Table of Contents
Ordinatio
Liber I
Collatio
Prologus
Prologue, q. 1 : Utrum, secundum quod tactum est in collatione, studium sacrae theologiae sit meritorium vitae aeternae.
Distinctio 1
Dist. 1, q. 2 : Utrum fruitio beatifica differat ab ipsa anima.
Dist. 1, q. 3 : Utrum fruitio realiter distinguatur ab omni cognitione.
Dist. 1, q. 4 : Utrum fruitio realiter distinguatur a delectatione.
Dist. 1, q. 5 : Utrum generaliter omnis delectatio sit dilectio vel odium, seu volitio aut nolitio.
Dist. 1, q. 6 : Utrum voluntas necessario vel libere principiet actus suos.
Dist. 1, q. 8 : Utrum voluntas possit simul et subito producere actum voluntarium meritorie et libere dilectionis.
Dist. 1, q. 9 : Utrum voluntas libere possit subito suspendere actum suum sive ab actu habito cessare.
Dist. 1, q. 10 : Utrum creatura rationalis clare videns Deum necessario diligat ipsum.
Dist. 1, q. 11 : Undecimo circa distinctionem primam quaero: Utrum solus Deus sit licite a creatura rationali ultimate fruibilis.
Dist. 1, q. 12 : Utrum haec sit possibilis: creatura rationalis fruitur una persona divina non fruendo alia.
Dist. 1, q. 13 : Utrum liceat filium Dei plus diligere vel frui eo quam patrem vel spiritum sanctum.
Dist. 1, q. 14 : Utrum fruitio beatifica sit actus intellectus.
Distinctio 2
Dist. 2, q. un. : Utrum in entibus sit tantum unus Deus.
Distinctio 3
Distinctio 6
Distinctio 8
Dist. 8, q. un. : Utrum solus Deus sit immutabilis.
Distinctio 17
Dist. 17, q. 1 : Utrum gratia seu caritas sit viatori necessaria ad salutem
Dist. 17, q. 2 : Utrum caritas seu gratia increata sine alio possit sufficere ad salutem
Distinctio 33
Dist. 33, q. 1 : Utrum Deus essentialiter unus sit personaliter trinus.
Dist. 33, q. 2 : Utrum Deus genuerit Deum
Dist. 33, q. 3 : Utrum aliqua sit certa regula vel ars per quam solvi possint communiter paralogismi facti et talibus similes circa materiam Trinitatis.
Dist. 33, q. 4 : Utrum divina essentia generet vel generetur.
Dist. 33, q. 5 : Utrum potentia generandi possit communicari filio in divinis.
Dist. 33, q. 6 : Utrum spiritus sanctus posset distingui a filio si non procederet ab eo.
Dist. 33, q. 7 : Utrum pater et filius sint unum principium spirans Spiritum Sanctum.
Dist. 33, q. 8 : Utrum personae divinae primo et adaequate distinguantur ab invicem semetipsis.
Dist. 33, q. 9 : Utrum omne idem patri sit omnibus modis idem patri.
Liber II
Quaestio 1 : Utrum creatura rationalis meritorie serviendo Deo proficiat ad augmentum gratiae seu caritatis, sine omni novo addito gratiae praecedenti.
Quaestio 2 : Utrum profectus vel augmentum gratiae fiat per compositionem gratiae novae cum gratia praecedenti.
Quaestio 3 : Utrum creatura rationalis habens gratiam possit mereri suam gratiam augmentari.
Quaestio 4 : Utrum viator operibus meritoriis insistendo ex hiis carior Deo fiat.
Quaestio 5 : Utrum praesupposita gratia baptismali viator per merita sua possit pertingere ad gratiam maximam viae sibi possibilem.
Quaestio 6 : Utrum viator existens in gratia ultra omnem gratiam habitam vel habendam possit proficere ad maiorem per instantaneas causationes actuum volendi omnia pro futuro peccata venialia devirare.
Quaestio 7 : Utrum Deus possit creare finitam caritatem aliquam qua non possit creare maiorem vel aliquam aliam ita magnam secundum extensionem quod non possit maiorem illa producere, et sic de similibus.
Quaestio 8 : Utrum secundum proportionem caritatis viae succedat pro praemio proportionaliter magnitudo gloriae.
Quaestio 9 : Utrum, scilicet propter demerita, minuatur.
Quaestio 10 : Utrum caritas decrescat ad decrementum cupiditatis.
Liber III
Quaestio 1 : Utrum anima Christi habuerit et habeat sapientiam aequalem Deo.
Quaestio 2 : Utrum ipsum verbum Dei sit sibi ipsi quamvis non animae sibi unitae scientia futurorum contingentium.
Quaestio 3 : Utrum cum determinata verbi praescientia stet quod futura praescita sint ad utrumlibet contingentia.
Quaestio 4 : Utrum anima Christi vel angeli sciant futura aliqua contingentia per revelationem sibi possibilem fieri ab ipso verbo vel etiam scire possint.
Quaestio 5 : Utrum alicuius contingentis futuri absoluta revelatio sequens tollat contingentiam.
Quaestio 6 : Utrum Deus vel verbum Dei existenti in gratia possit revelare quod talis finaliter sit damnandus.
Quaestio 7 : Utrum animae Christi vel angelo beato possit in verbo revelari aeternitas suae beatitudinis.
Quaestio 8 : Utrum Gabrieli potuerit in verbo verbi incarnatio revelari.
Quaestio 9 : Utrum per revelationes possibiles fieri in verbo posset aliquis sufficienter dirigi in volendis.
