Liber 2

QVia, cum intendit in hoc tractatu loqui de his, qua sunt quasi fundamenta, & principia istius sciae ncoepit notificare naturam quid sit, & posuit principium consyderatio nis in hoc a rebus naturalibus, cum sint manifestiora quae nam, & dixit: Di amus igitur, &c. id est & intendit per alias causas voluntatem, & casum, &. q. d. quod entium quaedam sunt ex natura, & quadam fiunt ex aliis causis. deinde nu merauit illa, quae fiunt ex natura, & ledit modum, quo ista corpora naturalia differunt a corporibus innatu ralibus, & secundum quemadmodum dicuntur naturalia, & dixit: Et videmus, &c. id est & vnumquneque entium naturalium: differi ab artificialibus in hoc, quoniamus vnumquodque entium naturalium habet in se principium, quo quandoque transmutatur, & quandoque quiescit, quid non videmus in re bus artificialibus. vnde naturalia dicuntur naturalia secundum hoc principium. Deinde numerauit modos transmu tationis, & dixit, quadam in loco. & in hoc collocantur quatuor elementa, & ha bentia animas, & corpora Tcoelestia: & si principium in istis dicatur ferem aequi uoce: sed tamen in talibus descriptioni bus non pont quis facere plus isto. D. d. & quaedam in augmento. & innuit prin cipium transmutationis propriae in vegetabilibus, & augmentum. Et, cum dixif & quadam in alteratione, intendit transmutationem in substantia, quae dicitur generatio, & corruptio, & transmuta tionem in qualitate, quae dicitur alteratio: ac si vtatur hoc noie alteratio hic largem. & istud principium, quid est in alterato simplici, & transmutato simplici, est aliud a pricipio, quid est in mobili loca liter, & in augmento secundum genus, & in ge nerabilibus, & alterabilib compositis quoniam illud principium, quid est in compositis em secundum formam, & in simplicibus est secundum mam. sed hoc nomen pricipium vsitatur hic aequiuoce, pro materia, & forma. Et hoc est ita. quoniam non inuenitur, corpus simplex, quod alteretur ex se, aut quod generetur ex se, sicut in uenitur corpus simplex, quod trans sertur in loco ex se. Tprincipium autem alterationis, quae est in compositis, potest inueniri in ipso alterato scilice principium mouens, vt in alteratio ne, quae est in animali aliud est ab eis, quae adu eniunt corpori suo, & similiter plantis. & iam expressit hoc Arist. in libro de Generatione, & Corruptione.

Et non debet aliquis dicere quod seannum, & idolum, & vnumquodque artificialium habet in se principium, quo mouetur, & quiescit, quoniam vnumquodque artificialium, secundum quod habet nomen, quo significatur, secundum quod est artificiale, nullum habet omnino principium, quo mouetur, secundum veroque accidit corpori artificiali, quod suum subiectum fuit naturale habet prin cipium in se. vt lapis, ex quo fit idolum, habet potentiam, qua mouetur ad inferius. sed hoc est secundum quod est na turale, non secundum quod est artificrale. ido lum autem secundum quod est idolum non habet potentiam, qua moueatur, sicut ha bet homo, secundum quod est homo, & vniversaliter omnia naturalia, secundum quod sunt naturalia. Naturalia ergo differunt ab Artificialibus in hoc, quoniam in naturalibus est principium per se, in artificialibus vero non est principium per se. Et, cum declarauit quod naturalia sunt illa, in quibus est principium per se, quo transmutantur, & cessant a transmutatione, demonstrauit ex hoc naturam, quid sit.

Quia manifestum est per se quod naturalis sunt illa, quae hiasunt pricipium, quo transmutantur, & cessant a transmutatione per se, & secundum quod sunt naturalia, &quod per nauam mouentur, & cessant, & ge nerantur, & corrumpuntur, fuit manife stum ex hoc quod Natura est principium, & cam, quo transmutatur illud, in quo est, & quiescit primo, & per se, non per accidens. Est ista definitio naturae est manifesta hic. & naturam esse est manifestum per se, vt post dicet Aris. & est vnum principiorum istius sciem tiae. & non est declarandum a primo Philosopho, neque est ex eis, quae non sunt nota per se, vt apparet ex verbis Auicennae: nisi intendat quod primus Philosophus debet contradicere. eis qui negant illud principium esse, vt comtradicit falsis opinionibus inductis de primis priucipiis. Et iste homo inducit signum, quod ista definitio non est. nota hic, quia iam declarauit in septimo, & octauo quod omne motum ha bet motorem, & dixit illic quod non est dubium in hoc, nisi de corporibus sim plicibus. Et pot etiam raotiocinari super hoc ex hoc, quod dixit Aristot. in. 3. coeli, & mundi, quoniam efnta hiabsunt grauitatem, & leuitatem. Et hoc non est sicut existi mauit. quoniam non dubitamus quod ista mouentur ex se, & non ex motore extrin seco scilicet quatuor elhta, & omnia corpora mota ex se. vtrum autem motor in eis sit alius a moto, perserntatus est in illo li bro. & cam in hoc est haec, quod Plato opinabatur, quod hic est aliquid, quod mouet se. & manifestum est quod, si hic esset aliquid, quod moueret se, quod illud es set dignius habere hoc nomen natura secundum hanc descriptionem, scilicet secundum quod dicitur hic, quod naturalia sunt illa, quae non mo uentur ex extrinseco. & manifestum est quod quicquid non moueturex extrinse co, mouetur ex se. sed vtrum iste motor in eis sit motum, aut non motum quando mouet, aut est ipsum motum, indi get declaratione. Et, cum notificauit qua sunt naturalia, dixit. Et sic Natura erit principium, &c. &. q. d. si na turalia sunt illa, quae hisunt principium quo mouentur, & quiescunt ex se, & per se, non per accidens, & natura est illa, qua mouentur, & quiescunt, necesse est vt Natura sit principium, quo mouet, & quiescit illud in quo est, per se, & primo, non per accidens. & antecedens in hoc sysso est manifestum per se, & similiter consequens. Et non debet aliquis dicere quod ista defi nitio propter hoc est conclusio demonstrationis. quoniam est dictum in prioribus Analyticis quod per huiusmodi syllo gismos hypotheticos nullum ignotum declaratur omnino, sed vtuntur ad com firmandum illud, quod est manifestum per se, tamen indiget modicula innu tione, sicut vsitatur diuisio. & iductio Et d. primo & per se. quoniam illud, quid es per se, est magis vniversalite quae illud, quod est primum,. omne enim primum est per se, & non omne, quod est per se, est primum, vt dictum est in Posterioribus. v. g. quoniam nauis mouetur ex principio in ip sa, sed non primo, sed mediante homine. Et addit non per accidens, prp illud, quod dixit, & accidit in quibusdam artificialibus vt principium sit in ipso facto secundum hoc, quod accidit quibus dam vt subiectum artificil, in quo agit, est subiectum artificii, in quo inuenitur scientia artificil, vt ars Medicinae. quoniam subiectum eius, in quod agit, est corpus homins secundum quod est homo, & ipse est subiectum, in quo inueni tur scilicet & hoc non est per accidens neces sarium: lquoniam non omnis homo est apti vt sit medicus, ita quod medicus agat in se. ergo ars Medicinae, & aliae artes sunt paratae primo, & per se, vt agant in alia a subiecto, in quo sunt. TArtes igitur, sicut diximus, sunt duobus modis, aut ars, cuius principium est extrinsecum necessario, vt ars Adi icatoria, & aliae artes, quorum subiectum, in quod agit, est aliud a subien cto, in quo inueniuntur: ars autem Me dicinae agit in se per accidens. Et dixit quae fiunt manu. quia pars Medicinae, cui accidit acere in suum subiectum, est pars Theorica, non Practi ca: quoniam nullus phlebotomat in suo corpore. Sed est dubium de arte Sal titandi. Sed iste sermo non est nisi de artibus, ex quibus proueniunt acta, non solummodo actiones, &similiter est de arte Musicae, quae est sine instrumento. Vtrum autem in istis principiis existentibus in rebus naturalibus est aliquid, quod non sustentatur per naturam perscrutandum est de eo. sed in hac scientia non consyderatur nisi in vnoquoque generum istorum princi piorum, & in eis, quae accidunt illis. Et iam diximus quod ista definitio non dicitu vninoce, neque etiam aequiuoce, sed secum dum prius & posterius. & in talibus in cipiendum est a communiori, & veniendum ac propria, sicut fecit in definitione mo tus. & loci. Et sciendum est quod subm istius libri est natura, & principia naturalia, cum sint communia omnibus rebus na turalibus. & ideo in hoc libro non de finit corpus, neque alia, de quibus comsyderat Naturalis, sicut fecit in prin cipio Coeli, & Mundi.

Cum descripsit naturam, incoepit describere habens naturam, & dicit. Quod autem habet naturam est illud, quod habet principium in se, quo transmutatur ex se, & cessat a transmutatione.

D. d. & omne hoc est substantia, &c. i. & natura, & habens naturam scilicet mate ria, &forma, vtrunque est substantia. natura enim quae dicitur de materia, est substam tia, quia est subiecta, natura autem, quae est forma, est substantia, quae est i subiecto, quod sustentatur per illam & hoc intendebat, cum dixit semper. non quia est in a subiecto, per quid sustentatur, sicut accidentia. & ex hoc declarabitur quod vtraque natura est substantia. Sed videtale quod hoc concedendum est a Naturali, & accipit a Philosopho scilicet quod natura, quae dicitur de forma est substantia, & vniversaliter ie consyderare de substantia non est proprium huic scentiae. substantia enim & accidens sunt dif ferentiae entis secundum quod est ens. & apparet illic quod materia est substantia in potentia, & quod forma est illa, propter quam ens est substantia in actu. ccompositum igitur est dignius habere hoc nomen substantia quae materia, quia est in actu, & materia est in potentia: & forma est dignior hibere hoc nomen substantia quae compositum, quoniam per ilam est compositum in actu: & cau sa rei est dignior causato. & omnes ista propositiones sunt communes, & essentiales enti: & ideo ponendum hoc est in hac scientia positione.

Dicit: Illa autem, quae sunt secundum cursum naturalem, sunt actiones, & passiones, qua suntin rebus naturalibus per se, vt motus ignis superius, & terrae inferius actiones enim rerum naauralium non sunt natura, neque naturalia, sed secundum cursum naturalem.

Congregat illa, quae declarauit, & d. quod descriptio, quae descripsit nam, est descriptio rei manifestae per se, non concessae in hac seia, sicut quidam existimaue runt. & d. est enim manifestum. &c. id est et nam esse est manifestum per se, quoniam plura entia vnuitr hiabere principium in se, quo mouentur, & quiescunt ex se. Et d. plu ra, vt mihi vnideter, quia dubium est de aliquibus vtrum moueantur ex se, aut ex cam extriseca. & fortem innuit per hoc quod existimatur quod motor in qubusdam rebus est ip sum motum. si ista, sicut diximus, non est dubium, quod mouentur ex se, & vniversaliter non est dubium, quod plura naturalia sunt huiusmodi, & si non omnia.

D. d. & declarare manifestum, &c. id est & quaerere declarare illud, quod est manifestum per se, quod accidit eis, qui innituntur declarare illud, quod est manifestum per se per illud, quod est latens, cum nihil fit manifestius illo, quid est manifestum per se, est mos eius, qui non pont per suam naturam distinguere inter il lud, quid est manifestum per se, & illud, quod est manifestum per aliud. & iste modus hominum nunque potuit philosophari, nec pot. Dd. & non latet, &c. I & non latet, quoniam possibile est inuenire in homibus aliquos, quorum natura sit talis: & sic ratio vsitata cum istis in declaratione rerum manifestarum similis est rationi, qua vsitatur cum caeco indeclaratione colorum esse.

D. d. & sic sermoeius, qui talem habet intentionem, &c. id est & audiens tales rationes, qui caecus est oculo, vel corde, nihil comprehendit nisi verba: cum vterque careat virtute, qua pont comprehendere illud, quod intendit declarare ratione. caecus enim caret visu, quare impossibile est ipsum comprehendere colores. & ille, qui dimi nuitur in natura, caret virtute intel lectus naturalis, quare impossibile est ipsum apprehendere ipsas primas propositiones.

Cum declarauit quid sit natura, & naturale, & naturaliter, incoepit quaere re secundum quot modos dicitur natura, quam prius definiuit, & dixit: Et quidam existimauerunt, &c. id est & quidam opinati sunt quod natura, quae est suba eorum, quae sunt per naturam, est illud primum exis in vnaquaque rerum naturalium, quid est non formatum per se scilicet materia. v. g. quoniam natura scan ni est lignum, non figura, & natura ido li est cuprum, non fora, quoniam haec duo sunt materia.

D. d. Antiphon, &c. id est & na tura debet permanere, sed scamnum non omanet. & potentia istius sermo nis est potentia duorum syllogismo tum, quorum vnus est in secuda figura, & concludit quod scamnum, quod est umile formae in entibus naturalibus non est natura rei, ex duabus propo sitionibus, quarum vna est quod natura permanet: & scamnum non permaneti ergo illud, quod est simile scamno in rebus naturalibus, non permanet scilicet forma: ergo forma non est natura rei: D.d ergo illud scilicet dispositio, &c. id est dicunt ergo quod ista dispositio, quae est in ligno, qua est scamnum, est ei per accus quia non permanet: suba autem scamni est lignum permanens apud gnerationem. Et intendebat per hoc, quoniam, cum substantia scamni apud gnationem est lignum, non figura, & figura in scamno est similis formae in rebus na turalibus, & lignum est simile materiae, ergo substantia rerum naturalium est materia. &, quia figura non generat sibi similile. ergo forma naturalis non generat sibi simile. & intendepat concludere ex hoc, quod formae re rum naturalium sunt accidentia, quia mutantur, & quod materia est. natura, quia non mutatur, & permanet.

Idest, &, si dispositio ligni, & cupri apud aliud fuerit sicut dispositio eorum apud formam idoli, & formam scani. v. g. sicut est dispositio cu pri, & auri apud aquam, & ossis, & ligni respectu terrae, necesse est vt vlti ma materia istorum, & similium sit natura, & substantia eorum.

D. d. & similiter de aliis, &c. & similiter primum subiectum in omnibus aliis rebus sicut in oupro, & in ligno, est illud, quod permanet, & non transmutat.

D. d. necesse est vt illud, &c. id est a subiectum vltimum, commune omnibus rebus naturalibus: & est illud, de quo dicimus ipsum esse non formatum per se, vel non formatum in respectu vniuscuiusque speciei, & sunt materiae, propriae vnicuiquespediei.

Et, quia Antique opinabantur quod suba, & natura entium est vltimum subiectum, ideo sententia eorum in natura entium sequitur sententiam eorum in natura causae istius. qui enim eorum dicit quod materia entium est ignis, dicit quid natura omnium entium est ignis: & similiter qui dicit aquam aut aerem, aut aliud elntorum, aut plura, aut omnia ipsa. vnusque quae enim eorum posuit naturam entium illud, quod existimauit esse huiusmodi. & opinati sunt quod formae, & alia existen tia in ista natura sunt passiones, & accidentia, & quod nulla est hic substantia, nisi ista natura.

D. d. illud enim quod existimauit, &c. id est illud enim quid vnusques que Antiquorum existimauit esse primum subiectum, & primam mate riam omnium entium, siue vnum fuerit illud subiectum, siue plura, illud, vel illa subiecta dicunt esse substantias omnium rerum, & quod omnia alia pterlla sunt accidentia. Et d. hoc, quia tunc nondum sciebant causam formalem: neque erat distincta ab aliis accidentibus, sicut dixit Alex. Et, cum dixit: & qui dam terram intendebat cum aliis elementis, vt dixit Parmenides, terram, & ignem. nullus enim dixit solam ter ram esse principium.

Dicit: Quicunque istorum dixerint ipsum esse subiectum, omnes conueniunt in hoc, quod necesse est vt sit aeternum. non habet enim transmutationem ex se: quia non habet subiectum, vt positum est scilicet ipsum esse primum, in tractatu pecedenti: & alia, quae sunt in isto, ge nerantur & corrumpuntur infinities suecessiuem. &, quia isti crediderunt quod ens debet esse permanens, non transmuta bi le, & inuenerunt materiam esse talem, crediderunt eam esse solam na turam entis.

D. d. iste igitur est vnus modus eorum, secundum quos dicitur natura, scilicet prima materia subiecta omnibus formis: quoniam a non prima est composita ex forma & materia: quoniam, quia vnum quodque entium quod habet princi pium motus proprium, uecesse est ipsum habere subiectum proprium proeter primum subiectum commune: sed ista non est materia pura, sed composita: est ligitur habens naturam, non natura. D.d Et dicitur alio modo, &c. & intendit per rationem definitionem, & dixit hoc, b quia forma comprehenditur per intelsecundum

Cum posuit quod natura non so lummodo dicitur de materia, vt Antique opinabantur, sed & de forma, incoepit declarare hoc, & dixit: Quemadmo dum igitur, &c. id est quoniam secundum quod ars attribuitur artificiali, & artificiato, similiter natura attribuitur naturali, & natu rato scilicet quoniam quemadmodum quiditas artificil est in arte, similiter quiditas naturati est in natura. D.incoe pit declarare hoc in eis, & dixit: & non dicimus, &c. id est & signum eius, quod es se artificil in actu est per artem, & naturati per naturam est, quoniam nihil dicimus esse artificiale, donec habetat artem in actu, vt scamnum: non enim dicimus ipsum iam esse artificiale, aut ipsum habere artem, dum fuerit scam num in potentia. & non habuerit formam scamni. cum igitur acquisiuerit formam scani, tunc dicetur hiabe artem & esse artificium. & similiter nihil dicimi haibre naturam, aut esse naturale, dum fuerit in potentia, & non habuerit in actu illam naturam. v. g. quoniam quicquid est in potentia caro, aut os, non dicitur habere naturam ossis, aut carnis, donec recipiat formam carnis, aut ossis, per quam respondetur ad quid, & ex quo fit definitio.

Secundum igitur hoc nomen nam, quid dicitur de forma, dicitur alio modo ab eo, secundum quem dicitur de materia.

D. d. & ista forma, &c. id est non separatur a materia in es se, ita quod possit esse sine materia, sed est separata a materia secundum definitio nem tantum: a materia autem differt a forma, sed nunque denudatur a forma: im mo cum separatur a forma induit aliam: quoniam, si denudaretur ab omnibus formis scilicet prima materia, tunc quod non est in actu esset in actu. Et, cum notificauit, quod natura dicitur de forma, incoepit tam declarare b formam esse digniorem hoc quam materiam, & dixit: illa aut, &c. i. forma. D. induxit rationem super hoc, & dixit: omne enim &c. id est omne enim non dicitur esse c sim pliciter, nisi cum fuerit in sua vltima perfectione, quod est habere formam: &tunc esse est dignius ei, quae cum fue rit in potentia.

Cum induxit rationem Antiphontis super hoc, quod materia est natura, in coepit declarare quod illud, ex quo existimauit quod materia est natura, iuenitur etiam in forma naturali, non artificiali. & causa erroris eorum fuit, quia assimilabant formam artificialem in hoc formae naturali. & illud, ex quo existimauerunt materiam esse na turam est: quia natura est illud, quod gnerat I sibi similile, & permanet. Et dixit, &c. id est & etiam videmus formam gnari ex for ma, vt hominem ex hoie. sed hoc licet inueniatur in forma naturali, tamen non inuenitur in formis artificialibus: non enim generatur scamnum ex scano.

