Liber 4

INtendit in hoc tractatu perscrutari de Loco& Tempore quid sit substantia vtriusque, illa enim esse manifestum est per se. sed apud per scrutationem de natura eorum accidunt in hoc quaestiones. Et post per scrutationem de loco perscrutabitur de Vacuo etiam, vtrum sit, aut non: quia assimilatur loco: & quia existimatur esse locus, in quo non existit corpus. Et primo incoepit perscruta ri de loco, & incoepit in hoc notificando quae sunt consyderanda de loco, & dixit: Et oportet Naturalem consyderare, &c. & intendit quod Naturalis debet consyderare de vtroque vtrunque enim est consequens corporis naturalis.

Deinde dixit vtrum sit aut non. TEt non intendit perscrutari de suo esse secundum demonstrationem, sed secundum dialecticam: Tlocum enim esse notum est per se. &, cum perserutatur secundum dialecticam de quiditate eius oecurrunt hic quaestiones, quae faciunt dubitare in suo esse. Deinde dixit, & quomodo, id est vtrum sit de genere entium per se, aut de genere entium per aliud. & quid sit, intendit definitionem, & substantiam. Et, cum narrauit quod oportet Naturalem perseruta ri de loco, incoepit datur causam famosam cogentem ad perscrutationem de hoc, & dixit: Homines enim, &c. id est & oportet perscrutari de loco, quoniam Antiqui opinabantur ipsum esse necessarium in esse cuiuslibet en tis. & causa illius opinionis est, quia, cum viderunt quod illud, quod non est ens, vt Chimera, & Hircoceruus non est in loco, existimauerunt quod sequitur secundum conuersionem quod omne, quod est ens, est in loco. sed declaratum est in Logica, quod non te net ista conuersio. sunt enim entia, quae non sunt in loco. Et, cum dedit causam famosam cogentem ad per scrutandum de loco, dedit in hoc causam naturalem, & dixit. Et quia com munior motuum proprie, &c. id est & causarum cogentium ad perserutandum de loco est, quod inest motus localis, qui est communior motuum, scilicet extra quem nullum ens est naturale, & prior eorum scilicet secundum tempus, & causam. & post declarabitur quod necessarius est locus & cum Naturalis habet perscrutari de motu, oportet ipsum etiam per scrutari de loco¬

Cum narrauit quod oportet Naturalem perscrutari de loco, & dedit causam in hoc, incoepit narrare difsicultatem cognitionis loci, & declarare causam in hoc, & dixit: Et in intentio ne, quid sit locus, sunt multae quaestiones, id est in scire definitionem, & qui ditatem loci sunt multae quaestiones, & maxima difficultas. D.dedit causam in hoc, &dixit. non enim in quaecunque parte, &c. id est & causa difficultatis quiditatis eius est, quia, cum consyderabimus de illo, non inueniemus ipsum vnum dictum vniuoce in omnibus corporibus naturalibus, sed quasi dictum modo dubitatiuo. T& scire quiditatem huiusmodi entium est difficile, quia appropiquat ei, quod non habet communem naturam: & ideo latet. & definitio communis de clarat hanc naturam communem, & huius modi definitiones difficile inuenium tur per regulas dautes definitionem quae sunt diuisio, & compositio, & lemonstratio. hAut intendit quod com syderare de loco inducit consyderam tem ad res diuersas de dispone ess sunt enim aliqua, quae faciunt existima re in ipso res diuersas, vt post declarabitur. Et, cum dedit causam ex ipsa re, dedit aliam causam extrinsecam facientem etiam scire quiditatem loci esse difficilem, c & d. Et etiam non habemus ab aliis praecedentibus, &c. i. & etiam consyderare de loco erit difficile, quia nihil inuenimus in ipso dictum a praecedentibus, neque aliquid, quod faciat dubitare in eius esse, neque aliquid inuentum de cognitione substantiae eius.

Cum declarauit causam, propter quam oportet Naturalem consyderare de loco, & declarauit causam difficultatis, quae est in cognitione substantiae eius, incoepit numerare res famosas facientes locum esse, de inde post hoc numerauit res famosas etiam, quae faciunt dubitare in esse eius vt est eius mos scilicet in pordinando sermones logicos sermonibus demtratiuis, quae hsisunt cum cognitione rei dissolutionem illorum sermonum contrariorum. Et dixit: Et existimatur quod manifestum est, &c. id est & apparet locum esse ex mutatione secundum translatio nem scilicet prmutationem corporum succo dentium in ipso. apparet enim quod illud vbi est aqua, quando recedit ab eo, succedit illi in illo vbi aer, aut aliud corpus. vt accidit in vase, quod, cum ab eo exit aquae, succedit ei aer, aut aliud corpus. & hoc intendebat, cum dixit. vbi enim est modo aqua, &c. id est apparet enim quod vbi inuenitur aqua, illic quando exit aqua ab eo, sicut si exit a vase, inuenitur aer.

D. d. & forte hoc modo erit illic aliquid corpus aliud, id est & for te secundum successionem veniet in hunc locum, in quo fuit aqua, aliquid corpus aliud ab aere.

D. d. existimatur igitur, &c. id est scitur igitur ex successione, cuius causa est translatio, quod locus est aliud a rebus succedentibus in ipm. manifestum est enim quod illud, in quo modo est aer, iam in eo erat prius aqua: & ipsum est fixum, & recipiens successionem istorum duorum corporum: & haec duo corpora non sunt fixa, sed successiua: ergo est aliud necessario a corporibus accidentibus. & hoc quod dixit, cum hoc, quod est tamosum, est notum per se etiam.

D. d. declaratum est igitur ex hoc, &c. id est declaratum est igitur ex hac comsyderatione locum esse aliquid aliud ab illis duobus, quae succedunt sibi in illo, & est illud, ad quod transferuntur, & in quo succedunt sibi.

Ex hoc etiam apparet quod locus est aliquod ens aliud a corporibus localibus. & apparet ex eo etiam ipm habere potentiam naturalem conuenientem ei, quod mouetur ad ipm: &, si non, tunc corpora non mouentur ad ipsum, & apparet ex eo etiam tertium, quoniam diuiditur in species com trarias. & hoc apparet, sicut dixit, ex consyderatione modorum translationis corporum simplicium trans latione naturali, vt ignis superius & terra inferius, & aer super aquam & sub igne. apparet enim intuentibus hoc, quod illud, quod terra quaerit per suum motum ad inferius, est lo cus illi conueniens, & similiter illud, quod ignis quaerit per suum motum ad su¬. perius. Et apparet ex hoc, quod locus est perfectio moti ad ipsum. & hoc intendebat, cum dixit ipsum habere potentiam. id est quoniam apparet ex motu terrae ad inferius, & ignis ad superius, quod quaerunt per istum motum, vbi conueniens sibi, quae conuenientia non est, nisi per potentiam naturalem existentem in illo vbi.

D. d. & hoc transfertur ad superius, &c. id est & apparet etiam ex hoc, quod vnum corpus simplex trans fertur ad superius, & aliud ad inferius, quod superius, & inferius sunt partes loci, in quas diuiditur, secundum quod venus diuiditur in suas differentias specificas. & quod d. sunt partes loci, qua sunt species illius. &addit hoc, ne aliquis intelligat per partes, partes secundum quantitatem, non secundum formam. & intendit per sex partes, sursum, & alia.

Cum declarauit quod ex hoc, quod su¬. perius, & inferius apparenti, apparebit natura sperum loci, & superius & inferius sunt duobus modis: alia enim sunt, quae sunt in respectu ad nos absque eo, quod habent esse extra ani¬ mam in se, & alia sunt, quae sunt habentia esse naturaliter: incoepit declarare quod superius & inferius, quae sunt, species loci naturalis, non sunt illa, quae sunt in respectu ad nos, & dixit, Et ista, & eis similia, &c. id est & istae partes non sunt partes, quae dicuntur in respectu ad nos.

D. d. pars enim, &c. id est pers enim, quae est in respectu, non est vnum existens naturaliter, sed est secundum nostrum situm, id est secundum illud, quod est in nobis, in respectu ad nos, est secundum locum rei ad nos. quoniam, si fuerit ver sus caput, erit superius, &, si versus pedes, dicetur esse inferius.

D. d. & ideo forte, &c. id est quia istae partes non sunt in se res existentes, sed sunt dispositiones collatae ad nos, forte accidit eidem vt sit dextrum, deinde erit sinistrum per mutationem nostri situs in respectu ad ipsum, aut per mutationem sui in respectu ad nos. similiter accidit ei quod quandoque sit superius in respectu ad nos, & quandoque inferius, & quandoque ante, & quandoque retro. istae enim partes non sunt existentes in se, sed sunt collationes dictae in respectu ad nos: & collatio distinguitur per trasmu tationem vtriusque collatorum. D. d. Sed quodlibet istorum est distictum per naturam, id est & istae partes naturales non sunt collatae ad nos, sed quaelibet earum est distincta naturaliter. superius enim naturale non est quaelibet pars, sed pars, ad quam transfertur ignis, & vniversaliter corpus leue. &similiter in ferius non est quaelibet pars, sed pars, ad quam transferen terra, & vniversaliter corpora grauia.

D. d. Declararum est igitur ex hoc, &c. id est & declaratum est igitur ex hoc, quod corpora contraria secundum naturam mouentur ad ista loca contraria in loco quoniam ista loca situs non sunt contraria in loco tamem scilicet quoa suntm in duo¬ bus extremis vnius lineae rectae longissimae, sed &cum hoc sunt contraria secundum potentiam. res enim, quarum substantiae sunt similes contrarijs, habent substantias contrarias aliquo modo.

D. d. Et significat hoc dispositio Mathematicorum, id est & differentia, quae vidersalit inter partes, quae sunt in rebus naturalib, & in rebus mathematicis, quoniam mathematica non hibunt potentiam ad partem, & naturalia habent hoc scilicet si gnificat quod partes rerum naturalium non sunt secundum positionem, nec loca eorum sunt per existimationem, sicut est dispositio in rebus mathematicis. TI&sic non non esset Idifferentia inter corpora naturalia, & mathematica.

D. d. sed situs eorum, &c. id est sed & partes existentes in corporibus mathematicis non sunt partes existentes in eis extra intellectum, secundum quod sunt mathematica, sicut est dispositio in corporibus natura libus scilicet quoniam in eis inueniuntur pares sex distinctae secundum naturam: & hoc in auimato, in inanimato vero non inueniuntur haec, sed sunt res, quae existimantur in eis aestimatione tantum, ita, quod extra animam non sunt sicut sunt in anima. Et est intelligendum de hoc, quod dixit in eis, quae sunt peter su¬. perius, & inferius, quoniam sunt distincta naturaliter. quod intendebat per hoc, secundum quod sunt partes, non secundum quod sunt vbi, quoniam non ita de superiori. & in feriori. inuenitur enim in eis aliquod distinctum, secundum quod est vbi, & secundum quod est pars, & iam exposuimus hoc in capitule de infinito, vbi numerauit differentias loci naturales, & quod intendit quod iste partes sex non sunt distinctae in mundo, sed in coelo, secundum quod est animatum.

Ista est Tertia, famosa ratio etiam. & accidit ei quod fuit vera, sicut accidit duabus pecedentibus quod fuerunt, cum hoc, quod fuerunt famosae, verae etiam. dicere enim vacuum esse, & quod est locus sine corpore, est famosum propter existimationem, & est necessarium in existimatione eis, qui generant mundum secundum totum scilicet existimare vacuum prcedere. necesse est enim vt locus pcedat cor pus: &, cum totum est generatum, sequitur vt vacuum pEecedat generationem totius. Et ideo Loquentes nostrae legis dicunt vacuum esse, quia generant mundum, & quia existimatio huiusmodi est communis omnibus generantib mundum secundum totum, ideo dixit Homerus quod Inane, id est vacuum fuit primo, &c.

D. d. & dixit hoc, quia intendebat &c. id est & iste versificator dixit hoc, quia existimabat illud, quod vule existimat scilicet quod entia omnia indigent loco, quia existimat, quoniam, cum id, quid non est ens, non est in loco, sequitur quod illud, quod est ens, est in loco. Et ista est quasi Quarta ratio famosa, & accidit ei quod fuit falsa. & hoc est vnum eorum, quae mouerunt Homerum ad dicendum hoc. tamen maxime induxit ipsum ad hoc existimatio communis omnibus scilicet quod vacuum debet praecedere generationem mundi. & hoc est vnum eorum, quibus Aris. destruxit corpus generari simpiercitur, quoniam se.¬ queretur vacuum praecedere ipm, & vacuum esse apud ipsum est famosum.

Si igitur dispositio loci est talis scilicet quia est necessarius in esse omnium entium, vt Antiqui dicebant, mira bilem habet potentiam. est enim prior naturaliter omnibus entibus alia enim entia secundum hoc non possunt esse sine ipso, ille vero potest esse si ne illis: & quod est tale est prius naturaliter. Et sic debet legi. & potest esse sine illis. quoniam locus non corrumpitur per corruptionem eius, quod est in eo: ergo necesse est vt sit primum, id est prior naturaliter, non secundum naturam, sed secundum tempus.

Cum induxit rationes famosas in esse loci, icoepit numerare etiam res famosas negantes ipsum esse, & dixit: Sed in ipsum esse sunt loca dubitationis, D.incoepit numerare illa, & d. quaeritur enim &c. id est queritur enim vtrum corpus sit, adeo, quod corpus sit locus corporis scilicet adeo, quod sit aliquod corpus, quod dicitur in respectu alterius corporis. locus enim est locus locati, aut est alia natura a corpore. Qunam primo oportet perseruta ri de genere, sub quo collocatur locus quid sit. res enim quae sunt ignoratae de finitionis, perscrutandum est primo de genere earum, &post de differentia, quando vtraque pars definitionis fuerit ignoti esse scilicet genus, & differentia: sicut est dispositio in loco. D. incoepit perscrutari de hoc, & d. Dicamus &c. id est dicamus igitur, quoniam existimatur locus esse corpus non aliud, quoniam existimatur quod locus habet tres dimensiones, longitudinem scilicet & latitudinem, & profundum: & omne, quod habet tres dimensiones, est corpus: ergo locus est corpus. D.induxit im ossibile, quod sequitur ex hac positione, & dixit: sed est impossibile vt sit corpus, &c. id est sed est impossibile locum esse corpus. contingit enim duo corpora esse in eodem loco secundum penetrationem: quoniam continget vt di mensiones corporis locati penetrent dimensiones loci. quod est impossibile.

Ista est quasi ratiocinatio per se destruens locum esse: & incoepit sermonem a syllogismo hypothetico continuo, dicente si corpus sit locus &c. & intendit per planum superficiem, & per alia vltima lineam, & punctum. superficies enim est vltimum corporis. Deinde incoepit declarare continuationem istius syllogismi, & dixit: vbi eni primo fuerunt. &c. id est illud enim, quod sequitut ex translatione in hoc, quod corpus habet locum, idem sequitur in hoc, quod superficies habeat locum, & linea, & punctus. Syllogismus sic componitur. Superficies, & vniuersaliter vltima corporum ita succedunt super idem, sicut corpus: & omne, quod est tale, est in loco: ergo su¬. perficies, & vltima sunt in loco. Deinde induxit conclusionem, & dixit: Sed non est differentia, &caet. Et ista conclusio sequitur ex duabus propositionibus hypotheticis, & duabus cateporicis. Prima enim hypothetica est, quoniam, si vltima sunt in loeo, punctus est in loco: Secunda vero si punctus est in loco, locus puncti idem est cum puncto Et ista continuatio declaratur per duos syllogismos categoritos. scilicet locus puncti est punctus: & punctus superponitur puncto: ergo pumctus superponitur suo loco. Demde comungitur huic conclusioni, quod superposita sunt vnum, & sequitur vt punctus, & locus eius sint idem, Deinde induxit alium syllogismum hypotheticum, & est si locus puncti non fuerit aliud a puncto, non est locus alicuius aliorum, superficie, scilicet & lineae aliud ab eo. deinde tacuit inconueniens, quod est, quod, cum locus rei sit res, erit res i se. quod est impossibile. Et deceptio est in hoc sermone famoso, quia accipit illud quod est per se, in loco eius, quod est per accidens. translatio enim su¬. perficierum, & vniuersaliter vltimorum, & vniuersaliter successio eorum super vbi, est per accidens: quod non est ita in corporibus. & ideo non sequitur, si corpus debet habere locum per suam translationem, vt etiam superficies habeat, ni si in primo aspectu, & secundum samam.

Haec est Tertia ratiocinaio apparenst, quae facit dubitare intesse locum. Habet enim aliquis dicere quod, si locus sit, aut est elementum, aut compositum ex elemento, & vtrun que est corpus. & locus vniuersaliter non est de natura corporea, neque de incorporea. de corporea qui dem non est, quoniam aut erit corpus, aut elementum corporis: sed non est corpus, quia tunc essent duo corpora in eodem loco: neque elementum corporis, nam elementum corporis est corpus. neque est etiam de natura incorporea, v. gr. intelligibilium. locus enim videtur habere quititatem, & mensuram: &nihil, quod est de natura incorporea, habet quam titatem: ergo, si locus est aliquid, non est de natura corporea, aut incorporea. quod est impossibile. & per hoc quod dixit, quod habet mensuram, declarat quod non est de incorporeis. Et in hoc sermone est ordo praeposterus, & diminutio, & sic debet leoi neque de incorporeis. locus enim habet mensuram, & incorporea, quae sunt intelligibilia, non habent mensuram. corporeus vero non est etiam. quoniam aut est corpus, aut elementum corporis: & non est corpus, neque elementum corporis, quia elementum corporis est corpus.

Haec etiam est Quarta ratio, quae facit dubitare in loco. Et d. etiam, si locus sit, existimatur esse aliqua causarum entium. quae igitur causa pont poni de quatuor causis? Materia quidem non, quoniam ex materia est constitutio entium, ex loco vero nihil com stituitur. & hoc intendebat, cum dixit nihil enim videmus constitui per ipsum scilicet per locum. neque etiam est in eu tibus quasi forma. quoniam, si ita esset, tunc, quando corpus mutatur de loco in locum, corrumperetur. & ipse post perfecte perscrutabitur de hoc scilicet ipm esse inateriam, aut formam. hoc enim existimatum est, & maxime materia. deinde autem quod locus non est Agens manifestum est per se. & post declarabitur quod est tanque finis extrinseca in corporibus simplicibus, non in compositis. Et intendit per hoc, quod dixit, neque etiam est Complementum, finem, quae est forma, scilicet in re. formae enim in re bus gnerabilibus quodam modo sunt l formae, & quodammodo fines, vt prae dictum est. & locus apparentiae in hac ratione est, quoniam locus non est de genere causarum, sed de genere sequentium.

Ista est Quinta. & est quod & enonis, & deceptio est in ea in duobus locis, in maior, scilicet propositione, dicente quod omne existens in aliquo, est in loco, aut quod omne ens est in loco. secunda autem est dicens quod locus est in aliquo. ista enim est propositio aequiuoca, & dicitur multipliciter: vt post declarabit Arist. locus enim est in aliquo secundum quod accidens est in subiecto: & res est in loco, sicut aqua in vase, & ideo antequam perscrutetur de loco, perscrutandum est secundum quot modos dicitur aliquid esse in aliquo, sicut facit Ari. post.

Ista est etiam alia dubitatio, quoniam sicut existimatur, quod omne corpus est in loco, & quod nullum corpus est extra locum, ita existimatur etiam quod locus non est extra corpus, & maxime vacuo negato. &, cum in omni loco est corpus, omnia loca sunt plena corporibus sibi aequalibus: cum sit notum de loco quod non est minus, aut maius locato. &, quia multa corpora, quae sunt in loco, crescunt, necesse est vt locus crescat cum cremento eorum ex quo sequitur locum esse corpus: & sequitur etiam vt totum augmentetur per augmentum vnius corporis: & sic contingit vt corpora penetrem, tur. &, cum numerauit illa, ex quibus accidit quaestio de loco, dixit Ex istis igitur, &c.

Intendit adiuuare opinionem dicentem locum esse formam, & creationem, & firmare ipsam, & similiter opinionem dicentem ipsum esse materiam. & fecit hoc, quia intendit contradicere ijs duabus opinioibus perfecte, & maxie dicem ti quod materia est locus. existimatur enim Platonem intendere hoc. Et, d. Et, quia quaedam dicuntur per se, &c. id est quia quaedam dicuntur primo, & quadam secundo, i, quia quedam attribuuntur rei primitus, & quaedam secundo, scilicet propter primum. & hoc intendebat, cum dixit, per se, & alio modo. & ista est dispositio loci. quoniam alius est communis, & alius, pro prius. non enim corpus attribuitur, loco communi, nisi propter hoc, quid attribuitur proprio. v. g. quoniam dicere So tratem esse in mundo, est, quia est in aere, qui est pars mundi. & dicit ipsum esse in aere, quia est in suo comcauo continente ipsum, absque eo quod sit maius, aut minus ipso. &, cum hoc fundamentum fuerit positum, icet quod locus est vltimum rei sibi aequa le, existimatur quod locus est forma, quoniam forma est vltimum rei, quam conti net, & terminat materiam eius etiam. Et deceptio in hoc sermone est duplex. quoniam finis dicitur de loco, & forma aequiuoce. & etiam argumentatio est ex duabus affirmatiuis in secunda figura.

Vult declarare quod locus est valde similis materiae, & quod hoc induxit Platonem ad existimandum locum esse materiam, & dixit: secundum vero quod existimatur, &caet. id est qui autem existimat quod locus est tres primae dimensiones, quae primo existunt in materia, nihil habet pro loco, nisi materiam, quae defert dimensiones.

Deinde d. dimensio enim, &c. id est & causa in hoc est. quoniam qui existimat dimensiones es se locum, debet existimare quod materia est locus. & causa est, quoniam dimensiones in se non sunt corpus determinatum: & forma est determinans dimensiones, & materiam scilicet quae dat eis terminum, & vltimum v. g superficies continentes corpus. & sic existimatur quod dimensiones sunt materia, quia conueniunt in hoc, quod determinantur a forma, & in se no sunt determinatae.

D. d. quoniam, cum tu auferes a materia, &cae. id est, & est necesse vt materia sit dimensio in potentia. quoniam, cum abstuleris a materia vltimum, & figuram, nihil temanebit in ea, nisi dimensio non determinata, scilicet quae est corpus in potentia. &, cum saltem deterntinatur per vlima, scilicet per superficies, fit corpus in actu. Et debes scire quod vidit Arist. quod dimensio non separatur a materia imaginatione, nedum in esse. quoniam quando a materia auferuntur superficies, nihil remanet in ea, nisi dimensio: sed ista dimensio in ea est in potentia: &, cum determinatur per superficies, fit dimensio in actu, ilicet corpus, & cum auferuntur superficies, sit dimensio in potentia: ergo proprium est materiae vt habeat dimensionem in potentia. & locus antequam in eo existat locatum, secundum Arist. & in rei veritate est dimensio in potentia. & prper hanc similitudinem, ex istimauit Plato locum esse materiam. Et, cum numerauit similitudines, quae faciunt opinari locum esse materiam, dixit: Et ideo dixit Plato, &c. id est & prper hanc similitudinem inter locum, & materiam existimauit Plato locum esse materiam, vt inuenitur in Timaeo. dicit enim illud, quod recipit mutationem, & successionem formarum, quod est materia, idem est cum loco, &c. & in hoc non differt in suis libris a se, sed sermo eius diuersatur in definitione recipien¬ tis. Et narrauit hoc, ne aliquis existimet quod diuersitas sermonis eius in definitione recipientis est opinio diuersa in hoc scilicet quod recipiens est locus apud ipsum. Et dixit: sed disposuit, &c id est sermo eius non diuersus est in hoc, quod illud, quod recipit mutationem, & successionem formarum est locus, sed diuersatur in hoc, quia in Timaeo definit recipies alio modo ab eo, quo definit ipsum in suo libro, qui dicitur sinetitulo. Et similitudo inter locum, & materiam est, quoniam materia est subiectum successionis forinarum, & locus su¬. biectum successionis corporum. & ideo existimatur quod locus est materia,

Cum declarauit similitudinem inter locum, & formam & materiam, & quod haec fuit causa in hoc, quod Plato posuit materiam, & locum esse idem incoepit declarare quantum habebant Antiqui de hoc, & difficultatem, accidentem apud consyderationem de substantia loci existimantibus locum esse materiam, aut formam, & dixit: Omnes enim dicunt locum esse aliquid, &c. idest & omnes Antiqui nihil dixerunt de loco, nisi ipsum esse. Plato autem post illos, solus quaesiuit nar rare quid sit locus, & definire ipsum, Et, cum notificauit illa, quae inducunt ad opinandum quod quiditas loci est materia, aut forma, narrauit difficultatem consyderationis de loco accidentem in hoc quaerentibus sci re quiditatem eius hoc modo. & quasi in hoc excusat Platonem, & dixiti Et rectum est, &c. id est qui opinatur locum esse alterum istorum scilicet materiam, aut formam, rectum est vt sit difficile ei scire quid sit locus. Deinde dedit causam in hoc, & dixit: quoniam consyderare, &c. id est quoniam consyderare de quiditate loci hoc modo induxit ad sciendum quae sunt vltimae cau sae entium. materia enim, & forma sunt prima principia simplicia entium. & scire quiditates principiorum vltimorum est difficile: & etiam scire formam absque materia, & materiam absque forma impossibile est. Et in tendit quod scire alterum non potest esse sine scientia alterius, & innuit non sciri ea. Et, cum narrauit difficultatemlaccidentem consyderantibus de quiditate loci hoc modo, incoepit narrare quod leuiter posset sciri quod locus non est alterum istorum: vt declararet quod ista difficultas, quae accidit istis in loco, est accidens.

Dicit forma enim & materia, &c. idest materia enim & forma non separantur in actu, sed ratione. vnum enim eorum, quae ponit Naturalis est quod forma non separatur per se scilicet non mutatur de materia in materiam, secundum quod corpora mutantur de loco in locum, sed separatio eius a materia est corruptio &, cum forma non separatur a materia in actu, neque materia separatur a formis: & locus separatur a materia: eroo in secunda sigura, locus non est forma: & etia quando forma non separatur a materia: ergo vtraque est pars corporis: & loc non est pars corporis, cum sit sepabilis: ergo locus non est alterum istorum. Et dixit existimatur enim quod locus est quasi vas, &c. ad notificandum quod manifesta est dicitura per se inter collocationem rei ad locum, & collocationem, formae ad materiam: licet vtraque collocatio demonstretur per hanc prae positionem, In, dicere enim aliquid esse in loco, est sicut dicere esse aquam in vase. & in nullo differunt, nisi sicut dixit vas est locus translatus, & locus est fixus. dicere vero quod figura est in scanno, & rationalitas in homine, est sicut forma in subiecto. Et, cum in duxit propositiones, ex quibus sequitur quod locus non est materia, neque forma generaliter, incoepit terminare modum, ex quo sequitur quod locus non est forma, neque materia.

Secundum igitur quod locus separatr a re, quae est in eo, & forma non est se parata, locus non est forma: & secundum quod locus continet illud, quod est in eo, materia autem non, non est materia. Et potet aliquis quaerere, cum locus non pont diciseparari, nisi secundum opinionem licentium vacuum esse, secundum autem opinionem Arist. non separatur a locato, sed corrumpitur per corruptionem eius. vltimum enim aeris, in quo est aqua, quando aqua transfertur ab eo, & intrat ipsum aliud corpus, corrumpitur illud vl timum, & fit aliud, &, cum ita sit, ista propo est famosa, non vera. Et forte est dicitur a inter separationem loci, & sepa rationem formae, & si vtraque corrumpitur, quoniam corruptio formae est corruptio locati, & non sequitur, si locatum separatur a loco absque eo, quod corrumpar, vt locus separetur a locato absque eo, quod corrumpat. Et, cum declarauit modum, ex quo apparet quod locus non est forma, & modum, ex quo apparet quod locus non est materia, dixit: Et existimatur semper, &c. id est & notum est quod illud, quod existit in loco, aliud est a loco, & quod locus est aliud extra illuda sed forma, & materia non sunt aliud extra rem, quae est in loco, sed sunt partes ipsius. Et, cum contradixit huic opinioni ex ipsa re, incoepit contradi cere ei secundum vocem, dicentem &, quia talis contradictio scilicet quae est secundum sermonem non est necessaria, dixit, sed ops dicere, &c. id est sed oportet Platonem dicere, si est rectum pertransire in contradictione rem necessariam, quare formae, & numeri non sunt in loco. continpit enim Platonem ponere quod formae, & numeri sunt inloco. formae enim, & numeri, & omnia apud ipsum habent rem communem: & ipse vocat locum, rem ommunem, siue commune fuerit apud ipsum magnum, & paruum, vt existimatur quod ipse dixit in quibusdam libris, s quod haec duo sunt quasi materia, & quod subiectum eorum est quasi forma, siue ommune apud ipsum fuerit materia, subiectum, vt existimatur in Timaeo in telligerae per commune. & hoc intendebat cum dixit, siue commune, &c. id est siue res communis apud ipsum omnibus entibus fuerit magnum, & paruum, siue subiectum fuerit magnum & paruum, contingit ei concedere quod formae sunt in loco: cum iam definiuit locum, quod est commune, & com cessit quod commune est omnibus entibus. & hoc contingit Platoni, nisi vocauerit locum, commune, secundum transum, ptionem, quia assimilatur materiae. & sic erit definitio Rhetorica non Demonstratiua. quocumque modo igitur, fuerit, non pont Plato vitare vitium,

Per istam rationem declaratur quod i locus non est materia, neque forma. notum est enim de loco quod est illud, ad quod est motus naturalis, cum fuerit motus extra ipsum, vt motus lapidis ad medium, & ignis ad superius. & similiter est notum de loco quod dererae eius sunt superius, & inferius. &, quia manifestum est etiam quod materiae, & formae non attribuitur motus, cum res non mouetur ad illud, quod est pars ipsius: neque etiam attribuitur eis superius, aut inferius: ergo neque forma, neque materia est locus secundum secundam fignram.

D. d. locus igitur non debet quaeri, &c. id est locus i gitur non debet I quaeri, nisi in genere entium, cui attribuitur motus, & pars scilicet supius, & inferius.

Ista est Tertia ratio, & dixit: Et si locus est in re, id est & si est pars locati, aut corpis.

D. d. & hoc est necesse, &c. idest & hoc est necesse secundum ponentes ocum esse formam, aut materiam, vtraque enim istarum est pars rei locatae: & hoc secundum qnalitatem, non secundum quantitatem.

D. d. necesse est ex hoc vt locus sit in loco, id est sequitur ex hac positione impo sibile scilicet quod locus indigeat loco. quoniam com tingit in isto loco illud, quod contingit in primo, & ita procederetur in infinitum. quod est impossibile aut dicamus etiam quod manifestum est per se quod locus non habet locum. Et, cum narrauit impossibile sequens ex hac positione, incoepit declarare modum, ex quo com tingit impossibile, & dixit transmutatur enim &c. id est sequitur enim ex hac positione, vt locus transferatur per translationem, locati. quoniam, secundum quod loc est pais rei, siue materiae, siue formae, necesse est vt moueatur per motum rei, quoniam materia, & forma mouentur per motum rei.

D. d. & interminatum, scilicet materia

D. d. & non sunt in eodem loco scilicet materia & forma, sed vbi est res scilicet corpus compositum ex materia, & forma. Sed potest aliquis quaerere, & dicerem quod iste sermo componitur ex propositionibus, quaae Prima est, quod forma, & materia mouentur per motum corporis compositi ex ambobus. Secunda autem est, quoniam, secundum quod mouentur, indigent loco. Tertia vero est, quod si altera earum est locus, necesse est vt locus habeat locum. Secunda autem, & Tertia sunt verae, prima vero non. sequitur enim ex ea quod forma, & materia sint in loco. quod non dicit Arist. declarabit enim in sexto quod omne tramsmutabile est corpus. et, cum ita sit, materia igitur, & forma non mouentur nisi per accidens: ergo, si indigent loco, est per accidens: & non est impossibile vt locus habeat locum per accidens. exhoc igitur apparet quod ista contradictio non est vera, neque essentialis. Sed quia illud, quod est per accidens, est duobus modis scilicet semper, & raio, videtur, quod illud, quod est semper, in¬ tret quoquo. modo in numero demonstrationum verarum, non essentialium, quae dicuntur demonstrationes Dialecticae. & ista contradictio est huius generis sermonum. materia enim & forma, licet moueam tur per accidems scilicet secundum quod sunt pars moti, tamen motus accidentalis inuen tur in eis semper cum motu corporis: ex quo sequitur vt inueniatur in eis semper locus, licet per accidens. sequitur igitur, si fuerit locus, quod loc habeat locum semper, et necessario icet formam, & materiam, licet per accidens: sed est manifestum quod locus non habet semper locum, neque per se, neque per accidens, nisi sit de genere accidentis, quod accidit iaro. &, quando acciderit vltimo continenti rem, moueri per motum corporis, cuius est vltimum, tunc igitur potest attribui loco motus per accidens, sed illud accidens est raro. ex hoc igitur, modo iste sermo potest esse de numero sermonum contradicentium demonstratiuorum. Et Alexan. respondet, quoniam, cum fuerit positum quod forma, aut materia est locus: & locest de quantitate, quia est aequale ei, quod est in eo: sequitur quod, cum transfeitur, vt sit aequale loco, in quem transfertur: et sic forma exit in loco per se. locus enim, qui est forma, aut materia, est aeqnalis corpori translato scilicet habenti formam, & materiam: & corpus est equale loco, in quem tiansfertu: & sic forma, aut materia, vtra earum sit locus, erit aequalis loco, in quem corpus transfert, uia est aequale aequali ei, & omne, quod est equale loco, est in loco essentialiter. Et hoc, quid dixit Alex. non est sine dubitatione. quoniam locus, secundum quod est qutitas, non mouetur, sed locus, secundum quod est locus, per se est non mobilis naturali, & essentialiter.

Iste sermo videtur esse contradictio, propria dicentibus locum esse formam. et intentio huius sermonis est talis. & etiam, cum dixerimus locum esse formam, & posuerimus aquam fieri ab aere, contingit vt locus corrumparqui est forma aeris. non enim est possibile vt aqua facta sit in loco aeris, quoniam forma eius est alia a forma ac ris: & iam diximus quod forma est loeus: contingit igitur dicentibus hoc cum aliis impossibilibus dare causam, prper quam debet locus corrumpi in motu locali, sicut forma corrumpitur in generatione, scilicet cum aqua succedit aeri, & non generatur ex eo, & maxime, si locus fuerit aequalis. & accidit hoc, vt translatio sit corruptio, & propria. Et pot esse contradictio dicentibus locum esse materiam. & sic intentio erit talis. & etam notum est, quoniam, quando ex aere demonstrato fiet aqua, quod locus aeris primus corrumpitur per suam transmutationem ad locum aquae, factum primum scilicet per suam diuersitatem in quantitate. impossibile enim est vt cor pus factum sit in illo eodem loco, in quo fuit corpus, ex quo fit: nisi aliquis dicat quod locus est ei secundum speem, non secundum numerum. &, cum ita sit, & locus est materia continget dicentibus, vt materia corrumpatur apud corruptionem formae aeris, & gnationem for mae aquae, quid igitur corrumpit ipsum:?l & materia, declaratum est quod neque est generabilis, neque corruptibilis.

Cum compleuit sermones famosos, ex quibus apparet locum esse aliquid, & sermones, qui faciunt dubitare in suo esse, fecit rememorationem de hoc, & narrauis illud, a quo debet incipere de loco, & est secundum quot modos dicitur aliquid esse in alio: quoniam istis modis determinatis apparebit modus, secundum quem dicitur aliquid esse in loco, & dissoluentur plures quodnes accidentes in hoc. Et dixit in substantia, & esse eius. quoniam dubitare in esse eius accidit apud consyderationem, & de substantia, & quiditate eius. per illa enim quae existimantur primo aspectu esse substantia loci, quia quando perserutatur de eis, videntur non esse substantia eius, existimatur locus non esse aliquid.

Isti modi, quos hic numerauit, sunt vniversaliter octo, quatuor secundum totum et partem & vniversalier & perticulare, & quatuor secundum quatuor causas. sed dimisit ma teriam, quia est propinqua parti in, toto, & speciei in genere. Quatuor igitur primi sunt, pars in toto, & ecomuerso, & particuiare in vniversali, & econuerso. Quatuor autem secundi sunt forma in materia, & materia in composito ex materia, & forma, & res in acente, & in fine. & omnia ista dicituntur tram sumptiue. Sed illud, quod dicitur vere, & principaliter est res in vase, & in loco, & alia dicituntr secundum similitudinem istius. & propinquior illorum huic est forma in materia, deinde pars in toto, deide particulare in vniversali. ista enim assimilantur ad aliquid esse in vase. totum vero in suis partibus assim latur formae in materia. est igitur simile simili, & similiter vniversaler in particularibus, & remotius est res in suo agente, & suo fine, vt diximus bonum in rege, & bonum in fortuna. Et numerauit istas intentiones ad distinguendum naturam, de qua perserutatur, & est aliquid esse in loco, & aliquid ssem in vase. videtur enim quod dicere aliquid esse in loco, & aliquid esse in vale sit in eodem ordine, sicut primae potones idiomatis. & ideo numerauit haec duo, quasi vnum, & accepit alterumna licet aliqua esse in vase in expositione alterius scilicet aliquid esse in loco, vt notius accipiatur in expositione latentioris secundum famositatem.

Cum numerauit. modos famosos, secundum quos dicitur esse aliquid in aliquo, secundum quod artifex demonstratiuus ditinguit nomina aequiuoca, incoepit perscrutari etiam de quodam modo ignificationis, qui vsitabatur apud eos. dicebant enim aliquid esse in se, v. g hominem esse in se, & dolium in se. & quia iste modus erat famosus apud eos, & est aliud a numeratis, & facit existimare aliquid esse in se, & sit locus rei non esset aliud ab ipsa re, dixit: Et dubitatur, &c. id est quondam, si aliquid non fuerit in se, contingit alterum duorum necessario, aut vt nihil sit in loco omnino, aut vt sit in alio.

D. d. l Et hoc duobus modis, aut per se, aut per aliud. & hoc est principium perscrutationis de aliquid esse in se. id est aliquid esse in se intelligitur duobui modis, quorum vnus est, vt aliquid sit in se primo, alius autem est, vt dicatur ipsum esse propter suam partem. Et, cum natrauit quod illud, quod intelligitur ex hoc, est duplex, incoepit declarare modum possibilem ex istis duobus, & est aliquid esse in se, non principaliter, sed secundario, scilicet propter suam partem, et dixit: Cum igitur illud, in quo est, &c. id est cum igitur fuerint duo, quorum vnum existit in altero, quae duo sunt partes alicuius vnius, quod est totum eorum, & hoc totum fuerit nominatum a nominepartis, dicitur tunc illud esse in se. Et, cum narrauit hoc, declarauit modum famosum secundum vsum, qui est possibilis in talibus rebus, in dicendo aliquid esse in se, & dixit: dicitur enim in eo illud quod dicitur in suis partibus, &c. li & est possibile in talibus dicere aliquid esse in se transumptiue. quando enim totum disponitur per illud, per quid disponitur pars. v. g. quoniam dicitur corpus album, quia superficies est alba &, si ipsum totum non est album. & similite dlicitur homo sciens, si non secundum totum est sciens, sed secundum partem rationalem tamnen. & dicitur infirmus gratia alicuius membri. &, cum ita sit, & duae partes, quarum altera est in reliqua, fuerint partes alicuius vnius, quod est totum, possibile est vt illud totum disponatur illud, per quod disponuntur illae partes. &, quia disponuntur illae partes per hoc, quod altera est in altera, pessibile est vt totum disponatur per illam dispositionem, quando totum nomiuatur nomine paitis. v. g. quoniam, cum rationalitas inuenitur in corpore hominis, & rationalitas, & corpus sunt partes hominis, & honio disponitur, er rationalitatem, possibile est dicere rationale esse in se. Et intendit, quoniam, cum pars dicitur esse in toto, & totum dicitur esse illud, quod dicitur esse pars ossibile est tortum dici esse in se, id est in suo toto, vt dicitur homo esse infiimus ratione partis. v. g. oculi.

D. d. cyphus gitur, &c. id est dicere autem aliquid esse in se principaliter non scilicet dicitur pio pter partem. v. g. quoniam vas, in quo est vinum, non dicitur esse in se, neque vinum quod est in vase, dicitur esse in se, quia non accidit ei, vt in eo sint duae partes, quarum altera est in reliqua, com. gregatum autem ex eis econuerso, v. g. dolium, aut cyphus dicitur esse in se, quoniam pars ex eis est in toto, & est in toto, quia est in secunda parte. & hoc non accidit, nisi vbi totum nomi natur a nomine partis. Et iste modus transumptiuus vsitatur in omnibus idiomatibus, scilicet vt aliquid dicatur gratia suae partis. sed ista tram sumptio non est vsitata apud Arabes, scilicet dicere rationale esse in se, & si secundum suum idioma deberet esse, quoniam totum apud eos disponitur per dispositionem partis,

Secundum igitur hunc modum, &c. i. propter hoc, quod aliquid disponitur, per illud, per quod disponitur aliud, piopter hoc disponitur aliquid per illud, quod inuenitur in illo primo.

D. d. principaliter vero, &c. id est quoniam albedo in corpore non est principaliter, neque scientia in homine, sed albedo principaliter est in superficie, & su¬. perficies in corpore, & scientia in anima.

D. d. & secundum ista, &c. id est & in omnibus inueniuntur duae significationes prima, scilicet & secunda, sicut in rebus.

D. d. cyphus vero, & vinum, id est vas autem, in quo est vinum, & vinum, cum fuerint separata, scilicet quando vinum non fuerit in vale, non erunt partes alicuius vnius, sed erunt partes alicuius vnius, cum fuerint insimul. & ideo, cum fuerint partes alicuius vnius, erit possibile vt illud vnum, quid est com positum, dicatur esse in se non principaliter scilicet quia aliqua pars eius est i alia perte, vt diciturquod homo est albus, & homo non em albus, nisi propter suam partem. albedo enim est in homine, quia est in corpore, & in corpore, quia est in superficie.

D. d. ipsum autem esse in hoc, &c. id est superficiem autem esse in corpore non est prpe aliud, sed est ei principaliter. sed impossibile est, vt superficies, & corpus, in quo est, sint idem ita, quod res inueniatur per se in se. sed res inuenitur per se i alio. superficies enim v. g. & corpus, in quo est superficies, sunt duo in forma, & vtiunque habet naturam aliam a natura reliqui, & potentiam aliam a potentia eius. & similiter est dispositio albedinis cum superficie. albedo enim existit in superficie per se. Et, cum narrauit quod impossibile est aliquid esse in se, & aliquid esse in alio dicitur multis modis praeter hunc modum, vt prius numerauit, incoepit narrare quod impossibile est aliquid esse in se, aliquo modo eorum, quibus dicitur esse aliquid in aliquo.

Cum declarauit quod impossibile est dice, re aliquid esse in se, secundum hoc, quod significat aquam esse in vase, incoepit declarare quod ipossibile est aliquid esse in se aliquo modo eorum, secundum quos dicitur aliquid esse in aliquo, & d. Et non inuenimus aliquid ece in se, &c. i &, cum nos induximus omnes modos, secundum quos dicitur aliquid esse in alio, erimus certi, quod nihil est, quod dicitur esse in se. D. narrauit quod hoc et apparet alio modo ab inductione magis certe scilicet secundum definitionem, & dixit: & declarabitur etiam secundum definitionem, &c. id est & declarabitur etiam secundum definitionem rei, quae inuenitur in aliquo, & definitionem rei, in qua inuenitur, quod est ipossibile vt aliquid sit in se. secundum enim hoc aliquid scilicet esse in se illud, quid est in aliquo, & illud, in quo est aliquid, vtrumque est reliquum, adeo, quod desio vtrius que est definitio teliqui, & est manifestum necessario quod definitiones eorum diuersantur.

D. d. v. g. vt dolium fit vas, & vinum, &c. id est v. g. quoniam contingit dicere quod aliquid sit in se, vt vas, in quo est vinum, sit vas, & vinum insimul, & vinum sit vas, & vinum insimul, quod est impossibile.

D. d. si igit st possibile alio modo, &c. id est quoniam, si aliquid recipit aliquid per se, oportet vtnom recipiat illud, nisi secundum quod definitiones eorum sunt diuersae. v. g. quoniam dolium non recipit vinum, nisi secundum quod vinum est vinum, non secundum quod est dolium, & vi num est in dolio, non secundum quod dolium est vinum, sed secundum quod dolium est dolium.

Dicit: Et impossibile est vt aliquid recipiat se per aliquid accidens sibi, nisi ponatur ipsum recipere se essentialiter, vt declaratum est prius. contingit enim ex hoc vt recipiat in se duo in simul. quoniam, si fuerit aliquid, quid habeat naturam, vt recipiat se per accius in se, possibile est vt recipiat per accidens illud, quid est in eo: quemadmodum, si recipit se esentialiter, recipiet aliud in se: & sic dolium recipiet vinum, & se insimul aliqua hora. ergo dolium eiit dolium, & vinum insimul, & adunabuntur. quoniam, quando aliquid re ceperit in se essentiam alicuius, adunabuntur duae essentiae necessario: & sic res recipiet se, quod est impossibile, siue hoc fuerit positum essentialiter, aut accidentaliter, id est in aliqua dispositione. a Haec est intentio istius capituli. & debet legi sic quoniam dolium, & illud, quod recipit, est vinum. quoniam, si inue matui aliquid, cuius natura recipit accidens per se, possibile est vt ali quid sit in se, & etiam illud, quod recipit. & sic contiugit primum impossibile, quod est aliquid recipere se. verbi gratia quoniam recipiens erit vinum. quod est impossibile

Cum declarauit secundum quot modos dicitur aliquid esse in aliquo essentialiter, potuit dissoluere ex hoc, & opinione eius in loco, questionem Qenonis, & similiter sermonem dicentium locum esse materiam, aut formam. Et dixit geno vero, &c. id est Ceno vero negabat locum esse hoc modo. dicebat enim quoniam, si locus est, ne cesse est, vt sit in aliquo: & omne, quod est in aliquo, est in loco: ergo locus est in loco. deinde reuertetur interrogatio de hoc loco secundo, & sequitur vt sit in loco tertio, & sic in infinitum, & sic inuenientur loca in actu infinita. et, cum hoc est impossibile, sequitur quod locus non sit. D.in coepit dissoluere hanc questionem, & dixit: Et dissolutio illius non est difficilis, &c. id est quoniam propositio, dicens quod locus est aliquid in aliquo, est ve¬ ra de primo loco scilicet de primo corpose contento. & hoc intendebat, cum dixit, piincipaliter. sed dicere locum esse in aliquo non est idem quod dicere corpus esse in loco, & aquam in vase, vt post declarabitur d loco.

