliquid, i ab eis ciente in aliquid, in quod est eiectio, aut quoocumque dixeris in descriptione eiectionis, manifestum est quod eiiciens in eo est a principio cum eiecto. ed quaeritur quomodo eiiciens separatur ab ciecto, & eiectum remanet motum, ex quo vietur quod eiiciens non est tunc motor, sed aer, qui naturaliter mouetur ex se, cum mouetur ex alio, vt dicet in Coelo, & Mun.

D. d. Et Attractio est vna intentio, & est Tiratio. a for te intendit declarare per hoc, quod attrahens est cum attracto. quoniam, cum attractio sit tiratio, & tirans sit cum tirato, necesse est vt attrahens sit cum attracto. Et forte intendit declarare quod tiratio est attractio, & declaratum est quod attrahens, & attractum insil sunt, ergo & tirans cum tirato. Et prima intentio est manifestior. nam tirans esse cum tirato, manifestius est qua attrahens esse cum attracto: cum multa vinit attrahere absque eo, quod tan gant, vt magnetes. & existimatur quod virtus attractiua in plantis, & animalibus est talis. Ex diximus quod Secunda intentio pont esse, quoniam in hoc quod attractio reducatur ad tirationem est laten tia. & quasi secundum hanc expositionem voluit notificare quod tiratio est de at tractione. Ad hoc autem, quod quae ritur, quoniam plura attrahentia vinuitr attra here sine tactu, & sinc motu, dicendum est quod haec dicitur attractio aequiuo ce. attractio enim in rei veritate est illa, in qua attrahens mouetur cum attracto. & hoc, quando attractum ad ipsum non fuerit quiescens. necesse est enim vt motus attrahentis sit velocior quai motus attracti. & hoc inuenitur invirtutibus voluntarijs, & in non voluntarijs. & inuenitur in pluribus virtutibus naturalibus, & Tvitalibus. & ideo posita sunt fila in menbris animalium. Attractio autem, in qua attraliens est quiescens, & attractum motum, non est attractio in rei veritate. sed attra ctum mouetur ex se ad attrahens, vt perficiat se. vt lapis mouetur ad inferius. & ignis ad superius. Et similiter oportet hoc intelligere de motu ferri ad magnetem, & nutrimenti ad mem bra. v. g. de motu sanguinis ad supe riora corporis, & vniversaliter nutrimenti ar porum ad superiora eorum. Sed est in dria inter ista, & illa, quae mouentur ad locum proprium. quoniam illa mouen tur ad locum siue fuerit propinquus, aut remotus: nutrimenta vero non mouentur ad iutriendum, nisi cum fuerint in aliqua dispositione de nu trito. & similiter ferrum non moue tur ad magnetem, nisi cum fuerit in aliqua qualitate de magnete. & ideo quando magnes fricatur cum alleo, amittit virtutem. nam ferrum tunc non acquirit de lapide in illa dispo sitione qualitatem, per quam innatum est moueri per se ad lapidem. & hoc manifestum est in ambra, quod attrahit paleam, quando calefit. Ergo iste modus motionis, si dicatur, attractio, non intendebatur ab Aristote. in hoc nomine attractio, cum collocetur in his, quae mouentur ex se. Dein. dicit: BEt proiectio est &c. idest quando transferens mouet translatum ad partem, ad quam mouetur naturaliter, mouet motu velociori suo motu naturali, verbi gratia proiectio lapidi: ad inferius

Deinde dicit: Et necesse est vt tran slatum non cesset, &c. idest don es motus eius naturalis fiat velocior. & secundum hanc exponem non eritur ista, proiectio communis omnibus modis proiectionis, in proiectione enim in qua motus pro licientis est contra motum naturalem proiecti, non erit motus translati ve locior suo motu naturali, sed contra rius ei. Vnde potet quis intelligere ex hoc sermone aliquod commune vtrique, ita, quod ex hoc, quid dixit, & proiectio erit, quando motus translati fuerit velocior motu naturali, intelligatur fornor. Si igitur fuerit contrarius, vincet, &, si conueniens, addet ei. & ideo dixit quoniam per expulsionem sit fortior. motus enim expessentis in vtro que modo est fortior motu expulsi: & siue motus expulsi conueniat motui expelsentis, aut sit ei contrarius. & sic intelligetur residuum. At vero neque inter id, quod alteratur, & alterans quippiam medium est. hoc autem manifestum est ex inductione. In omni bus enim simul esse accidit alte rans vltimum, & primum, quid alteratur. quale enim alteratur, ex eo, quia sensibile est. Sensibilia autem sunt, quibus differunt corpora a seinuicem, vt grauitas, leuitas, durities, mollities. sonus, silentium, albedo, nigredo, dulcedo, amaritudo, humiditas, siccitas, densitas, raritas. & horum media. similiter autem & alia, quae sub sensibus sunt, quorum est & calor, & frigus, & laenitas, & asperitas, haec eni sunt passiones subiectae qualita tis. his enim differunt sensibilia corpora, aut secundum horum aliquid magis & minus, & quia patiuntur aliquid horum. naml quia calefiunt, aut frigefiunt, aut dulcescunt, aut amaricantur, aut secundum aliquid aliud praedictorum. Tsimiliter & animata corpora, & inanimata, & animatorum partes, quaecumque sunt inanimatae.

Cum declarauit quodomnis motor motu loc ali, ita, quod sit causa agens, non est medium inter illud, quod mouet, & illud, quod mouetur ab eo, vult decla rare etiam hoc in alteratione. a Et, quia qualitatum attributarum alterationi aliae sunt primae, vt caliditas, frigidi tas, humiditas, & siccitas, & aliae se cundae, & sunt illae, quae fiunt ex istis v. g. desum, & rarum, & color, & sapor. Et, quia hoc non apparet inductions, nisi concedatur quod istae secundae fiunt ex primis, deinde ponatur per indu ctionem quod primae non fiant, nisi motor tangat motum, Bv. g. calefaciens ca lefactum, incaepit dicere quomodo sequitur ex hoc, si aliquod corpus condensetur, vt con densans tangat ipscum, secundum quod infrigidans tagit infrigidatum: & similiter illdm, quid rare sit, vt tangatur a rarefaciente, secundum quod est calefaciens. & ideo dixit: desum enim &c. .I. densum enim affert quodnem in hoc, quoniam pont aliquis dicere quod non est necesse vt illud, quid densatur non densetur, donec tangatur ap alio deso. c & adhuc de sum non alteratur, nisi secundum quod est sensi bile, & secundum quod est in capho qualitatis, non in caplo positionis. &, cum sit in caplo qualitatis, tunc principium mo tus eius erit aut a caliditate, aut a frigiditate: & caliditas, & frigiditas sunt pricipia alterationis: & alterans necessatio est cum alterato.

D. d. Et sensibi lia sunt, &c. & intendit corpa consimilium partium. d diiturae enim istorum sunt, in sensibilibus per qui, que sensus: & pri ma sensibilia sunt primae qualitates actiuae earum: & sunt caliditas, & frigiditas, & humniditas, & ficcitas. Et, quia intendit syllogitare quod demsum, & rarum sunt qualitates, non positiones sic densum, & rarum sunt vltimae dietra corporum consimilium: & diciturae corporum consimilium sunt sensibiles: ergo densum, & rarum sunt de qualitate. e & grauitas, & leuitas sunt nuneratae in tactu, & similiter durities, & mollities, & sonus, & silentium in auditu, & albedo, & nigredo in visu, & dulcedo, & ama ritudo in gustu. & voluit nuerare eas vt appareat per inductionem quod vnaquaeque earu non completur, nisi per alterationem: & in alteratione alterans semper est cum alterato.

D. d. aut secundum quod patiuntur aliquod istorum. id est & quod omnia corpora mo ta non diuersantur, nisi panendo secundum aliquam istarum qualitatum: siue corpa fue rit animata, aut in animata. & dixit hoc, quod corpus non acit aliquam istarum qualita¬. tum, nisi quia disponitur per illam. Et, cum po suit quod istae sunt diciturae sensibilium, & fu it manifestum in omnibus, quoniam indioent in hoc per pariantur secundum vnanquamque istarum qua litatum, vt calefiant, aut infrigidentur fed quia calefaciens, & infrigidans tangit cale factum, & ifrigidatum, verificauit illud, quod intendebat declarare, & est, quod omne alterans tangit alteratum. & hoc intendebat, cum dixit: corpa enim animata, &c. id est & necesse est vt isti sint modi alteratio nis. quia omne corpus animatum, aut inanimatum non dicitur alterari, nisi cum calefit, aut infrigidatur, aut patitur, secundum aliquam istarum qualitatum, quas numeramus scilicet priorum sensibilium, Atque etiam ipsi sensus alterantur: patiuntur enim. actus enim ipsorum motus est per corpus, patiente aliquid sensu. Secundum quae igitur inanimata alterantur, & animata. secundum haec omnia alterantur, secundum autem, quae animata alterantur, secundum ea non alterantur ina. nimata. secundum enim sensus, non alterantur: & latet inanima ta, cum alterantur. nihil autem prohibet & latere animata, cum alterantur, quando non secundum sensus accidit ipsis alteratio. Si igitur sensibiles quidem passiones sunt: per has autem al teratio est, hoc iam manisestum est, quod patiens, & passio sunt simul. & inter haec medium nihil est. huic enim aer est continuus, aeri autem coniungitur corpus. & superficies quidem ad lumen, lumen autem ad visum. similiter autem & auditus, & odoratus ad mouens ipsos primum. eodem autem modo simul & gustus, & sapor est.

Cum declarauit quod in omnibus alterationibus apparet, quod inter alterans, & alteratum non est medium, & existimatur quod sensus patiuntur quodammodo modorum sensibilium, quai alterant eos, vult declarare in istis etiam quod necesse est vt alterans, & alte ratum primum sint simul, & dixit: Et ip si etiam sensus alterantur. id est & in sensibi libus etiam inuenitur aliqua alteratio quodam modo.

D. d. quia patiuntur. li quoniam actio eorum est motus. id est mo ueri, non mouere, & pati, non agere. sunt enim de virtutibus passiuis, non actiuis. Et. cum narrauit quod in sensi bus inuenitur modus alterationis, alius a modo alterationis, quae est in ipsis sensibilibus, cum ista alteratio sit corporalis, & illa spiritualis, vt declaratum est in libro de Anima, narrauit quod res animatae alterantur per duas alterationes insimul scilicet spiritualem, existentem in sensibus, & corpora sem existentem in sensibilibus. inani mata autem non alterantur, nisi altero genere tantum. Et dixit: Et omne, secundum quod alterantur, &c. id est & caus in hoc est. quoniam animata alterantur per sensus, & p non sensus: inanimata autem alteran tur per non sensus tantum, cum non habeant sensus.

D. d. & cum accidet etiam. id est &, cum accidet animatis alterari sine sensibus, tunc alteratio non compre hendetur, neque percipietur, quemadic dum inanimata non comprehendunt hoc, quod non est ita, quando alterantur secundum seu¬ sus: quoniam tunc comprehendemus alterationem.