Quaestio 10 : Utrum anima Christi in verbo Dei cui unitur distincte videre valeat infinita.
Quaestio 11 : Utrum anima Christi possit in verbo cui unitur distincte cognoscere minimas partium sibi inhaerentium vel minimas particulas corporis quod informat.
Quaestio 12 : Utrum per unionem ad verbum ipsa sit omnipotens.
Liber IV
Quaestio 1 : Utrum aliqua creatura possit in effectum sacramenti praecise productibilem per creationem. Et hoc est expressius quaerere: Utrum aliqua creatura possit creare caritatem vel gratiam vel aliam creaturam.
Quaestio 4 : Utrum corpus Christi realiter sub speciebus quae fuerunt panis et vini contineatur.
Quaestio 7 : Utrum actus paenitentiae requisitus ad deletionem culpae mortalis sit meritorius vitae aeternae.
Quaestio 8 : Utrum quilibet qui commisit peccatum mortale teneatur secundum legem Dei communem de illo conteri.
Quaestio 9 : Utrum vera poenitentia sit formaliter vel virtualiter velle cavere peccatum quodlibet in futuro.
Quaestio 10 : Utrum ille qui peccaverit mortaliter in opere exteriori teneatur plus poenitere de opere exteriori et interiori simul quam de interiori solo.
Quaestio 11 : Utrum aliqua poena infernalis possit esse insensibilis in damnato.
Quaestio 12 : Utrum sit maxima gloria possibilis in beato.
Liber 4, Quaestio 6 [Sorbonne Transcription]
Primus articulus
Quo ad primum dicendum primo quod non sumendo neccessariamnecessariam absolute pro eo quod non potest per aliquam possent non esse cum quia nec est sic neccessariamnecessariam peccatum mortale deleri id est remictiremitti nec est sic neccessarianecessaria poenitentia nec interior nec exterior ad eius deletionem quia deus de potentia absoluta posset sine omnia poenitentia tali peccatum mortale actuale remittere
2o dico quod nec sumendo neccessariam secundum quid pro neccessitate secundum legem communem dei est poenitentia neccessaria ad deletionem peccati mortalis scilicet exterior quia secundum glossam unam super psalmus "contritio est sufficiens sacrificium pro peccato" super illud "sacramentum deo spiritus contribulatus" etc spiritus inquit contritus est sacrificium quo peccatum absolvitur
Et probat etiam hoc primum argumentum ad quaestionem quod scilicet interior poenitentia sufficit cum proposito confitendi et sacrificiendi ubi non potest plus haberi sufficiens est homini ad salutem de communi lege dei Et auctoritates innumerabiles idem probant
3o dico quod nec de virtute sermonis loquendo poenitentia interior est neccessaria ad salutem quia nulla poenitentia interior sic est sum[?] neccessaria cum huius universalis negative sit quaelibet singularis vera quia nec ita nec ista etc
4o dico quod ad deletionem peccati mortalis praecommissi prius neccessaria est neccessario requiritur poenitentia interior secundum legem dei communem quia secundum augustinus epistola 55 nullus suae uoluntatis arbiter constitutus potest vitam novam inchoare nisi poeniteat eum veteris vitae et ponitur supra et allegatur distinctione 4a 4i
5o etiam dico quod sacramentum poenitentiae est neccessariamnecessariam secundum legem dei prius commissa culpa mortali pro loco et tempore oportuno nec poenitentia interior est sufficiens sine proposito recipiendi sacramentum ad haec sunt multae auctoritates distinctione 17 4i et ista famosa decretalis extra, de poenitentiis et remissionibus omnis utriusque sexus quare in primo folio ad ??
Articulus secundus
primo quia poenitentia exterior est praecepta ergo neccessariamnecessariam est eam inplereimplere Nam si haec consequentia non valet non esset neccessenecesse secundum legem statutam dei servare dei praecepta affirmatam quae non potest obligant ad semper quam praeecepta ecclesiae de confitendo semel in anno extra ubi prius omnis
Praeterea si contritio sufficit vel igitur in quocumque gradu fuerit vel solum in certo gradu non primo modo quia tunc aequalis contritio sufficeret ad delendum mortale sicut ad delendum veniale Si 2o modo contra omnis contritio procedit a caritate et per consequens nulla potest esse ita parva quin deleat peccatum mortale eo quod mortale non stat cum caritate
praeterea voluntas ita posset disponi quod non posset pertingere ad conti?ter[?] in tali gradu et ita posset dampnari pro peccato de quo vere in alicoaliquo gradu conteretur[?] quod est falsum
Respondetur et bene quod quicumque gradus contritissionis quantumcumque remissus sufficit si bene sit circumstantionatus
Contra tunc aequalis poena deberetur in purgatorio pro peccato veniali et mortali ceteris omnibus paribus quia sit ita quod unus peccaverit venialiter et alius etiam per omnia simili peccato veniali et alicoaliquo etiam mortali de quo oblicus sic per negligentiam nec eius recordatur licet faciat diligentiam sufficientem ad salutem recordandi omnia peccata sua conteratur iste 2us de veniali per omnia sicut prius et etiam in generali de omnibus peccatis suis ita quod ista generalis poenitentia deleat culpam mortalem oblitam tunc quaero aut ille pro peccato suo mortali oblito equaliter punietur sicut pro suo veniali vel sicut alius pro suo veniali et habetur intentum vel non sed gravius et ad hic habetur illud quod non est in infinitum gravius sed in certa proportione sic igitur quod in duplo gravius vel in triplo et tunc poterit accipi unus alius qui ceteris conditionibus paribus peccet mortaliter minus in 2lo et in 3lo quam iste et per consequens punietuntur in 2lo vel in 3lo minus quia ex quo omnia alia p?tiuntur paria nulla ratio videtur hanc consequentiam sinere[?]summe impediri et tunc habetur quod erat probandum