D. d. sed sicut sanitas est in rebus calidis, &c. i. sed locum esse in aliquo est, sicut forma in subiecto. v. g. sicut sanitas in temperantia calidi cum frigido, &, sicut calidum, & frigidum in corpore: corpus vero in loco est sicut aqua in vase. terminus igitur medius, quo Ceno vtebatur in syllogismo, non est vnus: ergo non sequitur ex eo illud, quod existimauit sequi scilicet loca esse infinita. & hoc intendebat, cum dixit: & non sequitur ex hoc procedi in infinitum. Et ista solutio est possibilis secundum Ari. dicentem quod locus est su¬. perficies corporis continentis. superficies enim est forma in corpore. qui vero ponit locum esse dimentiones existentes, in quibus disponitur locatum, non potest euadere a quaestione genonis. & ideo hoc est vnum eorum, quibus vtitur in destructione istius opinionis scilicet dicentis locum esse inane, & vacuum, quod est interr superficies vasis, non ipsa superficies vasis. sed qui ponit locum esse in corpore, & omne corpus esse in loco, contingit ci necessario corpora esse infinita in actu, aut ponere quod corpus continens totum non est in loco essentialiter. & haec est opinio Aristo.

Cum etiam declarauit quod impossibile est vt aliquid sit in se principaliter, id est primo & essentialiter, & aliquid esse in loco dicitur, sicut aqua dicitur esse in vase, incoepit declarare, quoniam contingit ex hoc, vt non sit forma, aut materia, & dixit: Et est manifestum, &c. id est & est manifestum per se, quoniam, cum dicitur aliquid esse in loco est sicut dicere aquam esse in vase: & vas non est aliquid ex eo, quod est in eo, sed aliud: manifestum est quod locus non est aliquid ex illo, quod est in eo, sed aliud: cum sit declara tum quod illud, quod dicitur esse in loco essentialiter, etprimo, est aliud ab illo, quod dicitur esse in eo: ergo locus non est materia, neque forma. materia enim & forma vtraque est pars rei, quae dicitur esse in eis scilicet corpus compositum ex forma, & materia. Et compositio istius sermonis est in secunda figira sic. Locus non est pars locati: & forma, & materia sunt pars locati: ergo locus non est forma, neque materia.

Cum compleuit sermones famosos, ex quibus apparet locum esse, & sermones, qui faciunt dubitare in suo esse, & dissoluit quasdam alias dubitationes, incoepit consyderare de natura eius, ex rebus essentialibus ei, quae sunt manifestae per se. ex talibus, nm rebus potest aliquis scire substantiam eius, & soluere omnes quaodnes accidentes in eo, illa vero, quae inueniuntur in loco essentialiter, & primo, sunt, sicut dixit, quinque. Primum est, quod locus com tinet locatum ita, quod non est aliquid de locato. & in hoc differt a forma: forma enim & si continet, tamen non est aliud am locato. & in hoc differt a vacuo: vacuum enim non continet. Secundum aute est, quoniam locus est aequalis locato. Tertium vero est, quoniam locus separatur a locato. & in hoc etiam differt a materia, & forma. & hoc intendebat cum dixit: Est etiam extra quodcunque singularium, & separatur ab eis. Et in libro Alex. habetur loco istiusc li & etiam non est extra aliquid singularium, & est sepa ratum. I& hoc est magis verum, sed non est notum per se de loco. illi enim qui dicunt locum esse vacuum, separant loco a locato, & remanet locus i actu. & Alex. exponit hunc locum. quia Arist. intendebat quod locus non excedit locatum. & exponit ipsum etiam secundum suum modum, & dicit quod non accidit ei hoc, quid diximus scilicet quod non est notum per se de loco. Quartum vero est, quoniam diciturae loci sunt superius, & in ferius. & in hoc differt a vacuo. in vacuo enim non est superius, neque infeIrius naturaliter. Quintum vero est, quoniam locus est illud, ad quid transfert locatum naturaliter, & quod ista translatio est quorundam corporum superius, & quorundam inferius. & hoc etiam demonstrat quod non est vacuum. & hoc intendebat, cum dixit & facit hoc, id est facit translationem ita, quod est causa finalis ei.

Cum declarauit quod oportet pone re principium persciutationis de loco a principiis notis naturaliter, de in de cum numerauit illa, icoepit declarare cuiusmodi ops esse dehionnem, quam nititur dare loco ex istis rebus. cum hoc enim quod definitio dat quiditatem loco, debet habere tria propria, quorum vnum est, vt per illam dissoluantur quodnes accidentes in eo, Secundum vero, vt per illam appareat causa esse rerum existentium in loco per sensum scilicet cam omnium accidentium sensibilium in eo definitiones enim completae innata: sunt ieddere causam omnium accidentiu existentium in re, sed non conuertitur scilicet quoniam non omne, ex quo redduntur emamae accidem ium, est vera definitio. & ideo existimatur quod haec est regula destruens definitiones, non verificans. Et hoc intendebat, cum dixit: & illa, quae existimantur esse in eo sunt scilicet de causis apparentium. Tertium vero proprium est vt ex definitione data appareat difficultas accus in hoc. & hoc est, proprium de finitionibus rerum difficilium definiri. Et ista tria necessaria sunt in definitione quaerenda in hoc locoquoniam, si vnum eorum diminuitur, aut omnino non erit definitio, aut, si erit, non erit perfecta. & ideo dixit: hoc ergo modo, &c. id est quoniam perscrutando de tali definitione, & sciendo illa, declarabitur quid sit locus bene, & perfecte.

Cum incoepit perscrutari de definitione loci, incoepit dicere primo illud, quid mouit homines ad credendum locum esse, & est motus localis, & dixit proprie motum, & non quietem, licet vtrunque significet locum esse. quia motus est notior quiete. quies enim est priuatio, & motus habitus. & dixit: Dicamus igitur, &c. id est sciendum est ergo, quod causa in hoc, quod homines credunt quod locus est vnum entium, de quibus perscrutandum est, est motus rei in loco. si enim hoc non esset, non perciperent ipsum esse.

D. d. propter. hoc enim &c. id est quoniam propter hoc, quod coelum mouetur, existimatur ex hoc, vt sit in loco. & dixit hoc, quia coelum habere locum latet. existimatur enim quod illud, quid mouetur in loco, debet mutare locum secundum totum, & coelum non mutat locum secundum totum. & ideo opinatus est Auic. quod non habet motum in loco. & ponere quod mouetur secundum partes, & non mouetur secundum totum est inopinabile. & ideo Seno negauit ipsum moueri, sictu vt post dicemus. Et, cum declarauit quod translatio fecit homines percipere locum esse, declarauit modos translationis facientis hoc, & dixit: Et iste modus alius est translatio, &c.

Deinde dixit: & cum illud, quod erat taanslatum, &c. id est attribuitur ad vbi magnum, & paruum. & in quibusdam libris loco Tsattri buituru legitur, transfertur. IEt induxit hoc, quia hoc etiam debet praeponi cognitioni de loco scilicet quoniam locus aliest maior, & alius aequalis, & quod ipsum existere in maiori est propter. suam existentiam in minoi, scilicet in aequalivt dictum est. & secundum hoc vocauit aequalem minorem. locus enim impossibile est vt sit minor locato. Aut intendebat augmentum, & diminutionem, in exemplari animalis. augmentabile. enim mouetui ad maiorem locum, & diminutum ad minorem locum. Et, cum declarauit quod motum, & motus fecerunt homines percipere locum esse, declarauit modos mobilium, vt distinguat ex eis illum modum, qui fecit homines percipere locum esse essentialiter, & dixit: Motum autem aliud mouetur per se, &c. & intende bat per hoc innuere, quod motum, quod de necessitate habet locum, est motum essentialiter, & quod hoc fecit homines percipere locum esse. D.dixit: Et illud, quod mouetur per accidens, &c. id est quoniam membrum, quando diuiditur a corpore, potest moueri per se quiescente corpore. quando autem mouetur per motum totius corporis, mouetur per accidens. & similiter, quando clauus in naui mouetur per motum nauis, mouetur per accidens, & quando mouetur diuisim a naui, mouetur per se. & istemo dus moti per accidens est pars, cui attribuitur motus propter hoc, quod attribuitur toti. quoniam id, quod mouet per accidens, est duobus modis, sicut dixit. vnus est, vt motus attribuatur parti propter hoc, quod attribuitur toti. & istud motum quidem per accidens potest moueri essentialiter, quando pars diuiditur a toto, & fit totum per se Secundus vero est, vt motus attribuatur accidenti rei motae, vt cum attribuitur albedini, & nigredini. & tale motum per accidens impossibile est vl moueatur in aliqua hora per se, cum accidentia, & viiuersaliter omnia, qua sunt in substantia, non possint separart. & ista dispositio est omnium formarum, quae existunt in subiecto. & fuit dictum de hoc modo moueri accidens, sicut dixit. quoniam ista non dicuntur mutare locum, & moueri, nisi quia illud, in quo sunt, mutat locum per se, & transfertur, sicut pars transfertur per translationem totius, & albedo per translationem corporis.

Vult declarare quid sit locus ex illis principiis manifestis per se, & incoepit in hoc etiam a principio manifesto per se, & est, quoniam locus alius est primus, & alius secundus, & res est in secundo, quia est in primo, & dixit: Et dicimus, &c id est & est manifestum per se de loco. quoniam quandoque dicimus aliquid esse in coelo, id est in mundo, quia est in aere mundi, & est in aere, quia est in vltimo fine continente ipsum Et, cum posuit quod finis aeris, alia est propria rei, quae dicitur esse in aere, & alia est communis, quae continet ipsum, & aliud. v. g. finis totius aeris, incoepit declarare quod ex quibusdam aliis, propositionibus sequitur, vt locus non sit finis communis scilicet ex propositione, dicente quod locus debet esse aequalis, & dixit: &, si totus aer, &c. id est &, si totus aer es set primus locus rei, quae dicitur esse in aere, tunc locus rei, & res, quae est in eo, non essent aequales: sed existimatur hoc esse necesse scilicet ocum, & locatum esse aequalia. & hoc intendebat cum dixit & existimatur, id est & scitui necessario. Et forte vocauit existimationem hoc, quia est de genere propositionum, quae declarantur per modicam persuasionem. Et forte fecit hoc, quia istis propositionibus accidit quod sunt famosae, cum hoc, quod fuerunt necessariae. & multotiens fecit hoc Ari. Et compositio istius sermonis est sic in secunda figura. Primus locus est aequalis: & aer secundum totum non est aequalis: ergo aer non est primus lo C.

D. d. & ista est dispositio primi loci, in quo est res, id est & aequalitas, est dispositio primi loci, qui est vltimi finis ae ris continentis locatum: ex quo sequi¬ tur vt ista vltima sint locus, non vltima communia¬ Et compositio istius ser monis est ex duabus affirmatiuis in figuia secunda. et forte fecit hoc, quia locum esse aequalem locato est proprium oco. & quando conuersio in talibus propositionibus est manifesta per se, pos sibile est vti in demonstrationibus quoniam tunc potest reuerti ad primam figuram. quoniam, cum tales propositiones componuntur in prima figura, tunc maior propositi, erit praedicabilis non secundum naturam: & ideo componit in secunda figura. Sed forte conuersio in hoc non est manifesta per se. existimatur enim quod inane, quod est inter vltimos fines aeris, est et aequale. & ideo inducit post alia principia, ex quibus declarat quod non est ina ne. & secundum hoc, cum dixit & ista est dispositio primi loci, non intendit declarare quod primos locus scilicet vltimus finis aeris est locus in rei veritate, sed intendebat declarare quod qui ponit locum esse vltimum finem, coceditur ei haec propositio, scilicet dicens locum es se aequalem, & non negatur ei, sicut accidit dicentibus locum esse totum aerem. & intendebat per hoc notificare quod illa omuia principia non con ceduntu, nisi ponentibus locum esse vltimum finis aeris, & continentem locatum.

Cum declarauit quod locus impossibile est vt sit finis communis locato, & alii: quoniam locus est aequalis, & finis communis non est aequalis: incoepit de clarare etiam quod iste finis, qui existimatur esse locus scilicet continens, & aequa lis, non est forma, neque aliquod continuum cum illo, quod est m eo, sicut est dispositio in parte cum toto. & intendebat distinguere per hoc inter locatum esse in corpore, quod est vbi eius, & inter partem esse in toto, ex hoc, quod prius posuit. quoniam aliquid esse in loco est sicut aquam esse in vase. Et dixit: Cum igitur continens, &c. id est &, cum posuerimus quod locus est continens, & continens est duobus modis, aut continuum cum locato, aut diuisum ab eo, sed continens, cum po suerimus quod locus est contiuens continuum. v. g. superficies corporis, tunc illud corpus non erit in loco continenti, sicut aqua in vase, & si sit verum tunc ipsum esse aequale, sed est quasi pars in toto. etiam diximus quod locus non est talis. &, cum continens fuerit diuisum, & contangens, tunc dicetur quod locatum est sicut aqua in vase, & quod est aequale. continens igitur, dicitur de tribus, de fine contangenti, & de non contangenti, & de forma. & aequalitas fallicui in fine non contan genti, & est vera de contangenti. & dicere aliquid esse in loco, sicut aqua in vase, est verum de sine contangenti, & non contangenti, & sallitur in forma. & facit differentiam inter locatum esse in corpore, quod est suum vbi, & inter partem esse in toto: ergo id, de quo vere dicuntur ista tria principia, est finis contangens. & continens fallie de inani, quod est inter superficies vasis continentis aquam, quod imaginatur esse locus apud dicentes : acuum esse: ergo haec tria piincipia non vere dicuntur nisi de fine continenti. Et forte illud, quod congregatur ex eis est proprium fini contangenti, & con¬ uertitur de illo, ita, quod declaratio sit talis. Locus est continens, & aequalis, & les est in eo, sicut aqua in cypho: & quod habet istas tres dispositiones est finis contangens: ergo locus est finis contangens. & ideo dixit post.

Dicit: Apparet igitur ex praedictis, & ex hoc, quid dicam quid sit locus. locus enim si est necesse vt sit vnum Quatuor scilicet aut materia, aut forma, autinane, aut dimensio, quae est inter superfities vasis. & hoc intendebat, cum dixit aut dimensio inter fines, id est inter superficies continentes locatum, aut vt locus sit ipsae superficies continentes.

D. d. si nulla fuerit dimensio, &c. id est si non fuerint hic dimensiones tres separatae, id est existentes per se, praeter dimensiones corporis locati. dicentes enim locum esse vacuum dicunt tres dimensiones esse non in subiecto, in quibus subiiciuntur dimensiones corporis.

D. d. Et manifestum est, &c. & intendit per tria, formam, & materiam, & dimensiones, quae dicuntur vacuum. & ipse intendit declarare etiam cum destructione vniuscuiusque istorum trium similitudinem inter vnunquodque eorum, & locum, vnde existimatur vnuquodque locum esse: & incoepit dare causam, ex qua existimatur quod locus est forma, & dixit. Sed propter continentiam, &c. id est sed propter hoc, quod locus existimatur continere, & forma existimatur continere etiam scilicet superficies corporis locati, quia dicitur in definitione corporis, quod est illud, quod continetur ab vna superficie, aut superficiebus. D. incoepit dare differentiam inter hunc finem, & finem, qui est locus, & dixit: Dicamus igitur, &c. id est quoniam superficies corporis continentis, & superficies corporis com tenti, licet conueniant quod sunt finis, & superficies & continens, tames non sunt finis eiusdem. quoniam forma est finis corporis, & eius terminus, locus autem est finis corporis continentis corpus habens formam.

Cum declarauit quod locus non est fora, neque, materia, & dedit similitudinem, ex qua apparet quod locus est forma, & dissoluit illam, incoepit dare similitudinem, ex qua apparet etiam quod locus est Dimensio, quae est inter iuperficies corporis continentis extianei. v. g. dimensio, quae est inter superficies vasis. ista enim est opinio magis apparens. quoniam primum notum est quod aliquid esse in loco est sicut aquam in cypho. Sed vtium locus sit superficies cyphi, aut inane, quod intelligitur inter superficies cyphi, habet persciutationem. videtur enim quod significatio vulgaris huius praepositionis In, quando dicunt aliquid esse in loco, est circa vacuum, quod vulgus intelligit in vase. &, si fuerit demonstra tum quod nihil est vacuum, tunc locusl necessario erit continens extraneum: sed, quia vulgus non percepit hoc, non posuit hanc significationem huius praepositionis In. & ideo ista opinio est valde apparens. Incoepit igitur declarare similitudinem, sicut diximus, quae fecit homines credere locum es se vacuum scilicet tres dimensiones, quae intelliguntur in vase extra subiectum, et dixit: Et, quia contentum, &c. id est &, quia corpus, quid continer finis continens, qui est locus in rei veritate, transferte uandoque, fine manente non transmuta bili, in quibusdam rebus per translatio nem corporis, vt accidit aquae, quando transfertur a cypho, scilicet quando superficies cyphi permanet, sicut erat, quando aqua erat in eo: & existimatur quod locus est tale scilicet quod non transfertur per translatio nem locati: ideo existimatur quod locus est vacuum, & dimensio, quae est inter superficies corporis continentis locatum. & adiuuat etiam hanc existimationem hoc, quod, quando aer exit a vase, nullum corpus remanet inter su¬. perficies vasis, sicut dicit Arist. post. D. incoepit contradicere huic opinioni, & dixit: Et nihil est hic tale, &c. id est & non sunt hic dimensiones se paratae in vase, quae remanent vacuae, postque corpus separatur ab eis. sed, cum aliquod corpus separatur a vase, statim cadit in ipsum aliquod corpus, quodcunque sit, aut aer, aut aqua: & non est hic corpus, quod separatur a corpore, ita, quod inter illa sit non corpus, sed omnia corpora contangunt se, & non diuiduntur abinuicem. & hoc apparet d Cantaplora, & de aliis, quae dixit. Et dicit quod, si essent hic dimensiones, in quas caderet corpus locatum, contingeret vt quilibet locus esset locus cuiuslibet corporis. & sic lignis non esset proprium superiori, & tem aa inferiori. Et causa in hoc est. quoniam a in dimensionibus abstractis, & vacuo non sunt differentiae, quib diuersantur, sed natura earum est comsimilis: br fines autem corporum di uersantur secundum diuersitatem naturarum corporum: vnde in eis inuenitur superius, & inferius: com ideo corpora mouentur ad sua vltima propria, vt perficiantur per illa, & vt tangant illa.

Istae sunt aliae rationes, ex quibus declarat quod impossibile est dimensio nes esse separatas per se extra mate tiam, & formam, & omnia accidentia, sicut existimant dicentes vacuum esse. Et dixit: Et, si esset hic dimensio ata, id est existens per se extra subiectum, id est si tres dimensiones, quibus corpus definitur, existunt per se sine subiecto.

D. d. permanens in eadem dispone, id est non trans mutabilis, neque translatabilis, secundum quod existimant opinantes hoc.

D. d. tunc loca essent infinita, &c. id est quoniam, si locus essent dimensiones abstractae a materia, in quibus dimensiones corporis subiicientur, contingeret loca esse infinita. continget enim vt totum corpus locatum, & partes eius sint in loco essentialiter. quoniam, si locus sit tres dimensio nes, in quibus subilciuntur dimensiones corporis, & corpus, & quaelibet pars eius habet tres dimensiones, necesse est vt subiectio totius in loco sit ad modum subiectionis partis adeo, quod quando aer, aut aqua intrat in vas, subilcientur secundum tres dimensiones in tribus dimensionibus vasis scilicet quae sunt inane. & similiter contingit vt medietas aquae secundum tres suas dimensiones subiiciatur in tribus dimensioni pus, quae sunt medietas dimensionum primi loci, & sic de medietate medietatis, & sic proceditur in infinitum, ex quo contingit loca esse infinita cum hoc, quod contingit quod dimensiones partis subilciuntur etiam in dimensionibus, in quibus totum subilcitur, & sic erunt dimensiones in dimensionibus in infinitum. pars enim indiget dimensionibus per se, in quibus existat, sicut totum existit. & differunt a toto dimensiones partis, quae sunt suum vbi, & indigent existere in dimensionibus totius, quae sunt suum vbi ita, quod sint diuersae a dimensionibus totius. Et hoc intendebat, cum dixit: partes enim &c. id est quoniam quemadmodum secundum totum aqua, quae est in vase, indiget dimensionibus, in quibus su¬. bilciatur, ita partes aquae indigent dimensionibus, in quibus subiician tur, quae differunt a dimensionibus totius. quoniam, si dimensiones partis, in quibus subiicitur, essent partes dimensionum, in quibus totum subilcitur, tunc pars. non esset in loco per se, neque totum etiam. totum enim etiam est pars totius corporis continentis, & illud corpus alterius corporis continentis ita, quod sit pars totius mundi. & continget in dimensionibus, in quibus su bilcitur totum, vt indigeant dimensionibus, in quibus subilciantur, & illae dimensiones aliis dimensionibus, & sic in infinitum. D.induxit etiam aliud impossibile, & dixit: & cum hoc erit trans latum, &c. id est &, cum posuerimus dimensiones esse separatas, in quibus subil ciuntur dimensiones corporis, continget vt locus moueatur essentialiter, & indigeat loco. quoniam, cum vas trans fertur de loco in locum, & in eo fuerit aqua, aut aer, continget necessario, sicut vas secundum totum mutat locum, vt dimensiones, in quibus est aqua, in vase mutent locum. & sic locus indicet loco. &, cum transfertur ad alium locum, fient in eo aliae dimensiones permanentes in vase, quae mouentur per motum eius. & sic contingit vt in vase sint loca infinita, quia crescunt in vase per motum, & totum remanet quia aqua remanet. & similiter contingit etiam in partibus aquae. Et hoc in l tendebat, cum dixit: & locus partis, in quo mouetur, quando transfertur totum vas, non est alius locus, & similiter partes loci. & continget vt cum eo transferantur dimensiones, in quibus subilciantur aqua, & partes aquae in vase&, cum transfeitur, continget, vt dimensiones, quae sunt in vase, subilciantur dimensionibus, ad quas transfertur vas: & sic, locus mouebitur per se, & erunt multa loca insimul. D. d. locus enim in quo est aer, &c. id est dicimus enim secundum nostram sententiam, quod vas, in quo est aer, aut aqua, aut partes aquae, est illud, quod transfertur per se, & aqua existit in vno loco, qui est vas: non quia aqua, aut partes eius transferuntur per se, per translationem vasis ita, quod sint in loco, qui est pars loci, ad quem transfertur totum vas, qui est pars loci totius mundi. Et hic sunt multa impossibia manifestiora istis, quae sequuntur ex positione dimensionum separatarum, quae post dicet Ari. quando loquetur de vacuo. sed ista impossibilia, quae hic dixit, sequuntur ex positione dimensionis separatae, non secundum quod est dimensio separata, sed secundum quod ponitur locus. Et Alexan. dicit in hoc capitulo quod est valde difficile, & exponit ipsum duabus expositionibus. dixit enim quod, cum dixit Anst. aqua enim & aer, quando transferuntur, &c. forte intendit. quoniam, si locus esset dimensio, contingeret vt partes aquae, quando aqua transfertur, agerent illud, quod agit aqua, quae est in vase, quando vas transfertur, id est quoniam dimensiones, in quibus partes subiiciuntur, debent transferri cum ipsis partibus: sicut contingit, si aqua esset in vase in dimensione, vt dimensio, in qua est, transferatur cum vase. & dicit quod similitudo inter haec duo, quae fecit hanc consecutionem est quoniam vtrumque est pars totius, et pars non mouetur per se scilicet quoniam aqua, quae est in vase, est pars conoregati, sicut pars aquae tianslatae est pars totius aquae. &, cum illud, quod contingit in vtraque parte, est idem, & vas, quando transfertur, & aqua existit in eo, transfertur cum eo dimensio, in qua est aqua, & contingit vt subilciatur in alia dimensio ne, ita est de omnibus partibus cuiuslibet moti. &, cum ita fit, quodcumque cor pus transfert, necesse est vt per translationem eius transferantur dimensiones partium eius, & subilciantur in dimensionibus loci, ad quem trani seruntur: & sic in illo loco congregantur duae dimensiones vni parti: & similiter de aliis partibus: et deinde, quando secunda transfertur, transferuntur cum vnaquaque parte duae dimensio nes, & subilcietur in tertia dimensio ne: & sic vna pars in secunda translatione, scilicet in secundo loco habebit dimensiones tres: & sic quanto magis corpus mouebitur in loco, tanto magis habebit dimensiones: & sic vna pars habebit dimensiones infinitas insimul. Secunda expositio est, & est manifestior, vt dixit & est, vt contradictio sit de partibus corporis, quod est in vase tantum. hoc enim manifestum scilicet quod, si locus sit dimensio, quod necesse est vt cum aqua, quae est in vase, per translationem vasis, transferatur dimensio, quae est in ipso. ex quo sequitur, vt aqua, quae est in vase, habeat loca infinita. & hoc, sicut dixit, est manifestius scilicet aquam quiescere essentialiter in vase, & moueri per accidens, qua partes esse in toto hoc modo. & etiam prima roncinatio non sequitur, nisi postum po nitur partes moueri per accidens. & forte hoc non concedetur, nisi post concessionem eius, quod est locum esse comtinens. qui vero ponit dimensionem, quae est inter superficies continentis esse locum, opinatur partes esse in loco essentialiter. Et ideo viversali quod nostra expositio est rectior, quia est fundata super hoc, quod partes sunt in loco essentialiter: & hoc sequitur ex sermoe eorum. & impossibile, ad quod inducitur, est enam manifestum, scilicet quod vnum translatum transfertur in locis infinitis. & secundum hanc expositionem Iinduxit aquam in vase, vt appareat quod contingit eis quod pars debet esse in loco essentialiter, sicut aqua in vase est in loco essentialiter

Cum posuit quod locus videtur esse aliquid quatuor, & quod non est aliquod trium, licet forma, aut materia, aut dimensio inter vltima corporis continentis, & dedit similitudines, quae faciunt existimare vnumquodque eorum, & Iprimo dedit similitudinem, quae facit existimare locum esse formam, & quae facit existimare locum esse vacuum, incoepit etiam dare similitudinem, quae facit existimare ipsum esse materiam, et dixit: Et existimatur materiam esse locum, id est et similitudo, quae est inter motum translationis, & motum transmutationis, quae est gene ratio, & corruptio est, quoniam vtrumque indiget aliquo, in quo sit transmutatio. & ideo existimatur quod illud, in quo est transmutatio secundum generationem, & corruptionem, quod est materia, sit subiectum translationis scilicet oces.I & hoc existimatur maxime, quando aliquod corpus transmutatur in aliud, etiam vbi quiescente, absque eo, quod se paratur ab eo, sed remanet continuum cum illo vbi. vt aqua quae in cypho, quae transmutatur in aerem absque eo, quod vas moueatur, & absque eo quod aqua diuidatur a vase: quoniam subiectum istius transmutationis esse insimul cum vase, facit existimare ipsum esse locum.

D. d. Et quemadmodum in alteratione, &c. id est & illud, quod mouit nos ad credendum materiam esse, & locum esse, est consimile. illud enim quod mouit nos ad credendum materiam esse, est subiectum esse in alteratione. quoniam quemadmodum in alteratione aliquod est, super quod succedunt sibi duo contraria, v. g. albedo, & iu gredo, & durities, & mollities, ita, quod in aliqua hora est album, & in alia nigrum, & similiter in transmutatione, quae est in substantia, etiam est aliquod subiectum, vt in transmutatione aquae in aerem, & aeris in ignem, & similiter existimauimus per motum translationis locum esse. locus enim ita se habet in motu translationis, sicut materia in motu secundum substantiam, & subiectum in alteratione. & hoc intendebat, cum dixit: ita existimau mus locum esse, &c. Et, cum dedit similitudinem inter causam facientem opi nari locum esse, & materiam esse dedit differentiam, & dixit: Sed illant &c. id est & est differentia inter has duas transmutationes. quoniam transmutatio, quae induxit nos ad credendum materiam esse, est transinutatio, a quae est in substantia: transmutatio autem, quae induxit nos ad credendum locum esse, est b transmutatio in loco. & hoc intendebat, cum dixit: quoniam illud, quid fuit aer, est materia aquae. id est quia transmutatur, & transfertur de forma ae ris in formam aquae. D.dixit signum leclarationis quod materia est aliud a loco, & est, quoniam e materia non separatur a re, neque continet ipsam: locus vero separatur, & continet: ergo in secunda figura, locus non est materia.

Cum posuit hic quatuor, quasi contradictoria naturaliter, & destruxit tria eorum dixit. Et, cum locus, &c. idest quoniam, si locus fuerit di mensio, quae est inter superficies vasis, necesse est vt sint hic dimensiones separatae, aliae a dimensionibus corporis translati, quod subilcitur in loco. quod est impossibile. cont tinget enim ex hoc vt sint dimensiones separatae, & alia impossibilia, quae dicentur apud sermonem in destiuctione vacui. Et iste sermo est hypotheticus diuisiuus. sed illa, quae ponuntur in eo, non sunt contradictoria sibi naturaliter. & ideo existimatur esse probabile: & quod non vtitur ipso nisi ad confirmamdum demonstrationem, super quam sustentatus est, quae est congregatio illorum existentium in loco continente: &, quia conuertuntur adinuicem.

Cum promisit dare definitionem, de loco, ex quo appareat natura lo¬ ci, & per quam dissoluantur quaestiones accidentes in eo, & appareat causa difficultatis in cognitione substam tiae eius, & secundum quam contieniat omnibus existentibus in loco, & iam apparuit quod primum continens est illid, per quod conuenit omnibus existentibus in loco per se, & declarauit similitudinem, quae est inter comtinens. & materiam, & formam, & similitudinem, ex qua existimatur locum esse materiam, incoepit declarare quod ista similitudo, quae est inter continens, & ista, est causa difficultatis cognitionis loci, & dixit: Et existimat &c. id est propter similitudinem, quam diximus esse inter ipsum, & materiam, & formam, & propter hoc etiam, quod quaedam corpora translata transferuntur in continente quiescente, vt aquae in opho quiescente, & ideo existimatur hic esse dimensiones separatas inter su perficies oyphi, & quod illae dimensiones funt locus scilicet ogitudo, & latitudo, & profundum, quae imaginantur illic, quoniam, si superficies vasis corrumperentur apud exitum aquae, non facerent appare re quod inter superficies eius esset inane. & ideo non existimatur hoc in columna, quae transfertur in aqua de loco in locum. Deinde dedit aliam causam, quam nondum dixit, & est, quia aer, qui est in vase, est in sensi bilis. & est causa fortis. quoniam propter hoc, quoniam aqua extrahitur a vase, existimatur quod vas est vacuum. & dixit: Et adiuuat hoc, &c. & est sermo manifestus

In definitione loci aliam dicituram ponit inter ipsum, & vas. & est, quoniam ras est continens, et mobile essentialiter, locus vero est continens immo bile, nisi per accidens. D. dixit: Et ideo, cum fuerit aliquod continens intrin secum, quod mouetur in aliquo mobili, vt nauis, tunc continens ita hapebit se apud ipsum, sicut vas, non sicut locus, id est &, quiam locus est immobilis essentialiter, ideo quando loca tum fuerit intra aliquod, & illud, intra quod est scilicet in quo est, mouetur etiam, vt nauis, quae mouetur intra slumen per motum sluminis, tunc non dice mus quod istud continens habet se de contento, sicut locus, sed sicut vas.

Deinde dixit: Vnde necesse est vt locus sit immobilis, id est &, si hoc sit manifestum de loco, necesse est vt locus sit immobilis essentialiter. Et ideo melius est, si dixerimus quod slumen est locus nauis, dicere quod totum fiumen est dignius hoc, quam continens nauem, quoniam fiumen secundum totum est immobile: non. ii. est mobile, nisi secundum partes. Et significat quod locus non mouetur essentialiter, sed quod locus est illud, ad quod mouetur res, & quiescit in eo: & si aliquid mouetur ad motam iem, tunc motus eius esset ociosus. & hoc apparebit in aliis locis. Et, cum dedit hanc differentiam, dedit definitionem, in qua perficiuntur omnes differentiae determinantes naturam loci, & dixit: Vltimum igitur continentis, &c. & in tendit per vltimum superficiem continentem, & per primum superpositam corpori. primum igitur est dicituria, per quam differt continens aequale ab inaequali, & per hoc, quod dixit inmobilis essentialiter, distinguitur finis extraneus afine naturali, scilicet quod est similis locato.

Cum posuit quod locus non mouetur essentialiter, dedit super hoc rationem famosam, & dixit: Et propter, &c. & in tendit per medium coeli, medium mundi, & per vltimum motus circularis, concauum orbis lunae.

D. d. hoc quidem superius, id est vltimus motus circuiaris motuum orbium, qui est omnibis lunae.

D. d. hoc vero inferi. & intendit medium mundi, quod est locus terrae. Et dixit principaliter, & vere, quoniam haec duo loca sunt supius, & inferius simpercitu: quod non est ita de loco aquae & aeris. locus enim aquae est in ferius, sed non simpnisitur & similiter aeris locus est superius, sed non simpersitur

D. d. quia illud est permanens. & intendi medium verum mundi.

D. d. & vltimum circuli est permanens in eadem dispositione, id est quod non potest trans terri ad inferius, neque ad superius, & si mouetur circulariter. Et iste syllecu est ex duabus affirmatiuis in secun da figura, & componitur sic. Superius debet esse fixum: & vltimum circulationis est fixum: orgo superius est vltimum circulationis. Et potest dici ad hoc, quoniam, quia ratio est famosa, non curat vti in hoc duabus affirmatiuis in secunda figura. Et pont dici ad hoc et, quod propositio maior conuertitur, quando additur et hoc scilicet vt fixum sit in maximo supiori, quoniam tunc sillectus componitur sic, Superius simpieciter est fixum, quid est in vltimo superiori: & fixum, quod est in vltimo superiori, est vltimum in circulatione: ergo quod superius est simperctur est vltimum in circulatione. & similiter dicitur de inferior scilicet quod cum additui ei, quod est vltimo inferiori, tunc conuersio erit vera. Et, quia verae definitiones debent conuenire omnibus spebus rei definitae, incoepit declarare quomodo ista definitio loci conuenit duabus speciebus loc scilicet superiori, & inferiori, & dixit: Cum igitur leue, &c. id est cum ligitur leue transfertur naturalitur superius & transfertur naturamiliter ad finem continentem: ergo superius est finis continens. Et existimatur quod ista conclusio est vniversalis, & in tertia figura, quod non oportet. Sed ista conclusio est vniversalis, quia minor conuertitur vniversalis affirmatiua. videndal syllectus componitur sic in prima figura. Superius est id, ad quod traussertur leue naturalitu: & illud, ad quod transfertur leue naturaliter est finis vltimae circulationis: ergo superius est finis continens, qui vicinatur corpori vltimo. Et similiter concluditur quod inferius est finis aquae, scilicet concauum aquae. Et dixit: & medium. quoniam graue non quaerit hunc finem scilicet finem aquae, nisi secundum quod est medium totius, non secundum quod est finis aquae. &, si non, tunc terra moueretur ad aquam, vbi esset finis eius: sicut ferrum mouetur ad magnetem, vbicunque fuerit: & hoc l non sentitur de aqua. & sermo de, hoc erit perfecte in libro de Coelo, & Mundo, hic enim loquitur de loco communi. vniuersali omnibus corporibus na turalibus.

D. d. & ideo existimatur quod locus est, &c. & quia corpora trans feruntur naturalitur ad vltima scilicet ad su perficies continentes ipsa, & quiescunt in eis secundum conuenientiam, & similitudinem, necesse est vt locus sit vltimus: & quasi est vas continens non inane, quod est inter vltima. non enim est conuenientia inter inane, & corpus, a neque in eo sunt differentiae, quibus diuidatur in superius, & inferius.

D. d. & etiam locus, & c& forte intendit, quoniam locus, & locatum sunt relatiua, et relatiua sunt insimul, & cum alterum aufertur, aufertur & reliquum. & hoc non inugnitur, nisi in loco, qui est finis suus tantum. bfinis enim non inuenitur nisi quando in uenitur illud, cuius est finis, & deficit per suum defectum. &, si locus esset inane, non esset necessarium in fuo esse locatum esse: & tunc inueniret locus sine locato. Et forte inducit per hoc iationem, qua declarat quod locus debet esse permanens cum permanentia corporis in eo.

Cum declarauit, quod locus est primum continens, & declarauit prius quod non omne corpus est contentum: quoniam, si ita esset, tuc infinitum esset in actu: sequitur ex istis duobus vt non sit omne corpus secundum torum in loco essentialiter, sed illud, extra quod est corpus: illud autem, extra quod non est corpus, non est secundum totum in loco essentiali ter. & ista est dispositio totius, scilicet quod non est in loco essentialiter, cum nihil sit extra ipsum. & ideo dixit: Dicamus nunc igitur, &c. D. in coepit declarare quid sequitur ex hac positione scilicet quod omne, extra quod nihil est, non est in loco secundum totum, & dixit: & iodeo, si posuerimus totum, &c. id est & poper hoc, si posuerimus totum esse aquam, tunc aqua non esset in loco secundum totum, & esset immobilis secundum totum, & tunc partes eius necessario mouerentur in loco, cum essent contentae. & ideo partes mundi possunt moueri modis tribus motuum scilicet quoniam quaedam partes mouentur circulariter, & quaedam superius: & est omne, in quo est raritas, vt aer, & ignis: & quaedam inferius: & est omne, in quo densitas est, vt aqua, & terra. Ergo dispo in toto manifesta est, & non accidit in ea quod & similiter non accidit quodo in sphaeris com. tentis de numero sphaerarum coelestium. sphera autem octaua non contenta, si non accidit ei motus, proprius, & totus orbis, qui mouetur motu diurno, accidit in eo magna quaestio. quoniam manifestum est ipsum moueri: &, cum omne motum sit in loco, necesse est vt totus orbis sit in loco. ergo sumus inter duo, aut ponere quod aliquod motum non est in loco, aut ponere quod locus est inane, & dimensio. Ioamnes vero propter hoc obedit huic, scilicet locum esse & dimensionem, & vacuum, non finem continentem, vt dicit Arist. licet apud ipsum non possit inane separari a corpore. quoniam dicentes vacuum esse, sunt pipartiti. alii. enim dicunt ipsum separari a corporibus, & alii non, quorum est soannes grammaticus. Et Arist. dicit, cum hoc post, quid coelum, & anima sunt in loco per accidens. & in hoc dubitauerunt omnes expositores. Themist. vero dicit rtundendo quod corpus coeleste non est in loco secundum totum, sed secundum pertes scilicet secundum Sorbes, quos continet maximus omni¬ bis, sicut est dispositio in toto mundo. fingit enim quod causa in hoc est, quoniam corpus coeleste non est mobile secundum totum, sed secundum partes, & apud ipsum partes coeli sunt in loco, quia conti nent suas partes, sed quia corpus altissimum. v. g. orbis stellarum fixarum non continetur ab aliquo, concessit quod hoc corpus est in loco propter suas partes intrinsecas tamen, scilicet quae sunt in concauo eius. istae enim partes mouen tui circa conuexum scilicet conuexum corporis, circa quod reuoluuntur, quasi circumdet ipsas, licet sit intra. Et hoc idem contingit toti orbi, quando mouetur mou diuino scilicet quod est in loco secundum partes quae sunt in concauo eius: si dixerimus quod motus stellati est alius a motu orbis. ergo melius est dicere quod totum corpus coeleste est in loco, sicut dicimus in corpore vltimo scilicet secundum partes, quae sunt in concauo, aut dicamus ipsum esse in loco vtroque modo scilicet quia partes eius sunt in loco praeter vltimum, & quia partes concaui sunt in loco, si posuerimus quod motus diurnus est totius orbis essentialiter, & non stellati. & hoc est necesse secundum scientiam naturalem. Et in hoc, quid dixit The mistius, sunt quodnes non modicae. quoniam quomodo dicitur sphaeram moueri secundum omnes partes, & non mouetur secundum totum: & totum nihil aliud est quae partes. Et etiam videmus Arist. in vltimo sexti, quando loquitur de quodne Genonis de motu sphaerico, ponere sphaeram moueri secundum totum, & secundum partes, & quod secundum lotum mutat loca diuersa secum dum formam tantu: secundum autem partes, secundum formam, & subiectum, vt in illo de clarabitur nihil est igitur hoc, quid dicit Themist. quod cam in hoc, quod sphera non est in loco simpsir, est, quia mouetur, secundum partes, non secundum totum. Si igitur aliquis dixerit quod haec est intentio Arist. cum dixit secundum enim quod est totum, &c. Dicemus ad hoc quod, cum dixit secundum. id est quod est totum, non transmutat locum, non intendit corpus, quid mouetur circulariter, sed intendit totum mundum. &, cum dixit & alio modo mouetur circulariter, intendic quod toti attribuitur motus circularis propter quasdam partes scilicet corpora coelestia, sicut attribuitur ei rectus motus, propter motum elementorum, quae sunt etiam quaedam paites eius.

D. d. iste enim locus est locus partium, id est locus eius, quid mouet circulariter, cum illud, quid mouetur ciculariter est pars totius. locus enim simpirialit corporis, quid mouetur circuariter, est locus eius partium: sicut videmus Themistium intelligere ex verbis Arist Et etiam secundum exponem Themistij, cum Arist. dicit quod coelum est in loco per accidens, intendit quod alterum colorum est in loco scilicet orbium: & illud, quid apud Arist. attribuitur alicui propter suam partem, est aliud ab eo quod attiibuitur alicui per accidens: & ideo omnibus expositoribus. vt dicit The mistius, displicet vt coelum sit in loco per accidens, & dicunt ipsum esse in loco secundum partes. Themist. vero dicit quod Arist. vtitur hic illo, quid es per accidens, large, de eo, quid est com mune ad accuns, & ad pertem. & hoc deberemus dicere, si non inueniremus aliquem modum verum, secundum quem diceremus coelum esse in loco per accidens. omnes igitur homines, vt apparet de eis, non potuerunt intelligere verba Aristo. recte. Auempace vero rfundit in hoc loco sic. quoniam sphaera, secundum quod est sphaera, non est in loco, quia aliquid extrinsecum continet illam, & quod hoc proprium est corpori recto, non cor¬ pori rotundo, & locus sphaerae qui fingitur ab isto, secundum quod est sphaera, est conuexum centri, circa quod re uoluitur. quasi igitur locus eius est superficies conuexi, quid continet sphaera, & est quodam modo continens sphaeram. Et nititur dicere quod definitio, quam induxit Arist. in loco, quoniam est continens diuisum a re, debet intelligi in corporibus rectis ab extrinseco, & i rotundis ex intrinseco. Et dicit quod causa in hoc est. quoniam corpus rotundum finitur per se, & corpus rectarum dimensionum finitur per aliud. & ideo corpora recta, scilicet elementa indigent in hoc, quod finiantur corpore rotundo: rotumdum vero non indiget corpore extrin seco. & causa in hoc est: quoniam linea rotunda est perfecta, & non pont recipe re additionem, aut diminutionem: linea vero recta est diminuta. Et secundum hoc sphera erit in loco simpliciter, & essentialiter, sicut erunt corpora recta, & omnis sphera sphaerarum coelestium, Quoniam continet alia sphaera, habebit hoc per accidens: & secumndum hoc omne corpus simpercitutr erit in loco essentialiter. Et videtulr mihi quod hoc, quid narrauit Auempace, est opinio Alfarabil. Alfarabius enim est, qui posuit se com tradicentem quodnibus loannis. & vna illarum quaestionum est ista, quae inuenitur in libris nostris, sicut inuenitur ex verbis Auempace, & non incidit in manus nostras. Et, cum ita sit hoc, quid dicit Arist. quod omne corpus, extra quod nihil est, non est in loco, & quod omne corpus extra quod est aliquid, est in loco, e falsum. Apparet enim ex sermone eius iu hoc loco, quod corpora naturalia apuo ipsum sunt tribus modis. est enim modus, qui est in loco essentialiter scilicet corpora recta, & modus, qui est in loco per accidens, & hoc est corpora rotum¬ da, & modus, qui est in loco prper suas partes, & hoc est totus mundus scilicet cor pus compositum ex corporibus simplicibus quinque. & totum hoc manifestum est ex suis verbis. Nos autem reuertamur, & dicamus, quoniam, cum sit notum per se quod locus, secundum quod est locus, est aequalis locato, manifestum est quod superficies conuexi centri sphaerae non est locus simpitr. non enim est aequalis, nisi superficiei concauae, non omnibus superficiebus sphaerae: & locus est aequalis locato, quia omnes superficies eius sunt aequales omnibus superficiebus locati, aequalitas enim dicitur duobus modis. dicitur enim secundum continentiam, & secundum hoc dicitur quod circulus est aequalis figurae rectorum laterum: & di etiam, quando duo aequalia habent mensuram communem, qua mensurentur: & secum dum hoc dicitur corpus esse aequale corpori, & superficies superficiei: & ista aequalitas non est vera de loco, nisi inane esset, aequalitas igitur propria loco est, aequalitas secundum continentiam. ex hoc igitur apparet manifesta quod sphaera, secundum quod est sphaera, non est in loco simpesrsitur, nisi accidat ei hoc, sicut accidit sphaeris coelestibus, quas comtinet alia sphaera extrinseca. Et hoc apparet etiam ex hoc, quoniam primum notum est de loco, quod collatio rei ad ipsum est sicut collatioTcontenti ad continens: Tsicut dicimus quod aqua in cypho non est sicut collatio totius ad partem, sed dicere sphaeram esse in centro est sicut dicere totum esse in parte, non sicut dicere aquam es se in vase. & ideo, si conuexum centri dicatur esse continens sphaeram, & illud extrinsecum dicatur esse com tinens, erit secundum aequiuocationem, quia in altero sunt vere proprietates loci. est enim continens, & aequale, & res est in eo sicut aqua in oypho. hoc igitur totum demonstrat veritatem opinionis Arist. & falsitatem eius, quod intendit Auempace, & quod impossibile est exponere verba Arist. ita quod definitio, quam induxit de loco, sit communis corpori simplici, & rotundo. Nos autem dicamus, quoniam, cum sit fixum secundum totum, necesse est vt hoc modo sit quiescens. &, quia quies est ei propter quietem centri, quod est in terra, & quies est, quia est in loco essentialiter, ideo dicitur coelum esse in eodem loco, & non transmutatur ab eo per accidens, id est quia centrum eius est in loco essentialiter. & haec est intentio sermonis Arist. dicentis, quod coelum est in loco per accidens. vtrum vero dicatur moueri in eodem loco, in quo est per accidens, cum nihil sit extra ipsum secundum partes, aut secundum totum declarabitur, cum Arist. declarauerit ipsum moueri secundum totum, & mutare locum, in quo est per accidens, in forma eius, non in materia. est igitur motum, & quiescens in suo loco per accidems scilicet prper centrum, quid est in loco essentia liter. omne enim quod inuenitur in aliquo per accidens, inuenitur in eo, propter aliquid, habens illud per se. & haec est intentio eius, cum dixit de aqua, & de quolibet corpore continente. ipsum vero secundum totum quodammodo est mobile, &c. & secundum hoc erit opinio Aris. per omne corpus est in loco, & quod omne motum est in loco. sed istorum quoddam est in loco per accidens, & quoddam est in loco per se. & secundum hoc diuiditur motum. quoniam aliud mouebitur in loco essentialiter, & aliud mouebitur in loco per accidens. apparet igitur ex hoc, quod omne corpus attribuitur loco in motu, & quiete, aut per se, aut per accidens, & quod nullum corpus est, quid non est in loco, sicut Alex. interide¬ bat in expositiode loci huius, vt post videbitur. Et apparet ex hoc quod corpora attribuuntur loco tribus modis, per se, & per accidens, & secundum partem, vt in tendebat Arist. & quod omnes expositores. non potuerunt attingere hanc expositionem, & quod Auempace dimisit set monem Arist. & errauit multum. Sed quaeritur super hoc, si corpus coeleste est in loco per accidens. ergo mouetur per accidens. declarabitur enim in hoc lib. quod est primum mobilium simpliciter. & sic illud, quid est per accidens, erit prius illo, quod est per se. Ad hoc autem dicendum est quod illa, quae l mouentur per se, indigent aliquo quielcente, circa quod mouentur, vt declarat Aristo. in lib. de Motibus animalium localibus: & hoc quiescens forte erit locus per se, quando non fuerit continens tem motam, & forte erit locus per accidens, quando non fuerit continens rem: motam in omnibus partibus, sicut est dispositio in corporibus coelestibus. ergo locum esse per se non est de necessitate essendi rem motam per se, sed divnius est vt sit de necessitate essendi rem quiescentem naturaliter. quiescens enim quiescit propter similitudinem continentis, & mouetur propter priuationem similitudinis inter ipsum & continens: & hoc erit, quando mouetur in continente. & ideo cam motus eius, quod mouetur in continente, est extra naturam, & est rem motam esse extra suum vbi naturale. & haec est dispositio corporum simplicium, quae mouentur motu locali scilicet quatuor elementorum, quod autem mouetur non in continente, sed circa quiescens ali quod tamen, est illud, cuius motus non est per accidens extrinsecus a natura: & haec est dispo corporis rotun¬ di. & hoc, quod accidit quibusdam corporibus coelestibus scilicet quia sunt in loco, quia continentur ab aliis, est per accidens. secundum hoc igitur est intelligendus iste locus, vt mihi ver. Alex. vero opinatur quod sphera stellarum fixarum non est in loco, & dicit hanc esse opinionem Ari. dicit enim quod non est in loconisi eo modo, quo mouetur & in mouetur per se, neque per accuns, neque secundum partes, aut totum. ergo non est in loco. & verificat ipsam non moueri per se quia impossibile est vt moueatur secundum totum, aut secundum partes. secundum totum quidem. quoniam non mutat locum: secundum autem partes, quia non sunt diuisae a toto, & quia totum etiam est quiescens. & similiter dicit quod non mouetur per accidens. illud enim quod mouetur per accidens, non mouetur secundum partes per accidens, nisi quia motus totius est per se. & similiter non est in actu, quia non sunt distinctae, neque in potentia, quia uunquam distinguentur. & prper hoc dicit praecise quod motus circularis non est in loco, & quod non est translatio, & dicit quod non est impossibile corpus esse non in loco. locus enim non est corporis essentialiter, quoniam non accipitur in definitione corporis, neque corpus in definitione lociEt, cum locus, qui est finis, est in continente, non contento, & nos dicimus, ponatur quod non est de necessitate corporis, vt sit in loco, nonne est de uecessitate moti, vt sit in loco aut per se, aut per accidens: quoniam, cum sphaera non fuerit in loco per se, neque per accidens, non esit in loco. &, cum non fuerit in loco, quomodo igitur mouebitur: nisi dicatur quod locus non est de necessitate motus. & totum hoc est impossibile.