D. d. Et, cum passiones pEcedunt, &c. id est &, cum passiones pce dunt sensus, & media, quae sunt inter sen sus, & qualitates sensibiles, tunc qua litates erunt sensibiles, id est comprehen sibiles a sensu. Et intendebat per hoc, quod passio communis est necessaria in hoc, quod sensus comprehendat sensibilia: sed in omni passione declaratum est quod alterans est cum alterato: ergo necesse est vt passio sensuum sit huiusmodo, scilicet quod inter eos, & inter postremum agens non sit medium, & quod alterans in eis sit cum alterato. D.di & mediantibus formis, &c. id est & mediantibus qualitatibus sensibilibus, & existentibus in corpore, quid sequi tur sensus, alterabuntur sensus. Et, cum declarauit hunc sermonem, d. ergo ma nifestum, &c. id est & intendit per faciens passionem, qualitatem, quae est in corpo re tangente instrumentum sensus: & per passionem, passionem existentem in instrumento.

D. d. aer enim est continuum, &c. id est & non debet aliquis dubitare de sensibus, qui mouentur a sensibili bus de remoto, vt in visu color enim mouet aerem, & aer mouet sensum: aer enim continuus est cum sensu, & corpus sensibile coniunctum est cum aere

D. d. & superficies, &c. id est & superficies, in qua est color, tangit corpus illuminatum, scilicet aerem luminatum, & aer illuminatus tangit visum. & ac cepit hic lumen loco illuminati. & intendit per luminatum, diaphanum in actu. non illuminatum ex se.

D. d. & secundum hunc modum etiam, &c. id est & intendit per primum motorem in auditu, mo tum, qui est in aere, qui percutit com cauum auris. in olfactu vero est odor perueniens ad nares.

D. d. & similiter, &c. id est & ita est de sensibus, quorum sensibi¬ lia sunt separata, sicut de sensibus, quorum sensibilia sunt tangentia. v. gra. in gustu, & tactu. in sensibus enim quorum instrumenta tangunt sensibilia, non est dubium in hoc, sicut est in eis, qui sunt separa ti a sensibilibus. Et, cum declarauit quod inter motorem, & motum primum in alteratione non est medium, neque in ipsis sensibus, si vocatur alteratio, incoepit declarare hoc in augmento, & dixit. Similiter autem & in inanimatis, & insensibilibus. et id, quod augetur etiam, & augens. appositio eni, quaedam est Augmentatio, qua re simul sunt & quod augetur, & augens. & Diminutio quoque, diminutionis autem cam est abla tio quaedam. IQManifestum est igi tur quod inter mouens vltimum, & quod mouetur primum nihil est Tin medio consistens eius. quod mouet, et eius, quod mouet.

Et similiter declarabitur quod inter augmentans, & augmentatum non est medium. Augmentum enim est additio augmentati, sed inter illud, cui additur, & illud, quod addit, non est medium. & hoc manifestum est. vnde necesse est quod augmentans, & augmentatum sint insimul, & similiter de diminutionc. Diminutio enim est subtractio diminuti: & subtractum necessario est cum in illo, a quo subtraliitur D. l. Manifestum est igitur, quod inter, &c. & vocat ipsum primum motorem, id est quia mouet sine medio, non cuia est primus naturaliter. & in quibusdam libris dicit, Manifestum est igitur quod inter postremum motorem, & primum motum, non aliquid est omnino. & intendit quod inter primum motum a motore, & illud non est aliquid: siue motor fuerit primas, aut postremus, scilicet quod primum motum ab aliquo motore mouetur secundum tactum. Quod ea, quae patiuntur, a sensibilibis pa tiuntur, cum priuss sine prob. itione acceptum fuerit: quodque in parte animae sen sit: ua est alteratio, in aluis autem ininime. Cap. 2.

Incoepit hic perserutari de hocus quod motus alterationis est de predicamento qualitatis, in genere qualita tis passiuae, & d. Quoniam autem oe, quod alteratur, &c. id est quoniam autem omne, quod mouetur motu alteratiuo, mouetur in genere sensibilium scilicet in tangibilibus, aut in sapore, aut in colore. Et consyderandum est vtrum iste motus inueniatur in omnibus sensibilibus, aut in quibusdam. Et est manifestum quod ista alteratio inuenitur in prima contrarietate, quae est in tactu scilicet calidi, & frigidi, & ficci, & humidi. & similiter videtul esse in contrarijs sequentibus ista, v. g. duritie, mollitie. sed tamen primo est in primis qualitatibus, in istis autem secundo, & mediantibus primis. Et similiter in gustu. In sonis autem videtur quod alteratio de oraui in leue est modo aequiuoco cum istis: cum sonus sit passio facta in aere a percussioe cororum. In olfactibus vero qualitates manifestae sunt: sed contraria latent in eis, vt dictum est in libro de Aia. Et, cum ita sit, cum d. alterantur a sensibilibus, intelligendum est ab omnibus sensibilibus, si intellexerimus vniversalitatem. sin autem, excipiemus sonos. D. d. & quod alteratio est istorum solorum. i. & manifestum est quod motus alterationis est istius generis tantdum de predi camento qualitatis.

D. d. & eorum, quae recipiunt istas qualitates ab aliis per se, non per accidens. q. d. quod iste mo tus attribuitur qualitatibus, quae sunt in hoc genere, & rebus, quae recipiunt per se istas qualitates,

Cum voluit declarare quod transmutatio, quae dicitur alteratio, non inue nitur de generibus qualitatum qua tuor, nisi in genere sensibilium: &, si quis videbit eam esse in alio gene re, dignius est vt sit in genere quali tatis existentis in quantitate, & in formis, quae sunt in animato, secundum quod est animatum: incoepit declarare hoc hic, quod non inuenitur in istis generibus. ex quo apparebit quod, cum in istis non inueniatur, quanto magis in caeteris generibus qualitatis, non inuenitur, & d. Dicamus iciur de altera tione, &c. id est quoniam, si transmutatio, quae dicitur alteratio, fuerit in alio genere p¬ ter genus qualitatum passiuarum, existimatum est ipsam esse in figuris, quae sunt in genere qualitatis, quae est in quantitate, secundum quod est quantitas, & in formis, quae sunt in anima, & animato, quid e aliud genus.

D. d. & vestit, & denudat. id est & dicitur aliquid alterari, quando recipit aliquam istarum figurarum, & quando denudatur ab ea. Et intendebat declarare quod motus alterationis, si existimatur esse in istis rebus, existimatur apud generationem, & corruptionem earum, non quando sunt fi xae. Et, cum declarauit quod nullus existimat alterationem esse in aliquo ge nere qualitatis, nisi sit in istis duobus ncoepit declarare quod non inuenitur, in istis duobus, & d. sed ista fiunt, quando alterantur aliqua. id est & in istis duobus generibus non inuenitur alteratio. sed veneratio rerum existentium in istis duobus generibus sequitur veram alterationem: non quia alteratio existit in eis, sicut in rebus, quae alterantur in rei veritate. Et hoc intendebat, cum d. sed ista fiunt, &c. i. sed istae qualitates siunt, quando alterantur illae, quae sunt qualitates alterapiles in rei veritate. D.narrauit quomodo accidit hoc, & d. quando materia densatur, &c. id est & veneratio formarum, & figurarum sequitur alterationem ma teriae, aut quando condensatur, & raresit secundum dicentes quod raritas, & desitas sunt causae generationis: & corruptionis. aut quando calefit, aut infrigidatur, secundum quod est verum in se. ita, vt mihi videtur, est intelligendus iste locus. den sitas enim & raritas sunt apud rerum qualitates sequentes calidum, & fri gidum. Densitas enim nil aliud est, ni si transmutatio alicuius ad mino rem magnitudinem, & Raritas ac maiorem. Antiqui vero dicebant quo densitas est constrictio pororum corporum, & raritas expansio, & quod hae duae sunt causae generationis, & cor ruptionis: cum generatio apud eos sit congreoatio, & segregatio. & hoc bamur concessum est in corporibus habentibus poros: sed non sunt cam gene rationis, & corruptionis, vt fingebant, sed sequuntur generationem, & corruptione.

D. d. alteratio vero non. id est quod autem generatio figurarum, & formarum sit alteratio impossibile est. materiae enim quae recipiunt formas, non dicuntur formae. v. g. quoniam cuprum non dicitur idolum scilicet quia cupro non datur hoc nomen, neque ligno hoc nomen lectus.

D. d. neque illud, ex quo fit figura, &c. id est neque illud, exquo fit figu ra, & est cera, dicitur figura. similiter lignum non dicitur lectus, neque etiam econuerso scilicet quod forma nominetur a nomine materiae. v. g. vt lectus dicatur lignum

D. d. sed denominant, &c. id est formae, licet non nominentur a nose materiae, tamen denominantur. vt, cum dicitur quod idolum est cupreum, non cuprum. Et, cum posuit quod figurae, & formae, quae sunt in anima, & animato, non nominantur a nonime materiae, sed denominantur, incoepit narra re quod non est ita in alteratione, & d. alteratum vero, &c. id est illud autem, quod recipit alterationem, nominatur a nomine eius, in quod alteratur vt, cum dicitur quod cuprum, quod alteratur ad caliditatem, aut ad frigi ditatem, est calidum, aut frigidum: sed cuprum, quid alteratur ad aliquam figuram, non dicitur illa figura. v. g. vt cuprum sit triangulus.

D. d. alteratum verodicitur illud. id est quoniam subiectum alterationis denominatur a qualitate, quae est in alte ratione. dicimus enim frigidum, & humidum intendendo subiectum frigidita tis, & humiditatis. Et, cum d. hoc dein de dedit causam, & d. & sunt commu¬ nia in nomie, &c. id est & subiectum, & accidens communicant in eodem no mine. quia subiectum non exit a sua substantia existente accidente, sicut subiectum recipiens formam exit a sua substantia existente forma, & haec est differentia inter formam, & accis. D. induxit sylsecundum super hoc, & dixit: Cum igitur illud, ex quo fit forma, &c. & compositio istius sermonis est in secunda figura sic. Illa, quae recipiunt formas, non communicant in nomine in rebus alteratis: sed alteabilia communicant in nomine um passionibus: ergo illa, quae recipiunt formas, non sunt alterabilia.

Iste est alius sermo, in quo decla rat quod figurarum generatio non est alteratio, & quod, si aliquis posuerit quod generatio figurarum est alteratio continget ei ponere quod generatio in substantia est alteratio, quod est valde im probabile. & similitudo inter illa est quoniam subiectum in eis non est idem de principio generationis ad finem: & ideo generatum non nominatur a nomine subiecti. Quia igitur iam ap paruit ex praedicto sermone quod figurae in hoc sunt similes formis substantialibus, & quod idem contingit in eis incoepit declarare quod accidit de ino pinabile, si dixerimus quod figurae, dum generantur, alterantur, & dixit: Et com. tingit etiam inopinabile, &c. id est & dicens quod generatio figurarum est alteratio, contingit ei magnum inopinabile. & est dicere in homine, cum generatur, quod alteratur, & similiter in domo, conueniunt enim in hoc, quod subiectum eorum non est idem de principio motus vsque ad finem. Induxit aute illud ino pinabile, & d. quoniam, si dixerimus quod perfectio domus, &c. id est quoniam impossibile est dicere domum alterari cum generatur: nisi dicamus quod domus, quae iam perfecta est, quid declaratum est ipsam esse substantiam, vt tectum, & tegulae, est ex genere qualitatis, quid dicitur alteratio. id est quoniam, si dixerimus quod perfectio domus, quae est ligna, & tegule, tunc possumus dicere quod generatio domus est alteratio. Et existimatur quod in hoc sermone destruxit antere uens, quod apparet ex hoc, quoniam intendebat. sed hoc non dicitur in domo, quoniam sua generatio perficitur ergo neque hoc dicitur in eo, dum generatur. Sed tme hoc verum est in consecutione conuertibili, sicut in ista. Nam, cum posuerimus quod illud, quid generatur, alte ratur, sequitur vt generatum sit in capitulo alterationis. Et, similiter cum posuerimus quod generatum est in capitulo alterationis, sequitur, vt generatio sit alteratio.

