Tractatus 7

Prima species est quando eadem dictio equaliter significat diuersa, ut hoc nomen canis equaliter significat marinum, celeste sidus, et latrabile. Et formatur sic paralogismus: omnis canis est latrabile; set quodam marinum animal est canis; ergo quodam marinum animal est latrabile. Non sequitur cum utraque premissarum sit multiplex, et uno modo sit uera, duobus autem falsa, cum utraque sit triplex sensus secundum triplicem significationem huius nominis canis.

Uel sic: quicumque sunt gramatici discunt; scientes sunt gramatici; ergo scientes. In hoc autem paralogismo maior et conclusio sunt duplices, quia discere est equiuocum ad intelligere docentem, et ad retinere ea que dicit, sicut quidam sunt qui bene intelligunt ea que dicit magister eorum; set non bene retinent. Alii autem sunt qui retinent ea que dicuntur, set non bebe intelligunt, et tam isti quam illi dicuntur adiscere. Vnde equiuocatur adiscere ad hec duo.

Secunda species, uel secundus modus equiuocationis est quando eadem dictio secundum prius et posterius significat diuersa, ut hoc nomen expediens significat bonum primo, et per posterius significat necessarium quod accidit in malis. Non dico quod significat necessarium, set necessarium quod accidit in malis, sicut enim accidit aliquod magnum malum quod non potest euitari nisi per minus malum, tunc illud minus malum dicitur necessarium respectu maioris mali. Vnde non est necessarium simpliciter, set necessarium est respectu maioris mali, ut abcisio alicuius partis corporis materialia mala est, tamen est necessaria, ne totum corpus corrumpatur.

Et potest formari sic paralogismus: omne expediens est bonum; malum est expediens; ergo malum est bonum. Vtraque premissarum est duplex, ut patet ex predictis, quia cum expediens significet bonum, et necessarium in malis, secundum quod significat bonum maior est uera, falsa uero secundum quod expediens significat necessarium in malis. Econuerso dicendum est de minori.

Simile est hic: omne sanum est animal; urina est sanum; ergo urina est animal. Vtraque premissarum est multiplex sicut pluries dictum est.

Ad hanc secundam speciem reducitur equiuocatio ex transuptione – ut: quicquid ridet habet os; pratum ridet; ergo pratum habet os, uel: quicquid currit habet pedes; secana currit; ergo secana habet pedes –, quia hec uerba ridet et currit per prius significat ridere et currere, et per posterius florere, et labi, quia hec significant ex propria impositione, alia uero ex assuetudine. Vnde in utroque paralogismo utraque premissarum fuit multiplex.

Ad hanc etiam speciem equiuocationis reducitur omnis multiplicitas propositionum, quia quelibet prepositio per prius importat habitudinem unam, et per posterius alias, ut hec prepositio secundum per prius dicit habitudinem cause formalis, et per posterius habitudinem cause efficientis. Et potest formari paralogismus sic: proprium est qualitatis secundum eam simile, uel dissimile dici; set secundum similitudinem dicitur aliquid simile uel dissimile; ergo similitudo et dissimilitudo sunt qualitates. Quod falsum est, imo sunt relationes. Maior est duplex predicta duplicitate. Et ideo ut hec prepositio secundum dicat causam efficientem uera est, quia due qualitates eiusdem speciei sunt causa efficiens similitudinis, quia faciunt subiecta sua ad inuicem similia. Si autem dicat causam formalem falsa est, quia qualitas non est causa formalis similitudinis ipsius, set similitudo est forma eius, sicut albedo albi, et caliditas calidi, et humiditas humidi. Econuerso autem dicendum est de minori.

Similiter hec prepositio in per prius dicit habitudinem localem, et per posterius omnis alias que patent secundum modos essendi in prius distinctos. Et ideo dicit Aristoteles ubi distinguit modos illos, simpliciter autem et proprie icitur esse unum in alio, ut in loco. Notandum autem quod hec prepositio in non equaliter significat habitudines alias ab ista, scilicet, locali, set per prius et per posterius, ut patet hic: in quocumque est egritudo ipsum est animal; set in humorum inadequatione est egritudo; ergo humorum inadequatio est animal. Maior est duplex, quia si hec prepositio in dicat ibi habitudinem cause materialis in qua est, siue habitudinem subiecti, uera est. Si autem dicat habitudinem cause efficientis falsa est. Et econuerso dicendum est de minori, quia animal subiectum est egritudinis, et inadequatio humorum est causa efficiens egritudinis. Et sic sumitur hic secundum diuersas habitudines, et per prius significat habitudinem illam que est ipsius egritudinis ad suam causam efficientem, quia sicut sanum uel egrum per prius dicuntur de animali, et per posterius de effectiuo, uel conseruatiuo, similiter hec prepositio in per prius significat habitudinem ipsorum et per posterius habitudinem eorundem ad sua effectiua uel conseruatiua.

Si obicias quod cum causa natura prior sit suo effecto, ergo per prius dicet propositio habitudinem sanitatis uel egritudinis ad causam efficientem, et per posterius ad subiectum, cuius oppositum dicebatur. Dicendum quod prius dicitur dupliciter: uno enim modo in causanda, et sic causa natura prior est effectu; alio autem modo dicitur prius in complectione, et perfectione sue speciei, et sic dicimus completum et perfectum natura prius diminuto. Et hoc modo loquimur de priori in ista secunda specie equiuocationis. Vnde cum sanitas nondum sit in sua specie completa cum est in sua causa; set cum est in animali ut in subiecto tunc est in sua completa specie; ideo hoc modo per prius est in animali, et per posterius in suo effectiuo, uel in sua causa, quia hic plus habet de perfectione et specie, ibi uero minus. Et similiter hec prepositio in per prius significat hanc habitudinem, et per posterius illam ut dictum est.

Tercia species equiuocationis est ex diuersa consignificatione dictionis, ut hic: quicumque sanabatur sanus est; laborans sanabatur; ergo laborans sanus est. Minor et conclusio sunt duplices, quia hoc participium laborans consignificat tempus presens, et preteritum imperfectum. Vnde consignificat laborantem tunc et laborantem nunc, et ideo si teneatur pro laborante tunc minor est falsa, quia similis esset sanus et laboraret quod falsum est. Si autem teneatur pro laborante nunc, uera est, quia nunc potest esse laborans et sanari poterat tunc. Econuerso dicendum est de conclusione.

Similiter hic: quicumque surgebat stat; sedens surgebat; ergo sedens stat. Minor et conclusio sunt duplices, sicut in predicto paralogismo. Et ideo dicit Aristoteles in Elenchis: "Nam laborantem quidlibet facere aut pati quidem non significat unum", id est, si laborans uel quodlibet aliud participium quod dicitur presentis temporis adiungatur uerbo significanti actionem, uel passionem non significat unum, ut laborans currit, uel uidet, uel grauatur. Sensus est laborans nunc currit, uel uidet, uel grauatur, uel laborans prius.

Amphibolie tres sunt species. Prima prouenit ex eo quod oratio principaliter plura significat, ut liber Aristotelis. Hec enim est duplex. Vno enim modo liber Aristotelis idem est quod liber editus ab Aristotele, siue factus. Alio autem modo idem est quod possessus ab Aristotele. Et formatur sic paralogismus: quicquid est Aristotelis possidetur ab Aristotele; iste liber est Aristotelis; ergo iste liber possidetur ab Aristotele. Vtraque premissarum est duplex predicta duplicitate.

Secunda species amphibolie est que prouenit ex transuptione orationis. Transuptio autem orationis est quando oratio proprie significans unum transumitur ad significandum aliud per similitudinem aliqua, ut litus aratur transumitur ad operam perdi, et formatur sic paralogismus: quicquid aratur, scinditur; litus aratur; ergo litus scinditur. Minor est duplex, quia litus arari proprie significat terram scindi, transuptiue autem operam perdi. Et est similitudo in hoc, quia litus arat operam perdi et frustra laborat.

Tertia species amphibolie prouenit ex eo quod aliqua oratio significat plura, et unaqueque partium eius per se sumpta significat unum solum, ut scit seculum. Hec enim oratio duplex est. Significat enim et quod aliquis scit seculum, et quod seculum habeat scientiam de aliquo. Et hoc idem est quod hec dictio seculum potest subponere hinc uerbo scit, uel apponere.

Similiter hic: quod quis uidet hoc uidet, quia hec dictio hoc potest subponere huic uerbo uidet secundo loco posito, uel apponere eidem.

Similiter hic: quod quis scit hoc scit. Hec dictio hoc potest subponere, uel apponere huic uerbo scit secundo loco posito.