D. d. & ideo dicunt, &c. id est &, cum viderunt quod for mae artificiales non generantur exse in uicem: & crediderunt propter hoc eas non ceus naturas, & existimauerunt quod formae naturales non onmantur ex senui cem, opinati sunt vniversaliter nullam formam esse naturam, & quod natura ita se habet ad ress sicut lignum ad scanum, quoniam ipsum solum permauet: quod enim gneratur ex ipso scamno apud ramificationem, non est scanum: sed lignum.

D. d. si igitur, hoc est, &c, id est si igitur hoc est verum scilicet quod natura est illa, quae generatur sibi simile, for ma etiam erit natura. homo enim gneatur ex homie sed non scanum ex scanno. Et cam in hoc, quod dixit, est, quoniam formae artificiaes sunt accidentia in substantiis nauralibus, & formae naturales sunt substantiae: d sed formae artificiales, licet sint accidentia in corporibus na turalibus, tamen constitnunt res artificia les, secundum quod sunt artificiales, quemad modum formae naturales constituunt res naturales. si igitur naturalia sunt substantiae, necesse est vt formae naturales sint substantiae: quemadmo dum, quia artificialia, secundum quod sunt ar tificialia, sunt accidentia, ideo formae artificiales sunt accidentia.

Ista etiam est alia roiocinatio, ex qua declarat etiam quod natura, dicitur de fora, quoniam hoc nomen natura dicitur de generatione, qua est via ad hoc, quod forma fiat, ideo forma est dignior hoc, hoc enim nomen transmutari deriuatur in rebus naturalibus ab eo, ad quod est transmu tatio. illud enim quod transmutatur de nigredine in albedinem, dicitur albescere non nigrescere: & similiter dicimus quod illud, quod alteratur de frigore in ca lorem, dicitur calefieri, & non in frigidari. D.notificauit quod naturalia in hoc differunt ab artificialibus, & dixit: non enim est in hoc, &c. id est non enim est in generabilibus per naturam, sicut est in generabilibus per artem: quoniam in quibusdam generabilibus per artem deriuatur hoc verbum ab eo, ex quo fit transmutatio: & si transmutatio non inducat ad illud. Et causa in hoc est, quia transmutatio in eis est de genere eius, ex quo sit transmutatio, magis quae de genere eius, ad quod est transmutatio: aut ipsam esse de genere eius, ex quo sit transmutatio est famosius, qui ipsam esse de genere eius, ad quod est transmutatio. vt via, qua inducit per curationem ad sanita tem, quae dicitur curari, & medicinari, quod deriuatur ab hoc vocabulo medicus & curator, non dicitur sanari: licet ista via non inducat ad medicinam, sed ad sanitatem. & qu. d. dispositio enim in hoc non est sicut dispositio in hoc quod dicimus, quod via pertransenda in curatione medicinae, non inducit ad medicinam, sed ad ssanitatem: sed nomen eius deriuatur ab eo, ex quo fit scilicet medicina, non ab eo, ad quod est. & hoc debet intelligi ex suis ver pis

D. d. & non est talis dispositio naturae, &c. id est & dispositio viae actionis, medicinae ad sanitatem non est dispositio naturae, quae est via inducens ad formam apud illudm, ad quod inducit scilicet quoniam via in rebus generabilibus perinaturam est de specie eius ad quod venit: sed differunt secundum ma gis, & minus, hoc igitur nomen na tura deriuatur a nole eius, quod aduenit scilicet cum dicimus ipsum esse naturatum. & hoc intendebat, cum dixit. sed r aturatum, &c. id est sed naturatum ab illo, a quo generatur, ad aliquid venit, & dicitur ipsum naturari aliquid: & illud non est illud, ex quo estprincipium generationis, sed illud, ad quod venit generatio.

Cum declarauit quod natura dicitur de fora, incoepit diuidere secundum quot mo dos dicitur forma, & dixit eam dici duobus modis. dicit. enim de formis perfectis in esse, cum quibus non communiungitur priuatio & dicitur de diminutis, cum quibus con iungitur aliqua priuatio, vt quando fit motus de nigredine & in albedinem, albedo enim est forma, cum qua non com iungitur priuatio omnino. nigredo vero est forma, cum qua coniungitur priuatio albedinis. & similiter videtur in omnibus com trariis. a contrarium igitur, cum quo coniungitur aliqua priuatio, est vnum eorum, de quibus dicitur forma. forma ligitur dicitur de contrario, cui non coniun gitur priuatio: & dicitur de alio contrario, cui coniungitur priuatio. Et forte intendit quod forma dicitur duobus modis de habitu, & priuatione existente in prima materia. ista enim b priuatio quodam modo non est priuatio simplex: immo est sicut forma materiae Et quia hoc manifestum est in contrarijs, quae sunt in qualitate, & non est manifestum quomodo est de geneatione cin substantia, scilicet vtrum. en priuatio ne formae substantialis coniungat contrarium aut non, dixit vtrum autem in generatione, &c. id est vtrum autem in gneratione simplici inueniatur coniunctum cum priuatione aliquid contrarium, ita quod dicatur hoc nomen forma etiam de isto contrario, cui communiungitur, ista priuatio, & de priuatione communium¬ cta cum hoc contrario, secundum quod est communiun cta, aut non, perscrutandum est post, id est in libro de Onatione &Corruptione, illic enim declarabit quod priuatio, quae est i prima materia, non denudatur a primis contrarijs, quae sunt quatuor qualitates, & quod ista contraria sunt prima omnium, quae generantur, & corrumpuntur.

Dicit: Et cum declarauimus natura quid sit, & secundum quot modos dicitur, oportet nos loqui de alio principio etiam namli, & est dare dicituram inter consyderationemNamlis, & Mathematici. com ueniunt enim iconsyderatione de eodem. quoniam corpora naturalia, quia habent soliditates, & superficies, & lineas, & puncta, ops vt consyderatio de eis sit pars scieniae naturalis: & quia ista sunt subiecta Geometriae, necesse est vt, si Geometria sit alia a senia Naturali, vt ambae consyderent in eis duobus modis diuersis, aut Oeometria sit pars seniae Naturalis. Et ista perscrutatio licet pertineat ad logicam, tamen mos est vt illud, quid est commune omnibus artibus, dicatur in Logica, & illud, quid est proprium vnicuque arti dicatur in illa arte. Et, cum quaesiuit diituram inter consyderationem. Natu ralem, & Geometricam in corporibus, & superficiebus, lineis & punctis, in coepit quaerere dicituram etiam inter consyderationem Naturalem & Astrolo gicam. conueniuut. ii. in hoc, quod com. syderant de figura Lunae & Solis, & Terrae, & corporum coelestium.

Et. d. Et quaerendum est etiam, vtrum Astrologia sit alia a senia Naturali, aut sit pars eius. consyderant. enim de eis dem scilicet de figuris corporum coelestium, & stellaru. consyderatio. enim Mathematici in hoc manifesta. est: consyde ratio vero Naturalis est, quia, cum comsyderauerit de natura & Solis, & Lunae, & vniversaliter de corporibus coelestibus continget consyderare de accidentibus eorum: figurae autem sunt accidentia in eis. & ideo dixit: quoniam, si opor ter Naturalem scire, &c. & hoc est in opinabile. quia, probabile est quod qui perscrutatur de natura alicuius debet pescrutari de accidentibus eius: & cum hoc, quid est probabile, est verum. & dixit & maxime, quia probabile est oppositum improbabili. Et, cum narrauit ipsum esse improbabile, induxit opinionem famosam oppositam illi: & est haec, quod omnes Naturales comteniunt in consyderatioe de istis rebus: & dictum est quod vnus modus probabilium est ille, in quo conueniunt Artifices: & sic famositas congregatur hic duobus modis, quorum vnus est in ipsa re, & secundus est in propone continente ipsam rem: & est, quod omnis Artifex debet consyderare xe accidentibus sui subiecti. Et, cum induxit testimonium commune, et dixit & maximen. & quia fequitur ex hoc, aut vt Astrologia sit pars sci entiae Naturalis, aut vt consyderatio diuersetur in eis: sed ipsam esse par tem eius est impossibile: ergo necesse est vt diuersentur in con syderatione. & ideo incoepit notificare modum consyderationis eorum.

Intendit hic per Mathematicum Oeometram, & Astrologum, & in tendit per ista, in quibus conueniunt Oeomaetra, & Naturalis corpora, & superficies: & lineas, & puncta. & di xit: quod Geometer non consyderat de eis, secundum quod sunt vltima corporis naturalis, quia vltimum exigit subiectum, cuius est vltimum, & ista consydera tio est secundum quod sunt in materia, & est propria Naturali, cum sit declaratum ipsum consyderare de rebus, secundum quod iunt in materijs, & mobiles. Oeome ter igitur consyderat de corpore, secundum qohabet tres dimensiones tantum, Na turalis vero consyderat de eo, secundum quod stae dimensiones sunt vltima existentia in corpore transmutabili: & similiter consyderat Oeometer de superficie, secundum quod est superficies tantdum, Naturalis vero secundum quod est finis corporis naturalis: & similiter etiam consyderat de lineis, & punctis.

D. d. neque consyderat etiam l de accidentibus eorum. id est Astrologus, qui consyderat de pluribus accidentibus corporum coelestium, de quibus Naturalis consyderat. & dixit: quod Astrologus non consyderat de istis accidentibus, secundum quod accidunt naturae istius corporis, sicut Naturalis consyderat de eis scilicet quoniam non com syderat de figura lunae, & solis, secundum quod natura illorum exigit illam figu ram, sed secundum quod mens abstrabit eas a motu, & transmutatione scilicet quoniam consyderat de figuris eorum, secundum quod sunt figurae tamteu, non secundum quod sunt corpora coelestia mobilia: & quia esse istarum rerum est alio modo ab eo, quo Astrologus consyderat de eis: consyderat enim de eis, secundum quod sunt abstractae a materijs: sed extra animam sunt in materijs.

D. d. non accidit falsum. i quoniam natura istorum exigit illa sepa rari ratione, nullo modo falso accidente. & non est ita de formis naturalibus. Sunt igitur aliqua, de quibus possibile est consyderare, secundum quod sunt, in materijs, & secundum quod extranuntur a materijs: & sunt illa in quibus comueniunt Mathematicus, & Naturalis: & sunt aliqua, de quibus impossi bile est consyderare, nisi cum mate ria: & ista proprie sunt naturalis. D. d. & non est in hoc differentia. & non debes intelligere quod consyderatio in eis vtroque modo inducit ad idem in omni loco, immo inducit ad dispositiones diuersas: sed intelligendum est quod non est differentia in hoc, quod vtraque consyderatio de eis inducit ac veritatem.

D. d. &, cum abstrahuntu non accidit falsum. id est licet consyde ratio de eis sit alio modo, ab eo, quo sunt extra mentem scilicet quia sunt in ma teria: & consyderatio, de eis est secundum quod non sunt in materia: & hoc commune est &eometrae & Astrologo: sed consyde ratio Geometrae est magis abstracta, & magis remota a materia: consyde rat enim de figura simplici: Astrolog vo de figu. termiat, scilicet corpe coelesti.

Intendit per dicentes formas Platonem. & contingit istis separare formas naturales ratione, quia sunt separatae in esse apud eos: & manife stum est quod quicquid separatur ab esse, sepearatur ratione, & non conuer titur, vt existimant dicentes res ma thematicas separari. & dixit dicentes formas, &c. id est & contingit dicentibus formas esse definire formas naturales abstractas a materia: vt facit Geometer in superficie, & linea: & non percipiunt hoc, quod contingit eis.

D. d. separant enim formas naturales, id est contingit eis hoc, quia separant formas namles in esse a ma qua re continget eis facere similiter hoc in definitionibus, & non percipiunt.

D. d. & in respectu mathematicorum, &c. id est &, cum comparantur ista & mathematica, inuenietur, aut non separari omnino, aut separari minus qumilla. & dixit hoc, quia quaedam formae sunt magis separabiles a materia quae quaedam. Deinde certificauit hoc ex definitionibus, & dixit: Et hoc potes scire, &c. & intendit per accidentia, illa, de quibus Geo meter consyderat. & hoc, quod dixit, manifestum est per se. quoniam, cum definiuerimus par, & impar, sicut dixit, & vniversaliter numerum, & accidentia numeri, & similiter magnitudines, & accidentia earum, non apparebit materia in definitione earum, quae est causa transmutationis. cum autem definiuerimus carnem, &os, & alia naturalia, statim apparebit materia in definitione eorum. & ideo dixit in istis quod definiuntur, sicut definitur simitas, & vniuersali ter accidentia naturalia, non mathematica, sicut curuitas, & alia. Et induxit exemplum de si mitate quia manifestum est quod in definitio ne eius accipitur nasus, cum dicitur. quod simitas est nasus cauus in cauitate autem non apparet materia: cauitas enim est depressio superficier.

Et declarabitur quod in definitionibus naturalibus apparet materia ex hoc, quoniam quod de mathematicis est propinquius scientiae naturali magis pertinet ad materiam, & magis apparet materia in definitionibus eius: licet minus appareat quae in scientia Naturali: vt in scientia de Aspectibus, & Mu sica, & Astrologia. Et dixit quodam modo. quoniam illa, quae sunt in hoc in conuersa dispositione Geometriae simpiercitur sunt definitiones scientiae na turalis. Oeometria enim consyderat de magnitudinibus abstractis a ma teria, Naturalis vero consyderat de eis secundum quod sunt in materi, Aspectiuus autem consyderat de lineis in dispositione media inter illas duas consyderatio, nes: non enim consyderat de linea i secundum quod est linea simpliciter vt Seometer: neque secundum quod est linea ignea, aut aerea vt Naturalis: sed secundum quod visus lis: istud enim esse est quasi meditu inter naturale, & mathematicum. & similiter Musicus consyderat de propor tionibus numerabilibus, non secundum quod sunt proportiones numerabiles, sed secundum quod suntsonorum sensibilium. Et ideo, cum dixit Aspectiuus autem con syderat de linea mathematica non secundum quod est mathematica, sed secundum quod est naturalis, non debes intelligere quod comsyderatio eius est consyderatio namlis, sed intendebat quod consyderatio eius est propinquior consyderationi naturali.

Et, cum natura dicatur de forma, & maem: & forma non inuenitur nisi in ma teria: oportet Naturalem consyderare de fornia, sicut de simo scilicet secundum quod est in maeri, & hoc est ita. quia ex fundamentis, quae ponit Naturalis est, quod plu res formae naturales sunt in materia: & hoc manifestum est per se. de for ma autem Naturali, in qua hoc non est manifestum per se, ista scia perscrutatur vtrum sit in maermi, vel non. & in hoc non est dubium nisi de anima tantum. Et, cum declarauit quod oportet Naturalem consyderare de forma, secundum quod est in maemi, in coepit declarare quod hoc necesse est in omnibus rebus naturalibus: sine forma fuerit substantia, siue accidens. & dixit & non ponamus consyderationem de rebus naturalibus sine materia.

D. d. neque de materia. id est tamneu: sicut fecerunt Naturales, cum consyderauerunt de illa, secundum quod est vnum entium: sed debemus consyderare de illa, secundum quod est materia formae. consyderatio enim de mate ria in respectu formae est consydera tio naturalis, & consyderatio de illa, secundum quod est vnum entium, est consyde ratio primi Philosophi. Et, cum narrauit quod oportet Naturalem consyderare de forma, secundum quod est in materia, non secundum quod est tantum, sicut existima uerunt quidam Antiqui, & consyderare de materia, secundum quod est subiectum for mae, non ens per se, incoepit inducere quaestiones accidentes in hoc, & dicit: Homo eni dubitat, &c. id est & hoc, quod diximus de consyderatione na turali de forma, & materia, quia na tura dicitur de vtroque, quaerendum est de eo ab aliquo. quoniam, si natura di catur duobus modis, de qua igitur oportet Naturalem perscrutari: vtrum de forma, aut de materia: si oportet ipsum perscrutari de altera earum tanus aut non oportet ipsum perscrutari de altera illarum, sed de composito ex eis. sed, si fuerit concessum quod necesse est ei perscrutari de composito, necesse erit ei perscrutari de vtroque. sed, si positum fuerit quod necesse est ei perseru tari de vtroque, non de altero, accidet quaestio scilicet vtrum scientia vtriusque sit ea dem, aut diuersa. Et dixit hoc, quia existimatur quod de rebus diuersis con syderant scientiae diuersae. Deinde incoepit demonstrare illa, quae faciunt dubitare in eis, & perscrutari quomodo est vnius scientiae consyderare de mate ria, & forma, & quanta est consyderatio istius scientiae de vtroque.

Et, cum homo consyderauit in hoc ex testimonio Antiquorum, & fuerit sustentatus in modo consyderationis eorum de entibus, necesse est vt maxima consyderatio istius scientiae sit de materia, maxime enim eorum, de quibus Antiqui reddiderunt cau sas de rebus naturalibus, secundum materiam sunt. Empedocles vero, & Democri Itus inter eos reddiderunt causas qua rundam rerum secundum formam in pau cis rebus: non euim perceperunt for mam vltimam. & ideo dixit incoeperunt de forma. id est dederunt causas rerum secundum formam. cum autem homo consyderauerit in hoc secundum quod vna ars consyderat de forma, & consyderat de istis vsque ad aliquem termnum: & ars assimilatur uaturae in hoc: & consyderatio naturalis debet conue nire actioni naturae, adeo, quod illud, quod est notum apud ipsum, sit illud, quod est notum apud naturam, quae est artifex rerum naturalium: manifestum est quod vnius scientiae est scire has duas naturas.

D. d. & scire formam, & materiam, &c. idest, & scientia de forma, & de materia est in eadem arte: sed eadem ars non peruenit ad vltimam materiam, sed ad aliquem locum terminatum, & est pro pria formae, scilicet propinqua ei. v.g. quoniam scientia medicinae scit sanitatem, & peruenit de scientia materiae sanitatis ad materiam propinquam sanitati, & est cholera, & phlegma: & similiter aedificator scit domum, & scit materiam propinquam illi D.d oportet igitur Naturalem, &c. idest non debes infelligere quod debet icire formam simpliciter, & materiam ad aliquem terminum: sicut accidit hoc in aliquibus artificiis aliis: quoniam hoc accidit artificiis, quia sunt rerum particularium. si autem est hic aliqua ars communis omnibus artificis, necesse est vt ista ars perueniat ad vltima subiecta earum: quemadmodum, si est hic scientia naturalis communis omnibus naturalibus, necesse est ipsam peruenire ad subiectum vltimum entium. naturalium, & formam earum vltimam. Auicenna autem dicit quod Na turalis non loquitur nisi de materia propinqua vnicuique enti: de prima autem non consyderat nisi primus Philosophus. Et peccauit. cum enim audiuit in Posterioribus quod nullus artiex demonstrat causas sui subiecti, de quo consyderat: quoniam, si demonstraret eas per res priores illis causis, tunc erit de genere superiori: quare illa declaratio erit de alia arte superiori, quae consyderat de genere con tinente subiectum illius artis: &, cum hoc audiuit, existimauit hoc esse im possibile in tribus modis demonstra tionum scilicet in a demonstratione sim psialier, & demtratione quia, & demonstratione propter quid. Et non est ita. hoc enim non est impossibile, nisi in demetra tione simpieritu, & demtratione propter quid. in demonstratione autem quia, non est impossibile: sicut fecit Arist. in demonstratione primae materiae, & primi motoris in hoc libro: quae, si fuerit de accidentibus propriis entis, erit demostratio Naturalis: &, si fuerit de accidentibus propriis entis simpeiecitur. erit demonstratio Metaphysica. & videtuer quod prima b Materia non potest declarari esse proprie nisi per signum naturale: primus autem Motor impossibile est vt declaretur esse nisi per signum naturale. Via autem, qua, processit Auic, in probando primum principium, est via loquentium: & sermo eius sem inuenitur quasi medius inter Peripateticos, & Loquentes. Cum autem causae subiecti artis habueriut causas priores, tunc demonstratio illarum causarum erit per demonstratio nem simpiericitur in arte continente illam artem: & erit etiam per signa in illa arte: & hoc totum erit, quando cau sae subiecti artis latuerint.