Cum declarauit quod in genere qua litatis, quae est in quantitate, non est alteratio, incoe pit etiam declarare hoc in alio cenere praedicamenti qua litatis scilicet in formis, quae sunt in aninia, & in animato. & incoepit a formis, quae sunt in corpore, & dixit Declaratum est igitur quod alteratio, &c. idest &, cum declaratum sit quod al teratio non est in eo, quod generatur, neque in eo, quod est de genere generati, id est de venere formarum, manifestum est quod non est etiam in formis, quae sunt in animato. & narrauit hoc, & d. formae enim sunt virtutes, aut vitia, scilicet quoniam omne, quod attribui tur corpori animalium, est aut virtus, aut vitium scilicet aut virtus corpora lis, vt pulchritudo, & fortitudo, aut vitium, vt turpitudo. Deinde posuit aliam proponem, & est quod viitutes, & vitia sunt relatiua. Et, quia hoc in quibusdam manifestius est, quae in in quibusdam, incoepit exemplifica re de apparentibus, vt declararet il a quae latent, & d. quemadmodum sanitas, &c. idest & quemadmodum manifestum est quod sanitas est aliqua temperantia, idest mediocritas inter res calidas, & frigidas, aut in complexionibus corporis & membrorum, aut in rebus continentibus corpus in respectu corporis: medium autem relatiuum dicitur in respectu extremorum. similiter apparet hoc in fortitudine, & pulchritudine, quoniam sunt relatiua. Et, cum declarauit quod fortitudo, & pulchritudo sunt sicut sanitas, incoepit dicere illud, in quo conueniunt, ex quo certificatur ea esse relatiua, & dixit: sunt. enim dispositiones, &c. id est & pulehritudo, & fortitudo sunt in capitulo ad aliquid, sicut in sanitate: quia pulchritudo, & fortitudo, & aliae formae corpora les similes his sunt dispositiones laudabiles in animalibus, quae non intelliountur, nisi in respectu laudabilissimae dispositionis scilicet in respectu animalis nobilissimae compositiouis: & omne, quid intelligitur in respectu alterius, est ad aliquid necessario. Dispositio enim laudabilissima animalis est, vt in omnibus disposi tionibus suis sit secundum cursum naturae: & pulchritudo in aliquo animali est dispositio in forma ereaturae, consyderata secundum dispositionem, quam habet in creatione respectu nobilissimi animalium in illa specie: & est illud, quod in omnibus suis dispositionibus est secundum cursum naturae. & similiter fortitudo est dispo secundum cursum naturae eius in potentia. Et quod fortitudo est ad aliquid mani festum est. non. ii. dicitur nisi in respectu debilitatis. & similiter est de pulchritudi ne, cum dicatur in respectu turpitu dinis. est enim vniversaliter proportio inter menbia media, & extrema. Et, cum declarauit quod istae formae sunt ad aliquid dixit: Et, cum virtutes, &c. id est &. cum sit declaratum quod formae, & virtutes corporales sunt ad aliquid: & sit de claratum in Quinto istius libri quo in praedicamento ad aliquid non est generatio, neque transmutatio, neque alteratio: manifestum est, quod sequitur in prima figura, quod in formis corporalibus, & inanimatis, non est alteratio.

Cum declarauit quod alteratio non est in genere qualitatis, quae est in quantitate, in eo quod est quantitas, incoepit declarare hoc in formis animatis, & incoepit in hoc a virtutibus moralibus antequae a comprehensiuis, & d. Neque etiam in virtutibus, & vitijs animae. D.induxit signum super hoc, & d. virtus enim estaliqua perfectio. id est & in perfectione non est motus alterationis: ergo in virtute non est altera tio, cum generatio eius non sit alteratio. Et, cum posuit quod virtutes sunt perfectio, & itendit declarare quod perfectio non est alteratio, incoepit declarare, propon nem, per quam declaratur hoc, & est quod per fectio non est diuisibilis: alteratio autem est in re diuisibili secundum magis, & minus, vt dictum est in Quinto de mo tu scilicet quod non inuenitur, nisi in rebus di uisibilibus. Et d. quoniam vnaquaeque rerum est perfecta in illo tempore, in quo peruenit, &c. id est & perfectio est indiuisibilis. quoniam aliquid non fit perfectum. nisi in tempore, in quo peruenit ad perfectionem. & causa in hoc, quod istud tempus est idiuisibile est, quoniam illud, ad quod peruenit in illa hora est idiuisibile: & est perfectio quia est finis rei naturalis: & finis est indiuisibilis.

D. d. & erit in fine rei naturalis. id est & ens erit in eo in fine rei naturalis. &, cum hora, in qua inuenitur perfectio, est indiuisi bilis, & est declaratum quod omnis motus est in diuisibili, manifestum est quod alteratio. non est in perfectione. Et, cum posuit quod perfectio est in fine rei naturalis, & quod finis rei naturalis est indiuisibilis, incoepit demon strare hoc in circu o, cum hoc manifestum sit in eo scilicet quoniam est perfectio indiuisibilis. non enim est circulus magis qua circulus. & d. quemadmodum circulus, &c. id est & perfectio rerum naturalium est indiuisibilis, quia sunt in fiue, non ante: sicut est dispo in circulo quoniam perfectio eius est, quando fuerit in fine. non enim est circulus ante finem, &. q. d. & perfectiones sunt indiuisibiles, quia perfectiones sunt similes perfectioni circuli, quemadmodum circulus non est circulus ante finem. similiter est in aliis perfectionibus. Et, cum declarauit quod virtus est indiuisibilis, declarauit hoc etiam in vitio, & d. Vitium autem, &c. id est & vitium est separatio, & remotio ab illo fine indiuisibili. &, cum iste finis est indiuisibilis: ergo & illud, quid distat.r ab eo maxime est indiuisibile: & fic, non est medium inter virtutem, & vitium. motus autem est in eis, inter quae est medium, vt declaratum est in Quinto. & totum hoc intellectum est ex suis verbis potenti aliter.

Cum declarauit quod in qualitate quae est in quantitate, non est alteratio, & quod generatio eius sequitur altera tionem, & declarauit, quod in virtutibus animae non est alteratio, vult declarare quod sequuntur alterationem, quod non fecit in formis corporalibus: quia manifestum est eas sequi alterationem. Et d. Et diminutio, &c. id est & vitium, & virtus siunt a rebus alteratiuis: sed factio earum in se non est alteratio, cum sint indiuisibiles, vt declaratum est. D.induxit signum super hoc, & d. Et signum, quod aliqua alterantur, ma nifestu est, quorum alterationem sequitur factio virtutum, & vitiorum. Virtus enim aut est prohibitio vitiosi a receptione passionum corporalium, aut est receptio passionum modo terminato: & quoocunque fuerit necesse est vt sequantur passionem. Si autem fuerint mediae in passione, sicut est verum, manifestum est, quoniam sequuntur me dium in passione. ipsa enim passio corporalis erit per alterationem, immo est ipsa alteratio. & similiter si sequtur im passibilitatem. prohibitio enim a passione praua erit per passionem cotrariam illi passioni prauae. Et, cum d. quod virtus sequitur alterationem, cum sequi tur passionem, & passio est alteratio, d. hoc etiam in vitio, & d. vitium autem est, &c. id est vitium autem sequitur receptionem passionum, quae sunt contrariae passionibus, quas sequuntur virtutes. Sed quaeritur quomodo dicitur quod virtus sequi tur passionem laudabilem, & vitium passionem illaudabilem, & passio lau dabilis, & illaudabilis sequuntur virtutem, & vitium. virtus enim est habitus, per quem patitur passionem laudabilem, & Vitium est habitus, per quem patiatur passionem illaudabilem. Ad hoc autem dicendum est quod isti duo habitus acquiruntur consuetudine passionum laudabilium, aut illaudabilium. ergo existentia eorum perfecte necessario sequitur passionem. Et, cum sit declaratum quod virtus & vitium sequuntur passionem, & est declaratum quod passio est alteratio: se quitur ex hoc, quod virtus, & vitium se quuntur alterationem.

D. d. Et vniversaliter ac cidit, &c. id est & virtus moralis est in vo luptabili, & contristabili scilicet in quaerendo voluptabile, & fugiendo contrista bile, secundum quod oportet, & quando oportet, & intendebat per hoc dicere quod virtus se quitur passionem. nam quaerere voluptabi le, & fugere contristabile sequunt passionem. Et syllectus componitur sic. virtus inuenitur in contristabili, & voluptabili: & contristabile, & voluptabile se quuntur passionem: ergo virtus sequitur passionem. Et similiter declarabitur per hunc sylsecundum in vitio. Et, quia voluptabile aliud est in praeterito, & aliud in futuro, declarauit hoc, & d. voluptas enim aut est in actu. &c. & intendit per actum tem pus praesens, & per rememorationem praeteritum, & per spe futurum. Et, quia vnusquisque istorum trium modoruni voluptatis proprius est alicui virtuti virtutum animae, d. Eius vero, quae est in actu, causa est sensus. id est voluptatis enim quae est in actu, cam est, quia compraehenditur sensu, qui est in actu. & eius, quae est per spe, causa est sensus. sed de sensu, qui est in potentia, ille, qui iam exiuit in actum proprium, est virtuti rememoratiuae, & ille, qui fu turus est imaginatiuae. delectamur enim per remem orationem, quando imaginati sumus illud re moemoratum, quasi iam exisset in actum. & similiter est de sperato. omnia igitur pedent a sensu. & ideo d. vo luptas enim accidit nobis, &c. Et quasi intendebat per hoc confirmare quod vol luptas fit a passione, quae fit a sensibili. &, quia voluptatio est per spatium, & illud quod fiedum est, pont hic fieri us com clusio scilicet quod voluptas sequitur passionem a sensibili. quoniam necesse est, si volu ptas sit passio, aut sequatur passionem, vt facta sit a passione sensibili: cum sit positum quod passiones fiant a sensibilibus, & insensibilibus. Et ideo dissoluit quodnem, narrando quod voluptas in pterito, & futuro est sensibile tur poten tia. & quod com prehensio sensibilis in poten tia, & in actu, sequitur eam necrio passio¬

Cum declarauit quod in parte ratio nabili operatiua non est transmutatio, vult declarare quod neque in parte comprehensiua animae fit transnu tatio, neque alteratio, & d. Neque in pte listinguente. & intendit per partem distinguentem, comprehendentem. & est virtus sensibilis, & imaginatiua, & rationabilis.

D. d. cognoscens. enim dignius est, &c. id est & signum eius est, quod generatio istorum videtur esse de gene re relationis, & maxime partis rationabilis. a est enim dignius vt existime tur esse de capitulo ad aliquid qua de qualitate. & intendit quod esse com prehensionem in nobis non est ali¬ quid factum in se, sed in respectu ad nos, scilicet quando anima fuerit preparata ad recipiendum illas comprehensiones, vt ferrum preparatur per tersitudinem ad recipiendum lucem, & alios colores, & formas: non quod comprehensio nes generentur in se, ita, quod ante non erant. Et hoc, quid dixit, manifestius est in intellectu, quai in aliis virtutibus comprehensiuis, & ideo d. cognoscens enim &c. Sed intendebat per cogioscens intellectum. Et forte intendit per cognoscens, omnes virtutes comprehensi uas. & erit ista comparatio inter illas ad alias partes animae non rationabiles scilicet morales.