Similiter hic: vellem me accipere pugnantes duplex est, quia iste accusatiuus pugnantes potest eidem subponere, uel apponere. Et paralogizatur sic: quoscumque uolo me accipere, uolo ut ipsi accipiant me; pugnantes uolo me accipere; ergo uolo ut pugnantes accipiant me. Vtraque premissarum est duplex predicta duplicitate.

Et sic: quod quis uidet hoc uidet; uidet autem colupnam; ergo colupna uidet. Maior est duplex ut dictum est.

Similiter hic: quicumque sunt episcopi sunt homines; isti asini sunt episcopi; ergo isti asini sunt homines. Vtraque premissarum est duplex, quia hec dictio episcopi potest esse nominatiui casus uel genitiui. Quod autem deceptio ex diuersitate casus faciat amphiboliam et non equiuocationem patet quia casus datus est dictioni ad hoc ut ordinetur cum alia dictione. Ergo deceptio ex diuersitate casus est deceptio ordinationis dictionis ad dictionem; ergo orationis; non ergo equiuocationis.

Quod iterum deceptio ex diuersitate casus faciat amphiboliam et non equiuocatione patet ab Aristotele formante secundum diuersitate casus paralogismos amphibolie, et nullum equiuocationis.

Ad maiorem trium predictorum modorum euidentiam potest dubitari primo, quod dictio istorum trium modorum non est recte data ab Aristotele quia omnis recta diuisio fit per opposita; set diuisio istorum trium modorum non est per opposita; ergo diuisio istorum trium modorum non est recta diuisio. Et est sillogismus in IIII secunde. Et maior patet per hoc quod oppositum sumitur communiter ad opposita secundum quodlibet genus oppositionis, et ad disparata, id est, ad diuisa. Minor patet quia primus modus quo ad equiuocatione fit eo quod principaliter plura significat nomen, set nomen quod sumitur in tercio modo quo ad equiuocatione, ut inmortale, principaliter plura significat; ergo tercius modus quo ad equiuocatione continetur sub primo; set nullum disparatorum, id est, diuisorum aut uere oppositorum sub altero continetur; ergo diuisio istorum modorum trium non fit per opposita. Et hec est minor.

Et dicendum quod ista diuisio recta est, et fit per opposita, et predictus sillogismus bonus est. Set minor est falsa ad illud quod obicit probando eam, dicendum quod principaliter plura significare reperitur in nomine ex duplici causa. Quarum una est ipso nominis secundum placitum, alia est compositio ipsius nominis. Et prima istarum causarum pertinet ad primum modum. Secunda uero pertinet ad tercium. Vnde licet inmortale principaliter plura significat hoc non est ex impositione secundum placitum, ad hoc, et ad aliud, set est ex natura sue compositionis eo, scilicet, quod hec prepositio in potest priuare tantum ipsum actum moriendi, uel potentiam antecedentem actum, et sic per consequens ipsum actum. Vnde quod significat plura hoc non est ex impositione secundum placitum imponentis.

Si obiciatur quod omne nomen significat ad placitum, ergo et hoc, dicendum quod istud nomen inmortale et fere omnia nomina composita uno modo significant ad placitum, alio modo quasi ex necessitate, quia quantum ad causam remotam omnia nomina significant ad placitum. Quantum autem ad causam proximam est ibi iam necessitas significandi. Verbi gratia, quod iste due dictiones equs scilicet et ferus adinuicem componantur principium fuit uoluntas, set cum iam est compositum aliquod ex eis, ut equiferus iam necesse est ut habeat tale significatum. Vnde in hoc nomine equiferus compositio est causa proxima sue significationis. Voluntas autem ad compositionem eius est causa remota. Vnde quantum ad causam remotam significat a uoluntate. Quantum autem ad causam proximam que est per suam compositionem, significat ex necessitate. Set in nominibus simplicibus uoluntas est causa proxima, ut in hoc nomine equs. Et omnino similiter est in omnibus equiuocis, quia in simplicibus uoluntas imponentis est enim efficiens proxima, quod significet plura principaliter, ut in hoc nomine canis.

In nominibus autem equiuocis que sunt composita, ipsa composito est causa proxima quod plura significet et uoluntas ad talem compositionem est causa remota. Vnde quia isti modi distinguntur penes causas proximas, et non remotas patet quia isti tres modi sunt oppositi, et unus non continetur sub altero patet etiam cum hoc qualiter in tercio modo nomen principaliter plura significat secundum placitum et qualiter ex necessitate.

Item cum Aristoteles ponat exemplum in primo modo de equiuocatione, et non de amphibolia, in tercio autem econuerso, in secundo uero de neutro, non bene manifestat modos istos.

Et dicendum quod principaliter plura significare per prius conuenit nomini quam orationi, et ideo per prius reperitur in equiuocatione, quam in amphibolia, et ideo exemplificat de equiuocatione in primo modo, et non de amphibolia, ut per hoc significet quod ille modus per prius conuenit equiuocationi quam amphibolie. Set econuerso est de tercio modo, quia per prius compositum significare plura, et separatum unum solum per prius conuenit orationi, et per posterius nomini, quia partes orationis cum sunt in suo toto non solum constituunt significatum orationis, set unaque retinet per se suum proprium significatum discretum et separatum a significato alterius. Non enim sic est in nomine composito, quod partes eius secundum quod unaqueque partium secundum se pro ut est in ipso nomine composito retineat significatum discretum, et separatum a significato alterius, set quemadmodum dictum est in diuisione modorum. Et ita exemplificat in tercio modo de amphibolia, et non de equiuocatione, ut per hoc significet tercium modum per prius conuenire amphibolie quam equiuocationi. In secundo autem modo nec exemplificat de equiuocatione nec de amphibolia quia licet transuptio fiat apud omnes, non tamen in eisdem fit apud omnes. Et ideo de neutra harum exemplificat, quia non debent determinari in scientia nisi ea que sunt eadem apud omnes.

Vel dicendum et melius quod propria significatio dicitur dictionis quam recipit usus communiter, unde quod modo per aliquam dictionem sumitur transuptiue cum usus inoleuerit significabitur proprie, et tunc erit dictio equiuoca quo ad primum modum. Et ideo quia contingit sic significationem que modo non est propria, set transuptiua fieri postea propriam per frequentem usum, ideo non debuit ponere exempla aliqua in secundo modo, quia non debet determinari in arte nisi quod semper manet idem.

Item adhuc uidetur quod non recte fiat diuisio istorum modorum quia equiuocatio ex consignificatione sub nullo istorum trium modorum continetur quod patet inductione in quolibet eorum, quia dictio non principaliter sua accidentia nec transuptiue. Et ita non est in primo, nec in secundo equiuocatio ex consignificatione, nec est in tercio cum tercius quo ad equiuocationem fit solum in nominibus compositis. Equiuocatio autem ex consignificatione non solum est in nominibus compositis, set etiam in simplicibus.

Et dicendum quod principalis significatio ipsius dictionis opponitur duobus, quia opponitur consignificationi, et opponitur significationi transuptiue. Vnde cum opponitur huic remouet hanc, et cum opponitur illi remouet illam. Vnde sumitur hic principaliter plura significare secundum quod opponitur significationi transuptiue, et hoc modo non remouet consignificationem. Vnde appellatur hic principaliter significatio quicquid significatur per dictionem secundum communem usum, siue proprie quod idem est, ita quod causa proxima sit uoluntas. Vnde per hoc quod dico secundum communem usum remouetur secundus modus; per hoc autem quod uoluntas est causa illius significationis remouetur tercius modus. Vnde equiuocatio ex consignificatione continetur sub primo modo cum secundum communem usum accidentia represententur per dictionem a uoluntate, quia qui imponebat dictionem ad significandum talem rem, simul imponebat eam ad significandum in tali genere et in tali numero, ut hoc nomen lapis simul imponebatur ad significandum talem rem et sub talibus accidentibus.

Item queritur quare deceptio ex quibusdam accidentibus facit eqiuocationem, ut in hac dictione laborans, et deceptio ex quibusdam aliis accidentibus facit amphiboliam, ut deceptio ex diuersitate casus.