praeterea si contritio quantumcumque parva deleat peccatum et comm?tat[?] poenam aeternam in temporalem dupla tollet omnem quia tantum valet nulla pars ad tollendum quod minus est scilicet poenam temporalem sicut valuit prima pars ad tollendum quod maius est scilicet poenam aeternam graviorem temporali quae super est et ita superfluerent omnes aliae poenitentiae satisfactionis exterioris quia quaelibet contritio ad totam poenam tollendam sufficeret quia eius medietas ad commutandum aeternam in temporalem ergo multo fortius residuum sufficeret ad temporalem redimendam
praeterea videtur quod poenitentiam interior sit neccessarianecessaria modo concesso quia deletio culpae est finita intensive et extensive igitur poena correspondens est utroque modo finita Iuxta illud scripturae quantum glorificavit etc
praeterea ad hoc potest esse peccatum mortale pro quo homo non tenetur nec unquam tenebatur poenitere quia alicaaliqua ille cebra venialis primo potest d tam diu continari quod fiat peccatum mortale postquam fuit veniale quare tunc an in illo instanti teneatur poenitere vel non sed plus si in isto quam in isto instanti non potest poenitentia interior haberi de isto quia repungnatrepugnat nam omne quod est quando est etc ergo tunc non est in potestate eius poenitere et nullus tenetur ad hoc quod est sibi inpossibileimpossibile pro alicoaliquo instanti pro quo est inpossibileimpossibile unde augustinus in libro de duabus animabus et ponitur 2o sententiarum distinctione 18 peccati inquit reum teneri quemquam quia non facit quod ferre non potuit Summae iniquitatis et insaniae est nec post ponatur quod immediate post non sit per potentiam dei vel quod deus sibi cooperetur in nullo
praeterea aut est aliquod primum instans postquam peccavit in quo potest poenitere poenitentia interiori vel non si sic igitur circa illud non est sibi poenitentia neccessarianecessaria eo quod nec sibi sit possibilis naturaliter
Et confirmat quia ideo praedictum est confessionem esse neccessariamnecessariam ad salutem eo quod potest licite differri usque ad finem anni igitur pari ratione nec contritio quia potest differri usque in finem temporis licet minoris
praeterea talis abstulit honorem alienum id est divinum honorem ergo semper post tenetur ad restitutionem sed non est aliquod primum instans in quo potest poenitere ergo pro quolibet instanti tenetur si prius non poterit sic igitur quod omit?t per diem tunc sic pro quolibet instanti paenitere tenebatur et pro nullos fecit et instantia ista fuerit infinita ergo peccavit infinitis peccatis omissionis
praeterea autem tenetur solum ad poenitentiam talem instantiam vel morosam si instantiam igitur posset mereri in instanti et tunc essent infinitae actiones meritoriae quia infinita instantia s? in quolibet tempore si morosam ante finem more dandae posset minori et per consequens contritus de peccato alicoaliquo dampnatur
ad primum istorum dicendum quod in quolibet gradu sufficit conteri et cum probatur quod non verum est quod aequalis contritio secundum eum sufficit utrobique sed illi actus differunt specie sicut opposita id est peccata de quibus communis contritur et ideo responsus potentia in ipsomet argumento bona est Et ad argumentum in contrarium consequentia ibi forte est neganda sed utrique ibi debeat puniri poenapoena eiusdem speciei utpote ardore vel huius sed de hoc expressius diceretur ponat sum tamen consequentia est neganda si omnia alia sint paria pu?a[?] intensios actr?us[?] utrobique et cum probatur consequentia
dicendum quod omnia quasi quae in una propositione assimi?tur[?] sunt non tam ut tam et etiam assumptum quia aequalis contritio hinc in de quod licet alterius rationis sufficiat omnibus enim illis amoris procedit argumentum quantum valet de quibus cumque[?] et de duobus qui puniuntur in purgatorio unus pro peccato quantumcumque levissimo veniali et alter per morali quantumcumque gravi
Ista enim poena debita pro mortali gravissimo post commutationem poenae aeternae in temporalem non excedit in infinitum debitam pro veniali levissimo sed finite sic igitur quod gratia exempli in tanta vel tanta proportione determinate excedat et stat totum argumentum dicendum igitur quod nihil oportet dare quod poena debita maximo veniali vel etiam omnibus venialibus possibilibus committi ab eodem non potest de potentia dei ordinata pertingere ad magnitudinem debitam in immo mortali etiam dato quod poenam eiusdem rationis debeat utrique puniri post commutationem[?] poenae aeternae in temporalem vel 2o oportet dare quod poena pro uno potest in casu aequalis esse poenae pro altero et quandoque haec illa maior et quandoque minor sed tunc non erunt cetera paria
vel 3o oportet dicere[?] quod poenae illae non sunt eiusdem rationis si primum et 3m non igitur 2m quod non 3m patet quia ita a deo poterit rationaliter ordinari quo facto stat tota difficultas argumenti