Haec est alia roiocinatio, qua decla rat quod Naturalis consyderat de na tura, quae est forma, & de materia in simul. & compositio istius sermonis est ex duabus propositionibus, qua rum vna est, quod omne, propter quid est aliquid cum illo, est vnius seniae: secunda autem quod natura, quae est forma, est illud, propter quod sunt aliae res, quae sunt sub recta illi: & concludit ex hoc quod scire naturam, & res subiectas naturae est vnius scientiae: sed tacuit conclusionem, quia est manifesta. D.d, quod enim de rebus, &c, haec est propositio maior alterius syllogismi, quo de clarat maiorem propositionem, di centem quod natura est finis. & compo nitur sic. Natura est illud, apud quod cessant motus rerum generatarum, & vltimum suorum motuum coninuorum: & omne ex rebus haben tibus motum continuum, & haben tibus finem, finis est vltimum illius motus: ergo natura est finis in gene ratione. Sed est ex duabus affirmat uis in secunda figura. & Aristo. vtit hoc, quando maior propositio conuertitu vniversaler & quando hoc est manifestum per se: quoniam tunc compositio erit quasi in pri ma figura. Et ideo notificauit quando conuertitur ista propo, & quando non, licet quod omne, quod est vltimum motuum continuorum, est finis, & dixit: & idec sermo Versificatoris, &c. id est & non com. uertitur ita, quod omne, quod est vltimum motuum, sit finis: nisi dicamus vltimum nobile, non vltimum proueniens ex necessitate materiae, vt mors. &, cum Versificator existimauit hoc conuert scilicet quod omne, quod est vltimum, est finis, ideo sermo eius fuit derisibilis. quod igitur conuertitur est quod omne vltimum nobilius priori est finis: et vltimum, quod est in motu generationis rerum est nobilius prioribus ergo est finis. Et syllogismus componitur sic in prima figura. Natura est vltimum motuum generationis, ilicet est nobilius praecedentibus: & om ne, quod est tale est finis: ergo natura est finis. & mors, quae est vltimum, distinguitur ab vltimo, quod est finis in hoc: quoniam vltimum, quod est finis, est prima quies, ad quam veniunt generata: mors autem est post illud vltimum, quod est finis: ergo primum vltimum, ad quod perue nit motus generationis, est finis.

Haec est ratiocinatio, qua declarat quod oportet naturalem consydera re de materia, & intendit quod artes opetiuae habuent solicitudinem circa materiam, quaedam, quia faciunt illam, sicut fa ciunt formam, vt ars Adificatoria:, quoniam, sicut facit domum, quae est forma, ita facit lateres, quae sunt materia do mus, quaedam autem, quia proparant ma teriam ad recipiendum formam, vt ars Nauificatiua: quoniam cum hoc quod facit formam nauis, proparat ligna ad reci piendam formam nauis. &, quia sentia in ente naturali est similis operationi in rebus artificialibus, necesse est, si operatio artium pendet de materia, aut secundum quod faciunt illam, aut secundum quod proparantillam, vt consyderatio seniae naturalis pedeat de. materia cum hoc, quod consyderat de forma. sed tacuit comlequens, quia intelligitur ex hoc, quod dixit: Et etiam artes, &c. id est & quiam omnes artes faciunt materiam, aut simpieseisiter, aut secundum preparationem, necesses est vt Naturalis consyderet de materia. scien tia enim haec est similis operationi illi. D. d. nos autem vtimur, &c. id est & ideo, quia nos sumus finis omnium rerum facta rum ab artibus quodammodo, ideo vtimur omnibus Et intendebat quod finis dicitur duobus modis, aut sicut dicimus, quod forma est finis materiae, & illud, ad quod peruenit res, est finis rei, aut sicut dicimus, quod illud, cuius est res, est finis rei: & secundum hoc dicimus, quod homo est finis rerum creatarum propter ipsum, Et, cum notificanit quod illud, quid est ante finem secundum primum modum, est notum cum fine, declarauit quod ita est in secundo modo, & quod eadem est causa in hoc,

Artes operatiuae sunt duobus mo dis, aut facientes artificium, aut vtentes illo. & sunt principales scilicet quia pcipiunt eis, quae sunt sub eis operari&, cum ars, quae est sub eis, perficit operationem, tunc principalis vtit eo, quod fecit. Et, quia poet aliquis dicere quod istae artes non sciunt materiam, fncoepit declarare quod istae etiam sciunt materiam: & istam vocat Geo metriam operatiuam: &dixit: Et artes continentes, &c. id est cognoscentes ma teriam, non facientes eam, sunt duae. vna autem est, quae vtitur, quae non facit for mam, neque mam, sed pecipit illi, quae est sub opari: & ista dicitur Geometria ouationum simpiescile, & principalis simpeititer. Secunda vero est quodammodo vtens. id est prae cipit, & quodammodo facit. & hoc intendebat, cum dixit, & de arte opera tiua est Geometria opatiua. & q. d. & de arte operatiua est ars, quae vtitur, idest praecipit.

Deinde dicit, & ideo ars, quae vtitur, &caet. & si sit operans, tamen attribuitur Ceometriae operationum secundum quod vtitur, non secundum quod facit. Et, quia vtraque ars est Oeome tria opationum, incoepit facere dicituras inter illas, & d. sed differunt, &c. id est sed hae duae artes differunt. quoniam prima principalis nouit formam, & precipit E iuxta illam, & similiter materiam: alia autem nouit materiam, & praecipit circa illam tamtum, formam autem facit. D.iduxit exenplum de duabus artibus, & d. guber nator enim, &c. id est & ats, quae vtitur sim pliciter, quae scit vtrumque, est sicut ars gubernandi nauem: scit enim formam remi, quae debet esse, & praecipit ipsum fieri secundum illam formam. ista autem alia ars, quae vtitur quodam modo, & facit alio modo, est sicut ars faciem di naues: ista enim facit formam, & scit maum. scit enim ex quibus lignis erit me lior forma n auis, & quomodo debent ab scindi, & prcipit arti, quae est sub ea, facere hoc, quae non vtitur omnino. Et intendebat per totum hoc declarare, quod materia est nota in omnibus artibus pricipalibus, & non principalibus, cum artes sint tribus modis, aut operans simpeirsitur, aut vtens simpesriuitur, aut vtens quodam modo, & operans alio modo, & omnes sciunt materiam.

D. d. in hoc autem, quod fit per artem, &c. id est & non est dicitura in hoc inter artem, & naturam, sed ars, sicut facit formam, facit materiam: natura autem facit for mam, non materiam, cum sit exis, uia est aeterna. & similiter inuenitur in qui busdam artibus scilicet quarum materia est naturalis, quoniam ars non facit illam.

Intendit etiam declarare quod opor tet Naturalem consyderare de forma, quia consyderat de materia. quoniam materia est de venere relationis: dii enim in respectu formae. & similiter vide tur esse de forma. oportet igitur consyderantem de materia consyderare de forma, & consyderantem de for ma consyderare de materia. & etiam materia est propter formam: & oportet consyderantem de aliquo consyderare de illo, perpequod est. Et dixit: diuersa enim in forma diuersantur in materia. Haec est ratiocinatio, qua declarat quod materia dicitur in respectu formae. & q.d d. & ideo diuersatur materia pdiuersitatem formarum, adeo quod materia animalium est alia a materia vegetabilium, & materia homis est alia a materia aliarum specierum. Et, cum declarauit quod naturalis consyderat de forma per se, & de materia propter formam, incoepit quaerere quousque debet con syderare de forma. & dixit: Quoufque igitur, &c. id est ad quem igitur ordinem oportet Naturalem peruenire in scia formarum, & non pertransi re illum scilicet in scientia quiditatis, non in scia eius, quod est esse: sed sunt hic multi ordines formarum scilicet abstractae a materia, & non abstractae. D. d. dicamus igitur, quoniam quemadmodum Medicus, &c. id est & est manifestum, quoniam quemadmodum Medicus oportet ipsum peruenire de cognitione forma rum existentium in suo subiecto, de quo consyderat, vt neruis, & carne, ad cognitionem quiditatis vltimarum formarum existentium in sua materia non separabilium ab ea, simili ter oportet Naturalem peruenire in consyderatione de formis ad vltimam formam, propter quam fuit materia. v. g. ad formam homis.

D. d. oportet enim ipsum scire, &c id est oportet Naturalem peruenire per suam consydera tionem ad formam abstractam, scilicet vlti mam, si esse eius est in materia, ante quam perueniat apud consyderationem de forma homis: sed homo generatur ab homine, & a sole, & vtrunque est forma in materia. Et dixit hic quasi contradicendo dicentibus formas separari, & innuendo quod formae naturales sunt in materia.

D. d. dispositio autem inabstracto, &c. id est consyderatio autem de dispositionibus formarum abstractarum, secundum quod sunt abstractae, & de quiditatibus earum, est proprie Primae Philosophiae, non scientiae Naturalis. Et notandum quod consyderatio in esse istarum formarum est in scientia Naturali, non in prima Philoso phia: sicut existimat Aui, quoniam in hac cia apparet istud genus formarum esse, deinde prima Philosophia consyderat de quiditatibus, & disponi bus earum. & hoc est rectum. impos sibile enim est aliquam seniam viversalem, & particularem declarare subiectum esse, siue per signum, siue per demonstrationem: quod non est ita in cau sis sui subiecti: quoniam declarat eas per signum, non per demronem simpercitur. scia igitur naturalis consyderat de esse formarum, quousque perueniat ad vl timam formarum materialium, & pri mam abstractarum, aut ad formas forinarum, quae sunt mediae in esse inter illas: sicut existimatur de forma hominis vltima.

Et, cundeterminauimus ista, quae debent praecedere hanc scientiam, opor tet etiam perscrutari de causis rerum naturalium, quae sunt, & quot. Et hoc est ne cesse. quoniam intentio istius consyderationis de seia rerum naturalium, est scita certificata perfecta: & nos non credimus scire aliquid perfecte, nisi cum iciamus ipsum cum suis causis primis, donec perueniamus ad suas cau sas propinquas: & hoc erit, cum prius determinauimus numerum causarum quarendarum in illo genere, quae unt, & quot sunt: ergo manifestum est quod similiter et debemus facere in hac consyderatione naturali: ita quod, cum prius sciuerimus causas communes omnibus rebus naturalibus, & numerum earum, quaeremus in vnoquoque eo rum, de quibus loquimur illas causas esse. Et cum dixit: & hoc est determinare suas primas causas: inten dit quod ista scientia perfecta acquirit ab aliquo, quando prius sciuerit causas rei primas, donec perueniat ad caulas eius propinquas.

Et causa dicitur multis modis. dicitur enim causa materialis, vt cuprum idoli, & argem tum anuli. & dixit: & est in ea, vt faciat differentiam inter materiam, & priuationem. Et dicitur alio modo secundum formam, vt figura, & imago in cupro. & haec est causa, quam dat ratio significans quiditatem rei, scilicet definitio. &dixit hoc, quia definitio nes componuntur ex forma vniversali, quae est genus, & propria, quae est dicitur a. D. d. & genera istius. id est & ista forma communis, quae pouitur in definitione, ita se habet ad propriam differentiam, sicut ocmune ad proprium. v. g. quoniam forma communis quae est quasi genus propinquum ad diapason, est proportio duorum ad vnum. & genus concludens, & proprium ei aequiuocatur in Arabico: & vnum est numerus proprius, & vlti mum est forma.

Cum induxit causam materialem, & formalem, induxit etiam causam agen tem, & finalem, & dixit. Et dicitur etiam de sine intento. i, & dicitur causa etiam de cau sa finali: vt sanitas, quae est causa exercitii. & signum eius est, quoniam, cum aliquis interrogat nos, quare ambulat Sortes: dicimus respondendo, propter hoc quod sit sanus.

D. d. & similiter illa, &c. id est & similiter omnia, quorum vnum quodque est vltimum motus eius, quid est ante ipsum, ex illis multis, quae sunt, inter primum agens, & vltimuam fi nem scilicet quoniam vnunquodque eorum est finis eius, quod est aute, & omnia sunt propter vl timum finem. v. g. ambulatio, quae est propter extenuationem, & extenuatio prper sa nitatem. & similiter potio medicinae, & phlebotomia est prper extenuationem, humoris vincentis in corpore, & hoc est propter sanitatem.

D. d. quoniam omnia ista in tenduntur propter finem. id est quoniam om ne, quod est ante finem, est propter. finem. v. g. quoniam ista, quae diximus, inten duntur propter sanitatem: sed differunt, quoniam quaedam sunt actiones, vt ambulatio, & quadam instrumenta, vt phlebotomia.

Cum numerauit modos quatuor causarum, incoepit dicere dispositio nes earum, & quomodo se habent ad causata, & ad scinuicem, & dixit: quod accidit quod plures istarum causarum qua vna sunt causae vnius rei. v. g. quoniam causa statuae est cuprum, & agens: sed duobus modis diuersis: cuprum enim secundum materiam, artifex vero, vel ars secundum agens. & similiter figura statuae est cau sa secundum formam, & illud, propter quid fuit facta est causa secundum finem. Et comingit etiam quod eadem causa est causa quorum contrariorum, sed duabus dispositionibus diuersis. v. g. quoniam gubernator est causa saluationis na uis, & submersionis: saluationis qui dem ipso praesente: submersionis autem ipso absente. Causae etiam ha bent se adinuicem, ita quod vtraque dua rum causarum in specie diuersarum est causa reliquae, sed duobus modis diuersis. v. g. quoniam labor est causa sanitatis secundum agens, sanitas autem est causa laboris secundum finem. & similiter mate ria est causa formae, secundum quod forma non pont inueniri nisi per illam, forma autem est causa materiae, secundum quod materia non potest esse in actu & demonstrata nisi per illam, & praecipue prima ma teria. 1D.d. isti igitur sunt modi, &c. & dixit ferem. quia possibile est inuenire aliqua, quae collocantur in nume ro istorum quatuor modorum, vt illa, quae assimilantur istis, & inueniun tur in eis & ideo dixit ferem. quia uo tat dubitationem, quousque declaret hoc per inductionem, cum fuerit declaratum secundum quot modos dicitur vnum quodque eorum. & dixit Alex. quod dixit hoc ad excipiendum causas, quae, sunt per accidens.

Cum numerauit genera causarum secundum exemplum, icoepit notificare quomo vnaquaeque causarum collocatur sub istis quatuor generibus, & dixit: Et istae causae, &c. id est & omnis causa, aut est secundum materiam, aut secundum formam, aut secundum agens, aut secundum finem.

D. d. Literae enim &c. id est omnia enim ista sunt causae secundum illud, ex quo fit generatum. syllabae enim generantur ex literis, & similiter corpora partium consimilium composita generantur ex igne, & ex aliis elhntis. & hoc intendebat, cum dixit & ignis, & siilita corpora. id est & ignis, & alia elementa sunt materia corporum consimilium, quae generantur ex eis

D. d. & partes totius, id est & partes sunt totius quasi materia.

D. d. & propones conclusionis, id est & quoniam conclusio gnatur ex proponibus, assimilantur igi tur materiae. Et omnia ista conueniuntl in hoc quod sunt materia, & differunti hoc, quoniam quaedam sunt materia secundum com positionem, vt lsiterae syllabarum, & lapides domus, & quadam sunt secundum alterationem, vt panis sanguinis, & quadam secundum alterationem, & compositionem, vt acetum, & mel oximellis, &quatuor elementa omnium compositorum. & haec duo sunt fundamenta materiae i. compositio, &alteratio, & tertium compositum ex eis partes autem, & totum posuit alium modum a composi tione, vt reputo, secundum quod intendebat partes, quae sunt in potentia, non quae sunt in actu, aut secundum quod intendebat vniuersum congregatum tameum. compositio enim est congregatio propria partium: fit enim ex qualitate, & ordine, & positione. propones autem assimilantur materie, quia sunt in potentia conclusio, & com clusio est eis quasi forma.

D. d. sed quadam sunt quasi quiditas, id est sed ista rum causarum quadam sunt quasi demonstrantes quiditatem rei, & iste in ueniuntur secundum numerum differentia rum, quibus differt illud, quod accipitur in quiditate, & sunt tria, vt for ma vniuersi partium, & forma compositionis partium, & forma oximellis, mellis & aceti: & ideo dixit vniuersum, & compositio & forma. Et intendit per formam, quae est secundum alterationem, & aut sine compositione, aut cum compositione. & intendit per vni uersum congregationem partium tamen. & intendit per compositionem con gregationem illarum trium dispositionum in partibus scilicet figurae, ordinis, & positionis. Et, cum numerauit causas, quae collocantur sub cam materiali, & formalil, dixit: Sperma autem, & semen, &c. id est sperma autem animalium, & semen vegetabilium, & medicus sanitatis, & vniversaliter agens acti, omnia col locantur sub causa, quae est principium transmutationis, & suae cessationis, D. induxit genus, quod est secundum finem, & dixit: Et quaedam secundum finem, id est & sunt quaedam causae, quae sunt quasi finis intentus per operationes, & quasi bo num intentum. D.iduxit ratiocinationes super hoc, & dixit: illud enim pro pter quid, &c id est quoniam illud, propter quid, quia est nobilius illis, quae quaerunt propter illud, est bonum intentum per illas res. & ideo est causa omnium il larum. agens enim & materia non sunt nisi propter finem: & similiter formae non sunt nisi propter vltimum finem.

D. d. & non est differentia, &c. id est non est differentia inter hoc, quod describemus istam causam, quod est bonum intentum per illa, quae sunt ante illam in rei veritate, aut illud, quod existimatur esse bonum, licet non sit bonum in rei veritate. & dixit hoc, vt descriptio sit communis rebus voluntarijs, & naturalibus, quoniam vltimum intentum in rebus volun tarijs multotiens videtur bonum, & non est in rei veritate, intentum vero in rebus naturalibus est bonum verum.