Solutio: quedam accidentia consequntur dictionem non absolute, set pro ut est ordinabilis cum alia dictione, sicut casus, quia casus accidit nomini in quantum agere uel pati egreditur a nomine, ut rectus, uel in quantum agere uel pati transit in nomen, ut obliqui. Et sic simpliciter casus accidit nomini in comparatione ad uerbum. Vnde est accidens respectiuum, est enim dispositio substantie respectu actus, et per talia accidentia ordinantur dictiones ad inuicem. Male enim dicitur hominis currit, quia non est in casus debitus, et deceptio ex talibus accidentibus est deceptio ex ordinatione dictionum, et sic est deceptio in oratione; et ita erit ibi amphibolia, et non equiuocatio. Set alia sunt accidentia absoluta que consequntur dictionem secundum se, ut tempus. Et per talia accidentia non ordinantur dictiones adinuicem, quia eque bene dicitur homo currit, homo cucurrit, homo curret, uideo hominem, uidi hominem, uidebo hominem. Vnde licet tempus uarietur, eadem manet super constructio nominis cum uerbo a parte ante et a parte post. Et ideo non construitur mediante tempore cum subposito, neque cum apposito. Vnde deceptio ex talibus accidentibus non est orationis, set dictionis, et ita est ibi equiuocatio, et non amphibolia. Dicendum ergo breuiter quod deceptio ex talibus accidentibus que sunt accidentia absoluta facit equiuocationem, set deceptio ex accidentibus que sunt respectiua facit amphiboliam.

Causa autem apparentie, siue principium motiuum compositionis, est unitas orationis secundum suam speciem ex compositione causata. Et dico quod causatur ex compositione, quia ex eo quod oratio est composita sic, uel diuisa sic, habet aliam et aliam speciem, et similiter aliam et aliam unitatem. Principium autem defectus compositionis est possibilitas diuersorum significatorum per eandem orationem, et hoc dico quia licet oratio sit composita et ita stet sub una specie in ipsa compositione, est tamen possibilis ad aliam speciem, siue ad aliam perfectionem qua potest haberi per diuisionem. Et per hoc est in eo possibilitas diuersorum significatorum. Et hoc totum patuit prius in hac oratione, scilicet, quicquid uiuit semper est. Vnde possibilitas orationis ad diuersas species que est a parte uocis ordinatur ad possibilitatem diuersorum significatorum que est a parte rei.

Quidam autem dicunt quod causa apparentie compositionis est ipsa composito, causa non existentie est diuisio ipsius orationis. Alii autem dicunt quod causa apparentie compositionis est ueritas orationis composite, causa autem non existentie est falsitas eiusdem orationis diuise, quia isti dicunt quod ueritas orationis composite mouet ad credendum ueritatem esse in eadem cum est diuisa, quia semper principium motiuum facit credere oppositum principio defectus.

Quod autem isti male distinguant principia huius istius loci sophistici patet primo per hoc quod omnes fallacie in dictione differunt a fallaciis extra dictionem, per hoc quod fallacie in dictione habent principium motiuum a parte uocis, siue a parte signi, et habent principium defectus a parte rei; set fallacie extra dictionem utrumque horum principiorum habent a parte rei; ergo prima sententia istorum non potest stare, quia ponit utrumque istorum principiorum a parte uocis, siue in signo. Compositio enim uel diuisio ipsius orationis a parte uocis attenditur siue signi.

Item nichil mouet nisi ad simile simpliciter, uel in parte. Et ideo non est possibile unum contrariorum mouere ad alterum. Ergo neque compositio ad diuisionem, uel econuerso. Per primam autem harum rationum patet falsitas secunde positionis que ponit utrumque principium compositionis a parte rei, cum ueritas non sit in oratione nisi a parte rei.

Item in equiuocatione principium motiuum a parte unitatis dictionis sumitur, et principium defectus a parte rerum significatarum. Et eodem modo in amphibolia et similiter in accentu sicut postea patebit, et in figura dictionis. Oportet ergo quod in compositione similiter fiat, uel non erunt VI in dictione, cuius oppositum docuit Aristoteles probare inductione, et sillogismo. Oportet ergo ponere principium motiuum compositionis a parte uocis, et principium defectus a parte rei. Et ideo diximus quod principium motiuum compositionis est unitas orationis secundum suam speciem ex compositione causata. Principium uero defectus est possibilitas diuersorum significatarum per eandem orationem. Vnitas enim orationis composite mouet ad credendum significatum unum, sine possibilitate ad aliud significatum, et sic principium motiuum mouet ad oppositum principio defectus, sicut in ceteris locis sophisticis.

Compositionis autem duo modi possunt assignari, quos uidetur Aristoteles innuere in capitulo de compositione.

Modi autem diuisionis sunt duo. Primus modus prouenit ex eo quod aliqua dictio potest coniungere terminos uel propositiones, et hoc dupliciter, scilicet, copulando uel disiungendo. Coniungere enim commune est ad copulare uel disiungere, sicut coniuncto communis est ad copulatiuam compositionem, et ad disiunctiuam, et ad alias coniunctiones. Est enim genus omnium earum, quare coniungere terminos, uel propositiones commune est ad utrumque, scilicet, coniungere eadem uel disiungere. Et ex hoc prouenit primus modus, ut quinque sunt duo et tria. Et formatur sic paralogismus: quecumque sunt duo et tria, sunt tria; set V sunt duo et tria; ergo, V sunt tria. Minor est duplex. Potest enim esse diuisa, et est sensus V sunt duo, et V sunt tria, et sic est copulatiua. Vel potest esse composita, et est sensus V sunt duo et tria ita quod sit de copulato predicato, et tunc est copulatio terminorum. Similiter maior est duplex. Et similiter hic: V sunt paria et imparia.

Disiungendo sic: omne animal est rationale uel irrationale; set non omne animal est rationale; ergo omne animal est irrationale. Maior est duplex, quia potest esse diuisa, et est sensus omne animal est rationale uel omne animal est irrationale, et sic est diuisa, et est disiunctio propositionum. Vel potest esse composita, et est sensus omne animal est rationale uel irratioale, et sic est de disiuncto predicato, et sic est disiunctio terminorum. Et sic dicuntur iste orationes composite quia coniunctio per prius est disiunctiua partium orationis, et per posterius orationis. Similiter in hiis: omne animal est sanum uel egrum; omnis linea est recta uel curua; omnis numerus est par uel impar; omnis substantia est corporea uel incorporea.

Secundus modus dictionis prouenit ex eo quod aliquod casuale, uel aliqua determinatio potest ordinari cum diuersis, ut hic: tu uides oculis percussum. Et fit paralogismus sic: quocumque tu uides hunc percussum, illo percussus est hic; set tu uides hunc oculo, uel oculis percussum; ergo oculo percussus est hic. Minor est duplex, quia istud casuale, siue iste ablatiuus oculis potest ordinari cum hoc uerbo uides, et tunc significat instrumentum uisionis, et est sensus tu oculis uides illum qui est percussus. Et tunc est composita, quia cum ille ablatiuus determinatio sit actus, et actus uerius sit in uerbo quam in participio, ideo per prius debet determinare uerbum, et per posterius participium. Vel potest ordinari cum hc participio percussum, et tunc significat instrumentum percussionis, et sic est diuisa, et est sensus tu uides illum qui percussus est oculis. Similiter in hiis: ego posui te seruum entem liberum; et quinquaginta uirorum C reliquit diuus Achilles; et tu scis tantum tres homines currere, posito quod VI currant, set tu non scias nisi de tribus. Set quicquid scitur est uerum; ergo tantum tres homines currere est uerum. Prima duplex, quia hoc aduerbium tantum potest determianre hoc uerbum scis, et sic est composita, et uera. Vel hoc uerbum currere, et sic est diuisa et falsa. Et tu es hodie natus. Probatio: tu es hodie; ergo natus uel non natus; set non es non natus; ergo tu es hodie natus. Prima duplex eo quod hoc aduerbium hodie potest determinare hoc uerbum est, et sic est composita et uera; uel hoc participium natus, et sic est diuisa et falsa.

Causa uero apparentie accentus est unitas dictionis secundum accentum unum. Causa falsitatis accentus est diuersitas eorum significatorum per possibilitatem dictionis ab uno accentum in alterum.

Set ex predictis emergunt dubitationes. Et primo qualiter sumatur hic accentus? Vtrum, scilicet, sumatur secundum diffinitionem accentus positam in principio huius tractatus de accentu, an sumatur accentus communiter ad omnem modum proferendi in dictione qui sunt productum, correptum, aspiratum, non aspiratum, accutum, graue, et huius.

Quod autem non accipiatur hic proprie set communiter, uidetur per hoc quod quidam paralogismi sumuntur a parte producti, uel correpti accentus, sicut in hoc uerbo pendere cum media producitur, uel corripitur, quidam sumitur a parte aspirationis quod satis patet. Ergo accentus non sumitur hic proprie, set communiter.

Quod autem non accipiatur communiter, set proprie uidetur per auctoritatem Aristotelis in secundo Elenchorum ponentis solutionem generalem ad omnis orationes secundum accentum dicendo: "quomodo autem soluendum palam est; non enim idem significat nomen grauiter et accute prolatum". Ergo sumitur hic proprie; ergo non communiter, cum graue et accutum sint differentie accentus proprie sumpti.

Item si accentus sumitur communiter, ergo pro ut hic sumitur esset commune ad tempus et spiritum. Ergo predicaretur de ipsis sicut predicatur de accuto et de graui.