primum vero non videtur dandum cum quia capio puniendum in purgatorio pro peccato suo veniali uniformiter[?] per totam unum diem et moriatur iste praecise ad unum diem ante cessationem poenae cuius licet purgatoriae scilicet ante instans finalis iudicii et volo etiam quod unus moriatur in eodem instanti cui debetur poena pro mortali in purgatorio poena illius 2i in tertia proportione vel finite solum extendit poenam debitam priori pro suo veniali capiatur 3us qui in simili proportione minus peccet mortaliter quam 2us vel multo ad hoc minus quam in ista proportione et tunc si cetera sint paria poena sibi restans ita parva erit sicut poena istius qui praecise per unum diem pro veniali vel punietur quia extensione maiori non punitur aliquis istorum mortaliter peccantium sed casum igitur cum quia ex quo primus punietur per unum diem pro suo veniali qui restat et poena ista finite minor est poenae debita 2o pro suo mortali sic igitur sub poena decupla praecise vel quavis alia tripla proportione et sequitur quod si idem primus haberet 100 similia venialia vel peccatum aliquod praecise incentuplo quot utique essent venialia quia quodlibet mortale est in infinitum gravius centuplo intensius puniretur quia protensius est puniendus per casum igitur iste cum 100 venialibus suis vel pluribus aequaliter punietur sicudsicut alius pro suo mortali peccato cum 3o quia dum ambo viv?t poenae proportionales corresponderentur eis sed iste qui mortalier peccavit poena sibi restante potest satisfactorie totaliter et per consequens minuere secundum mentem et pari ratione secundum mentem residui et sic semper donec veniatur ad minorem poenam quam sic ista quae debetur soli veniali et tamen poena ad quam staretur erat de vita pro mortali peccat iste sic ita vel quod omnia venialia redimerentur per satisfactionem debitam igitur aliqua poena pro mortali debita minor est quadam debita per veniali et hoc credo esse possibile dummodo cetera non sunt paria
aliter enim poenitendum est de mortali et aliter de veniali et plus sine comparatione habet displicere sibi quod peccavit mortaliter quam quod venialiter plus inquam non magnitudine actus quia hoc est sibi inpossibileimpossibile sed detestatione per oppositum quo incomparabiliter plus diligo deum appreciatiue[?] quam aliquam creaturam non magnitudine actus sed sit quod citius vellem sibi servire et praeponere motu amore omnibus amabilibus et huius quam cuiuscumque possibili et magis odire sibi displicere etc Et istud quod dixi verum est de distincta poena pro mortali scito esse huius et de tali veniali similiter scito esse huius
Et tunc restat dubio de alicoaliquo peccatore qui totaliter obutus est tam de quodam veniali commisso quam de quodam mortali et poeniteat tantum in generali sufficienter tamen ad hoc quod salvetur sit in genere unico acum pr?ne si unquam offendi deum in alicoaliquo peccato quod non recolo mihi displicet quod deum offendi et peto misericordiam et veniam et sit moriatur vel sint duo tales quorum unus peccavit venialiter et oblitus est et aliter mortaliter et oblitus est et utrique poeniteat modo praetacto sufficienter ad salutem et tamen sic quod utrique restatt poena alicaaliqua in purgatorio aut igitur aequalis vel minor pro veniali et habetur propositum assumpti primi vel maior pro mortali et non infinitum maior igitur secundum determinatum excessum igitur si in ista proportione peccasset mortaliter minus quam fecit nec gravius puniretur pro suo mortali quam idem vel alius pro suo veniali
hic primo dicendum quod poena prima debita pro mortali extendit in infinitum poenam debitam pro veniali et ideo poena debita mortali quantumcumque remissa gravior est omni poena debita veniali sed deus de gratia sua mere sine merito prae mo condigno commutat istam in poenam temporalem cum iste semel contritur vel saltem non ex merito nostro sed christi et ex quo commutat infinita ipse commutat eam infinitam quantitatis determinate quante sibi placuerit unde satis certum est quod in operabiliter misericordius agit deus cum poenitente cui commutat poenam temporalem virtute mortis christi vel passionis quam cui in quacumque proportione dimittit de poena debita pro veniali non totam remittendo
Ex quo sequitur quod maiorem efficaciam habuit mors christi ad iuvandum poenitere volentes de mortalibus quam de venialibus nec mirum cum etiam pro mortalibus venerit ad terram ut patet iuxta apostolus "ubi hundabatabundabat delictum ibi" etc
verisimile tamen mihi videtur 2o vel quod concedatur conclusio polis esse de poena temporali in quam commutatur poena aeterna cum homo poenitet et huic plus adhaereo quia non videtur in acusatorem
vel dicendum videtur??? commutari secundum communem legem quam fuisset aeternaliter si non poeniteret et dato quod sic saltem secundum certam proportionem et staret argumentum quod si cetera sint paria ut ponderat ultima reductio quod poena maior restat in purgatorio pro mortali quam pro veniali et sic ita quod in certa proportione sed tunc non ulterius dicere possit alter videri et quod in ea proportione potuisset peccasse minus quam prius sed stabitur citra ita quod non veniatur unquam ad hic quod quis mortaliter peccet minus in tanta proportione nec plus unquam ?? unico veniali usque quo pro uno veniali restat sibi tanta poena ceteris paribus ut in ultima reductione patet sicudsicut per quo?? mortali
Sed contra omne peccatum est volitio vel nolitio vel eius ratio vel illius omissio illius scilicet actus nam in opere exteriori non peccatur sine peccato interiori commissionis vel ommissionis sed omnis volitio nostra vel nolitio iudicium et deliberatio contra quam itur peccatur quodlicet istorum in qua est in infinitum remissibile et sic intelligendo dicendo quod omni tali actu convenit[?] dare actum minorem et eo remissiorem Cum igitur quodlibet peccatum sit talis actus vel omissio talis actus cuius omissionis quantitas mensuranda est ex quantitate actus qui haberi debuit ut videtur ergo quolibet peccato poterit dari minus pc?em[?] et hoc in 2lo minus et in 4lo et sic in infinitum sicudsicut est de actu mani?[?] igitur non?? peccat mortaliter nisi iste vel alicuius posset in dupla minus peccare