Cum declarauit quod quaedam corpora sunt in loco per se, & sunt illa, extra quae est aliquid corpus continens & quaedam sunt in loco, quia partes eorum sunt in loco, & haec est dispositio corporis totius mundi, & quaedam sunt in loco per accidens, vt illud, quid mouetur circulariter, incoepit declarare etiam quod quaedam attribuuiitur, loco potentia, & quaedam actu, & dixit: Et res, sicut diximus, &c. id est quoniam corporum aliud est in potentia in loco, quia pot esse in ipso in actu, & aliud est in loco in actu.

D. d. Cum ligitur corpora, &c. id est & corpora, quae sunt in loco in potentia, sunt partes corporis continui consimilium partium, dum fuerit continuum, v. g. aqua: &, cum partes illius separantur, & diuiduntur abinuicem, esit in loco in actu. Et in isto sermonen est prdo praeposterus. & debet sic legi. donec, cum separantur, erunt in loco in actu, sed erunt continoentes sicut aceruus. & intendit, sed acci¬ dit eis vt contingantur, & erit locus eorum vnum, vt aceruus tritici. cor pus enim consimilium partium, dum non diuiditur, partes eius sunt in loco in potentia, & cum diuiditur, tunc partes eius sunt in loco in actu. si igitur separantur partes eorum, eiunt in locis diuersis actu, & si non separantur, sed erunt contangentes, erunt in vno loco in actu, & tunc erunt qua si medium inter illud, quid est in potentia pura, & actum purum. & in tendebat declarare per hoc, quod totum non est in loco actu, aut potentia, & similiter coelum.

Cum diuisit illud, quid est in loco in actum, & potentiam, incoepit etiam di uidere illud in per se, & per accidens, & dixit: Et etiam quaedam per se, &c. id est etiam quaedam corpora mobilia sunt in loco per se, & sunt illa, quae mouentur secundum iectam translationem, aut secundum augmentum. illa enim quae mouentur, his motibus, continentur ab aliquo alio extrinseco, cum sint naturaliter terminata, non terminantia. Et, cum dleclarauit etiam hanc propositionem, dicentem quod omnia corpora, extra quae est aliquid, sunt in locopero se, posuit aliam, & est quod coelum non continetur ab aliquo corpore omnino, & ista propo de clarabitur proprie in Cotio, & Mum do: & conclusit in secunda figura quod comlum non est in loco per se: & es scilicet secundum totum, id est orbis, qui mouetur motu diurno secundum totum. & hoc intendebat, cum dixit: Et coelum sicut diximus, &c. iste enim sermo continet conclusionem & vnam proponem. Et forte intendit per hoc, quod dixit, non est in vbi, neque est in loco idem: & erunt noniasynonyma: & talis doctrina vsitatur ad expositiones. Et quia quaedam partes eius comtinentur ab aliquo extrinseco, excepit hoc, & dixit sed secundum quod mouentur, &c. i. sed secundum quod partes eius mouentur, & partes eius continent se adinuicem, dicitu quod partes eius sunt in loco simpeirsitur. & est intelligendum quod licet sint simpirrui in loco, tamen hoc est eis per accidens, sphaera enim non est innata moueri in sphaera, & vniversaliter in continente. & non est ita de illo, quid mouetur motu recto. mobilium igitur quaedam sunt in loco vero, quaedam sunt in loco per accidens, vt colores, & accidentia, quae sunt in loco, quia subiectum eorum st in loco. & Tprope istum modum dicimus quod coelum est in locoper accidens scilicet quia aliqua pars eius est in loco scilicet centrum. & illorum, quae sunt in loco vero, quaedam sunt per se, & sunt illa, quae mouentur motu recto, & sunt per accidens quaedam, & sunt sphaerae coelestes contentae: si omnis sphaera coelestis praeter primam, quae habet motum proprium, est contenta. &, cum induxit modum corporum, quae sunt in loco per se, dixit Et quaedam per accidens. v. g. anima & colum, id est quoniam anima est in loco, quia subiectum eius, quid est corpus, est in loco. & coelum etiam secundum totum est in loco, quia centrum eius est in loco. Et isti sunt duo modi eius, quid est per accuns. licet attribuere accidenti rei illud, quid attribuitur rei, aut attribuere ton illud, quid attribuitur parti.

D. d. partes enim &c. & innuit per hoc quod coelum est in loco per accuns secundum totum, partes vero eius sunt in loco vero. quaedam enim continent quasdam circulariter. Et dixit hoc, quia vltimus orbis, qui habet, proprie motum diurnum, siue fuerit steslatus, siue alius, non debet habere motum proprium, praeter diuritum. Et dixit quodammodo quoniam hoc est accidens ei, cum corpus coeleste non est in natum vt sit, contentum, sed continens.

D. d. & ideo pars mouetur circulariter. & intendit per partem, partem mundi, quae est totum coelum. & innuit quod ista pars est in loco per accidens, quod enim non est in loco per se, neque per accuns, non habet motum per se. Et ideo dixit, Totum vero non est in aliquo vbi. & intendit per totum, totum mundum. & dixit in aliquo, vt concludat essentialiter, & accidentaliter. &. quod d. totum vero non est omnino in vbi, id est neque per se neque per accuns.

D. d. quoniam hoc vbi, &c. id est id enim quod est in loco, est in se aliquid, & indiget aliquo alio continente ipsum, sed extra totum nihil est continens ipsum: quoniam hoc nomen totum significat quod extra ipsum non est corpus aliquod omnino. & hoc manifestum est. Et debes scire quod Auic. opinatur quod corpus coeleste non est in loco, neque per se. neque per accidens. dicit enim quod motus rotundi non est translatio, sed motus in situ, & non est necessarium in motu secundum situm, vt sit in loco. Et hoc est contra Arist. & contra verum. Primo quidem, quoniam in situ non est motus vt declaratum est in quinto. Et etiam quoniam locus est prior situ, & acceptus in definitione eius. quomodo igitur, habebit aliquem situm, & non habebit locum ?s Et etiam manifestum est per se quod motus sphaerae est translatio, & translatio est in loco. & hoc manifestum est in suis partibus: quoniam mutant locum: tota vero sphaera non mutat locum, vt existimatur: Et Arist. declarat in vltimo sexti, quod sphaera mutat locum secundum formam, non secundum subiectum, vt declarabit in illo loco. Et existimauit Auice. quod motus, qui mutat locum in forma, non in subiecto, est motus in situ. & hic est error manifestus, & intelligo per formam hoc, quid transfertur circa conuexum centri ex conuexo perfectae rotunditatis ad conuexum perfectae rotunditatis: cum conuexum, diuidatur in multa conuexa, quorum vnumqueneque est perfectae conuexitatis, & rotunditatis. Est igitur vnum secundum subiectum, non secundum formam. & ideo translatio corporis rotundi secundum totum circa totalitatem centri, est mutatio loci secundum formam eius, non secundum subiectum. &, quia isti translationi accidit diuersitas situs, ilicet itus totius sphaerae ad totum centrum, vocauit ipsum Auic. situalem, & dicere motum esse situalem, quia mutatur de situ in situm, est aliud rus qua dicere motum esse situalem, quia e in ipso situ. Et hoc ignoraui: Aui cen, aut vitiose protulit. Et mouit ipsum ad dicendum hoc, quod dixit Alexan. quod orbis stellatus non est in loco per se, neque per accidens, & quod iste motus non est in loco& quod non est translatio. & hoc totum nihil est.

Quoniam omnia sunt in toto, & totum est coelum: ergo omnia erunt in coelo. & ipse induxit conclusionem tantum, cum dixit: Et propter hoc omnia erunt in coelo, & conuersionem maioris propositionis, cum dixit videtur enim quod coelum est totum. &fecit hoc, quia conuersio eius est manifesta, & minor propositio est manifesta. & dixit videtur, quia declarabitur, quando declarabitur quod extra coelum non est aliquod corpus omnino.

D. d. Et coelum non est locus, &c. & intendit per vltimum contangens concauum orhis lunae, quod continet ignem. et intendit per corpus, quod habet moueri, ignem, & intendit, vt mihi videtalitr quod habet moueri ad illud scilicet ad concauum orbis lunae. & dixit hoc, ne existimetur quod locus sit corpus, & qdu coelum non est locus, nisi secundum quod com. tinet. Et intendebat etiam per hoc declarare quod illud, quod est dictum in definitione loci inuenitur esse con ueiens in quatuor elementis. Tter ra enim sicut dixit, inuenitur in versaliteo aquae, & aqua in vltimo aeris, & aeretiam, vt demonstratur in Coelo, & Mundo, est in vltimo ignis, & ignis in vltimo orbis. sed posuit ista hic, positione scilicet quod est ex istis non manifestum per se, donec declaretur post. & similiter hoc, quid dixit, coelum vero non est in aliquo, deelarabitur in Coelo, & Mundo.

Cum promisit dare definitionem, loci conuenientem omnibus principiis in uentis in loco, & per quam dissoluantur omnes quodnes accidentes in eo, incoepit declarare quomodo dissoluantur quaestiones praedictae ex hac dedefinitione, & dixit: Et declaratum est ex hoc, &c. id est & declaratum est ex praedictis quod omnes quodnes contingentes in loco dissoluuntur ex hac definitione. D.incoepit dissoluere Vnam illarum quodnum, & dixit: Non enim est necesse, &c. id est quoniam quaestio dicens, quod si omne corpus est in loco, & in omni loc, est corpus, necesse est quando corps augetui, vt locus augeatur, ex quo sequitur locum esse corpus. ista enim quaestio dissoluitur hoc modo per hanc definitionem. quoniam locus, secundum quod est finis, accidit ei augmentum per accidens, secundum quod locus est finis corporum, quae sunt facilis passionis scilicet aquae & aeris, & quodo contingit, quando ponatur, augeri essentialiter scilicet vt ex suo augmento sequitur vt sit corpus. quoniam hoc non sequitur, nisi augmentum eius esset. per se. D.dedit Aliam quodnem, & dixit: neque vt punctus habeat locum. & est quod dicens, quoniam, si corpus habet locum, necesse est vt superficies habeat locum, &, si superficies habet locum, necesse est vt linea habeat locum, &, si linea, similiter & punctus. ista, enim sunt pioportionalia. hoc enim non contingit, nisi ponentibus locum corporis esse corpus, ponentibus vero locum corporis esse vltimum continens non contingit haec quaestio. D. induxit Tertiam quaestionem, & dixit neque duo corpora erunt in eodem loco. & ista quaestio non contingit etiam, nisi ponentibus locum esse tres dimensiones, & ser¬ moni. dicenti, quoniam quemadmodum locus puncti est punctus, & locus superficiei est superficies, ita contingeret vt locus corporis sit corpus, ponentibus vero ipsum esse vltimum continens non contingit haec quaestio. D.induxit Quartam quaestionem, & dixit neque vt sit nobis aliqua dimensio in finito. illud enim quid est inter locum, &c. id est & non contingit nobis vt locus sit dimensio, quae est inter vltima. illud enim quod est inter vltima apud nos, semper in eo est aliquod corpus non dimensio abstracta am corpore. & sic non contingit nobis secundum hanc positionem vt locus indigeat loco. quoniam locus apud nos, secundum quod est finis, est in aliquo, non secundum quod aliquid est in loco, sed secundum quod superficies est in corpore. & ideo non conceditur quod omne ens est in loco. & hoc intedebat, cum dixit Locus est in vbi, non secundum quod est in loco, sed secundum quod est finis in finito. id est &, cum dicitur locum esse in vbi, non est secundum quod est in loco, sed secundum quod dicitur in fine, qui est vna superficies, aut superficies plures esse in finito, cuius sunt superficies.

D. d. non enim omne ens est in loco, id est sed quaedam entia sunt in subiecto scilicet accidentia, & quedam in loco scilicet indiuidua substantiae: & dixit sed corpus quod habet moueri. ad excipiendum Tcorpus mathematicum quod non est in loco, nisi secundum imaginationem.

Cum dixit quod ex hac definitione dissoluuntur quaestiones accidentes in loco, incoepit declarare etiam quod ex illis poet homo dare causam, ex qua vnumquodque corporum habet, proprie locum proprium ex locis naturalibus, & quod qui dicit locum esse imane non potest dare causam eius, quod apparet ex diuersitate specierum loci propter diuersitatem specierum corporum, & dixit: Et recte, &c. id est &, cum locus sit vltimum corporis continens locatum, rectum est vt vnumquodque corporum transferatur ad locum proprium, cum transfertur ad vltimum corporis sibi pro prii. a omne enim corpus mouetur naturaliter ad vltimum alterius corporis, donec tangat ipsum, & illud cor pus, ad quod mouetur, est vnigeneum cum eo. bcausa igitur in hoc, quid corora mouentur ad loca propria, est, quia vltimum corporis continentis conuenit cum vltimo rei motae. & hoc non inuenitur in vacuo. caum vacuo enim non est natura, neque vnigenea, neque diuersa. Et hoc intendebat, cum dixit omne enim quod est consequens, &c. i omne enim quod mouetur ad aliquid naturaliter, non violente, donec occui at ilii, est vnigeneum cum eo. & quia, mobilia videntur moueri ad vltimum continentis: & omne, quid mouetur ad aliquid naturaliter, est vnigeneum cum eo: vltimum igitur necessario est vnigeneum. & sic in quolibet vltimo concauo elementorum, scilicet quod aqua mouetur etiam ad vltimum aeris, quando aqua fuerit in suo loco proprio mundi, aut in aliquo loco violente.

D. d. cum igitur ista, &c. d. id est cum igitur res vnigeneae fuerint continuae non agunt in se adinuicem: &, cum fuerint contiguae, agunt in se adinuicem.

D. d. Et quaelibet rerum, &c. & iste sermo nititur dare caum quietis corporum in suis vbi na turalibus ex definitione loci, sicut dedit ex illo causam motionis corporum ad sua vbi naturalia. & sermo sic componitur. Corpus in corpore continente ipsum est sicut pais diuisa a toto continuo: & omnis pars diuisa a toto continuo figitur. quando com tinuatur cum toto, & quiescit apud ipsum, v. g. pars aquae diuisa, quin mouetur ad vniuersum aquae, & conti tinuatur cum eo: sequitur ex hoc vt corpus locatum figatur in loco, secundum quod est pars illius. Et nititur etiam per hunc sermonen dare causam quietis naturalis, & vniversalis, cum cam in quiete est eadem cam, quae in motu, & est similitudo, quae est in continente, & dixit quod dispo eius est sicut dispositio partis diuisae, &c. quia locatum quando tangit corpus continens ipsum, non copulatur cum eo, & similitudo inter illa est vnigenentas.

Nititur in hoc sermone dare causam in hoc, quod contentum est simile com tinenti. dicit enim quod a contentum ita se habet ad continens, sicut materia ad formam, id est & quemadmodum materia perficitur per formam, ita contentum perficitur per continens, &, quia hoc est quasi non manifestum in hoc loco, dixit Et videtue, &c. id est & videtur quod aqua est similis materiae, & aer est similis formae. & prper hanc similitudinem alterum perficietur per alterum, sicut materia per formam. BEt differunt, quia continens, & contentum sunt in actu, & forma, & materta non sunt in actu scilicet vnaque per se. continens igitur, & contentum assimilantur parti, & toti quodam modo, & materiae & formae quodammodo. Et, quia trunque videtual quasi materia reliqui: vtrunque enim elementorum vicinorum est in potentia reliquum: & fuerit posi tum quod alterum est quasi materia scilicet contentum, & alterum quasi forma, licet continens, incoepit declarare quod po centia non dicitur in eis eodem modo, & dixit aqua enim est in potentia aer, &c. id est & diximus quod aqua est quasi materia aeris, c quia aqua est scanta in potentia primitus, & prima intenone vt sit aer, aer vero quasi est in potentia propter formam materiae. & quasi cam in hoc est, quia aer est quasi perfectio aquae, & ignis aeris d, scilicet quia contines est nobilius contento secundum hoc. & etiam alterum est quasi priuatio, & alterum quasi fora, & alterum quasi generatio, & alterum quasi corruptio. &, quia omnia ista non sunt manifesta in hoc loco, dixit: Et determinandum est hoc in postremo &c. id est & hoc, quid diximus, quod continen est quasi forma, & contentum quasi materia, non est manifestum in hoc loco, sed accipiendum est hic pro constam ti quousque declaretur in aliis, scilicet id est 4. Coeli, & Mundi.

D. d. Cum igitur idem fuerit materia, &c. vult declarare stum sermonem quod alterum esse quas materiam, & alterum quasi formam, facit etiam credere vt alterum sit sicut pars, & alterum quasi totum, alio modo vt dictum est superius. & dixit: Cum igitur idem, &c. id est cum igitur idem. v. g. aqua fuerit compositum ex materia, & forma: vtrunque enim dicitur aqua quoniam materia dicitur aqua in potentia, & forma dicitur aqua in actu: manifestum est quod e materia est tanque pars, & forma tanque totum. quoniam hoc nomen res dicitur de parte in potentia, & de toto in actu. &, cum ista situr dispo com. tinentis de contento, manifestum est quod continens ita se habet de contento, sicut pars de toto. & est etiam quasi alia causa in similitudine, qu est inter illa.

D. d. & ideo haec duo sunt contangentia, &c. idest &, quia ista habent se adinuicem sicut pars, & totum. ideo sunt contangentia, & sicut continua, scilicet continens, & contentum, quando alterum transmutabitur in alterum. Hoc igitur sit dictum de esse loci, & eius quiditate.

Cum compleuit sermonen de loco, incoepit loqude Vacuo, & dixit. Et sciendum est, &c. id est ponere perscrutationem in ipso de tribus interrogationibus, de quibus perserutatus est in oco scilicet vtrum sit, & quid, & quale. & Naturalis debet consyderare de vacuo, quia conuenit secundum imaginatiouem loco, & motui, & aliis naturalibus. & hoc mouit dicentes ipsum ad hoc credendum. Et, quia locus est similis vacuo: vacuum enim apud dicem tes ipsum esse, est locus sine corpore: dixit, & iter illa est, propinquitas. & ita inuenimus in lib Alex. in lib. autem nitmo inuenimus quod inter illa est distantia. in Arabico autem in scriptu ra coueniunt propinquitas, & distam tia. & forte est error scriptoris: & forte distantia est, quia alterum est verum, & alterum est fallum.

D. d. & perscruta. ri quid sit, & vtrum sit. id est & perscrutari primo quid significat hoc nomen vacuum, quoniam quid est interrogatur ad sciendum significationem nominis. & ista interrogatio praecedit interrogationem de vtrum sit, in interiogationibus simplicibus. interrogatio autem per quid sit, quae interrogatur de eius definitione, est post interrogationem per vtrum. & ideo incoepit ab interrogatione per quid sit, & post induxit interrogationem per vtrum, & dixit & perscrutari, &c. id est vtrum sit, aut non sit, & si sit, qumodo est. Et forte in hoc sermone est ordo prposterus, ita, quod legatur sic. & oportet primo perscrutari de vacuo, vtrum sit, aut non, & si sit, quid sit, & quale sit.

D. d. Dicentes enim vacuum, &6. hic dat causam, pr quam oportet Naturalem consyderare de vacuo. & est, quoniam dicentes vacuum esse, credunt ipsum esse, sicul locus, & vas: &, cum aliquid corpus est in eo, est plenum: &, cum caret illo corpore, est vacuum, ita, quod contingit istis, vt locus, & plenum, & vacuum sint idem secundum subiectum, & diuersa secundum de finitionem scilicet quod, cu nihil fuerit in eo, dicatur vacuum, & econtrario. hae enim duae dispositioes sunt oppositae, &, si fuerit consyderatum in respectu eius, quod subilcitur in eo, dicetur locus. cum gitur dixit idem, intendit secundum sublectum.

D. d. sed esse eorum non est dem, id est secundum definitionem. vacuum enim, & locus sunt idem secundum subiectum, & duo secundum definitionem.

Quia principium perscrutationis Naturalis est praeponere sermones dialecticos sermonibus demtratiuis, & sermones eorum, qui ponunt vacuum, & qui destruunt ipsum sunt tales, & maxime sermones eorum, qui ponunt ipsum, dixit: Et oportet nos ponere, &c. id est & ponamus primo perscrutationem de suo esse per prima cognita, quae naturaliter habemus in ipso. Deinde incoepit dicere rationes eorum, qui negant ipsum esse & accusat eos, quia non contradixerunt es scilicet quod significat hoc nomen vacuum, ita quod contradictio eorum esset contradictio vniversalis, sed contradixerunt contradictione particu ar, scilicet quod quidam eorum existimauerunt vacuum esse, & est aer inui¬ sibilis. & hoc intendebat, cum dixit & non contiadixerunt, &c. id est quoniam non contradixerunt ei, quid significat hoc nomen vacuum, vt oportet in contradictionibus demonstratiuis, sed contradixerunt intentioni parti culari, quam ipsi intellexerunt per hoc nomen vacuum, aut opinabantur ipsum esse vacuum scilicet aerem. & hoc, sicut d. quia exprimebant vtres inslatos, donec sentiatur per tactum exitus aeris ab eis. & declarabant per hoc quod aer non est vacuum, sed coipus. & similiter faciebant de introitu aeris in Cantaploris. hoc enim instrumentum, quando superius clauditur, non fiuit aqua ab iferiori, & cum superius apetitur, fiuit: & hoc accidit necessario ex introitu aens in ipsum instrumentum. ergo, quando aqua exit ab eo, non remanet vacuum, sed succedit aer& hoc, quid dicunt, non destruit naturam vacui, sed destruit solummodo vt aei sit vacuum. & dicens vacuum esse pont dicere quod est dispersum in corpotibus, non separatum ab eis, & quod est etiam separatum extra mundum. & ideo ista contradictio fuit particularis. Deinde induxit desciiptionem, vacui apud dicentes ipsum esse, cui debet resisti, & dixit Homines vero intendunt, &c. & intendit homines dicentes vacuum esse, & dixit corpus sensibile ad excipiendum corpus mathematicum. non enim est differentia nter vacuum, & corpus mathematicum, cum vtrunque sint tres dimensiones abstractae a materia.

Cum dixit, quod significatum huius nominis vacuum, secundum quod ipsi intendunt, est dimensio, in qua non est corpus sensibile, & ista expositio nominis, licet non sit data ab eis, tamen sequitur ex verbis eorum incoepit notificare hoc, & dixit: Et, quia opinabantur quod omne ens est corpus, etcaete. idest &, quia isti opinabantur quod omne ens est corpus sensibile, intendebant per vacuum illud, in quo nihil est omnino, id est illud, in quo non est corpus sensibile. & quia ponebant ipsum esse aliquid, & non priuationem simpereir, sed inane, & vacuum, contingit vt sit dimensio. ergo significatum huius nominis vacuum, secundum quod ipsi intelligunt, est dimensio, in qua non est corpus sensibile. & intendit per dimensionem tres dimensiones.

D. d. & ideo videbant, &c. id est &, quia opinabantur quod vacuum est illud, in quo non est aliquid senfibile, & aer est insensibilis, crediderunt quod illa, quae sunt plena aere, sunt vacua.

D. d. Non igitur opoitet, &c. i. &, cum sit declaratum secundum opinionem, eorum, quod significatum huius nominis vacuum apud eos est dimensio, in qua non est corpus sensibile, non oportet volentes contradicere huic opinioni vera contradictione declara re quod aer est aliquid corpus, sed declarare quod non sunt hic dimensiones ter dimensiones corporum existentium in eis, neque separatae, secundum opinio nem dicentium quod vacuum inuenitur extra omnia corpora, & per se: neque existentes omnes in actu in corporibus, & si non separentur a corporibus: sed in nuitur a corporibus ita, quod nullum corpus sit continuum in rei veritate, nisi secundum sensum: sed in omnibus corporib sunt foramina plena vacuo, vt Demociitus, & Leucippus intendunt, & multi alii loquentium de Natura

D. d. neque est anquid extra corpus totale, &c. id est & secundum hoc destruetur etia opinio dicentium quod extra mundum est vacuum infinitum, & quod in corpore totius non est vacuum & intendebat declarare quod, cum destruxerit significatum huius nominis vacuum destruentur omnes opiniones dictae de vacuo. qui autem vult destruere vacuum per hoc, quod aer est corpus, non destruit nisi vnam opinionem particularem de vacuo.

Cum dixit quod contradictio eorum, nui dixerunt vacuum non esse, est debilis, incoepit inducere rationes eorum, qui ponunt vacuum esse, & de clarare quod rationes eorum sunt valde apparentes, et dixit. Isti vero, ete. id est qui destruunt vacuum.

D. d. dicentes autem vacuum, sermo eorum est conuenientior, id est & rationes eorum magis pertinent ad sufficientiam, & apparentiam.

D. d. primo vero, quia motus localis non potest esse sine vacuo, id est & prima roiocinatio eorum est, quia dicunt quod, si vacuum non fuerit, non erit motus localis: sed motus localis est: ergo vacuum est. vel si motus est, vacuum est: sed motus est: ergo vacuum est. Et, quia continuatio non est manifesta, incoepit indu cere rationes eorum in continuatioe, & dixit existimatur enim quod impossibile est, &c. id est existimatur enim quod vacuum sequitur ex motu, &, cum vacuum non est, motus non est.

D. d. ple num enim non potest recipere aliquid, id est & existimatur quod si motus est, vacuum est: quoniam motum mouetur in aliquo recipiente ipsum. & illud aut est vacuum, aut corpus. si corpus, tunc corpus recipit corpus, & erunt duo corpora in eodem loco. quod est impossibile. &, cum impossibile est vt recipiens sit corpus: ergo est vacuum. Deinde addidit huic impossibili improbabilitatem statim, & dixit & multa corpora, &c. id est &, si sit possibile duo corpora esse in eodem loco, possibile est plura corpora esse in eodem loco, non enim potest aliquis dicere quod est differentia inter hoc, quod vnum corpus recipiet duo corpora, aut plura corpora, & quod propter illam differentiam non est sicut fuit dictum scilicet quod illud, quod com ingit in duobus corporibus, contingat in pluribus.

D. d. Et, cum ita sit possibile est, &c. id est &, cum sit possibile vt multa corpora subiciantur in eodem loco, possibile est vt maximum corpus subilciatur in loco minimi corporis, vt quod mundus subilciatur in loco sinapis. possibile est enim corpus maximum diuidi in minima corpora aequalia corpori minimo quae omnia penetrant in loco mini mi corporis. Deinde induxit aliud impossibile etiam, quod sequitur ex hoc, & dixit ergo, si possibile est, &c. ini quando inaequalia fient aequalia, sci licet maxtmum subiici in minimo, & sic deficiet excessus.

Et Melissus cum obedit ad vacuum esse, si motus est: & vacuum apud ipsum non est: igitur dixit totum non moueri. & cecidit in peius vacuo, quia negat motum esse.

Cum declarauit quod vnum eorum ex quibus probant vacuum esse, est motus translationis, dicit etiam quod ex densitate probant etiam vacuudicunt enim quod vnum corpus videt constringi, & fieri miuus qui erat: &, si vacuum non esset, contingeret vt partes eius inuicem penetrarentur. quod est impossibile. Deinde induxit tertiam rationem, & dixit Et etiam augmentum, &c. id est quoniam nutrimentum, quia est corpus adueniens corpori nutribili, & penetrans ipsum, necesse est vt in corpore nutribili sint fora mina vacua, in quibus intrat cibus, quoniam, si non essent illic foramina, contingeret corpus penctrari. Hae igitui sunt tres rationes, quarum vna est ex motu translationis, & secunda ex densitate, & raritate, & tertia ex nutrimento. & impossi.I bile, quod sequitur ex eis secundum existim ationem, est vnum scilicet corpus penetrari. & ratiocinatio ex vtribus est particularis, & reducitur ad rationem, ex densitate, & raritate.

Et haec est alia ratio particularis: & induxit ipsam pro testimonio dicentium vacuum esse. dunt enim quod idem vas tantum capit de aqua, quando est ple¬ num cinere, quantum capit de aqua, quando est vacuum. & hoc non sum expertus. &, si est, sicut dicunt, non habet aliam causam, nisi quia aqua corrumpitur a cinere, aut secundum totum, si dixerimus quod inter partes cineris non est aer diuisus ita, quod ex eo non remaneat in eo, nisi qualitas tamen, aut corrumpantur ex eo partes aliquae, & aeri, qui est mixtus cum cinere, succedunt ex eo partes aliquae, & dissoluuntur a cinere aliae partes. & hoc est verius. Et signum eius est, quondam, quando cinis exprimitur, exit quaedam pars aquae ab eo, & non tota, & quando cinis deliccatur, seuertitur minor qua erat. Et Pythagorici inducebant quartam tationem vniuersalem. dicebant enim quod causa diuisionis entium consequentium, id est non contingentium est vacuum, & dicebant, quoniam, si diuisio est, vacuum est: sed diuisio est: ergo vacuum est.

D. d. Et Pythaporici dixerunt vacuum esse. id est & Pythagorici opinabantur vacuum esse penetrans torum mundum per anhelitum, & non separatum, cum mundus anhe set a spiritu infinito scilicet vacuo. Deinde induxit aliam rationem ex distinctione, quae inuenitur in iebus consequentibus, & dixit Et est illud, quid distinguit inter naturas, &c. id est & vacuum est illud, quod distinguit inter naturas distinctas apud eos. est enim apud eos causa distinctionis. & determinationis consequentium. & hoc primo inuenitur in numenis, id est &, quia consequens primo inuenitur in numeris, & mediante nu mero inuenitur in aliis entibus, dixerunt quod vacuum est illud, quod distinxit naturam numerorum, & poss distinxit naturas rerum per distinctionem naturae numerorum.

Dicit hoc igitur, quod narrauimus, est ferem totus sermo probantium vacuum esse, & improbantium. & ne cesse est illi, qui intendit declarare quod istorum est necessarium, scire quid significat hoc nomen vacuum. Et dixit hoc, quia principium perscrutationis per vtrum simpliciter, scilicet vtrum aliquid sit, aut non, est exponere nomen per sermonem compositum ex aliquo, quod est tanquae genus, & alio uod est tanque differentia. deinde qnaere tur, si illud genus est s illi differentia, Isi fuerit, verificabitur illud quaesi tum: &, si non, non, vt declaratum est in Posterioribus.

D. d. Et existimatum est quod vacuum est locus, in quo nihil est, id est existimatur secundum opinionem eorum, quod hoc nomen vacuum sionificat apud eos locum, in quo ninil est.

D. d. & causa in hoc est, &c. i. quoniam opinabantur, quod omne ens est corpus: & quod omne corpus est in loto: & quod vacuum est locus, in quo non est corpus: ex quo sequitui quod vacuum est illud, in quo nihil est.

D. d. Et existimant quod omne corpus est tangibi le, &c. id est & quia ponunt quod vacuum est illud, in quo non est corpus: & ponunt etiam quod omne corpus est tangibile: & quod tangibile habet grauitatem, aut leuitatem: sequitur quod vacuum sit illud, in quo non est grauitas, aut leuitas.

D. d. Ista igitur, &c. id est ista igitur inopinabilia sequuntur eis, qui exponunt hoc nomen vacuum tali expositione, scilicet quia contingit eis quod vacuum sit aliquid, in quo non est grauitas, aut leuitas. D.induxit vnum inopinabilium contingentium huic positioni, & dixit Sed est inopinabi se vt punctus sit vacuum, &c. id est quoniam, cum contingit eis quod vacuum sit illud, in quo non est graue, aut leue, & haec est descriptio vacui, & descriptio com uertitur super descriptum, erit verum quod illud, in quo non est graue, aut leue, est vacuum. sed in puncto non est graue aut leue: ergo punctus est vacuum. si igitur punctus est vacuum: & vacuum est locus: ergo punctus est ocus. sed locus est diuisibilis, cum in eo est dimensio corporis tangibilis: & punctus est indiuilibilis. quod est inconueniens. & hoc intendebat, cum dixir quoniam necesse est vt sit locus, &c. id est quoniam sequitur ex hoc, quod punctus est vacuum, & vacuum est locus apud eos, vt punctus sit locus. & locus apund eos est illud, in quo est dimensio corporis tangibilis: ex quo sequitur vt dimensiones subiiciantur in puncto, licet diuisibile indiuisibili. & hoc contingit eis, quia negatio, per quam disposuerunt vacuum, est negatio vniuersalis, per quam non intelligitur natura terminata, scilicet cum dicunt, quod est locus, in quo non est corpus. hoc enim est verum de colore, & de pumcto. & ideo illi, qui dicunt ipsum es se dimensionem, in quo non est corpus, non contingit eis hoc inopinabile, quoniam dicere ipsum esse locum, in quo non est corpus, non significat naturam terminatam, sicut fi gnificat apud dicentes ipsum esse dimensionem, in qua non est corpus.

Cum destruxit descriptionem dicentem vacuum esse locum, in quo non est corpus, reuersus est ad alias descriptiones, & dixit Et etiam videmus quod vacuum dicitur Vno modo, &c. id est & videmus quod vacuum desciibitur multis modis. quorum Vnus est, qui est dimensio non plena corpore sensibili secundum tactum.

D. d. & sensibile secundum tactum, &c. id est & contingit istis ex hoc, quod vacuum sit dimensio, in qua non est grauitas, aut leuitas tamenu. & ideo lixit Quid icitur dicunt, &c. id est & dicendum est dicentibus hoc, quando ista dimensio recipit colorem, & sonum, vtrum sit vacuum, aut non. si vacuum, tunc vacuum erit vnum entium sensibilium non intelligibilium, quod non dicunt: si autem non vacuum, tunc vacuum non est illud, in quo non est corpus tangibile tamtum, sed in quo non est qualitas tangibilis, neque color, neque sonus.

D. d. Sed est manifestum, &c. id est sed deberent addere in definitione quod est illud, in quo non est corpus tangibile, & recipit illud, non enim sequitur vt illud, in quo non est corpus tangibile, sit vacuum, cum coelum sit huiusmodi, quia est illud, in quo non est qualitas tangi bilis. Dixit Alexan. & in alio libro loco eius, in quo dicit quod non est plenum corpore tangibili, est quod est plenum corpore tangibili. & secundum hoc intendunt per illud, aelem. aerenim apud eos est sensibilis per tactum tandum, & apud eos est vacuum: & ideo crediderunt ipsum esse sensibile per tactum tamenm. & secundum hoc contradixit eis post, cum dixit quoniam, cum recipit alias qualitates a tangibilibus, vtrum remanet vacuum, aut non. si igitur remanet, destruetur descriptio si non remanet, tunc vacuum recipiet qualitates in loco corporum

Et alii describunt ipsum, quod est illud, in quo nihil est demonstratum, neque accidens, neque substantia corporalis. &, quia ista descriptio conuenit materiae, putaueiunt quidam quod materia, & vacuum sunt idem, sicut existimauerunt quod locus, & materia sunt idem & innuit, vt mihi videtur, Plato nem.

D. d. & non bene dixerunt, &c. id est & non bene existimauerunt. quoniam, cum licimus quod in materia nihil est demonstratum in actu, non intelligim quod possit denudari a rebus demonstratis in actu, sed intendimus quod in sua essentia non est aliquid demonstratum, neque est in se aliquod demonstratum. quoniam, si ita esset, non reciperet res demonstratas. vacuum vero est illud, in quo non est aliquid demonstratum ita, quod vacuum inuenitur separatum a ebus demonstratis, quando dicitur vacuum.

Cum destruxit descriptiones dictas de vacuo, incoepit declarare etiam quod illud, quid dicit in perscrutatione de oco, destruit descriutionem veram vacui, quae est ipsum esse dimensionem, in qua non est corpus, & dixit Quia iam determinauimus, &c. id est &, quia iam declarauimus locum quid sit, & quomodo est: quia declarauimus quod est primum continens extianeum: & quod non est hoc, dimensio existens per se separata a corporibus, neque non separata, sed mixta cum eis. & vacuum, si sit, nihil aliud est quae dimensio separata: manifestum est quod vacuum non est. Et, cum dixit separata, neque non separata, intendit secundum opinionem dicentium per vacuum est separatum a corporibus, & secundum opinionem dicentium quod est mixtum cum corporibus, & non separatum ab eis. &, cum dixit vacuum enim apud eos, ete. innuit etiam modum, ex quo contingit vt non inueniatur dimensio per se. illud enim, quod in uenitur per se est corpus, dimensiones vero inueniuntur in corporibus &, quia vacuum est dimensio existens per se, sequitur vt non sit: quoniam, si esset, tunc praedicamentum quantitatis esset separatum, & tunc quantitas esset separata a substantia.

Idest, &, quia existimant quod locus, & vacuum sunt idem, & locus apud eos est aliquid, existimant etiam hoc modo vacuum esse aliquid, id est ens

D. d. per easdem causas, id est & per easdem causas crediderunt locum esse, & vacuum esse, & existimauerunt ea esse vnum secundum subiectum. & duo secundum modum. D.dedit causam. ex qua exitimauerunt hoc, & dixit motus enim in loco coegit, &c. id est quoniam motus est illud, quod induxit homines ad credendum locum esse, & vacuum esse. sed ppinari locum esse propter motum est vera opinio, opinari vero vacuum esse, propter motum est falsum, & similiter hoc, quod opinantur ex hoc, quod vacuum est locus, est falsum. D.diqui enim existimauit, &c. id est qui eni existimauit vacuum esse causam motus existimauit hoc, quia seputauit ipsum esse illud, in quo res mota mouetur, sicut reputatur de loco. & ideo dixerunt quod vacuum, & locus sunt idem. Et, cum dixit quod motus induxit eos ad dicem dum vacuum esse, incepit contradicere eis.

Dixit Et non est hic necessitas co pens, si motus fuerit, vt sit vacuum. Primo vero, quoniam, si vtamur motu niversaler & communi, hoc manifestum est. licet quod vacuum non est necessarium in omni motu. motus eni alteratiuus, au. Indiget pleno de necessirate, aut allus existimat ipsum indigere vacuo. & hoc est manifestum per se. & hoc ignorauit Melissus, cum dixit quod totu est immobile quolibet gene re motus, quia non est vacuum. Et, cum declarauit quod manifestum est per se, quod non omnis motus facit existimari vacuum esse, incoepit declarare etiam quod neque ex motu in loco se nuitur vacuum esse, & dixit Et postea, &c. id est & postea, si concesserimus quod ipsi non probant vacuum ex omni motu, sed ex motu locali, apparebil etiam quod hoc non sequitur etiam in motu locali. quoniam possibile est motu localem esse sine vacuo. & hoc intendit, cum dixit possibile enim est vt duo congregentur scilicet motum esse, & vacuum non esse.

D. d. quomodo, & dixit & sic corpa mobilia cedant sibi &c. id est & hoc erit ita, quod omnia corpora mobilia, quando aliquod corpus eorum mouetur, cedat ei in loco aliud corpus, ad quem transfertur, & illi aliud, absque eo, quod ibi sit dimensio separata in qua motum moueatur praeter di mensionem corporum mobilium. De inde narrauit quod iste modus qualitatis translationis mobilium manifestius est de causis sensibilibus, & dixit & hoc manifestum est in cursu, &c. & in tendit per corpora continua contanoentia. ista enim quando mouentur, cedunt sibi adinuicem: &, si non, impediretur motus. & intendit per corpora humida motum partium aquae, & aeris partes enim istorum mouentur, quando cedunt sibi in loco adinuieem: & simi liter ista corpora cedunt in loco naturaliter rebus, quae mouentur in eis, icet mobilibus in aqua, & aere. Et forte intendit per hoc, quod dixit in cur su corporum continuorum, corpora mobilia secundum partes, sicut aqua, & f aer, & per hoc, quod dixit & similiter in cursu corporum humidorum, intendit quod hoc manifestum est etiam in cursu corporum humidorum scilicet quoniam motus eorum est per motus reium, in quibus mouentur.

Cum declarauit quod non sequitur, si motus sit, vt vacuum sit, vt probam tes vacuum esse existimauerunt, incoepit etiam declarare quod neque etiam sequitur ex densitate, & raritate, neque ex augmento, & dixit. Et possibile est etiam corpus condensari non ad vacuum, id est & possibile est existimari quod corpora condensentur sine eo, quod vacuum sit impositum in ipso. & hoc intelligitur vt a corpore contradensa to dissoluantur quaedam partes, & exeunt ab eo: & sic constringuntur partes residuae ad loca illarum partium: & sic corpus fiet minoris quam titatis absque eo, quod imaginetur quod inter partes eius sunt foramina vacua ad quae constringuntur partes eius apud desitatem. v. g. quod, quando aqua exprimitur, reuertitur in minorem quantitatem: quia partes aereae mistae cum ea dissoluuntur ab ea. & similiter in lana, & filtro. & possibile est quod densitas accidat non propter exitum partium, sed ex alteratione tantum, quando corpus maioris quantitatis transfertur in minorem quantitatem. & similiter possibile etiam est, vt magnitudo eius crescat absque eo, quod admisceatur ei aliquid extrin secum: vt aqua, quae transmutatur in aerem. & hoc intendebat cum dixit Et possibile est corpus augeri, &, quia hoc dicitur augmentum transumptiue: augmentum enim in rei veritate non est nisi in animato, & per aliquod extrinsecum: & declarare quomodo sit augmentum verum manifestum impertinens est hic, incoepit declarare quod questio de augmento non dissoluitur ex positione vacui: sed remanet super illos, sicut remanet in hoc loco super nos, & dixit Et vniuersaliter, &c. id est & vni uersaliter questio de augmento, & de aqua, quae funditur in ciuere, remanet, licet ponatur vacuum. continget enim, si corpus augetur per introitum alterius corporis in ipsum, & augmentum est in omnibus partibus augmentabilis per introitum alicuius extrinseci, quod non possimus dicere quod omnes partes corporis sunt vacuum. quoniam, si ita esset, not esset illic corporeitas omnino. ergo questio remanet supra illos, sicut su per nos. sumus igitur inter tria. quoniam augmentum aut itegabimus esse: aut negabimus ipsum fieri per additamentum corporis extrinfeci, aut, si concesserimus, habebimus pro possibili corpus penetrare corpus,

D. d. ipsi igitur per hoc, quod dicunt, &c. i. & maximum, quod faciunt, est quae rere a nobis dare causam augmenti non aliud, quoniam, cum declarauimus quod vacuum non sufficit in dado causam augmenti, oportet nos dare causam illius. De inde notificauit quomodo remanet super eos, & dixit & oportet etiam vt totum corpus, &c. id est & necesse est vt totum corpus sit vacuum, si posuerimus ipsum augeri per omnes partes: & augmentum sit per introitum partium corporis, quid est ex ex tiinseco in locis vacuis augmentati: quoniam corpus ipsum non augmentatur in omnibus partibus, sed in quibusdam: quoniam adduntur in eo partes, quae ante non erant: & hoc est additio, non aus mentum.

D. d. & hoc idem dicimus de ciuere, id est per positionem vacui etiam non dissoluitur questio de cinere, nisi totum vas esset vacuum. quoniam, cum fuerit positum quod tameu capit de aqua cum cinere, sicut sine aqua. & vacuum, quod est in cinere, est minus necessario qua inane totius vasis, remanebit quod.