Dicendum quod accentus sumitur hic communiter ad omnem modum proferendi, set non communiter secundum predicationem, set communiter secundum consequentiam, quia hiis duobus modis dicitur commune, scilicet, predicando uel consequendo tantum, ita quod non predicando. Vt ad albedinem et nigredinem, et ad omnes medios colores consequitur superficies, quia proprium est superficiei primo loco colorari, et hoc intelligendum medium in corporibus compositis ex elementis, quia alia corpora, ut elementa et celum et stelle non sunt colorata. De quo modo non est curandum cum pertineat ad naturales, set tantum sumatur quod superficies sequitur ad unumquemque predictorum colorum, et de nullo eorum predicatur. Et sic est uno modo commune in consequendo, et non predicando. Alio autem modo in predicando ut superiora de inferioribus. Secundum hoc ergo dico quod accentus sumitur hic communiter, sumpto communi secundum consequentiam, quia ad uariationem siue diuersitatem temporis, sequitur diuersitas siue uariatio accentus, ut patet in hoc uerbo pendere secundum quod media producitur uel corripitur. Solutio patet sic ad aliud quod obicitur de auctoritate Aristotelis, quia licet nomen non idem significet grauiter uel accute prolatum, hoc non accidit differentie propter solam diuersitatem accentuum, set aliquando propter diuersitatem uel uariationem temporum secundum productum et correptum ad quam sequitur diuersitas accentuum. Ad illud quod obiciebat quod accentus predicaretur de tempore et de spiritu si esset commune patet solutio ex predictis quia equiuocat commune. Non enim accentus est hic commune secundum predicationem, set prout predictum est, et ita non predicatur de tempore nec de spiritu. Et spiritus appellatur hic secundum quam dictio uel sillaba dicitur aspirari, quia tempus prius accidit sillabe, et per sillabam dictioni, ut patet a PriscianusPrisciano, in tractatu de ortographia, ubi assignantur IIII accidentia sillabe: tempus, tenor, spiritus et numerus litterarum. Et tenor idem est quod accentus. Vnde omnia ista per prius sunt in sillaba, et per posterius in dictione. Et dico prius sicut incompletum et indistinctum ante completum et distinctum. Hec enim indeterminata et indistincta sunt secundum se in sillaba. In dictione autem siue in sillaba ipsa secundum quod est in dictione sunt determinata, et distincta.

Item queritur cum accentus sumatur comuniter ut dictum est quare potius ista fallacia dicitur secundum accentum quam secundum tempus, uel spiritum.

Dicendum ut iam patet ex predictis quod cum ad diuersitatem illorum sequitur diuersitas accentus et non econuerso. Ideo appellatur secundum accentum, et non secundum tempus, uel spiritum, cum nominatio secundum accentum communior sit, eo quod est diuersitas eius communior.

Primus modus est quando masculinum interpretatur femininum, uel econuerso, uel quando quod interest alterum horum, ut omnis substantia colorata albedine est alba; set uir est substantia colorata albedine; ergo uir est alba.

Et similiter hic: omnis aqua est humida; fluuius est aqua; ergo fluuius est humida. In hiis duobus interpretatur masculinum femininum eo quod fluuius masculini generis est, et propter conuenientiam quam significatur habere cum aqua in hoc quod est ibi modus sumendi unum sub altero apparet quod participat eundem modum significandi cum aqua et ita quod sit femininum generis. Et intellige quod non pono hanc apparentiam eo quod sit secundum ueritatem unum sub altero, set quia est ibi modus sumendi unum sub altero. Verbi gratia, hic est figura dictionis: omnis petra est alba; uir est petra; ergo uir est alba; tamen minor extremitas non est sub medio in ueritate, set est ibi modus sumendi sub medio, et quia sumitur unum sub altero, ideo apparet habere eundem modum significandi cum medio preter proprium. Et sic implicat in se modos significandi diuersos. Et sic patet secundum quam conuenientiam apparet esse similis figura, quia similiter intelligendum est in quolibet alio modo.

Et nota quod propter hoc quod similitudo figure dictionis sit propter modum sumendi sub medio, ideo uerius omnes paralogismi figure dictionis sunt contra illationem, set differant quia qui sunt secundum primum modum perimunt naturam illationis secundum ueritatem et secundum aparentiam quia ponunt incongruitatem quia soloecismum. Et ideo in eo quod uidentur concludere nec ueritas, neque falsitas, neque multiplicitas, et ideo non est ibi habitudo aliqua, nec uera, nec apparens premissarum ad id quod uidetur concludi. Non existente enim quod prius est, nec existit quod consequenter est. Vnde nec sunt sillogismi, nec paralogismi proprie in primo modo figure dictionis, set orationes incongrue. Nec est hoc contra illud quod prediximus, scilicet, ibi esse principium motiuum, et principium defectus. Et ita apparentia aliqua, quia illa apparentia ibi ipsis premissis erat. Quod modo dictionis est in eo quod uidetur conclusio. In aliis autem modis remanet ueritas, uel falsitas, et sic remanent ibi habitudines, et si non uere, tamen apparentes, quia posterius ponit prius. Veritas enim et falsitas posteriora sunt habitudinibus, quare ueritate et falsitate posita, ponuntur habitudines uere, uel apparentes. In hac autem oratione – omnis homem est albus; femina est homo; ergo femina est albus –, interpretatur femininum masculinum econuerso quam in predictis propter modum sumendi sub medio, sicut dictum est. In isto autem - omnis substantia animata sensibilis est colorata; animal est sensibilis; ergo animal est colorata - neutrum alterum illorum. Si autem formetur sic paralogismus: musa et poeta similiter terminantur; set musa est femininum generis; ergo et poeta., consequens est ibi, et non figura dictionis, quia dictiones non sumuntur per modum signi, uel instrumenti, set per modum rei, quia dicuntur dictiones sumi per modum signi uel instrumenti quando per ipsas loquimur de rebus, sic enim sunt signum rerum et instrumentis loquendi. Quando autem non loquimur per ipsas de rebus, set loquimur de ipsis secundum se, tunc sumuntur ut res, et ideo est deceptio in re, quare non in dictione. Si autem formetur sic: qualiscumque est musa talis est poeta; set musa est feminini generis; ergo et poeta, ut loquimur de rebus per ipsas dictiones sic stant in ratione signi, et instrumenti. Non tamen ibi est figura dictionis, quia cum qualiscumque sit distributiuum qualitatis et qualitas non possit plus extendi quam ad qualitatem que est res significata, ut albedo, scientia, color et similia. Et ad qualitatem que est modus significandi, ut masculinum, femininum, et similia, res enim significata per hoc nomen albedo est qualitas que est res. Et similiter per hoc nomen color, femininum autem genus in hoc nomine albedo est qualitas que est modus significandi uel intelligendi. Et similiter masculinum genus in hoc nomine color, et tunc oportet quod qualiscumque distribuat pro utraque uel pro neutrum, uel tantum pro una uel tantum pro altera, quia in pluribus modis non potest esse. Et si dicat quod pro neutrum, hoc fatuum est cum sit distributiuum qualitatis. Et non sit alius modus qualitatis ab hiis duobus modis. Si dicat quod pro utraque, ergo bene sumit sub medio, et optimus est sillogismus cum assumat alteram, set maior est falsa, quia hoc modo sensus huius esset: quacumque qualitatem habet hec res et illa, et sub quocumque modo significandi intelligitur hec res et illa, et utraque pars illius copulative est falsa, et sic maior est falsa. Si autem dicit quod distribuat tantum pro qualitate que est modus significandi, tunc iterum bene stant sub medio, et bonus est sillogismus cum assumat quendam modum significandi particularem, set maior iterum est falsa. Est enim sensus: sub quocumque modo significandi intelligitur musa et poeta, et ita cum bonus sit sillogismus non est figura dictionis ibi. Si autem dicat quod distribuat tantum pro qualitate que est res significata, tunc erunt IIII termini cum assumat alteram qualitatem sicut hic: omnis homo albus currit; ethiops est niger; ergo ethiops currit. Et ita nichil sumit sub medio nec uere nec apparente, quare non est ibi figura dictionis.

Secundus modus figure dictionis fit quando mutamus unum modum dictionis significantis uniuersale in alterum modum dictionis significantis uniuersale. Et hoc tripliciter. Primo secundum quod modus generaliter reperitur in quolibet predicamento, ut quid mutatur in proprium modum unius predicamenti, ut in quale, uel in quantum, uel ad aliquid. Ille enim modus qui dicitur quid reperitur in quolibet predicamento cum quodlibet genus et quelibet species predicetur in quid de suis inferioribus. Quale uero dicit proprium modum qualitatis, et quantum quantitatis, et aliquid relationis. Et formatur sic paralogismus: quidquid heri uidisti, hodie uides; album heri uidisti; ergo album hodie uides. Album enim de se dicit quale, et cum sumatur ut per se stans sub medio dicente quid, propter istum modum sumendi sub eo apparet significare quid, et ita album plicat in se diuersos modos significandi, alterum uere, et alterum apparenti, et propter hoc mutatur quid in quale.