Responsio quod ultima consequentia secundum hanc partem responsionis est neganda quia licet actus a sit in 2lo remissior actu b verum tamen si cetera sint paria vel eadem non peccabit in duplo minus habens istum actum a quam habens b et tamen peccatum a est in 2lo minus quam peccatum b de virtute sermonis loquendo ymmoimmo potest forte ita esse quod ita graviter vel per?ni[?] minus peccet eliciens duplo remissior est actum Ex quo enim voluntarie contra deliberationem intellectus advertentis vere vel interpretative elicit eum non stat per voluntatem solum quod actus sit 2lo remissior nec gravius semper peccatur nec minus graviter praecise ex maioritate vel minoritate actus sed ex aliis circumstantiis vel obiecto quae si remaneat eed[?] licet quantitas actus varietur nec erit proportio istis gravior peccandi secundum proportionem inter actus secundum quantitatem eorum in sua specie ut videtur exempla alia possunt poni multa Nam si duo pertute?nt[?] regem nuriose unius in duplo gravius altero ceteris paribus vel poenam[?] etiam iniuriose non duplo gravius peccaret qui duplo gravius percuteret quia sic descendendo posset aliquis regem vel episcopum modicus percutere et modicum in eum peccare quod non videtur
Exemplum aliud est de nobili incarcerato iniuriose per unum diem notum qui iniuste incarceraret[?] eum per dividium[?] diem non in 2plo minus iniuriaretur sibi igitur etc ymmo minus peccaret tunc iniuste incarcerans istum diminuendo tempus quam contra voluntatem suam levans stramen
Ista responsio non multum est clara in proposito ubi nulla est malitia nisi solo actu voluntatis unico nec exempla[?] sunt similia usque quaque quia sola mala volitio est peccatum et eius partes dictamen non licet gravius peccet per volitionem quando ipsa elicitur contra dictamen rationis sed ex alia parte non solum tenere nobilem in carcere sed etiam incarcerare eum iniuriam est [SLN S NON TAM?] [f?]iat sed si incarceratio posset in infinitum dividi esset ex ista parte simile
Similiter[?] etiam si omnis mo?a[?] haberet propriam malitiam infinito iniurioso et incomparabilior maior esset temporalis iniuria simili instantea[?] ad huc ex ista parte haberet exemplum simile
2m exemplum de percutione regis est similius ?merptum non oportet argumentum capere quod ab duplus actus sit adaequate sub duplo peccatum gravius sed sufficit quod aliquis in alicaaliqua remissione
praeterea istud argumentum clare concludit quod omni peccato veniali posset peccare venialiter duplo gravius vel secundum intentionem actus vel per multiplicationem similium actuum quorum cuilibet debetur poena unius diei secundum extensionem sicut igitur sermo ut supra de morituro praecise per unum diem ante diem iudicii et iterum parte?i sic poterit quod homo videtur intentum
Item etiam actus si praecise esset in centuplo gravius peccatum quam primum veniale datum vel in quacumque proportione ad hoc esset veniale quia omne mortale extendit infinite sic igitur patet ad poenam reductionem contra responsionem superius datam
ad 2m argumentum contra 4m conclusionem positionis prima tamen pars responsionis videtur certior et verior
ad 2m dicendum quod non quia non est virtute contritionis est quod aeterna poenam commutantur in temporalem sed de mera christi gratia est peccati remissio quo ad culpam et poena aeternae commutatio in temporalem et gratiae infusio licet homo non de congruo se disponat prius enim nota sint ita triafit illa commutatio et culpae et gratiae infusio comm?tur homo contritatur quia nullus actus est contritio nisi habita gratia cum qua fit vel a qua procedat ex tunc per contritionem tamen remittitur poena qua restat Et bene volo quod proportionaliter ceteris paribus tandem tanta posset esse talis contritio quod virtute eius meritorio optineret relxari vel redimi totam poenam
ad 3m dicendum quod ista proportio est attendenda sed intentionem nonl secundum inextentionem de qua proportione ibi loquitur auctoritas
Ad quartum dicendum quod bene probat unum possibilem de virtute sermonis ca?o argumenti positae teneretur tum ei superiuveret
dices forte quod pari ratione tunc non peccat quia non potest tunc non facere quod facit quia omne quod est quando est etc et contra probatur per auctoritatem augustini eandem
dicendum quod non est simile cum quia prius potuit tunc non sit peccasse tum quia in hoc instanti prius nulla posset non peccare etc sicud prius patuit super distinctionem primam primi
Ad 5m aestimo quod sit aliquod primum in quo secundum dispositiones tunc poenitentes poterit ex naturalibus et communi dei adiutorio poenitere et citra illud non est in potestate eius quod sine miraculo fiat in statu salutis quia non est i[?] eius naturali potestate quin mala volitio quam eliciendo peccat quam ducet per aliquod parvum tempus[?] secundum se vel aliquid eius nec est iterum in eius naturali potestate simul et semel nolitiones contrarias habere ita quod idem sibi placeat et displiceat secundum omnia eadem et ideo est sibi neccessariamnecessariam ut vivat ulterius ad hic quod salvetur vel quod miraculose inneturetur a deo quia inpossibiliaimpossibilia apud homines sunt possibilia apud deum lu?is