D. d. Et hoc manife stum est, &c. id est quoniam cognitio non fit in cognoscente, ita, quod pars cognoscens sit transmutata, sed fit quando aliud aliquid transmutatur, sicut est dispo in omnibus relatiuis, v. g. in columna. columna enim non transmutatur in se, quando de sinistra posita est in dextra, red aliud. v. g. Soc. & similiter est disposit io in factione cognitionis, quoniam hoc non fit ita, quod pars cognoscens transmutetur, sed quod aliud transmutatur, & est illud, in respectu cuius dicitur illa cognitio. Et, cum narraunt quod cognitio fit in nobis, non ita, quod pars cognoscens tram smutetur, sed aliud, dixit quid est illud aliud, & d. Qam ex experientia, &c. id est quoniam cogni tio fit in uobis, quando transmutatur pe receptionem particularium, & consyderationem eorum. quoniam, cum consy deramus particularia, fit ex hoc cognitio vniversalis in nobis secundum telationem ad illa scilicet quod, cum apud nos fit ex aliqua specre plus quam vnum particulare, statim sit in nobis species vniuer salis, absque eo, quod in ipsa fiat trans mutatio.

D. d. Neque intellectus etiam, &c. id est & dicens quod intelligere est ge¬ neratio non habet viam ad dicendum hoc, nisi dicat quod videre, & vniversaliter sentire est generatio. Et d. hoc. quia proportio intellctus ad intellectum est sicut proportio sensus ad sensatum. Si igitur aliquis dixerit quod factio istorum est passio, & tranimutatio scilicet quod sequitur alterationem, secundum quod est vera veneratio, potest dicere hoc in intellectu, qui autem non dicit hoc in sensibus, minus dicit in intellectu. Deinde incoepit probare quod cognitio fit in nobis sine generatione per rationes probabiles, & d. & acquisitio cognitionis, &c. & inten dit a principio, non secundum rememorationem.

D. d. homo enim &c. id est & neces se est vt cognitio fiat in nobis sine generatione, quia visum est quod homo non fit cognoscens, nisi quando quieuerit, & rectificata fuerint accidentia animae apud separationem a pueritia. Et intendit quod sentia non est in pueritia in actu, sed accidentia appetibilia, & vniversaliter humores, vt dixit Plato, impediunt puerum, & ideo assimilauit ipsum dormien i. & ebrio, & infirmo. Et d. Quemadmodum igitur homo, &cae. idest, & quemadmodum, quando homo fuerit dormiens, & expergefit, & reuersa est ad illum cognitio eius, aut quando est liberatus ab ebrietate, aut ab infirmitate, non dicitur acquirere sciam, quam non habebat prius scilicet sciam generatam in se, post quam non fuit, ita etiam non dicimus in senia, quae acquiritur a principio quod est scientia generata in se, sed ge neratio eius in sciente est secundum relationem: sicut lux generatur in speculo ferri terso.

D. d. licet prius non habebat potentiam, &c. id est quoniam quemadmodum dicimus in dormiente, tquando expergefit, ipsum habere scien¬ tiam, quam prius habebat, non potentiam vtendi, id est quoniam non erat existens in actu in anima eius, ita dicimus in scientia acquisita a principio. Et non intendebat per hoc, quod dixit in dormiente, quod senia reuertitur ad illam, quam prius non habebat in potentia vtendi, & hoc, quod assimilauit sciam acquisitam a principio sentiae acquisitae post somnum, ita, quod scia acquisita a principio acquiratur illo modo, quo acquiritur post somnum nam hoc est impossibile. sed inten debat per potentiam vtendi ipsam esse in anima eius in actu, non a ge neratione. D.induxit aliud signum & dixit: cognitio enim est quies, & rectitudo. id est & ideo cognitio existit in nobis in principio per quietem animae, & rectitudinem accidentium. &, si generetur, tunc existentia eius esset apud transmutationem. D. induxit signum de pueris, & d. Neque pueri etiam, &c. id est & haec est cam in hoc, quod pueri non addiscunt, antequae pertram seant pueritiam, neque communicant cum eis, qui sunt plurium annorum in quantitate eius, quod comprehendunt de differentiis sensibilium, sci licet quia humor, & motus abundat in eis.

D. d. Et ista conturbatio, &c. & intendit per naturam aetatem, & per alias res consuetudinem, & exercitium. exercitium enim largitur naturae hominis praeparationem, quae in ea non erat ante. & non est remotum vt virtus scilicet moralis operetur in hoc, & maxime castitas.

D. d. & in istis duo bus, &c. id est & in ista translatione, quam habent pueri de ignorantia ad cognitionem propter aetatem, aut per disciplinam, necesse est vt alteretur, v. g. subiectum animae, quod est calor na¬ turalis, sicut accidit ei, qui experge I fit a somno, vt alteretur per alterationem alterius partis in eo, a parte, quae intelligit, ver. g. caloris naturalis. Et intendebat per omnia ista ponere quod anima non alteratur per se, sed per accidens. Si autem facta est, tunc esse eius sequitur essentialiter alterationem. Si autem non est facta, tunc esse eius in nobis sequitur alterationem, non esse eius in se, sicut est dispositio in somno. Et hoc manifestius est in intellectu, quie in caeteris partibus animae cognoscentibus. Et iam declarauit ipse in libro de Anima quod esse comprehensibilium sensus sequitur in se alterationem essentialiter, postquam induxit ista signa sufficientia quibus vsus est hic. in intellectu autem multum latet. & iam con syderauimus de hoc in lib. de Anima. Hic autem non intendebat declarare quod anima intelligibilis, aut intellectus non sequitur in suo esse transmutationem essentialiter, sed inten debat declarare quod in ea non est transmutatio. Sunt enim tria: quorum Vnum est, vtrum in substantia intellectus, aut animae sit transmutatio, & alteratio: Secundum vero est, vtrum suum esse in se sequatur transmutationem, & alterationem essentialiter ita, quod sit facta in rei veritate: Tertium autem est, vtrum suum esse sequatur alterationem per accidens, scilicet secundum quod est in nobis, non secundum quod est in se. Et quia, si fuerit declaratum ipsam esse altera tam per accidens, tunc dignior erit, vt non sit alterata in sua substantia, qua vt sequatur alterationem esentialiter, & quod, si ex vtraque opinione sequitur vt non sit alterata in sua substantia, & est illud, quid intendebat, vidit quod melior doctuna in hoc est inducere ser¬ am mones, ex quibus videtur ipsam esse alteratam per accidens. quoniam, cum hoc fuerit existimatum scilicet ipsam esse alteratam per accidens, tunc mens non cocitabit in hoc, quod non sit alterata in sua substantia: sed illud, de quo cogitabit tunc, est, vtrum sit possibile, vt in suo esse sequatur alterationem essentialiter, aut non. Et, cum non accidit ei in hoc, nisi altera duarum cogitationum, propter illa signa sufficientia, quae sunt in prima cognitione, scilicet quoniam non accidit ei, vt sit alterata in sua substantia, manifestum est quod qui audiuerit ista signa, non dubitabit in hoc, quod est non transmutata in sua substantia, sed remanebit ei secunda possibili tas. a Hoc igitur est quod Arist. intendebat in hoc loco, quod anima est transmutata per accidems scilicet in nobis, non quod haec sit opiiuo eius: sed intendebat demonstrare vim istius opinionis: vt, cum homo sciuerit illa signa, habebit pro impossibili, vt sit alterata in sua substantia, & non re manebit ei cognitio, nisi inter duas alias intentiones.

D. d. Manifestum est igitur de alteratione, &c. & intendit per sensibilia tangibilia, & colores, & sapores, & odores, & per partem sensibilem corporalem, animae passio ies, factas in virtute concupiscibili, quas sequuntur passiones corpora les, vt robur verecundiam, & pallor timorem. & vocauit hanc partem corporalem, quia indiget corpore. & ideo nullus existimat quod illa pars animame potest separari. Sed quaeritur hic, quare tacuit hic speciem qualitatis, quae dicitur potentia, & impotentia naturalis. Et Alexan. dicit quod iam declaratum est vniuersaliter. quod non est qualitas. & intendit, vt mihi vi¬ detur, quod res agunt per suas formas, I & patiuntur per suas materias: & formae, & matenae sunt substantiae necessario. Et forte intendit quod declaratum est vniuersaliter quod non est qualitas alterabilis, quoniam est forma: & declaratum est quod formae non sunt alteratio, sed sequuntur alterationem.

Haec est Quarta quaestio istius tractatus. In prima enim declarauit quod omne motum habet motorem. In secunda vero, quod omnia mota in loco reducuntur ad primum motum, quod mouetur a motore in ipso. Tertia autem est, quod omnis motorest insimul cum eo, quod ab eo mo uetur in loco. Quaita vero est ista, vtrum omnis motus habet proportionem cum omni motu. Et dixit: Et quaeritur, &c. & intendit per con¬ lunctionem superpositionem, & men furationem, ita, quod omnes motus possunt diuersari secundum magis, & minus.

D. d. Quoniam, si omnes motus, &c. si. quoniam, si omnes motus mensurent se adinuicem, aut superponuntur sibi adinuicem, sequitur vt motus circu aris sit aequalis recto. Quoniam, si duo motus fuerint superpositi, aut men surantes se adinuicem, tunc duo spatia, per quae est motus, erunt talia. Et hoc intendebat, cum dixit: & com uenientia in veloertate. &c. Et, cum induxit hoc improbabile, induxit aliud maius, & dixit: Et alteratio, & translatio erunt aequales, &c. id est &, si quilibet motus mesuret quemlibet motum, sequitur aliud inopinabilius praedicto, & est. vt alteratio sit aequalis translationi, cum fuerint po sitae in tempore aequali. D.induxit impossibile, quod sequitur ex hoc, & dixit. ergo passio erit aequalis lon gitudini. id est & si alteratio est aequalis longitudini, necesse est vt qualitas sit aequalis loco, aut minor, aut maior. D.iduxit causam in hoc, quod est ipossibie, et dixit: sed hoc est inpossse, &c. id est sed hoc est ipossibile, quia aequalia in velocitate dicuntur aequalia, quia in eodem ten pore pertranseunt idem spatium in quantitate, & qualitate. &, si in tran slatione, & alteratione inuenitur aequalitas, necesse est vt qualitas sit aequalis loco: quod est valde inopinabile Et, cun hoc multum apparet in alteratione, & translatione, scilicet quoniam non dicuntur vniuoce, induxit conclusionem intentam, ita, quod iam compleuit suam deelarationem, & di xit: ergo nec alteratio est aequalis translationi. Et cum declarauit quod alteratio non est aequalis translationi: 3d. ergo necesse est vt non omnis motus, &c. id est vt non omnis motus mensuret omneml motum, cum alteratio, & translatio sint motus, tamen non aequales: & mensurantia se adinuicem sunt illa, in quibus in uenitur aequalitas, &, quia aliquantulum est dubium de coniunctionemotus translationis rectae cum circulari, teuersus est ad illum.