Idest manifestum est igitur quod sermo eorum in probando vacuum per motum destruetur ex ipso motu. apparet enim quod ex motu non sequitur vacuum esse, immo ex illo destruitur, vacuum. Et dixit. Dicamus igitur, &c. id est apparet ex isto sermone quod non intendit in eo destruere vacuum, vt promisit in principio sermonis scilicet destruere rationem eorum de vacuo. destructio enim adueniens super rationem eorum fuit destructio consecutionis, quam existimabant esse inter motum, & vacuum. iste vero sermo est destructio eius, quod vacuum sit causa motus secundum finem. quasi igitur in primis sermonibus declarauit quod vacuum non est cam formalis motus: & in hoc sermone declarauit quod non est causa finalis. Et sermo syllogisticus componitur, sic. Si vacuum fuerit causa motus, secundum quod locus est nobis causa eius, quod translatio alia est ad superius, & alia ad inferius: &, si fuerit causa diuisionis tram lationis, erit diuersae naturae non consimilis: sed est consimilis naturae: ergo non est causa translationis: &, cum non fuerit causa tianstationis, non erit causa motus secundum finem. Sed causa, quam ipsi dicunt de vacuo, non est ista. quoniam causa, quam ipsi finoebant de vacuo, quasi est causa naturalis scilicet causa, per quam aptatur motus. & ideo incoepit declaraie quod inpossibile est motum fieri in vacuo: & etiam fingunt ipsum esse causam leuitatis, & ile¬ num oausam grauitatis. Et apparet ex hoc seimone bene quod vacuum non est locus. quonam, si vacuum esset locus, in quo non est corpus, & tansfertur ad ipsum corpus, essent in eo supius, & inferius: sed in eo non sunt superius, & inferius: ergo in eo non est locus. &, cum non fuerit locus, non erit ens. quoniam in definitione eius dicitur quod est locus. & hoc intendebat per hunc sermonem. & sermo cius esit talis. manifestum est quod vacuum, cum non fuerit locus, ad quem transferuntur corpora naturalitrs non erit ens. & forte, quia sermo continet duas conclusiones insimul, pmisit in principio sermonis primam conclusionem, & propalauit in ipso sermone secundam conclusionem, & demonstraui: per hoc, quod sermo com tiet duas conclusiones infimul. & hoc secundum suum motem in abbieuiatio ne.

D. d. Quis igitur motus, &c. id est &, cum sit declaratum quod non est causa motus, qui existimatur quod est dignius vt vacuum sit causa eius scilicet motus translationis, sequitur vt non sit causa alicuius motus omnino: &, cum non fuerit causa illius, non sequitur ex positione motus vacuum esse, sed econtia rio scilicet vacuum non esse. Et Alexam. exponit hunc locum ita. quod, si natura sit causa translationis corporum naturalium, vacuum non est cam translationis: &, cum non fuerit causa translationis, non erit causa alicuius. &, cum non fuern causa alicuius non erit ens omnino. & ista contradictio est propria ponentibus vacuum, quia est causa agens translationis ad superius non ponentibus ipsum causam materialem translationis.

Haec est Secunda declaratio, quod vacuum separatum non est. & differi a prima, quoniam in prima posuit vacuum esse non consimilium partium, & quod in eo non est potentia similis moto. ita, quod motum attrahatur ad ipsum ex illa potentia, sicut attrahitur ad conti nens sibi proprium, in hac vero quasi concedit quod in vacuo est potentia simi lis moto, & quod motum attrahitur ad i lam. sed, cum hoc fuerit positum: & fuerit manifestum quod, si in vacuo sit potentia consimilis, necesse est, cum idem corpus fuerit positum in vacuo, aut vt non moueatur omnino propter aequalitatem at tractionis ex qualibet parte aequaliter, aut vt moueatur secundum totum ad loca contraria, aut diuidatur sed ip um secundum totum moueri ad loca contraria est impossibile: & ipsum etiam quiescerem omni loco est impossibile, & diuisio eius etiam non sentitur. Et ipse expressit in hoc sermone primam istarum diuisionum, & tacuit duas, quia intellicuntur ex dictis. Et forte contentus est in hac diuisione. & erit argumentum per se scilicet quando motus naturalis fuerit cosydera tus in eo tamenim quasi. d. & etiam argu mentum secundum est. quoniam, cum posuerimus quod hoc nomen vacuum significat locum corporis, & posuerimus ipsum, secundum quod est locus, habere potentiam, per quam at trahuntur ad ipsum corpa, quae quiescunt in eo naturaliter, cum fuerint in eo, & mouentur ad illud, cum fuerint extra, ad modum eius, quod sentitur de loco, & posuerimus in hoc vacuo ali¬ quod corpus, non poterimus dicete ipsum moueri naturalitur per attractio nem eius a continente, sicut dicimus hoc de loco. sequitur enim ex hoc vt idem corpus secundum totum moueatur ad loca contraria. Et Alex. exponit hunc locum ita, quod illud, quod sequitur in eo, non sequitur, nisi quia vacuum ponitur infinitum, sicut sequitur in Tertio, vt motus non sit in corpore infinito. & coegit ipsum ad hoc, quod expositio nostra, existimatur quod Arist. diceret eam post pro ratione alia ab ista.

D. d. Et per hunc eundem sermonem, &c. id est & illud, quod contingit dicentibus vacuum esse ex hoc scilicet quoniam in eo non erit superius, & inferijs naturaliter, neque aliquid, propter quid eadem res quiescit in alio loco, & moueatur in alio, contigit idem po nentibus locum esse dimensiones se paratas a materia.

D. d. Quaeritur igitur ab eis, id est quoniam, cum interrogantur de causa, quare quaedam corpora mouentur in aliquo loco, & quiescunt in alio loco, non possunt dare causam. dimensiones enim quando abstrahuntur a materia, non habebunt potentiam, ne dum vt habeant potentiam non consimilem, ita, quod faciant quietem in vno loco, & motum in alio. & similiter etiam, quando interrocantur de differentiis, quibus locus diuiditur in superius, & inferius, non possunt dare aliquid ex dimensionibus. & totum hoc est contrarium es quod accidit dicentibus locum esse vltimuni continens. Et, cum declarauit quod idem impossibile contingit dicentibus locum esse dimensiones, & dicentibus vacuum esse, dedit causam in hoc, & dixit necesse est enim. &c. id est & hoc Impossibile contingit vtrisque, quoniam ambo ponunt vacuum, & locum esse dimensiones, quoniam non differunt apud eos, nisi secundum modum scilicet quia, cum accipitur, secundum quod in eo existit corpus, dicitur locus, &, cum accipitur, secundum quod in eo non est corpus dicitur vacuum. D.induxit aliud inopiabi e commune eis, & dixit Et quaeritur quo modo, &c. id est & dicentes quod dimensio nes sunt locus, & vacuum non possunt dare causam, ex qua corpus secundum totum est in loco per se, & secundum partes in loco per accidens. manifestum est enim quod, cum pars non fuerit separata a toto, quod non erit in loco per se, sed in toto. & hoc intendebat cum dixit. hoc enim non aptatur, &c. id est & interrogantur etiam quomodo aliquid secundum totum est in loco per se, & secundum partes in loco per accidens, cum posuerint dimensiones separatas esse locum, & vacuum. hoc enim non adaptatur, cum res secundum totum fuerit posita in loco, qui est limensiones separatae, & illud corpus totale fuerit permanens in sua dispositione, non corruptum, diuidendo se in suas partes. pars enim, cum non ponitur separata a toto, non est in loco per se, sed in toto. & secundum hoc sequitur vt dispositio de toto, & par te sit eadem scilicet quod vtraque sit in loco pe se. & hoc praedictum est in capso de loco.

D. d. Neque etiam, si locus non suerit, non erit vacuum, id est neque etiam si locus non fuerit, qui est dimensio feparata, erit vacuum. vacuum enim, aut est priuatio omnium terum demonstratarum scilicet decem predicamen torum, aut est dimensio separata. Dixit Alex. & in quibusdam libris non inuenitur ex hoc capitulo scilicet ex postremo, nisi hoc, quod dixit interrogatur quomodo aliquid erit in vacuo. & secundum hoc iste sermo non erit ratio per se, sed communiunctus sermoni praedicto.

Cum narrauit quod ex ipsa ratione eorum improbatur sua ratio, incoepit narrare etiam quod ex illo eodem improbatur conclusio eorum scilicet illud, ex quo nixi sunt probare ipsum, scilicet motum, & dixit. Et contingit dicentibus, &c. id est & illis, qui existimant vacuum esse ex motu necessario, contingit contrarium ei, quod dicunt, licet quod si fuerit vacuum, non erit motus D. incoepit numerare argumenta, ex quibus apparet quod, si fuerit vactium, non erit motus, & dixit, quemadmodum igitur, &c. id est primum igitur eorum, quae contingunt istis est, quod quia vacuum est consimile, necesse est vt in eo sit quies, non motus, quoniam, si posuerimus ipsum habere potentiam attiactiuam, sequitur vt sit secundum aequalitatem, ex quo sequitur vt motum quiescat vbicunque ponatur sicut dixerunt fingentes quod causa in quiete terrae est, quia circunferentia orbis atuabit eam ex omnibus partibus aequaliter. & non intendebat verificare sermonen istorum de terra, sed intendebat quod cum fuerit positum in continente potentia attractiua, continoet vt res posita quiescat in medio. Et forte intendit quod contingit istis de inopinabili fimile ei, quod contingit illis. quoniam quem admodum contingit illis quod omne corpus positum in medio debet quiesce re in eo, adeo, quod ignis etiam, ita contingit istis, vt corpora, vbicunque ponantur in vacuo, quiescant.

D. d. quoniam non est vbi, &c. id est quoniam, quia est consimilis, non ent vbi, ad quod est motus, dignius attractione, & remotius simpieriter quae illud, ex quo est motus, cum T in vacuo non sint diciturae, quibus diuidatur in superius, & inferius, & duo extrema distantia simpeircitur non inueniuntur, nisi in superiori & inferioriex quo sequitur vt omnemotum positum in eo quiescat, vbicunque ponatur.

Haec est alia declaratio. & prima suarum proponum est, quod omnis motus aut est naturalis, aut violentus. id est extra naturam, & est manifesta per se. secunda autem est, quod omne habens motum extra naturam habet motum naturalem. & ista est etiam manifesta per se, quod enim est extra naturam, intelligitur in respectu eius, quod non est extra naturam. & existimatur quod Arist. declarauit hanc proponem per hoc, quod dixit motus enim violentus, &c scilicet quoniam dispo in hoc est sicut dispositio n habitu, & priuatione: quoniam habitus est prior priuatione in re, quae caret habitu. & haec, propo, vt mihi vivetuer non conceditur ab Aui. & est fatuitas in illo.¬ Et, cum posuit has duas, propones, com clusit quod illud, quid mouetur in vacuo, necessario mouetur motu naturali. &, si non, non mouetur. quoniam, cum communiun git propositioni, dicenti quod corpus mouetur, aut naturalter, aut violente, quod motum in vacuo est corpus, conclusit in prima figura quod motu in vacuo, aut mouetur naturaliter, aut violente. &, cum communiungit huic, quod illud, quid mouetur violente, mouetur naturaliter, conclusit etiam quod corpus, quid mouetur in vacuo, mouetur na urasi. & etiam, cum fuerit verum quod omne, quod mouetur violente, mouetur naturali, sequitur vt illud, quid non mouetur naturali, non moueatur omnino. Et hic etiam est quasi syllogismus inducens ad inconueniens. & in forma illius indugit suum sermone, cum dixit: ei go, cum vnum quodque corporum, &c. & cum veri¬ ficauit quod corpus, quod mouetur in vacuo, debet moueri motu naturali, incoepit destiuere: t aliquod corpus in vacuo moueatur motu naturali: & in vacuo non est superius omnino. & iste sermo est in secuda figura sic: Omne, quod mouetur naturali motu, mouetur in aliquo, in quo est superius, & inferius sed in vacuo non est superius omnino: ergo illud, quid mouetur motu na turali, non mouetur in vacuo. D.incoe pit declarare quod in vacuo non est su¬. perius, neque inferius, & dixit: & est in ¬ finitum, id est quoniam vacuum est infinitum, & infinitum non habet superius, & in ferius: ergo vacuum non habet superius & inferius, quod est medium totius. Et, cum declarauit quod in vacuo non est su¬. perius, & inferius, quia est infinitum, incaepit declarare etiam hoc alio modo, & dixit: & secundum quod est vacuum, &c. id est quoniam in vacuo non est diuersitas naturaliter: sed superius, & inferius differunt naturaliter: ergo in secunda ficura in vacuo non est superius, & inferius. D. verificauit propositionem dicentem quod in vacuo non est diuersitas, & dixit: quemadmodum igitur, &c. Et iste sermo componitur sic. Vacuum est non ens: & quod est non ens est priuatio. ergo vacuum est priuatio: & in priuatione non est diuersitas: ergo in vacuo non est diuersitas. &, cum dixit ita illud, quod non est ens. intendit ita. llud, quod non est ens, cuius potentia est potentia nihil, quid est priuatio, non negatio simpercitur vacuum enim non est necatio simpeussalus, id est priuatio perfecta, sed priuatio corporum naturalium, & illa, quorum potentiae diuersantur, sunt corpora naturalia.

D. d. & vacuum est aliquod inodeo ens, id est non simpliciter, sed priuatio corporis naturalis. Et, cum verisicauit, quod in vacuo non est diuersitas. &, cum in eo non fuerit diuersitas, non est in eo motus naturalis, declarata est continuatio inter praecedens, & consequens, scilicet quod, si vacuum est, motus non est na turalis. D.destruxit consequens, & com clusit vacuum non esse. & quia oppositum consequentis est manifestum per se, induxit hoc in forma redarputionis, & dixit: Est igitur alterum duorum, id est aduersarius igitur non potest fugere alterum istorum, aut concedere vacuum esse, ex quo sequitur motum naturalem non esse, aut com cedere motum naturalem esse, ex quo sequitur necessario vacuum non esse.

D. d. sed translatio naturalis, &c. per hoc verificat propositionem dicentem quod superius, & inferius sunt diuersa naturaliter. & quasi dicat, & signum eius, quod haec sunt vbi diuersa natura liter, est, quoniam hic sunt motus diuersi naturaliter. causa enim in diuersitate motuum est diuersitas naturarum locorum, & naturarum rerum motatum.

Cum declarauit prius quod, si mot naturalis est, vacuum non est, incoepit etiam declarare hoc ex motu violento, & dixit Et videmus, &c. id est & videmus quod illud, quid mouetur per expulsionem, violente moueri, postque motor separatur vt videmus in lapide proiecto, qui mouetur postum manus separatur ab eo: & similiter in sagitta directa, postqua separatur a chorda. & hoc non pot esse in vacuo, nisi esset possibile aliquid moueri sine motore. & ideo a omnes conueniunt in hoc, quod causa istius motur est aer, aut secundum successionem, vt Plato b dicit scilicet quod, quando res expulsa vacuat locum, in quo est, per expelles succedit ei in loco alius aer, qui mouet illud expulsum post separationem expellentis, & ille aer, secundum quod vacuat locu suum & succedit es in eo alius aer, mouetur etiam ab aere succedente, & sic donec motus quiescat: aut secundum hoc quod aerqui defert rem expulsam mouetur ab expellente, postque expellens separatur ab eo, propter hoc, quia in natura aeris est recipere moueri ab alio retinere ipsum diu, postum separatur a motore, & hoc secundum e suam formam scilicet quoniam postque separatur ab expellente mouetur a sua forma naturali, & ante separationem mouetur ab vtroque, scilice ab expellente, & a sua forma, qua pter motus eius est velocior necessario quae motus expulsi. d expulsum eni non habet in se principium motus, cum mot eius sit violentus purus, aer vero habet in se principium motus, vt alibi declaratum est. Et hoc intendebat, cum dixit, aut quia motus aeris expulsi, &c. id est per potentiam leuitatis, quae est in aere, per quem innatus est cum aliquo motu ad ueniente moueri ad supius scilicet quod e causa in motu lapidis post separationem rolicientis, non est successio aeris, sed translatio ipsius aeris. & haec est sententia Arist. vt declaratum est in lib. Coeli, & Mundi, & vltimo istius libiri.

D. d. & nihil est ex hoc in vacuo, id est & non est in vacuo aliquid, de quo dicatur succedere, aut illud, quod defert rem expulsam, est velocioris motus, ua ipsa res, ita, quod motus violentus remaneat post separationem expellentis. Et iste sermo componitur sic. Motus violentus post separationem expellentis sit, aut ex successione aeris, aut ex velocitate motus eius: sed in vacuo non est aliquid, ex quo sit possibile aliquid istorum: ergo in fecunda figura motus non pot esse in vacuo.

D. d. & translatio non potest esse alio modo, &c. id est & impossibile est etiam, vt translatio sit in vacuo, secundum quod equitans transfertur super aliquid, I. delatum super deferens, aut secundum quod animal natat. volatile enim transfertur in aere secundum alterum istorum duorum modorum, aut secundum vtrunque.

Cum destruxit vacuum esse ex motu, incoepitur etiam destruere ipsum ex quiete naturali. cam enim in motu natu tali est causa in quiete naturali: & haec est similitudo continentis ad com tentum. Et dixit: Et etiam non posset aliquis dare causam, &c. id est non posset aliquis eorum. qui dicunt vacuum esse, dare causam, propter quam, quando aliquid mouetur in vacuo quiescit in aliquo loco magis quai in alio: quemadmodum non potent dare causam, pper quam corpus mouetur motu natutali de vbi in vbi.

D. d. quare igitur, &c. id est quoniam non possunt dare in hoc causam ex vacuo, quae conueniat huic, quod sentitur scilicet de corporibus ipsa quiescere in aliquo loco, & non in alio. & intendit hic per quietem, quietem naturalem.

D. d. ex quo sequitur, &c. id est &, si concesserimus quod naturali ter inter vacuum, & rem motam est aliqua consimilitudo, necesse est vt illa comparatio sit vna, & simplex, propter hoc, quod vacuum est vnum, & simplex. ex quo sequitur quod naturaliter in vacuo sit alterum duorum tameum scilicet aut quies, aut motus. ex quo sequitur vt corpora naturalia, aut semper quiescant in eo, vbicunque ponatur, aut semper moueantur. quoniam, si inter illud, & corpus naturale tuerit comparatio similis, quae est inter corpus, & suum vbi proprium, tunc corpora quiescunt, vbicunque ponantur. &, si inter illud, & corpora naturalia fuerit comparatio, quae est inter corpus, & vbi non naturale, erit necesse vt corpora semper moueantur in eo.

Ista est alia ratiocinatio, qua nititur destruere vacuum esse per motum violentum, plures enim motus apud expulsionem expelsentis erunt in aliqua parte, & non in alia, propter diuersitatem partium in aptatione, scilicet quia mouetur ad partem, quae est magis apta, adeo, quod motum naturale mouetur propter aptationem contra suum motum naturalem, vt accidit in a sub, vt moueatur ad inserius, quando non inuenit exitum ad supius. Et dicit quod ponentes vacuum, ponunt ipsum, quia existimant ipsum adaptari motui, &, si ita esset, non esset hic aliqua pars magis adaptata, quae alia. Et totum hoc contingit dicentibus vacuum esse separatum, quibus intendit in hoc sermone contradicere. dicentibus vero ipsum esse non separatum non contingit hoc, sed impositum in corporibus. isti. ii. possunt pone re superius, & inferius, & vniversaliter nedium per quod fiant motus corporum simplicium.

D. d. ergo uecesse est, &c. id est ergo necesse est vt illud, quod mouetur in eo, expellatur ad omnes partes aequaliter: & sic nullum motum mouebitur propter aptationem ad aliqua paitem aliam ab ea, ad quam expelsens expelsit, quod non sentitur in pluribus mobilibus. Et in lib. Alexam. hoc ca pirulum inuenitur sic. & etiam existi i matur quod translatio est nunc in vacuo propter aptationem: & hoc in vacuo est eodem modo ex omnibus partibus: ergo illud, quid mouetur in eo, expellitur ad omnes partes, id est quod si vacuum est causa translationis, qui pter aptationem, sicut fingunt dicem tes ipsum esse, necesse est vt illud, quid mouetur in eo, moueatur ad omnes partes. quoniam aptatio est in omnibus aequaliter, & hoc in infinitum: quia vacuum est infinitum apud eos. Et maxima est differentia interponere quod aptatio est necessaria in esse motus, & po nere ipsam esse causam agentem motum. si igitur posuerimus quod aptatio est de necessitate motus, expositio erit illa, quam diximus: &, si posuerimus quod aptatio est causa agens motus, expositio erit Alexam. sed erit de stiuctio non secundum rem in se, sed secundum sermonem eorum. aptatio enim est de necessitate motus, non cam agens.

Haec est alia demonstratio, in qua declarat quod impossibile est m tum fieri mediante vacuo separato. Et dixit: Et apparet, &c. id est & hoc, quod di¬ ximus scilicet quod impossibile est vt motus fiat in vacuo, apparet ex hoc, quoniam vi demus corpora grauia diuersari in motu secundum velocitatem, & tar ditatem per duo. quoniam, si corpus fuerit idem, aut fuerint duo aequalia in declinatione, diuersitas erit secundum illud, in quo mouentur, v. g quoniam idem corpus velocius mouetur in aere, qui in aqua, & similiter duo corpora aequalia in grauitate, & figura, & magnitudine. si autem corpora fuerint diuersa. & moueantur in vno medio, tunc diuersitas in motu erit propter diuersitatem in grauitate, & leuitate, scilicet quod orauius illorum erit velocius. Et, cum declarauit hanc propositionem scilicet quod cam velocitatis, & tarditatis in corporibus mobilibus est, aut diuersitas medii in spissitudine, & tenuitate, aut diuessitas corporum in grauitate, & leuitate, dixit: si igitur alia fuerint eadem, id est quoniam, si alia existentia in corporibus facientia velocitatem, & tarditatem, vt diuersitas corporum in grauitate, & figura, & magnitudie, fuerint eadem in duobus corporibus non diuersis, & videmus quod illud, quid mouetur in aere, mouetur velocius illo, quid est in aqua, manifestum est quod causa diuersitatis motus est illud, mediante quo est motus. & similiter est in eodem corpore, scilicet cum videmus quod motus eius in corpore subtiliori est velocior, qua motus eius in corpore spissiori. D.dedit causam, propter quam accidit hoc medio, & dixit: quia impedit multum, &c. id est & caum taxditatis est, quoniam illud, mediante quo erit motus, resistet rei motae. & hoc resistens diuersatur secundum magis, & minus. resi stet enim multum, quando medium mouetur motu contrario ei, quid mouetur in eo, & resistet minus, quando fuerit quiescens.

D. d. & magis, &c. id est & medium, quod resistit per suum motum ad contratiam partem, resistit magis, quando fuerit difficilis diuisionis, & passionis. di¬ uersitas igitur mediorum in istis duabus causis scilicet in difficultate, & facili¬t tate resistentiae, aut motus, aut quietis eorum. est causa in diuersitate motus eiusdem moti, aut mobilium consimilium. D.narrauit quid est difficilis diuisionis, & dixit: & est illud, in quo est multa spissitudo. Et, cum posuit hanc propositionem, incoepit vti in hac doctrina per literas, & dixit: Expellatur eigo, &c. id est ponatur, igitur A, corpus, quid mouetur in medio, & medium, in quo mouetur, ponatur E, & tempus, in quo mouetur, sit C. ponatur etiam moueri A in alio me dio subtiliori primo, & sit D: & tempus, in quo mouetur A, in hoc medio, sit H:& ponatur A moueri ex duobus medijs per duo spatia aequalia, scilicet ex Beerassiori. & ex Dsubtiliori: sequitur igitur vt tempus, in quo pertransit haec duo spatia aequalia diuersetur notum est enim quod velocius pertransit idem spatium in minori tpere. &, quia cam velocitatis, & tarditatis his duobus motibus est diuersitas mediorum in tenuitate, & spissitudine, sequitur vt proportio temporis ad tempus, sit sicut proportio spissitudinis, quae est in altero medio, ad illam, quae est in alio: & similiter proportio motus ad motum. Et, cum dedit exemplum etiam de literis, dedit exemplum de materijs, vt demro sit manifestior: & quod videtur diminutum in vno exemplo apparebit in alio. & dixit: Et intentio illius est, &c. v. g. ponatur in loco pE, quod est melium erassius, aqua, & in loco C, quod est medium subtilius, aer: quanto igitur magis aer est subtilius aqua, & minoris resistentiae contra rem motam, tanto magis exit velocitas motus A, in eo quia in aqua: proportio igitur velocitatis ad velocitatem erit sicut pro portio excessus subtilitatis aeris super subtilitatem aquae. & ideo dixit: erit igit proportio velocitatis ad velocitatem, &c. id est sequitur igitur ex istis proponi pus, vt proportio velocitatis motus Ain B, ad motum eius in D,sit sicut proportio excessus subtilitatis aeris super subtilitatem aquae.

D. d. ita quod, si fuerit duplum, &c. id est ita, quod sequitur, si posuerimus quod aer est duplum ad aquam in subtilitate, vt res mota in aqua pertranseat spatium aequale spatio, quid pertransit in aere in tempore duplo ad tempus, in quo pertransit ipsum in aere. tempus igitur, quid est C, & est illud, in quo pertransit spatium res mota in corpore spissiori, est duplum ad tempus H, in quo mouetur per spatium aequale illi in corpore subtiliori, quid est D.tardius enim sem per pertransit idem spatium in longiori tempore. & licet non expressit hanc, proportionem, itellecta tamen est ex ipso sermone.

D. d. & quanto magis fuerit illud, mediante quo, &c. & hoc etiam manifestum est per se. Et, cum posuit has propositiones, coniunxit et aliam propositionem, & dixit: Vacuum vero &c. id est vacuum vero nullam habet comparationem in subtilitate ad subtilitatem corporis, mediante quo fit motus. &, cum dixit, nullam habet com. parationem ad corpus, intendit quod vacuum nullam habet comparationem, quae corpus medium excedit vacuum. v. g. in subtilitate. in vacuo enim non est subtilitas, qua dicatur esse subtilius igne, v.g. aut aere.

D. d. quemadmodum non habet comparationem, &c. id est & inter vacuum, & corpus medium non est, proTortio, cum in vactio non est subtilitas, 6 est illud, secundum quid comparantur mecia adinuicem in subtilitate, & spissi iudine: quemadmodum non est compa¬ ratio, neque proportio in eo, quid noni l est vnum, ad illud, quid est numerus. numeri enim comparantur adinuicem, quia conrcant in vno. & vniversaliter omnia duo, quae non communicant in eadem natura, non hiabunt comparationem adinuicem, & hoc inten lebat, cum dixit: Si igitur quatuor excedunt tria, &c. id est & numeri excedunt se adinuicem per vnitates, in quibus communicant, illud autem, in quo non est vnum, nullam habet comparationem ac numerum. & similiter illud, in quo non est subtilitas, nullam habet comparationem ad corpora habentia subtilitatem. diuersa enim secundum magis, & mi nus necessario communicant in eadem natura.

D. d. non vnum vero, &c. i,. quod autem fuerit ex entibus, in quo non in uenitur vnum, non habet proportionem ad illud, in quo est vnum, qua calat inter illa excessus.

D. d. excedens enim &c. id est illud enim quid dicitur excedere aliquid, necessario diuiditur illud, per quod excedit, & in id, per quod excedit. v. g. Quia quatuor excedunt duo, necesse est vt diuidantur in duo, quibus exceduntur, & in duo, quae excedunt. cum igitur fuerit aliquid, quod non diuiditur in aliquid, & fuerit aliud, quid diuiditur in ipsum, non dicetur quod illud, quid diuiditur in illud, excedit illud, quid non diuiditur. v. g. quoniam quatuor non dicitur excedere aliquid, in quo non est vnum, quoniam, si excederet, tunc quatuor diuiderentur in excessum, & in illud, in quo non est vnum. quod est impossibile. & hoc intendebat cum dixit. ergo necesse est vt quatuor diuidantur, &c. id est quoniam necesse est vt quatuor diuidantur in illud, per quid excedunt illud, in quo est vnum, & in illud, in quo non est vnum. Et, quia proportio, quam intendit declarare, est communis numeris, & aliis, & dedit exem plum de numeris, vult etiam dare exenplum de magnitudinibus, & dixit: Linea enim non excedit punctum. id est & propter hoc non inuenitur, proportio inter ineam, & punctum, qua proueniat excessus, quoniam, si ita esset, tunc excedens, & res, excessa essent partes lineae: & sic linea componeretur ex punctis quod post declarabitur esse impossibile. Et, cum declarauit hanc proponem, dicentem quod omne excedens aliquid debet diuidi in excessum, & in rem excessam, & vacuum non diuiditur, in illud, per quod excedit corpus, cum in eo non est subtilitas, dedit conclusionem, quae sequitur ex hoc, & est quod vacuum non habet proportionem, ad plenum, qua dicatur excedere plenum in subtilitate, & dixit: Et similiter et vacuum. Et iste sylsus est etiam in secunda figura. & quod subticuit, est minor propositio. Et, cum declarauit hanc conclonem, dedit impossibile, quod sequitur ex ea, si aliquid moueatur in vacuo, & dixit: ergo neque motus erit in eo. id est, &, cum vacuum non habet proportionem ad plenum insubtilitate, & ponitur aliquid moueri in eo, sequitur ex hoc, quod motus in vacuo non habet proportionem ad motum in pleno, & sic erit motus indiuisibilis in tempore indiuisibili, scilicet instanti, quod est impossibile, vt post declarabitur. & quasi hic accipit pro constanti, quid declaratur in Sexto scilicet quod omnis motus est in tempore, & quod motus est diuisibilis. a Auempace autem bene mouit hic quodnem. dicit enim quod non sequitur vt proportio motus eius dem lapidis in aqua ad motum eius in aere sit, sicut proportio spissitudinis aquae ad spissitudinem aeris, nisi motus lapidis esset in tempore, propter hoc, quod mouetur in medio. &, si hoc esset, contingeret vt nullus motus esse in tempore, nisi prper impediens: mecium enim videtur impedire rem motam. &, si ita esset, tunc corpora coelestia mouerentur in instanti, cum nullum me dium impediens sit illic. & dicit quod proportio subtilitatis aquae ad subtilitatem aeris, est sicut proportio tarditatis accidentis motui in aqua ad tarditatem accidentem ei, in aere, Et haec sunt verba eius in Septimo sui libri, & dicit: Ista resistentia, quae est inter plenum, & corpus, quid mouetur in eo est illa, inter quam, & potentiam vacui fecit Aristo. proportionem in Quarto. & non est sicut existimatur de eius opinione. proportio enim aquae ad aerem in spissitudine non est sicut proportio motus lapidis in aqua ad motum eius in aere: sed proportio posentiae continuitatis aquae ad potentiam continuitatis aeris, est sicut proportio tarditatis accidentis rei motae ex illo, in quo mouetur, v. g. aqua, ad tarditatem accidentem ci, quando mouetur in aere. quoniam, si esset, sicut aestimauerunt aliqui, tunc motus naturalis esset violentus. ergo, si illic non esset resistentia, quomodo esset motus:? necesse est enim vt esset in instanti. quid ergo dicetur de motu circulari: & illic non est resistentia: quoniam illic non est diuisio omnino: nam locus circuli idem est semper. non itaque euacuatur vnus locus, & alias impletur. necesse est igitur, vt motus circularis sit in instanti. sed nos videmus in eo maximam tarditatem, vt in motu stellarum fixarum, & maximam velocitatem, vt in motu diurno: & hoc non est, nisi propter distantiam motoris in nobi itate a moto, cum gitur fuerit nobilior, tunc illud, quid mouetur ab eo, erit velocius: &, cum motor fuerit mlnoris nobilitatis, erit propinquior moto: & tunc motus erit tardior & haec sunt verba eius. Et, si hoc, quid dixit, concedatur, tunc demro Arist. erit falsa. quoniam, si, proportio subtilitatis medil ad subtintatem al terius medil est sicut proportio tarditatis accidentis moto in altero eorum ad tarditatem accidentem es in alio, non sicut, proportio ipsius motus, non sequitur vt illud, quid mouetur in vacuo, moueatur in instanti. quoniam tunc non aufertur ab eo nisi tarditas, quae accidit ei propter medium, & re manet ei motus naturalis: & omnis motus est in tempore: ergo illud, quid mouetur in vacuo, mouetur in tempore necessario, & motu diuisibili: & nullum sequitur impossibile haec igitur est quod Auempace. Nos autem dicamus, quod manifestum est per se, quod si cam aequalitatis rerum motarum conuenientium in declinatione, & figura, & magnitudine, quando mouentur in vno medio, aut in duobus medijs aequalibus in tenuitate, & crassitudine, est aequalitas medilmanifestum est quod diuersitas eius in tenuitate secundum magis, & minus est cam diuersitatis motus in velocitate, & tarditate, &, quod ista diuersitas, cuius caum est diuersitas medil, sequitur essentialiter subtilitatem, scilicet quod augmentum illius diuersitatis sequitur auomentum subtilitatis, & diminutio illi, diminutionem illius. ergo manifestum est quod proportio motuum est secundum proportionem mediorum in spissitudine, & tenuitate. & istae propones sunt manifestae per se scilicet quod cum fuerint duo mota aequalia in grauitate, & leuitate, & figura, & magnitudine. & moueantur in vno medio, quod motus eorum erit aequalis in velocitate, & quod vtrumque pertansu aequale sparium in tempore aequali, &, cum duo media fuerint diuersa in tenuitate, quod motus eorum diuersabitur diueisitate, proportionali: & vniversaliter nanifestum est, quod causa diuersitatis, & aequalitatis motuum est diuersitas, & aequalitas pro portionis motoris ad rem motam cum igitur fuennt duo motores, & duo mota, & proportio alterius motoris ad alterum motum fuerit, sicut proportio reliqui motoris ad reliquum motum, tunc duo motus erunt aequales in velocitate: &, cum pportio diuersabitur, diuersabitur motus secundum illam proportionem. Et i hoc idem est in motibus violentis, & naturalibus. sed in violentis, cum duo motores fuerint aequales in potentia, diuersitas erit propter impediens, in naturalibus vero diuersitas, aut equalitas est propter diuersitatem, aut aequalitatem proportionis motoris ad rem motam: & non sequitur vt in eis sit aequalitas apud aequalitatem mouentium in potentia, quando proportio diuersatur, sicut non sequitur hoc in violentis, quando impediens diuersatur: quoniam per diuersitatem impedientis diuersabitur proportio. istae igitur sunt, propositiones manifestae per se. Et, si hoc esset, sicut dicit Auempace, scilicet quod in talibus motibus non erit proportio motus ad motum, sicut proportio spissitudinis ad spissitudinem, sed sicut proportio tarditatis ad tarditatem, contingeret hoc in omnibus motibus violentis, ita, quod illud dictum in vltimo Septim, scilicet quod, cum aliquod corpus mouerit aliud corpus per aliquod spatium in aliquo tem ore, quod mouebit medietatem illius corporis per illud spatium in medietate illius temporis, esset falsum contingeret enim secundum Auempace, vt pro¬ portio temporis ad tempus non esset, ni si sicut proportio tarditatis ad tarditatem. Et cam istius erroris fuit existi mare, quod tarditas, & velocitas sunt motus additi motui, & diminuti ab eo: sicut linea, quae additur lineae, aut diminuitur ab ea, cum igitur existimatur, quod velocitas est additio super motum naturalem, & tarditas diminutios & causa istius additionis, & diminutionis fuerit resistentia: sequitur ex hoc vt proportio resistentis ad resistens sit sicut proportio tarditatis ad tarditatem, non sicut proportio motus ad motum. quoniam, quando quantitatibus proportionalibus additur eadem quam titas, aut diminuitur, non remanent proportionales. & Auempace existimauit quod motus sensibilis est illud, quod remanet ex motu naturali. & existimauit, quod motus naturalis est quasi vna mensura, ex qua diminuunt duae mensurae secundum proportionem aliarum duarum quanntatum. & vidit quod, cum hoc accidit in quantitatibus, non se quitur vt proportio diminuti ad di minutum sit sicut proportio remanentis ad remanens. & existimauit, quod accidit motui naturali propter impeuiens aliqua diminutio secundum proportionem impedientis ad impediens. & existimauit, sicut diximus, quod motus sensibilis est illud, quid remanet ex motu naturali post diminutionem, sicut remanet ex magnitudine post diminutionem, & ideo iudicauit quod non sequitur vt proportio motus sensibilis ad motum sensibilem sit sicut pro portio ipedientis ad impediens, sed sicut proportio tarditatis ad tarditatem: sicut non sequitur in quantitatibus, quae diminuuntur secundum aliquam proportionem, vt residuum sit in illa pro portione: sed differunt, quia, quaindo ex quantitate mathematica diminuitur aliqua quantitas in actu, remanet residuum quantitatis in actu: & quando motui naturali accidit dimiutio, tunc motus naturalis non habebit esse nisi in potentia. ergo tunc motus sensibilis non erit nisi motus non naturalis, qui est diminutio ex motu naturali, non motus naturalis, cui accidit diminutio. & similiter, cum aliquid motum mouetur velocius motu naturali, tunc non erit illic motus naturalis & additio, sed additio tameum. verumtamen dicimus, quod proportio tarditatis ad tarditatem est sicut, prod poitio impedientis ad impediens, vt dicit Auempace: sed non est ilsic aliquid, nisi tarditas. & ista quaestio est sophistica: sed est difficilis quia est secundum s communicationem, quoniam, quia motus assimilatur lineae, existimatur quod illud, quid contingit in linea, contingit in motu. Deciaratum est igitur ex hoc sermone, quod proportio impedientis ad impediens est sicut proportio motus ad motum: & hoc est in motibus violentis, quando motor fuerit idem, & suum impedimentum fuerit ex medio, aut ex ipso moto: & quod hoc diuersatur in motibus naturalibus secundum diuersitatem proportionum, quae sunt inter motores, & res motas, cum nullum sit hic impediens, sed secundum diuersitatem proportionis excessus potentiae motoris primisuper rem motam ad excessum potentiae secundi motoris super rem motam. Sed quaeret aliquis, cum posuerimus, quod iste motus esit in medio, impeditus a melio, non sequitur, & si cocesserimus quod pportio motuum, quae fuerit in medio, adinuicem est sicut, proportio impedientis ad impedie, vt quando idem motum mouetur in vacuo, moueatur motu indiui¬ sibili, & in instanti, sed sequitur necessario vt moueatur in tpre, cuius prportio ad tempus, in quo mouetur in medio, sit sicut proportio excessus potentiae motoris super rem motam secundum quod est mota tamen scilicet absque eo, quod illic sit impediens extrinsecum ad excessum potentio motoris super rem motam, secundum quod est spedita. vnde existimatur etiam, quod licet concedantur illae propones, quibus vsus est, tamen non inducet ad impossibile, ad quid nititur inducere. Et ad hoc est dicendum, quod isti motus, qui sunt corporum simpli cium mediantibus a qua, & aere, non sunt motus impediti a medio, vt apparet in primo aspectu. quoniam, si ita esset, tunc essent hic motus naturales, qui nondum inuenti sunt, neque in uenientur: nisi esset possibilehaec corpo a mouen sine medio, quid est impossi pile, nisi vacuum esset. Et cam in hoc est, quia ista mota indigent medio: uoniam a res mota necessario det habe re cum motore aliquam resistentiam, qua potentia motoris excedat potentiam illius: & hoc est in motibus natutalibus. &, si non, tunc quilibet motor moueret quodlibet corpus. & per diuersitatem istius proportionis, quae est ex resistentia inter motorem, & rem motam simpercitur diuersantur motus corporum coelestium, vt quaedam sint velociora quibusdam: & per hanc resistentiam motor non mouet rem motam, nisi quando potentia eius excedit potentiam rei motae. Pres enim mota vniversaler est similis quodam modo moto ri, & contraria alio modo. Et hoc intelligendum est de nobilitate, quam dicit Auempace in corporibus coelepus. motor enim cuius potentia est excedens, est nobilior motore, cuius po tertia est minor in excessu. & ma¬ nifestum est quod e ista resistentia inuenitur inter motorem, & rem motam quando res mota fuerit distincta per se sicut est dispositio in corporibus coelestibus. d in elementis vero res mota est in potentia, & motor in actu, cum sint composita ex prima materia, & formis simplicibus, & motorest forma, & res mota est materia, &, quia haec corpora non distinguum tur in rem motam, & motorem in actu impossibile est ea moueri sine me dio. & Aristo. declarauit quod propter hoc fuit necesse illa non moueri ex se in e Octauo istius librii. Si igitur haec corpora simplicia mouerentur sine medio, non esset hic resistentia inter motorem, & rem motam: immo non esset haec res mota omni no essentiaiiter. &, si hoc, continge retTvt mouerentur in non tempore & in quolibet moto. ex hoc igitur dixit Aristo. quod, si haec corpora mouerentur in vacuo, sequeretur vt mouerentur motu indiuisibili & in tenpore indiuisibili: ponendo quod haec corpora moueri in medio est natutale eis. & est cam in hoc, quod moueantur, non sicut existimatur, quod sunt mota ex se non motu naturali, sicut existimauit Auem pace. Auem pace igitur fecit dubitare in hoc sermone in duobus locis. Vnus eorum est, in quo dicit, quod proportio motus ad motum non est sicut proportio spissitudinis medil ad spissitudinem medil. Secundus autem est, quod isti motus sunt inpediti ex medio, & non naturales. & nullus peruenit ante ipsum ad istas quodones: & ideo, profundus erat iste su per alios. & in exemplari, a quo scripsimus, inuenimus quoddam folium per se, & inscriptum erat hoc. Nos autem dicamus quod necesse est quod inter motorem, & rem motam sit resistentia. motor enim mouet rem motam, secundum quod est contrarium, & res mota mouetur ab illo, secundum quod est similis. & omnis motus erit secundum excessum potentiae motoris super rem motam, & diuersitas motuum in velocitate, & tarditate est secundum hanc proportionem, quae est inter duas potentias. & ista resistentia, aut erit ex ipso moto, quando ilud, quod mouetur ex se voluntate, diuiditur in motorem in actu, & rem mo am in actu, sicut est dispositio in animalibus, & in corporibus coelestibus, aut erit ex ipso medio in quo mouetur & hoc erit, quando res mota non diuiditur in motorem, & rem motam in actu sicut est dispo etiam in corporibus simplicibus: aut resistentia erit ex vtroque scilicet ex re mota, & ex medio, sicut est dispo in animalibus, quae mouentur in aqua. illa autem, in quibus res mota ex se diuiditur in motorem in actu. & rem motam in actu, non necessario indigent medio, sed, si fuerit, erit per acens. illa autem quae mouentur ex se, quae non diuiduntur in motorem, & rem motam in actu, necessario indigent medio: & haec sunt corpora grauia, & leuia, &, si non, mouerentur in non tempore: cum nihil sit actu illic, quid resistat potentiae motiuae, & est impossibile etiam vt habeant motus naturales, & sint sem per impedita. & ideo contingit, quod, cum posuerimus ista moueri in vacuo vt moueantur in non tpere, & vt motus grauis, & orauioris sit aequalis in velocitate, quid est impossibile. quod igitur existimauit Auem. est, quod ista simpli cia hisunt motus naturales sine medio¬

Ista etiam est alia declaratio ad confirmandum, quoniam, si aduersarius non com cesserit nobis impossibile, quid sequitur ex sermone predicto, quid est motum esse indiuisibile, & in tpre indiuisibili, & di¬ xerit imo motus, qui est in vacuo, est in tpre, demrabimus ei, quid ex hoc se quitur ipossibile, quid non pot concedi, & hoc erit ponendo, quod idem motum mouetur per spatium aequale in vacuo, et pleno: v.g. in aere. cum igitur posuerimus ipsum moueri per haec duo spatia aequalia, quorum alterum est in vacuo, & reliquum in aere in duobus temporibus, manifestum est quod tpes, in quo prtransit spatium, quod est in vacuo, erit breuius: quoniam in vacuo non est resistentia. hoc igitur tempus minus habebit aliam proportio nem terminatam ad hoc tempus maius. & manifestum est, quod, si nos imaginati fuerimus corpus subtilius aere secundum additionem rperis manoris super tempus minus, manifestum est quod istud motum ptiamsibitur in corpore subtiliori spatium aequale tempori, in quo pertransiuit ipsum in vacuo: cum posuerimus quod proportio temporis ad tempus est sicut proportio subtilitatis alterius medii ad subtilitatem reliqui medis: & sic idem motum pertransibit spatium aequale in tempore aequali, mediante vacuo, & mediante pleno. & haec est demro eius in hoc loco. Et dixit: Sed, si res mota, &c. id est quoniam, si posuerimus quod res mota mouetur in aliquo corpore subtilissimo, & mouetur etiam in vacuo, necessatio mouebitur in vacuo velocius. Et, cum posuit hanc proponem, incoepit inducere propositiones inducentes ad inconueniens, & d. Sit igitur & vacuum. &c. id est sit igitur spatium in vacuo &: & sit aequale spatio pi, quod est in aere.

D. d. si igitur Aptransit vacuum, &c. id est A igitur, quod est res mota, si pertransit hoc spatium, quod est in vacuo scilicet 6. id est &, cum concesserimus ipsum moueri in eo in aliquo tpere, sit igitur illud tpens R: & est manifestum quod hoc tpeos est breuius tpere H.in quo Amouetur in spatio B, quod est in aere. motum enim in vacuo est velocius moto in aere. &, cum ita sit, tunc, proportio temporis Rad rpens H, est sicut, proportio motus AIvacuo ad motum eius in aere. & hoc intendebat, cum d. tunc ista pro¬ portio erit sicut proportio vacui ad plenum.

D. d. ptranseat igitur A. &c. id est & cum proportio temporis Had tempus R est sicut proportio motus, qui est in vacuo, ad motum, qui est in aere, ponatur igitur quod A, quod est motum, moueatur in tpere aequali &, & est illud, in quo mouetur in vacuo per sparium aequale spatio vacui, & aeris in corpore subtiliori aere, & sit, illud spatium &: est manifestum quod ptransibit istud sparium secundum pro portionem tperis Rad tempus H, cum posuerimus quod corpus, in quo est sparium &, est subtilius aere secundum proportionem tenporis D, ad tpeos Ri. quoniam pertransiuit spatium &, ad rpeos R,quod pertransiuit in eo in vacuo. & hoc intendebat, cum dixit: & ptransibit etiam secundum proportionalitatem, &c. id est & est possibile ipsum pertransire hoc spatium scilicet &, secundum proportionem tempo lis motus in vacuo ad tpers motus in aere, cum posuerimus hoc corpus, in quo est spatium &, maius in subtilitate aere, scilicet t tpeos H, est maius tpere E scilicet sicut, proportio teperis motus in vacuo ad tpens motus in aere. & hoc intendebat, cum d. Qonam si &, &c. id est si igitur corpusima ginatum scilicet &, sit subtilius s scilicet aere secundum excessum temporis H: & est illud, in quo A mouetur in vacuo per illud spatium terminatum super tpoens R: & est illud in quo A mouetur in vacuo per illud spatium, tunc a pertransibit spatium &, in velocitate in tpere aequali ei, in quo ptransi bit illud spatiu in vacuo, quid est tpens &, si posuerimus Amoueri in vacuo. D. incoepit declarare impossibile, quod sequitur ex hoc, & dixit: si igitur in & non fuerit corpus, id est si posuerimus, quod in vacuo non est corpus omnino, manifestum est, quod motus A, erit in eo velocior, qui motus eius in corpore, quid posuimus subtilius aere secundum, proportionem temporis motus A, in aere ad tempus motus eius in vacuo. sed iam declarauimus quod motus eius mediante vacuo, & corpore subtiliori est aequalis, quia est in eodem tempore. quod est in comueniens. motus enim in vacuo debet esse velocior. Et Arist. induxit hanc demronem secundam propter hoc, quod sciuit de quodne accidente primae demonstrationi, quoniam in propositionibus huius demonstrationis non est dubitandum, nisi in propone dicente, quod possibile est imaginari corpus, cuius proportio in subtilitate ad aerem sit sicut proportio temporis, in quo est motus. v. g. in aere, aut in vne, ad tpeos motus in vacuo. dicitur enim quod ista propositio est falsa impossibilis, non falsa possibilis. impossibile ni. est inueniri extra animam corpus subtilius igne. ergo impossibile, quid existimabatur sequi, non sequitur. quoniam tunc potest dici quod illud impossibile sequitur expositione falsa, non exposito. Et videtual quod ita est de subtilitate et spissitudine, sicut est de diuisio ne linea, & superficiei, quoniam, quemadmodum linea, secundum quod est linea, potest diuidi in infinitum, quid est impossibile, secundum quod est linea terrestris, aut ivnea, ita de subtilitate potest ntelligi processus in infinitum ex sua natura, scilicet secundum quod est subtiliras simpliciter, non secundum quod est subtilitas corporis mobilis. & secundum hoc haec propositio posita est falsa possibilis, secundum quod fuit posita. & ex falso possibili non sequitur falsum impossibile. & hoc modo declarationis naultotiens vtitur Arist. & etiam Plato. & est vera declaratio. quoniam non ponitur falsum in eo, secundum quod est falsum impossibile, sed secundum quod est falsum possibile.