Intendit per modos eaus, quae diuidun tur per accidentia. Et, cum notificauit quod modi causarum concluduntur secundum ge nera eorum, incoepit numerare eos, & dixit: dicitur enim in causis, &c. id est causae enim que sunt eiusdem speciei quatuor specie rum, dicituntur causae secundum prius, & posterius. v. g. in causis agentibus, medicus, & ars: medicus enim est posterior: ars autem est prior. Et similiter in causis formalibus v. g. quoniam forma diapason est duplum, & forma dupli est numerus, & forma numeri est quantitas. & similiter inuenitur semper proportio inter vniversalite, & particulare. & hoc intendebat, cum dlixit: & similiter sem per, &c. id est & similiter semper inuenitur comparatio communis ad proprium scilicet quoniam commune est prius secundum formam, aut secundum genus proprio. & hoc accidit priori, & posteriori in vnaquaque specierum causarum scilicet quod prius est qua si commune ad posterius. Et prius, & poste rius in materijs manifesta sunt. & si militer in finibus. extenuatio enim est finis exercitii, & finis extenuationis, est, sanitas.

Cum declarauit quod in omnibus spebus causarum inueniuntur duo modi, licet prius & posterius. incoepit etiam decla rare alios duos modos causarum, scilicet per se, & per accidens, & dixit: Et etiam secundum accidens, i & istae causae diuidun tur secundum accidens, & genera istarum collocantur in hoc modo. v. g. cum dicitur quod Polyecletus fecit statuam, & quod artifex statuarum fecit statuam. hoc. enim est per se, illud autem per accidens. accidit aenim artifici statuarum quod fuit Posyeletus, quoniam non fecit statuam secundum quod est Polycletus, sed secundum hoc quod habet de arte statuarum.

D. d. & comtinentia, &c. id est & illa, quae continent causas, & sunt genera causarum, sunt causae per accidens. v. g. quoniam homo est causa statuae per accidens, & vniversaliter animal: homo autem est causa statuae per accidens, quia accidit artifici, quid est causa per se, quod fuit homo, aut animal. Et cumnarrauit quod in illo, quod est per accidens, inuenitur propinquum, & remotum, dedit exemplum, &dixit. v. g. dicere quod albus, & musicus sunt causa statuae. albus enim est remotior, qui musicus: licet vterque sit causa per accidens: quia album est communius hominie: ergo est remotius quaim musicum.

Et omnes causae, quae diciuntur per se, & quae dicuntur per accidens, & pro inquae, aut remotae dicuntur esse. aut actu, aut potentia. v. g. quoniam aedificator est causa domus: sed, cum aedificat, est causa in actu, &, cum non aedificat, est causa in potentia. &hoc intendebat cum dixit. v. g. quoniam causa domus est aedificator, &c. id est quo niam causa domus est aedificator: sed dum aedificat est aedificator in actu, & dum non aedificat est aedificator in potentia. sed tacuit hoc, quia intelligitur per oppositum.

Et sicut hoc dicitur in causis, similiter dicitur in causatis scilicet quod quaedam propinqua sunt, & quaedam remota, & quadam per se, & quaedam per accidens. & hoc intendebat, cum dixit: Et, secundum quod narrauimus, dicitur etiam, &c. id est &, sicut ista inueniuntur in causis, inueniunt in eis, quorum sunt illae causae, scilicet in cau satis. D.induxit exemplum in propin quo, & remoto in causatis, & dixit: v. g. causa statuae, &c. id est quoniam faciens statuam istius homis, & faciens statuam dicitur faciens statuam homns, & dicitur faciens statuam vniversaliter statua igitur ho minis huius est causatum propinIquum, statua vero simpliciter est causatum remotum. Et similiter, cum dicitur quod hoc est causa cupri, aut causa materiae. cuprum enim est causatum propinquum, materia autem est causatum remotum.

D. d. & similiter de accidentibus, id est quoniam in causatis accidentibus inuenitur propinquum, & remotum: sed sicut inuenitur in eis per se. & hoc capitulum inuenitur in libro Alex. manifestius quam hic sit. & eodem modo dicitur in rebus, quarum causae sunt causae, etiam sicut ista narrata. v. g. hu ius statuae dicitur in rebus pluribus, qua dicitur statuae vniversaliter & huius cupri magis quam cupri, & vniversaliter materiae, & in accidentibus etiam eodem modo.

Inducit hic tertium modum causarum, & est quoniam quidam istorum modorum dicuntur sigillatim, & qui dam composite. & hoc intendebat, cum dixit. Et dicuntur etiam, &c. D.indu xit exemplum compositi ex eo, quid est per se, & ex eo, quod est per accidens, & dixit: v. g. non dicit, &c. id est v. g. compositum ex eo, quid est per se, & ex eo, quod est per accidens: non ita quod dica tur quod homo est factor statuarum, sed quod Polycletus artifex statuarum fecit statuam. Et, cum numerauit secun dum exemplum modos causarum, fecit summam de numero eorum, & dixit: Sed omnium istorum, &c. id est sed ista, quae numerauimus secundum dicituras, qui bus diuiduntur, sunt sex scilicet secundum propinquitatem, & remotionem: & per se, & per accidens: & compositionem, & diuisionem, secundum dicituras, in quibus conueniunt, & sunt duae scilicet potentia. & actu: quoniam vnusquisque eorum sex est potentia, & actu. erunt igitur omnes modi causarum duodecim.

D. d. aut sunt quasi pars, aut quasi genus & intendit per partem quasi causam propinquam, & per genus quasi remotam: propinquum enim est quasi pars, idestpropria, remotum autem est quasi genus: & maxime causae. quae sunt secundum formam, & secundum materiam. D.d, aut quasi accidens, aut quasi genus accidentis. id est aut quasi causa, quae est per accidens propinquum, aut quasi causa, quae est per accidens remotum: & hoc vocauit genus accidentis.

Vult dare dicituram inter causas, quae sunt in potentia, & quae sunt in actu, & dixit: Et dicitura inter haec duo, &c. & diitura inter causas, quae sunt actu, & quae sunt potentia, est, quoniam quae sunt actu, inueniuntur cum illis, quorum sunt causae, & deficiunt cum illis. v. g. quoniam iste medicus non est curator in actu, ni si cum hoc curato in actu. causae autem in potentia sunt, licet causata non sint: non enim corrumpitur domus insimul cum aedificatore. Et hoc capitulum inuenitur in lib. Alex. manifestius sic. & differunt in hoc, quoniam causae, quae agunt particularia, sunt, aut non sunt insimulcum illis, quo rum sunt causae. v. g. quoniam iste curator cum hoc curato, & iste aedificator cum hoc aedificato. in potentia autem non semper: non enim corrumpi tur domus, & aedificator simul.

Cum notificauit numerum mo dorum causarum, incoepit narrare qui istorum modorum sunt quaeredi pri cipaliter, & dixit: Et oportet quaerere, &c. id est oportet intendere, princi paliter de causis causam vltimam in quodne, non vltimam in esse: & illa est cam propinqua: vltima enim in esse est caum remota. v. g. quando aliquis interrogat, quare aedificat aliqus homo: & dicetur, quia est aedificator: &, cum dicitur & quare est edificator: dicetur quia habet artem aedificandi: & hic cessat quaestio.

D. d. & similiter de aliis, id est de speciebus causarum scilicet quoniam oportet quaerere semper causam priorem. Cum dedit istud praeceptum, notificauit Iet aliam disponem de causis: & est, quoniam aliae sunt vniversalies, aliae particulares: que madmodum causatorum alia vniversalia, alia particularia: & quod opinan dum est quod particulare est cam particularis, & vniversale causa vniversalis. Et dixit hoc, pseruando se a Platonica opinione licet quod vniversalia sunt comamae particularium. v. g. quoniam artifex simplex est causa statuae simpieciciter, & iste artifex demon stratus est causa istius statuae demon stratae. D.induxit aliam dispositionem de causis, & dixit: Et potentiae sunt causae potentiarum, id est & causae, quae sunt in potentia, sunt cause eo i rum, quae sunt in potentia, & quae sunt in actu sunt causae eorum, quae sunt in actu. & hoc intendebat, cum dixit & quae agunt in respectu acto rum, id est & causae, quae sunt in actu, dicuntur in respectu actorum, quae sunt in actu.

Intendit per quot sunt numerum specierum.

D. d. Et in numero causarum, &c. id est & quia apparet de Casu, & de illo, quod dicitur fieri Ex se, quod collocan tur in numero causrum, oportet nos perscrutari de eis consyderando secundum quot mo dos possunt collocari in causis, & vtrum sint idem secundum definitionem, aut diuersa. & hoc sciemus, si sciueri mus substantiam vtriusque: perscruta. tio enim de substantia vtriusque perscrutationem continet in se de eis, vtrum sint diuersa, aut idem. & ideo dixit & vniversaler quid sit ex se, & quid sit casus. Et, quia ista pscrutatio non potest fieri nisi concedendo casum, & ex se esse, quae plures Antiqui negabant, incoepit prius dicere opiniones eorum, & contradicere eis: quemadmodum mul ti etiam Antiqui attribuebant omnia casui. & ei, quod est ex se. Et hoc capitulum sic debet legi, quia & in numero causarum est casus vsque ad finem capituli.

Et perscrutatio de casu, & de eo, a quod est ex se, est necessaria. quidaml enim negabant ea esse, & dicebant, quod non sunt nisi nomina tameum. habet eni vnunquodque eorum, quae dicuntur fieri casu, aut ex se, causam notam, cui possit attribui. v. g. qui vadit ad forum, & in uenit illic hominem, quem diligebat in uenire, sed non iuit, vt inueniret ipsum, causa inueniendi eum non est nisi exitus a foro, aut voluntas eundi alias. & similiter est de omnibus aliis, quae dicunt fieri casu scilicet quia habent causam terminatam. Et sermo eius sic debet legi, v. g. quoniam causa eundi aliquem ad forum, ita quod inueniat aliquem honem, quem diligebat, sed non cogitabat ipsum inuenire illic, id est quia non cogitabat inuenire ipsum iilic est, propter ipsum velle ire ad forum. Et iste syllogismus componitur sic. Si casus est, cau sa est: sed non est causa, quia non est terminatus, & causae sunt terminatae: ergo casus non est.

Inducit testimonium super hoc quod ea sus nihil est. quoniam, si esset, aliquis Anti quorum locutus fuisset de na illius: sed nullus eorum fuit locutus de eo: ergo non est. Et cum, induxit has duas rationes destruentes casum esse, & ex se, incoepit contradicere, & primo primae rationi.

Dicit mirabile est quod omnes homines conueniunt quod hic sunt aliqua, qua fiunt casu, cum hoc, quod nullus ignorat ea reduci ad causas generatiois. nos enim, & illi conuenimus in hac diui sione entium, scilicet quoniam quaedam fiunt casu, quaedam non fiunt casu.

Cum declarauit quod illud, quid Anti qui induxerunt in negando calum ipsum esse vnum super hoc, quod sit casus, incoepit dicere etiam quod ratio, quam induxerunt de hoc quod Antiqui nihillo cuti fuerunt de casu, non est rotiocina tio, neque demonstratiua, neque proba bilis, sed solummodo accusatio Antiquorum, quia debebant loqui de illo & dicere aut quod nihil aliud est a cau sis notis, aut quod est aliquid aliud ab eis. Et hoc intendebat, cum dixit: Oportet igitur omnino, &c. i & hoc, quod Anti qui dimiserunt loqui de illo, non est roncinatio super hoc, quod non sit, sed est accusatio eorum, qui debebant dicere aliquid de eo.

D. d. & non viderunt et, &c. id est cum hoc, quod apparet, quod apud eos non est vna illarum causa rum, quas dicunt, vt amicitiae & litis apud Empedoclem, & intelligen tiae apud Anaxagoram, aut ignis, aut aliorum corporum apud eos, qui non concedunt nisi causas materiales tam tum. & hoc intendebat cum dixit scilicet amicitiae, &c.

D. d. & malum est, &c. i. & malum est eos non opinatos fuisse ipsum esse aliquid existens, sed est vna illarum causarum, & non notificare hoc: sicut etiam est malum opinari ipsum esse aliquid aliud ab eis, i& ni hil dicere de eo omnino.

D. d. quod ap paret ex Empedocle, & aliis quod apud eos est aliquod additum illis causis. & roncinatur super hoc ex eo, quod Empedocles attribuit aliqua casui. dixit enim quod congregatio mundi, & eius segrega tio fuit ex amicitia, & lite: sed hoc, quod congregatio fit in aliquo tpre pro prie, & segregatio in alio dicit ese ca su. & similiter attribuit motum aeris supius n quibusdam tmperibus, & non in qubusdam casui. & d. etiam quod caum congregationis, ex qua fit caput, proprie, & cogregationis, ex qua fit manus, est casus. & coactus est ad hoc, quoniam, cum posuit causam congregationis amicitiam simpeiricitur non potuit dare causaim, prper quam accidit aliqua congregatio, & non alia: & ideo attribuit hoc casui. apparet igitur ex Emped. ipsum ponere casum esse aliud a suis principiis: er go oportet ipsum dicere quid sit casus

Vult destruere sermonem dicen tium quod Casus est cam vltima omnium, & incoepit inducere inopinabile contingens istis, & est hoc, quod ponunt cau sas coeli, & omnium entium casum, & ex se, & dixit: Et quidam alii, &c. D. induxit illud, ex quo contingit hoc, & dixit: dicunt enim &c. i. quoniam, cum posue runt quod ex se, & casu fuit reuolutio corporis coelestis, &motus, qui largi tur aliis entibus ordinem contingit eis, vt omnes causae inueniantur in eis ex casu, quod enim inuenitur ex illo, quod iuenitur ex casu, inuenitur ex casu

Cum induxit primum inopinabile contingens eis, induxit aliud, & dixit: Et hoc, quod dicunt, valde est mirabile scilicet opinari quod animalia, & vege tabilia, & alia, quae sunt viliora corporibus coelestibus, non gnerantur, nec corrumpuntur casu, sed ex causis terminatis, aut natura, aut intelligentia, aut aliis causis, cum appareat quod non quodlibet generetur ex quolibet, & opinari cum hoc de corporibus co lestibus, quae sunt principia istorum, & quae eis largiuntur ordinem, ea fieri ex se, & non hre causam omnino, quam animalia, & vegetabilia habent.

Quia iste sermo destruit primum principium esse, ideo induxit sermonem in forma significante quod necesse est perserutari de hoc, & dixit TEt, si hoc est ita, &c. & notificat quod perseru tari de hoc magis est necessarium, nequi perscrutari de natura casus. & dixit & rectum est loqui aliquantulum. quia ista consyderatio non est propria huic scientiae, sicut dixit fin gens quod ens est vnum. Et, quia iste ser mo est inopinabilis, dixit. Iste enim sermo, licet sit, &c. id est & rectum est lo qui cum istis. quoniam, & si sermo eorum est irrationabilis, tamen maxima inopinabilia accidunt eis, scilicet quoniam attribuunt omnia, quae apparent in coelo, casui, & cum hoc quod nunque senserunt, neque sentient aliquid in eis fieri casu: & attribuuns, quae apparent in omnibus, quae sunt sub coelo, ordini, & non casui, cum hoc quod plura eorum sunt, quae fiunt casu. & oportet ponentem casum es se principium ponere contrarium,

Cum notificauit quod quidam negant ipsum esse, & quidam nimium extollunt ipsum, ita quod attribuunt coelos ei, incoepit inducere tertiam sectam, & sunt illi, qui concedunt ipsum esse, & dicunt quod nullus scit quiditatem eius, sed est res diuina. & ta cuit istos, quia iste sermo est irrationabilis scilicet vt sit hic causa ignorata na turaliter. & etiam contradictio eorum est demtrando eis quid sit casus. & sermo eius residuus manifestus est per se.

Primo perscrutatur de natura, quae inuenitur ex casu, quoniam, cum fuerit declaratum hic esse naturam propriam ci, declarabitur ipsum esse, & declarabitur post quae causa est: causata enim sunt notiora apud nos causis. Et incoepit diuidere res in aliqua, quae sunt semper, & alia, quae sunt in maiori parte, & po suit quod neuter istorum duorum modorum fit casu. Et hoc, quoid posuit, manife stum est per se. quoniam, cum posuerimus quod non omnia sunt necessaria, sequitur vt undam sint possibilia: & possibile diuiditur in illud, quod est possibile in ma iori parte, & in illud, quod non est possibile in maiori parte. & similiter etiam manifestum est quod illa, quae fiunt in maiori parte, non dicuntur fieri casu. si igitur casus, & ex se sit aliquid, necesse est vt fit in rebus, quae non sunt possibiles in maiori parte. Et positio istius sermonis est positio sylli hypo. & componitur sic. Catus aut est in rebus necessarijs, aut possibibus in maiori parte, aut in illis, quae fiunt in minori perte: sed non inuenitur in necessarijs, neque in possibibus in maiori perte: ergo necessario iuenitur in eis, quae sunt, in minori perte. D. induxit testimonium honum, & dixit, & homines diunt, &c. & rotiocinatur super hoc etiam ex conuersione existente etiam inter ista. manifestum est enim per se, quod illud, quod non est necessarium, neque: possibile in maiori parte, fit casu, & quod fit casu non est necessarium, neque possibile in maiori parte. sed ista, quae non sunt necessaria, neque possibilia in maiori parte, quadam sunt possibilia aequaliter, & quaedam in minori parte: Quaerem dum igitur, vtrum casus iueniatur in vtroque: sed, si existimauerimus quod po tentia istius sermonis est potentia syl logismi hypothetici diuisiui, necesse est secundum Arist. vt casus sit in vtroque. Sed Posteriores Peripatetici, vt nar rauit Aui. dunt quod casus inuenitur in eis, quae sunt possibilia in minori parte, non in eis, quae sunt aequaliter. & haec est sententia Themistil. Auicenna autem dicit, quod casus est in vtroque. &nar rauit quod illi ratiocinantur super hoc, dicentes quod illa, quae sunt & non sunt aequaliter, cum attribuuntur potentiae actiuae, sunt vt ambulatio, & quies, cum enim aliquis ambulat, non dicim quod ambulatio eius fuerit casu, neque, si quieuerit, quod quies eius fuerit casu. Auicenna autem contradixit huic sic. Nom est impossibile inuenire vnum, quod dicatur esse necessarium in respectu alicuius, &casuale in respectu alterius: & similiter erit possibile in maio ri parte in respectu alicuitus, & in mi nori parte in respectu alterius. Et quasi intendit quod ambulatio, si attribuitur potentiae motiuae in loco, erit casualis, quia non est in natura istius potentiae mouere plusquae quiescere: &, si attribuitur ad appetitum, qui facit motum, non erit casualis. Sed, si hoc fuerit, non erit hoc contingens vt in paucioribus naturaliter, neque vt in pluribus, neque necessarium, quid est inopinabile. Et manifestum est quod, quando dicimus quod contingit mihi quod comedi cum satietate, & hoc est casu, & dicitur sine casu, veme comedere per appetitum. ergo contingens aequale impossibile est vt inueniatur ex eof altera duarum actionum, nisi ex altera causa coniuncta cum eo: quoniam neutra actio est dignior vt sit reliqua &, cum ita sit, actio non inuenitur ex eo, quod est cont ingens aequamiter, nisi ex aliqua causa extrinseca coniuncta cum eo. Ista igitur causa, si fuerit vt in pluribus, tunc illa actio non dice tur fieri casu scilicet si prouentus illius actio nis ab eo fuerit in maiori parte, erit in pluribus, & si fuerit in minori parte, erit in paucioribus. cum igitur actio prouenit ab aliquo contingente per se, & primo, necessario aut est in, mi nori parte, aut in maiori. a cont ingen te autem aequaliter nulla actio prouenit, secundum quod est contingens aequaliter, quoniam natura eius est natura materiae, non natura formae. Actiones igi tur, quae non sunt necestariae, neque con tingentes vt in pluribus, necessario proueniunt in minore parte. & secundum hoc casus non erit in contingenti aequaliter, neque etiam Arist. dimisit vnum modum actionum, in quib inuenitur casus. Et debes scire quod dieria inter contingens vt in pluribus & necessarium non est quod contingens vt in pluribus habet impedimentum vt in paucioribus, & necessarium non habet impedimentum, vt dicit Auisecundum enim hoc sequitur, vt omnia sint naturaliter necessario: immo contingens vt in pluribus est illud, in cuius natura est possibilitas vt actio eius deficiat in minori perte: & ideo inuenitur illic impedimentum extrinsecum, necessarium vero, quia non habet hoc in sua naturam, ideo non inuenitur im pedimentum illi extrinsecum. si ergo non inuenitur impedimentum ex trinsecum ei, quid est. contingens vt in pluribus, continigeret tunc vt possi bilitas in illo esset ociosa: &, si inuenitur ei, quod est necessarium, impedi mentum, tunc esset impedimentum ociosum: & nam nihil agit ociose. Et, cum contingentia dicitur de causa agen te, & recipiente, pscruntandum est de istis perfecte. Dicamus igitur quod prima materia est parata ad recipiendum duo contraria aequaliter, & ideo receptio vtriusque contrariorum est ei naturalis. & similiter apparet de anima concupiscibil scilicet ipsam esse proparatam ad actiones contrarias aequaliter. Istud igitur contingens non habet causas agentes contraria aequaliter in omni tempore, scilicet illud, quod est natura le, & si non, tunc natura ageret ocio se. vnde necesse est: vt illae actiones attribuantur agent, scilicet quod facit alterum contrariorum ita, secundum quod in plu ribus, non casu. &, si esset hic aliquid, quod agit, & non agit aequaliter, tunc natura ageret ociose: potentia enim ad esse, & non esse esset aequalis in eo per se. Et, cum dicimus quod potentia ad es se in prima materia est aequalis potentiae ad non esse, intendimus quod duo contraria inueniuntur in ea in tem poribus aequalibus oppositis, vt plu uiam esse, & non esse aequaliter, sed hic in hyeme, & hic in aestate. & cau sarum alternatio agentium haec duo cont ingentia aequaliter est necesse in. temporibus aequalibus, & actio earum in causatis est: in maiori parte, & sunt corpora coelestia, & ideo sunt causae eorum, quae sunt, & non sunt aequaliter. Apparet igitur ex hoc, quod contingens aequaliter. non inuenit in potentijs agentibus per se, sed in potentiis passiuis, & in eis, quomarum praeparatio ad receptionem duorum contrariorum est aequalis, siue sit anima, aut non anima. in potentijs autem passiuis, quae dignius recipiunt alterum con trariorum quam reliquum, non est contingentia aequaliter: & amen contingens aequaliter inuenitur in passione, non in actione. non enim inueniuntur actiones, qua sunt aequaliter. passiuum enim non exit ad actum nisi a potentia actiua. & haec est causa, quare Arist. dimisit in hoc capso contingens aequaliter. sermo autem dicens quod omnia sunt necessaria nullus est, & in Metaphysica contradicitur. a