Secundo autem mutatur unus modus dictionis significantis uniuersale in modum alterum dictionis significantis uniuersale quando modus proprius unius predicamenti mutatur in modum proprium alterius, ut quantum in quale, ut: quantumcumque emisti, comedisti; set crudum emisti; ergo crudum comedisti. Crudum enim quale dicit, et quia sumitur ut sub quanto apparet habere modum quanti. Et sic habet in se modum unum uere, et alterum apparentem, et per hanc apparentem similitudinem et non ueram mutatur quantum in quale.

Tercio autem fit iste modus quando proprius modus unius dictionis predicamenti mutatur in alterum modum eiusdem predicamenti, ut quantum in quot, ut: quantoscumque digitos habuisti, habes; set decem habuisti; ergo decem habes. Nouenarius enim, et denarius dicunt quantitatem discretam per modum illum qui est quid, cum sint species numeri, et species dicat quid. Set nouem et similiter decem que sumuntur denominatiue ab illis dicunt quantitatem discretam, et per modum discrete quantitatis. Quantuscumque enim dicit per modum quantitatis continue, et sic cum sumatur unum sub altero mutatur quantum in quot. Et sic iste secundus modus subdiuiditur per tres, et solet appellari commutatio predicamenti, set non eo quod res unius predicamenti mutetur in rem alterius predicamenti, set modus in modum ut dictum est. Vnde hic – quicquid heri uidisti, hodie uides; albedinem heri uidisti; ergo albedinem hodie uides. – non est figura dictionis, quia sicut quicquid dicit quid communiter in quolibet predicamento, et in substantiam, similiter albedo dicit quid. Set si assumeret album, fieret figura dictionis propter modos diuersos, ut dictum est.

Tercius modus figure dictionis fit quando quale quid interpretatur hoc aliquid, id est, quando modus communis mutatur in modum singularem, uel econuerso, extenso nomine communis ad commune simpliciter, ut est homo, uel animal, et ad commune ex adiunctionem alterius, ut Coriscus musicus. In hoc enim termino singulari adiunctum est commune, scilicet, musicus, et fit talis paralogismus secundum Aristotelem, scilicet: Coriscus est tercius ab homine; set ipse est homo; ergo ipse est tercius a se. Nam homo ut ait Aristoteles et omne commune non hoc aliquid, set quale quid significat, uel ad aliquid, et sic de aliis modis communium. Set Coriscus hoc aliquid significat, id est, rem discretam et singulariter significatam que non potest esse in pluribus. Commune autem potest, unde Coriscus simpliciter habet modum indiuiduationis, siue singularitatis, et quia sumitur sub habere apparet in se habere modum qui est quale quid, sicut homo. Et sic apparenter implicat in se plures modos. Homo autem econuerso simpliciter est quale quid, cum sit commune simpliciter id enim quale non est nisi aptitudo existendi in pluribus, set quia homo est in hoc singulari et in illo qui sunt hoc aliquid uidetur similiter quod homo sit hoc aliquid. Et sic homo plicat in se plures modos, unum uere, scilicet, qui est quale quid, et alterum apparenter, scilicet, qui hoc aliquid. Et similiter quodlibet aliud commune quod est genus uel species habet duos modos. Vnde cum dico Coriscus est tercius ab homine, hec non est uera nisi quia homo est quale quid. Si enim homo esset hoc aliquid sicut Socrates, aut alia indiuidua tunc de nullo indiuiduo predicaretur, sicut nec Coriscus de Socrate, uel Platone, quare ista – Coriscus est tercius ab homine – non est uera nisi quia homo est quale quid. set cum dico ipse Coriscus est homo, sub eo quod est quale quid, accipio hoc aliquid, et ita muto quale quid in hoc aliquid, concludendo ergo Coriscus est tercius a se. Omnes enim paralogismi figure dictionis contra illationem sunt ut dictum est. Set si homo esset hoc aliquid, tunc bene sequeretur Coriscus est tercius ab homine; set ipse Coriscus est homo; ergo ipse est tercius a se. Set minor esset falsa, sicut hic: Coriscus est tercius a Platone, posito quod sint tres; set Coriscus est Plato; ergo Coriscus est tercius a se bene sequitur, set minor est falsa.

Alium paralogismum innuit Aristoteles talem: Coriscus est alter a Corisco musico; set Coriscus musicus est Coriscus; ergo Coriscus est alter a Corisco. Nam hoc, scilicet Coriscus, significat hoc aliquid; illud autem, scilicet, Coriscus musicus, significat quale quid. Vnde cum significatur alteritas Corisci ad Coriscum musicum secundum quod significatur ibi qualitas, scilicet, musicum, et non ad Coriscum qui est hoc aliquid, ideo concludendo alteritatem de Corisco mutat quale quid in hoc aliquid, et ideo non uidet illatio.

Et nota quod in primo paralogismo appellatur quale quid quod est genus, uel species. Nam genus, uel species secundum quod est commune habet naturam qualis. Secundum uero quod predicatur in quid, significat quid, et ita est quale quid cum sit commune, et predicatur in quid. In secundo autem paralogismo hoc quod est Coriscus musicus appellat Aristoteles quale quid, et sic musicum quod est qualitas dicit quale. Subiectum illius qualitatis, ut Coriscus est, appellat Aristoteles quid, sic Coriscus musicus est quale quid. Sic ergo nota qualiter Aristoteles extendat quale quid ad hec duo qui in predicamento substantie solum genera et species dicit quale quid. Vnde ibi sumit proprie quale quid, hic autem extenso nomine. Similiter hic interpretatur quale quid hoc aliquid: animal est Socrates; animal est Plato; et sic de singulis; ergo animal est omnis homo. Cum animal sit quale quid, et secundum quod significat idem cum Socrate, apparet habere modum eius quod est hoc aliquid. Et ita quando concludit sic – ergo animal est omnis homo – mutat modum qui erat uere in animali, scilicet, quale quid in modum qui erat ibi apparenter, scilicet, hoc aliquid, et ideo non sequitur. Set si ille modus apparens esset ibi secundum ueritatem bene sequeretur quia tunc animal esset ibi simpliciter hoc aliquid, sicut hic: Socrates est Socrates; Socrates est Plato; Socrates est Cicero; et sic de singulis; ergo est omnis homo bene sequitur. Falsitas enim propositionum non impedit argumentum. Et solent appellare istum paralogismum et consimiles a pluribus determinatis subpositionibus ad unam determinatam subpositionem, quia animal in premissis et conclusione determinatam habet subpositionem. Set istud nichil est quia procedere a determinata subpositione ad determinatam nullam facit fallaciam nisi defectus alius concomitetur hoc, ut: animal album currit; animal album mouetur; ergo animal album mouetur et currit. In premissis autem determinatam habet subpositionem animal, et in conclusione determinatam.

Similiter ubicumque ipsi dicunt processum fieri a simplici ad personalem aut istud non facit fallaciam figure dictionis, aut oportet quod interpretetur ibi quale quid hoc aliquid, ut: homo est species; iste homo est homo; ergo iste homo est species. Cum homo significet quale quid, et iste homo significet hoc aliquid, sicut satis patet ex predictis. Et hic: omnis homo est animal; ergo omnis homo est hoc animal. Et similiter hic: omne corpus animatum preter animal est insensibile; ergo preter hoc animal. In utraque enim animal significat qualequid, set hoc animal significat hoc aliquid. Et sic interpretatur quale quid hoc aliquid.

Et nota quod diuersa genera prout simpliciter sunt in eadem dictione sunt principia fallendi secundum equiuocationem, ut: sacerdos celebrat; mulier est sacerdos; ergo mulier celebrat.. Set diuersa genera non solum prout sunt in diuersis dictionibus, set secundum quod sunt in diuersis dictionibus sic quod una eorum habet genus suum sibi proprium et habet genus alterius apparenter sunt principia fallendi secundum figuram dictionis quo ad primum modum, ut prius patuit.

Et de hac fallacia difuse dictum est propter multas eius dificultates.

