Et videtur quod ista scientia non sit dignior aliis scientiis humanis: quia quanto aliqua scientia magis facit scire tanto est nobilior: sed scientiae humanae magis faciunt scire quam theologia: cum scire sit per causam: ut dicitur primo posteriorum et primo physicorum et ille tradant causam dicti sui: theologia autem narrare videatur. ergo etc.

Praeterea. Metaphysica saltem videtur nobilior theologia: quia nobilitas scientiae provenit ex nobilitate subiecti: ut scribitur primo de anima in capitulo 1 sed metaphysica habet pro subiecto totum ens: sed totum ens maiorem dignitatem importare videtur quam quodlibet ens distinctum: cum bonitas entis distincti includatur in bonitate entis totius: igitur metaphysica erit nobilior quam sit theologia.

Praeterea. Quanto aliquid est magis proportionatum materiae: tanto eam magis perficit: quia actus activorum sunt in patiente et disposito: ut scribitur 2o de anima: sed scientiae alia ab ista sunt nobis magis proportionatae: cum eas ex naturali ratione investigare possimus: igitur ille nos magis perficient: sed cum ex hoc sint scientiae dignae et nobiles: quia intellectum nobilem partem animae perficiunt: scientiae aliae digniores eriunt illa: quia magis perficiunt.

In contrarium est: quia ut habitum est aliae huic omnes ancillantur. ergo ista illis dignior erit.

Respondeo dicendum quod dignitas in scientia dupliciter sumitur. aut ex dicitur in primo de anima: sicut apparet quod geometria excellit astronomiam certitudine demonstrationis: astronomia excellit eam nobilitate subiecti: ut Commentator ibidem subdit. unus autem istorum modorum scilicet nobilitas ex dignitate subiecti spectat directe ad praesens negotium cum quaestione ista propter subiectum introducatur. dignitas autem ex certitudine demonstrationis inferius locum proprium habere poterit.

Notandum ergo quod scientia humana duplex ex: communis et specialis. Si autem quaeratur utrum theologia sit dignior aliqua scientia speciali nobilitate subiecti quaestio non habet dubium. nam ut habitum est nulla scientia specialis habet pro subiecto deum: nec de deo directe considerat. theologia autem pro subiecto habet deum ipsum modo quo patuit: igitur cum deus ipse nobilitate excellat cetera: theologia dignitate excedit ceteras scientias speciales.

Sed utrum sit nobilior metaphysica secundum istum modum vel econverso se habeat: dubium est. Nam cum subiectum in metaphyscia sit ens in eo quod ens: et ens in eo quod ens non solum includit deum sed etiam bonum creatum. cum bonum creatum sit aliquod bonum: videtur quod dignior sit metaphysica quae est de omni ente quam theologia quae solum est de ente primo principaliter.

Et ideo ut veritas pateat duo declaranda existunt. Primum est quod non est maius bonum deus et totum universum quam deus solus. Secundum est quod cognitio quam habet theologus de deo est maius bonum quam sit cognitio quam habent omnes scientiae humanae de creaturis cum cognitione quam habent de deo per creaturas reperta.

Primum triplici via ostenditur. Prima est: quia perfectiones omnium generum congregantur in primo principio. Et ratio est: quia ex causa sumitur omnis perfectionis ratio: cum igitur deus sit ipsum esse separatum non principatum cum sit ens primum: oportet quod ei conveniat omnis ratio essendi: et per consequens omnis ratio perfectionis: et propter hoc 5 metaphysica traditur: quod est quoddam perfectum universali perfectione in quo reservantur perfectiones quae sunt in unoquoque genere: et illa est dispositio primi principii dei scilicet secundum Commentatorem si igitur omnes perfectiones omnium generum reservantur in primo principio: non est plus de perfectione in deo et in omnibus creaturis quam in deo solum: et quia bonitas ex perfectione sumitur: non est maius bonum deus et universum quam deum solum: propter hoc concludit Augustinum 8o de trinitate capitulo 3o quod deus est bonus non alio bono: sed est bonum omnis boni. Secunda via ad idem probandum haberi potest ex causarum ordine. Nam sicut potentia appropriatur efficenti: ita bonitas appropriatur fini: quia sicut quicquid agit efficiens: agit per suam potentiam et virtute: ita ad quodcunque inclinat finis inclinat ex perfectione et bonitate: propter hoc scribitur 2o metaphysica quod qui tollit finem tollit omne bonum. et Commentator ibidem ait: quod finis et bonum idem: sed sic videmus in causis agentibus quod quando quicquid virtutis habet agens inferius habet ab agente superiori: non est maior potentia in agente superiori inferiori quam in superiori solum: unde si quicquid habet martellus haberet a fabro: non esset maior potentia in fabro et martello quam in fabro solum: et quicquid posset faber cum martello posset sine martello. Et secundum istum modum quia deus est efficiens primum et omnia quae virtutem habent ab ipso habent: non est plus de potentia in deo et in aliis agentibus quam in deo solum: verum quia sicut deus est agens primum: ita est finis ultimus: et sicut omnia agentia habent virtutem ab ipso: ita omnia entia habent bonitatem ab eo: et ideo sicut concludebatur quod non erat maior virtus in deo et in omnibus aliis entibus quam in deo solum: ita inferre debemus quod non est maior bonitas dei et totius universi quam dei solum: quod declarare volebamus. Tertia via colligitur ex infinitate bonitatis ipsius: quia deus excedit bonitatem creaturarum in infinitum: ideo bonitas divina non comparatur ad bonitatem creatam: sicut linea ad lineam: quia quaelibet linea aliam lineam finitam (quia infinitam non est dare) per sui multiplicatio. ner? excedit: sed comparatur ad causam sicut linea ad punctum: et sicut non est maior linea et punctus quam linea solum: aliter enim linea diussa in partes esset maior seipsa continua: tamen subiecti plura puncta actualiter coexistunt: ita bonitas primi cum bonitate creata non est maior quam bonitas primi solum: et ideo non male dicebat Plato: ut habetur ex 10 ethicorum quod delectatio non erat per se bonum: quia delectatio cum prudentia est maius bonum quam delectatio solum: quod concedit Philosophus de separato bono.