Cum declarauit quod easus, & ex se sunt in rebus, quae sunt in minori parte, & illa, quae sunt in minori parte, quaedam sunt a rebus, quae non sunt propter aliquid, vt actiones, quae fiunt sine cognitione, vt casus capillorum a confricatione barbae, hoc enim fit in minori parte: & quaedam fiunt in minori parte, sed a rebus, quae sunt propter aliquem finem, sed sequitur ex eis aliud ab illo fine, vt inuentio debitoris in foro, hoc enim est in minori parte, sed fit ex itinere ad forum, quod fuit, pro pter aliquem finem. Et, cum hoc fi cit, incoepit in hoc sermone declarare quod casus, & ex se sunt in rebus, qua sunt in minori parte, quae fiunt a rebus, quae sunt propter aliquam causam, sed errauerunt iu illa causa, & fuit inuen ta ab eis alia causa, & dixit: Et post ea, &c. id est postea illa, ex quibus sunt res, ua sunt in minori parte, quaedam sunt propter aliud, & sunt actiones, quae sunt a cognitione, & voluntate, & quadam sunt non propter aliud, & sunt actio nes ociosae.

D. d. sed haec duo, &c. id est sed casu, & ex se fiunt ex rebus, quae sunt propter aliquid, ex quibus inuenitur aliud in minori parte.

D. d. Declaratum est igitur, &c. id est &, cum sit declaratum de rebus, quae fiunt in minori parte, quod quaedam fiunt ex rebus, quae sunt propter aliud, & quaedam fiunt a rebus, quae non sunt propter aliquem finem, manifestum est quod in illis, quae non sunt necessaria, neque contingentia in maiori parte, inuen uiuntur aliqua, quae sunt in minori parte, quae fiunt a rebus, quae sunt pter aliquam causam, id est propter aliquem finem. Et, cum declarauit quod illa, quae sunt in minori parte, sunt duobus modis, modo scilicet qui fit ex aliquo, quod est propter aliquem finem, & modo, qui fit non per aliquem si & nem, & quod illa, quae fiunt propter aliud, sunt res perfecte a natura, & a cognitione, incoepit declarare quod in pri mo modo est casus.

Et illa, quae sunt talia ex rebus, quae sunt propter aliquid, quando ex eis sit aliud per accidens, dicitur quod illud fit casu.

D. d. & quemadnodum ens quoddam est per sei &c. id est & quemadmodum ens quoddam est per se, & est substantia, & quoddam est accidens ei, & est ac cidens, similiter est de causa scilicet quoniam causa, quaedam dicitur causa per se, vt aedificator domus, & quaedam per accidens, vt aedificator, cui accidit quod fuit musicus, in eo quod musicus. dicitur enim quod mus cus est causa domus per accidens s,i in, quoda inuenitur in causa, quae est per se. Et dicitura inter illud, quod agit casu, & in ter causam, quae est per accidens, vt dixerunt expositores, est, quoniam causa, que est per accidens, vt Musica, aut Medicina, non operatur in domum omnino neque agit in illam, sed dicitur causa per accis, quia accidit causae agenti, & dicitur se il. lud agens per accidens, quia ex eo fit aliquid perfaccidens, non illud propter quod est, &est illud, quod fit ex eo per se.

D. d. causa autem per accidens, &c. causa, quae est per accidens, non est terminata, cum possibile est vt accidant causae, quae est per se, infinita per accidens. Et praedixit hoc, vt notificet post quod causa agens per accuns illud, quod fit ex ipsa, est etiam causa non terminata: quoniam illa acta, facta per accidens possunt fieri a pluribus causis diuersis. inuenire. enim debitorem potest esse abire ad forum, & ire ad colas, & a pluribus.

D. d. & est sicut diximus, &c. &, cum declarata sunt ista, & exposita, manifestum est quod, cum a rebus agentibus, quae sunt, pr pter aliquam actionem, fuerit iste modus actionis, fit ex eis per accidens & sunt causae eius agentes per accuns, & dicuntur secundum hunc modum fieri casu, & ex se.

Differentia autem inter haec duo, &c. i. inter casum, & ex se.

D. d. in hoc ant loco. id est quod declaratum est ex eis est quoniam collocantur in causis, quae sunt propter aliquid scilicet agentibus. hoc enim ita se habet ad illa, sicut venus, & illud, quod habet se ad illam, sicut diia est, vt sint causa agentes per accidens. D.induxit exem psum, & dixit. v. g. &c. id est & causae agentes, quae sunt propter aliquid esse causas alicuius per acens, & sunt illa, quae diciturtr casu, & sunt, sicut, si aliquis homo habet de bitorem, & est in aliquo loco, quem nescit esse ibi: &, si sciret, tunc iret ad illum. accidit igitur illi homini tendere ad illum locum ad faciendum aliud cuius consuetudo fuit vt fieret in illo loco. iste igitur homo, quando tetenderit ad illum locum, & inuenerit suum debitorem in illo, & acceperit pecu niam ab eo, dicetur quod inuentio eius fuit casu: & manifestum est quod, cum exiuit ad illum locum, non intende bat accipere pecuniam. exitus igitur eius ad illum locum fuit causa acce ptionis pecuniae per accidens, cum voluntas eius non intendebat accipere illam pecuniam. Et hoc intende bat, cum dixit non est ex causis, quae sunt in ipsa natura rei, id est inatura exitus ad illum locum, cum non sit comsuetudo ad inueniendum debitorem illic: sed est causa per accidens, cum non cogitabat, neque intendebat illud: & tunc dicitur quod acceptio pecuniae est per accidens. si autem itio eius ad illum locum fuit ad hoc, vt inueniret suum debitorem in illo loco, quia de bitor est assuetus inueniri illic, aut semper, aut in maiori parte, & inue nit illum, tunc itio erit causa acceptionis pecumae per se, & nullus dicit quod acceptio pecuniae fuit per accidens. Et hoc intendebat, cum dixit si igit fuerit per voluntatem, &c. id est ssi igitur i OR eius ad illum locum fuit per volunta. tem ad accipiendum illic pecuniam a debitore, quia consuetudo est vt ilic accipiatur pecunia ab eo semper, aut in maiori parte, & iuerit, & acceperit pecuniam ab eo, tunc non dicetur quod acceptio pecuniae fuit: per accis. & causa vtriusque est vna, & est itiocausae igitur agentes collocantur in casu, & ex anima, cum fuerint causae alicuius per accidens.

Haec est definitio casus, secundum quod ap paruit ex sermone praedicto. & dixit quod est causa per accidens, vt distinguat inter illud, & causam essentialem. Et cum dixit in rebus, quae sunt voluntariae, intendit in rebus pauciori bus, quae sunt voluntariae, & est differentia, qua distinguitur subiectum casus ab eo, in quo non continit casus. Et, cum dixit ex eis, quae sunt, propter aliquid, distinguit inter ipsum & actiones ociosas. per has igitur tres derias perficitur definitio casus, & com tentus est ad dicendum illa, quae sunt, voluntariem, vt distinguat casum ab eo, quod fit ex se. & forte tacuit hoc, quia notum est quod illud, quod fit ex natura, in hoc est, sicut illud, quid fi ex voluntate.

Deinde d. & ideo cognitio, & casus sunt in endem. id est & quia casus est causa per accidens in rebus, quae sunt a voluntate, & propter aliquid, ideo subiectum casus & cognitionis est idem: quoniam subie ctum casus, & voluntatis est idem: & oluntas non est extra cognitionem, & similiter intelligendum de natura, scilicet quod subiectum casus, & rerum in tentarum in eis est idem.

Et causae, quae sunt casu, non sunt terminatae, quia sunt causae per acci dens, & vt in paucioribus. Et intendebat per hoc notificare quod cognitio non continet casum, & quod nulla scientia speculatiua perscrutatur de llo, cum nullum ens intentum naturaliter proueniat ex eo, & ent ia, quae sunt ab eo, non possunt habere causas terminatas.

D. d. necesse est vt sint non terminatae, scilicet in se. i. extra mentem, cum non sint causae vt in pluribus, sed in paucioribus eorum, quae fiunt ex eis.

Deinde d. & ideo existimatur, &c. id est quod scientia eius est non terminata apud nos: quo niam ex eo, quod in se est causa, scilicet non terminata, ideo scientia eius est non terminata.

D. d. & rectum est quodammodo existimate, &c. id est propter atentiam suae naturae existimatur ipsum non esse, & causa latentiae eius est, quia est per accidens, & quod est per accidens est in minori parte, & quod est in minori parte existimatur non esse. & hoc intendebat, cum dixit: est enim hic modus, &c.

Dicit: quod calus est causa agens per accidens, & non simpliciter. causa enim essentialis est vna eius, cuius est causa, causae autem per accidens suntlin finitae. v. g. quoniam causa domus per se est aedificator, per accidens ve ro sunt infinitae, v. g musicus, & me dicus. & similiter cause casus sunt in finitae. ire enim ad aliquem locum, vbi contingit inuenire debitorem, a quo apprehenditur pecunia, habet causas infinitas. Ivadit enim illuc, irn pter causas diuersas, v. g. ad quaerendum aliquem amicum, aut fugiendum aliquem inimicum. Et iste sermo est quasi in prima figura. & vna propositio eius est, quod illud, quod est casu nabet causas infinitas: secumda autem, quod causae infinitae collocam tur in causis, quae sunt per accidens: & concluditur quod casus est causa per accidens. exemplum igitur, quod induxit de domo, & aedificatore, indu xit ad verificandum maiorem propositionem, & exemplum, quod induxit de debitore, induxit ad verifi candum minorem.

Hoc, quod dicit, manifestum est per se, quoniam, cum causae fuerint non terminatae, causatum etiam erit non terminatum, sed, licet homo concedat quod causae casus sunt non terminatae, dubitat in causis vniuscuiusque eorum, quae fiunt, quae earum attribuitur casui, & quae non. quoniam quia causae casus sunt causae per accidens, & causae, quae sunt per accidens, quaedam sunt propinquae, & quaedam remotae, remotae autem magis sunt de capi. accidentis, quam propinquae, & propinquae magis sunt de eo, quod est per se, ideo consyderans reuoluit se in istis causis. cum autem differentia fuerit manifesta in eis, non reuol uetur, scilicet inter causam essentialem, & accidentalem. vt cum dicimus quod causa sanitatis casualis est aduentus venti, & solis, non euacuatio: manifestum est enim quod aduentus venti est caunssanitatis per accidens, euacuatio autem per se. exemplum igitur, quod induxit, non est de causis, quae faciunt dubitare de casu, sed de eis, quae non fa ciunt dubitare, & induxit exemplum loco secundi modi. & quasi dicat & causarum in quibuitlam dubitatur, & non possunt distingui illae, quae sunt calu ab illis, quae sunt per se, & quaedam non, vt cum dicitur quod causa sa nitatis fuit aduentus venti, & solis, non euacuatio. Deinde induxit causam dubitationis accidentis in istis causis, & dixit: causae enim, quae sunt per acci dens, &c. & hoc est ita. quoniam, cum in quolibet oenere sunt aliqua nota naturaliter, & aliqua ignota, &casus est vnum generum entium, accidit in eo etiam tale accidens scilicet quoniam in eo est, quod est manifestum per se ipsum esse causam, & quod non est manifestum perse. Themistius vero exponit hoc capitulum ita, quod intendebat notificare quod causae casus quaedam sunt propinquae, & quaedam remotae, & quod hoc intendebat per exemplum, cum dicit, quod causa sanitatis fuit aduentus venti, &c. quasi intendit quod alterum isto rum est propinquius reliquo. Et in quibusdam libris inuenimus, non abradere caput. & secundum hoc in tendit, quod causae remotae, quae sunt per accidens, non numerantur in causis casus. abradere enim caput est causa casualis remota: sol autem, & ven tus est causa propinqua.

Et dicitur quod casus est bonus, cum finis eius fuerit laudabilis, & econtra. Bonitas autem casus est, quando illud laudabile fuerit maximum. & similiter Malitia casus dicitur, quando illud illaudabile fuerit maximum. Et quasi intendit quod bonitas, & malitia casus vsitantur, quando casus fuit maximus, magis quaim vsalitantur bonus casus, & malus casus. & forte hoc est in vsu hominum.

D. d. & ideo qui ferem venit, &c. id est & propter hoc, quod dixi mus quod malitia, & bonitas casus dicitur in mximis casibus, ideo dicuntur in eo, qui ferem venit ad maximum malum, & euadit ab ipso, quid est Tortunati casus, & qui ferem venit ad maximum bo num, & non attingit ipsum, dicitur quod est Mali casus. illud enim quod est, propinquum ad habendum, & existimatur omniuo habe ri, est apud intellecundum quasi habitum. & hoc intendebat, cum dixit intellects im &c. idest & homines tenent illa, quae sunt propinqua ad habendum, quasi habita, quia intellectus, profertres, secundum quod sunt, in se. sed forte diminuit inaliquo mo dico, & existimatur quod non diminuit in aliquo, sicut accidit in istis rebus quae sunt propinquae ad esse, deinde impediuntur a casu. intellectus enim ponit eas quasi existentes. Et induxit totum: hoc ad demonstrandum quod non dicunt malitiam, & bonitatem casus, nisi de finibus existentib in actu, aut de illis, quae sunt quasi existentes in actu.

D. d. Sed fortunitas ca sus est non certa res. & dixit hoc, ne homo decipiatur in sua vita humana ex hoc, quid accidit ei de bonitate casus.

Cum declarauit naturam communem easus & eius, quod est ex se, incoepit da I re dicituram inter illa, & primo dedit de finitionem continentem illa, & dixit: Casus igitur: & ex anima, &c. id est & intendlit per contingentia entia, & per hoc, quod dixit non simpericituri. non illa, quae iunt necessaria, neque illa, quae sunt in maiori parte, sed in eis, quae sunt neque necessaria, neque vt in pluribus, & ex istis etiam in eis, quae sunt propter aliquid.

D. d. Sed differunt, &c. id est & ex se dicitu magis generale quae casus. omne enim quod est casu, dicitur esse ex se, & omne, quod est ex se, non dicitur esse casu, sed non secundum quod illud, quod significat illud, quid est ex se, est quasi genus eius, quod est casu, sed ex se. & casus in rei veritate sunt duae spes, quarum altera est in rebus voluntarijs, & secunda in rebus naturalibus. sed vtitur vno nominum istarum duarum specierum communiter, & proprie, & est ex se. quandoque igitur significat casum in rebus naturalibus tantum, & quandoque significat casum in rebus naturalibus, & voluntarijs: ca sus autem non significat nisi illud, quod sit in rebus voluntarijs tantum.

D. d. casus enim, &c. casus eni significat illa, in quibus casus potest dicibonus, & sunt vniversaliteres operatiuae.

Et quia bonitas casus inuenitur in rebus voluntarijs, necesse est vt casus sit in rebus voluntarijs, non: aturalibus.

D. d. Et signum eius est, quia existimatur, &c. id est & signum eius, quod bonitas casus est in rebus operatiuis, est, quoniam bonitas calus est fortunitas eorum, qui maximam habent fortunitatem: fortunitas autem non est nisi in actionibus. nihil enim aliud est nisi actiones finium laudabilium. & hoc intendebat, cum dixit: inuenitur enim in opatione. Et, cum declarauit quod bo nitas casus est fortunitas: & fortunitas non inuenitur nisi in homine: ergo casus non inuenitur nisi in actionibus homns volum tarijs tamenum. & ideo dixit post: Ex quo sequit, &c. id est cum posuerimus quod casus in uenitur in rebus voluntarijs, sequitur vt omnia, quae non habent voluntatem, neque intentionem, vt non habeant casum.

Cum declarauit quod casus est in rebus, quae sunt secundum cognitionem, incoepit declarare quod sequitur ex hoc, vt casus non inueniatur in aliqua opatione rerum non animatarum, & non haben tium cognitionem: & dixit: Et, propter hoc, &c. id est & propter hoc, quod decla ratum est, quod casus est in actionibus intentis, manifestum est, quod casus non inuenitur in rebus carentibus anima, neque in animalibus brutis, neque in infantibus, quia non habent cognitionem, D.induxit exemplum, & dixit: & in istis non inuenitur casus, quia fortuni tas, aut infortunitas non attribuitur alicui istorum, nisi transumptiue secundum passiones contingentes eis ex haben tibus voluntatem, vt accidit quibusdam lapidibus vt siant idola glorifi cata, aut altaria. Et hoc intendebat, cum dixit Passio autem est casus istorum, id est quoniam non habent casum in actione, sed in passione secundum actiones eor, quorum actionibus accidit casus, & iunt habentes voluntatem.