Primus ergo modus accidentis fit quando antecedens accidit ei cui antecedit, ut: homo est species; Socrates est homo; ergo Socrates est species. Vel animal est asinus; homo est animal; ergo homo est asinus. Vel animal currit; homo est animal; ergo homo currit. Vel omnis triangulus habet tres angulos equales duobus rectis; set yzocheles est triangulus; ergo yzocheles habet tres angulos equales duobus rectis. Vel omne metallum est naturale; set omnis statua fusilis est metallum; ergo omnis statua fusilis est naturalis. Vel: omnis lapis et lignum est naturale; set domus est ex lapidibus et lignis; ergo domus est naturalis.

In primo autem paralogismo Socrates qui antecedit ad hominem accidit ei. Et species assignatur inesse utrique. In secundo homo accidit animali et assignatur asinus utrique inesse, uel conuenire. Et similiter esse si animal predicaretur de utroque ita quod fieret paralogismus in secunda figura, ut: asinus est animal; homo est animal; ergo homo est asinus.. Similiter in alio homo accidit animali, et currere assignatur inesse utrique. In quarto autem yzocheles accidit triangulo et habere tres assignatur utrique inesse.

Et nota quod in isto paralogismo siue dyalecticus siue demonstrator ostendat habere tres et cetera de yzocheles ut de subiecto adequato, uel conuertibili semper est sophisma accidentis. Set ut uterque illorum ostendat habere tres de yzochele, ut de subiecto particulari per medium conueniens, ut iste er medium dialectium, ille per medium demonstratiuum erit semper bonus sillogismus quo ad utrumque, quia quo ad istum bonus est sillogismus dyalecticus, quo ad demonstratorem erit demonstratio particularis bona.

Et nota quod si triangulus accipiatur in quantum est predicabilis de yzochele sic est medium dialecticum. Si autem accipietur triangulus in quantum habet in se causam proximam illius passionis que est habere tres, et ut fiat medium ut probetur eadem passio de yzochele, ut de subiecto particulari sic est medium demonstratiuum, et est secundum hoc demonstratio particularis. Vnde idem sumptum secundum diuersas rationes potest esse medium dialecticum, et medium demonstratiuum. Vnde nichil dicunt dicentes in predicto paralogismo esse sophisma accidentis quo ad demonstratorem, et bonum sillogismum quo ad dialecticum, quia licet sumatur triangulus prout habet in se proximam causam et immediatam illius passionis dum eadem passio probetur de yzochele ut de proprio subiecto, semper est sophisma accidentis. Et constat quod medium sic sumptum non est dialecticum. Vnde intelligendum est sicut diximus.

Similiter statua fusilis accidit metallo et domus lignis et lapidibus, prout medium stat sub hoc predicamento esse naturale, uel esse a natura. Vnde in omnibus hiis antecedens accidit consequenti, set in duobus ultimis proprie antecedens et consequens non sumuntur secundum predicationem. Metallum enim proprie non predicatur de statua fusili, nec lapides et ligna de domo. Si obiciat quod hic est accidens – omne animal currit; omnis homo est animal; ergo omnis homo currit – cum homo accidat animali, et currere assignetur utrique inesse, dicendum quod nullum est ibi accidens, cum animal subiciatur cursui discrete et signate pro quolibet inferiorum. Et similiter predicatur in minori animal de homine per comparationem ad omnia contenta sub homine. Et sic medium est idem secundum subiectum, et sumitur secundum comparationem eandem, et sic sumitur medium uniformiter et non diformiter.

Secundus autem modus accidentis fit quando consequens accidit antecedenti, ut: homo est species; homo est substantia; ergo substantia est species. Et: omnis triangulus habet tres et cetera; set omnis triangulus est figura; ergo omnis figura habet tres et cetera.. Vel: medicus sanat Socratem; Socrates est homo; ergo medicus sanat hominem. Socrates est monacus; Socrates est albus; ergo Socrates est monacus albus. Cognosco Coriscum; Coriscus est ueniens; ergo, cognosco uenientem. Omnis domus est artificialis; set omnis domus est ex lapidibus et lignis; ergo lapides et ligna sunt artificialia.

In primo enim substantia accidit homini, et species assignatur inesse utrique ut subiecto suo primo, et sic similiter. Et ideo est sophisma accidentis. In secunda autem figura accidit triangulo secundum quod habere tres et cum assignatur utrique inesse ut subiecto proprio adequato et sic similiter.

In alio autem homo accidit Socrati. Omnis enim motus et omnis operationes circa singularia sunt. Vnde medicus non sanat hominem nisi secundum accidens, set Socratem uel Platonem.

In alio autem esse monachum accidit Socrati, et album assignatur inesse utrique. Monachum autem accidens est commune, et sic habet rationem consequentis. Et sic consequens accidit antecedenti. Similiter ueniens accidit Coriscco, et cognosci a me assignatur inesse utrique. In ultimo autem lapides et ligna accidunt domui secundum quod domus stat sub hoc predicato esse artificiale, uel esse ab arte. Lapides enim et ligna non sunt artificialia, nec ab arte, immo sunt a natura, set quadratura uel dolatura eorum est ab arte. Vnde accidunt domui respectu illius predicati. Et sic est in omnibus predictis, in isto secundo modo consequens accidit antecedenti.

Tercius autem modus accidentis fit quando conuertibile accidit suo conuertibili, ut: homo est species; ergo risibile est species. Homo enim subicitur speciei secundum suam essentiam, et non ratione qua est risibile, et sic risibile accidit homini respectu huius predicati.

Item: risibile est proprium; ergo homo est proprium. Nam homo accidit risibili, quia risibile ita est subiectum huius intentionis proprium quod non ratione hominis, et sic homo accidit risibili, et sic conuertibile accidit conuertibili. Similiter hic: pater est superpositione; ergo et filius, quia prout pater stat sub illo predicato filius accidit ei. Et sic pater est res subiecta, et filius est accidens rei subiecte, et esse in superpositione est accidens quod assignatur inesse utrique, et est non necessarium prout filius consequebatur ad patrem et sic est non necessarium in consequendo. Et similiter hic: id quod est pater est natura prius filio; ergo pater est natura prius filio. In hoc enim subiectum paternitatis est res subiecta, scilicet, id quod est pater, et pater est accidens rei subiecte, et esse natura prius filio assignatur inesse utrique.

Et nota quod differt hec conuertibilitas a predictis quia pater conuertitur cum eo quod est pater, siue cum subiecto paternitatis, sicut relatio cum proprio subiecto in quo habet esse uel fieri comparando ipsum ad aliud. Risibile autem cum homine non sic set sicut propria passio cum proprio subiecto. Pater autem, et filius neutro predictorum modorum, set sicut correlatiuorum cum altero. Plures enim et diuerse sunt cause conuertibilitatis.

Ex predictis iam patet quod unum conuertibile accidit suo conuertibili respectu alicuius tercii.

Et nota quod ubicumque est figura dictionis ibi est semper accidens, et non econuerso, set per diuersa principia, et per diuersas rationes se concomitantes, quia sicut uidere duas habet comparationes diuersas, siue duos respectus diuersos se concomitantes. Videre enim comparatur ad oculum et est ipsius ut organi; et comparatur ad colorem et est ipsius ut obiecti. Et isti duo respectus concomitantur semper se in eodem actu uidendi, licet sint diuersi. Similiter est ubi est figura dictionis quia modus significandi comparatur ad dictionem et est ipsius ut instrumenti, uel signi, et comparatur ad rem significatam, et est ipsius ut obiecti, uel significati, et etiam ut ut subiecti. Et intelligo hoc de modo significandi quo ad omnes modos figure dictionis, siue quo ad omnes species eius, scilicet, quod ille modum habet hos duos diuersos respectus. Vnde dico quod si ille modus significandi fuerit principium motiuum prout est in suo signo quod est dictio, sic est deceptio in dictione, et sic est figura dictionis. Set ut modus significandi sumatur secundum alteram comparationem, scilicet, secundum quod comparatur ad rem, et est ipsius ut subiecti, et sic hoc modo principium motiuum sic est deceptio extra dictionem, et sic est accidens. Vnde ubicumque est figura dictionis ibi semper accidens, et non econuerso quia ratio rei non dependet a ratione dictionis, set ratio dictionis dependet a ratione rei cum dictio sit signum rei et ad rem finaliter ordinetur. A fine autem est perfectio et complementum in hiis que sunt ad finem, et non econuerso, quare secundum ratione rei non potest esse ratio dictionis.