ad confirmationem illus argumenti dicendum quod non est simile de dilatione voluntaria concernendi et confitendi quia ad primum tenetur iure naturae ad 2m iure positivo et primum potest de lege quid in casu sine 2o et non econverso et iterum tenetur restituere divinum honorem sibi ablatum ita cito sicut bene potest sed bene simile est de contritione et voluntate confitendi
argumentum ad aliquam partem argumenti concludit falsum contra omnem hominem de[?] non poenitentem ab eo in instanti quo posset quia in modico quocumque tempore quantumcumque parvo peccaret infinite intensive
Iam dicendum quod in nullius peccatoris potestate est in quolibet instanti reddere quod debet poeniendi[?] nec infinties omit[?] omissione quae fit novum peccatum quia si in hoc instanti peccat deliberate omittendo infinita transibunt instantia antequam iterato noviter peccet eodeum modo id est peccato sibi inputabiliimputabili ad novam poenam etc
Articulus tertius
Primum dubium
primum dubium est quid sit culpa moralis post baptisumum commissa Et potest dici quod omnis culpa moralis praeter peccatum originale est creatio voluntaria creaturae seu libera vere vel interpretative operis sibi prohabici[?] vel aequivalenter sibi illicita vel voluntaria ommissio operis praecepti vel ad quod per aequivalentiam obligatur vel 3o reatus talis voluntarie operationis vel voluntarie ommisionis
prima particula ponitur pro peccato commissionis et excluditur actus voluntatis de quibus non de liberavit nec potuit deliberasse quia tales ut saepe dixi mere naturaliter habentur
Dicit etiam quod peccatum mortale est non opus prohabitu sed creatio voluntaria operis talis quia opus tale si a deo crearetur qui non tenetur ipsum creare nec etiam tenetur actum aliquem causaris et per consequens potest creare huius opus vel volitionem quae tamen peccatum non esset Et ideo nota ex hic quod est tale opus est peccatum unde nisi a creatura quae obligatur ad contrarium voluntarie vere vel interpretative t?etur[?] non est peccatum etiam dato quod esset odium dei intentissimum vel nolitio quantumcumque ga?di? mali Opus autem non est creatio voluntaria creaturae nisi cum ab ita agitur additur aut vel creatio per aequivalentiam sibi prohabiti operis quia si vitatio talis operis sub praecepto non caderet sed tamen caderet sub voto licito secundum aequivalentiam tenetur novens illud vitare sicut si sibi prohiberetur
2a particula ponitur pro peccato omissionis oportet[?] aut ad hic quod omissio sit culpa moralis quod sit voluntaria et libera omissio operis ad quod quis tenetur ex praecepto vel ex voto et si homo posset libere omittere et scienter opus sibi praeceptum vel illud ad quod ex voto obligatur sine actu voluntatis elicito tunc potest omissio esse sine commissione omni et tunc ommissio ut distinguitur contra omnem commissionem nichilnihil est sed eset priv?atio sola sine carentia actus in voluntate quae tenetur actum quo caret habere vel creare quamvis nec ipsum vel quae quacumque distingui possit sui[?] aut tunc peccatum ommissionis respi?it[?] opera habenda me?te[?] nolitione recta post habenda quae tamen non habetur sicut ire ad ecclesiam vel studere cum quis tenetur et sic de similibus
Utrum autem possit omittere et omittendo mortaliter peccare sine omni actu voluntatis dubium est magnum et huc usque non dixi quid in speciali de hoc sens?in? licet reputaverim utrumque probabile
Respondendi tamen de prima primi et alias pro via quae poneret peccatum commissionis non requiretur aliquam remissionem pr eo quod hic non obstante solvi poterant argumenta Et quia fuga misera est omnem difficultatem fugere per unum inpertinensimpertinens mere tunc tractan dae probabilius michimihi videtur cum samsal Campsalis et multis aliis modernis quod non quia homo experitur se posse transire sine actu voluntatis omni determinato clare et plene quid sit agendum vel volendum statim sed vel eligeret sicut tactum est vel contrarie libere dimitteret se ad considerandum vel volendum aliquid inpertinensimpertinens vel eligeret differre et quodcumque praeter primum capiet interpretative volet non ferre quod dictatur nam si posset per aliqua parte temporis manere habito pleno iudicio de habendo vel non agendo sine omni actu volendi posteriori tali iudicio evidenti per horam pari ratione per omne tempus posset stare illud evidens iudicium sicut itasum hoc quod voluntas non possit se divertere ab illo quod non videtur aliquem posse in se reperiri
Item argueretur ab aliquibus sic si dictato quod aliquid puta a sit agendum vel volendum soal omissio vel non creatio actus volendi quod dictantur esset peccatum praecise mortale tunc videtur quod nolle illud dictatum ubi teneretur velle illud esset peccatum maioris malitiae in infinitum quam sola omissio actus nolendi qui deberet habere seu peccatum in infinitum maius vel gravius quod non videtur dandum igitur nec antecedens quod sola omissio actus debiti sic peccatum mortale contra videretur multipliciter demonstrablis quia dictato quod deus sic diligendus vel summe amabilis et nullos modo odiendus plus quam duplo gravius videtur iste peccar[?] qui odiret deum stante isto dictamen vel qui eligeret ipsum odiris quam qui nullum actum volendi vel nolendi eliceret in tali casu quia posset fortasset ita remisse odire deum quod duplo minus peccaret quam primus odiens et tamen ad huc plus nec odi?te nec diligente et pari ratione plus quam quadruplo gravius et sine fine ymmoimmo breviter nulla videtru possibilis certa comparatio sed excessis ceteris omnibus paribus tantum peccare neque diligens deum deque odiens sicud alius odiens divinae aeque ille qui nec nollet nec vollet ire ad essentiam quando sua conscientia clare dictaret quod esset eundum sicut alius contempnens ire quod non videtur dandum saltem hoc eest clarum etc tamen quod in infinitum remittendo actum odiendi deum vel nolendi ferre quod dictatur faciendum numquam venietur ad actum ita parvae malitiae sicut esset ceteris paribus sola carentia omnis actus volendi ferre quod iudciaretur faciendum