Vult narrare quod ex si iuenitur in operationibus carentium voluntate, vt accidit equo, quem coepit inimicus, qui euasit ad nos, & fugit ad nos prper comsuetudinem, & accidit ei sal uari ex se. dicimus enim quod iste equus saluatur ex se, quia non intendebat per suum aduentum salutem. & similiter, quando accidit vt cadat scamnum super suos pedes, ita quod sit aptum vt fede at super ipsum: dicimus enim quod ip sum cadere super pedes fuit ex se.

Et, cum ex se est cam per accidens, & est ex causis, quae sunt propter aliquid, manifestum est quod illa, quae sunt propter aliquid simpliciter, quando ex eis non fuerit illud, propter quod fuerint, sed ex eis fuerit aliquid, quid innatum est, puenire ab aliis extrinsecus essentialiter, manifestum est quod illa dicuntur fieri ex se, &, si ista fuerim actiones habentium cognitionem, & proueniunt ex cognitione dicuntur proprie casus. &, si fuerint actio nes non habentium cognitionem, & proueniunt ex habentibus cogni tionem, sed non ex cognitione, dicuntur communiter ex se. Et, cum dixit quae sunt simpliciter propter. aliquid, intendebat quae in sua natura, & sua substantia sunt propter aliquid, non secundum quid. & quasi intendit hic per simpliciter communitatem, & vniuersitatem.

D. d. cum non fuerint propter. aliquid, id est cum non sequitur illud, propter quod fuerint. D.d, quod autem accidit, &c. i, quod autem fit ex talibus, ex eis, quorum causae essentiales sunt extrin tecae, illud dicitur fieri ex se, cum non inuenitur a causis, a quibus innatum est inueniri, sed a rebus, a quibus non est inueniri innatum. & secundum hoc dicimus in istis causis, quod sunt ex se.

Et signum quod illud, quid est ex se, inuenitur a rebus quae non sunt innatae, vt ab eis inueniatur illud, quod attribuitur casui, quando ab eis inuenitur aliud casu in loco finis intentae, est, quoniam ista dicuntur fieri ociose. Ocio tum. enim dicitur in rebus, quae sunt propter aliud, sed ab eis non inuenitur illud. v. g. quando homo ambulat ad laxandum ventrem, & non laxat. tunc eni. dicitur quod eius ambulatio fuit ocio sa. illa autem, quae non sunt propter aliqua, cum non sequuntur se adin uicem, non dicuntur fieri ociose. si enim aliquis dixerit quod introitus balnes fuerit ociosus, quia solnon eclipsatur, ese derisibilis: eclipsis enim non sequitur iantroitum balnei. Et, cum declarauit. quod ociosa est illa cam, a qua non inuenitur eius finis, & vult concludere ex hoc, quod ex se inuenitur a talibus causis, induxit minorem propositionem, & est, quod ex se est frustra.

D. Et similiter est de automato, id est ex se. & intendit quoniam est frustra, hoc enim nomen deriuatur apud eos ab hoc aduerbio frustra, & dicunt: quoniam ex se est frustra: & illud, quid est frustra, est illud, cuius finis non est ab eo: ergo ex se fit ex rebus, ex, quibus non iuenitur earum finis. D. induxit exemplum, quo declarauit quod illud, quoid fit ex se, innatum est iueniri per se ab aliis, & dixit. v. g, quoniam, si lapis ceci derit, & interfecerit hoiem, hoc erit ex se, cum lapis per suum descensum ad inferius non est inatum interficere homines: ergo hoc fuit ab alio, a quo non est innatum fieri: est enim innatum fieri a lapide, si aliuis homo piecerit lapidem ad interficiendum alium homnem. Et debes scire quod res fiunt frustra, quando ex eis non inuenitur ali quod, & tunc dicuntur frustra in rei veritate. & quandoque inuenitur ex eis aliquid, sed non fuit propter illud, & hoc est illud, quod deriuatur ab hoc aduerbio frustra in idiomate Graecorum.

Et diuersitas eius, quid est ex se, ab eo, quid est casu, magis apparet in rebus naturalibus, scilicet quod hoc magis ap paret in naturalibus, qua in habentibus animas irrationabiles. naturalia enim quando currunt extra naturam, vt generatur homo habens sex digitos, non dicimus quod hoc accidit casu, sed ex se.

D. d. Sed hic est alius modus naturae: causa enim illius est extrinsecus, & hominem generari cum sex digitis est ex materia.

Includit hic illa, quae iam declarauit de casu, & ex se, & dixit: lam igitur narrauimus, id est communiter, & in quo differunt, id est secundum vocem, & secundum sem, & est declaratum quod vtrunque collocatur de speciebus causarum sub specie, quae est illud, ex quo est principium motus, & est causa mouens, & aceus. D.d, quod enim sit per naturam, &c. i. & hoc est ita, quoniam omne, quoid sit casu, sit aut a causa naturali, aut a cam voluntaria, cum non sit hic tertia cam agens alia ab istis duabus causis.

D. d. sed ista sunt innumerabilia, & non terminata, id est sed atimae rei, quae fit casu, licet sint ex causis agentibus, tamen sunt, non terminatae, & innumerabiles, quia casus sit ex eis per accidens, & non sunt innatae vt sequatur ab eis nisi illud, quod impeditur a casu, & est actio proueniens a natura per se, aut a congitione.

Quia casus, & ex se sunt duae causae scilicet natura, & intellectus, & natura, & intellectus sunt causae duae hoc mo do scilicet secundum quod dcituntur causae casus per accuns, & nihil, quod est per accidens, est pril illo, quod est per se, manifestum est quod causa, quae est per accidens, non est prior causa, quae est per se.

Cum declarauit quod ex se, & casus sunt posteriores in hoc, quod sunt causae ab intellectu, & natura, dixit: ex quo sequitur, si intellectus, & na sunt duae causae, secundum quas casus, & ex se, vt prius sint causae coeli per se, & aliarum priusque coeli. & totum hoc est impossibile.

Cum posuit prius quod genea causarum sunt quatuor, & notificauit quod casus, & fortuna non sunt aliae causae ab illis, & quod collocantur in genere, quod est mouens scilicet in eo, quod est per accus, non per se, reuersus est ad certifican dum causas esse quatuor, & dixit: Et manifestum est, &c. id est & declarauit quod haec sunt causae existentes, & sunt tot, quot diximus, quaerere enim per hanc coniunctionem, Quare, non vsitatur, nisi istis quatuor modis, non in pluribus: & quod vniversalis interrogatio continet istum numerum. Et, cum narrauit hoc dixit: Quare enim aut reducitur, &c. i. interrocare enim per quare, aut respon dere ei est, aut per quid est scilicet per causam formalem. ista enim causa est vltimum eorum, ad quae peruenit interrogatio per quare, in rebus immobilib, & apud illam cessat quod, & responsio, Et intendit per res immobiles ea, quae sunt in materia secundum esse, non autem secundum definitionem, sicut est definitio in Mathematicis: ista enim consyderant de formis, & ideo causae in eis sunt secundum formam. Et deinde induxit exem plum de Mathematicis. & dixit. v. &. &c. id est v. g. quaestiones accidentes in Mathematicis: quoniam omnes reducun tur ad definitionem, vt ad definitio nem simetri, & asimetri, aut recti, aut circularis, aut aliud ab istis.

Hoc, quod dixit, manifestum est per se, & est declaratio ad confirmam dum per syllogismum dialecticum. Dialecticus enim ponit quod interrogatio per quare reducitur ad istas quatuor cauns, ita quod hoc est manifestum per se. Et sermo componitur sic. Causae sunt illae, quae inducuntur ad quare: & illa, quae inducuntur in responsione ad quare, sunt quatuor: ergo causae sunt quatuor. Et exemplum responsionis: ad quare secundum materiam, cum dicitur, qua re corrumpitur animal, est cum dicit quia compositum est ex contrarijs

D.quod oportet Naturalem dare in responsione ad quare omnes causas quatuor: quoniam in senita naturali apparet materia, & in quo est materia, sunt omnes causae.

D. d. multotiens reducuntur, tria ad vnum, id est & accidit in scientia naturali vt tres causae, scilicet agens, & for ma, & finis sint vnum secundum subiectum, & plures secundum definitionem. & hoc ac cidit, quoniam, cum Naturalis voluerit red dere causas gnerationis, non caus generabilium, & generatio est ab aequali in spe. v. g. quoniam homo gneratur ex homine ideo gnans, & generatum sunt vnum secundum forma, & forma gnerata est finis motus materiae ab agente. & sic istalfor ma erit agens, & finis, & forma. & qua hoc non est verum in rebus, quae non generantur ab aequali sibi in specie, neque in finibus rerum generabilium, ideo finis generationis est alia a fine generati. v. g. quoniam finis homins in gneratione est iue nire suam primam perfectionem, & finis eius, secundum quod est ens, est ipsum esse in sua vltima perfectione. & ideo dixit: Et multotiens. & intendit per. illa tria Agens, & Formam, & Finem, sicut diximus

Idest omne, quod, cum mouet, mouetur, quaruntur in eo quatuor emamae, cum sit de sienta Naturali: quid autem mouet, sed non mouetur, neque ex se, neque ex alio, est mo uens, & non motum: & ista est fora abstracta a materi.

D. d. non mouet, quia in eo est motus, &c. id est non mouet, quia est motum ab alio, & non est motum ex se. PHoc autem, quod dixit, quod modi sciae sunt tres, habet quodnem. Vnus enim modoruntrium seniae est senia, quae consy derat de rebus mobilibus. & est sena Naturalis. Secundus est, qui consyderat de rebusimmobilibus, sed sunt in mobilibus: & est senta Mathematica: mobilia autem corruptibilia, & mobilia incorruptibilia sunt vnius scniae. c Et ideo forte hic non intendit dicere modos artium speculatiuatiuarum, sed dicetur modos entium diuer sorum, de quorum vnoquoque oportet dicere per se. ista enim genera, quae dixit, sunt ganera diuersa. & d scenia Diuina non consyderat de rebus abstractis taneu, sed & de rebus existentibus, secundum quod exi stunt. & ideo, cum ens diuiditur secundum con syderationem demtratiuam, intrabit vna natura in duas artes, vt consyde ratio Mathematici, & Diuini de nu mero, & similiter consyderatioMathema tici, & Naturalis in corpore, & linea & superficie. Hic igitur non intende bat diuidere artes, sed dicere gene ra entium, quae sunt diuersarum na turarum, &, cum consyderantur, in ueniuntur, sicut dixit, tria.

Cum dixit: quod Naturalis perscrutatu de quatuor causis, incoepit perscrutari hoc, & prius de materia, & d. Nencesse est igitur, &c. id est & oportet igitur Na turalem apud interrogationem per quare respondere per materiam, & per primum motorem: cognitio enim ge nerationis non perficitur, nisi dando has duas causas. v. g. quoniam, cum quae rimus scire gnerationem homis, primo quaerimus ex quo geneatur, & a quo gnatur. D d. ita quod consyderemus, &c. id est cum perscrutati fuerimus in aliquo genere de istis duabus causis, oportet primo perscrutari de primis causis illius en tis actiuis, & passiuis. d. postea duae aliis causis secundum ordinem, donec perueniat ad caus rei propinquas scilicet incipiendo a primo motore, & prueniendo ad vltimum motorem: & similiter incipiendo a prima materia, & puemendo ad vl timam materiam, propriam illienti, de quo perserutatur. & ideo oportet in hoc libro perscrutari de prima materia, & primo motore.

D. d. & quid est primum, quod egit, &c. id est & incipiemus apud consyderationem de istis causis, & ordinem earum, a primo agente, & a primo patiente, deinde descende mus secundum consecutionem, & continua tionem, donec perueniamus ad cau sas propinquas.

Cum declarauit quod oportet Naturalem consyderare de causis motiuis, incoepit inducere modos earum, & dixit: quod sunt naturalis, & non na turalis. & hoc intendebat cum dixit non Naturalis. & intendebat per hoc quod consyderatio de quiditate istius motoris non est naturalis, sed solum modo consyderat de hoc motore in probando ipsum esse tanum. Et, cun narrauit quod iste motor non est naturalis, dedit causam, & dixit: non enim est in eo principium motus. & iste ser mo componitur sic in secunda figu ra. Primus motor non habet princi pium motus, a quo mouetur sed motor naturalis habet in se principium motus, per quod mouetur: eroo primus motor non est naturalis

D. d. & quod est tale, &c. id est huiusmodi motor neesse est, si fuerit, ipsum mouere abs que eo, quod moueatur. & non est ita de motore naturali. Deide exponit quod intendebat per hoc, quod dixit, & non mouet, & dixit: vt illud, quod non mouetur aliquo modo omnino. & intelligo per hoc, quod dico, quod non mo uetur. id est quod non recipit motum omnino naturalter. D.induxit secundum, proprium istius motoris, & dixit, quod pri mum est omnium rerum. & hoc necesse est, si omnes motores, qui sunt sub eo, non mouent nisi moueantur ab eo, & ipse mouet absque eo, quod moueatur.

Dicit: & oportet Naturalem consyderare etiam de quiditate, & forma rei: forma enim est in generatione quasi finis, & quasi propter quod est aliquid, &, quia concedere hoc fundat super hoc, quod natura agit omne, quod agit, propter aliquid, sicut dispositio in arte, & hoc est maximum fundamen tum istius sceiae, dixit: Et, quia igitur natura agit propter aliquid, oportet scire hoc, id est Naturalem.

D. d. & oportet complere responsionem, &c. id est opos ter Naturalem complere responsio nem ad interrogationem per quare per causam agentem, & materialem ex omnibus modis, ex quibus accidit, vt causae sint causae agentes, quoniam de gneribus entium est quod ex agente sequitur actum necessario, & hoc est in rebus aeternis, & quod ex agente sequie tur actum in maiori parte, & hoc est in rebus gnabilibus, & corruptibilibus.

D. d. & hoc esse aut est simpisialer id est consecutio necessaria. & q. d. & oportet Naturalem attribuere caus causatis modo attributionis illarum causarum causatis suis. v. g. quoniam, si aliquis dixerit quod ex tali causa, prouenit, tale causatum, oportet dicere quod hoc aut est necessario, aut in maiori par te. & ista dispositio inuenitur de quatuor causis in agente, & materia, scilicet quo causata earum sequuntur causas in maiori parte, & hoc est in agente naturali. Et, cum notificauit hoc, incoe pit declarare modum necessitatis existentis inter ista entia, & suas causas, & dixit: hoc enim necesse est vt sit, si fuerit futurum, id est sed ista, quae sequuntur, suas causas in maiori parte, cum fuerunt posita esse, sequitur necessario vt cau sae eorum sint scilicet quoniam, principia in eis sequentur vltima, & non conuertitur. v. g. quoniam, si fuerit conclusio, necesse est vt sint propositiones, & non con uertitur & dixit: si igitur hoc fuerit necessario, intendebat causas. &, cum dixit si hoc fuerit futurum, intende bat causata. & quasi dicat, causa. enim necesse est, vt sit, si causatum fuerit, ne cesse vt sit. v. g. quoniam propositiones ne cesse est vt sint, si conclo erit.

D. d. hoc enim est quiditas rei. id est ista enim cam, quae cum ponatur esse, sequitur necessario vt priora in gneratione sint, est quiditas, & forma rei. cum enim fuerit forma, necesse est vt prius sit materia, & agens.

D. d. & hic est modus: nobi lior. id est & forma est in rebus naturali bus, vt ens sit in dispositione nobilio ri, secundum quod est illud ens, non nobilius simperitur: nobilius enim in esse non est no pilius simpritr. Et dixit hoc, vt notificet quod forma non sequitur naturam materiae necessario, vt opinati sunt Antiqui naturalium, sed natura inuenit eam propter hoc, quod ens ut in sua natura nobilius. & ideo for ma, quae sequitur naturam entis, non est dicta nobilior, vt forma Mathematica: non enim dicimus quod lineae exeuntes a centro circuli ad periphe riam sunt aequales, vt circulus sit uo bilior, sed hoc contingit naturae cir culi. & ideo nobilius non inuenitui in formis Mathematicis: hoc enim, ilicet nobilitas non accidit formis, nisi secundum quod est finis.

Quia ista propositio est maxima & fundamentum in hac scientia, & in scientia Diuina: quoniam, si Naturalis non concesserit eam, negat principium finale, & negat materiam esse propter formam, ex quo sequitur ipsum negare agens: generas enim non generat, nisi propter aliquid, & similiter mouens mouet, propter aliquid: &, cum sequitur formam, fequitur necessario materiae naturam: & si non, nascitur casu, & sic non erit agens: aut, si erit, erit frustra: & similiter si Diuinus non concesserit eam, non poterit probare quod Deus habet solicitudinem circa ista, quae sunt hic, ideo incoepit Arist. dicere quod natura agit propter aliud, & quod ab hoc debet incipere hic, & postea loquetur de necessitate, ad quam Antiqui reducebant generationem, vtrum sit in re bus naturalibus, &quomodo se habet ad cau sas, quae agunt, propter aliud. Et hoc intendebat, cum dixit & quomodo se ha bet in rebus naturalibus, &c.

D. d. omnes enim &c. id est omnes enim Antiqui reducebant, &c. id est attribuebant omnia generabilia ad istam causam, ex qua inuenitur necessitas in rebus, & est materia. dicebant enim quoniam ex necessitate calidi, & naturae frigidi, & humidi, & ficci necesses est iuenire omnia ista generabilia, scilicet quod propter hoc, quod calidum innatum est admisceri cum frigido, & humidum cum sicco, necesse est vt ab istis qualitati bus inueniantur omnia generabilia sine aliqua cam extrinseca admiscente, & dante vnicuique enti compersonem propriam. & similiter dicebant, quoniam, quia calidum innatum est ascendere super rius, frigidum descendere inferius, ideo calidum, cum ascendit ad supe riora plantarum, fient fiores, & folia: sicut etiam, cum frigidum descenderit ad inferius, sient radices. & similiter faciebant de omnibus, de quibus nitebantur reddere causas actionum, quemadmodum nitebantur in hoc in generatione eorum. eadem eni est dispositio de causis generationis, & de causis actionum. qui enim attribuit generationem necessitati, attribuit actiones necessita ti, & qui attribuit eam fini intento, attribuit generationem fini intento. Et, quia quidam istorum dicunt agens esse in prima generatione mundi, non in omnibus generationibus, vt Empedocles amicitiam, & litem, & Ana xagoras intelligentiam, dixit: quo niam, & si imponunt. id est & dicimus isti homines reducunt omnia ad causam materialem, quia isti, & si ponunt cau sam aliam scilicet agentem, vt Empedocles, & Anaxagoras, tamen modicum perceperunt eam, & concesserunt eanti in principio generationis, deinde dimiserunt eam in aliis rebus.