Hic inducit summam eius, quod praedixit in hac demonstratione, & dixit: Manifestum est igitur ex hoc, quod si fuerit positum aliquod tempus, in quo aliquid mouetur in vacuo, contingit impossibile. quod est aliquid pertrausire in aequali tempore spa¬ tium aequale in vacuo, & pleno. & causa eius, quod sequitur ex hoc, est, quoniam possibile est imaginari corpus, cuius proportio ad corpus mediante pleno, & mediante vacuo, si posuerimus aliquid moueri per idem spatium in aliquo tempore, sit sicut proportio temporis, in quo aliquid mouetur per illud spatium, mediante corpore posito primo ad tempus, in quo mouetur per illud mediante vacuo. ex quo sequitur aliquid moueri per idem spatium in aliquo tempore mediante vacuo, & pleno: quod est impossibile.

D. d. & vniversaler causa eius, quod sequitur, &c. id est & vniversaliter propositiones, ex quibus sequitur hoc impossibile, sunt duae. quarum altera est, quoniam quilibet motus habet proportionem ad quemlibet motum: quoniam quilibet est in tempore, & quodlibet tempus habet proportionem ad quodlibet tempus, cum fuerint finita. altera autem est, quod vacuum non habet proportionem ad plenum. cum igitur coniungatur his duabus proportionibus motum esse in vacuo, sequitur alterum duorum, aut quod motus in vacuo est, non in tempore, cum posuerimus quod causa eius, quod motus est in tempore, est plenum, mediante quo fit motus, aut quod idem motum moueatur per idem spatium in eodem tempore, mediante vacuo, & pleno.

Cum induxit duas demtrones acceptas ex diuersitate medil, in quo corpora simplicia mouentur, vult inducere demironem acceptam exdiuersitate potentiarum motiuarum, quae sunt in corporibus simplicibus, & dixit: Hoc igitur contingit, &c. id est hoc igitur impossibile contingit huic positioni ex propositionibus acceptis ex diuersitate corporum mobilium in velocitate, & tat ditate, secundum illud, mediante quo fit motus.

D. d. secundum vero successionem corporum mobilium, &c. i, quod autem contingit huic positioi ex proponibus acceptis ex successione corporum mobilium, in velocitate, & tarditate, secundum potentias eorum motiuas est hoc, quid narrabo.

D. d. Dicamus igitur, &c. i manifestum enim est per se, quod corpora, quae sunt maioris declinationis, siue fuerint leuia, siue grauia, cum fuerint aequalia in figura, & magnitudine, & modo sunt velocioris motus, qua illa, quae sunt minoris declinationis: & quod illud, quid est maioris declinationis pertransit idem spatium in minori tempore illo, in quo pertransit illud, quid est minoris declinationis: & quod proportio temporis ad tpens erit sicut proportio potentiae motiuae ad potentiam motiuam, ita, quod, si posuerimus duo corpora aequalia in figura, & magnitudine, & grauitas vnius fuerit dupla ad grauitatem alterius, tunc illud, quid est minoris ora uitatis, mouebitur per spatium in duplo tempore ad tempus, in quo mouetur in illo grauius.

D. d. ergo sequitur, &c. id est &, cum manifestum sit per se quod corpus grauius est velocioris motus: & hoc accidit, propter medium quid resistit motori: uom, si illic non esset medium, non esset illic resistentia: ergo, cum posuerimus grauius moueri in l vacuo, non est necesse vt sit velocius illo, quid est minoris grauitatis: quoniam non erit illic cam, ex qua grauius expelletur velocius. ex quo sequitur vt motus eorum non solummodo sit aequalis, sed non in tempore, vt declarauimus. Et, cum declarauit quod impossibile est dare causam diuersitatis duorum motorum diuersorum in declinatione, & velocitate. & tarditate ex vacuo, incoepit declarare, quod cam illius nianifesta est ex pleno, & d. hoc enim in pleno, &c. id est & grauius esse velocioris motus necessarium est, cum motus eius fuerit in pleno. & caum in hocl est, quoniam illud, quid est maioris declinationis, est fortius, & citius diuidit plenum: & similiter illud, quid est acutioris figurae, leuius diuidit aerem.

D. d. illud enim quod mouetur, &c. id est corpus enim, quod mouetur in medio, aut cedit ab eo, diuidit medium, aut per grauitatem tamen, aut per figuram liit quoniam id, quod est acutioris figuiae, diuidit citius, & similiter grauius, aut per vtrunque.

D. d. ex quo sequitur &c. & intendit in vacuo. & ex hoc impossibili intelliguntur duo, scilicet quod omnia sint aequalia in velocitate, scilicet motus grauioris, & minoris grauitatis, & cum hoc erit in tempore, aut sit cum hoc in non tempore. Si initur posuerimus quod illud, quod se quitur, est ipsum esse in non tempore, tunc impossibile, quod intendit concludere, accidit in eo quaestio Auempace, quam iam dissolurmus. &, si dixerimus quod impossibile, quod intendit hic Aristote. est vt illud, quod est maioris grauitatis, non est velocius, euadetur ab illa quaestione. Sed potest aliquis dicere. forte ex hoc non accidit impossibile. quoniam hoc non accidit graui, & leui, nisi quia sunt impedita a motu naturali. Sed responsio ad hoc est responsio praedicta, scilicet quoniam oraue, & leue non impeditur a medio, in quo mouetur: neque motus eius in medio est violentus, sed naturalis.

Dicit: Manifestum est igitur ex his demonstrationibus quod, si vacuum fuerit, contingit contrarium illi, quod coegit dicentes vacuum esse, dicere ipsum scilicet motum esse Existimabant enim quod, si motus esset, vacuum foret. &, cum dixit distinctum per se, intendit quod isti non opinantur ipsum admisceri cum corporibus, sicut opinatur alia secta dicentium vacuum esse.

D. d. & hoc est dicere &c. id est & dicere vacuum esse separatum nihil aliud est, quam dicere locum esse dimensiones separatas: quod iam destruximus.

Cum compleuit destructionem vacui ex motu, reuersus est ad destruem dum ipsum esse ex sua natura, secundum quam ponunt ipsum esse, secundum quam recipit corpora, & dixit: Et, cum aliquis fuerit perscrutatus, id est &, cum aliquis per sciutatus fuerit de vacuo, vtrum sit, aut non, inueniet ipsum esse vacuum ab es se scilicet ipsum esse priuationem puram, & quod nulla est vtilitas in ponendo ipsum in rebus naturalibus. D.incoepit inducere propositiones, ex quibus sequitur impossibile, si vacuum fuerit, & dixit: Quemadmodum, si aliquis, &c. i. quoniam apparet sensui quod si aliquis po suerit corpus cubicum in aqua, cedetur ex aqua, & fundetur in alium locum, quantum est corpus cubicum, ita necesse est vt accidat in aere, quando in eo fuerit po situm corpus cubicum: licet hoc lateat sensum. & hoc manifestum est per se.

D. d. & quodcumque corpus habens, id est & vniversalit manifestum est per se, quodcumque corpus innatum est transferri, quando in eo fue it positum aliquid corpus, necesse est, si illud corpus non condensetur, & comore getur ad se, vt transferatur, & cedat in loco, quantum est illud corpus, vbi innatum est transferri naturaliter, si igitur terra transferetur ad inferius, si ignis, ad superius, si aer, aut aqua, ad vtramque partem, quoniam, cum aqua fuerit in locoterrae, tunc tiansferetur ad superius, &, cum in loco aeris, ad in fenus: & aer, quando est in loco aquae ad superius exit, & quando in loco ignis ad anferius. & hoc intendebat, cum dixit, ad vtranque partem, id est &, si corpus in quo subilciatur cubicum, fuerit aer, aut aqua, & vniuersaliter corpus, in quo congregantur haec duo scilicet grauitas, & leuitas. Et, cum declarauit quod omne corpus, in quo possibilis. est motus, possibile est vt in eo subilcia tur aliquod corpus, v.g. cubicum, aut ita, quod illud corpus condensetur, quam tum est corpus. cubicum, aut vt trans feratur, incoepit declarare quod, sicut contingit hoc in omni corpore habente aranslationem, scilicet vt corpus, in quo subilcitur, moueatur, ita sequitur in corpore, quod subilcitur, cuiuscumque modi sit. & dixit: & quomodofuerit corpus, quod ponitur in eo. Et, cum declarauit hanc propositionem, dicentem quod omne corpus, quod subilcitur in aliquo loco, facit trans ferri de corpore existente in illo loco, quantum est eius corpus, aut secundum condensatio nem, aut secundum translsationem, incoepit declarare hoc esse impossibile in vacuo, secundum quod est corpus simplex scilicet quoniam impossibile est vt transferatur, quia est tres dimensiones separatae, & dixit: In vacuo vero, &c. id est vacuum vero impossibile est vt condensetur, aut moueatur, quia non est corpus na turale. & ideo, si cubicum, v. g. subilciatur in eo, necesse est vt transferamn tur dimensiones vacu scilicet longitudo, & latitudo, & profunditas aequales dimensionibus tribus cubit, scilicet necesse est vt penetrent in dimensionibus ipsius cubiti.

D. d. sed penetrabit ex eo oubitum, id est sed penetrabir ex vacuo in cubico posito in illo dimensio gqualis dimensioni eius scilicet quod dimensiones cubici penetrabunt, dimensio nes vacui. D.dixit & illa dimensio fuit per vacuum. & ista dimensio, quae penetrat etiam cubicum, non est nisi per vacui naturam, cum vacuum nihil aliud sit quae dimensiones separatae.

D. d. & sic esset di spositio, &c. id est & similiter contingit in aqua, & in aere, quando in eis subilceretur corpus cubicum scilicet quod, si non cederent in loco, contingeret duo corpora penetrari, scilicet corpus cubicum, & corpus aquae, aut aeris, & hoc intendebat, cum dixit: & penetrarentin ipsum, scilicet & contingeret in aere, aut aqua, quod penetrarent in cubicum. Et, quia possibile est existimari quod corpus subiici in eodem loco est impossibile in corporibus na turalibus, hintibus grauinatem, & le mtatem, non secundum quod habent tres dimemn siones tamteu, dixit: Sed cubicum etiam habet, &c. id est & hoc, quod cubicum debet nabere in vacuo dimensionem aequa em, quam occupet, id est inane aequale, quod occupet, ita, quod dimensiones penetrent se. adinuicem, scilicet dimensiones cubici in dimensiones vacui, non est, secundum quod est cubicum calidum, aut frigidum, aut graue, aut leue, sed hoc habet ex sua essentia, scilicet ex sua natura. essentia enim eius est alia a suis accidentibus. & hoc impossibile est vt separentur ab eo in esse, sed imaginatione tamenu. a Et dixihoc ad declarandum, quod impossibilitas penetrationis corporum accidit eis ex suis terminis mathematicis non ex suis accidentibus sensibilibus. Et, cum declarauit quod hoc est neces se in cubito ex natura dimensionum, incoepit declarare quod non est differem ia inter vacuum, & cubitum, quando ab eo abstrahuntur accidentia eius in imaginatione. vacuum enim nihil aliud est qua corpus abstractum ab accidentibus in imaginatione. & dixit: &, si maginemur separatum, id est &, si cupitum imaginetur separatum ab aliis accidentibus, necesse est vt occupet de vacuo dimensionem aequalem sibi: sicut est necesse cum non suerit separatum ab accidentibus.

D. d. quae igitur erit differentia. &c. id est B&, cum cubitum ligncum fuerit abstractum in imaginatione ab accidentibus, nulla erit differentia in accidentibus inter ipsum & vacuum: cum vtrunque sit tunc dimensiones eparatae ab accidentibus.

D. d. &, si fuerit possibite vt sint duo, &c. id est &, si fuerit possibile vt duo corpac per netrentur secundum dimensiones, ita quod su bilciantur in vno loco, quid prohipet vt in eodem loco subiiciantur multa corpora infinita: quod est inopinabile.

D. Et manifestum est etiam quod cubitum habet, quando subiicitur in loco illud, quod habent omnia corpora, licet res dimensiones: & est illud idem, quod isti ponunt in vacuo. si igitur, nulla est differentia inter dimensiones cubiti, & dimensiones vacui, quid est locus apud illos, quid igitur coget ad dicendum quod corpora habent dimensiones, in quibus subiiciuntur, praeter suas dimensiones, & absolutas a passione, id est ab accidentibus: & hoc intendebat cum dicit, cum corpus non recipiat passionem. Et intendebat per hoc, quod corpora indigent dimensionibus, sed non duobus modis dimensionum scilicet dimensionibus quibus constituantur, & dimensionibus, in quibus subilciantur. a non enim est necessitas vt habeat corpus dimensiones. praeter dimensiones suipsius. &. si ita esset, tunc inuenirent dimensiones infinitae: quoniam dimensiones indigerent dimensionibus. in quibus subilcerentur.

D. d. non enim est, &c. i, quae igitur est necessitas ad ponendum hic esse dimensiones praeter dimensiones corporis. cum enim haec sit accusatio, & nulla est u accusanio in ponendo hic esse dimensionem extrinsecam continentem corpus aequa le illi, quae est locus. Et intendebat per hoc inuenire quod aequalitas loci non est aequalitas dimensionum, sed aequalitas continentis, quoniam ex hoc, quod locus est aequalis: & aequale est dimensiones: existimauerunt locum esse dimensiones. & modus deceprio nis in hoc est aequiuocatio in hoc nomine aequalitas.

Et, si esset, sicut dicentes vacuum esse fingunt, scilicet vacuum esse separatum extra mundum, in quo mundus existit, oporteret vt appareret nobis aliquod residuum ex eo. sed nihil ex eo sentimus intra mundum. a aerenim sentitur secundum tactum esse corpus: & si secundum visum existimetur nihil esse, cum non habeat colorem, & visus comprehendit colorata.

D. d. &, si spissitudo esset, &c. id est & similiter eputaretur, si spissitudo eius esset in duritie ferri. iudicare enim de tangibili non est per sensum visus, sed ei sensum tactus.

Cum destruxit vacuum esse ex motu, & declarauit quod, si motus est, vacuum non est, & fuit perscrutatus post hoc de natura vacui. & declarauit quod impossibile est ipsum recipere corpus, ex quo omnes existimauerunt ipsum esse scilicet ex receptione corporum: & isti sunt illi, qui dixerunt vacuum esse separatum: reuersus est etam ad dicentes vacuum esse imbibitum in corporibus, & penetrans illa, & incepit inducere rationes eonum, & dixit: Et quidam existimant, i, quem admodum dicentes vacuum esse se paratum mouebantur ad hoc ex motu, siiliter dicentes vacuum esse penetrans in corpore dixerunt hoc ex hoc, quod senserunt de raritate, & desitate in corporibus. dicunt enim quod si in corporib non esset raritas, & densitas, impossibie esset vt corpora congregarentur in te, & fierent minoris quantitatis, aut rarefierent, & essent maioris quanti tatis. & haec propositio est vera, scilicet dices hoc esse desum, & rarum, quae sunt causa in hoc, quod idem corpus quandoque minorat, & quandoque fit maius. D.d, aut non erit motus, &c. id est &, cum non fuerit haec congregatio, & constrictio ad minorem quantitatem, sequitur, vnum trium, scilicet aut quod non erit motus scilicet generatio, aut motus translationis rectus, aut totum moueatur, aut, si fuerit generatio, necesse est vt generatio sit aequalis scilicet quod si ex aqua transmutatur aliqua quantitas aerea, vt in illa hora transmutetur aqua in illa eadem quantitate: quoniam, si non, mouebitur totu. Et hoc, quod dixerunt manifestum est per se. Nos enim iam posuimus quod corpus non subiicitur, in corpore, nisi quando corpus constiingitur scilicet corpus, in quo subiicitur, aut transfertur a suo loco. cum igitur corpus generatur a corpore, & generatum fuerit maioris quantitatis, quae illud, ex quo generatur. v. g. ex vna vncia aquae, cuius magnitudo est pedalis, gnatur aer, cuius quantitas est bipedalis. sequitur enim ex hoc, aut vt corpus condensetur in se, aut continens expellat corpora vicinantia, & con tinentia ipsum, & haec etiam expelant alia continentia, donec totus mundus expellatur, aut in illa nora gene retur aqua ex aere in alio loco aequalis illi aeri. qui generatur hic ex aqua D.d, aut vacuum esse. sed hoc non se quitur ab ablatione istorum appolitorum, sed ex interemptione istorum sequitur vt sit densitas, & ex dem sitate, vt fingunt, sequitur vacuum esse. ergo ista apposita, quae noni aue runt hic, sunt superfiua. sed intendebant declarare vacuum esse ex desi tate, & raritate. &, si intendebant de clarare densitatem, & raritatem esse, tunc syllogismus eorum erit manisestus. quoniam tunc componeretur sic. Si vacuum non est, neque desitas. & raritas est. &, si densitas, & raritas non est, non erit motus rectus, nisi corpora penetrarentur, aut totum expellatur, aut moueatur. neque etiam generatio erit, nisi aequaliteur sed densitas, & raritas sunt. Et deceptio in hoc syllogismo est in hoc, quod existimant quod densitas, & raritas non possunt es te, nisi per vacuum.

D. d. impossibile est enim constringi, &c. id est quoniam, si fuerit impossibile vt sit constrictio, necesse est vt aliquis istoium modorum sit possibi scilict aut vt non sit gnatio, aut vt totum moueatur, aut generatum, & illud, in quo gneatur, sint aequalia in quatitate.

Cum compleuit rationes eorum, incoepit contradicere eis, & dixit: Et, si intelligunt, &c. id est &, cum rarum apud cos est illud, in quo sunt multa fora mina vacua per se inter corpus rarum manifestum est quod non est differentia inter hanc positionem, & ponere vacuum existere per se. Si igitur impossibile est vacuum esse existens per se, cum sit impossibile dimensionem esfe feparatam per se, manifestum est quod est impossibile foramina esse in corpore vacuo.

D. d. manifestum est, &c. & apparet ex hoc, quod vult destruere vacuu esse alio modo a praedicto. in praedicto, enim destruxit vacuum esse ex penetratione dimensionum adinuicem, & hoc contingit etiam in raro, quod est tale. cum autem dixit, quem admodum est impossibile aliquam dimensionem existere per se, vult destruere ipsum alio modo. dimensio nes enim sunt vltima, & vniversaliter accidentia, quae non possunt existere per se. & videter quod ista destructio est destructio vacui, secundum quod est vacuum. destructio autem praedicta est. secundum quod ponunt ipsum recipere corpora. & necesse est vt qui dicit foramina esse vacua, dicat vacuum esse separatum: quia foramina habent tres dimensiones scilicet onoitudinem, & latitudinem, & profundum.

Dicit, sed dicere vacuum non existere per se, sed esse positum in corporibus, minus est distans a possibilitate, quam dicere vacuum esse separatum. apparet enim quod non contingit istis dicere dimensiones esse separatas, cum po nant eas non absolutas a corporibus: sed, si posuerunt ipsum esse in corporibus raris, ita, quod sit mixtum cum cis scilicet non existens in actu, continget dimensiones penetrari, scilicet vacui, & corporis. &, si posuerint ipsum sicut foramina vacua, continget eis dimensiones esse existentes per se. Vt igitur quod, cum dixit, Si igitur non fuerit existens per se, &c. intendebat, si igitur non posuerint ipsum existens per se, sed mixtum omnino, tunc sermo erit eorum magis sufficiens: quia tunc non continget eis dimensionem, esse separatam. Et forte intendit etiam quod dicere vacuum esse foramina vacua in corpore vacuo, & quod est non separatum, est minus impossibile i dicere vacuum esse separatum. quia illi termoni contingunt multa impossibilia ex moru in loco, isti autem sermoni non contingunt illa impossibilia: vude videtur minus impossibile. & ideo post induxit inopinabile proprium huic, & dixit: Sed contingit ei, &c. id est & dicentes vacuum esse non separatum a corporibus, non dant ex eo causam cuiuslibet motus, sed motus leuis tantum. isti enim dicunt quod leue est illud, in quo est multum vacuum, & quod causa leuitatis eius est vacuum. Et, cum dixit quod isti dicunt quod vacuum est causa motus leuis tamen, & quod primo contingit eis quod hoc, quid dicunt de vacuo, non est commune omni motui, Deindes dixit, continget, &c. i. & contingit istis, vt vacuum non sit causa motus, ita, quod sit locus, vt opi nabantur habentes primam opinio nem: sed vacuum est causa motus, ita, quod est motor, sicut vtres mouent rem ligatam cum eis ad superius, & similiter vacuum mixtum cum corpore leui mouet ipsum ad superius D. induxit inopinabile, & impossibile, quod sequitur hunc sermonemn, & dixit: Sed quomodo est possibile, &c. id est & contingit huic sermoni vt vacuum moueatur per se ad super rius, quando mouet aliquod corpus omne enim quod mouet aliud per attractionem, necesse est vt moueat ad locum, ad quem attrahit ipsum: quod est inopinabile. & maxime, s dixerimus quod vacuum est locus, in quo non est corpus, quoniam tunc contingit vt locus transseratur, & indigeat loco. & hoc intendebat, cum dixit: Sed quomodo locus, aut vacuum habepit translationems id est sed quomodo est pos sibile vt vacuum habeat translationem, aut locus, si posuerimus quod vacuum est locus, vt ponunt dicentes vacuum esse.

Et contingit istis hoc, quoniam, cum dixerint quod causa leuitatis est vacuum, non possunt dicere quae sit causa grauitatis. quoniam, si dixerint ipsum esse plenum, contingit vt non inueniatur graue simpericitur neque leue simpliciter, sed grauius, & leuius, vt dictum est in quartoCoeli, & Mundi. illic enim contradictum est istis perfecte. D.induxit etiam aliud inopinabile, & dixit: Et manifestum est etiam, &c. id est quoniam, si rarum est illud, quod penetrat vacuum, & vacuum est causa motus ad superius: manifestum est, quod quanto corpus fuerit magis rarum, tanto magis mouebitur velocius ad superius quia erit maioris vacuitatis: contingit igitur necessalio, cum aliqua duo mota ex istis fuerint diuersa in velo citate, & tarditate, vt proportio motus alterius ad motum reliqui sit, sicut proportio raritatis ad raritatem. cum ligitur imaginati fuerimus vacuum moueri, tunc illic non erit proportio. vnde necesse est vt motus eius sit indiuisibilis, & in tempore indiuisibili. Et ideo dixit: Dignius est igitu vt sit impossibile vt moueatur, scilicet vacuum: quia sequitur vt motus eius sit non in tempore. &, si non fuerit concessum nobis quod motus vacui est non in tempore, probabimus quod pos sibile est inueniri aliquod motum, cum positum ex vacuo, & pleno, quid pertransit cum solo vacuo idem spatium in eodem tempore. quod est valde inopinabile. Et vniuersaliter impossibile, quod contingit istis, est simile impossibili contingenti dicentibus vacuum esse causam motus simpliciter. & ideo dixit: & ratiocinatio est eadem, &c. id est & impossibile contingens dicentibus vacuum esse causam translationis ad superius est siile impossibili, quod contingit dicentibus vacuum esse causam motus in loco. non est enim comparatio inter id, quod mouetur in vacuo solo, & illud, quid mouetur in pleno, apud dicentes vacuum esse causam translationis ad superius, ita, quod est vbi, nec inter illud, quod mouetur, cui admiscetur vacuum, & ipsum vacuum, apud dicem tes vacuum esse causam translationis ad superius, ita, quod est motor pleni. &, cum contingit istis duobus sermonibus vt inter velocit. ites non sit proportio, & quod vacuum mouetur non in tempore, contingent hae duae demonstrationes similes, quae contingunt illis scilicet demonstrationi inducem ti ad hoc, quod motus sit non in tenpore, & demonstrationi inducenti ad hoc, quod idem motum moueatur in vacuo, & pleno, eodem spatio, & in eodem tempore. contingit enim istis quod plenum, & vacuum moueantur eodem spatio, in eodem tempore. Hae igitu duae rationes, sicut dixit, sunt eaedem secundum similitudiiem, & terminus medius in eis est idem secundum genus.

Cum destruxit vacuum esse, incoepit dissoluere quaestiones accidem tes in hoc, & dixit: Et nos etiam, si non dicimus, &c. id est & nos, si non di¬I cimus vacuum esse, tamen concedimus quod illae quaestiones, quae induxerunt istos ad dicendum vacuum esse, sunt quaestiones, in quibus debet homo dubitare, & quas homo debet dissoluere.

D. d. rectum enim &c. id est verum enim est hoc, quod dicetur, quod, si densitas, & aritas non fuerint, sequitur aut vt motus translationis rectus non sit, aut si fuerit, expelletur vniuersum. & simi liter etiam sequitur, aut vt generatio non sit, aut totum expelletur, aut vt generatio sit in elementis aequaliter in eodem tempore, scilicet quod si in aliqua hora generatur ex vncia aquae aer in aliquo loco, oportet vt illa hota generetur ex aere vncia aquae in loco alio. D.incoepit declarare quomodo sequitur, si non fuerit desitas, & gnera tio non fuerit aequaliter, aut vt vniuersum expelletur, aut vt non sit hic motus gnerationis, neque translationis rectus omnino, & dixit: sed manifestum est, &c. id est & hoc est necesse, scilicet si non fuerit desitas, vt non sit hic generatio, nisi aequaliter, aut vt vniuer sum expellatur. quoniam manifestum est, cum aer generatur ex aliqua quantitate aquae, quod erit maioris quantitatis aqua: & sic indiget necessario maiori loco, quai sit locus aquae, ex qua generatur. &, cum ita sit, & corpus comtinens aquam corruptam non potest constringi, ita, quod locus impleatur aeris generati, necesse est vt illud corpus, quod contiuet aquam, & continuatur cum ea, expellatur, donec euacuet ocum aequalem aeri. &, cum hoc corpus expelsatur, continget ei vt expellat aliud, & illud aliud, & sic procedetur, si non fuerit desitas, donec motus perueniat ad totum corpus continens: & sic accidit ei inundari, & fuctuari. &, si hoc non acciderit, continget, quando ex aere generatur aqua in aliquo loco, vt in illa hora gene retur aer ex aqua aequali illi aeri in alio loco, ita, quod quantum corpus continens aquam expellitur apud generationem, aeris ex aqua, vt euacuet locum, tantum constringetur corpus continens aerem ab aqua, ex qua generatur: & sic quantum corpus continens illic euacuat ex illo, tundu occupat hoc ex hoc loco: & sic non continget inundatio vniuersi, sed motus perueniet ad hunc locum vacuum scilicet quem aer euacuauit, quando ex eo generabatur aqua. D. dixit ita, quod totum corpus vniuersi sit aequale, id est quoniam non accidit inundatio, neque additio in corpore vniuer si. quoniam quantum additur in aliquo loco, tandum diminuitur in alio: & sic vniuersum remanebit in eadem di spaone

D. Dixit: aut vt nihil moueatur, i & cum fuerit impossibile vniuersum inundari, & non concesserimus etiam quod gnatio est insimul aequalis in eadem hora, sequitur ex hoc vt non sit translatio, neque generatio omnino. Deinde incoepit declarare quomodo fequitur hoc in tanslato, & dixit: hoc enim sequitur, &c. id est quoniam motum translationis auferri ex ablatione densitatis sequitur, si posuerimus quod translatum expellit quod vicinatur ei, & illud expulsum etiam expellit aliud, & sic semper. quoniam ex hoc sequitur vt torum inundetur, nisi aliquis ponat quod omnis transsatio est circularis. sed est manifestum per se, quod non omnis translatio est circularis, cum sit hic translatio recta.

Cum induxit quaestiones, quae faciunt dicentes vacuum esse concedere hoc, & iam destruxit naturam vacui, incoepit hic dissoluere quaestionem dicentem, impossibile esse rarum, aut densum esse sine vacuo, de clarando quod haec est alia causa rari, & densi a vacuo. & incoepit praeponere ad hoc, quod vult dicere, propositio nes declaratas in Primo istius libri, & dixit: Nos autem dicamus, &c. id est nos autem praeponamus ad hoc, quod volumus dicere de natura rari, & desi, fundamenta, quaeiam declarauimus. quorum Primum est, quod omnia contraria. v. g, calidum, & frigidum, & alia contraria habent eandem materiam recipientem illa alternatim. Secundum autem est, quod generatum est aliquod inuentum in actu ex illo, ex eo, quod est in potentia, non in actu. & intentio illius est, quoniam calidum generatum est calidum in actu ex calido in potentia, non actu. & hoc in tendebat, cum dixit: & quod generatio, &c. i. quoniam onatio est transmutatio ex eo, quod est aliquid in potentia, in hoc, quod fit illud in actu. Tertium vero est, quod materia non separatur ab altero contrariorum, cum hoc, quod quiditas eius est aliud a quiditate contrariorum. Quartum autem est, quod est idem in numero subiectum albi& nigri, & calidi, & frigid scilicet quoniam quam doque recipit calidum, & quandoque frigidum, Et, cum posuit has propositiones, a & est manifestum, quod rarum, & densum sunt contraria in quantitate, cum translatio corporis de raritate in dem sitatem est translatio de maiori quantitate in minorem, & econuerso, sequitur ex hoc vt materia densi, & rari sit eadem, & quod idem corpus transferatur de minori corpore in maius, non ab aliqua quantitate in actu acueniente ei, ex qua fit maius: sed fit maius ex eo, quod est in potentia aliquid, non ex illo, quod est in actus & similiter quando fit minus, non exeunt ab eo partes in actu, sed materia tunc denudatur a termino maioris quantitatis, & recipit terminum minoris, eodem modo, quo recipit calidum, & frigidum, & alia contraria. Et hoc manifestum est, cum illis propositionibus coniungetur quod densum, & rarum sunt contraria, & maxime propositioni licenti, quod materia recipit contraria ex eo, quod est in potentia contiaria, non actu, & quod est eadem amborum contrariorum. & hoc intendebat, cum dixit post: & corpus etiam magnum, & paruum habet eandem materiam.

D. d. Et signum eius est, &c. & hoc non est principium demonstratio¬ nis, sed confirmatio propositionis dicentis, quod materia contrariorum est ea dem. est enim sermo exemplaris. & quasi d. & manifestum est ex hoc, quod corpus magnum, & paruum habent eaudem materiam, secundum hoc, quod magnum, & paruum sunt contraria: & dictum est quod contraria habent eandem materiam: & signum eius est etiam hoc, quod narrabo. D.incoepit inducere signum super hoc, quod conclusit ex propositionibus positis scilicet quod materia eiusdem corporis, quod transfertur de magnitudine in paruitatem quandoque, & quandoque econuerso, est eadem: & translatio eius ad magnitudinem non fit partibus extrinsecis aduenientibus ad foramina: neque translatio eius de magnitudine ad paruitatem ex partibus exeuntibus ab illis foraminibus ex quo constringuntur illa foramina, & fit corpus minoris quantitatis: & dixit, quoniam, quando ex aliqua aqua fit aer, &c. id est quoniam, cum sit manifestum in generatione, quod, cum aliquod cor pus maioris quantitatis generatur ex corpore quantitatis minoris, v. g. aerex aqua, tunc materia recipiens formam aeris, recipit maiorem quant tatem post minorem, nullo extrinseco adueniente, quo aer fit maioris quantitatis: sed illud, quod est in potentia maioris quantitatis scilicet nateria, sit in actu maioris quantitatis nullo extrinseco in actu adueniente.

D. d. & similiter fit aqua ex aere, id est & similiter quando aqua fit ex aere. igitur quandoque transfertur de magnitudine in paruitatem, nullo exeunte, & quandoque econuerso, nullo addito. Et, cum declarauit hoc de gneratione, in qua est manifestum, incoepit notificare, quod hoc est possibile dici in causa rari, & desi absque eo, quod sit necesse ponere vacuum esse, & di¬ xit: & eodem modo ipse aer, &c. id est & secundum hunc modum, que diximus, qui accidit in generatione, accidit etiam in ipsa alteratione in eodem corpore. aer enim, v. g. quandoque minoratur sine aliquo exeunte, & quandoque fit maior, ex hoc, quod accidit ei de calore, nullo ad ueniente extrinseco: sed quia materia eius naturalitur recipit vtramque quam titatem, maiorem scilicet & minorem, hanc quandoque, & hanc quandoque, sine aliqua quantitate in actu addita, aut diminuta, quemadmodum naturaliter recipit quandoque caliditatem, & quandoque frigiditatem, Et hoc, quod dixit, manifestum est Iin dolips fusis ex musto, quando mustum fit maioris quantitatis nullo extrin seco adueniente: & vniversaliter manifestum est in aere, quando rarefit ex calore, & com densatur ex frigore. Et, cum assimilauit quantitatem minorem fieri ex maiori, & econuerso, hoc, quod calor fit ex frigido, aut econuerso: & existimatur quod anter haec duo est differentia: pot enim aliquis dicere quodcaliditatem fieri ex frigiditate, & econuerso, non est sicut quantitatem maiorem fieri ex minuori, aut econuerso: quoniam imnpossibile est imaginari quod caliditas augmenterur ex frigiditate, cum sint contraria: & est possibile imaginari magnum augmentari ex partibus paruis additis: magnum enim & partum, licet sint opposita, possibile est imaginari alterum augmentari ex alio: & non est ita de contrarijs, quae sunt in qualitate: &, cum perceperit hanc obiectionem, dixit & veniet de caliditate in calidita tem, &c. id est sed sicut dicimus, quod materia veniet de hac caliditate demonstrata ad maiorem caliditatem, nullis partibus calidis in actu aduenientibus scilicet corporibus calidis: sed transferuntur in maiorem caliditatem ex¬ intensione ipsius caliditatis: & similiter materia transfertur de minori quantitate in maiorem, nulla quantitate in actu adueniente. Et potest aliquis Tquaerere quod caliditas crescit ex caliditate adueniente extrinseca: oportet gitur vt ita sit de quantitate. a Dica mus igitur quod additio caloris agentis in calorem corporis, non est secundum additionem partis in toto, & vniversaliter partis materiae in materiam, sed secundum additionem agentis in passionem patiem tis scilicet quod quando calor agentis vigorabitur, crescat calor patentis, non secundum additionem partium calidarum extrinsecarum, cum ad patientem non trans feratur aliqua pars ab agente. Et differentia est inter illa. quoniam caliditas sit ab alia caliditate in actu: bquod non inuenitur in quantitate, scilicet quia non fit per aliam quantitatem secundum viam generationis: cum non sit c quantitas de potentiis actiuis, sed sequitur potetias actiuas, & operationes earum scilicet calidum, & frigidum. Intendebat igitur quod caliditas non crescit ex alia caliditate secundum translationem: & hoc in alteratioe de debilitate in vigorem: & similiter est dispon in translatione corpis de parua quantitate in magnam, aut econuerso, Et, quia hoc est graue imaginari, lit aliquid crescere sine quaititate extrin seca adueniente, aut diminui etiam sine quantitate recedente, vsus est in hoc exemplo d Rhetorico: & tali vtitur i istis locis propter difficultatem imaginandi: & dixit: aqua enim erat minoris caliditatis, &c. id est & hoc, quod aqua est modo minoris caliditatis, & postea fit maioris in qualibet parte suarum partium, non in partibus aliquibus propriis, simile est arcui circuli, qui cum incuruatur fit maioris incuruationis in qualibet parte, non ita, quod aliquae partes rectae erant in eo, quae siunt manoris incuruationis, sed in qualibet artium eius recipit incuruationem, & hoc intendebat, cum dixit: non fuit hoc aliquid, in quo fit incuruatio, &c. id est quoniam incuruatio non est facta in eo in aliquibus partibus, & non in aliis. v. g. vt aliquis dicat quod partes rectae, quae erant in arcu, incuruabantur.

D. d. minus enim ex maiori non est carem tia, &c. id est quoniam transmutatio corporis de magnitudine in paruitatem non fit per carentiam partium exeuiitium a for aminibus, vt fingunt dicentes vacuum esse, quoniam, si ita esset, contingeret vt corpus calidum non esset calidum secundum omnes partes, & similiter album, sed solummodo esset calidum secundum ipsa foramina: illud autem, quod interiacet foramina, non disponitur per aliquid ex hoc, quod est impossibile. & hoc intendebat, cum dixit, nec potest inueniri ex slamma, &c. id est sed quaeibet pars flammae ignis, quae existimatur esse in fine raritatis, habet cali ditatem aequaliter. & similiter est de omnibus calidis. sed dedit exemplum de flamma propter suam raritatem. & hoc intendebat, cum dixit: & similiter est de calore, &c. id est qui crescit ex primo, scilicet quoniam est in omnibus partibus. Et intem debat per hoc, quod densitas, & raritas sunt in omnibus partibus rei: & hoc sionificat quod non sunt ex foraminibus.

D. d. magnitudo igitur, & paruitas &c. declaratum est igitur ex hoc, quo magnitudo, & paruitas, quae inueniuntur in eodem corpore sensibili, non fiunt ita, quod materia, quando transfert in magnitudinem, recipit additionem corporum, quando foramina expam duntur, neque constringuntur foramina, quando transfertur ad paruitatem: sed causa in hoc est, quniam materia est in potentia magnum, & paruum. &, cum declarauit quod translatio corporis de paruitate in magnitudinem, & ecom uerso, non fit ex foraminibus vacuis in corpore, quae quandoque constringuntur, & fit corpus minus, & quandoque ampliantur, & fit maius, siue fuerint stricta apud exitum corporum, & ampla apud introitum corporum, vt ppinantur dicentes vacuum non esse separatum, aut strictura, & ampliatio in eis fuerit sine introitu, & exitu corporum, vt opinantur in densitate dicentes vacuum esse separatum: &, cum declarauit hoc de paruitate, & magnitudine: & densum, & rarum nihil aliud est quam idem corpus transferii de paruo in magnum, & econuerso, dicit: necesse est ergo vt rarum, & densum, &c. idest &, cum hoc declaratum sit, necesse est vt corpus, quod quandoque, condensatur, & quandoque rarefit, sit idem, absque eo, quod accidat additio ex introitu corporum extrinsecorum, & diminutio ex exitu partium: sed quia eadem materia recipit quandoque maiorem quantitatem, & quandoque minorem.

D. d. & desum est graue, & rarum est leue. potest intendere contradictionem istorum. sequitur, enim secundum sermonem eorum vt leue sit grauius, quia in eo sunt partes plures, & densum sit leuius, quia in eo sunt partes pauciores. Et potest intelligi, quoniam quemadmodum materia recipit graue, & leue, & est in potentia vtrunque, nullo graui, aut leui adueniente in actu, ita est de iaro, & denso, cum vtrunque sequatur iu¬. uin compar.

Idest, & quemadmodum idem arcus circuli auquando recipit mino rem incuruationem, & quandoque maiorem absque eo, quod in eo fiat aliquid, quod ante non fuit. sed illud, quod etat in eo scilicet incuruatio, aliquando inuenitui maior, aliquando minor: & additio incuruationis in eo non est in aliqua parte, & non in alia: ed quancumque partem acceperis, inuenies incuruationem additam in ea: quemadmodum quae libet pars ignis est calida.

D. d. & sill est de toto, id est in hoc quod aliquaid est densum, & est congregatum, aliquand rarum, & est segregatum, scilicet quod densitas, & raritas est in qualibet parte illius. Et innuit per hoc, percatum, quod ac¬l cidit dicentibus quod densitas, & raritas sunt ex constrictione, & ampliatione foraminum. quoniam secundum hoc non quaelibet pars corporis recipit densitatem, & raritatem: & est manifestum per se quod desum est densum secundum omnes partes, & similiterarum.

D. d. cogrega tio enim & segregatio. &c, id est gnatio enim e corruptio apud nos, quas Antiqui vocabant segregationem, & congregationem, sunt eiusdem materiae, & non secundum congregationem partium, & segregationem partium aliarum, & additio, & diminutio.

D. d. sunt enim duo, &c. id est quoniam haec duo sequuntur, densum, & rarum. densum enim sequitur graue, & durum, rarum autem leue, & mole. Et intendebat per hoc innuere, quod demsitas, & raritas non sunt de essentia uantitatis. quondam, si essent, tunc sequerent ex eis istae qualitates contrariae.

D. d. sed prauitas, & durities, &c. id est sed in qubus dam corpibus separantur grauitas, & dua rities, & non sequuntur desum, sed aliquod grauius inuenitur macis rarum, vt in plumbo, & ferro. a plumoum enim est grauius ferro, & est magis rarum.

Cum compleuit loqui de vacuo iducit declarata ex illo, & dixit: Apparet igitur, &c. & intendit per distictum per se, exiis, per se. & cum d. simpoesrtuer, neque in raro: intendit quod vacuum non inuen tur existens per se, neque existens in alio scilicet in raro. &, cum dixit, neque in potentia: innuit opinionem dicentium, quod vacuum non est extra corpus. quoniam secundum opnionem istorum vacuum erit semper in potentia, cum nunque inuematur in actu scilicet extra corpus. Et, quia materia est cam passionis, quae est causa translationis, & materia etiam est in potentia, vt dictum est de materia, & hoc nomen potentia dicitur aequiuoce de vacuo esse in potentia apud ponentes ipsum esse non se paratum, & de materia, praemuniuit se a deceptione in hoc, & dixit: nisi aliquis voluerit, &c. id est nisi aliquis vocet causam translatio nis, quae est passio corporis. in quo fit translatio. & tuncl illud, quoid intendit per vacuum, erit ipsa materia.

D. d. quniam densitas, & iari tas hoc modo contrarietatis, &c. id est & materia est cam translationis. quoniam materia est cam densitatis, & raritatis, vt declaratum est: & corpora non recipiunt translationem in eis, nisi hoc modo comtrarietatis scilicet secundum densitatem, & raritatem: densitas enim & raritas recipiunt motum translationis scilicet motus corporum translatorum in aliis. &, cum ita sit, materia est cam eius, quod corpora recipiunt translationem per hoc, quod recipiunt ex dem sitate, & raritate.

D. d. durities vero, & mollities, &cet. id est durities vero, & mollities non sunt cam transtationis, sicut densum, & rarum, sed sunt. causae facilitatis, & difficultatis translationis. quoniam, ium corpus, in quo est trauslatio, fuerit molle, translatio erit facilis in eo sicut in aere, &, cum fuerit durum, erit difficilis, aut impossibilit, sicut in terra.

D. d. non translationis sed alietatis, id est & non sunt eamae traslationis in loco, sicut sunt leue, & graue, sed sunt camamae translationis, proprie, & intendit, vt mihi videtulr quod molle est cam passionis, & durum actionis. molle enim est passiuum. & durum actiuum. Et debes scire, quod ex hoc, quod materia est ea dem contrariorum, & est in potentia, apparet per demironem secundum causam quod est causa desitatis, & raritatis. & hoc apparet etiam ex signis, quae induxit Arist. id est ex hoc quod raritas, & densitas inueniuntur in qualibet parte corpis rari: & densi: & similiter apparet hoc etiam quod densitatem, & raritatem sequuntur qualitates contrariae.

D. d. Iam igitur determinauimus quomodo est vacuum, id est siquis vocauerit mareriam vacuum, & quomodo non est, si aliquis vocauerit vacuum dimensiones separatas hoc modo.

Cum compleuit loqui de loco, & vacuo, incoepit perscrutari de Tempore, & dixit: Et sequitur, quia sermo de tempore s conuenit sermoni de loco: quoniam perscrutatio de vacuo est pars perscrutationis de loco

D. d. Et rectum est, &c. id est & rectum est ponere perscrutationem de illo ex sermonibus Logicis, qui faciunt dubitare de illo. Et intendit per extraneos, Logicos. sermones. enim Logicos vocat sermones extraneos: & Philosophiam, quae componitui ex istis, vocat Philosophiam extraneam: vt dicitur quod ipse composuit Philoophiam extraneam.

D. d. consyderemus igitur vtrum sit, &c. id est secundum Lo micam. quoniam a tempus esse manifestum est per se: quoniam secundum hanc perserutationem inueniuntur plures sermones, qui destruunt suum esse.

D. d. & quae sit natura eius, id est & cum persoluerimus illas dubitatio, nes, tunc perscrutabimur de natura eius perscrutatione demonstratiua. D.incoepit inducere sermones Dialecticos, & dixit.

Iste sermo sic componitur. Tempus componitur ex praeterito, & fu¬. turo, quoniam instans distinguens, non est tempus: sed praeteritum iam defecit, & futurum nondum est: & haec duo non sunt: ergo tempus componitur ex non ente. Et dixit: aut si fuerit, est difficile, & occultum. quoniam ex sermonibus Logitis non praecise iudicabitur aliquid esse, aut non esse, sed secundum existimationem intrinsecam.

D. d. & ex his componitur tem pus infinitum, quod semper est. & disposuit ipsum hoc modo ad affirmandum ipsum esse semper. bplu res enim Antiquorum concedebant tempus esse infinitum, & ipsum esse semper, praeter Platonem, qui generabat ipsum. Et deceptio in hoc sermone est. quoniam ita est de motu. motus enim comprehenditur sensu: & nulla pars eius est in actu, sed quaelibet pars demonstrata recessit: ergo est compositus ex hoc, quod iam defecit, & ex hoc, quod nondum est. sed talia non habent esse completum sed cesse eorum componitur ex actio ne animae in eo, quod est in eis extra animam: & entia d completa sunt illa, in quorum esse nihil facit anima, vt post declarabitur de tempore, scilicet quoniam est de numero entium quorum actus completur per animam. & forte hoc innuebat, cum dixit, aut erit difficile, & occultum, idest erit de entibus latentibus, quia, si in anima non essent, non essent nisi in potentia.

Iste sermo etiam est Logicus, & facit dubitare de tempore, & componitur sic. Omne habens partes, necesse est vt partes eius sint omnes insimul, aut quaedam, si fuerit ens: & tpeos habet partes, quarum nulla inuenitur in actu: ergo tempus non est. Et ipse verificauit proponem, dicentem quod nulla pars temporis inuenitur in actu per duas propones: quarum vna est, quod ex tempore nihil inuenitur in actu, nisi in stans: & ista est manifesta per se: Secunda autem est, quod instans non est pars temporis: ergo ex tpre nulla pars in uenitur in actu. Et ipse verificat propositionem, dicentem quod instans non est pars temporis sic. Omnis pars mensurat: & instans non mensuiat: ergo instans non est pars. Vel sic. Partes tunc componunt totum: & instans non componit tempus: ergo instans non est pars temporis. & ista pro po declarabitur perfecte in Sexto.