Cum induxit inopinabile, quod i contingit, si motus rectus sit proportionalis motui circulari, incoepit in ducere modum, quo potest quis existimare quod isti positioni non sequitur improbabite, & dixit: Sed consi derandum est, &c. id est quoniam manifestum est quod motus alterationis non est proportionalis motui tranSlationis, sed illud, de quo perscrutam dum est, est vtrum motus rectus sit proportion alis motui circulari, & ipse circulus lineae rectae. &, cum inter motum circularem, & rectum sit propontio, necesse est vt causa in hoc sit, quoniam inter lineam circularem, & rectam est proportio. & ideo perscrutatus est hic de circulo, & li nea recta, & dixit: Sed consyderandum est, &c. Deinde induxit modum, quomodo existimatur quod non sequatur hanc positionem im probabile, & dixit: Malum enim est dicere, &c. idest inconueniens est enim dicere quod impossibile est vt aliquid moueatur circulariter motu aequali in velocitate sui motui re cto. sed necesse est in eo, quod moue tur circulariter, & mouetur recte, vt i. alter motus sit alio velocior, aut tar dior, aut aequalis. Et hoc intendebat, cum dixit: sed necesse est, cum mouetur, &c. idest, quoniam quem admodum motus rectus est velocior, & tardior alio motu recto, & sinailiter circularis cum circulari, ita est de recto cum circulaam. Deinde dicit: & hoc non nocet, idest, & existimatur quod nullum inopinabile soquitur ex hac positione.

Cum dixit quod visum est quod inter mo tum circularem, & rectum est com paratio secundum velocitatem, & tardita: tem, sicut accidit hoc in motibus rectis, cum omnes sint in loco, incoepit declarare quomodo sequitur, si dicant velociores, & tardiores, vt dicantur aequales. & iterauit sermonem a capite, & dixit: Si igitur aliquis dixerit &c. id est si igitur aliquis dixerit quod necesse est, vt in quibuslibet duobus mo tibus positis in loco, vt alter sit velo¬ cior, & alter tardior. quoniam omnes duo motus diuersi in loco, alter est maior, alter minor: & cum magnitudo, & paruitas inueniantur in eis: ergo velocitas, & tarditas: ergo & ae qualitas. omne enim, in quo potest esse velocius, & tardius, pot esse aequa le. Et, cum posuit quod omnes duo mo tus in loco possibile est vt alter sit maior, & reliquus minor, & in omni, in quo inuentur velocitas, & tar ditas, inuenitur, aequale, & posuit quod motus rectus, & cincularis, secundum quod am bo sunt in loco, inuenitur in eis velocitas, & tarditas, secundum magis & minus: conclusit quod in motu recto & circulari inuenitur velocius, &tar dius, eroo & aequale. Et, quia ad cer tificandum propositionem dicentem quod omne, in quo inuenitur velocius, & tatdius inuenitur in eo aequale, melius est vti exemplificatione, dixit: Quam, si aliquod motum moue tur in tempore A, &c. id est ponatur igitur, quod aliquod motum circulare, v. g. p, mouetur in temuore A motu velociori, qui motus alterius moti, quod mouetur in eo. v. g. 6. ergo necesse est vt, velocius pertranseat spatium aequale ei, quod pertransit tardius i tempore minori. talis enim est defium tio velocioris. D.dixit: ergo necesse est, &c. id est &, cum sit positum quod velocius est illud, quod in minori tempo re pertransit aequale spatium, erit etiam verum conuensum scilicet quod illud, quod mouetur in minori tpere per aequale spatium, est velocius. & intendebat per hoc verificare definitionem. &, cum fuerit coniunctum huic, quod motum circulare potest esse velocius, aut tardius recto: concludirtur ex hoc quod motum circulare, & rectum mouentur per spatium aequale in mi¬ nori tpre. Et hoc intendebat, cum dixit: ex quo sequitur, vt tempus. id est & sequitur, cum posuerimus quod motum circulare, scilicet i est velocius qui motum c, & mota sunt in eodem tempore, scilicet in A, & S circulare perficiat circulum in parte temporis A, in quo toto compleuit c lineam rectam. & sic possibile est vt aliud motum per lineam rectam sit velocius, qua motum c, ita, quod velocitas sui motus ad motum c, erit sicut velocitas motus s, ad motum c. ex quo sequiturvt mo tus rectus sit aequalis circulari. Et hoc intendebat concludere, vt videtur. & dimisit conclusionem, quia bene apparet ex propositionibus, quas induxit. deinde induxit inopinabile, quod opponitur huic conclusioni,

Cum induxit sermonem, ex quo existimatur quod motus rectus est pro portionalis motui circulari, reuersus est ad improbabile, quod contin git huic positioni, & dixit: Sed, si comiungantur, &c. id est & sequetur quia mo tus rectus non habet rectitudinem, nisi propter magnitudinem rectam & similiter motus circularis, propter. magnitudinem circularem. Si igitur motus rectus sit aequalis motui circulari, contingit necessario vt magnitudo recta sit aequalis circulari: eroo superponuntur. sed notum est quod sinea recta non superponitur circulari: & necesse est, vt illa, quae men surant se adinuicem, vt superponan tur sibi adinuicem. Et dixit illud, quid diximus prius, & per se non dixit prius, quod sequitur ex hac positione, vt linea recta sit aequalis circulari. quoniam hoc sequitur ex illo, quid sequitur ex prima positione, scilicet quod vt motus circularis coniungatur, cum motu recto, & est vt motus cirnon coniunguntur. id est non habebunt cularis sit aequalis recto. Quoniam, si ex hoc, quod ponitur quod duo isti motus coniunguntur, sequitur vt sint aequales, & ex hoc, quod sunt aequales, fequitur vt maonitudo reeta sit aequalis circulari. D.dixit: sed proportionem inter se, quia non su perponuntur sibi.

D. d. neque etiam mo tus communiunguntur. id est &, cum inter ma gnitudines non est proportio. ergo neque inter motus. Deinde dedit causam, quare non coniunguntur, & dixit: Sed omnia, quae non sunt vniuoca, non coniuinguntur. Beinde induxit exemplum de aequiuocis & dixit: verbi gratia, &c. idest, quoniam, si aliquis quaesiuerit quare non est com paratio inter acumen stili perforan tis, & vini, & neumatis acuti, quod dicitur acutius acuto, dicitur, quia hoc nomen acumen dicitur in eis aequi uoce. in instrumento enim ratio eis est abscindere ligna, in vino autem pungere linguam, in neumate vero percunere auditum fortiter. Deinde dicit: & forte velocitas hic, &c. idest, & forte hoc verbum velocitas dictum de motu circulari, & de motu recto est etiam aequiuocum. & dixit, forre, quia non ita apparet aequiuocatio in eo, sicut in hoc nomine acumen. Et, quia hoc apparentius est in velocitate, quae dicitur de alteratione, dixit: & dignius est, &c. idest, & cum dicimus quod hoc. nomen a velocitas aequiuoce dicitur de motu circulari, & recto, quanto magis diitur aequiuoce de alteratione, & tram slatione.

Cum posuit quod illa, quae non sunt vuiuoca, non coniunguntur, in coepit dubitare super hoc, & dixit: Et potest aliquis obilcere nobis il declaratione eius, quod motus circularis non coniungitur cum recto Primo quidem vero in propositioe, dicente quod illa, quae non sunt aequiuoca, sunt proportionalia. non enim omnia vniuoca sunt proportionalia. verbi gratia, quoniam hoc nomen magnum eandem habet ratio nem in aqua, & aere. sed aqua non coniungitur cum aere, cum sint diuersa duabus differentiis contrarijs & etiam duplum eandem habet rationem. nihil enim aliud est, quam proportio binarijl ad vnum. & non omnia, quae sunt dupla, coniungun tur. cum enim istud mel sit duplum istius aceti, tamen inter mel, & acetum non est comparatio. Et hoc in tendebat, cum dixit: est enim proportio, &c. id est definitio eni dupli est proportio binatii ad vnum. vniuoos autem sunt illa, quorum definitio est eadem, & non coniunguntur, sicut illa, quae sunt dupla adinuicem.

Cum dubitauit in propositione, dicente quod vniuoca sunt coniungibilia, quoniam multum, & paucum sunt vniuoca, cum ha beant easdem definitiones, tamen non communiunguntur in omnibus, quae dicituntur multa, & pauca, & similiter de duplo, & dimidio, dicit dissoluendo quod ista, & similia non sunt vniuoca vera. Vniuoca enim sunt illa, quorum definitiones sunt eaedem vocem, & ratione. definitiones autem istorum sunt eaedem secundum vocem, & diuersae secundum rationem. Et dixit: Ad hoc at dicamus &c. id est ad hoc at dicamus, quod dissolutio in istis duobus de quibus induximus exemplum, est prima dissolutio, quam diximus in causa eorum, quae non coniungun tur, & est, quia sunt aequiuoca, Aeque uocorum enim alia sunt, quorum definitiones sunt diuersae voce, & ratio ne. alia vero sunt, quorum definitio nes sunt aequiuocae, sicut nomina eorum. & hoc intendebat, cum dixit, sed quorundam etiam definitio nes sunt aequiuocae id est & ista, de quibus dubitamus, sunt huiusmodi. & hoc, quod definitiones eorum sunt aequiuo rae, facit existimari ea esse eadem in ratione. sicut est dispositio in multo, & pauco, & duplo, & dimidio. Et, cum dixit quod definitiones istorum sunt aequiuocae, declarauit hoc, & di xit. v. g. &c. id est & hoc, quod definitiones istorum sunt aequiuocae, apparet, quoniam, si aliquis dixerit in definitione magni, quod est talis quantitatis. tunc hoc nomen quantitas erit aequiuocum. & similiter, cum dixerit in definitio ne dupli, quod est aequale bis, tunc hoc nomen aequale erit equiuocum. Et, cum narrauit quod ista nomina sunt aequiuoca in hac definitione, narra uit etiam quod in definitione etiam di cente, quod est illud, cuius proportio ad illud, cuius est duplum, est sicut pro portio binaril ad vnitatem, est etiam aequiuocatio, & dixit: & vnum etiam est aequiuocum. id est quod accipitur in de finitione dupli. &, si hoc nomen vnum est aequiuocum. ergo & binarius erit etiam aequiuocum. Sed notandum est quod non sunt aequiuoca pura, sed de modo aequiuocorum, qua: dicuntur ambigua.

Et si dissolutio in magno, & duplo non sit, sicut diximus, & fuerit vniuoca, accidet ambiguitas scilicet quare quaedam vniuoca coniuncuntur, secundum magis, & minus, & quaedam non connunguntur, & naturam rationis, quam significant vniuoca, habent eandem. & dixit hoc, quia notum est per se quod omnia vniuoca debent comungi secundum omnia, exquibus continuantur. D. incoepit contradicere huic quodni, & dixit. Et potest aliquis dicere, &c. id est & potest aliquis dissoluere hanc quodnem. quoniam magnum, & paruum, & duplum, & dimidium, etsi sint vniuoca, sunt non coniungibilia, & econtra aliis vniuocis per accidens scilicet propter reci piens quoniam illud, quod significat hoc nomen magnum, & diiplum, non diuersatur in se, sed secundum diuersitatem recipientis. Si igitur acci derit istis diuersitas, erit propter recipiens. Ista igitur non coniunguntr, quoniam subiectum eorum est diuersum: & coniunguntur, quia eandem habent rationem. De. induxit exemplum super hoc. & dixit: equus igitur, & canis, &c. id est illa, in quibus accidit, vt sint coniungibilia, secundum quod sunt vniuoca, & comungibilia, secundum quod sunt, aequiuoca, scilicet secundum subiectum eorum sunt sicut equus albus, & canis albus qui coniunguntur secundum albedinem. dicitur enim quod alter est albior reliquo. albedo enim in eis eandem habet rationem. nam illud, in quo inueni tur albedo, est idem scilicet superficies. Et intendebat, quod ista coniunguntur, secundum illud, quod est vniuocum in eis, & est color albus, & non con iunguntur secundum subiectum re motum coloris, & est equus, & canis. & similiter est dispositio de magno, & paruo in eis. & hoc intendebat, cum dixit: & similiter coniunguntur in magnitudine. id est quia magnitudo in eis est eadem.