Item si sola omissio praecepti esset peccatum dignum poena sensus igitur pari ratione in habente gratiam omissio actus prohabiti foret meritum quod falsum est
ad primum forte diceretur quod omissio mensuratur secundum quantitatem actus omissi Istud est improbatum in prologo dices ita est hic sicut de operatione motus gravius in pleno et vacuo
praeterea si esset dar? indivisibilem malitiam positivam se habentem ad malitiam gradualem sicut se habet secundum quosdam punctus ad lineam adhuc istud excederet malitiam privativa et istam gradualem infinite igitur et privativa sibi daretur volens tamen tenere contrarium haberet nae?ris hoc esset expertum quod primum argumentorum istorum capit esse expertum
ad 2m haberet respondere iuxta responsionem 2am ad finalem reductionem 2i argumenti 2i articuli 9 supra Et hanc 2am viam tenet Altiss libro 2 quaestione 2
ad hoc ponit 3a media primum est quia faere quo deus prohibet est peccatum grave ergo non facere quod lex praecipit est peccatum et hoc est privatio pura igitur pura privatio vel carentia actus debiti est peccatum omni alio actu voluntatis libero circumstanto
Item nullum praeceptum est prohibitio vel econverso ergo nullum facere bonum est declinare a malo ergo per contrarium nullum facere malum est declinare a bono sed declinare a bono eset omittere igitur omittere non est facere malum sed omni peccato actuali id est quod est actus facit homo malum igitur omittere non est aliquis actus seu peccatum consistens in aliquo actu
Item deus praeciperet isti ut det hodie eleemosyna sic ita quod tota die faciat opera in differentia
Inde arguitur sic deus praecipit isti nodaret[?] hodie eleemosyna et non dedit igitur peccavit omittendo ergo omissio est peccatum et non est actus quia nullum fecit hodie actum nisi in differentem[?] per casum igitur potest esse peccatum omissionis sine omni actu qui sit peccatum
ad istam potest argui argumento [?]Rodincon in sua inceptione sequitur deus praecipit isti quod velit hodie a et iste non velit hodie in nullo legitive excusatus de non volendo sicut sibi praecipitur igitur iste hodie peccabit contra est bona igitur quidquid stat cum antecedente stat cum consequente sed quod iste nullum actum volendi vel nolendi hodie sit habiturus stat cum antecedente igitur et cum consequente stabit stant igitur simul quod iste peccabit per omissionem actus nolendi sibi praecepti sive huius quod aliquem actum habeat positivum igitur sola carentia actus debiti potest esse peccatum omissionis
Item arguo sic praecipiatur isti a deo sic ita quod infra certam partem temporis velit vel nolit ire ad ecclesiam et infra istam partem temporis sine excusatione lctima[?] nec velit nec nolit ire ad ecclesiam igitur peccabit contra haec ut prior est bona igitur quidquid stat cum antecedente stat cum consequente sed cum antecedente stat quod ille in data parte temporis necut habebit velle vel nolle ergo cum consequente stabit igitur poterit peccare per solam actus debiti omissionem
praeterea praecipiatur isti quod aliquem actum nolendi habeat hodie sic ita quod sine excusatione debita habenda nullum habeat actum volendi vel nolendi igitur peccabit et non per potentiam alterius actus nolendi vel nolendi igitur per solam omissionem seu carentia vel actus
praeterea indicante sortes quod a sit ab eo agendum vel nolendum vel praeceptio sibi a deo quod velit a vel agat a sortes potest se suspendere ab omni actu volendi et nolendi cessante inpedientoimpediento vel non si sit igitur potest peccare per solam omissionem si non ergo deus non posset sibi praecipere quod se suspenderet ab omni actum quia nihil potest rationabiliter alicui praecipi quod non sub sit cum dei adiutorio suae libere potestati nec deus potest aliud rationabiliter praecipere
Item si non tunc non videretur libere velle vel nolle quia neccessenecesse esset sibi nisi deus suspenderet ipsum ab agendo velle vel nolle
praeterea tunc omnis responsiones quae solent per ma?etionem[?] fieri inter velle et nolle forent falsae et tunc huius difficultates ut videtur nullatenus solvi possent
Ista vientur inconventia istis mediis posset se munire et aliis qui vellent hanc partem praesentis dubii tenere
Si arguas in contrarium quia omnis iustitia est ferre bonum vel declinare a malo extendo vocabulum iustitiae ad omnem virtutem generaliter etiam sumendo declinare positive pro realiter fugere vel detestari malum vel declinare a bono extendendo vocabulum in iustitiae ad omne vitium et similiter univoce sumendo sicut prius verbum declinare Cum igitur omnis omissio culpabilis sic iniustia quaedam sequitur quod omnis omissio culpabilis erit actus culpabilis vel non sine actu
Item deus est pronior ad miserendum quam ad perdendum sed nullum hominem remunerat nis modus motus liberi arguii sicut igitur nulla omissio condempnabilis est sine motu liberi arbitriumItem deus pronior est ad miserendum quam ad pdendum sed nullum hominem remunerat deus pro declinaris a malo nisi motus haberi arbitrium ibi sit igitur per locis a maiori nullum condempnat hominem pro declinaris a bono nisi motus liber arbitrii ibi Sit igitur nulla omissio condemnabilis est sine motu liberi arbitrii