Cum induxit sermones dubitabiles de tempore, induxit etiam sermones dubitabiles de instanti, & dixit: Et etiam est difficile, &caet. idest & est difficile de instanti, quod est distinguens inter praeteritum tempus, & futurum scire vtrum semper sit idem scilicet praesens, & praeteritum, aut sunt plura succedentia, scilicet vnum post aliud, Et, cum posuit quod instantia necesse est vt sint vnum numero, aut plura, incoe pit prius inducere inopinabilia contingentia, si fuerint plura numero, & dixit: Quam, si semper fuerit vnum post aliud, &c. id est &, si instantia fuerint plura succedentia: & est impossibie vt ex tempore inueniantur duo insimu, scilicet duae partes, aut duo instantia, quoniam instantia non numerantur, nisi per numerationem temporis, cum sint vltima temporis: sequitur necessario vt instans, quod non est iiune, & iam fuit in praeterito, corrumpatur.

D. d. & ex tempore non est aliqua pars, &c. & intendit per partem, illud, quod continet instans, & tempus. quoniam pars temporis in rei veritate non est instans, sed tempus. Et. cum pofuit hanc proponem scilicet quoniam ex tempore non inueniuntur duo instantia insimul: quoniam ex eo non inueniuntur duae partes insimul, nisi in vna earum accipiatur continens secundam, v. g. sicut diximus quod talis mensis est in tali anno, & talis dies est in tali mense: & hoc non nocet in vniversalitate illius propositionis: excepit hoc, ne aliquis existimet ipsum ignorare illud: uoniam in instanti non imaginatur continens, & contentum. &, cum posuit quod in tempore non inueniuntur duo instantia insimul, sequitur necessario vt prius instans corrumpatur. & dixit: instans enim quid non est nunc, &c. id est instans enim quod non est nunc, & fuit in praeterito. necesse est nunc corruptum esse. D.incoepit inducere qodnes contingentes ex hoc, & dixit: Et impossibile est vt corruptio eius, &c. i. &, si est corruptum, necesse est vt corruptio eius sit in tempore, cum omne corruptum sit huiusmodi: & impossibile est vt corruptio eius sit in instanti praesenti, quoniam tunc non inuenitur, nisi ipsum: & sic erit in se corruptum: quod est impossibile. & hoc intendebat, cum dixit, in hora, quae est nunc. Et, cum declarauit quod instans imposfibile est vt corrumpatur in instanti Esenti, aut in seipso: quoniam psens idem est cum corrupto: incoepit declarare etiam quod impossibile est vt praesens instans corrumpatur in instanti futuro: & dixit: & impossibile est etiam vt prius instans corrumpatur in posteriori, &c. id est quoniam, cum posuerimus quod instans corrumpitur in instanti futuro, continget vt illud instans continuetur cum eo, ita, quod suum esse continuetur cum sua corruptione & erit instans, in quo est, aliud ab in stanti, in quo corrumpitur, & post de clarabimus quod instans non continuatur cum instanti, sicut neque punctus cum puncto.

D. d. Et, si non corrumpitur in illo, quid est post, &c. id est &, si non corrumpitur in illo, ita, quod sit continuum cum eo, corrumpetur in instanti, quid est post, quid non est continuum cum eo, quoniam inter quaelibet duo instantia est tempus. ex quo sequitur, vt illud instans inueniatur in illo tempore: & omne tempus diuiditur in instantia infinita: ex quo sequitur, vt instans corruptum inueniatur in instanti¬ bus infinitis scilicet cum eis insimul, quod I est impossibile. & similiter est impossibile ipsum poni corruptum in instanti, quid est ante: quoniam tunc erit corruptum antequam sit, & ista quaestio dissoluetur post.

Cum destruxit, quod instantia sunt plura, incoepit destruere quod instans sit idem, quoniam, si instans fuerit, aut erit vnum, aut plura: &, cum haec duo destruentur, destruetur instans esse. Et d. Et impossibile est etiam vt sit idem, &c. idest, & impossibile est etiam vt sit ens, ita, quod sit idem semper permanens. Et signum eius est, quia non inuenitur tinitum aliquod continuum habens vnum finem, sed saltem duos, quibus sit finitum: neque si suerit continuum in vna parte, vt linea: quoniam linea habet duos fines tantum: neque si fuerit continuum in plur, bus vna parte, vt superficies, & corpus: corpus enim habet sex fines & superficies quatuor.

D. d. sed instans est finis, & possibile est inue¬ niri tempus finitum. ista est propositio minor istius figurae. Et iste sermo componitur sic. Instans est finis alicuius finiti: & nihil quod est finis alicuius finiti, est vnum: ergo instans non est vnum.

Ista est secunda ratiocinatio, & componitur secundum inductionem ad inconueniens. & ista, & praedicta sunt vera. & secundum signum est. quoniam, cum intentio eius, quod dicimus de aliquibus duobus quod sunt insimul in aliquo tempore, quod non est ante aut post, est, vt illa duo sint in eodem instanti. Et, cum induxit istam propositionem veram conuertibinem, coniungit cum sua conuiessa propositionem dubitatiuam, & nduxit inconueniens, & dixit: deinde illud, quod est ante, & illud, quod est post, &c. id est &, cum communiunxerimus conuersae propositiorsi dicenti quod illa, quae sunt insimul, sunt in eodem instanti, & est, quia illa, quae sunt in eodem instanti, sunt insimul, hanc propositionem, scilicet quod idem instans est omnium entium, de quibus dicimus quaedam esse ante, & quaedam esse post, sequitur vt illud, quod fuit tranfacto millesimo, & illud, quod est hodie, sint insimul: quod est opinabile. Et syllogismus categori, cus concludens incoueniens in hoc sermone componitur sic in prima figura, Omnes res inueniuntur in codem instanti: & omnia, quae sunt in eodem instanti, sunt insimul: ergo omnia, quae sunt, sunt sunul. quod est impossibile.

Ista igitur, quae diximus, sunt quodnes, quae faciunt dubitare in esse temporis, acceptae ex rebus existentibus in tempore, vt diximus de esse temporum, & de esse praeteriti, & fu turi: quoniam ex consyderatione existente in istis rebus, prouenit dubitatio in suo esse.

D. d. Et ipsum etiam quid sit, &c. id est & scire etiam ipsum quid sit, & quae sit natura eius, si concesserimus ipsum esse, & similiter latet. & hoc manifestum est, quoniam nullus praedecessorum dixit de eo aliquid rectum.

D. d. Quidam enim dicunt, &c. id est & intendit per motum totius, reuolutionem totius completam. D. induxit inopinabile contingens dicentibus reuolutionem totius scilicet motum diurnum, & dixit: licet pars temporis sit tempus, &c. id est & iste sermo destruitur seuiter scilicet dicentium tempus esse reuolutionem completam. uoniam pars temporis reuolutonis diurnae est tempus, vt dies, & nox, & pars reuoluuonis non est reuolutio. &, si tempus esset tota reuolutio, tunc pars reuolutionis esset reuolutio. De inde incoepit inducere etiam secundam contradictionem, & est com¬ munis isti opinioni, & opinioni dicentium quod tempus est motus totius coeli, & partes eius sunt partes temporis: & est opinio Plato. & est sufficientior omnibus aliis: & dixit: Et etiam, si coeli essent, &c. id est &, si tempus esset motus coeli, cuiuslibet eorum esset tempus. ex quo sequeretur plura tempora esse insimuli si enim tempora essent coeli, tunc ipsa essent multa secundum numerum coelorum. si igitur essent plures coeli, vt dicunt Antiqui, dicentes plures mundos esse, tunc necesse esset vt motus cuiuslibet eorum esset tempus. ex quo sequeretur plu ra tempora esse insimul. quod est impossibile. Et ista ratiocinatio componitur ex propositione dubitabili, & alia, quae videtur impossibilis, nisi secundum imaginationem: & est illa, in qua ponunt plu res coelos esse. &, cum ita sit, potest aliquis dicere quod illud falsum, quod sequitur ex hoc seimone, & est plura tempora esse insimul, non sequitur ex positione eius, quod tempus est motus coeli, sed ex positione eius, quod est, plures coelos esse vno: quod est falsum, & impossibile. Sed ista declaratio est alterius modi. quoniam, cum fuerint duo consequentia se complete, & posuerimus aliquid esse ipsum praecedens aut disponi per praecedens, necessatio sequetur consequens, licet sit in possibile illud disponi per praecedens, v. v. quoniam, quia dies sequitur ortum solis, manifestum est quod in quacunque hora ponemus solem oriri, sequetur tunc diem esse, licet solem oriri in illa hora sit impossibile. & similiter omne, quod ponitur volare, sequitur vt habeat alas, licet sit impossi¬ bile ipsum volare. &, quia tempus, & coelum sunt consequentia se, vt ponit aduersarius, dicens tempus esse motum coeli, necesse est, si posuenmus plures coelos esse, vt sint plura tempora: sed plura tempora esse est impossibile: ergo id, ex quo sequitur hoc impossibile, est impossibile: & est tempus esse motum coeli¬

Cum destruxit sermonem dicentium tempus esse reuolutionem totius coeli, incoepit inducere aliam opinionem debiliorem: & est opinio dicentium quod tempus est sphaera totius. & induxit rationem eorum. dicebant enim quod omnia sunt in sphaera totius: & omnia sunt in tempore: ergo tempus est sphera totius. Et decipre bantur in hoc quod duae affirmatiuae non conc udunt in secunda figura. & etiam dicere omnia esse in tempore, & in sphaera mundi non significat idem. & sic sermo eorum est in falsis pro positionibus, & figurae inconstantis. &, quia conclusio eorum est improbabilis per se, & etiam syltus eorum est falsus secundum formam, & materiam, dixit: Et iste sermo, &c. Et, quia ma¬ gis sufficiens istarum opinionuml trium de tempore est sermo dicentium ipsum esse motum, reuersus est ad contradicendum huic opinioni,

D. quod tempus est dignior vl existimetur quod sit motus, quoniam tempus impossibile est vt imaginetur, nisi cum motu, & multonens existimatur quod illud, quod sequitur, tem, sit ipsa res. Et in hoc sermone sunt propositiones, quarum vna est, quod Omnis transmutatio & omnis motus est in moto: & omne motum est in aliquo vbi: ergo omnis motus est in aliquo vbi, &, quia plura. mota sunt in pluribus vbi, sequitur vt plures motus sint in pluribus vbi. Deinde coniungit huic hanc propositionem, dicentem quod tempus est vnum in omni loco, & apud quodlibet, & in respectu eu iuslibet, & conclusit in secunda fivura, quod motus non est tempus, sic. Motus non est vnus in omni loco& apud quodlibet: & tempus est vnum in omni loco, & apud quodlibet: ergo motus non est tempus.

Ista est secunda contradictio, & continet quatuor propones, quarum tres sunt manifestae per se, & quarta declarabitur per duas illaru. cum ligitur propositio conclusa ex duabus coniungetur ad tertiam manifestam per se, sequetur conclusio, & compositio earum est sic. Velox & tardum in motibus definiuntur, per tempus: sed tempus non definitur per tempus: ergo in secunda figura in tempore non est velocitas, & tarditas: sed in omni motu est velocitas, & tarditas: ergo in secunda figura, tempus non est motus. Et dixit: Velox enim est illud, quod est multum, &c. id est Velox enim est illud, quid pertransit longum spatium in tempore breui: & Tardum est illud, quid pertransit breue spatium in longo tempore. Et, cum dixit: & tempus non definitur per tempus, &c. non intendit quod in tempore sit quodam modo quantum, & quodammodo quale: quoniam tempus est quantum, non quale: sed intendit, quod impossibile est vt aliquis definiat tempus per tempus, neque secundum quale, si haberet qua te, neque secundum quantum si haberet, vt inuenimus in motu definitum scilicet quoniam velocitas, & tarditas, quae sunt in eo, sunt quale, & definiuntur per tempus: & similiter quantum, quid est in eo, definitur per tempus, cum di citur quod magnus motus est in tempore magno, & paruus in paruo.

Cum declarauit quod tempus non est motus, incoepit innuere ipsum sequi motum, & accidere ei, & dixit: Manifestum est igitur, &c. id est & hoc nomine motus vtimur in hac perscrutatione large scilicet tanquam synonymo cum hoc nomine transmutatio, ita, quod ex hac declaratione hic declaratur quod tempus non est aliquid generum quatuor motuum.

D. d. sed non est extra motum, &c. id est sed apparet per se quod impossibile est vt tempus sit sine motu. & hoc manifestum est. quoniam, cum nos non intellexerimus motum, aut intellexerimus, & post tradiderimus obliuioni, non sciemus tempus, neque comprehendemus ipsum omnino. & hoc intendebat, cum dixit: non transmutabimur nos in no stia mente, id est non comprehendimus transmutationem. Non sicut existimauit Oal. Oal enim credidit quod Arist. intendebat quod nos non comprehendi mus tempus, nisi cum mouemur, id est quando per imaginationem comprehendimus motum: & quod hoc est signum quod tempus non est extra motum. & cum Oal. existimauerit hoc, contradixit Arist. & dixit quod multotiens comprehendimus res quiescentes, & mouemur, cum omnis imaginatio sit motus: vt quando comprehendimus polos mundi, & centrum. Sed Arist. non intendebat, nisi quod nos non sentimus tempus, quando non sentimus motum: & quia a tempus non imaginatur sine motu, & motus potest imaginari extra tempus, significat hoc, quod motus praecedit tempus naturaliter, & quod tpes accidit motui: licet sint consequentia se complete. Et, cum dixit quod qui non sentit motum, non sentit tempus, dedit testimonium le hoc, quod dicitur de illis, qui dormierunt multis annis, & non perceperunt. isti enim cum existimauerunt per instans praecedens suum somnum est instans secundum, aut prope ipsum: quia non perceperunt motum inter illa, existimauerunt quod non dormierunt, aut quod dormierunt modicum

D. d. Quemadmodum igitur, &c. & hoc, quod d. significat quod tpers non habet esse extra aniam. & sermo eius intellectus est per se scilicet quoniam quemadmodum, si in stans fuerit idem, non fiet tempus omnino, similiter, si reputauesimus ipsum esse idem, non reputabimus tempus fieri. sicut accidit illis hominibus, quos d. & forte erant illi, quos Macumet numerauit in Alcorano,

D. d. Si igitur nos non comprehenderimus, &c. id est quoniam, cum nos non perceperimus, neque, imacinauerimus motum determinatum, scilicet finitum in duo extrema, sed existimauerimus quod nulus motus est factus in nobis, neque in aliis, & quod nos sumus in esse indiuisibili, tunc, accidet nobis tunc non sentire tempus. Et hoc, quod dixit multotiens accidit dormientibus multum: & etiam qui faciunt opus delectabile sit tempus eis breue: quia delectatio prohibet eos comprehendere motum. & econtrario eis, qui laborant. & ideo dixit versificator.

Cum declarauit quod tempus non est motus, neque extra motum, notifica uit hoc, & dixit, quod necesse est ex hoc, vt sit accidens motui. &, cum intentio est hic scire quid sit tempus, oportet prius perserutari quod accidentium motus sit tempus. accidentia enim motus sunt multa, & quia tenpus non sentitur, nisi cum sentimus aliquem motum demonstratum, secundum quod sentiuntur cum motu multa accidentia eius sensibilia. quoniam, si ita esset, contingeret vt tempus multipli caretur secundum multiplicationem motus. &, si posuerimus ipsum sequi aliquem motum proprium, v. g. motum corporis coelestis, tunc qui non senserit in aliqua hora ipsum, non sentiet tempus, aut non sentiet ipsum omnino: vt dicit Pla. de incarceratis a pueritia sub terra, scilicet quod, si non comprehenderetur nisi per comprehensionem alicuius motus sensibilis, v. g. mot coeli, tunc isti incarcerati non sentirent tempus, quia nunque senserunt motum corporis coelestis. & ideo d. quoniam insimul sentimus motum, & tempus, &c. id est quoniam sentire tempus non est per sentire aliquem motum comprehensum per aliquem sensum. nos enim sentimus tempus existendo in obscuro, absque eo, quod accidat sensibus nostris aliquis motus. & hoc non est, nisi quia sentimus motum in nostra anima qualemcumque. quoniam, cum fuerimus imaginati in anima nostra aliquem motum, statim compraehendemus tpens. Et in hoc, quid dicit, est quodo non parua. quoniam, si tepus non sequitur aliquem motum, existentem extra animam, sed sequitur motum imaginationis, & imaginatio non habet esse extra anima: motus quem consequitur tempus, non habebit esse extra animam. quo igitur dicet Arist. post ipsum seque motu corposis colestis: & dat super continuationem, motus ex continuatione temporis: Et etiam, si sequitur motum corpolis coelestis, solum continget vt cecus non percipiat tempus, qui nunquam percipit motum coeli. Et etiam, i sequitur omnem motum, contingen etiam vt tempus multiplicetur per multiplicationem motuum, quid est impossibile. apparet igitur quod tempus aut non habet esse extra animam: aut, si habet, sequitur omnem motum, &, sic multiplicabitur per multiplicationem motuum: aut sequetur vnum motum, & sic qui non sentit illum motum, non sentit t mpus. quod est impossibile. Nos autem dicamus, quoniam nos sentire tempus est apud sentire quemlibet motum, & apud imaginari quamlibet transmutationem. manifestum est enim quod nos sentire tempus apud sentire quemlibet motum primo, & essentialiter spossibile est. quoniam, si ita esset, contingeret vt tempus multiplicaretur per multiplicationem motuum sensibilium, immo motuum imaginabilium. si autem sentire tempus per sentire quemlibet motum non fuerit primo, & essentialiter, sed prper hoc, quia, cum sentimus quemcunque motum, sentimus ilum vnum motum, cui accidit tempus, non accidet quaestio praedicta, licet quod qui non sentiet illum motum vnum, non sentiet tempus: quoniam ille motus videtur sentiri, quando sentitur quicumque motus, siue fuerit imaginatus, siue existens. Et apparet quando quis intuebitur hoc, quid tpens sentitur essentialiter, & primo, quando nos senti mus nos esse in esse moto: & hoc sentire, scilicet nos esse in esse moto erit, quando imaginati fuerimus quecumque motum. quoniam, cum fuerimus in esse indiuisibili in transmutatione, quod est iastans, non fiet tempus, neque reputabimus ipsum fieri, cum autem fuerimus in esse diuisibili secundum transmutationem, & non perceperimus nos esse in esse transmutabili, non percipiemus omnino tempus. si autem perceperimus nos esse in esse tranfmutanili, statim percipiemus tenipus. & hoc manifestum est. & nos esse in esse transmutabili sentitur per se. nos enim sentimus quod instans, in quo incoepimus scribere hunc sermonem, est aliud ab illo, in quo fuit completus. motus igitur, qui cum sentitur, sentitur primo, & essentialiter tempus, est motus, ex quo sentimus nos esse in esse transmutabili, & nos transmutari, quia sumus in hoc esse. nos igitur esse in esse transmutabili sentitur, sicut diximus, cum senserimus quecumque motum. sentire igitur nos esse in esse transmutabili est illud ex quo sequitur nos sentire tempus primo. & manifestum est quod nos non sentimus nos esse in esse transmutabili, nisi ex transmutatione coeli. &. si esset possibile ipsum quiescere, es set possibile nos esse in esse non transmutabili: sed hoc est impossibile: ergo necesse est vt sentiat hunc motum qui non sentit motum corporis coe lestis scilicet per visum, sed dormienres sentiunt ipsum, postquam furgunt a somno ex hoc, quod rememorantur motus imaginationis in somno. cum autem somnus fuerit profundus, & non fuerint rememoran tes aliquam imaginationem somni, neque aliquam transmutationem, tunc non percipiunt tempus, in quo dormierunt. Qd igitur debet intelligi ex sermone Arist. in quo dicit, quod, cum nos non fuerimus transmutati, &c. non est quod, cum motus non fuerit factus aut fuerit factus, sed, cum nos non percepimus hoc, non reputabimus tempus fieri: sed, cum nos non fuerimus transmutati in nobismetipsis, quia sumus in esse indiuisibili secundum transmutationem, quid est instans, aut fuerimus in esse diuisibili secundum transmutationem, sed non perceperimus, hoc reputabimus tempus no fieri. sed vna reputatio est vera, & altera non est vera. percipere enim hanc transmutationem, est illa res, quam sequitur percipere tempus essentialiter: cum tmens accidat huic transmutationi. & ideo coactus fuit Arist. ad haec verba, scilicet cum d. cum nos non fuerimus transmutati in nobis¬, metipsis. & non dixit loco eius, cum non fuerit transmutatio, aut fuerit: sed non comprehendimus ipsam, vt apparet ex expositoribus. Et in hoc etiam peccauit Oal. qui intellexit quod Arist. intendebat per hoc, quid dixit, cum nos non fuerimus transmutati in nobifmetipsis, quod nos non comprehendimus tempus, cum non fuerimus moti per imaginationem. Sunt enim tres intentiones. quarum Vna est, quod nos non percipimus tempus, nisi quando fuerimus moti in anima nostra. & hoc existimauit Oal. & est corrupta per se. Secunda autem est, quod nos non percipimus tpers, nisi cum perceperimus aliquem motum, quicunque sit. & hoc est percipere per accidens. Tertia vero est, quod nos non percipimus motum, neque, tempus, nisi cum perceperimus nos tiansmutari, quia sumus in esse transmutabili. & ista perceptio est perceptio, nuui sequitur tempus essentialiter: & non accidet ei aliqua quastio. Et verba Arist. manifesta sunt secundum hanc intentionem, cum dixit: Si igitur nos non compraehenderimus determinate, &caet. id est & secundum hunc modum possumus ponere ten pus sequi motum corporis coelestis: & quod sentiet tempus qui nunquam sensit corpus coeleste. & ideo omnes conueniunt in hoc, quod tempus sequitur motum coeli. & ista quaestio numque potuit dilucidari mihi, ni si post magnum tempus: & quicquid scripsi de tempore, secutus sum expositores, sed hic non. Et, cum nume rauit quod tempus sentitur, quando motus sentitur, dixit: & similiter etiam, &c. & intendebat per hoc declarare quod ten pus, & iste motus sequuntur se ad inuicem perfecte scilicet motus, qui cum sentitur, sentitur tempus primo, & essentialiter. &, cum declarauit quod tenpus non comprehenditur, nisi per comprehensionem istius motus scilicet comprehensi per intellectum, & quod tempus non est motus, incoepit nar rare quod ex hoc sequitur vt sit accidens isti motui, & dixit: necesse est igitur vt tempus, &c. id est &, cum verum est quod tempus, & motus consequuntar se in esse, a necesse est vt sit alterum duorum, scilicet aut vt tempus sit ipse motus, aut aliquid consequens motum: deinde excepit ipsum non esse motum: ergo sequitur vt sit aliquid motus, aut consequens, aut caum quoniam, cum sequitur ipsum, aut rit prius, aut posterius: sed, quia tempus non apparet in definitione motus, declaratur quod non est causa eius: ergo remanet vt sit accidens.

Idest & vnum br accidentium motus est continuatio. & caum in hoc est, quia illd, per quod est motus, & est mensura, est com tinuum: & motum etiam est tale. Et intendit per hoc, quid dixit, de aliquo in aliquid, de vbi in vbi, inter quae est mensura. & quia omnis mensura est continua, sequitur vt motum moueatur per continuum&, cum motum moueatur per continuum, motus eius erit continuus Et intendit hic per motum translatum. Et, quia apparet quod dispositio temporis de motu est sicut dispon motus de continuo, per quod est motus: & tempus est continuum: sequitur etiam vt causa continuationis eius sit comtinuatio motus. quemadmodum causa continuationis motus est mensu ra, supra quam est motus.

D. d. quoniam secundum motum, &c. id est & signum eius, quod com tinuatio accidit ei ex dimensione motus, est, quoniam quantitas a temporis sequitur etiam quantitatem motus scilicet quia est aequalis ei. Et, cum declarauit, quod com tinuatio est in motu ex continuatione quantitatis, per quam est motus, & quod continuatio motus est causa continuationis temporis, & intendebat declarare quod, quando motus accipitur com tinuus, tempus erit continuum, &, si diuisus, tpeos erit diuisum, incoepit etiam inducere aliud accidens, & dixit: & Prius, b& Posterius, &cet. id est & quia prius, & posterius inueniuntur in mensura, in qua fit motus primo: & est illa, quae est in situ: necesse est etiam vt in motu inueniantur prius, & posterius, & si non habeat situm, quoniam pars motus, quae est in parte mensurae pori secundum initium, ex quo est motus, necesse est vt sit prior motu, qui est in parte com sequente mensuram.

D. d. Et in tempote et, &c. id est & ex hoc quod prius, & posterius inueniuntur in partibus motus sequitur vt inueniantur etiam in ipso tenpore. Et, cum declarauit hoc, & vult declarare quod tpers est prius, c & poste ius in motu, & iam posuerit quod tpers differt a motu, incoepit primo declarare quod prius, & posterius, quae sunt in motu, habent quiditatem aliam a quiditate motus: licet sint cum motu idem in subiecto, & dixit: Et etiam prius, & posterius in motu, &c. & in tendit per hoc, quid dixit, in aliqua hora, id est secundum subiectum. & quasi dicat, & etiam de fundamentis po nendis ad hoc, quod quaerimus scire supra illa, quae posuimus, d est, quoniam prius, & posterius, cum fuerint accepta, secundum quod sunt in subiecto, tunc erunt partes motus: cum autem fuerint consyderata secundum definitionem, & quiditatem, tunc prius, & posterius erit aliud a motu: quoniam motus est in quantitate, & prius, & posterius sunt in numero.

Cum posuit quod tempus sentitur primo, & essentialiter, cum senserimus motum, in quo sentimus nos trausmu tari, id est esse in esse transmutabili, & posuerimus quod motus, secundum quod est motus, inuenitur in eo prius, & posterius, sicut inuenitur in eo continuatio & quod essentia prioris, & posterioris est alia ab essentia motus, vult coniungere huic aliud notum de tempore etiam, & est quod nos percipere tempus ex perceptione motus non est ex perceptioe motus, secundum quod est motus scilicet motus, in quo sumus transmutati, sed quand determinauimus in imaginatione aliquam partem illius determinatam: & hoc erit, cum senserimus duo instantia, prius, & posterius, quoniam iste motus non diuiditur per instantia, nisi in nostra mente, & non determinatur in hoc aliqua pars eius determinata, nisi quando diuiserimus motum per duo instantia: quemadmodum linea non determinatur, nisi quando inter duo puncta fuerit, quae sunt vltima eius. quemadmodum igitur puncta sunt vltima linearum terminantia illas, ex quibus accidit eis numeratio, ita instantia sunt vltia ptium istius motus, & sunt cam in hoc, quod numerantur. Et hoc intendebat, cum d. & scimus tpeors, &c. id est & nos cognoscimus tempus, quando determinamus hunc motum per instans prius, & posterius. determinatio enim motus erit per determinationem instantis prioris, & posterioris: quemadmodum determinatio lineae erit per duo puncta. Et signum eius est, quoniam a qui percipit vnum instans non percipit tempus. sicut accidit Tdiuinis. Et, cum declarauit quod determinatio motus erit per determinationem duorum instantium saltem, incoepit declarare quomodo determinatur per duo instantia, & dixit, & nos determinabimus illa, &c. id est determinantur per duo instantia, quando videmus illa duo instantia esse diuersa. & hoc erit, quando viderimus inter illa duo esse aliud diui sum ab eis: sicut est dispositio in determinatione duorum punctorum. hoc enim non erit, nisi quando imaginati fuerimus aliquid tertium scilicet lineam. cum autem abstulerimus lineam, quae est inter duo puncta, tunc duo puncta fierent vnum: & similiter est duobus instam tibus. D.fecit summam de hoc, & dixit: & hoc erit, quando viderimus, &c. & dixit alterum est prius, & alterum posterius, quoniam. si imaginati fuerimus duo instantia insimul, non fiet motus scilicet si diuiserimus motum per duo instantia, quorum alterum non est, prius reliquo, & si sit falsa imaginatio.

D. d. hoc enim quod modo definiuimus, &c. id est & sequitur ex hoc sermone quod motus diuisus per duo instam tia, quorum alterum est prius, & alterum est posterius, est ipsum tpmes scilicet secundum quod est diuisus. Et compo istius sermonis est sic. Motus terminatur ad duo instantia: & quod terminatur ad duo instantia est tpeos: igitur motus, secundum quod terminatur ab his duobus instantibus, est tpeos. & dixit ponatur ita, quia post declarabitur magis.

Cum intendit declarare tempus esse numerum motus secundum prius, & posterius ex hoc, quod nos sentimus motum, cum diuiserimus ipsum saltem per duo instantia prius scilicet & posterius: & ista via est aliquid inuenire per aliud inuentum: & ista via est diminuta, nisi communiungatur ci via ablationis scilicet a iueniendo causas, & definitiones rer um: reuersus est ad vtendum via ablationis, & dixit: Cum igitur, senserimus aliquid, &c. id est & quemad modum non sentimus aliquid esse in tempore, nisi, cum senserimus ipsum saltem esse in duobus instant bus priori, & poster or, ita, cum sen sennus aliquid esse in eodem instanti, aut fuerimus imaginati duo instantia esse insimul, tunc non reputabimus tempus fieri.

D. d. cum non habeat motum ,cilinm quoniam, cum fuerit imavinatum vnum instans tantum, aut duo instantia insimul, non im iginabimur motum, & sic non imaginabimur tempus omnino. Et ex hoc potes videre quod ipse intendit per hunc motum, non quemlibet motum, sed motum, per quem videmus res quiescentes esse in transmutatione aeterna, & quasi translatas, quia sunt in translatabili. Et, cum verificauerit per hanc viam quod ista est substantia temporis, & ista via multotiens vtitur Arist. licet Alfarabius reprehendat illam, induxit definitionem temporis, & dixit: secundum hoc igitur Tempus est numerare numerum motus, &c. . manifestum est igitur ex hoc sermone quod definitio temporis est numerare numerum motus secundum prius, & posterius, id est comprehensio nume rati motus, & hoc est numerus eius quoniam, quando numeramus numerum motus, qui fit ex diuisione eius per instantia priora, & posteriora, tunc fit tempus: ergo tempus nihil aliud est uam numeratio numeri motus, qui fit in eo ex diuisione eius secundum prius, & posterius instantium. &, quia tempus sit apud diuisionem motus per instantia: & hoc sequitur necessario numeratio: ideo numerus motus est tanque genus in hac definiuone, & secundum prius. & posterius tanque differentia.

D. d. Tempus igitur non est motus, sed quodammodo est nu¬ merus motus scilicet sed secundum prius, & posterius est numerus motus, id est numerat motum per suas partes priores, & posteriores, secundum quod sunt priores, & posteriores, non secundum quod sunt in simul. Dixit Alexan. & non est intelligendum ex hoc, quod dixit in de finitione temporis, quod est numerus motus secundum prius, & posterius ex hoc, quod tempus numerat motum: sed debet intelligi ex hoc, quod tempus est nume rus prioris, & posterioris, existentium in motu. & in libro Ale. non est nume rare nonerum motus, sed nunerus motus. definitio igitur, in qua non est dubitatio, est dicere, quod tpens est numeratum prioris, & posterioris, exuntium in motu.

Cum posuit quod genus temporis est numerus motus, dedit signum de hoc, hoc modo. Per tempus determinatur magis, & minus ex motu: & omne, per quod determinatur magis, & minus ex aliquo, est numerus illius: ergo tempus est numerus eius, per quod determinatur. lei nde coniungit huic, quod tempus determinatur per prius, & posterius motus: ergo in teitia figura tempus est numerus motus secundum prius, & posterius, propter conuersionem affirmatiuae in eo vniuersalis. & est necesse vt illud, per quod determinatur magis, & minus ex aliquo, sit aliquis numerus. quoniam illud, per quod determinatur magis, & minus simpliciter est numerus simpli citer, quoniam, si illud, quod est calidum simpliciter, est ignis simpliciter, illud, quod est aliquod calidum, est aliquis ignis. Et, quia omne, per quod numerantur omnia, aut est nume rus simpliciter: & hoc est numerans, non numeratum essentialiter, aut aliquis numerus alicuius generis: & hoc accidit: vt sit numerans quodam modo, & numeratum alio modo: & ista sunt, quae numerantur per vnitates existentes in illo genere, & non per vnitatem simplicem: & tempus est in hoc gnere, scilicet quod est numerans & nuneratum: incoepit declarare hoc, & dixit: Et, cum nunerus, &c. id est & cum nunerus est duobus modis scilicet numerans tantum, non nu meratum, & numerans numeratum, & dixit: nos. enim dicimus nunerum, &c. id est & nuerus est duobus modis. Quia nos dicimus numerum illud, per quod nume ratur aliquod genus, & in se est nume ratum, non numerans. Et illud, quid nunt rat ipsum in actu, & est numeratum in potentia, anteque numeret illud, vt exponit Alex. Et vocamus numerum etiam illud, per quod numerantur omnia, & hoc est numerans, non numeratum omnino essentialiter. D.incoepit declarare quod nunerus acceptus in definitioe tperis, non est numelus simpliciter, sed de genere nueri, cui accidit quod fuit numeratus, & dixit: tempus &c. id est &, cum di cimus quod tempus est numerus, intendim numerum, qui numeratur, non illud, per quod numeratur simpliciter, quid est numerus, non numenarum. Et potest aliquis dicere quod, si intendebat per numerum acceptum in definitione temporis, nu meratum scilicet prius, & posterius in motu, quare non dixit quod tempus est nuneratum motus, loco eius, quid dixit, quod est nunerus motus. Dicamus igitur quod hoc, quid tempus numerat motum, & mensurat illud, est ei essentialiter & quod ex hoc modo assimilatur numero simpecitur ipsum autem esse numeratum per aliquid est per accins scilicet quod accidit tempori etiam mensu rari, & nuerali, aut per accidens simperiler, aut per motum. motui enim accidit mensurare tempus, vt dicemus post. Et Themistius exponit hic numerum pro nu merato, & non consyderat hoc, quid diximus. Quoniam vero numerus motus est tanque genus temporis, manifestum est. numerus enim motus alius est partium motus, secundum quod sunt insimul, & alius est, secundum quod in eis inuenitur prius, & posterius, id est numerus prioris, & posterioris exium tium in motu. & manifestum est quod tempus sit, quando motus numeratur per prius, & posterius: ergo tempus necessario est nu metus prioris, & posterioris exntium in motu. Et intelligendum est ex hoc, quod dicimus ipsum esse numerum motus, id est numerum cuiuslibet motus: cum sit impossibile imaginari ipsum, nisi secundum quodnu merat motum: & ideo dicitur quod est nuncrus motus. Et intelligendum est per prius & posterius, prius & posterius exntia in motu, per cuius esse inuenitur tempus primo: & est ille, per quem intelligimus nos transmutari, id est nos esse in esse transmu tabili. & quasi d. tpreos est nunerus cuiuslibet motus per prius, & posterius, quae sunt in motu, in quo sentimus nos esse in esse transmutabili. quoniam, si esse tperis esset per esse prioris, & posterioris in quolibet motu, tunc tpeos multiplicaretur per multi plicationem motuum, aut non fret esse, nisi solummodo in mente. sed ex hoc, quo em nunerus omnium motuum, hoc modo non equitur ipsum multiplicari per multiplicationem motuum, vt post dclarabit Ari. Et Ale. dicit quod hoc, quid dicit, nu merus motus per prius, & posterius, non est intelligendum ipsum esse nuneratum per numerum partium motus priore, & poste rion, neque nunerus earum, sed nunerus prioris, & posterioris in motu, id est nueratum eorum. & per hoc distincuitur natura tenporis a natura motus secundum definitionem,

Id est, & quemadmodum motus non in ueniuntuir partes eius insimul, sed ualibet pars aut iam defecit, aut nondum venit, ita est tempus. Et intendebat per hoc dissoluere quaestionem praedictam in esse temporis dicentem quod, si tempus est, necesse est vt omnes partes eius, aut quaedam. sint insimul. sed non est ita. posuit igitur hoc quod rectum est dicere quod partes eius inueniuntur quaedam post alias, non insimul, sicut est dispositio in partibus motus scilicet quoniam quaedam inuemuntur post alias. Deinde dedit dicituram inter tempus, & motum, ne existimetur quod tempus est motus: & dixit: Tempus vero esse insimul est idem, id est sed motus differt a tempore. quoniam motus non est idem apud illa, quae mouentur insimul, & tempus est idem illis, quae sunt in tpre insimul. Et causa in hoc, quod tempus est idem, est, quoniam instans, quod est agens tempus, est idem in omni motu, cum fuerit demonstratum, sed esse eius diuersatur scilicet per Trioritatem, & posterioritatem.

Vult hic dissoluere questionem dictam de instanui, dicentem quomodo dicitur instans esse vnum, aut plura, & d. Et Instans mensurat tempus, &c. id est & instans est causa in mensuratione temporis: quoniam diuidit motum in prius, & posterius. & haec est diuisio ipsius temporis, scilicet quoniam, cum diuiserimus tempus per instantia, accidet in eo prius, & posterius. Cau sa igitur in mensuratione temporis est instans: quemadmodum causa in mensuratione lineae sunt puncta. D.d. Et potes dicere, &c. id est & instans quodammodo est idem, & quodammodo diuersum. & ideo dissoluitur, quaestio praedicta. quoniam illa quaestio accidit ex hoc, quod instans accipitur vnum, aut plura simpliciter. cum igitur accipitur vnum quodam modo, & plu ra alio modo, dissoluetur quaestio. D. exposuit istos duos modos, & dixit: secundum enim quod est in alio, & alio est diuersum, &c. id est quoniam instans, secundum quod accidit ei vt sit idem, inuenitur in rebus diuersis, vt vnum indiuiduum, quod inuenitur in pluribus locis est diueisum, vt Socratem esse in foro, aliud est ab ipso esse in domo.

D. d. & haec est ratio instantis, i, & natura instantis est in diuersitate. quoniam secundum nume ratum, in quo est, ratione est nume ratum, & secundum subiectum est idem

D. d. secundum vero quod instans est in eodem subiecto est idem, id est secundum subiectum. & dixit in aliqua hora, in loco eius, quod est in subiecto, sicut fecit in priori, & posteriori, quia subiectum est in aliqua hora. & quasi dicat, secundum autem quod est in aliquo vno, est vnum, quia est in aliquo, & est in vna hora, & translatum est idem. & expositio debet esse talis, quia instans non est in aliqua hora. Et sermo componitur sic. Instans est in aliquo existente in dispositionibus diuersis: & quod est tale, est vnum secundum subiectum, & duo secundum rationem: ergo instans est vnum in subiecto, & duo ratione.

D. d. quantitatem enim &c. id est & causa in hoc, quod instans est tale, est hoc, quod dicam. iam enim praediximus quod motus sequitur quantitatem in hoc, quod sit continuus, & ens, scilicet quoniam continuatio, & alia, quae habet, secundum quod est quantitas continua, sunt in eo ex mensura, similiter tempus etiam sequitur motum. & secundum hunc modum translatio sequitur translatum, & tempus instans: quoniam instans agit tempus, sicut trans latum translationem, & punctus mensuram, vt Geometrae dicunt. quoniam, cum mouetur facit mensuram. &, cum ista sequantur sese adinuicem, necesse est etiam vt agentia ista com. sequantur se inuicem, & sic instans sequit translatum, sicut instans sequitur, translationem agentem dimensio nem, quemadmodum sequitur motus dimensiones. D.dixit & est illud, per quod coguoscitur motus, &c. id est translatum, cum hoc, quod agit motum, est uotius quantitate motus: cum per ipsum cognoscitur motus, & prius posterius, quae sunt in eo, sunt per illud, ipsum enim esse motum facit ipsum esse in locis diuersis, & ipsum esse in locis diuersis dat partibus motus prio ritatem, & posteritatem. & similiter instans est notius tempore. Deindo incoepit declarare quod translatum est vnum secundum subiectum, & plu ra secundum definitionem, & dixit, & translatum, secundum quod est, &c. id est, & translatum, secundum quod est in vno subiecto continuo, est idem. & dixit, loco eius, in aliqua horaeur: quoniam, cum idem indiuiduum corrumpitur, & postea reuertitur, erunt quo, non idem, vt post declarabitur. D,d. aut punctus &c. id est v. g. quod translatum sit aut vnus punctus, vt imaginantur Oeometrae, aut vnus lapis, aut aliud. Et, cum de clarauit quod translatum est idem, secundum quod est non corruptibile, neque genera bile scilicet quod, cum translatum corrumpitur, & postea reuentitui, erit secundum translatum incoepit declarare modum, secundum quem l est diuersum, & dixit: secundum vero comparationem, id est &, cum translatum accipitur per se erit vnum: &, cum accipitur in respectu ad loca diuersa, in quibus est apud suam translationem, erit diuersum secundum prioritatem, & posteritatem: & accidit ei numerus. vt Sophistae dicunt, quod Socra. est aliud in foro ab ipso in domo: ergo Soerest idem, & aliud. Et intendit quod, si non esset hic aliqua pluralitas, non possent Sophistae accipere esse ipsum plu ra simpter. & dicendum est eis quod Socrest idem quodammodo, & est secundum subiectum, & diuersum alio modo, id est secundum. I definitionem. Et, cum posuit quod trans latum est tale, incoepit narrare quod in stans sequitur translatum, & dixit: Et instans sequitur translatum, &c. id est & trans latum, quod agit motum, est causa in esse instantis, quod agit tempus: quemadmodum tempus sequitur motum scilicet quia motus est causa eius, quia est subiectum illius: quemadmodum magui tudo est causa motus, quoniam est subiectum motus. D.dedit signum super hoc, & dixit: quoniam per translatum, &c. id est & sigium eius est, quoniam ex cognitione translati prioris, & posterioris cognoscitur l prius, & posterius in motu, & per hoc quod translatum prius, & posterius est numeratum, erit instans numeratum. & innuit quod esse translati est causa in esse instantis, & numeratio eius est causa in numeratione istius. Et cum declarauit quod translatum est vnum secundum subiectum, & plura secundum positionem, licet secundum prioritatem, & posteritatem, & quod instans est, secundum quod translatum est, & numeratum, secundum quod translatum est numeratum, incoepit concludere exhoc quod instans est idem secundum subiectum, & plura secundum definitionem, id est secundum prio titatem, & posteritatem, & dixit: Et similiter etiam, &c. id est &, cum in stans est per esse translati, & numeratur per numerationem illius, et iam posuimus quod translatum est vnum secundum subiectum, et plura secundum definitionem, et ita debet esse etiam in in stanti. quoniam, secundum quod est in vno subiecto, semper est idem:, quoniam ipfum est prius, et posterius in motum scilicet quoniam instans prius, & posterius in motu est idem, quia translatum est idem, & est numerat um, quia trans latum numeratur. Deinde iterauit causam in hoc, & dixit, quoniam, secundum quod prius, & posterius est numeratum, est instans, id est & causa in hoc est illud, quod diximus scilicet quoniam esse instantis & numeratio eius est ex hoc, quod tranilatum numeratur, id est multiplicatur per prius, & posterius.

D. d. & hoc proprie est notius, id est translatum cum hoc, quoi est prius instanti in esse, est etiam notius apud nos.

D. d. motus enim cognoscitu, &c. id est vt mihi videtur, quoniam, cum motum est notius motu, quia est demonstratum, & motus non est demonstratus scilicet cogregatus insimul sed mens facit ipsum, & motus est notior tempore, sequitur quod translatum, quod agit motum, sit notius instanti, cuius proportio ad tempus est sicut proportio translati ad motum, Deinde fecit rememorationem, de hoc, quod declarauit, & dixit. Instans igitur. &c. id est declaratum est igitur ex hoc sermone, quod instans quodammodo est quasi idem, et nunquam transmutabile, et quodam modo est transmutabile, et multiplicabile. et causa in hoc est, quia translatum est tale. et per hoc disfoluetur quaestio de instanti praedicta.

Cum declarauit, quod instans est vnum quodammodo, & plura alio modo vult declarare substantiam eius quit sit, & incoepit hic, declarando quod instans, & tempus consequuntur se in esse, & dixit: Et manifestum. &c. De inde dedit causam in hoc, & dixit: Quemadmodum igitur translatio &c. id est & causa in hoc, quod instans, & tempus sunt insimul, est, quoniam instans est numerus translati, & tempus est nu merus translationis, & numerus tram slati, & numeius translationis sunt insimul, quia translatio, & translatum sunt insimul.

D. d. & instans est numerus translati, &c. id est & instans, quod est numerus translati, ita se habet de tempore, sicut vnitas de numero. Deinde dedit modum, secundum quem instans assimilatur vnitati, & modum, in quo diffeit, & dixit: tempus enim est continuum, &c. id est sed tempus com tinuatur per instans, & diuiditur per ipsum, per vnitatem vero diuiditur, numerus, sed non continuatur. & instans continuat tempus, cum accipitur pro termino communi duobus temporibus, sicut punctus accipitur vltimum coune duabus lineis, & diuidit illud, quando accipitur pro principio futuri, & fine praeteriti, vt post declarabitur bene. Et, cum narrauit quod tempus est vnum, secundum quod est continuum, dedit causam in hoc, & dixit: & hoc se quitur. &c. id est & continuatio in tem pore, & ipsum esse vnum sequitur translationem, & translatum scilicet quod causa in hoc est, quoniam translatio, cui accidit tempus est vna, & continua. & causa in hoc, quod ista translatio est com tinua, est quia est vnius translati, non translati existentis in aliqua hora, & non in alia, quoniam translatum, quando deficit in esse in aliqua hora, deficit motum esse scilicet quod quaondo priuatur in aliqua hora, priuatur motus: & similiter quando quiescit. & hoc intendebat, cum dixit, non ita, quod sit in aliqua hora. hoc enim diminuit intentionem, id est quoniam motus est vnus, & comtinuus, cum fuerit vnius translati non deficientis in translatione in aliqua hora, quoniam, si tempus esset in translato deficiente in aliqua hora, tunc tempus deficeret in aliqua hora: & sic tenpus esset in tempore. & ex hoc apparet continuatio motus, cui accidit tenpus, & quod nunque deficiet.

D. d. & hoc etiam diuidit prius, & posterius, &c. i. & instans diuidit prius, & posterius in motu, quoniam per illud diuiditur motus prior a posteriori: & ita actio in stantis sequitur actionem punct, scilicet quod ista actio, quae est diuidere, & distinguere est puncti principaliter, & instantis secundario. Et dixit, quodammodo. quia punctus in actu inuenitur super lineam, & instans inuenitur in potentia in motu, cum sit impossibile demonstrari vnum in stans bis.