D. d. aqua autem &c, idest, vt mihi videtur, aqua autem & sonus non coniunguntur, cum ratio magnitudinis in eis est diuersum in se, scilicet cum dicimus aqua ma gna, & sorus magnus. Et hoc nomen coniunctio, quo vtitur, in reiveritate est continuatio: ita, quod ex istis fit vnum.

Vult dubitare in secunda solutio ne, quam dixit de magno, & paruo, vbi dixit, quoniam sunt vniuoca, sed accidit eis vt non coniungantur, propter. diuersitatem recipientis, sed secundum se coniuncuntur. Et dixit: Dicamus igitur in hoc, &c. id est sed dicamus, quoniam manifestum est, si posuerimus talia ex rebus vniuocis, quod contingit ex hoc, vt omnia sint idem praeter hoc quod dicamus quod vnumquodque eorum est in aliquo alio ab eo, in quo est reliquum. Et intendebat quod quaedam vniuoca diuersantur secundum subiectum, v. g. color. Si igitur posuerimus quod magnum, & paruum, & talia aequiuoca non diuersantur, ni si secundum subiectum, contingit vt omnia sint vniuoc a. & sic aequale habebit eandem rationem in numeris, & magnitudine, & tempore. Et intendebat quod, cum fuerit concessum quod eorum, quae sunt alia, diuersantur secundum subie ctum tantum, & conueniunt in se & alia conueniunt secundum vtrumque, & quod non est hic alia diuersitas, & in vniuocis inueniuntur isti duo modi, ne cesse est vt omnia sint vniuoca: nisi ponantur hic esse aliqua quae diuer santur in vtroque scilicet in ratione, & in subiecto rationis: ita, quod non conueniant in aliquo. & tale non est.

Cum perscrutatus est de hoc scilicet inter quos motus inuenitur compa ratio secundum maois, & minus, & l declarauit quod motus diuersi in gene re non coniunguntur, vt velocitas, & tarditas in translatione, & alteratione, & dubitauit in motibus conuenientibus in genere, & diuersis in specie, vt motus rectus, & circularis, & declarauit quod non coniunguntur propter hoc, quod illa, quae comiungun tur, oportet vt non habeant nomina aequiuoca, neque in recipiente, incoepit dicere hoc, & dixit: Et etiam primum recipiens, &c. id est & hoc, quod dictum est, quod eadem res inuenitur in subiectis diuersis, non est verum. quoniam, si ita esset, tunc idem reciperer a quocunque: & sic non essent hic materiae propriae formis naturalibus, neque praeparatio propria. & ideo ne cesse est vt vnius transmutati tranmutatum sit vnum subiectum ne cessario scilicet propinquum. ex quo vitr quod genus non est subiectum propin quum formarum. Et demde dicit Et non sufficit, &c. id est & non sufficit i rebus, in quibus inuenitur comunctio, vt non sint aequiuoca, sed vt etiam non diuersentur in ratione, neque in subiecto propinquo. & istae sunt vl timae species. Illa autem, quae conue niunt in ratione generali, & diuersantur in differentiis, & subiectis, propriis, vt color, qui est vnum quid ve nere, sed diuersatur secundum differentias, & secundum subiectum pro prium vnicuique diciturae non coniungun tur. & hoc intendebat, cum dixit. v. g quoniam in colore, &c. id est quoniam color non coniungitur cum colore, secundum quod est color tantum. quoniam color diuiditur per differentias attributas colori diuisiuas: & istae differentiae sunt diuersae secundum formas, & subiectum: nisi com paratio eadat inter illa duo in eadem specie coloris: quoniam in istis potest esse comparatio, & coniunctio, ver. g. in duobus albis: quoniam possibile est dicere al terum esse albius reliquo, aut similiter & hoc intendebat cum dixit: non intelligendo, &c. id est & illa, quae conueni unt in colore, qui est genus, & diuer santur secundum differentias, verbi g. album, & nigrum, non comparantur adinuicem, ita, quod dicatur quod hoc est magis coloratum, quae hoc, sine eo, quod comparatio cadat inter illa in eodem colore, quoniam tunc comparatio erit ve ra. nam idem color in specie est idem in forma, & subiecto.

D. d. sed in capso coloris. id est & diximus, quod comparatio inter illa non est vera in gnere coloris, non in specie. & ideo dixit: & coniunguntur secundum albedinem. id est & coniunguntur, quando accipiuntur, secundum quod sunt in eadem specie. v. g. in albedine. Et, cum verificauit quae sunt communiungibilia, & quae sunt ea, quae conueniunt in ratione, & subiecto, declarauit quod motus, qui coniunguntur debent esse huiusmodi & quod non dicitur eos esse aequales, nisi conueniant in ratione motus, & in subiecto motus, quod est magnitudo, deinde d. Et sic dicimus I motu, &c. Et intendebat per hoc, quod impossibi le est de quantitatibus esse aequales nisi rectas tantum, aut circulares tam tum, scilicet quae sunt eiusdem speciei, cum istae sibi superponantur. & ide dicimus quod quantitates curuae non aequabuntur, nisi sint eiusdem circu li. Quod autem dicunt Geometre, quod linea recta est breuissima linea, ducta inter duo puncta, dicitur large. & aequalitas dicitur de eis fere ae quiuoce. & similiter hoc, quod dicunt, quod circunferentia alicuius circuli est aequalis figurae posygo¬ niae, dixit: & Geometer decipitur in hoc I quia possibile est existimare lineam rectam, quae incuruetur, & fiat circu laris. &, quia hoc accidit in mente, attribuit hoc proprie Geometrae.

Quia definitio motuum aequalium est pertransire in tpere aequali spa tium aequale scilicet idem in specie, reuersus est etiam ad dubitandum super hanc difinitionem, ex qua sequitur vt alte ratio sit aequalis translationi, quoniam posset inuenin aliqua translatio in aliqua logitudine demtrata, & aliqua alteratio in illa eade enim longitudine. ex quo sequitur vt alteratio sit aequa lis translationi, quae sunt diuersae in specie. Et hoc intendebat, cum dixit: Si igitur aliquis dixerit. &c. Deinde induxit causam, ex qua acci¬ dit inaequalitas in motu: & est, qua sunt diuersae in specie, nedum in ge nere. & ideo dixit: & causa in hoc, &c. D.ergo necesse est, si illa, quae mutant, &c. id est ergo necesse est, si in duobus motibus conuenientibus in velocitate non determinetur, vt eiusdem speciei sint, quod non erit, nisi motus sint eiusdem speciei, & illud, per quod est motus, eiusdem speei, sed solum modo dicatur quod aequalia in velocitate sunt illa, quae in tpere aequali pertranseunt longitudines aequales sine aliqua de terminatione, necesse est vt motus non sint aequales. &, si non, tunc mo tus circularis, & rectus essent aequales. Et similiter cum posuerimus conuenientiam in eo, in quo sunt motus in specie, & non posuerimus conueniem, tiam duorum ipsorum motuum. Et, si accidit, cum duo motus fuerint eiusdem gnris, vt conueniant in spe per conuementiam eius, per quod sunt, in specie, & vt diuersentur per diuer sitatem eius, vt accidit motui circulari, & recto.

D. d. vtrum igitur sit cam, &c. id est vtrum igitur est causa in hoc, quod translatio circularis non sit aequalis translationi rectae, vtrum hoc quod tran slatio est genus, & circularis, & recta sunt speres eius: aut hoc, quod linea est genus, & circularis, & recta sint spes eius?

D. d. tpris enim &c. id est tempus enim est idem in specie. & impossibile est existimari ipsum esse causam in diuer sitate trans ationis rectae ad circularem. & intendebat, vt imihii viveteli, per duas species eius, praeteritum, & futurum.

Deinde dicit. Dicamus igitur, quod haec duo sunt insimul, &c. id est dicamus igi tur quod haec diuersitas motus recti, & circularis fit ex amibobus insimul. scilicet ex diuersitate eius, per quod est motus in specic, & diuersitate ip sius motus. Et, quia causa in diuersi tate motus circularis a recto in specie est diuersitas magnitudinis rectae a circulari specie, dixit: translatio enim habet species, &c. id est sed translatio est species: quia magnitudo, per quam est motus, est species. D d. Et forte erit, &c. id est & forte, existima tur quod diuersitas translationis in spe cie est propter diuersitatem instrumentorum, quibus sit translatio etiam specie. v. g. quoniam ambulatio dif fert a volatione, vt vivetsal,r quia instia, quibus sit ambulatio, differunt ab instris, quibus fit volatio scilicet pedes, ab alis.

D. d. Sed non est ita. id est sed hoc, quod existimatur, non est verum. quoniam, cum hoc suerit bene consydera tum, apparebit quod translatio non differt in specie propter diuersitatem instri, quo fit translatio. Diuersitas enim instrumenti facit in translatione diuersitatem figurae. diuersitas autem quae est in ficura, non est secundum differentias substantiales rei. Tigura enimiest qualitas. differentia autem translationis debet esse de natura generis, in quo fit translatio, scilicet de natura vbi. Et, cum declarauit ex omnibus istis definitionem motuum aequalium, dixit: Ergo necesse est, vt illa, quae mouentur, &c. id est ergo necesse est, vt illa, quae mouentur per idem spatium, aut numero, aut spe cie, quorum motus est idem in spetie, vt sint aequalia, & ideo dixit, & dico idem, &c.

Cum narrauit quod aequalia sunt comue nientia in specie motus, & in eo, I quo est motus & scire hoc est difficile, di xit: Et ideo consyderandum est, &c. i. & ideo consyderandum est quid sit diuersitas specifica in motu.

D. d. Et iste sermo, &c. id est & iste sermo in definitione est sermo, qui significat per se quod genus, in quo est motus, est diuersum. Et hoc, quod dixit manifestum est. quoniam definitio, quae notificat quod illa, de quibus dicitur, sunt diuersa, est definitio, quae declarat quod ge nus illarum rerum est diuersum. & hoc commune est omnibus aequiuo cis. v. g. quia definitiones eorum, de quibus dicitur hoc nomen canis, sunt di uerse, videtur quod illa sunt diuersa in venere. Si igitur hoc fuerit manifestum per se, tunc erit manifestum per se, quod hoc nomen canis dicitur aequiuoce de illis, de quibus dicitur. sed, quia hoc non apparet per se ex definitio nibus in omni materia, accidit erra re in hoc pluribus. Et ideo dixit: & deceptio accidit, &c. id est & definitiones quorundam faciunt opinari quod natura eorum est eadem: vnde existimantur esse vuiuoca, & non sunt, Et, cum narrauit quod in definitionib non est sufficientia dare in omni lo eo quod genus est diuersum, aut non di¬ uersum, incoepit declarare in quibus locis apparet hoc ex definitionibus manifeste, & in quibus non, & dixit: Aequiuocorum autem, &c. id est aequiuocorum autem alia sunt diuersa i se, alia sunt maxime diuersa in se: & in istis non latet ex definitionibus quod nomen est aequiuocum. in aliis vero est quaedam ambiguitas, & la tent aliquantulum, sed tamen sunt propinqua illis. alia vero sunt valde propinqua, aut in genere, aut in com. paratione. Et, quia iste tertius mod Iiter valde, dixit: & ideo non existi¬ matur, &c. id est propter ambiguitatem istius modi aequiuocorum fuit iudi cium, quod eorum est de modo vni uocorum secundum existimationem incertam. & hoc intendebat, cum dixit quae sunt talia, & quae talia id est quae sunt equiuoca, & quae vniuoca.