Si igitur bonitas creaturarum nihil addit ad bonitatem primi: non possumus concludere metaphysicam esse digniorem quae est de bono increato et creato simul quam theologia quae est de bono increato principaliter solum: quia non est de maiori bono.

Quia autem metaphysica sit inde vilior: quia considerat utrumque bonum: quam si consideraret principaliter increatum bonum solum: ut theologia: dupliciter declarari potest. Prima via est ex eo quod deus in theologia principaliter intenditur. Secunda est ex modo considerationis quam theologia de deo habet.

Primum sic declaratur: quia secundum Philosophum Illud quod est per se et primo est magis quam id quod est per aliud: et ideo in 2o metaphysica dicitur quod ignis est maxime calidus: quia est primo calidus in genere calidorum. cum ergo theologia magis primo et principaliter consideret de deo quam metaphysica ut patet per iam dicta: theologus plus de deo cognoscet quam metaphysicus: unde talis et si plus cognoscet: cognoscet tantum et amplius: ratione autem qua tantum cognoscet cum bonitas creaturarum nihil addat supra bonitate in primi cognitio de creaturis secundum bonitatem nihil addet supra cognitionem primi: cum bonitas cognitionis ex bonitate et dignitate obiecti sumat originem secundum quod hoc de bonitate et dignitate locuti sumus: igitur ratione qua theologus cognoscit tantum de deo quantum metaphysicus est aeque dignus: non obstante additione cognitionis creaturarum. Ratione autem qua cognosict amplius est magis dignus: immo quantumcumque illud amplius fuerit omnem cognitionem habitam creaturarum transcendit: igitur de theologia quae ab ipsa divina scientia sumit formam et modum dicere possumus: quod Philosophus dicit in 12 de ipsa scientia divina quod si ipse deus sciret aliquid extra se primo scilicet et principaliter vilesceret: ita et theologia: quia primo et principaliter solum deum pro obiecto habet: dignior inde existit: et si alia pro obiecto principali haberet: vel in obiecto principali includerentur: de necessitate vilesceret: nihil est ergo metaphysica ad theologiam comparata.

Secunda via hoc idem declarari potest ex ipso considerationis modo quem habet theologus nam non considerat de deo sed rationis modum: sed secundum revelationis formam: et ideo aliquam cognoscit de deo ad quae non attingit ratio. metaphysicus autem quia viam limitatam habet ex investigationis modo: quod sequitur ordinem rationis ad illa intelligenda se non valebit extendere: et ideo de deo pauciora cognoscet: nec tamen propter hoc illa quae in theologia per revelationem habentur minus vera sunt quam quae per rationis investigationem apprehenduntur immo magis: quia videntur in maiori lumine: ut in lumine increato: patet igitur quod theologia non est indignior metaphysica, quia est de deo principaliter: cum illa sit de ente: immo est magis digna.

Ad primum dicendum quod scire per causam est magis scire: inquantum ea quae per causam cognoscuntur veriori modo sciuntur: non nisi propter hoc est magis scire per causam quam scire per revelationem: quia in apprehendendo causam possemus errare: revelatio autem: si divina sit falli non potest. Vel possumus dicere quod ille modus non est universaliter verum: quia si sic esset cognitio principiorum non esset adeo nobilis ut cognitio cognitionum: cuius contrarium dicit philosophus primo posteriorum unde sicut cognitio principiorum quae sunt solum nota in lumine in intellectus agens excellit cognitionem cognitionum: sic cognitio eorum quae dicuntur in sacra pagina excellit omnem aliam cognitionem a nobis habitam: cum lumen divinum in quo talia nota sunt lumen rationis excedat.

Ad 2m dicendum quod totum universum et deus non est maius bonum quam deus solum: immo considerare de utroque principaliter: non est tantae dignitatis sicut considerare principaliter de deo solum.

Ad 3m dicendum quod si cognitio quam habet metaphysicus est nobis magis proportionata naturaliter: non est nobis magis proportionata superaddita gratia. Vel possumus dicere quod argumentum non arguit imperfectionem scientiae: nec indignitatem: sed arguit infirmitatem nostram.