Et haec est quaestio. Dicet enim aliquis quod nihil prohibet quod natura non agat propter aliquid, neque vt aliquid sit nobilius, quoniam quemadmodum plu uia videtual quod non venit a Deo vt crescant messes, sed contingit necessario ex natura materiae, necesse est enim vt va pores calidi, & humidi ascendant ad locum frigidum, & vt infrigidentur illic, & fiant aqua, & contingit necessario vt descendat ad inferius, &, si inuenerit triticum in terra seminatum, accidet ei, vt erescant messes, & si inuenerit ipsum in aceruo, corrum pet ipsum. quemadmodum igitur aduentus pluuiae non fuit, vt corrum peret triticum in aceruo, similiter non fuit I t crescerent messes, sed vtrunque fuit per accidens. &, cum ita est de pluuia cum semine, nihil prohibet, vt hoc, quod membra corporis sint conuenientia ad salutem corporis, sit huius dispositionis in natura, scilicet quod hoc acci dat eis casu, sicut accidit messibus ere scere per pluuiam. v. g. quoniam dentes necesse est in hoc, vt animal saluetur, vt anteriores sint acuti, vt sint apti ad incidendum cibum, & posteriores lati ad molendum cibum, sed non perpe hoc fuerunt, sed accidit eis casu ex na tura materiae. & eodem modo posset quis dicere quod ita est de aliis vtilitati bus membrorum, de quibus existimatur quod membra fiunt propter illas vt litates. & dicunt. v. g. accidit vt actio nes membrorum conueniant hoc modo conuenientiae, quae non secus es set, ac si ista membra essent in principio propter istas actiones, & vtilitates illic. & eodem modo animalia ha bebunt salutem, non quod illa conuenientia fuerit intenta, sed accidit ea su iste modus. dicunt & illud, cui non accidit casu iste modus conuenientiae, destruetur, & corrumpetur, vt accidit in vaccis Empedoclis. accidit. enim eis hoc, quod non omnia membra eorum fuerint apta ad actiones homins, neque ad actiones vaccarum, & ideo cito moriebantur. Et dixit: sed quemadmodum pluuia, &c. id est sed quemadmodum poest aliquis dicere quod pluuia venit a coelo, non vt messes crescant, sed de necessitate materiae.

D. d. quod enim ascendit, &c. id est & ex hoc potest quie opinari quod pluuia est de necessitate.

D. d. &, cum hoc fuerit, &c. id est &, cum aduentus pluuiae est de necessitate materiae. ergo crementum messium est per accidens.

D. d. & eodem modo, &c. i. apparet, quoniam quemadmodum pluuia corrumpit triticum in aceruo, similit facit ipsum crescere, &quia ipm cor rumpere est per accidens, necesse est vt ipsum facere crescere sit per accis. Aduersarius enim concedit quod ipm corrumpere est per accidens.

D. d. v. g. id est v. g. &c. vt anteriores dentes sint acu ti, non ad incidendum cibum, sed ex necessitate materiae, ex qua gneantur, & molae etiam sunt latae ad molendum cibum. & hoc etiam accidit eis de necessitate materiae, & non fuit intentum apud naturam.

D. d. v. g. conueniunt, &c. id est v. g. conueniunt vtilitates omnium membrorum in animali generato tali conuenientia: at si esset intenta a natura, illic erit salus, & permanentia illius speei animalium: & illud, cui non accidit hoc, corrumpetr, & destruetur vt accidit vaccis Empedoclis.

D. d. accidit enim eis, &c. id est accidit membris animalium, quod fuerint conuenientia actio nibus ex se, & casu, non quia menbra fuerunt generata propter illas vtilitates,

Cum induxit quaestionem destruente cam finalem, incoepit declarare quod im possibile est dicere quod istae vtilitates, & cau sae finales, quae apparent in gnerabilibus sint ex necessitate materiae, & casu, & dixiti Et impossibile est, &c. id est & impossibile est vt conoregatio istarum vtilitatum in omnibus membris iudiuidui generati sit casu. membra enim & omnia, quae generantur a natura, ge nerantur in aliqua dispositione, aut seper, aut in maiori partemonstruosa enim accidunt raro, &, cum posuit quod sta membra gnantur a natura, & quod illud, quod gneratur a natura generatur in eadem dispositione, aut semper, aut in maigri perte, sequitur quod ista membra generantur in illa disposi tione conuenienti, in qua sunt, aut semper, aut in maiori parte: & omne, quid fit casu, & ex se, non fit semper, neque in maiori parte, sed raro. Syllects gitur sic componitur. Conuenientia, quae est inter membra, aut est semper, aut in ma iori parte: & quod est semper, aut in maiori parte non est casu: eroo ista conuementia non est casu.

D. d. Siligitur ista, &c. id est si igitur ista conuenientia aut est casu, aut a natura propter salutem animalis, &iam apparuit ex sermo ne praedicto quod non est casu, remanet vt sit propter aliquid, & est salus animalis.

D. d. sed omnia ista, &c. id est quoniam, cum cont iunctum fuerit huic, proponi, quae conce dumt scilicet quod res exntes stur a nam scilicet hoc, quod res exntes stur propter aliquid, concludetur in tertia figura, quod quaedam eorum qua sunt a natura, sunt propter aliquidi & est verum. non enim omne, quod est a na tura, est propter aliquid. Et tacuit solutio nem quaestionis dictae de pluuia, quia iam notificauit quod descensus pluuiae in hyeme est in maiori parte, & apud ascensum canis est in minori parte, & calor est contrario, ex quo sequit necessario vt pluuia sit propter aliquid. & etiam apparet ex hoc sermo ne quod messes non crescunt a pluuia ca su, cum hoc fit in maiori parte, corruptio autem tritici in aceruo est in minori parte. & hoc, quod pluuia est de necessitate materiae, non facit vt non sit propter aliquid, &, si concesseri mus quod non est propter messes, declarabi tur quod est propter aliud, & est aequa litas generationis in elementis: &, si non, corrumperetur mundus. & Alexander dicit quod pluuia non est propter messes, quoniam messes sunt ab arte& non a natura: sed Tnatura complet multa, quae sunt per artem, & ars multa, quae sunt per naturam.

Nititur in hoc sermone declarare quod illa, quae habent finem, quando aguntur, sunt propter finem, & dixit: Et etiam, &c. id est & etiam omnia, in quibus est finis intenta per aliquas actiones, prima, quae agitur, ex illis actionibus, agitur propter il lum finem, & actiones, quae sunt post secundum ordinem, sunt propter illum finem. deinde addidit aliam pro¬ ponem, & vult declarare suam conuer¬ sam, & dixit necesse est vt aliquid agat, &c. id est quando aliquid agit aliquam actionem, sicut agit illam actionem, ita est natum vt agat illam actionem. id est quod natura eius exigit illam actionem. Et, cum posuit hoc quod intendebat, incoepit declarare etiam ex hoc, quod actio nati debet esse in maiori parte, & dixit: & sicut est natum, &c. id est quoniam qui agit aliquam actionem, est natum vt agat illam, ita quod est natumad agendum illam actionem aut semper, aut in maiori parte: & hoc erit, quando non im pedietur ab aliquo. & sequitur ex hoc vt illud, quid est natum, agat, nisi impediatur ab aliquo. Et, cum posuit has propones scilicet quod omne, quod agit aliquam actionem, est natum, & creatum propter illam, & quod omne, quod est natum, actio eius est in maiori parte, aut semper, & cooniungit huic, quod omnia naturalia videntur age re propter aliquid, sequitur vt sint nata, vt agant propter aliquid, & quod hoc sit in maiori parte. Et syllus sic componitur, Naturalia agunt propter aliquid: & omne, quod agit propter aliquid, est creatum, & natum ad illam actionem: ergo naturalia sunt nata ad hoc, vt agant propter aliquid: & omne, quod est natum, agit in maiori parte: ergo quod est naturale non agit propter aliquid casu. sed dimisit ma norem, proponem scilicet quod naturalia agunt prper aliquid. Deinde incoepit demonstrare, quod hoc apparet in arte, & natura eodem modo scilicet ex istis, proponibus quoniam, quia manifestum est in arte, quod il la, quae sunt ante finem, sunt propter finem, & iam posuimus cum hoc aliam proponem, & est, sicut est dispo in natura, & est quod illud, quid agit propter finem, sic est dispo in arte, vt agat propter finem, apparet quod non est dicitur a in hoc inter artem, & naturam, & quod, si domus generaretur a natura, tunc omnia, quae sunt ante domum, propter domum generarentur a natura: sicut est dispo in arte, cum omne, quod acit propter aliquid est natum, vt agat propter aliquid, & quod est natum, vt agat, propter aliquid, illud habet finem. & hoc intende bat, cum dixit. v. g. &c.

D. d. & omne, quod est per naturam, &c. id est causa in hoc, quod eadem dispositio in arte, & natura in hoc est, quod omne, quid est veneratum per naturam, aut per artem est, secundum quod est natum vt sit illud ab eo, non casu, Et, cum declarauit quod eadem est dispo in arte, & natura, induxit conclusio nem sequentem ex hoc, & dixit: necesse est igitur in hoc. &c. id est oportet igitur inuenire in natura illud, quid inuenitur in arte de causa finali.

Cum declarauit quod eadem est dispositio in arte, & in natura, scilicet in hoc, quod vtrunque agit pro pter aliquid, incoepit confirmare similitudinem inter artem, & naturam in hoc, quoniam, si natura age ret aliquid propter aliquid casu, tuo ars non perficeret diminutionem naturae, neque ars assimilaretur in pluribus suis actionibus naturae. T quod enim innatum est existere casu, non est innatum existere per intentionem. Verbi gratia: quoniam, si sanitas proueniret a natura casu, tunc ars non compleret diminutionem naturae in hoc ita, quod sanitas fieret ab ea in maiori parte. similiter, si sanitas proueniens ab exitu sanguinis a naribus in criticis, esset per accidens, tunc sanitas proueniens a phlebotomia, quam praecepit ars medicinae, quia vult se assimilari na turae, proueniret per accidens. quia igitur ars: quandoque est loco naturae, & ars agit propter aliquid, neces se est vt natura agat, propter aliquid, & quia ars etiam sequitur naturam, & agit propter aliquid, necesse est vt natura agat propter aliquid. Et intendit per prima, illa, quae sunt an te finem, & per postrema, ipsum finem. & intendit quod, si prima sunt in arte per se, propter vltima, necesse est vtita sit in natura: immo dignius: ars enim in hoc assimilatur naturae

Cum induxit rationes super hoc, quod natura agit propter aliquid, & non sunt naturales, cum sit manifestum per se quod natura agit propter aliquid, & tales rationes vsitantur cum aduersario scilicet cum negantibus principia naturalia, incoepit inducere modum certificationis istarum proponum, ex quibus componuntur illae rationes. & incoepit a rebus, in quibus hoc est manifestum valde, & sunt habentia animas: actio enim istorum, quia prouenit ab ima ginatione, & comprehensione eius, quod agit, scitur necessario quod ista agunt propter finem, sicut est dispositio in Hirum dinibus & Apibus. Et ideo dixit & hoc apparet multum, &c. id est quae faciunt actiones artificiales non per artem, ne que per cognitionem. quoniam, si agerent hoc propter cognitionem, tunc transferrentur de auquo in aliquid, &, quia hoc latuit quosdam, existimauerunt ea agere per cognitionem, & intellectum. Et, cum demonstrauit hoc in rebus, in quibus apparet hoc multum, incoepit demonstrare hoc etiam in eis, quae sunt magis latentia: quoniam sic acquiritur cognitio melius. id est quoniam, si hoc consyderauerit primo de actio nibus habentium animas, & post de vtilitatibus membrorum, videbit quod natura generat haec membra propter vti litates existentes in suis naturis. & hoc inuenitur in plantis, nedum in animalibus folia enim videntur esse in vegetabilibus ad cooperiendum, & ad custodiendum fructus. quondo enim arbor denudatur a foliis, corrumpitur in maiori parte fructus, aut non erit in dispositione meliori. Et, cum verificauit ista per inductionem, posuit ea antecedens, & posuit vniversalitatem consequens, & dixit: Si igitur natura, & propter aliquid, &c & dixit hoc reseruando se, ne ali quis existimet, quod istae actiones sunt per intellectum. qui enim ponit quod ista actiones sunt per intellectum non se. quitur apud ipsum istud consequens. Et iste syllectus est in forma hypothetici. et potentia eius est potentia inductionis. & iste modus inductionis est demonstratiuus, quia per consy derationem acquirimus certificationem, & vniversalitatem, antequam compleantur omnia particularia. & secundum hoc indu ctio habebit introitum in demrone, iudicium enim vniversalie non acquiritur in pluribus rebus, nisi post maximam consyderationem de pluribus indiui duis: & hoc diuersatur secundum magis, & minus, secundum naturam principii, & naturam consyderantis.

Et, quia natura dicitur de materia, & forma, dedaratum est quod forma est finis in generatione, & omnia, quae sunt ante finem, sunt propter finem, necesse est vt omnia, quae sunt ante formam sint propter formam. Et iste sermo componitur sic. forma est finis: & finis est illud, propter quod sunt omnia, quae sunt ante finem: ergo forma est illud, propter quod sunt om nia, quae sunt ante illam. & necesse est vt forma sit finis in generatione, quia sequitur ab agente, aut sem per, aut in maiori parte: & sequitur ex hoc, vt materia sit propter. formam.

Quia illi dicebant quod causa ordinis, in generatione est casus, quemadmodum causa monstruositatis est casus, incoepit dare dicituram inter attributio nem illius casus ad naturam, & istius ad illam. causa enim illius casus, quem illi dicunt, est natura, causa autem istius est impedimentum naturae, & pecca um eius a non veniendo ad illam intentionem. Deinde incoepit assimilare artem naturae in hoc, quod casus accidit in vtroque, & dixit: Sed accidit peccatum, &c. id est quemadmodum possibile est vt accidat peccatum in arte, vt Grammaticum barbarixare, & Me dicum errare in potione, similiter possibile est vt hoc accidit a natura. & di xit hoc, quia aliquis poet dicere, si na tura agitur prpaliquid, impossibile est vt accidat hic casus omnino: & sic, aut non erunt monstruositates om nino, aut monstruositates erunt intentae a natura. & ideo notificauit quod istae monstruositates accidunt ex er rore naturae, sicut accidit in arte.¬ Et, cum posuit quod in actione naturae est rectitudo, & peceatum, sicut est in actione artis, incoepit declarare quod rectitudo in actione naturae est propter aliquid, & peccatum est, quando natura errat ab illo, propter quod agit, & posuit hoc in arte, quasi anus, & in na, quasi consequens, & dixit illud, quod fit recte, &c id est cum actio recta in arte est actio inducens ad finem intentum sine aliquo impedimento, peccatum autem in eo est, quando non inducit ad illum finem quaerendum, sed ad aliud, non intentum. similiter est de peccato naturae, & eius rectitudine. Et, cum declarauit quod in natura pont accidere percatum, sicut in artel, incoepit declarare quod monstruositates sunt de peccato na turae. &, si concesserimus vaccas Empedoclis esse, tunc poneremus hoc ex peccato naturae: non quod illa agat casu, vt illi dicebant. Et dixit monstruositates, &c. id est monstruositates, puenien tes a nam sunt ex peccato naturae, & exitu illius actionis ab illo, perp quod fuerunt per aliquod impedimentum, quod fecit eam errare a fine. causa igitur illius vaccae, quam Emped dicit, si fuerit verum, est quia in prima genera tione corruptum fuit aliquod princi piorum in eo adeo, quod na non potuit inducere illud principium ad finem intentum: sicut inuenimus monstruosi tates in animalibus accidere ex corru ptione spermatis: non quod fuit haec actio namae sine aliquo accidente, vt dicunt illi, qui attribuunt actionem namae casui.

Dicit: Et etiam & hoc est, vt mihi vniveral ratiocinatio super hoc, quod generatio animalis non est casu, quoniam, cum posueri mus quod omne animal generatum ex spermate, non generatur nisi ex spermate, sequitur necessario vt generatio eius ex spermate sit per se, & necessario. ergo generatio eius ex spermate non est ca su. ergo sperma est pper animal, aut ita quod sit agens, aut matei, aut vtrunque

D. d. deinde generatur, &c. id est & necesse est vt sperma praecedat generationem animalis rpere, & quod generetur ex eo in tpre terminato: & primus ordo eius in generatione est sperma, & vltimus animal. & innuebat per hoc, quod animal per se sit a natura. cum enim po suerimus quod animal est habens sperma, necesse est vt sperma precedat ipsums, sperma igitur est prius namiliter animali: est igitur causa eius per se. & similiter, cum concesserimus quod ex spermate non fit subito, sed in tpere terminato, apparebit etiam quod generatio eius est mediantibus alterationibus necessarijs in generatione animalis, & quod initium istius motus est a re terminata, scilicet a spermate, & ad rem terminatam scilicet animal, & pertransit super media terminata. & totum hoc demtrauit quod genera tio eius ex spermate est per se.

D. d. & et in vegetabilibus videmus, &c. id est & non hoc inuenitur solummodo in animalibus scilicet illud, quod est propter causam finalem, vt sperma in animalibus, sed hoc etiam inue nitur in vegetabilibus, licet minus scilicet quoniam in eis inuenitur propter quid, & est materia eius & causa eius agens. Et, cum declarauit hoc fundamentum, & est quod non generatur aliquid ab aliquo casu, & quod ita est de vegetabilibus, sicut de animalibus, reuersus est ad contradicen dum Empedocli, & dicit: vtrum igitur, &c. id est si igitur hoc, quod dicit Empedocles, est verum, quod quaedam vacea fuit, cuius superiora fuerunt homis, & inferiora vaccae, per locum a maiori, necesse est vt vitis generetur, cuius su¬. periora sint oliuae: ordo enim in animalibus magis est, quae in vegetabilibus,

D. d. hoc enim est inopinabile, id est vt sit vitis, cuius superiora sunt oliuae sed hoc inopinabile sequitur, si posue rimus hoc, quod Empedocles dicit de generatione animalium. Et iste sermo est quasi. hypotheticus continuus in quo destruitur consequens, & concluditur oppositum autis, & accipitur per locum a maiori: quandam, si hoc inue nitur in animalibus, circa quae maior est soli citudo, quanto magis i vegetabilibus i

Vult etiam demonstrare ex disponibus entium, quod natura agit propter aliquid, & dixit Et et oportet, &c. id est &, si gene ratio vniuscuiusque speciei esset casu, & casus est causa non terminata, possibile esset vt vna spes generaretur a quolibet semine a qualibet mixtione elementorum: & hoc est contra sensum. &, quia istud principium est ex primis principiis seniae Naturalis, & non oportet Naturalem looui de eo cum neo ante ipsum, secundum quod est Naturalis, sed secundum quod est Primus Philosophus, aut secundum quod est Disputator, dixit: & vni uersalctur, &c. id est & iste sermo destruit subiectum istius seiae, quod est natura, & illud, quod generatur per naturam. quod enim fit per naturam, & a natura mouetur continue in generatione vniuscuiusque entis. incoepit enim a principio terminato, & peruenit ad finem terminatum.

D. d. & non ex omni principio, &c. id est & non omne principium habet vnum finem, neque quilibet finis est ab vno principio. quod autem gene ratur casu, non generatur a natura, cum non generetur a principio terminato, neque ad finem terminatum. si igitur generata generentur hoc modo, ergo non est nam, neque generantur a natura. &, cum osuit quod na agit ex principio terminato, & ad finem terminatum, & hoc non est semper, dixit nisi impediatur.