Nota etiam quod ubicumque est sophisma accidentis dico medium siue illud de quod uere dicitur quod assignatur inesse utrique esse rem subiectam. Et minorem extremitatem siue illud quod est a parte minoris extremitatis esse accidens rei subiecte siue sit subicibile, uel predicabile de medio siue non, et maiorem extremitatem siue quod est a parte maioris extremitatis dico esse quod assignatur inesse utrique et hic accidens alterum quod est non necessarium in consequendo. Nec est contrarium quod dicit Aristoteles in secundo Elenchorum quod quinque illud quod inese accidenti dicunt de re subiecta. Et sic uidetur quod non solum per rem subiectam ostendimus aliquid sophistice de re subiecta. Dico enim quod paralogismorum accidentis alii concludunt tantum unam partem contradictionis sicut patet in predictis, alli autem concludunt utrumque partem contradictionis. Et hoc implicite, uel explicite, ut: cognosco Coriscum; ignoro uenientem; ergo cognosco et ignoro. Ita conclusio habet contradictionem implicitam, et unam partem accipit a parte rei subiecte, aliam uero a parte accidentis. Cum autem dico: cognosco Coriscum; non cognosco uenientem; ergo eundem cognosco et non cognosco, ibi est contradictio explicite, et in istis qui habent utrumque partem contradictionem est quod dicit Aristoteles. Vnde ipse dicit ibidem quod in quibusdam uidetur et dicunt sic, in quibusdam autem non. In aliis autem qui concludunt unam partem contradictionis ostenditur semper per rem subiectam aliquid conuenire accidenti siue sumantur termini secundum predicationem, siue natura.

Posset etiam solui et credo quod melius licet illud uerum sit dicendo, scilicet, quod neque in istis est dictio cum in quolibet tali paralogismo sit uirtus duorum paralogismorum. Vnde etiam oportet intelligere terciam propositionem in premissis sic: cognosco Coriscum; ignoro uenientem; et Coriscus est ueniens; ergo eundem cognosco et ignoro. Et sumuntur sic: Cognosco Coriscum; Coriscus est ille qui uenit; ergo cognosco illum qui uenit. Item: ignoro uenientem; et ueniens est ille qui uenit; ergo ignoro illum qui uenit; ergo cognosco et ignoro eundem. In primo enim per Coriscum qui est res subiecta ostenditur ille qui uenit esse in cognitione mea que scilicet cognitio est ad maiorem extremitatem, et accidit Corisco secundum quod Coriscus subicitur ei qui uenit. In secundo autem paralogismo per uenientem que est res subiecta ostenditur ille qui uenit esse ignoratum a me, et sic ueniens est res subiecta, et est medium; et ille qui uenit est minor extremitas; et ignoro est minor extremitas, et est accidens uenienti secundum quod ueniens stat sub illo predicato. Et sic patet uniuersaliter quid debet assignari res subiecta, et quid accidens rei subiecte, et quid accidens quod assignatur inesse utrique.

Primo secundum partem in modo diminuentem, ut: est homo mortuus; ergo est homo. Non sequitur quia mortuum diminuit rationem hominis. Et: chimera est opinabilis; ergo chimera est. Opinabile enim dimiuit esse. Et: animal pictum, uel oculus pictus; ergo animal, uel oculus. Pictum enim diminuit rationem horum. Aristoteles autem sic format paralogismos istos: quod non est, est opinabile ut chimera; ergo quod non est, est. Similiter tu potes formare omnes alios, ut: quod non est homo, est homo mortuus; ergo, quod non est homo, est homo. Et: quod non est animal, est animal pictum; ergo quod non est animal, est animal.

Secundo secundum partem integralem, ut: Ethiops est albus pedem; ergo Ethiops est albus.

Tercio in hiis que sunt ad aliquid, ut: diuitie non sunt bone insipienti, uel non recte tenenti; ergo diuicie non sunt bone. Licet enim non sint bone comparate ad aliquid tamen in se bone sunt. Et: ouum potentialiter est animal; ergo ouum est animal. Non uidet. Omnis est potentia ad aliquid est quia ad actum quo perficitur.

Quarto secundum locum, ut: bonum est mactare patrem in triualis; ergo bonum est mactare patrem. Et: bonum est uti dieta in locis egrotatiuis; ergo bonum est uti dieta. Licet enim ibi expediat, simpliciter tamen non expedit.

Quinto secundum quando, ut: iste ieiunat in Quadragesima; ergo isto ieiunat. Et: expedit medicari alicui quando egrotat; ergo expedit medicari.

Et sciendum quod ubicumque est secundum quid et simpliciter intelligitur uel est duplex contradictio: una in conclusione que est uera contradictio, et altera in premissis que est contradictio diminuta. Respondens enim dicit quod Ethiops non est albus, et opponens dicit quod Ethiops est albus dentes, et sic non contradicit ei nisi secundum quid. Et ex hac contradictione secundum quid infert ueram contradictionem, sic: ergo Ethiops est albus, et non est albus. Et ideo peccat secundum quid et simpliciter, quia uera contradictio non sequitur ex contradictione secundum quid, et similiter in omnibus aliis. Et ideo dat Aristoteles uniuersalem solutione ad omnes paralogismos huius fallacie, scilicet, considerare conclusionem ad contradictionem, id est, considerare contradictionem conclusionis que est recta ad contradictionem in premissis que est contradictio secundum quid et ideo una non sequitur ex altera.

Et nota quid eadem fallacia ab ipso secundum quid ad ipsum simpliciter, et ab ipso simpliciter negatiue sumpto ad ipsum secundum quid negatiuum quantum est a parte terminorum, ut: non est homo; ergo non est homo mortuus; et non est albus; ergo non est albus dentem, quia principium motiuum idem manet et defectus idem, non enim mouet ipsum quid, neque ipsum simpliciter, set conuenientia in parte unius ad alterum.

Nota etiam quod illa in quibus uidentur contraria equaliter inesse secundum partes diuersas non debes denominare ab altero contrariorum, ut si scuti medietas est alba, et medietas est nigra, non debes dicere scutum est album, uel nigrum, set partim sic, et partim sic. Non ualet hoc argumentum: non est color nisi albedo, uel nigredo, uel medius color; ergo nichil est coloratum nisi album, uel nigrum, uel medio colore coloratum, quia eorum que colorantur quedam colorantur uno colore, quedam uero pluribus, et illud argumentum tenet solum in hiis que colorantur uno colore. Et ideo nullum est argumentum cum non teneat uniuersaliter. Vnde licet scutum illud non sit medio colore coloratum. Non tamen sequitur quod sit album uel nigrum. Set sic esset bonum argumentum: nichil est color nisi albedo, uel nigredo, uel medius color; ergo nichil est coloratum nisi album, uel nigrum, uel medio colore coloratum, uel partim nigrum partim album, partim medio colore coloratum, uel mediis coloribus uel partim nigrum partim medio colore coloribus coloratum. Et similiter est in omnibus formis contrariis habentibus medium, et in habentibus secundum partes diuisas, ut album, nigrum. Similiter calidum frigidum, durum molle, et quecumque alia que secundum diuersas partes insunt eidem toti.

Primus est contra hanc particulam ad idem, ut: duo sunt unius duplum; trium autem non duplum; ergo idem est duplum et non duplum. Non sequitur quia duplum non sumitur ad idem in utraque premissarum.

Secundus peccat contra secundum idem, ut: hoc est duplum illi secundum longitudinem; non est duplum secundum latitudinem; ergo est duplum et non duplum. Non sequitur cum non sumatur secundum idem, licet respectu eiusdem dicatur duplum.

Tercius est contra hanc particulam, scilicet, similiter, ut: homo est species; nullus est species; ergo idem est species et non species. Non est enim contradictio in premissis, quia iste terminus homonon sumitur similiter. In una enim sumitur pro inferioribus, in altera uero non, set pro se.

Quartus est contra hanc particulam, scilicet, in eodem tempore, ut: manus mea est clausa in uno tempore et non est clausa in alio; ergo est clausa et non clausa.

Et nota quod licet in hac fallacia sit una uera contradictio in conclusione, et sit altera contradictio in premissis que est apparens sicut dicebatur in fallacia secundum quid et simpliciter, tamen hec fallacia differt ab illa, quia hec habet contradictionem apparentem in premissis que habet defectum in utraque parte, ut patet in paralogismis huius fallacie. Set fallacia secundum quid et simpliciter habet contradictionem apparentem que peccat tantum in altera parte contradictionis et per hoc etiam differt solo istius a solutione illius, quia ad utramque docet Aristoteles soluere considerando conclusionem ad contradictionem, id est, considerando contradictionem ueram conclusionis ad contradictionem apparentem que est in premissis. Set hic ad apparentem propter diminutionem utriusque partis, ibi uero ad apparentem propter diminutionem alterius tantum.

Siquis obiciat quod quid et simpliciter debet esse pars huius fallacie quia ibi fit processus ab uno secundum quid sumpto ad unum simpliciter, hic autem fit processus a duobus secundum quid sumptis ad duo simpliciter et sic non debent esse due fallacie, cum pars non faciat numerum cum suo toto. Dicendum quod neutrum est pars alterius immo sunt due fallacie ex opposito diuise, quia quid et ipsum simpliciter non sunt fallacie secundum quid et simpliciter, set habitudo unius ad alterum sicut species et genus non sunt locus, set habitudo unius ad alterum.