Deinde dixit: punctus enim continuat longitudinem, &c. idest quoniam punctus cotinuat lineam, cum intelligitur differentia communis, & diuidit illam, cum intelligitur principium vnius lineae, & finis alterius lineae. Et hoc intendebat, cum dixit: & erit principium istius, & finis illius, id est ista actio puncti erit, quando accipitur principium istius lineae, & finis alterius lineae ex duabus lineis continuis per illum punctum: & similiter est de instanti, scilicet quoniam diuidit rempus, & continuat ipsum etiam

Cum assimilauit instans in tpe vnitati in numero, & dedit differentiam inter illam, deinde assimilauit illud puncto, cui magis assimilatur quae vni tati, incoepit dare differentiam inter illum, & punctum. Et dixit: Sed, cum fuerit hoc acceptum, &c. id est sed instans differt a puncto, quoniam, cum instans fue rit acceptum, sicut punctus accipitur, I licet quod possibile sit ipsum bis demonstra ri, sicut est possibile punctum bis de monstrari, & ideo necesse est temper quiescere, non moueri, quod est impossibile. Et, cum dixit ita, quod vnus punctus accibiatur pro duobus, intendit ita, quod illud, quid est in eo, quasi vnus punctus in linea, accipiatur bis, sicut vnus punctus in linea accipitur bis scilicet principium, & finis. & hoc intendebat, cum dixit, duobus punctis, id est bis. ex quo sequitur vt habeat situ, sicut linea, & vt sit quiescens. Et, cum narrauit quod, si instans suerit imaginatum in tpere, secundum quod imaginatur punctus in linea, scilicet quiescere ad modum puncti, sequitur impossibile, quod est tempus, se qua ad qniescens.

D. d. causam, ex qua tuit hoc necesse in puncto, & dixit: cum idem punctus sit principium, & finis, id est & est necesse vtiste pfictus sit in actu, cum sit principium alicuius in actu, & de monstrati, & finis alterius etiam existentis in actum scilicet principium. instans vero est finis deficientis, & principium deficientis scilicet praeteriti, & futuri. Et, cum nariauit quod instans in hoc differt a puncto, dedit causam in hoc, & dixit: instans vero, &c. id est, instans vero non potest demonstrari bis, quia sequetur translatum, quod semper mouetui: vnde necesse est ipsum diuersari, adeo, quod instans, quod demostratur in secundo, sit aliud a demonstrato in primo. Et, cum dedit differentiam inter punctum, & instans, ex qua accidit vt numeratio lineae sit a puncto, & numeratio motus a tpere, incoepit narra re hoc. punctus enim est causa nume ri lineae, quemadmodum instans est causa numeri tperis. sed punctus, secundum quod est quiescens, est causa numeri lineae, in quantum accipitur principium vnius li¬ neae, & finis secundae. instans vero, quia est impossibile ipsum quiesce re, est impossibile vt sit causa nume ri temporis hoc modo scilicet idem instans demonstratum, ita, quod sit finis praeteriti, & principium futun, quoniam, si ita esset, tunc esset possibile idem instans demonstrari bis. & hoc accidit in instanti, cum fuerit imaginatum sicut punctus, & fuerimus imaginati tempus sicut li neam. & ideo necesse est vt instans mensuret tempus, saltem per duo instam tia, prius, & posterius, & ambo sint fines eiusdem temporis imaginati inter duo instantia, quemadmodum duo puncta sunt fines eiusdem lineae. Et ideo dixit Arist. superius, quod, si non perceperimus multipricationem in stantis, non percipiemus tempus. Themistius vero videtur concede re tempus percipi ad perceptionem vnius instantis: quoniam assimilatur instans puncto. & sicut vnus punctus sufficit in numeratioe lineae, scilicet in di uisione eius, saltem in duo, ita est in stans. & hoc erit quando imaginat pars prior motus in illo instanti, & posterior eo: & hoc erit in tribus in stantibus praesentibus. Et non est sicut existimauit: nisi esset possibile Ivnum instans demonstrari bis. & hoc non esset possibile, nisi tempus habeter situm. Et dixit: Tempus igitur numer est, &c. id est tempus igitur est numerus attributus motui propter instans, non sicut numerus, qui attribuitur lineae, ex hoc, quod idem punctus accipitur principium. & finis, sed secundum quod instans accipitur duo eiusdem temporis ilicet vnum principium eius, & alterum finis. & hoc intendebat, cum dixit: sed sicut duo fines eiusdem lineae.

Deinde dixit: non sicut partes, &c. id est ex dictis pos scilicet quod punctus, & instans sunt indiuisibilia, & non sunt partes eorum, in quibus sunt. Deinde dixit: punctus enim, &c. id est hic dat causam, propter quam est possibile idem punctum accipi principium vnius lineae, & finem alterius. & est, quoniam punctus demonstratur bis, ita, quod propter hoc accidit ei necessario quies: & est impossibile in instanti, quoniam fequeretur ex hoc vt instans quiaesceret: quod est impossibile, quia sequitur translatum.

Cum declarauit differentiam in ter numerum temporis ab instanti, & numerum lineae a puncto, incoepit declarare etiam, quod instans non est pars temporis, & dixit: Et quia manifestum est, &c. id est &, quia manifestum est quod instans homo est pars teperis, quia est differentia inter motum priore, & posteriorem: & differentia, quae est inter duos motus, icet pnorem, & posteriorem non est pars motus: eroo instans non est pars temn boris.

D. d. sicut punctus, &c. id est cum sit differentia inter duas lineas.

D. d. sed duae lineae, &c. id est sed duae partes lineg, quas punctus diuidit, sunt illae duae lineae, non punctus, vt declarabitur in Sexto perfecte, vbi declarabitur quod omne tamens est semper diuisibile, & quod in stans est indiuisibile.

D. d. instans igitur, secundum quod est finis, &c. id est vult declarare, quod cum hoc, quod instans non est pars tperis, est accidens ei, id est instans, secundu quod est finis in motu, non est tpers, sed ipsum esse finem est accidens ei.

D. d. secundum autem quod numerat, &c. id est secundum autem quod diuidit tpers est numerus.

D. d. fines en im, &c. hic declarat causam, propter quam instans non est instans, secundum per est finis alicuius demonstrati: & est m quod est numerus: & est: quoniam fines sunt in eo, cuius sunt fines, & instans non inuenitur in aliquo proprio, & non in alio, sicut est dispositio in numero. vnde dictum est in definitione eius, quod est numerus translati.

Cum dedit differentiam inter numerum acceptum in definitione tpis, & nune rum simperiutur, & nunerum, qui est instans, qui est causa in nuneratione prioris, & posterioris, quemadmodum numerus, quiest puncta, est causa in nuneratione lineag per lineas, vult inducere accidentia, quibus numerus acceptus in defiuitione tenporis differt a numero simperirsale, & dixit: Manifestum est igitur id est quoniam est nunerus motus, non secundum quod mens accipit illud bens partes tantum, sed secundum quod accipit illud habens partes priores, & posteriores. Et fecit rememorationem dae hoc in hoc loco, propter hoc, quod vult consyderare de accidentibus temporis, & ideo dixit: & quod est continuum, id est & apparet ex hac definitione, quod est continuum, cum sit nu merus continu, scilicet motus, Et, quia est numerus continui, & non est iuerus simpiercitue, dedit differentiam inter nu merum simperiuitur in hoc, quod paucitas inuenitur in eo, & inter numerum alicuius, vt descendat ad modum, quo inuenitur in eo paucitas, & muititudo &. d. & habemus accipere, &c. id est & in numero simpiricitur inuenitur minimum, v. g. duo, aut vnum, si intellexerimus per minimum illud, quod est indiuisibile scilicet vnitatem. Et. cum declarauit quod in numero simpisicitur possibile est in uenire minimum, & indiuisibile scilicet vnitatem, declarauit quod numerus alicuius est econtrario, & quod quodammo inuenitur in eo minimu, & quodammodo non, & dixit: Quod autem est aiiquis numerus, &c. id est illud autem, quod est numerus alicuius, possibile est, secundum quod est numerus vnitatum indiuisibilium, in illo genere inueniri minimum eius. & l secundum quod est numerus alicuius, cui accidit diuisio in infinitum, non inuenitur in eo minimum.

D. d. v. g. linea, &c. id est quoniam cum linea accipiatur, secundum quod est mensurans, & numerans, tunc minimum eius erit, aut vna linea: si intelligitur per minimum illud, quod non est diuisibile in illa mensura, scilicet per quod men saratur numerus illius lineae, & est illud, quod est ex eo quasi vnitas: aut duae lineae, si intelligitur per minimum prima multitudo numeri. duo enim sunt huiusmod scilicet quoniam sunt minima multitudo numeralis. Et, cum declarauit quod accidit ei, secundum quod est numerus, vt ex eo inueniatur minimum illis duobus modis, quibus inuenitur in numero, incoepit declarare quod, secundum quod est mensura, & non numerus simpliciter, accidit ei etiam vt in eo non inueniatur minimum, & est diuisibile in duo naturaliter, & dixit: mensura, &c. idest, quoniam non diuiditur in indiuisibile, sicut diuiditur numerus. & hoc deelarabitur inSex to huius libri. Et, cum declarauit quod in continuo quodamodo inueniuntur propria numero, & quodammodo propria continuo, & hoc erit, cum numeratur, & tempus fuerit continuum, conclusit ex hoc, quod tempus est huiusmodi, & dixit: Et similiter est de tempore, id est & quia tpmers est continuum, necesse est vt in eo inuematur. minimum quodam modo, & alio modo non inueniatur, secundum igitur quod numeratur, inuenitur in eo minimum, & est vnum tempus, per quod numeratur, aut duo tempora: iecundum autem quod est mensura, non inuenitui in eo minimum.

Hic dat tria propria tempori: quorum Vnum est quod non sit velox, aut tardum. Secundum autem est, quoniam potest dici multum, & paucum, quod est proprium numero: Tertium autem est, quoniam est longum & breue, quid est proprium quantitatis continuae. & hoc potest dici, secundum quod est continuum sci id est quia sequitur continuum. multum vero & paucum potest dici, secundum quod est numerus. velox autem, & tardum non potont dici, quia est nuerus: & numerus non pontdisponi per alterum istorum opposi torum. et contraria sunt falsa in eo, quod non est subiectum proprium eis. quod non accidit in contrarijs. Et quaeret aliquis, si tempus quodammodo est continuum, & quodam modo discretum, quare definitum est per discretum, um dicitur ipsum esse numerumus Dicamus igitur ad hoc, quod extra mentem non est nisi motum, & tempus non sit, nisi quando mens diuidit motum in prius, & posterius: & haec est intentio numeri motus, id est motum esse nume ratum: ergo substantia temporis, quae est in Teo quasi forma, est numerus, & quod est in eo, quasi materia, est motus continuus: quoniam nou est numerus simpliciter, sed numerus motus. cominuatio icitur accidit ei gratia materiae, & discretio scilicet numerus gratia formae. & est compositum ex duabus quantitatibus scilicet discreta, & continua & ista compositio accidit mensuris, quando diuiduntur. & consyderatio, quae est in decimo Euclidis est de magnitudinibus. in illo enim tractatu consyderat de magnitudinibus, secundum quod sunt numerus.

Nititur in hoc sermone narrare accidentia, quae accidunt teperi, secundum ouoi est numerus, & accidentia, quibus differt a numero, secundum quod non est numetus simpeirile, sed noumerus numeratus. Et dixit Et in omni loeo, &c. id est & in omni foco illud, quod accipitur de tempore praesenti, id est lin actu est idem & in omni motu, & in omni loco. & causa in hoc est, quoniam instans non multiplica, tur per multiplicationem motorum, aut motuum, cum sit nunterus eorum, & numerus non multiplicatur per multiplicationem numerati. Et, cum declarauit hoc, quod accipit tperi, secundum quod est numerus, incoepit etiam declarare quod accidit ei, secundum quod est numeratum. id est numerus motus, & non numerus simpliciter, & dixit, prius autem, & posterius, &c. id est prius, autem, & posterius ppris est idem secundum subiectum, sed est diuersum secundum definitionem, & hoc non accidit in numero simplrsale, sed hoc accidit tperi, quia rpos est numerus transmutati, & transmutatum est idem secundum definitionem, & subiectum. prius vero, & posterius diuersantur secundum definitione, scilicet in prioritate, & posteritate vt dictum est superius.

D. d. Et tpeos non est numerus, &c. & intendebat declarare per hoc, quod ex hoc modo accidit ei diuersitas in praeterito, & futuro, & vniversaliter in priori, & posteriori: & hoc est aequale instanti, & tempori. & ideo dixit post: & comtingit hoc, &c. id est & sequitur ex hoc quod tempus est numerus, & numeratum, id est Inumerus motus, vt prius ex eo, & posterius d. uersentur secundum definitionem, licet sint vnum secundum subiectum.

D. d. instantia enim sunt diuersa, id est secundum prio ritatem, & posteritatem.

D. d. Et numerus centum equorum, &c. declarauit ex hoc, quoniam est proprium numero sim posicituer hoc, quod non multiplicatur per multiplicationem suorum subiectorum, & quod subiecta multiplicantur, & quod illud, quod est numerus quodam modo, et numeratum alio modo, sicut est dispositio in tpere, accidit ei vtrumque scilicet multiplicari per multiplicationem su biecti, et adunari per formam, scilicet secundum quod est numerus. et ex hoc modo prius, et posterius in tpere sunt idem in omnibus motibus, non multiplicata per multiplicationem, eorum: sicut est dispositio in instanti. Et causa in hoc est, quoniam est prius, et posterius in motu continenti totum. et ideo omnia sunt, in tempore, quia sunt in sphaera mundi. vnde quidam existimauerunt tempus esse sphaeram, aut mundum.

Declarat hoc, quod accidit teperi illud, quod accidit motui circulari. & hoc nemonstrat ipsum sequi motum circularem, non motum rectum. motus enim qui potest iterari iterum post alium est idem cum circulari. & adduxit sei monem secundum modum sermonis, dicentis causam eius, quod est tempus circulare. Et quasi aliquis diceret, quomodo est possibile tpmeons reuoluis Et tunc dicetur illiquia declaratum est ipsum sequi motum. &, quemadmodum possibile est eum dem motum reuolui in se, scilicet circula rem, similiter tempus v. g. hyemen, & antumnum, & aestatem, & ver, quoniam vnumquodque reuoluitur.

Quia substantia tperis est aliquis numerus, & actio numeri est mensurare ideo actio substantiae temporis est mensurate motum. Et, quia numero accidit ei per accidens ipsum numerari pe numeratum, & ideo contingit peri etiam per accidens ipsum mensurari per motum, dixit: Et non solummodo, &c. & intelligendum est ex hoc, quod tpeos mensu rat motum, quod hoc est essentiale ei, & ex hoc, quod motus mensurat tpers, quod hoc est accidens ei. Et, cum narrauitque vtrumque mensurat reliquum hoc modo, quo diximus, dedit causam in hoc, & dixit: quoniam vtrumque, &c. id est & necesse est vt vtrumque mensuret reliquum, quia vtriusque paucitas, & multitudo determinatur in eo per reliquum: & omne, quod determinatur per aliud, est mensuratum per illud. D.distinxit hoc, &. d. per tpeos enim, &c. i3 per tempus vero de terminatur motus essentialiter, quoniam sub stantia tperis est numerus motus. &, quia determinatio tperis per motum est per accidens, dixit: & quandoque, &c. id est & de monstiat per hoc, quod dixit, quandoque, quod hoc raro accidit, & quod est per accidens. D.declarauit hoc, & dixir: dicimus enim, &c. id est & nos comprehendimus tpers esse magnum, cum nos comprehendi mus quod motus, quem sequitur tpes, est magnus. D,.declarauit modum, exquo accidit tempori mensurari per motum, & est modus, ex quo accidit numerato mensurare numerum, & dixit: quoniam mensuratur per motum, &c. id est & accidit nobis mensurare tpens per motum, sicut accidit nobis numerare per numeratum in aliqua hora ipsum numerum: licet rectum sit nunerare numeratum per numerum. sed, cum dubitamus de nunero, tunc numeram ipsum per numeratum: vt accidit numerantibus, quando significant numeros digitis: & accidit nobis, sicut dixit numerare numerum istorum equorum per vnum equum illorum, quando dubita uesimus de numero illoru: quoniam pri cognoscimus per vnum numerum, numerum equorum: & cum dubit amus de numero illorum, cognoscimus hoc per ipsos equos. Et, quia proportionalitas in hoc inter numerum, & nu¬ meratum, & motum, & tempus, est vera, licet in hoc, quod vtrumque numerat reliquum eo modo, quo diximus scilicet quoniam vnum numerat alterum essentialiter, & alterum numerat illud per accidens, d. quemadmodum igitur cognoscimus per nuinerum, &c, id est quemadmodum igitur per numerum scimus numeratum, sic scimus numerum istorum equorum per numerum, cum numerus eorum fuerit cognitus. similiter per numeratum, quod est equus vnus, scimus numerum illorum cum acciderit nobis dubitare, aut er rare in numero illorum. & ita est de tempore cum motu, & accidit nobis vt numerum numerari per numeratum sit per, accidens. quoniam non facimus hoc semper in principio, sicut facimus hoc in mensuratione numerati per numeru: sed facimus hoc per accuns, scilicet quod illud, quod est notius apud nos naturaleitus est numerus, & ignoratum naturaliter est numeratum: & sic semper per notius quod est numerus, scimus latentius, quod est numeratum. &, si post hano cognitionem accidit nobis errare, aut dupitare in numero, tunc reuertimur & scimus numerum per ipsum numeratum. & secundum hoc est intelligendum dem numero, & numerato, & motu, & tempore, scilicet in hoc, quod vtrunque numerat reliquum.

Id est recte contingit vt tpers mensuret motum. quoniam quemadmodum motus sequitur mensuram in hoc, quod est de quanto, & de continuo, & diuisibil scilicet quoniam ista esse in motu est, propter illa esse in mensura, similiter tpens sequitur motum in habendo ista, scilicet quia est quantum discretum quodam modo, & continuum alio modo , id est quod ista sunt in eo, propter hoc, quod sunt in motu. Et hoc intendebat, cu dixit: quoniam secundum quod mensura est talis, &c. id est quoniam, secundum quod mensura est huiusmodi continuationis, & discretionis, & quantitatis, ideo motus est huiusmodi de quantitate, & discretione, & continuatione: &, quia motus est huiusmodi de continuatione, aut discretione, ideo taens est huiusmodi. Et intendebat per hoc de clarare quod causa in hoc, quod accidit tperi, icet quod mensuratur per motum est, quia motus est causa in esse eius, secundum quod est subiectum illius. & ideo accidit ei, cum fuerit imaginatum ipsum esse mensuram extensam per extensionem motus, menturari per motum secundum modum, quo mensurat motum. sed differunt, quoniam motum mensurare ipsum est accidens motui: tpens vero mensura re motum est illi essentiale: cum essentia eius sit mensurare motum. Et, quia dispositio temporis in hoc cum motu est sicut dispositio motus cum mensura, scilicet quoniam mensuram esse est caum m esse motus, narrauit quod similiter accidit quantitati etiam cum motu de mensuratione vtriusque a reliquo, sicut accidit tempori cum motu, & dixit: Et etiam mensura mensuratur per motum, &c.

D. d. & dicamus de tempore secundum motum, id est & mensuramus tenpus per motum. Sed sciendum est quod substantia motus non est in mensuratione spatii, sicut substantia temporis est in mensuratione motus.

Intendit narrare quomodo dicitur quod transmutabilia sunt in tempore, & incoel pit a motu, cum manifestius se habeat ad tempus, & dixit: Et, quia tempus, &c. id est &, quia tempus est illud, per quod mensuratur motus. quoniam nos mensuramus motum, ita, quod per tempus determinamus aliquam partem motus scilicet quoniam per aliquam partem terminatam temporis terminamus aliquam partem terminatam motus, scilicet aequa em ei, & post per illam partem mensuramus totum motum. v. g. cum dixerimus quod iste motus fuerit in quinque horis. ista enim mensuratio motus est, quando acceperimus vnam horam, & determinauerimus per illam aliquam partem motus aequalem ei, & post per illam partem mensuramus alias partes motus, sicut accipimus vnum cubitum, & terminamus per ipsum aliquam partem illius, quid volumus numerare, & post mensuramus ipsum per illam partem cognitam. quemadmodum igitur cubitus hic est notior apud nos qua illud, quid mensuratur per cubitum, ita ista pars temporis debet esse notior, quai motus mensuratus per tempus: & ista pars tem¬ poris debet sciri per notiorem motuum, & priorem illorum, qui est motus diurnus, vt post dicet.

D. d. illud, quod sequitur ex hoc, & est, quod dicere motum esse in tempore est idem cum dicere tempus mensurare illum motum, haec est intentio eius, quid dicimus quod numeratum est in numero. &. d. motum enim esse in tempore, &c. id est & cum ita sit de modo mensurationis motus a tempore. ergo intentio eius, quid dicimus quod motus est in tempore, est quod motus mensuratur per tempus, licet quoniam motus mensurat ipsum, non esse ipsius: tempus vero mensurat de motu vtrunque scilicet quantitatem, & esse. & hoc accidit motui: quia non est ens secundum omnes suas partes in actu: sicut est dispositio in mensura. & forte hoc intendebat, cum. d. mensurat in simul, &c.

D. d. & intentio eius, quid est in tempore, &c. id est & intentio eius, quod dicimus, quod omnis motus est in tempore, nihil aliud est quae hoc, quod ten pus mensurat esse eius.

Et manifestum est etiam quod intentio eius, quod alia sunt in tpre, est quod tempus mensurat essentiam illorum, id est esse eorum, & quod attributio illorum temporiest, secundum quod tempus continet illa ad modum eius, quod numerus continet numeratum. Et, cum posuit hoc positione, incoepit declarare illud, &. d. Qam aliquid esse in tempore habet duas intentiones, &c. id est & hoc apparet, quoniam dicere aliquid esse in tempore habet alteram istarum duarum intentionum. Quarum vna est, vt tempus sit communiunctum cum esse eius, ita, quod sit aliud ab eo, non continuum cum eo, sed separatum. communiunctum tiun in esse. id est vt inter illa non sit hoa tio, nisi in esse eorum insimul. Secunda autem intentio est vt intentio eius, quod dicimus aliquid esse in tpre est aliquid esse in numero. Et facit hanc diuilionem bimembrem. quoniam notum est quod ens attribuitur tempori, secundum quod est coniunctum ei, non secundum quod accipitur in definitione rei, tanque pars illius, neque quod res accipiatur in definitione illius. &, cum tempus sit communiunctum, non re manent vt attribuatur ei illud, quod est in tempore, nisi aut sicut numeratum attribuitur numero, aut sicut aliquid attribuitur illi, quod existit cum eo: licet aliquis possit dicere quod adhuc est ista tertia pars possibius, quae est attributio partis rei ad rem & accidentium illius ad ipsam rem. & ideo iam cito post induxit illam, quando diuisit aliquid attribui numero, cum d. & iste sermo, &c. sed apparet vniversali quod sustentatus est in hac declaratione super hoc, quod prius declarauit ilicet quod tempus est aliquis numerus: & illa, quae induxit, sunt ad confirmam dum. Et, cum posuit quod res attribuitur, tempori altero duorum modorum, aut sicut res, quae inuenitur in numero, attribuitur numero, aut sicut illud est coniunctum alicui in esse ad ipsum, cui communiungitur, reuersus est ad diuidendum ipsum, quod est aliquid esse in numeno, &. d. & iste sermo significat, &c. id est Et intendit per partem illud, quid est in numero, quasi spees, & differentiae, & per accidens consequentia essentialia, & per attributum illud, quid est commune accidentibus. Et intendit per hoc, quod dixit, aut quod habet numerum hoc scilicet aut quoid attr buitur ei, ita, quod sit numeratum ab I eo, ita, quod ipsum sit numerus illius. & quasi dicat, & res attribuitur numero, aut sicut aliquid, quid accipitur in definitione numeri, aut sicut aliquid, in cuius definitione accipitur numerus, scilicet accidentia essentialia, aut sicut ea, quorum vtrunque accipitur in definitione alterius, & sunt correlatiua, quae sunt in numero, vt duplum, & dimidium, aut sicut numeratum attribuitur ei: & hoc est simile attributioni continentis ad contentum. Et, cum posuit hoc, incoepit narrare quid inuenitur ex istis in tempore: licet hoc non fuerit in I tentio eius. quoniam intentio eius fuit de clarare, quomodo attribuuntur temporires existentes in tpre, sed vidit quod, cum fuerit declaratum quae sunt illa, quae sunt de tpere, sicut partes numeri de numero, & accidentia eius, declarabitur ex hoc quod attributio rerum tempori est alia. Et d. Et, quia tempus, &c. i. &, quia tempus est numerus, necesse est vt in eo sint etiam aliqua, quae ita sint in eo, sicut vnitas, & par de nuaero: & sunt instantia, quae multiplicantur per prius, & posterius, vt declaratum est prius. proportio enim starum ad rempus est similis, proportioni differentiarum numeri ad numerum. & hoc intendebat, cum d. ista enim attribuuntur numero, &c. Et, cum posuit quod tpes est numerus, & quod illa, quae attribuuntur numero, sunt duobus modis, aut de natura numeri, aut numerata, quae contiuet numerus. & est declaratum quod illa, quae sunt in tpre, qua sunt illa, quae sunt de natura numeri sunt alia ab eis, quae sunt in tpre, conclusit ex hoc, quod illa, qui sunt in tempore, attribuuntur tperi, secundum quod numeratum attribuitur numero, & dixit: Et res sunt in tpe, &c. & forte induxit cito hanc concsonem, anteque destrueret tertiam diuisionem, quae est vna diuisionum sylli: quia iam declaratum est quod tenpus est numerus. &, cum ita sit, illa, quae attribuuntur ei, sunt duobus modis, aut partes, aut accidentia ei aut numerata ab eo. &, quia illa, quae sunt ex eo quasi partes, & accidentia, sunt alia ab eis, quae dicuntur esse in tpe, sequitur vt illa, quae dicuntur esse in tpre, attribuantur ei, secundum quod numeratum attribuitur numero. & quasi induxit tertiam diuisionem ad confirmam dum, non quia est necessaria in hoc syllo

D. d. numerus enim continet illas, &c id est &, quia res sunt in tpere, sicut nume rata in numero: & numerus continet numerata secundum modum similem ei, secundum quem locus continet locatum: neces se est vt iempus contiueat numerata.

Cum diuisit attributionem rerum tempori in attributionem communiunctionis, & in attributionem iei ad numeum, & diuisit attiibutionem rei ad numerum in duo, quorum vnum est attributio rerum essentialium, quae sunt in nu mero ad numerum, & aliud attributio est numerati ad numerum, & declarauit quae sunt illa, quae ita attribuuntur qoi, sicut res essentiales attribuuntur numero, cum tpens sit numerus, festinauit, & posuit quod proportio entium, quae sunt in tpere, ad tpeos est sicut proportio numerati ad numerum, anteque destrueret tertiam diuisio nem. Et fecit hoc, sicut diximus, quia conclusio erat verificata ei propter hoc, quod declarauit prius de tpre, quoniam est aliquis numerus &, cum fecit hoc, intendebat compfere primam rationem, a qua icoepit. & ideo reuersus est ad destruen lum primam diuisionem, a qua incoepit sermonen, & dixit: Et manifestum est, &c. id est quoniam, cum manifestum est per se, quod dicere aliquid est in tepere est sicut dicere aliquid esse in motu: & est manifestum per se quod aliquid esse in motu non est intentio eius, quid est, quando motus fuerit: ergo necesse est vt intentio eius quod aliquid sit in tpere, non sit, vt cum fue rit, erit tpers. &, quia proportio esse alicuius ad rpeos est similis proportioni esse eius ad locum, & est manifestum qores non attribuitur loco, ita. quod erit, cum fuerit locus, ideo necesse est, vt ita attribuatur tempori. & ideo dixit post, neque intentio, &c. Et, cum dedit rationem ad destruendum vt aliquid attribuatur loeo attributiodoe communiunctionis, incoepit confirmare rationem suam inducendo inopinabile sequens hanc positionem, in loco scilicet dicere quod intentio eius, quid est aliquid esse in loco, est quod, cum fuerit locus, ent res & dixit: Qui, si in tentio eius, quid est aliquid esse in loco&c. id est quoniam si intentio eius, quid est aliquid esse in loco est vt sit, quand locus fue nttunc intentio eius non erit, nisi hoc, quod locus rei sit omne, quod, cum fuerit, erit res secundum communiunctionem, non secundum essentiam. &, cum ita sit, & coniunctiones sunt plures, tunc idem erit in pluiibus insimus. & magis inopinabile est quod si locus est illud, quid, cum fuerit, erit res, &, quando milium fuerit, erit coelum, tunc sequitur vt coelum sit in milio,

D. d. sed hoc est per accidens, id est sed ista consecutio est per accidens, scilicet dicere quod, cum fuerit milium, erit coelum. & similiter dicere, quod, cum fuerit rpeos, erit homo, &, cum fuerit homo, erit tempus.

D. d. necessarium vero est, &c. id est consecutio autem necessaria est, vt sem per sequatur ex esse alicuius in tpe esse tperis proprii illi rei, non esse tperis simpliciter: & similiter comnsecutio necessaria motus ex esse alicuius, quid est in motu, non est consecuno simpescier scilicet quod, cum aliquid fuerit, erit motus simpecitur: sed consecutio necessaria in hoc est, quod, cum aliquid fuerit, erit motus proprius ei. Et intendebat per hoc declarare dturniam inter consecutionem essentialem, & accidentalem, dicere enim ali¬ quid esse in tempore proprio sibi esti dicere, quod, cum fuerit, erit propter hoc illud tempus proprium ei. ista igitur est com consecutio necessaria. & non est dicituria inter dicere quod aliquid est in tempore, aut dicere quod, cum fuerit tempus, erit illud, quod est in illo tempore.

Intendit in hoc capitulo dare differentiam inter illa, quae non sunt in tpre, & quae sunt, & dicit: Et, si aliquid non est. &c. & iste sermo com ponitur sic. Ome, quod est in tpre, est in eo, vt numeratum in aliquo numero: & omne, quod est in aliquo numero, numerus excedit ipsum in duobus extremis: ergo omne, quod est in tenpore, tempus excedit ipsum in duobus extremis. Et maior propo in hoc sermone, scilicet dicens quod res est in tenpore, sicut numeratum in numero, est manifesta per se ex declaratis, & similiter minor.

D. d. Vnde necesse est, &c. id est vnde necesse est vt omnia contineamn tur a tpre, & tpeos excedat illa. Et intendit per hoc, quid d. sicut alia existentia in aliquo, id est, sicut omnia, quae attribuunt alicui continenti. v. g. sicut attribuitur aliquid loco, vt aqua vasi. locus enim I continet locatum, & vas aquam: & similiter pors existentia in illo, & numerus vniversalite numeratum.

D. d. Tps igitur operat, &c. id est tpeos igitur, secundum quod continet illa existentia in ipso, & sequitur in hoc comtinens operans, quid est motus totius, necesse est dicere ipsum operari in res existentes in ipso passione corruptionis. & ideo omnes conueniunt in hoc, quod tpeos inducit senectutem, & corruptionem ad omnia, & non dicunt ipsum reno uare, & docere.

D. d. causam, prper quam attribuitur ei corruptio, & non generatio: & si vtrunque inueniatur in ipso, quia sequitur motum circularem. & dixit, tenpus enim per se, &c. id est & homines attribuunt ci corruptionem, & non generationem, quoniam, cum tpens attribuitur per se operationi, dignius est vt attribuatur operationi, quae inuenitur essentialiter in re, quam sequitur tpes scilicet in motu. & a motus naturaliter in se habet, vt per ipfum auferatur res a sua substantia: & ista ablatio inducit per se corruptionem rei: licet inducat generationem in rebus generatis per accuns. Bex motu igitur inuenitur generatio per accidens, & corruptio per se: & ex tepore inuenitur vtrunque per accidens: sed generatio per acens accidentis. tpeons enim accidit ei, cui accidit generatio ex motu, & sequitur ex illo, in quo inuenitur corruptio per se. corruptio igitur attribuitur ei, quasi fecundario, & generatio quasi per accidens purum Et, cum declarauit quod illa, quae sunt in tpe, sunt illa, quae tpeos excedit ex vtraque carte, declarauit ex hoc quod res aeternae non sunt in tpere, sic. Tps non continet res aeternas: & continet res existentes in tpre: eroo res aeternae non sunt in tpe.

D. d. Et signum eius, &c. induxit hoc ad confirmandum ex hoc, quod apparet sensul. & intendit per res aeternas corpora coelestia. apparet enim sensui quod tpers non operatur in eis: sed omnia, quae sunt in tpere, tempus operatur in eis: ergo res aeternae non sunt in tpe.

D. d. sicut illud, quid non est in tpre. & innuit separata a materia. corpora enim coelestia, licet non sint in tpre, & secundum quod tpens non continet illa, tamen sunt coexistentia cum tempore licet quod esse eorum, quod est in motu, est coexistens cum esse temporis, coexistentia quantitatis cum quantitate. res autem separatae non habent continentiam, neque coexistentiam. & ideo dixit: sicut illud, quod non est in tempore, idest in aliquo modo.

Cum declarauit quod illa, quae existunt in tempore, sunt in tempore, secundum quod illa sunt in numeto: & omne, quid est in numero, mensuratur ab illo numero: ergo necesse est vt omnia existentia in tempore, mensurentur a tempore: &, quia tenpus est numerus motus: necesse est vt mensuret res existentes in ipso, secundum quod sunt motae, aut in actu, & sunt res motae, aut in potentia, & sunt quiescentes, &, quia manifestius mensurat res motas quam quiescentes, & ratio est in eis eadem, dixit: Et, cum tempus mensuret motum, mensurat etiam quietem. D. narrauit quo modo assimilantur, &. d. omnis enim quies in tempore est i. & necesse est vt dispositio motus in hoc sit sicut dispositio quietis, quoniam quies dicitur esse in tempore secundum modum, quem dicimus motum esse in tempore scilicet secundum quod mensuratur a tempore. Et, quia anquis potest dicere quod res sunt in tempore, secundum quo sunt motae: & quiescens est contrarium moto: ergo quiescens non est in tempore, secundum quod est quiescens, ideo dixit quoniam non omne, quod est in motu, &c. id est & non debet aliquis dicere, quod res non est in tempore, nisi sit mota. quoniam quem admodum illud, quod est in motu, i. in re mota, est sicut dispositio nostra cum motu totius, non contingit in eo quod fit motum, ita est dispositio in rebus, quae sunt in tempore, idest quoniam sequitur in eis vt sint motae. D.incoepit declarare quod tempus est dignius hoc, qua motus, secundum quod non est motus, sed numerus motus, &. d. tempus enim non est motus, &c. id est & tempus est dignius in hoc quam motus scilicet vt in eo inueniatur quiescens, quoniam tempus non est motus sed numerus motus: & possibile est vt quiescens inueniatur in numero motus, cum sit possibile vt inueniatur in motu: sed esse eius in numero motus est dignius. Et, quia quiescens dicitur transumptiue, vt dicitur quod poli sunt quie scentes, & dicitur vere in eis, quae innata sunt moueri essentialiter, &quios, quae est in tempore, est vera quies, incoepit de clarare hoc, ne in eo cadat deceptio, & dixit: & non omne motum necesse est, vtquiescat. &c. id est & non omne ens necesse est vt disponatur per quietem, sed solum modo illa, que inna¬ ta sunt moueri essentialiter. & ideo dicimus quod corpora quiescunt, & non dicimus quod punctus est quiescens, cum non sit innatus moueri. & similis dispositio est in omnibus accidentibus. &, cum talis fuerit expositio, tunc, cum dixit: & non omne motum, intendit & non omne ens nisi sit error in libro. Et forte vult notificare modum motarum rerum. quae recipiunt motum quandoque, & quietem quandoque: & sunt mota, quae innata sunt carere motu. &, quod u. & non omne motum necesse est vt quiescat, sed quiescit ex motis illud, quod naturaliter habet moue i ri, & caret motu apud quietem. & sic innuit quae mota, & quae quiescentia sunt in tempore, & quae non sunt. mota enim semper non sunt in tempore, vt orbis, & similiter quiescentia se mper, vt terra, cum tempus non ex cedat ipsa. Et, cum narrauit quod quies mensuratur per tempus, sicut motus mensuratur: quoniam modus, que dicimus quod quiescens est in tempore, est idem cum modo, quo dicimus quod motum est in tempore: &, quod non sequitur vt omne, quod est in tempore, sit motum, quemadmodum non sequitur vt illud, quid est in motu, sit motum: immo illud, quid est in tempore, est remotius ab hoc, quoniam tempus non est motus, sed numerus motus: &, cum sit possibile vt quiescens sit in moto, dignius est vt inueiatur in numero moti: &, cum uarrauit etiam quod quiescentia, quae sunt in tempore, sunt mota quae carent motu, incoepit demonstrare ex prae dictis, quod necesse est ex praedictis vt tempus mensuret quiescens, & dixit: & sicut diximus superius, &c. id est &, cum posuerimus illud, quod decla¬ ratum est prius scilicet quod esse alicuius in numero est vt illud, quid est in numero, habeat aliquem numerum, qui mensuret essentiam eius: &, cum po suerimus quod esse alicuius in tempore est esse eius in numero: manifestum est, quod ex hoc concluditur quod esse alicuius in tempore est vt tempus mensuret essentiam eius. Et ipse expressit maniorem propositionem, & conclusionem, & tacuit minorem, quia est manifesta. Et, cum conclusit, quod omne, quod est in tempore, mensuratur a tempore: & quiescens est in tempore: conclusit ex hoc, quod quiescens mensuratur a tempore: & similiter motum. Et, quia ista conclusio est manifesta, & similiter minor propositio, in sermone hoc dimisit minorem propositionem, & contentus est inducere modum mensurationis motus, & quietis a tempore. quoniam dicere modum conclusionis habet in se conclusionem, licet non expresse. & ideo induxit modum conclusionis, scilicet modum mensu rationis quietis, & motus a tempore. & hoc fecit secundum abbreuiationem, Et dixit post scilicet postquam induxit comclusionem, dicentem quod omne, quid est in tempore, mensuratur per tempus: Et tempus mensurat rem motam, &c. id est &, cum sit declaratum ex hoc sermone quod tempus mensurat motum, & quietem: ergo mensurat rem motam, secundum quod res est mota, & quiescentem, secundum quod est quiescens non secundum quod est mota. &, quia quies est priuatio motus: & priuationes terminantur in respectu habituum, & mensurantur: necesse est vt mensuratio quietis a tempore nihil aliud sit qui mensurare priuationem motus: ergo mensurat motum, & eius priuationem. & hoc intendebat, cum dixit, mensurat enim motum, & quietem, quanta sunt: idest mensurat motum, quotus est, & priuationem eius. mensurat igitur motum primo, & essentialiter, & quietem secundo, & per accidens, scilicet secundum quod est priuatio motus. sicut accidit in com prehensione habituum, & priuationum. visus enim comprehendit album per se, & nigrum per accidens, secundum quod est priuatio albi. & similiter est de omnibus habitibus, & priuationibus.,

Cum posuerat, quod res aeternae non mensurantui a tempore, quia non excedit illas, & declarauit etiam quod tempus mensurat motum, & quietem, nititur etiam declarare ex hoc, quod illa, quae non mouentur, neque quiescunt, non sunt in tempore. & quia hoc non apparet, donec declaretur quod tempus non mensurat entia, quae excedit, nisi secundum quod sunt mota, aut quiescentia tantum, dixit: Motum igitur non simpliciter mensuratur a tempore, idest &, cum consyderatum fuerit mensurationem moti a tempore, apparebit quod non mensurat rem motam, secundum quod est mota simpliciter, verbi gratia substantia, aut quantum, aut quale, aut aliud modorum essendi, sed secundum quod motum est in praedica mento passionis: sed motum, secundum quod est motum, est in praedicamento, scilicet secundum quantitatem accidentem motui. & hoc intende bat, cum dixit: sed secundum quod motus eius est quantus. & est manifestum quod, cum non mensurauit rem motam, secundum quod est mota simpliciter, sed secundum quantitatem accidentem motui, dignius est ipsum non mensurare aliquid, secundum quod est ens. & similiter est intellioendum de quiescente. quoniam non mensurat ipsum, nisi secundum quod existimatur in eo quantitas non secundum quod est quiescens simpliciter, quantitas in quiescente existimatur existimatione quietis in respectu motus. Et, cum declarauit quod tempus mensurat ens, secundum quod est motum, aut quiescens, non simpliciter, sed secundum quantitatem accidentem motui, & quieti. sequitur ex hoc, vt quod non mouetur, neque quiescit, non sit in tempore. & hoc secundum conuersionem per contrapositionem. quoniam haec propositio, Omne, quod mensuratur a tempore, est aut quiescens, aut motum, conuertitur sic, omne, quod non mouetur neque quiescit, non mensuratur a tempore. &, quia proposi¬ tio, cuius conuersam per contrapositionem accepit, est dicens quod omne, quod est in tempore, est aut motum, aut quiescens, incoepit declarare hanc propositionem ex praedictis de substantia temporis, notificando causam, propter quam tempus mensurat motum, & quietem tantum, & dixit: intentio enim eius, quod est aliquid esse in tempore, &c. i. & signum eius, quod omne, quod est in tempore, est motum, aut quiescens, est, quoniam manifestum est per se, quod di cere aliquid esse in tempore, est quod tempus mensuret illud, &, quia ipsum tempus est mensura motus, & quietis & mensurans debet esse de genere mensurati: sequitur vt omne, quod mensuratur a tempore, mensuretur secundum quod est motum, aut quiescens. linea enim mensuratur per lineam, & corpu per corpus, & superficies per superficiem. & hoc manifestum est. Sed induxit hanc rationem: quoniam cum scitur causa cum scientia, tunc scientia erit perfectior.

Quia ens est duobus modis, ens semper, & ens non semper, & non ens et est duobus modis, non ens semper, & non ens non semper, & est iam declaratum quod tempus non mensurat ens semper, sed mensurat ex eo illud, cuius esse non semper est, incoepit etiam declarare hic quod tempus non mensurat non ens semper, sed illud, cuius non esse non est semper, & d. Et manifestum est, &c. id est & manifestum est igitur quod illud, quod est non ens, non sunt eius duo modi in tempore. quoniam modus eius, qui est non ens Isemper, non est in tempore, quemadmodum modus entis, quod sem per est, non est in tempore. & illud, quod est semper non ens, est illud, quid inpossibile est, vt sit aliter ab eo modo, quo est, v. g. vt diameter sit sime ter eostae. Et, cum narrauit quod tempus non mensurat. illud, quid est non ens semper, incoepit dare causam, per quam tempus mensurat illud, quod mensurat per se, & per acctdens: cum ex hoc appareat impossibilitas mensurationis eius ad illud, quod sequitur mensurationem illius simplici¬ ter: quoniam illud, quod non mensurat per se, neque per accidens, non mensurat illud omnino. Et dixit: quoniam si vniversaliter, &c. id est & hoc, quod dicimus de mensuratione, aut non mensuratione priuationis a tempore, apparet ex praedictis de mensuratione entis ab eo, quoniam, si vniuersaliter tempus mensurat de entibus per se motum, & mensurat alia entia per acci dens, id est quia coniunguntur cum motu, manifestum est quod omne, cuius esse mensura t tempus, mensurat ipsum, secundum quod est motum, aut secundum quod est mobile: illud autem, quid non potest moueri, esse eius non mensuratur a tempore. Et, cum declarauit quod tempus mensurat de entibus illud, in quo est motus, aut potest esse in eo, dixit: Omne igitur corruptibile, &c. id est omne igitur, quod fuerit corruptibile, aut generabile, & vniuersaliter illud, cuius tempora in suo esse, & non esse sunt terminata, necesse est vt esse eius, & non esse eius sint in tempore: quia esse motus est possibile in non esse eius, & non est ita in eo, quod est non ens semper. quoniam priuationes istorum, cum sunt consyderatae in subiecto propinquo eis, sunt terminata per tpeos. Et quasi intendebat notificare quod iste modus entium est ille, cuius esse, & non esse mensurat tenpus, non ille cuius esse, & non esse est semper. Et, quia a generabilia, & corruptibilia mensurantur a tempore duabus de causis, quarum vna est quia sunt mota, aut mobilia, secunda autem est, quia tpmens excedit illa in vtraque parte, & iam dedit causam primam in hoc, & modo induxit secundam, & dixit est enim tempus, &c. i. &, esse generabilium, & non esse determinantur a tempore, quia excedit esse eorum & esse subiectorum, quae innata sunt, vt in eis inueniantur ista. quoniam per hoc, quod excedit esse subiectorum, excedit tempora priuationis eorum. quoniam tempora priuationum rerum terminantur per tempora subiectorum suorum oropinquorum, in quibus est possibilitas essen di illarum rerum. v. g quoniam priuatio Boc. secundum quod praecedit suum esse, terminatur per tempus, quando accipitur in respectu subiecti propinqui ei. v. g ex quo sperma adiuiigebatur cum sanguine menstruo. cum autem priuatio eius accipitur in respectu possibilitatis eius in prima materia, in uenietur infinita in praeterito. & similiter priuatio eius, quando priuatur res in praeterito, est infinita in futuro, secundum hoc igitur, si dicatur in istis quod tempus terminat priuationem eorum, erit secundum vnum modum. ista enim sicut iam diximus, non est possibile vt tempus mensuret suum non esse, nisi in respectu subiecti terminan. & haec est priuatio, quae praecedit esse, scilicet cum quo communiungitur pos¬ sibilitas esseitiae. priuatio vero, quae est post esse, cum non coniungitur, cum ea possibilitas essendi secundos & hoc non est nisi in rebus reciprocatis: non mensuratur per tempus pmnino. illud autem, per quid mensuratur esse alicuius secundo, & sunt illa, quae reciprocaut temposs suarum priuationum, sunt terminata per tempus: vt quando aqua oeneratur, ex aere, & aer ex aqua. & substantiam rerum generabilium, & corruptibilium scilicet propinquam, innuit, cum dixit: & quantitatem substantiarum, in quibus sunt, quoniam priuationes rerum terminatarum sunt in substantiis, in quibus inueniuntur res. Et cum declarauit quod tempus non mensurat illa, quorum priuatio est semper, quia non mensurat priuationem alicuius, nisi in respectu sui esse, & ista nunquam habebunt esse, ideo tempus non mensurat non esse eorum, cum hoc, quod tempus etiam non excedit non esse eorum. & declarauit cum hoc quod tempus mensurat entia, secundum quod sunt, mobilia motu nouo, & corruptibiui, incoepit etiam inducere seundum modum priuatorum, & sunt illa, quae possunt mensurari a tempore, & dixit: Nom ens vero, &c. id est modus vero non entis, in quo dicimus quod tempus mensurat suam priuationem, necesse est ipsum esse, aut in praeterito, vt Homerus, aut in futuro, vt eclipsis, et alia futu ra. & est necesse in priuatis, quae terminantur a tempore, vt sint in praeterito, aut suturo, quia priuatio non imaginatur, nisi in respectu eius, cuius est priuatio. & ideo, cum etiam terminatur a tempore, erit per respectum eius ad tepus essentiae illius re priuatae. & ideo sequitur, vt omne, cuius non esse est terminatum, vt sit aut in pterito, aut in futuro.