Cum declarauit quod finis inuenitur in rebus naturalibus per se, non casu icoepit facere rememorationem de hoc, quod pdixit, quoniam quandoque a casu in ueniuntur fines, sed per accidens, cum sint in minori parte: fines autem existe tes a natura, impossibile est vt dicantur, fieri a casu, cum sint semper, aut in maiori parte. Et dixit. v. g. &c. id est v. g. quoniam intendit quiescere nobiscum, & accidit quod intrauit balneum, & recessit. introitus enim balnei causa eius fuit haec quod intendebat quiescere apud nos & est finis suae quietis apud nos, sed non quieuit apud nos propter istum finem.

D. d. & hoc erit, &c. id est && dicimus quod aliquid est propter casum, cum fuerimus existimantes quod actio eius, quam egit. v. g. introitus balnei fuit propter aduentum eius ad nos: sed in rei veritate non fuit propter suum aduentum ad nos, cum non intendebat hoc.

D. d. hoc enim est per accidens, &cae. id est istae enim actiones, quas fecit ex suo aduentu, sunt per accidens, cum casu accidunt ex suo aduentu, & declaratum est ex sermone pedicto quod casus est de causis, quae sunt per accidens.

D. d. si autem hoc, &c. id est si autem introitus bal nei ex suo aduentu fuit semper, aut in maiori parte, quoniam intenderit per suum aduentum in troitum balnei, non dicimus quod introitus balnei a suo ad uentu fuit per accidens, aut casu. dein de posuit quod, prouenit a natura. est autem semper, aut in maiori parte. & dixit: & naturalia, &c. Et syllogismus sic componitur. Propter quid proueniens a natura, aut est semper, aut in maiori parte: & prper quid proueniens ab aliquo ex se non prouenit ab eo, aut semper, aut in pluribus: ergo sequtur in secunda figura quod illud, propter quid, proueniens a natura, non pro uenit a casu. Et vniversaliter quia isti homines concedunt quod illud, quid prouenit a natura ex istis finibus, prouenit a casu, & non concedunt quod illud, quod pro uenit a casu, pueniat in minori par te, & concedunt quod isti fines non proueniunt a natura in maiori parte, & hoc contingit eis ex hoc, quod declaratum est de natura casus, ideo reuersus est cum eis ad verificandum istam propositionem: quia est propositio, in qua est disputatio: in prima autem posuit hoc, quasi uotum per se. ipse igitur in illis, quae sunt manifesta per se, quandoque ponit ea pro manifestis apud eos, qui innati sunt recipere illud, quod est notum per se, & quandoque vtitur in declaratione eorum propositionibus famosioribus eis ad confirmam dum: & ideo iterauit sermonem in hoc, vt mihi videtur.

Demonstrat hoc inopinabile com tingens ei, qui non concedit causam si nalem esse in natura, prper hoc, quod in nam non est cogitatio, & finis non inuenitur apud eos, nisi in cogitatione, & est, quoniam contingit eis, vt ista cam non inueniatur in rebus artificialibus carem I tibus cogitatione, & dixit: Et malum est etiam eos non opinari quod actiones non sunt propter aliquid, nisi agens agat a co gitatione, & ipsi inueniunt artem age re propter aliquid, cum hoc, quod agens non cogitat. Et dixit hoc in artibus, quae non vtuntur cogitatione, vt texere, & suere, non sicut ars medicinae, & nauigandi. D.reuer sus est etiam ad declarandum quod natura in hoc conuenit cum arte, declarando quod illud, per quod pont quis existimare eas diuersari, quod non diuersentur in eo, & per hoc perficitur sermo in cognitione modi similitu dinis inter illas, & dixit: &, si ars aedi¬I ficandi, &c. id est manifestum est quod non est dicitura prima haec inter naturam, &ar tem, sed ars agit extra, & natura intra. si igitur essemus imaginati quod ars est in re, tunc necessario contingeret agere, ac si esset extra. &, si hoc esset non esset illic dicitura inter naum, &artem, & intendebat per hoc quod, si actio artis propter aliquid esset, quia est extra, neces se esset, si imaginati essemus artem intra, vt non ageret propter aliquid: sed, quia notum est per seipsam agere, propter. aliquid, siue sit extra, siue intra, manifestum est quod hoc est, secundum quod semper agit, aut in maiori parte. ars igitur con uenit in hoc cum natura. D.induxit illud, quod sequitur ex hoc, &dixit ex quo sequitur, &c. & ista consecutio est manifesta ex hoc, quod declarauit, quod illud, in quo differt ars a natura, nihil operatur in hoc, quod agit propter aliquid & cum induxit testimonium super hoc, ex hoc, quod, si ars esset in ipsa re, tunc ageret, ac si esset extra, dixit, & hoc magis declaratur, &c. & est, quoniam ars inuenitur in Medico, qui curat se agere in illud, in quo est ars, ac si esset ex tra. &, si hoc non esset, tunc ars non ageret propter aliquid, quia est extra. &, cum destructum est quod actio ex trinseca operatur in hoc, non est dicituria in hoc inter artem, & naturam.

Et, cum declarauit quod natura agit propter aliquid, & quod existentia finis in rebus naturalibus, & conuenien tia membrorum in salute entis naturalis non est casu, & omnes Anti qui, dicentes causam materialem tanedu esse, nituntur ex illa reddere caus for marum & actionum. opinabantur enim quod formae sequuntur de necessitate naturam materiae, & quod diuersitas earum est ex diuerfitate mate tiae. ipsae igitur vult destruere hoc: quoniam ipse opinabatur econtra, scilicet quod materia sequitur formam, & dixit: Et consyderandum est, &c. id est & consyderandum est de necessitate existen te in rebus naturalibus, vtrum sit expositione formae, scilicet quod, cum posuerimus quod forma sit, sequitur vt mate rial sit, aut necessitas inuenitur simpliciter, id est ex materia: quoniam ista necessitas non est propter aliquid, sed sim pliciter, id est ex se non ex alio.

D. d. opi nantur enim isti, &c. id est isti enim, qui opinabantur quod necessitas est in generatione generati ex materia, simi les sunt in hoc, quod opinantur de rebus naturalibus eis, qui opinantur in re bus artificialibus quod domus generatur ita, quod fuerit custodiens a calore, & frigore ex necessitate, quia partes graues, quae sunt in ea, descendunt ex necessitate naturae grauis inferius & partes leues, quae sunt in ea, ascen dunt de necessitate etiam ex natura leui, & partes mediae existunt mediocriter, vt ligna sfuperius, & lapides inferius, & terra, & lutum in me dio. Et ex hoc exemplo apparet quod natura est similis arti. qui enim dicit quod homo generatur ex hac genetione, quia necesse fuit vt partes gra ues, quae sunt in eo, descenderent, & leues ascenderent, est sicut qui dicit hoc in domo. & isti non euadunt per hunc sermonem ab esse casu in generatione entium. quoniam, si partes graues descenderent in plantis, & animalibus ex necessitate suae naturae, & seues ascenderent, tunc conueientia actionum partium grauium, & actionum par tium leuium in salute illius speciei erit casu. licet hoc in pluribus rerum naturalium videatur est conuerso. animalia enim testea, si natura non in tendisset custodiam, deberet descen disse in eis pars testea.

Et verum est quod paries non pont es se sine illis grauibus, & leuibus, quae ita hiasunt se ad illum quasi materia, sed esse parietis non fuit propter hanc cam, qua est graue, & leue. nisi quis intelligat per hanc praepositionem perper, causam finalem intentam per artem, & est custodia, & salus. tunc enim erit verum dicere, respondendo ad quare fuit paries, quod paries fuit prper suam causam.

D. d. Et eodem modo, &c. id est & eodem modo est de omnibus, quae generantur propter aliquem finem intentum. uoniam impossibile est vt sit aliquid sine illis, quae habent naturam necessariam in esse eius, sed esse eius a tali materia scilicet necessaria generatione sua non facit existimare quod prper materiam fuit tale, sed opinandum est quod ipsum esse tale est, propter aliquid, & intendebat hoc, cum dixit: sed esse eius, &c. id est sed ipsum esse huiusmodo scilicet quoda lla sunt necessaria in suo esse, propter hoc non debet quis existimare quod ma teria est causa esse eius, sed opinandum est quod esse eius est propter aliquid. Et in libro Alex. dicitur sed non propter ista, sed propter matetiam. id est & illa, quae sunt ante finem in re, non dicuntur esse causae finis, nisi secundum modum, secundum quem materia est causa finis, immo finis est causa eius principaliter. Et, cum posuit quod signum, quod paries, & alia corpora generata non generantur ex necessitate materiae, licet materiae sit necessaria in esse eius, hoc scilicet signat quod, cum aliquis interrogauerit quare est aliquid, non respondebitur per materialem causam, sed finalem, notificauit hoc per exemplum & dixit. v. g. quoniam, cum aliquis quaesiuerit, quare serra habet multos detes: & dicetur, vt secet ligna, aut, propter. serrationem, & non dicetur quod habet multos dentes, quia est ex ferro, licet serra non possit esse nisi ex ferro. & hoc intendebat cum dixit, & hoc, i pter quod est non est aptum, &c. id est ii cet hoc, prper quod fuit serra, non apter, nisi serra sit ex ferro. D.induxit illud, quod est quasi conclusio istius sermonis, & dixit: sequitur igitur necessario vt sit ex ferro, &c. id est sequitur igitur ex hoc, quod dicimus, quod serra est pro pter suam actionem, & quod actio eius non potest esse, nisi sit ex ferro, vt ne cessitas in serra sit secundum positionem scilicet secundum positionem finis, non secundum materiam. & hoc intendebat, cum dixit: ex positione igitur erit necessitas secundum finem intentum. id est ex positione igitur finis querenda erit necessitas materiae com uenientis illi actioni, & necessitas es se rerum sequentium materiam, non quod esse istorum est propter finem, neque quod finis est ex necessitate mate nae. illa enim, quae inueniuntur in re bus naturalibus de necessitate non ppter aliquid, vt mors animalis propter ma teriam, & illa, quae inueniuntur in eis propter aliquid, sunt propter formam, & definitionem: & ideo non sunt necessaria simpliciter. & hoc intendebat. cum dixit: necessitas enim est in materia, & propter quid est in definitione. Et, innuebat per hoc diuer¬ sitatem essentiae: rerum sequentium essentiam ex necessitate materiae, quae non intenduntur propter aliquid: ex qui bus Antiqui errauerunt, & existima uerunt quod omnia, quae accidunt rebus, sunt de necessitate materiae. Et hoc componitur in secunda figura sic. Res necessariem non intentae, sunt ex materia: & res intentae non necessariem, non sunt ex materia: ergo res inten tae, non sunt necessariem non intentae. Quod autem res intentae non sint exmateria manifestum est. quoniam res inten tae sunt ex forma, & ideo non sunt ne cessariae generationis: & forma non est propter materiam: ergo res intentae non sunt propter materiam. Et potentia totius sermonis pdicti est in tertia figura sic. Qnu in rebus generabilibus iter rogatur, quare generatur, non respon detur per causam materialem: & quam do in rebus generabilibus interrogatur quare, respondetur per causam finalem: ergo causa finalis est alia a causa materiali. Et omnes istae rationes sunt contra eos, qui non concedunt illud, quod est notum per se. si enim causa finalis sequeretur necessario causam materialem, tunc ad quaestionem per quare responderetur causa materia lis, haec enim est dispositio entis necessarij simpliciter scilicet vt non sit propter suam actionem, sed actio eius pper ipsum. & iste modus necessitatis inuenitur in rebus aeternis. & ista est necessitas simpeierur, quam Antiqui aesti mabant esse in rebus naturalibus ge nerabilibus, & corruptibilibus. si igitur formae sequerentur materiam de nen cessitate, tunc omnia essent necessaria,

Idest & necessitatem esse in Doctri na, & in Nalibus est consile quodammodo scilicet quoniam in vtroque inuenitur neces¬ sitas ex positione. Et dixit quodam modo. quia ex prioribus in doctrina consequuntur posteriora, cum conclusio, quae est posterior in scia secundum tmens, sequitur ex propositionibus, quae sunt prio res in esse, aut illa, quae sunt priora in tem pore, sequuntur posteriora. Et similitudo inter illa est. quoniam, si propones fuerint, erit conclulio necessario, & non sequitur est contrario: &, si finis fuerit, erunt illa, quae sunt ante finem. & in hoc diuersantur hae c duo. propositiones igitur secundum hunc modum assimilantur fini, conclusio autem assimilatur eis, quae sunt ante finem. Et, cum dixit: quod necessitas est in eis consimilis, incoepit declarare similitudinem, & dixit: quoniam quia rectum est tale, &c. & i doctrina inuenitur aliquod simile ne cessario, quod est in gneratione, quoniam ex esse propositionum sequitur esse conclusionis v. g. quia angulus extrinse cus in triangulo valet duos intrinse cos sibi oppositos, & cum angulo sequenti valet duos rectos, haec est cam in hoc, quod anguli trianguli sunt aequales duobus rectis. propositiones igitur sunt illa, prper quae est res, conclusio ve ro est illud, quod est ante illud, prper quod est. & intendebat per rectum triamgulum rectorum laterum. & intendebat per tale, hoc, quod extrinsecus valet duos intrinsecos, & cum sequente valet duos rectos.

D. d. & non, quia hoc est tale, fuit illud tale. id est & non, quia anguli triaguli valent duos rectos, est necesse vt angulus extrinsecus sit talis. id est quoniam haec non est causa illius.

D. d. sed, si hoc non fuerit, &c. i. si non fuerint anguli aequales duo bus rectis, triangulus non erit recto rum laterum.

D. d. & illa, quae sunt propter aliquid, &c. id est & dispositio conclusionis cum proponibus est dispositio eorum, qua sunt propter aliquid, & cum illo propter quod aunt. cum enim fuerit finis, prper quem sunt in actu, erunt illa in actu. &, si fuerit finis in potentia, illa erunt in potentia, licet nondum sint in actu. & hoc intendebat, cum dixit: &, sfi non sunt. & similiter, cum conclusio fuerit in actu,u pones erunt in actu, &, si conclulio fuerit in potentia, propoes erunt in potentia. Et, cum declarauit quod ita se hisunt propones cum conclusione, sicut finis cum his, quae sunt ante finem, dixit: & quemadmodum illic, &c. id est quemadmodum, si non fuerit conclusio, non erunt propones, similiter, si non fuerint illa, quae sunt ante finem, non erit finis. illa enim quae sunt in doctrina quasi finis, sunt propones, & illud, quid est quasi illa, quae sunt ante finem, est conclo

D. d. hoc enim est principium, &c. & inuit propones, quae sunt principium doctrinae.

D. d. sed non est principium ope rationis, sed cogitationis. & pseruat se, ne quis dicat quod nos videmus quod ad quadam principia sequuntur vltima, & sunt principia doctrinae. & hoc est contra positum in natura. & respon sio ad hoc est, quoniam hoc non est principium opationis, sed principium cogi tationis, sermo autem est de principiis opationum. & accidit vt ex principio cogitationis sequatur illud, propter quid. Tprincipium. enim in cogitatione est finis in operatione, & finis in cogitatione est principium in opatione

D. d. & principium illic, &c. id est in doctrina speculatiua. & d. hoc, quia sunt doctrinae operatiuae, & accidit eis, vt illic sint duo principia, principium licet cogitationis, & principium operationis, & similiter finis cogitationis, & finis operationis.

Idest, necesse est igitur, si domus fuerit in actu, vt illa, ex ibus domus sit, sint an domum, & hoc intendebat, cum d. vt ista sint necessario. id est vt ista, ex quibus domus sit, sint necessario in esse, aut generata anu gnonnem domus: & hoc duobus modis, aut vt sint psentia cum ea, aut quod erunt psentia.

D. d. & vniversaliter natem i. & vniversaliter ista est dispositio materiae cum illo, propter quod fuit materia.

D. d. v. g. i. v. g. quoniam lateres, & lapides necesse est vt sint, si domus fuerit: sed non ex la teribus, & lapidibus sequitur necessario vt sit finis intentus. v. g. domus. neque hiasunt introitum in fine, nisi secundu materiam scilicet secundum quod materia est vna causarum rei, cuius est materia. D. d. & non erit propter ista. id est & forma non erit per materiam, sed per agens.

D. d. sed illa. id est materia.

D. d. si ista non fuerint i. forma, & finis.

D. d. illic enim &c. & quod accidit ex hoc in generatione est simile ei, quod accidit in Doctrina. 1Do ctrina enim etiam non erunt propones, si conclusio non fuerit. v. g. quoniam propositiones ex quibus declaratur quod an guli trianguli valet duos rectos, non erunt, si non fuerint aequales duobus rectis. & iam pdixit hoc, sed iterauit illud ad rememorationem. In libro vero Alex. neque illic etiam erunt prin cipia, si triangulus habuerit angulos aequales duobus rectis. id est quoniam non sequitur quod, si conclusio sit, quod propositio nes sint.

D. d. Manifestum est igitur, &c. id est manifestum est igitur quod necessitas in rebus naturalibus notat mate riam, & illum, quod sequitur mate riam de motibus, & non notat formam scilicet quoniam materia inuenitur, propter. formam, non forma propter ipsam cum non sequitur materiam.

Et oportet Naturalem reddere vtranque causam, quia constitutio rerum naturalium est ex ambabus scilicet ex mate ria, & ex illo, propter quod est materia. D. d. sed magis debet, &c. id est oportet Na turalem solicitari magis circa eausam finalem, cum propter causam finalem sit causa materialis, & non propter causam materialem est cam finalis.

D. d. & principium est ex definitione, & ratione. id est principium, ex quo sequitur, si fuerit necessi tas materiae, est illud, quid continet de finitio, & forma in rebus compositis. Et intendebat per hoc quod, cum definitio rei fuerit posita, sequitur ma teria necessario in esse eius. definitio enim continet formam communem, & propriam.

D. d. sicut est in rebus artificialibus. id est v. g. quia definitio domus est continens, cooperiens, defendens a calore, & frigore, necesse est vt sit composita ex tecto, & pariete. &, quia definitio hominis est animal rationale, necesse est vt sit compositum ex carne, & osse: & quia definitio sanitatis est dispositio in membro, qua agit suam actionem in membro, ne cesse est vt ista dispositio sit comple xio. & hoc intendebat, cum dixit quod domus est tale, &c.

Quia definitiones continent genera, & differentias, & genera sunt formae vninersales, & differentiae formae propriae, & est declaratum quod materia senuitur necessario ex forma rectum est vt definitiones in hac scien tia sint principium apparentiae necessitatis materiae. &, quia ex quibus dam definitionibus non solummodo apparet consecutio materiae, sed etiam in eis intrat materia, dixit: Et rectum est, &c. id est & rectum est vt in quibusdam definitionibus non sequa tur necessarium ex positione definitionis, sed intrat in definitione qua si pars. in talibus igitur definitionibus apparet materia, quasi pars, non secundum consecutionem.

D. d. si enim definieimus, &c. hoc est exemplum definitionis, in qua apparet materia. serratio enim, quia non completur nisi per formam & materiam serrae, ideo intrat mate, ria in definitione. serrae enim si dixerimus ipsam esse instindum habens dentes, non erit definitio, donec dicamus ipsam esse ex ferro,