Vnde licet homo non faciat numerum cum animali, cum sit pars eius tamen habitudines faciunt numerum inter se. Vna enim harum habitudinum est locus a genere, alia est locus a specie.

Similiter habitudo unius secundum quid sumpti ad unum simpliciter, alia est ab habitudine duorum secundum quid sumptorum ad duo simpliciter, quamuis unum secundum quid sit pars duorum, et unum simpliciter sit pars duorum, et sic erunt due fallacie specie differentes.

Similiter licet medietas linee non faciat numerum cum tota linea cum sit pars eius tamen habitudines faciunt, habitudo enim tocius linee ad medietatem est duplum, medietatis uero habitudo ad totam lineam est subduplum, uel dimidium.

Primo quando diffinitum petitur in diffinitione, uel econuerso, ut si dubitetur utrum homo currat et sumatur hic: animal rationale mortale currit; ergo homo currit. Hic nulla est probatio, quia cum horum alterum dubitetur, necesse est dubitari reliqum, et ita si sumat unum tunc alterum petit in illo.

Secundus modus quando particulare petitur in uniuersali, ut si debeat probari quod omnium contrariorum eadem est disciplina, et assumat istam: omnium oppositorum eadem est disciplina; ergo omnium contrariorum eadem est disciplina. Hic petit conclusionem in premissa.

Tercius modus econuerso quando uniuersale petitur in particulari, ut si debeat probari quod omnium oppositorum eadem est disciplina et sumatur hec: omnium contrariorum eadem est disciplina; omnium priuatiue oppositorum eadem est disciplina; et sic de aliis; ergo omnium oppositorum eadem est disciplina.

Quartus modus fit quando coniunctum petitur in diuisis, ut si debeat probari quod medicina est sani et egri, et sumantur iste: medicina est sani; medicina est egri; ergo medicina est sani et egri.

Quintus modus est quando correlatiuum petitur in altero, ut si debeat probari quod Socrates sit pater Platonis, et sumatur hec: Plato est filius Socratis; ergo Socrates est pater Platonis. Hic petitur quod debet probari.

Et sciendum quod fallacia ista non impedit sillogismum inferentem, set probantem. Nam sillogismorum alius est inferens tantum, alius est inferens et probans.

Item sciendum quod duplex est uia cognoscendi, una a prioribus secundum intellectum ad posteriora secundum intellectum, et hec uia dicitur intellectiua; alia est uia cognoscendi a prioribus secundum sensum, ad posteriora secundum sensum, et hec uia dicitur sensitiua. Dicuntur autem priora secundum intellectum ea que sunt priora natura; priora autem dicuntur secundum sensum que magis sunt sensibilia. Dico ergo quod in quolibet predictorum paralogismorum uno modo est locus dialecticus et alio modo est locus sophisticus, quia si quod natum est probari in una uia probetur per prius in eadem uia bonum est argumentum, et est ibi locus dialecticus, set autem quod natum est probari in aliqua illarum uiarum probetur per prius in alia, et hoc erit per posterius in eadem, tunc est sophisticus, et petitur id quod est in principio. Et hoc facile est uidere consideranti in quolibet predictorum paralogismorum.

Primus est cum conuertitur consequentia facta secundum locales habitudines, ut: si est homo, est animal; ergo si est animal, est homo et est a positione consequentis, unde est ibi consequens. Similiter hic: Si non est animal non est homo; ergo si non est homo non est animal, et similiter est a positione consequentis. Similiter hic: si est mel, est rubeum; ergo si est rubeum est mel; set fel est rubeum; ergo fel est mel. Similiter hic: Si pluit terra est madida; ergo si terra est madida pluit. In omnibus enim predictis putant consequentiam conuerti que non conuertitur. Et ideo peccat secundum consequens.

Secundus autem modus est quando putant conuerti consequentiam propter circunstantias aliquas inherentes persone sicut accidit in rethoricis, ut: si est adulter, est comptus uel errabundus de nocte; et sic de aliis circunstantiis; ergo si est comptus uel errabundus de nocte et caetera, est adulter. Hic est consequens quia si est adulter habet aliquam de circunstantiis adulteri, set non econuerso, sicut si est homo est coloratus et non econuerso. Similiter hic: si furatus est non lucratus est illud, neque accepit acomodatum; ergo si non lucratus est neque accepit acomodatum furatus est illud. Non sequitur. Putant enim consequentia conuerti que non conuertitur.

Tertius autem modus consequentis fit quando putant conuerti consequentiam secundum oppositiones factam, ut: si est factum habet principium; ergo si non est factum non habet principium; set mundus non est factus, id est, generatus; ergo mundus non habet principium; ergo mundus est infinitus duratione; ergo mundus est ab eterno. Melissus enim peccabat secundum consequens. In prima illatione recta enim est illa consequentia si est factum habet principium, quia quicquid generatur habet principium, quoniam ex nichilo non fit aliquid; ergo si fit aliquid fit ex aliquo; ergo si est factum habet principium. Set non sequitur si non est factum non habet principium. Arguit enim a destructione antecedentis, et ponit consequentiam in ipso in contradictorie oppositionis, cum in eis semper sit ponenda consequentia econtrario, ut: si est factum, habet principium; ergo si non habet principium non est factum. Tunc bene sequitur. Similiter hic est consequens: si est homo est animal; ergo si non est homo non est animal a destructione antecedentis. Vnde est ibi consequentia in ipso in contradictoriis quod non licet.

Ex predictis patet quod ubicumque est consequens semper est duplex consequentia. Et hoc patet per hoc quod ubicumque Aristoteles loquitur de consequente semper format orationes in duplici consequentia, ut: si hoc est, illud est, et cum illud est putant hoc esse.

Item de substantia cuiuslibet paralogismi est principium motiuum, et principium defectus tam in falaciis in dictione quam extra dictionem. Ergo si in fallacia consequentis recta consequentia est principium motiuum, et fallacia consequentia est principium defectus, necesse est ubicumque est paralogismus consequentis esse duplicem consequentiam.

Item ad idem. Impossibile est consequentiam aliquam conuerti nisi sint ibi due consequentie, quia si conuertitur consequentia, est ibi consequentia que conuertitur. Ergo necesse est esse duplicem consequentiam ubicumque est consequens, si recta est causa quam assignat Aristoteles.

Item istud euidenter probatur per solutionem quam ponit Aristoteles in secundo Elenchorum ad paralogismos consequentis. Dicit enim esse ibi duplicem consequentiam: unam cum ad particulare sequitur uniuersale, ut: si est homo, est animal. Et hanc dicebamus prius simplicem; aliam autem dicit esse secundum oppositiones, quam nos uocamus compositam, et hec est diuisio consequentie quam posuimus in principio. Set tam in hac quam in illa soluit ostendendo unam consequentiam non conuerti in alia. Ergo si eius solutio est uniuersalis necesse est ubicumque est consequens duplicem esse consequentiam, scilicet, illam que conuertitur et illam in quam conuertitur. Et hec omnia concedimus. Vnde in talibus – animal currit; ergo homo currit uel homo currit; ergo Socrates currit – et in consimilibus omnibus non est sophisma consequentis, set accidentis sicut patuit prius in orationibus accidentis.

Primus quidem est quando in singulari numero plura subiciuntur, uel predicantur, ut est ne hic et hic homo demonstrato Socrate et Brunello. Si sic, ergo Brunellus est homo; si autem non, ergo Socrates non est homo. Non enim bene respondet cum dedit responsionem unam ad interrogationem plures; set debuit respondere: uerum est pro uno, falsum est pro alio.

Secundus modus prouenit quando plura subiciuntur uel predicantur in plurali numero, ut sunt ne ista bona demonstrato uno bono et alio malo. Si bona ergo malum est bonum; si non, ergo bonum non est bonum. Debuit enim respondere: bonum est bonum, et malum non est bonum.

Si autem aliquis concedat simili modo diffinitiones dari in plurali, sicut in singulari, ut cecum est aptum natum uidere et non uidens, et ceca sunt apta nata uidere et non uidentia non efugiet redargutionem; demonstrato enim uno ceco et altero uidente inferatur sic: ista sunt apta nata uidere et non uidentia; ergo sunt ceca. Et ita ambo erunt ceca. Si dicat quod sunt uidentia, ergo ambo sunt uidentia, ergo cecus uidet. Non enim dicet quod alterum est uidens, et alterum non uidens, set unam dabit responsionem, eo quod prius concessit quod similiter dicebatur diffinitio in singulari et in plurali. Et ideo una sola datur responsio.