D. d. & tpeos continet, &c. id est & tempus continet istos duos modos essendi scilicet quod iam fuit, & quod erit: si ex vtralibet parte inspexeris scilicet ex futuo, aut praeterito. Et intendebat innuere per hoc, quod causa in hoc, quod tempus terminat priuationes istarum rerum, ita, quod possumus dicere quod tot anni sunt elapsi a tpere eclipsis, est hoc, quod hoc tempus terminatilla. & ideo dixit post. Et quod est ex non ente, non determinatur a tempore, id est, & illud, quid est non ens, quod determinatur atpe, est econtiario non enti, quod non determinatur a tpe. non ens enim quod determinatur a tpre, est illud, quid fuit, aut erit: non ens autem, quid non determinatur a tempore, est illud quod nunquam fuit, aut erit, neque est modo. Et, quia iste modus non entis differt ab illo modo alio in hoc, qui oppositum illius inuenitur quandoque, & oppositum istius inuenitur semper dixit: & quae sunt talia, &c. id est & est poprium huic generi priuationis hoc, quod oppositum eius est semper, vt dia metrum esse simetrum costae. diametrum enim esse assimetrum est semper & ideo ipsum esse simetrum nunquam est.

D. d. & hoc non est in tpre, neque si metrum, id est & ipsum esse assimetrum non est in tpe, quia est necessarium: neque etiam ipsum esse simetrum est in tpre, quia est oppositum ad assimetrum.

D. d. & ideo est non ens semper. i. & ideo diametrum esse simetrum est non ens semper, quia est contrarium ei, quod est ens sempe scilicet ad assimetrum. Et, cum narrauit quod illa, quae sunt semper priuata, sunt illa, quorum contraria sunt semper: & sunt illa, quorum esse & non esse non terminat tmens: narrauit quod secundus modus priuationum est oppositus istis, & dixit. illa autem, quorum contraria, &c. id est priuata autem, quorum contraria, &c. id est priuata autem quorum contraria non sunt sem per, possunt esse quandoque, & non esse quandoque, econtrario alio modo priuationis, & veneratio, & corruptio sunt semper hoc modo entium. Quo pacto ipsum Nune continuat tempus.

Cum narrauit prius quod instans in tpere est tanque punctus, & quomodo est vnus punctus, & quomodo est vnus, & multus, reuertitur etiam hic, & complet intentio nem in eo, quia intendit inducere modum, quo assimilatur puncto, & quo differt. Et dixit: Instans vero est copulatio temporis. &c. id est, & istans est cam in hoc, quod tempus praeteritum est copulatum cum futuro, non diuisum ab eo. & est eadem causa in hoc, quod praeteritum diuiditur a futuro. quoniam per hoc, quod est differentia, vel terminus communis, est causa continuationis praeteriti cum fu¬. turo.

D. d. & extremum temporis, id est & est extremum duorum temporum. fu¬. turi nanque, secundum quod est principium, praeteriti autem secundum quod est finis. Et, quia punctus in hoc est, sicut instans scilicet in hoc, quod copulat lineam, secundum quod est ter minus communis duabus lineis insimul & diuidit illam, secundum quod est finis vnius, & principium alterius, dedit dicitur am in hoc inter instans, & punctum, & dixit: Sed hoc non est manifestum, &c. id est sed haec diuisio, quae est in instant, scilicet quoniam est principium futuri, & finis praeteriti, & similiter copulatio, non est manifesta, sicut est in puncto. Et causa in hoc est. quoniam punctus acceptus in linea est fixus demonstratus bis, & instans non est fixum, neque demonstratum bis,

D. d. & instans est punctus ex potentia, id est & instans, quia est non fixum, ideo est in potentia, & punctus, quia est fixus, est in actu: & sic instans secundum veram similitudinem est punctus in potentia.

D. d. & secundum quod instans est tale, &c. id est & secum dum quod instans ligat tempus, & diuidit illud, quando accipitur, secundum quod est diuidens, est duo secundum terminos: est enim principium futuri, & finis praeteriti: & principium est aliud a fine secundum definitionem, & secundum quod est differentia, vel terminus communis est idem. & hoc intendebat, cum dixit: & secundum quod ligat est idem. Et, quia hoc manifestius est in puncto cum lineis, quam in instanti cum tempore, d. Et quemadmodum igitur in lineis mathematicis, et cae. idest quoniam non erunt idem omnibus modis, scilicet quia est idem vno modo, & & duo alio modo. D.dedit modum, quo non sunt idem, & dixit: quoniam, cum diuiserimus lineam, &c¬ idest, quoniam, cum diuiserimus li neam, per ipsum, erit finis vnius lineae, & principium alterius: & sic secundum quod est principium, est alterius rationis ab ipso, secundum quod est finis.

D. d. secundum vero quod est vnum, &c. id est secundum vero quod est vnus punctus, non est in eo diuersitas. & intendit quod vnus punctus per e est duo secundum rationem: & secundum quod est duo diuidit lineam: & secundum quod est vnum copulat illam. Et, cum declarauit hoc de puncto cum linea, incoepit declarare hoc de instanti cum tempore, & dixit: & similiter instans est quodammodo, &c. i similiter instans quodammodo est diuidens ips in potentia, non in actu in praeteritum, & futurum: & est modus, secundum quem est duo scilicet secundum quod est princ ipium vnius, & finis alterius: & alio modo est extremum commune ambobus, quid facit illa adunari: & est modus, secundum quem est vnum: & ita est vnum in potentia.

D. d. & diuisio, & adunatio sunt idem in eodem, &c. id est & diuisio, & adunatio sunt vnius essentiae, secundum vero essentiam, & definitionem differunt: quoniam definitiones eorum sunt contrariae & ista diuisio, quae accidit puncto, est diuisio relatiua, non in eius substantia: quoniam punctus non diuiditur, sed solummo diuiditur, secundum quod est principium in respectu, & finis in respectu.

Cum declarauit quod instans est illud, quod ita se habet ad tempus, sicut punctus ad lineam, & hoc nomen instans vsitatur transumptiue de tempore propinquo huic instanti vero, & de illo, quod continet ipsum ex vtraque prte, not ificauit hoc, ne aliquis existimaret quod verum instans est diuisibile, & dixit: Quaedam igitur, &c. id est quaedam igitur attribuuntur huic instanti vero, & quaedam attribuuntur tempori propinquo isti, quod tempus nominatur nomine veri instantis. vt dicimus, Soc. veniet nunc, id est in hoc instanti, intendendo quod veniet hodie, aut in tempore pro inquo huic vero instanti &.

D. d. pellum vero, quod, fuit in llion, &c. id est bellum vero, quod fuit in Ilion, non dicitur esse nunc: licet hoc tempus idem sit continuum cum vero instanti, in quo fuit bellum: quoniam hoc tempus non est propinquum illi instanti vero.

Vult in hoc sermone exponere dictiones vsitatas, quae significant in tentiones existenres in tempose, vt quando, & ecce, & pauloante. & incoepit a quando, cum sit famosius, & dixit: Quando vero est tempus terminatum apud instans praecedens, i, haec autem dictio Quando, significat tempus terminatae quantitatis per instans praecedens, quod est principium illius facti, de quo interrogatur, & in stans posterius, quod est finis illius facti, quando illud tempus notae fuerit distantiae ab instanti praesenti.

D. d. necesse est enim vt finmatur apud instans, idest necesse est enim vt finiatur tempus, de quo interrogatur, per quando, id est determinetur per in stans praesens scilicet distantia eius ab eo v. g. cum dicitur, quando fuit capta llion, & dicetur, in tali dic, talis mensis, talis anni. dies enim terminantur, per mensem, & mensis per annum, & anuus per suam distantiam ab instanti praesenti. & sic dies, in qua capiebatur, terminatur per instas, quid est principium, & instans quod est finis, & per suam distantiam ab instanti praesenti. & similiter, si captio fuerit in quinque horis, aut sex, tunc illae horae terminantur per tria instantia.

D. d. quando igitur futurum, &c. i. quando futurum est quantitatis inter duo id est stantia, futurum, scilicet quod est ante factum, & futuium, quod est post. D.d. & quando praeteritum est quam titatis temporis inter futurum nunc, & praeteritum. Et intendit inter fu turum, quod est post factum, & praeteritum, quod est ante ipsum. & hoc tempus terminatum per duo instantia est terminatum per praesens instans.

Cum declarauit quod, quando est tempus determinatum per instans praecedens, & instans posterius, terminantia rem factam, est terminatum etiam per suam distantiam ab intanti praesenti, incoepit querere de tempore, vtrum sit finitum, aut non, & dixit: Si igitur, &c. id est si igitur omne tempus potest induci in responsione ad quando: & omne, quod po est induci in responsione ad quando. est teiminatum: eroo omne tenpus est determinatum: & omne de¬ terminatum est finitum: ergo omne tempus est finitum. & cum vnaquaeque partium temporis est finita, quaeredum est vtrum illud, quod est congregatum ex partibus finitis est finitum, aut infinitum. existimatur igitur, quod compositum ex partibus finitis est finitum. & ideo dicit post: Vtrum igitur, &c. id est vtrum ligitur tpers, &c. &, si omne tempus, quod accipitur pars tperis totalis, est finitum, quaerendum est, vtrum dispositio in vni uerso tempore est sicut dispositio i partibus scilicet vtrum vniuersum tempus est finitum, quemadmodum quaelibet perseius est finita: &, si omne tempus est finitum, deficit suum esse, & non conti nuatur. & hoc intendebat, cum dixit: vtrum tmens deficiet, aut non, id est an deficiat esse secundum genus.

D. d. Amplius vtrum est idem, &c. id est &, si non deficiat esse vtrum est hoc, propter quod temper sit vnum post illud, ita, quod infinitas temporis sit propter generationem. & corruptionem perpetuam in partibus, sicut est dispositio in motibus consequentibus, & indiuiduis genera bilibus, aut est idem, sed iteratur infinities, secundum quod corpus sphaericum mouetur circulariter. Sed voluit exprime re, quod impossibile est tempus deficere, licet post dicat hoc, quoniam hoc manifestum est per se. quod enim deficit, deficit in aliquo tempore: &, si tempus deficiet tunc, erit tempus aliud a tempore deficiente. & ideo nullus potest auferre tempus, absque eo, quin ponat aliquod tempus: immo qui aufert tempus, ponet ipsum necessario. &, cum impossibile est auferre tempus emanet perscrutari vtrum tempus acquirat aeternitatem ex successione, aut ex reciprocatione. &, quia tempus sequitur motum, dixit: si igitur, motus, &c. id est si igitur fuerit possibile inuenire aliquem motum vnum circularem, qui sit causa in omnibus motibus, tunc erit idem in omnibus motibus tamens circulare etiam. &, si fuerit impossibile inuenire aliquem motum perpetuum, sed comsequens successiuum, tpera erunt successiua: & erit impossibile inueniri idem tempus reciprocatum, sed succedens, & successiuum.

Cum quaesiuit vtrum tempus sit perpetuum propter hoc, quod est idem, aut propter hoc, quod est successiuum, & narrauit quod dispositio in hoc in tpere sequit dispositionem, in motu, incoepit innue re modum. ex quo certificatur quod tpeos est perpetuum, & circularem, & quod perpetuitas est ei ex hoc modo, & dixit: Et. quia instans, &c. id est &, quia instans secundum suam substantiam, & suam naturam est finis tperis praeteriti, & principium futuri, & hoc non est in respectu eiusdem temporis, sequitur vt dispositio eius sit sicut dispositio puncti, qui est in circulo, non puncti, qui est in linea recta. punctus enim, qui est in linea recta, pont imaginari principium lineeabsque eo, quod sit finis lineae alterius: & similiter potest imaginari finis lineae absque eo, quod sit principium alterius instans vero, secundu quod est praesens. non pont imaginari, nisi listinguens inter duo tempora, scilicet praeteritum, & futurum, vbicumque ponatur in tpe licet siue ponatur in millesimo praeterito, siue in millesimo futuro, sicut est dispositio in puncto, qui ponitur in circulo, vbicunque ponatur. Et, cum fuerit communiunctum huic, quod tempus se quitur in sua specie speciem motus & est declaratum quod in omni instanti, in quo inuenitur principium, est & finis, & omne instans, in quo inuenitur finis, est principium, & ista est dispositio lineae circularis cum pum cto imaginato in ea, necessanio sequitui motum circuli. est igitur motus circularis, continuus, aeternus, vt post declarabitur. Et, cum narrauit quod instans est principium, & finis duorum diuersorum, ex quo existimatur quod instans est diuisibile, aut quod contraria inueniuntur in eodem d. quemadmodum in circulo gibbositas, & concauitas. &c. i, & quem admodum in circulo gibbositas, & concauitas suntidem indiuisibile, & circulus subiectum gibbositatis, & com cauitatis est idem indiuisibile, & est linea circulata, ita instans, quod est positum principium, & finis, est in se indiuisibile, sed est diuisibile in respectu duorum. Et intendebat, quoniam quemadmodum non sequitur ex hoc, quod posuimus, quod linea circulata habet gibbositatem, & concauitatem, vt inter mibbositatem, & concauitatem sit aliquod diuisibile, scilicet vt linea sit diuisibilis latitudine, ita est dispositio in instant, scilicet quoniam non sequitur ex hoc, quod principium & finis, vt sit diuisibile. Dende dixit: vnde existimatur sem per, &c. id est & quia instans diuidit ienpus praeteritum a futuro, qui est finis illius, & principium istius, existimatur quod tempora sunt multa, & fiunt vnum post aliud, & non est ita. quoniam, & si instans diuidit tempus quodam modo, tamen compulat ipsum alio modo, vt post declarabitur. Deinde dixit: similiter tempus, &c. id est &, quia de tempore non demonstratur, nisi instans tantum scilicet quod illud, quod est ex eo, non est, nisi instans tantum, & non est ita, quod demonstratur bis, & cum hoc est principium futuri, & finis peteriti, ergo esse tperis est semper in principio, & fine. &, quia instans diuidit illud, existimatur esse vnum post aliud,

Deinde dicit: instans enim non est principium, &c. id est & est necesse vt tempus sit semper, & nunquam deficiat, quia instans est principium, & finis. & impossibile est vt iit principium, & finis eiuidem temporis. id est ex eadem parte. quoniam, si ita esset, tunc idem esset principium, & finis eiusdem, & eodem modo, quod est impossibile. &, cum instans non fuerit principium, & fiis eiusdem temporis, v. g. praeteriti aut suturi, sed duorum temporum, quoium, vnum est piaeteritum, & alterum futurum. ergo tempus nunquam deficiet, quoniam illud, quod est ex eo, est instans: & instans semper est principium temporis, & finis temporis. & hoc intendebat, cum dixit: tempus igitur semper est in principio.

Cum descripsit quando, & soluit quaestionem accidentem ex eo in tenpore, incoepit etiam declarare quid significat haec dictio Ecce, & d. quod ista dictio significat partem temporis propinquam vero instanti, scilicet indiuisibili, & inducitur in responsione ad quando. pars enim aut erit in tprefu turo, aut in praeterito. verbi gratia, sicut dixit in futuro dicere, quando ambulabit Soc. et rtundetur, ecce anibulat scilicet quando ambulatio fuerit propinqua instanti, in quo fuit interrogatus per hanc dictionem quando. & in praeterito dicere, quando ambulauit Soc. & ecce, iam ambulauit, quando ambulatio fuit propinqua instam ti, in quo fuit interrogatum. Et signum eius, quod haec dictio non significat tempus remotum ab instanti praesenti est hoc, quia non respondetur per illam ad interrogationem per quando in rebus remotis ab instanti prae senti. v. g. cum dicitur quando fuit capta Ilion, quoniam tunc non dicitur, ecce, iam fuit capta Ilion

Significata istarum omnium dictionum sunt quasi species earum, quae significat haec dictio Quandoomnia enim sunt quando, id est inducum tur in responsione ad quando. Pau loante igitur, sicut dixit, est quando propinquum est instanti praesenti, sed non est nisi pars temporis praeteriti. quod non est in ecce, quoniam est pars praeteriti & futur, scilicet propinqua instanti. v. g. dicere, sicut dixit quando venit Soc. & respondetur pauloante, quando aduentus suus fuerit propinquus instanti praesenti. Pridem vero, & Antiquitus significat, vt dixit, quando remotum est ab instanti praesenti, & sunt partes ten poris praeteriti.

Deinde dicit: Subito autem significat aliquid esse in tempore insensibili, id est in tempore valde veloci, ita, quod ante nescitur illud fic ri, quoniam subito habet in se haec duo.

D.E. omnis transmutatio, &c. i aufert substantiam transmutari: tram mutatum enim x. smutatur in sua substantia. omnis igitur transmutatio natu: aliter aufert substantiam transmutati, in quacumque specie fuerit transmutatio, nisi in loco. D.d & in tempore generatur, & corru pitur, &c. id est & quia omne generatum & corruptum in tempore generatur, & corrumpitur, ideo qui consyderauit generationem, & attribuit ipsam tempori propter hoc, quod fit in tempore, attribuit tempus maximae scientiae. credidit enim ipsum esse causam scientia, & causam bonorum genera bilium. & qui consyderauit ipsum secundum hoc, quod corrmptio fit in eo, attribuit ipsum maximae ignorantiae, sicut narrauit de Pythagoricis. isti enim attribuunt ei obliuionem, & cor ruptionem. Et, cum induxit has duas sententias, rectificauit sententiam de Pythagoricis, & dixit: & be ue dixerunt, id est quoniam, si tiamsmutatio at tribuatur tempori aliquo modo essentiali, dignius est, & propinquius vt attribuatur ei corruptio, qui generatio, vt praedixit. D.induxit causam in hoc, & dixit: transmutatio enim per se, &c. id est & corruptionem attribui ipsi est dignius qua generationem attribui ei: quia sequitur transinutationem, & transmutatio per se aufert natutam entis. quoniam transmutatio alicuius extrahit illud ab illo, cum quo est, & transmutatio non est causa esse & generationis nisi per accidens. Esse enim non est essentialiter in aliquo ente, nisi ex causa generante, & agente, quae est aut narura, aut anima, aut intellectus. esse autem formaerei generatae ex transinutatione rei prae cedente, quae dicitur generatio, est per accidens. quoniam illa transmutatio in rei verirate aufert formam transmutati, quae est contraria formae generabili essentialiter. Est igitur causa formae generabili per accidens, & corruptae per se.

D. d. Et quod significat hoc, &c. i, vt niihi videtur & signum eius, quod generatio non at tribuitur tempori, & attribuitur ei corruptio, est quod generatio, quia est in re ex causa extrinseca sensibiliideo semper attribuitur illi causae: corruptio vero, quia est de essentia nei absque eo, quod habet causam extrin secam sensibilem, ideo homines at tribuunt ipsam tempori. Et, quia corruptum est duobus modis, modo, qui corrumpitur ex alio scilicet extrinseeo, & modo, qui corrumpitur ex se icet quoniam causa corrumpens in eo est in se, notificauit quod illud, cuius corruptio attribuitur tempori, est corruptum, quod corrumpitur ex se propter latentiam suae cause, & dixit: & hoc proprie, &c. & dixit hoc, quia ratio erus est propria quibusdam corIuptibilibus: & in initio sermonis dixit expresse quod corruptio attribuitur tempori simpliciter. & ideo declarauit hic quod illud, quod fuit acceptum simpliciter, est particulare. & ideo qui mortuus est gladio, non di citur corrumpi ex tempore: & qui mortuus est ex se, vita humana completa, dicitur quod eius corruptio est ex tempore. Et, quia tempus non est transmutatio, & transmutatio est illud, cui attribuitur per se corruptio, tempori vero attribuitur, quia sequitur transmutationem, Ideo de clarauit hoc, & dixt: sed author illius, &c. id est sed illud, quod agit corruptionem rei. non est tempus: sed tenpus sequitur agentem corruptionem rei essentialiter, & est transmutatio: quoniam necesse est vt transmutatio sit in tempore. Et, cum declarauit ista de tempore, fecit rememorationem, & summam de hoc, quod declaratur, & dixit: lam igitur narrauimus, &c. id est iam igitur narrauimus esse tempus, id est dissoluimus quaestiones accidentes in eius esse, & de¬ clarauimus post substantiam eius, quid est. & quot habet modos.

D. d. & instans quid sit, &c. id est determinauimus has dictiones.

Cum declarauit quod tempus est numerus motus, & quod instans est terminus inter tempus praeteritum, & fu¬. turum, vult declarare quod omnis trans mutatio est in tempore, & quod impos sibile est vt aliqua transmutatio sit non in tempore, v. & in instanti, & dixit: Et. cum iam determinauimus &c. id est &, cum iam determinauimus substantiam temporis hoc modo. manifestum est ex hoc, quod omnis transmutatio, & omnis motus est in tempore, & quod impossibile est vt motus siat in instanti indiuisibili. Et videtur ipsum intendere per motum, motum translationis proprie, & per transmutationem omnes modos motuum: & hoc erit ad confiimandum. Et, si intendebat per motum illud. quod intendebat per transmutationem, tunc vteretur nominibus synonimis, quod difplicet expositoribus. Et, cum po suit, quid illud, quod vult declarare in hoc loco, est quod omnis transmutatio, & omnis motus est in tempore incoepit declarare hoc, & dixit: velo cius enim, & tardius, &c. id est manifestum est enim per se quod omnis transmutatio, & omnis motus disponitur in respectu alterius motus, aut per velocitatem, aut per tarditatem. Et, cum posuit hanc propositionem, incaepit exponere nomen, quod significat velocitatem, & dixit: Et intelligo, &c. i. & quod dicitur esse velocius altero duorum motorum est illud, quod pre acquirit rem, ad quam mouetur in dimensione aequali, & vno modo motus. & hoc intendebat, cum dixit: in motu aequalisci id est in specie. quoniam non dicitur quod illud, quod mouetur in circulo, est velocius illo, quod mouetur in recto. D.Iduxit exemplum, & dixit, v. g. in translatione, &c. id est & illud, quod ante pertransit circulum, aut lineam rectam, illud dicitur veocius. Et, cum posuit quod velocius est praeacquirens dixit: Et praeacquirens est praecedens. & hoc manifestum est per se. Et, cum conclusit ex his duabus propositionibos quod omne transmutatum, aut est prius, aut posterius posuit etiam quod omne prius, & posterius est in tpere. & ad declarandum hoc exposuit haec nonia prius, & posterius & dixit: dicitur enim posterius, s&c. id est & prius, & posterius in motu definiuntur per rpeos. posterius enim duorum motorum est remotius ab instanti, ex quo incoepit motus, & prius eorum est propinquius. Et, cum posuit quod in definitione prioris, & posterioris accipitur instans, incoepit definire instas, ad declarandum ex hoc quod prius, & posterius sunt in tempore, & dixit: & instans est terminus, &c. id est differentia ommunis, sicut pfnctus, qui est terminus ommunis inter duas lineas. ergo manifestum est quod instans est in tpre, secundum quod finis est in finito, & terminus in terminato. & hoc intendebat, cum dixit: & ideo instans est etiam in tempore. Et syllogismus componitur sic. Instans est terminus duorum temporum, & omnis termin est in re, cuius est terminus: ergo in stans est in re, cuius est terminus: Et res, cuius est terminus, est tempus: ergo instans est in tempore, scilicet secundum quod terminus est in terminato. Et, cum declarauit quod in stans est in tempose, & iam declarauit quod posterius est remotius ab instam ti, & prius est propinquus, dixit: prius enim, & posterius, &c. id est &c. cum sit declaratum quod posterius est illud, quod est remotius ab instanti, & prius est propinquius, & instans est in tempore, sequitur ex hoc, quod prius, & posterius sunt in tempore. quoniam illud, in quo est instans, est illud, in quo est illud, quod significat hoc, quod dicimus scilicet remotius ab instanti, & propinquius ei: &, quia iam declarauit quod instans est in tempore: ergo remonus etiam, & propinquius sunt in tempore. sed ista sunt partes temporum, & instans est terminus istorum temporum. Et, cum descripsit quod pri est illud, quid est propinquius instanti, & posterius illud, quod est remotius, & hoc non est verum, nisi in priori, & posteriori in futuro, incoepit de clarare duos modos prioris, & posterioris in tempore futuro, & praeterito, & dixit: Et intentio eius, quod est prius in tempore, &c. & sermo eius est manifestus. dicimus enim quod Plato prior est Alexan. quia est remotior ab hoc instanti, & dicimus quod Alexam. est posterior, quia est propinquior huic instanti, & econtrario est de tempore futuro. dicimus enim quod ascensio solis in crastino est prior suo esse in meridie: quoniam ascensus eius est propinquior huic instanri quae esse eius in meridie: & esse eius est remotius: quia est remotius ab hoc instanti. ergo prius hic est contrarium priori illic, & posterius posteriori. Et, cum declarauit hoc, induxit conclusionem ex istis propositionibus, & dixit: Et, si prius est in tempore, &c. i. &, cum manifestum est ex hoc, quid dicimus quod in omni transniutatione inuenitur prius, & posterius: & prius, & posterius sunt in tpre: ergo manifestum est quod omnis transmutatio, & omnis motus sunt in tempore. Et quaerit quomodo potest esse hoc. nos enim vide mus transmutationes quasdam, quae fiunt non in tempore, vt illuminatio totius oricontis a sole, & totius domus a candela, & sicut factio for¬ mae. rei generatae in actu. existimatur enim quod hoc est aliquod indiuisi bile, sumus enim inter duo, aut concedere hanc demonstrationem esse vniuersalem, & dicere sensum peccare in istis rebus, & quod non comprehendit tempus propter velocitatem eacum: aut iste sermo erit particularis scilicet quoniam non est verus, nisi de quibusdam transmutationibus, in quibus inuenitur velocius, & tardius. Et ad hoc dicemus quod transmutatio dicitur aequiuoce de transmutatione, quae est per se, & de transmutatione, quae non est per se, sed est finis transmutationis. finis enim rei non est de natura rei. T& quia transmutationes, quae sunt non in tempore, sunt fines transmutarionis: & non sunt transmntationes nisi equiuoce: ergo in omni transmutatione vera inuenitur velocius, & tardius. Et omne, in quo inuenitur velocius, & tardius, inuenitur in eo prius & posterius: & omne, in quo inuenitur prius, & posterius, est in tpere: ergo omnis transmutatio est in tpere: siue finis transmutationis fuerit de genere illius, siue de alio genere. & hoc declarabitur bene in Sexto.

Perscrutatur hic in tempore de duobus. Quorum vnum est, quo modo est dispositio temporis in esse, scilicet si habet esse extra animam, sicut est in anima, ita, quod, si anima non esset, esset tempus: aut, si anima non esset, non esset tempus, nisi in potentia: quemadmodum nume rus non est, nisi anima sit, nisi in potentia. & hoc intendebat, cum dixit: quomodo est dispositio, &c. Quaestio autem secunda est, quare tempus inuenitur in quolibet, siue quiescente, siue moto. Nos enim comprehendimus tempus in terra, & in mari, & in coelo, sicut dixit & tempus est accidens motui: vnde necesse est vt non inueniatur nisi in mobilibus. & hoc intendebat, cum dixit: Et quare homines dicunt. Et intendebat per terram quiescens, & per coelum motum. & quasi dicat, & quare homines dicunt quod tempus ita est in quiescente, sicut in moto. D. incoepit sol uere secundam quaestionem, & dixit: Dicamus igitur quod tempus est, id est & tempus existit in rerra, & mari, & coelo, quia est accidens motui & forma eius, cum sit numerus il¬ lius scilicet quoniam numerus est accidens numerati: &, cum tempus est numerus rerum mobilium, & numerus inuenitur in numerato: & ista omnia, scificet terra, coelum, & mare naturaliter habent moueri: siecesse est vt tempus inueniatur in eis. Sed sciendum est quod non eodem ordine inuenitur in istis. quoniam primo inuenitur in coelo, & inuenitur in aliis motis secundo, propter hoc, quod inuenitur in coelo: & inuenitur etiam in quiescem te, propter hoc, quod inuenitur in moto.

D. d. sunt enim omnia in loco, id est & causa in hoc, quod ista, in quibus inuenitur tempus, innata sunt moueri, est esse eorum in loco. omne enim quod est in loco, innatum est moueri, quia est corpus.

D. d. & tempus, & motus, &c. id est & quod est ex istis rebus motum in potentia, & est illud, quod est quiescens, tempus inuenitur in eo in potentia: & quod est motum in actus tempus inuenitur in eo in actu.

Cum dissoluit secundam quae ¬ stionem, reuersus est ad primam, & dixit: Et quaeritur etiam vtrum sit possibile, &c. id est & quaeritur de tempore vtrum inueniatur extra animam, sicut est in anima. & sic erit, licet non comprehendatur ab anima, si posuerimus animam deficere, sicut erit, si apprehendatur ab anima. & ista est dispositio entium naturalium, aut est impossibile vt sit in actu, nisi anima sit. D.incoepit declarare hoc, & dixit: Dicamus igitur quod, cum numerans non fuerit. ergo numerare non erit, id est &, cum res numerans, quae est anima, non fuerit, tunc numerare, quod est actio rei numerantis, non erit.

D. d. manifestum est igitur quod numerus, &c. id est & cum numerare, quod est actio nuhuerantis, non fuerit, ma¬ nifestum est quod numerus non erst. nune.¬ tus enim aut est numeratum, aut actio numerantis in numerato, id est illud, per quod numerat numerans. & hoc intendebat, vt mihi videtur, cum dixit, aut illud, per quod numeratur, i, aut illud, per quid numerat numerans. &, cum manifestum est quod numerans non est numeratum, ergo est actio numerantis in numerato. & est manifestum quod cum numerans non fuerit, actio einon erit.

D. d. Et, cum nihil innatum. fit, &c. id est &, cum sit declaratum quod, cum numerans non fuerit, non erit nume rus: & est impossibile aliquid aliud numerare praeter animam. & de anima intellectus: manifestum est quod, si anima non fuerit, non erit numerus: &, cum numerus non fuerit, non erit tempus. TEt, quia esse numeri in anima non est omnibus. modis esse in anima: quoniam, si ita esset, esset fictum, & falsum vt Cnimera, & Hircoceruus: sed esse cius extra mentem est in potentia propter subiectum proprium, & esse eius in anima est in actu scilicet quando anima egerit illam actionem in subiecto praeparato ad recipiendum illam actionem, quae dicitu numer, dixit, nisi ex illo sit, &c. id est &¬ cum non fuerit anima, non erit tenpus. nisi aliquis dicat quod erit, & si an ma non fuerit, ex illo quod, cum fuerit in actu, tempus erit in potentia. & hoc est propter suum subiectum proprium scilicet motum. Et hoc intendebat, cum dicit, v.g. quoniam possibile est vt mot sit absque eo, quod anima sit, id est motus erit, & si anima non erit. & secundum quod prius & posterius sunt in eo numerata in potentia, est temper in porentia: & secundum quod sunt numerata in actu est tempus in actu. tempus ligitur in actu non erit, nisi anima sit: in potentia vero erit, licet anima non sit. D.d. & quod prius, & posterius sunt in motu, id est & non potest aliquis dicere quod tempus est, & si anima non erit, nisi quia motus est, & si anima non fuerit. & similiter sunt in eo prius, & posterius: & tempus nihil aliud est quoi prius, & posterius in motu, sed secundum quod sunt numerata. & ideo indiget in hoc, quod sit in actu, anima scilicet secundum quod est prius, & posterius numerata. Et qua si per hoc, quod dixit, & tempus est haec duo, secundum quod sunt numerata: innuit quod tempus diminuitur ab eo ex esse perfecto extra animam hoc, quod numeratur ab anima tantum. secundum ivitur, hiunc modum dicitur tempus habe re esse extra animam simile perfecto, & si non sit perfectum. Et ista perscrutatio de tempore magis est Philosophica, qu Naturalis. sed induxit ipsam in hoc loco, quia est causa in ip ium latere, scilicet quioa est diminutum in se.

Et, cum declarauit de substantia temporis, quod est numerus motus secundum prius, & posterius, quaerit hic quis motus est iste, scilicet cuius numerus est tenpus scilicet vtrum est numerus cuiuslibet motus, aut alicuius. &, si est numerus cuiuslibet motus, vtrum attribuatur eis eodem modo, aut principaliter, & secundario. Et dixit: Et quaerendum est, &c. id est & ista quaestio accidit, sicut diximus. quoniam, si posuerimus quod est nu merus alicuius motus, sequitur vt non numeret alios motus. &, si posuerimus quod est numerus cuiuslibet motus, sequitur vt tempus multiplicetur per multiplicationem motuum. Et, cum narrauit quod in ista quaestione est difficultas: dixit: Dicamus icitur in hoc, quod est numerus, &c. id est quod est nu merus cuiuslibet motus, quia omnis motus est in tempore: & est in tempore, quia tempus numerat ipsum: & siue motus fuerit generatio, aut corruptio, aut augmentatio, aut alteratio, aut translatio, tempus nume¬ rat ipsum, quia est in tempore. Sed debes scire quod tempus, licet sit nu merus cuiuslibet motus, tamen non eodem modo, sed secundum prius, & posterius, quoniam est numerus aliorum motuum praeter translationem, quia est nume rus translationis, quoniam, si translatio non esset, non esset tempus. si alteratio non esset, neque augmentatio, neque generatio, neque corruptio. &, si esset translatio tantu, esset tempus. &, si de modis traslationis non esset translatio circularis, non esset tempus: & de circu ari velocioris circulationis, scilicet diurni motus. tempus igitur, & si non est iu merus cuiuslibet motus, tamen attribuitur eis principaliter, & secundario¬ Et, cum narrauit quod tempus est nu merus cuiuslibet motus hoc modo. L Secundum igitur quod tempus, &c. id est secundum igitur quod tempus sequitur motum, & accidit ei quod est numerus cuiuslibet motus. &, quia sequitur motum simpliciter, quicumque sit, necesse est vt sit numerus motus continui simpliciter, non numerus alicuius motus, sed cuiuslibet motus continui, quia est continuum. secundum hoc igitur, exponendus est iste locus. Et in quibusdam scripturis inuenitur, secundum hoc igitur quod tempus est motus, secundum hoc erit numerus vnius motuum. est igitur propter hoc numerus motus continui simpliciter, non numerus alicuius motus. Et intendebat secundum haec verba. quoniam, secundum quod tempus accidit motui, & motus est prior naturaliter, necesse est vt sit numerus vnius motus primo, & essentialiter: & est motus, qui accipitur in de finitione temporis.

D. d. Est igitur propter hoc numerus motus. id est corporis coelestis.

D. d. non numerus alicuius motus, id est cuiuslibet motus. & secundum hanc expositionem intendebat quod secundum hoc, quod in definitione temporis accipitur motus, sequitur vnum motum, & est numerus illius, primo, & essentialiter: &, secundum quod mensurat omnes motus, est numerus cuiuslibet motus.

D. d. sed est possibile, &c. i. sed, si posuerimus ipsum osse numerum cuiuslibet motus, cum fuerit numerus alicuius motus demonstrati, & in illa hora mouetur aliud motu aequali ei, tunc tempus erit iumerus vtriusque illorum motuum, & sic multiplicabitur per multiplicationem eorum: & sic essent duo tenpora insimul. quod est impossibile. D. incoepit dissoluere hanc quaestionem, & d. Dicamus igitur quod non est ita, &c. id est & hoc non sequitur. quoniam possibile est vt idem tempus sit aequa uter duorum motuum insimul diuersorum absque eo, quod tempus multiplicetur per multiplicationem motuum, & non sequitur necessario vt duo motus habeant duo tempora uecessario. tempus enim secundum quod est numerus motuum, non multiplicabitur per multiplicationem motuum & numerus non multiplicabitur per multiplicationem numeratorum. v. g. quinarius, per quem numerantur quinque canes, & quinque equi, & alia genera, quoniam est idem. non ergo sequitur vt tempus multiplicetur per multiplicationem motuum. Sed, si posuerimus quod dispositio temporis cum omni motu sit talis, scilicet sicut dispositio numeri cum numerato, sequitur vt tempus non sit ens na turale, neque mobile, sed imaginabile. res enim quae sunt in mente, non accipitur motus in definitione earum. Et, si posuerimus etiam TIquod tempus accipitur in definitione cuiusubet motus. Isequitur vt multiplicetur,l per multiplicationem motuum: sicut est dispositio in albedine, & aliis accidentibus, quae multiplicantur per multiplicationem subiecti. Si autem posuerimus quod dispositio eius cum motu vno est dispositio sequem tis, in cuius definitione accipitur illud, ad quod sequitur, & cum aliis motibus, sicut dispositio numeri cum numerato, dissoluetur quaestio. & iam declarauimus prius quod non percipimus tempus, quand percipimus motum, per quem sentimus nos esse in transmutatione continua, & est motus circularis. Tempus igitur sequitur hunc motum: & iste motus accipitur in definitione eius: & ipsum mensurat illum, non secundum quod numerus mensurat numeratum sed secundum quod mensurat aliquid, quid est forma iu re: alios vero motus mensurat secundum quod numerus mensurat numeratum, sc quod numeratum non accipitur in definitio ne nueri. Per hoc icitur dissoluitur qui stio Themistil, & auorum. & hoc manifestum est ex sermoe eius. & per hoc ponst demonstrare ex hoc, quod tpeos est continuum continuitate motus, ex hoc, quod tpeons est teciprocum reciprocatione motus.

D. d. sed forte alter erit velox, &c. id est sed forte erit alter velox, & alter tardi & in habebunt tpeos equale, licet sit idem

D. d. & forte alter erit, &c. & inuit quod non solum mensurat motus, qui sunt insimul eiusdem speciei, sed etiam quod sunt sperum diuersarum.

D. d. tpers vero eorum, &c. i. & dispositio in tempore duorum motuum diuersorum in specie in hoc, quod tempus eorum est idem, & aequale, si motus fuerint aequales, aut diuersum secundum magis, & minus, si motus fuennt diuersi secundum magis, & minus, est dispositio in motibus, qui sunt vnius generis.

Cum declarauit quod tempus numerat quemlibet motum, incoepit de clarare tempus primum esse ex hoc, quod motus est primus, & dixit: Et haec quia est translatio, &c. id est &, quia haec est translatio, in qua inuenitur trans atio circularis, quae est prior caeteris motibus, & tempus sequitur istam etiam, & vnaquaeque rerum numeratur per aliquod suae speciei, v. g. quoniam vnitates in numero numerantur per vnitatem, & equi numerantur per vnum equum, necesse est vt temper etiam numeretur per aliquod tempus notum, & terminatum naturaliter. Et d. in praecedenti quod hic est motus translationis, & circularis. quoniam, cum fuerit positum quod tempus est numerus cuiuslibet motus, & fuerit positum quod hic est prior motus caeteris motibus, sequitur vt tempus istius motus sit prius caeteris temporibus, & numerans illa. Et, cum de clarauit quod necesse est vt sit hoc primum tempus, incoepit declarare per quid potest hoc tempus determinari, & i d. sed tempus, sicut diximus, mensuratur per motum, &c. id est sed tempus, quod est primum mensurans, debet esse terminatum per motum, cum iam diximus quod tempus mensuratur per motum, licet lit mensuratio accidentalis, & quod motus mensuratur per tempus primo, & essentialiter, quoniam per tempus motus terminati potest mensurari quantitas motus, & quantitas temporis, scilicet per tempus istius motus primi mensuratur quam titas totius temporis, & quantitas motuum. Et, cum declarauit quod istud tempus teiminatur per motum, incoepit declarare per quem motum, & d. &, cum prima mensura, &c. id est &, cum manifestum est quod prima mensura, & in diuisibilis in aliquo genere, est illud, per quod mensurantur omnia, quae sunt in illo genere, dignius motuum, vt suum tempus sit primum tempus, est mot circularis aequalis. & hoc est ita, quia iste motus est prior motuum, vt post declarabimus: & est primus naturali ter, & velocior: ergo primum tempus est istius motus: quoniam prima mensura talis est, scilicet quod non diuiditur in illo genere. D.induxit rationem super hoc, & d. quoniam numerus istius motus &c. id est & prima mensura debet esse notior. & syllogismus componitur sic. Numerus motus circuiaris est notior: & notius in omni numerato est prima mensura: ergo numerus motus circularis est primus numerus nu merorum omnium motuum. Deinde declarauit quod motus alteratiuus, & motus generationis, & corruptionis sunt valde remoti ab hoc, quod tenpus sit numerus eorum, quoniam tenpus est aequale, vnde sequitur vt sequatur motum aequalem, non variabilem in velocitate, & tarditate, & dixit: Et motus alterationis, &c. Et syltus componitur sic. Numerus caeterorum motuum est numerus motuum non aequalium: & tempus est numerus aequalis motus: ergo tempus non est numerus aliorum motuum. &, cum non est numerus aliorum eorum, dignius est vt prius nu merus eius inueniatur exemplum istorum motuum.

Deinde d. trauslatio vero aliqua est aequalis. idest motus autem translationis possibile est vt sit aequalis. & ideo existimatur quod primum tempus est numerus motus totius, scilicet diurni, scilicet quia iste motus est motus translationis, & quia per illum mensurantur caeteri motus, & caetera tempora. & hoc manifestum est de istis motibus. ideo omnes conueniunt quod tempus mensuretur per illum. Et aliquis potest quaerere, quoniam nos videmus quod prima mensura in rebus mensuratis est duobus modis, aut mensura, quae dicitur vniuo ce cum mensuratis in illo genere, aut principaliter, & secundario. totum igitur tempus cum primo tenpore mensurante, cuiusmodi est istorum duorum modorum ? Dica mus igitur quod, si tempus sequeretur omnem motum, tunc primum tenpus cum aliis temporibus diceretur, principaliter, scilicet quoniam mensurat: quemadmodum motus, quem fequitur, dicitur cum aliis motibus principaliter. si autem tempus totum sequitur motum corporis rotundi, tunc primum tempus erit dictum cum alio tempore, quod mensurat, vniuoce: sicut est dispositio in vnitate cum numeris: quod non est ita de primo numerante cum aliis numerantibus. secundum hoc igi¬ tur est intelligendus iste locus. Et, cum dedit demonstrationem super hoc induxit res famosas secundum suum morem, & d. Et ideo mos est dicere, &c. idest, & hoc, quod homines dicunt quod rota infortunii transiuit super aliquem, quia percipiunt quod causa infortunil est motus circularis, aut sequens motum circularem, quod est tempus.

D. d. & similiter alia, &c. id est quoniam omnia attribuuntur circulo, & tempori.

D. d. & hoc dicitur, &c. id est & illa, quae generantur, & corrumpuntur dicuntur reuolui, & reciprocari, quia omnia transmutata numerantur per tempus, & in eodem desinunt, & incipiunt. &, quia tempus existimatur esse circulus, ideo illa, quae numerantur per tempus, existimantur currere super circulum, scilicet quasi esset circulus.

D. d. & existimatur hoc, &c. id est & existimatur quod tempus est circulus, quoniam mensurat motum, qui est circularis, & quia mensuratur etiam per motum circularem. Et cum declarauit hoc fecit summam de illo, & dicit: Dicere igitur, &c. id est cum igitur vulgus dicit quod res, quae sunt in generatione, currunt super rotam, dicunt hoc, quia ttransmutantur per tempus, & tempus apud eos est circulus.

D. d. & in tentio eius est, &ce. idest, & tempus apud eos est circulus, quia tempus mensurat motum circularem, & mensuratur per motum circularem, & mensura in quolibet non est extra genus mensurati, sed totum mensuratum est plures mensurae. v. g. quoniam vnum non est aliud a numero, sed numerus plures vnitates. &, cum mensurans, & mensuratum sunt vnius generis: & mensurans tempus est circulare: ergo tempus est circula¬ re. & hoc existimatur, &c. & quasi aliquis quaereret, quare existimatur quod, cum tempus mensurauerit motum circularem, & fuerit mensuratum etiam per motum circularem, quod erit circularis. & dixit: quia existimatur quod mensurans, & mensuratum debent esse vnius generis,

Complet capitulum, in quo dicitur, quod tempus non multiplicatur, per multiplicationem motuum, & dat causam in hoc, & dixit: Et bene dicitur, &c. idest, & bene fuit dictum in sermone praedicto, quod nu merus non multiplicatur per multiplicationem numeratorum & quod nu merus istaium ouium decem, & aumerus istorum canum deoem est idem, cum non differant secundum nume tum, cum sint aequalia secundum numerum.

D. d. & dicitur quod denarius numerus, &cae. id est denarius autem collocatus sub denario numeralinon est idem. iste enim denarius est de narius talis scilicet decem alicuius generis, non decem simpliciter. & ideo post dixit: neque decem res sunt eaedem. idest, & si accepissemus vniuersalius genus entis, verbi gratia decem res. Et, cum narrauit differentiam inter numerum simpliciter, & numerum non simpliciter in hoc, quod numerus simpliciter non multiplicatur, & est idem, & non simpliciter multiplicabitur, dedit exem pium de illo, qui est non simpliciter, & dicit: quemadmodum trianguli aequalium laterum, &c. id est & decem, quae sunt non simpliciter, v. g. decem anima ia non sunt eadem in specie: quoniam haec decem animalia, quaedam sunt decem equi, & quae¬ dam decem canes. quemadmodum triangulus non est idem: quoniam alius est aequalium laterum, & alius diuersorum laterum: licet conueniant in hoc, quod sunt eadem in figura, quia ambo sunt triangulus. Et, cum narrauit hoc de vno in specie, & de vno in genere, dedit causam in hoc, & dixit: Dicitur enim aliquid esse Idem, &c. id est & tlanguli, & similia non sunt, eadem in specie, quia diuersantur, secundum differentias: & res, quae sunt eaedem in specie, non diuersantur secundum differentias: & diuersa secundum speciem sunt diuersa secundum differentias.

D. d. v. g. triangulus, &c. id est quoniam triangulus diuiditur in differentias, in quibus triamnguli diuersantur, secundum quod sunt, trianguli.

D. d. in figura autem, &c. i. quoniam non diuersantur in hoc quod sunt figura triangularis, sed lecundum hunc modum collocantur sub eodem genere, quod est triangulus.

D. d. figura enim illa, quae est talis, &cet. idest figura enim, quae est ex tribus liueis aequalibus, dicitur Isopleuros, &, cum non fuerit aequalis, dicitur diuersorum laterum. & triangulus est eadem figura secundum genus, & non est eadem secundum speciem Et, cum posuerit quod illa, quae diuersantur secundum speciem, sunt illa, quae differunt secundum differentias, incoepit declarare quod nume rus non diuersatur ex numeratis essentialiter, cum non sint tanquam differentiae ipsius, & dixit: Et nume rus est etiam idem, &c. idest & numerus est idem secundum speciem, & non diuersatur per res numeratas, sicut numerus diuersatur ex suis differentiis, scilicet par, impar, & aliis differentiis. Et syllogismus componitur sic. Numerus non diuersatur in specie per differentias substam tiales ex numeratis: & omne, quod diuersatur in specie, diuersatur per differentias supstantiales: ergo nu merus non diuersatur ex numeratis: sed tempus est numerus: ergo tempus non multiplicatur in specie per multiplicationem numerati. & hoc intendebat per hunc sermonenDeinde dicit: denarius vero non est idem, &c. idest decem vero simpliciter, verbi gratia decem anima lia non sunt idem in specie, quoniam diuersantur per differetias substantiales ex rebus, quae sunt sub eis, verbi gratia quoniam animalitas est eadem, sed diuersatur per latrabile, & rationabile: quoniam ista sunt differentiae substantiales, aut tanquam differentiae. Deinde dicit: Iam igitur compleuimus, & cidest iam igitur declarauimus perfecte quid sit tempus in sua natu¬ ra, & declaranimus illa, quae consyderanda sunt apud consyderationem de tempore.