D. d. Quam do igitur, &c. id est cum ista ambiguitas in diuersitate specierum sit propter propinquitatem naturarum ipsarum, quando igitur erit species diuersa a species idest, quando igitur. erunt duae naturae ambiguae duae species, vtrum quando eadem fuerint in diuersis, aut quando di uersa fuerint secundum formam, & subiectum: & hoc intendebat cum dixit, sed cum fuent aliud in alio.

D. d. Et quae est defiitio illius, &c. i. &, cum ista ambiguitas est in eis, quae igitur est definitio eorum, quae conueniunt. in specie,, idest. & definitio eorum, cum dispositio in eis ambigua sit, vtrum sint idem, aut diuersum, & cum hoc non sit manifestum per se, perscrutandum est de illo, vtrum sit idem, aut non. v. g. de albo, vtrum sit idem in omnibus, de quibus dicitur album. & similiter dulce, vtrum sit idem etiam in omnibus, de quibus dicitur dulce. Et in tendebat, quod est ars inducens ad cognitionem conuenientiae, & diuersitatis in speciebus, cum non fuerint manifeste per se, est secundum regulas datas in Septimo Topicorum vbi sunt dati loci de eodem, aut diuerso.

Deinde dicit: aut diuersatur, quia iuenitur, &c. id est quoniam perseru tandum est vtrum sit idem, aut diuersum, quia est in subiectis diuersis, aut quia est diuersum in se. &, quia existimatur quod causae diuersitatis sunt plures istis duabus causis, dixit, aut quia vniuersaliter non est idem:

Cum declarauit quod translatio est, aequalis alicui translationi, vult quae rere hoc etiam in motu alterationis, & dixit: Et consyderandum est, &c. id est & consyderandum est de alteratione, quomodo aequalitas imaginatur in ea, cum coniunctio non imagine tur in motibus, nisi per aequalitatem & dixit hoc, quia aequalitas est pro pria quantitati, non qualitati.

D. d. Dicamus igitur quod, si acquisitio sani atis, &c. id est quoniam, cum fuerit positum quod acquisito sanitatis est alteratio, & quod possibile est aliquem hominem sanari velocius, qui alium hominem, & possibile est vt duo homines sanentur insimul ab vna ggritudine in tempore aequali, tunc alteratio erit aequalis alterationi.

D. d. fiunt enim in tempore aequali. id est & istae diutae sani tates dicuntur aequales, quia fiunti gequali tpere. Et, quia tempus est extri secum a re, & non sequitur ex aequa litate eius aequalitas motuum, si aequa litas non fuerit in substantia motu um, incoepit quaerere qualitatem, in qua inuenitur de alterabilibus, & dixit: Quid igitur alteratur. id est sed, si posuerimus quod alteratio est aequalis alterationi, quid igitur alteratur, ita quod iecipit aequalitatems si est necesse vt aequalitas inueniatur in eis secun dum substantiam.

D. d. aequalitas enim, &c. id est aequalitas enim impossi bile est vt dicatur in qualitate. sed illa de quibus dicitur aequalitas in quantita te, dicitur similitudo suis respodentibus in qualitate. Et intendebat, quod rqualitas, quae dicitur de quantitatibus, quae neque addunt, neque, diminuuntur adinuicem, est respondens similitudini, quae dicitur de qualitatibus, quae non sunt fortiores, aut debiliores se adinuicem.

D. d. Si igitur aequalitas in velocitate, &c. id est &, cum ita sit, si aequalitas dicitur de alteratione, intelligendum est in eis, quae trasinutantur. eadem transmutatione, nec addente, nec diminuente in aequali tempore: quoniam tunc non erit dicituria inter illum, quid intelligitur de aequalitate, in qualitate, & illud, quod intelligitur, de similitudine. Et, quia aliquis pont di cere, forte aequalitas attributa alterationi est vera per subiectum alterationis: subiectum enim eius est quantum necessario, dixit: In vtroque igitur, &c. id est &dicenti hoc dicendum est, in vtroque igitur est quaerenda coniunctio, vtrum in subiecto passionis, aut in ipsa passione. contingit enim dicenti quod aqualitas est in ea secundum subiectum ta tum, vt coniunctio sit subiecti, non passionis. & hoc accidit passioni scilicet est eius per accuis. Sed necesse est consyde rare vtrunque, vt post declarabimus. & iste sermo esset possibilis, si esset pose inuenire duas passiones similes. & ideo dixit post: hic autem possumus accipere, &c. id est & coniunctio non inuenitur in ea, secundum subiectum: quoniam possumus inuenire duas sanitates si miles emnibus modis, quarum altera non addit, neque diminuitur a reliqua.

D. d. si autem passio fuerit diuersa, &c. id est si autem duae passiones. id est qualitates fuerint diuersae in specie. v. gi. vt aliquid sanetur, & aliquid albificetur, tunc non diciuntur esse eaedem in specie, ne que aequales: & si aequalitas earum sit in tpre aequali: neque similes. & hoc, quid dixit manifestum est per se. Deinde dicit: sed ex istis, &c. idest, si a tali di uersitate existente inter sanitatem, & albedinem fuerit species alterationis.

Deinde dixit: & non est eadem alteratio. id est & ista maxima diuersitas in alteratione inuenitur, quia al teratio non est eadem in: pecie, quemadmodum neque translatio est eadem in specic.

D. d. & ideo sciendum est, i. & ideo, cum voluerimus scire motus coniungibiles qui sunt, oportet nos scire species alterationis, & species ttanslationis, quot sunt. Deiude dedit regulam in hoc, & dixit: Si igitur motus fuerit diuersi, &c. id est & via ad numerandum species motuum est consyderare mota per se, non per accidens, scilicet translata per se, & alterata per se. Si igitur fuerint diuersa, & motus eorum erunt diuersi in specie, &, si in genere, in genere, &, si in numero, in numero. Et ista via est via numerandi motum: quia motum apud nos est notius motu,

Cum quaesiuit prius in vtroque, an oportet quaerere coniunctionem in illo, in quo est pasuo, aut in ipsa passioi: e, respondit primo illic, quo niam possibile est accipere coniunctionem in passione. & cum non narrauit, vtrum cum hoc oportet consyderare subiectum, aut non consy lerare, iterau:t hic quaestionem, & dixit. Sed oportet, &c. idest sed opor tet nos perserutari, & scire illud, per quod alterationes sunt aequales, vtrum, quia passio in eis est eadem in specie, aut sunt similes propter alteratum, scilicet quia quantitas, quae alteratur in eis, est vna. Et, cum dixit, aut in alterato, exposuit hoc, & dixit: verbi gratia vt consyderemus, &cae. idest vt consyderemus de similitudine duarum passionum aequalitatem subiectorum.

Deinde d. Dicamus igitur respondendo, &cae. idest dicamus igitur quod vtrunque est consyderandum, scilicet similitudi nem passionis, & aequalitatem subiecti. Dende exposuit modum con syderandi, & dixit: ita, quod dicamus in alteratione, &cae. idest quoniam necesse est consyderare vtrun que, ita, quod sciamus de duabus alterationibus, vtrum sint eaedem in specie, aut non, idest similes. & hoc erit, quando subiectum fuerit idem. Et dixit hoc. quoniam, cum quantitas subiecti fuerit diuersa, di uersabitur passio necessario. & hoc intendebat, cum dixit: Et dicamus in ea, quod est aequalis, aut inaequalis, &caete. idest & quasi cum exigit cum aequalitate passionis vt subiectum sit idem, idest aequale, induxit rationem super hoc, & d. & necesse est consyderare subiectum: quia di cimus quod passiones sunt aequa¬ les, aut inaequales secundum subiectum. Et debes scire quod consydera tio coniunctionis in alteratione, si fuerit secundum subiectum tantum erit per accidens. &, si fuerit secun dum solam passionem, non erit illic aequalitas perfecta, sed solummo do similitudo. ergo in consyderatione aequalitatis perfectae haec duo exiguntur, scilicet similitudo passioius, & aequalitas subiecti.

Cum declarauit illa, quae exigun, tur in coniunctione alterationis, & modum consyderandi, vult declarare hoc similiter in motu generationis, scilicet qui coniunguntur de eis, & qui non coniunguntur, & dixit: Et consyderandum est de gene ratione, & corruptione, &caet. idest quomodo dicitur generatio aequalis generationi. & dixit hoc, quia scito modo aequalitatis, scietur coniunctio, cum aequalitas sit proprium ocmuniunctionis.

D. d. & forte erit hoc, &c. id est & forte sufficit in hoc, quod gene ratio sit aequalis venerationi vt sint in tempore aequasi, & vt sit idem indiuisibile in specie non in venere, vt animal, cum animal sit diuisibile in spes.

D. d. & erit velocior, &c. idest in talibus istis generationibus, quae sunt in eadem specie, dicitur in eis quod vna est velocior altera, cum non fuerint in aequali tempore. Deinde dixit non enim habemus nomen, &c. idest contenti sumus in definitione velocioris, & aequalis in generatione ad hoc. quia duae generationes conuenientes in specie, & in tpere nomen non habent, sicut habent qualitates conuenientes in tpere, & specie: & est similitudo, & dissimilitudo in di uersis: & aequalitas in conuenientibus in quantitate, & inaequalitas in diuersis.

Deinde dixit. Et, si substantia est numerus, &c. idest et con¬ uenientia duarum substantiarum ge nerabilium non habent nomen, ni si substantiae diuersentur secundum numeros, secundum quod sunt com positae ex numeris, vt quidam Antiqui dicebant. quoniam, si hoc fue rit, possemus dicere in substantiis quod quaedam sunt maioris nume ri, aut minoris de numeris conuenientibus in specie. Et intendebat quod, si substantiae sunt numeri, tunc communiungibilia in substantia sunt conuenientia in specie nu merali, & inconiungibilia sunt diuersa secun dum magis, & minus. Dende dixit: sed illud, quod est commune, &c. id est sed illud, quod est commune substantijs, non habet nomen, neque passio, quae est propria eius, scilices quod non inuenitur nomen conue nitentibus ex eis, neque diuersis, sicut hoc inuenitur in eis, in quibus diuersantur in qualitate, & in quibus conueiunt. Illa enim, quae di uersantur in qualitate, dicuntur fortiora, & debiliora, in quantitate ve ro maiora, & minora. a Conuienien tia autem in qualitate dicuntur consimilia, in quantitate vero aequalia.

Cum compleuit sermonem in distinguendo motus coniungibiles a motibus non communiungibilibus, vult declarare alia propria motori in mo to. Primo vero, quod omnis motor, qui mouet aliquod motum per aliquid spatium in aliquo tempore, mouet dimidium illius moti in illo tempo re per duplum illius spatii, & mouet ipsum per illud spatium in dimidio illius teporis. Et, d. Et, quia motor, &c. id est motor extmnsecus, qui est cor¬ pus, non ille, qui est virtus in corpo re. & hoc manifestum est ex hoc, quod dicit, semper enim mouet, & mo uetur. motor enim qui, quando mouet, mo uetur, est corpus necessario. & ideo d. ergo necesse est vt illud, per quod mouetur, sit aliquid quantum, id est spatium terminatum, & in quanto, id est in tempore termiuato. & hoc accidit motori, se cundum quod est corpus, aut virtus in corpore.

D. d. Si igitur motor fuerit A. id est ponatur igitur in loco motoris, a, & in loco moti i, & in loco spatil, c, & in loco temporis, in quo moue tur per istud spatium, per: dico quod omnis motor, cuius potentia est aequalis isti motor, scilicet A, mouet in hoc tempore dimidium n, quod est motum per duplum istius spatii, quod est c, & mouet ipsum per totum istud spatium in medietate temporis p. Deinde d. quoniam hoc modo erit finita, id est potentia motoris. Et hoc est ita, quod velocitas propria vnicuique motui seque excessum potentiae motoris super potentiam moti. & ideo, cum diuiserimus motum, contingit necessario vt proportio potentiae motoris ad motum sit dupia illius proportionis: & sic velocitas erit dupla ad illam veloci tatem: ergo mouebitur in illo tpe per duplum illius spatil, & in dimidio eius per totum spatium. & hoc com mune est in omni motore, cuius po tentia est finita. vtrum vero hoc sit commune, & potentiis mouentibus non corporalibus, si aliquid sit tale, habet quodnem difficilem. Necessario enim debet esse resistentia inter moto rem, & rem motam. siue motio fuerit naturalis, aut innaturalis: & ista re sistentia communis est, secundum quod alterum est agens, & reliquum patiens. Vnde dici mus in virtutibus coelestibus mouen tibus quod non mouet quaecunque: poten tia quodcunque corpus coeleste, sed qualipet potentia mouet corpus proprium in velocitate propria. sed omnes coueniunt in hoc, quod mouent in infinitum. Et secundum hunc modum non est proportio inter eas. & motum. secundum vero quod vnaquaeque earum mouet corpus proprium velocitate propria, secundum hoc habent proportionem propriam ad motum, vel cum moto. Sed ista proportio videtur indiuisibilis. vnde igitur accidit istis potentiis istud:? Et forte hoc ac cidit ex diuersitate naturarum mo uentium, quae non sunt in materia in nobilitate secundum magis, & minus, & diuersitate naturarum corporum, quae mouentur ex eis. Hoc autem, quod motus eorum, scilicet corporum coelestium est in tempore, licet non sit proportio inter potentias motiuas, & mobiles, accidit ex natura motus. Motores autem, qui sunt in materia, si aliquis eorum haberet potentiam infinitam, contingeret vt motus esset in non tempore. & haec declarabuntur in vltimo Octaui libri. & Arist. non loquitur hic, iusi de motoribus materialibus. quoniam ista perscrutatio est vtilis in dispositionibus motorum non materialium, vt post declarabi tur. & in alio libro dixit, hoc enim mo tor erit proportionatus. & quod est in hac translatioe, scilicet nostra, est melius,

Cum declarauit quod eadem potentia mouet medietatem moti in tempore, in quo mouet totum per duplum spatil, quod mouet in illo tpre, & mouet ip sum per totum spatium in medietate tem poris, in quo mouet totum per illud spatium, vult declarare etiam quod, cum fue rit vnus motor aliquis, qui mouet aliquid motum per aliquid spatium in aliquo tempore, mouebit medietatem illius spatii in medietate illius tempo ris: & quod medietas eius mouebit me dietatem illius moti per illud spatium in medietate temporis illius. Et est necesse, sicut dixit, vt moueatur me dietas moti per illud spatium in illo tpre. quoniam velocitas motus, quam ha bebat totum motum ad totum motorem, est secundum proportionem excessus potentiae motoris super potentiam moti. Et, cum diuiserimus motum in duas medietates, & similiter motorem, tunc proportio motoris, quae est me dietas, & ad motum, quid est medietas, erit sicut proportio totius motoris ad totum motum, vt vniversaliter decla rauerunt Geometrae. & sic duae velocitates erunt aequales necessario, scilicet velocitas totius moti, & velocitas medietatis. ex quo sequitur, necessario vt pertranseant idem spatium in eodem tempore. & sermo eius in hoc manifestus est per se.

Dicebat Seno quod mina milii, quia, cum cadit, facit sonum, necesse est quod quodlibet granum per se faciat sonum. & similitet gurtae aquae succedentes su¬. per lapidem, ita, quod faciant in ipso fo¬ leam, necesse est vt vnaquaeque earum operetur in lapide. quoniam, si nulla opetatur. ergo nec omnes operantur. Et iste sermo est sophisticus. quoniam vna pars non operatur in actu, sed in potentia. quoniam vnus vir de triginta non mouet nauem solus. &, cum motio eius com iungitur cum praeparatione, & poten tia proueniente a viginti & nouem hominibus mouebit nauem necessario. ergo vnusquisque de triginta lar gitur naui de praeparatione ad moueri, quod nauis non habebat prius. Illud aigitur, quod viginti & nouem largiuntur de proparatione, est illud, quod vltimus motor extrahet in actu. Et similiter est de mina milil. Et d. Et ideo sermo Senonis non est verus. & est quod vnum granum milil, quodcumque sit, quando cadit, facit sonum, id est sed non quodli bet motum: quoniam potentia motoris est terminata. Et, cum potentia mo toris est terminata, scilicet prima potentia, quae poet mouere vnamquamque par tium, non mouet in tpere omnino, quando tadit, ergo sermo &enonis non est ve rus in hoc, quod fingit, quod quodlibet gra num milii debet facere sonum. D. d. nam impossibile est vt non moueat in tpre omnino illum aerem, quem mouet tota mina, quando cadit. id est quoniam impossibile est dicere quod vnaquaeque partium non mo uet in tpere omnino, quando cadet, aerem, per quem transit, motione, ex qua audit sonus. sicut auditur a mina, scilicet quod non mouet ipsam in actu motione faciente sonum. &, si vnaquaeque partium largitur aeri ad recipiendum sonum preparationem, quam prius non habe bat.

D. d. neque pars, &c. id est quoniam vnaqueque partium motoris non debet per se singulariter mouere, neque pars, quae cum additur aliis partibus, mouet totum, v. g. trigesimus vir. Et d. quia ista pars non videtur iter alias partes esse fortior in motu, nisi prper praeparationem praecedentem in moto,

D. d. Nihil enim aliud est, &c. Aut intendit quod, cum pars est in continuo, nihil est in actu, sed est in potentia in toto. Aut intem dit quod pars non mouet in actu, sed mouet in potentia in toto.

Haec est alia intentio a praedictis. & est quod, cum duo mouentia diuersa, vtrumque mouet aliquid pondus per aequa le spatium in aequali tpere, tunc duae potentiae motiuae congreuatae moue bunt congregatum ex duobus ponde ribus per illud spatium in illo tpre. & hoc erit, quando aequaliter mouent duo pondera diuersa in spatio, & tpe. cuml autem diuersantur spatio. v. g. quod alterum mouet vnam arronam in vna hora per medietatem vnius leucae, & aliud mouet duas arronas in vna hora per vnam leucam, non sequitur, cum duo motores fuerint congregati, & arronae fuerint congregatae, vt moueantur ab eis in illa hora, neque per vnam leu cam, neque per dimidiam, quoniam proportio eius, quid congregatur ex duabus potentiis ad duo pondera non est sicut proportio solius potentiae ad vnum pondus. Cum autem spatium fuerit vnum, & tempus vnum, tunc proportio eius, quod congregatur ex duabus potentijs motiuis ad duo po dera mota, erit eadem proportio: & siue potentia ponderum, & poten tia motorum conueniant, aut diuersentur. verbi oratia quoniam, si aliquis motor fabet aliquam propor tionem ad aliquod motum, & alius motor, cuius potentia habet istam eandem proportionem ad potentiam ponderis, quo mouetur ab eo. Decla ratum est enim in libro Elementotum quod, cum fuerint quaelibet quantitates, & totidem earum com pares, tunc proportio omnium ad omnes est, sicut proportio vnius ad vnam.

Deinde dixit. Et iste sermo distinguendus est, & caetera, & sic inuenitur in quibusdam libris. & intendit quod, cum duo motores mo uent aliquod pondus per aliquod spatium, quod possibile est, cum diuiserimus motores, & diuiserimus pondus, ita, quod, proportio vtriusque partis ad vtrunque motorem sit, sicut proportio totius ad totum, quod proportio motus remanebit. eadem. & hoc secundum proportionem est verum: sed secundum quod existimatur quod in quolibet illorum duorum. ideo dixit, vt mihi videtur, ita, quod consyderandum est. videnius enim quod duo, & tres homines mouent congregatim, quod non possunt mouere secundum segregationem,

Vult declarare, quod omnia, quae dixit de moto, & motore in loco, sunt vera in augmento, & altera¬ tione, & dicit: Et similiter est de alteratione, idest & omnia, quae dicta sunt de moto, & motorem in lo eo, scilicet quod duplum motoris mouet illud motum per illud spa tium in dimidio illius temporis, aut per duplum illius spatij in illo tem pore, & quod motor mouet dimidium moti per illud spatium in dimidio illius temporis, &, cum motor diuiditur in duo aequalia, & mo tum in duo aequalia, motus erit idem in velocitate, omnia accidunt similiter in augmento, & alterato. Et, cum narrauit hoc, dedit causam, & d. Est enim aliquid, quod auget, & aliquid quod augetur, & in aliquo tempore hoc auget, & hoc augetur, idest, & ita est de augmento, sicut de translatione. quoniam est aliquid quid auget, & est respondens motori in loco, & aliquid quod augetur, & est re spondens moto, & tempus, in quo fit iste motus, & quantitas, in quo est.

D. d. Et alterans similiter, &c. id est & quemadmodum augens, & aug¬. mentatum est aliquid terminatae po tentiae, similiter alterans etiam, & al teratum sunt terminata: & secundum excessum potentiae alterantis supra potentiam alterati erit veloci tas alterationis, & quantitas tempo ris, in quo est alteratio scilicet quod haec duo sequuntur proportionem inter alterans, & alteratum. Si igitur proportio fuerit magna, velocitas erit magna, & tempus breue, & econuerso.

D. d. & in duplo duplum, idest & in tempore, in quo aliqua passio in aliquo alterato ab aliquo alte¬ rante, in duplo eius erit in duplum illius passionis.

Deinde dicit. & du¬. plum in duplo, idest & alteratio, quae est dupla ad alterationem positam ab aliquo alterante, duplum eius erit in duplo illius temporis: & est conuersum primae. & intendebat declarare quae sunt proportionabilia.

Deinde dixit: Si igitur alterans, &caete. idest &, si omne alterans, & augmentans alterat, & augmentat aliquod terminatum, & in tempore terminato, & non augmentat quidlibet quodlibet, neque alterat quidlibet quodlibet, non sequitur, cum diuiserimus alterans in duas medietates, vt medietas moueat il lud alteratum in duplo illius temporis: cum accidit forte vt non alteret illud omnino. & hoc contingit quando potentia medietatis motoris non excedit potentiam moti.

D. d. sicut diximus in pondere, id est in grauitate ad leuitatem.