ad primum istorum responsionem altissiodorensis ubi prius quod ista contra non valet ?? omnis iniustitia est operatio mali vel positiva declinatio a bonon quia plura exiguntur ad opus virtutis quam ad opus vitii quoniam ad opus virtutis non tantum exigitur genus operis sed circumstantiae bonae sed ad esse vitii sufficit vel genus operis mali vel omissi circumstantiae bonae alicuius requisitae unde etiam secundum philosophum "difficile est invenire medium inter virtutes sed facile receditur a medio"
Idemo licet sola privatio non potest esse meritoria sine vel motu iudicio bono libri arbitrii non non sequitur quin sola privatio actus debiti vel circumstantiae bonae debite posset esse demeritoria
ad 2m negat consequentiam quia aliqua privatio est peccatum nulla autem privatio est virtus vel opus virtutis
Sed istae rationes stare non possunt cum se ipsis quia velnihil in potestate voluntatis libera est se ipsam suspendere ab omni actu quando indicat habendum esse actum vel non habendum vel non est hic in eius potestate si haec sic in eis potestate ab omni actu suspendere se habito tali iudicio igitur si sibi praeciperetur in caritate existenti quod ab omni actu ad ho?am[?] se suspenderet ita quod per hoc meretur sicut alias demeretur suspendendo quia ita inpleretimpleret in prima parte praeceptum sicut in 2a trasgrederetur illud aliud praeceptum nec videtur pronior deus ad puniendum transgressionem sui praecepti quam ad remunerandum illum qui in caritate ex sequitur praecepit
praeterea non probatur per argumenta istius alitssiodorensis sic respondentis quod aliqua circumstantia sicca[?] debere adhiberi possit hoc stante omitti sine negligentia vel conceptu vel volitione voluntatis expressa vel interpretativa idem parum cogunt
ad argumenta igitur sua et argumenta optata[?] illi potest responderi praeisso quod sola carentia gratiae etiam cum homo dormit infert hominem etiam esse in peccato et peccatore est sed de ista carentia non est hic disputatio
Respondeo igitur ad argumenta ista ad primum neganda est contra nisi conseqens intelligatur de non ferre ex conceptu vero vel interpretativo faciendi id est nisi actus aliquis pos? sic ibi quem debet talis non habere quia etiam non est in eius potestate si iudicet clare aliquid faciendum quin velit facere vel velit vel nolit divertere ad cogitandi de aliis vel exspectare vel aliquid simile si tamen in libera potestate eius esset stante huius iudicio se suspsendere ab actu quolibet volendi vel nolendi a?[?] suae communio sed tunc non simul cum hic s?is respondibus
Ad 2m cum accipitur nullum praeceptum est prohibitio nego quia omnis prohibitio est per aequivalentiam praeceptam de nolendo ex amoe dei et proximi cavere actus sibi prohabitos vel ibi alioquin quaeso ub in praeceptis decalogi praecipitur amore dei et proximi et tamen secundum apostolum in hiis duobus mandatis scilicet diligere deum ex toto corde proximum sicut se ipsum universa lex pondet et prophetae si tamen accipere quod nullum praeceptum mere affirmatum est prohibitio potest concedit sed ex hoc non sequitur quod nullum ferre bonum sit declinare a malo quia causare libere volitionem fugiendi peccatum est bonum ferre et tamen illud bonum facere est a malo declinare ymmo verius declinat iste malum quia odium ferre malum vel eligit cavere malum quam qui solum non vult ferre vel malum sicut lap?sum[?] pli ymmo breviter apud me omen declinare a malo est ferre bonum actum qui est ipsa declinatio mali Et per contrarium etiam concedo quod aliquod ferre malum est declinare a bono quia causare volitionem amoris dei et proximi et similium est ferre quoddam malum quia malum est declinatio a bono
ad 3m dicendum quod si deus hodie praecipiat alicui quod hodie det eleemosyna et ipse hic expresse advertat non est in eis eius potestate naturali quin habeat aliquem alium actum quam solum in differentem et ideo ponitur casus inpossibilisimpossibilis secundum cursus communem potentiae volitive verum est aut quod deus potest nolle cooperari ad actum volendi nec ad actum aliquem meritorium vel demeritorium et si sic nollet tunc int?im[?] voluntas nec volet nec nolet dare eleemosyna vel saltem potest contingere quod iste modo nec volet nec nolet sed tunc consequentia in arguento non valeret quando scilicet suspenderetur voluntas per deum a causando velle vel nolle
Sed contra istam responsionem stat directe 4a forma ad quam respondendo concendendo quod prima forma seu prima consequentia est satis bona sed minorem sequentis deductionis nego cum accipitur quod cum antecedente istius consequentiae stat quod iste nullum sit habiturus hodie actum nolendi vel volendi sicudsicut patet ex dictis licet hic stareret cum prima parte antecedentis et quod istud stet cum toto antecedente non probatur d?mta autem alia parte antecedentis non tenet consequentia igitur etc
ad 5 dicendum omnino eodem modo quod minore 2ae deductionis est falsa et iterum dicendum quod praemisse repungnatrepugnat
dices illud praeceptum transgredi potest et tamen neque[?] per actum nolendi ire ad ecclesiam nec per actum nolendi igitur per solam actus utriusque omissionem et per consequens per solam carentiam actus debiti potest peccare
ad istud concedo quod voluntas potest istud praeceptum transgredi per voluntatem non obediendi vel per conce?ptum praecepti ac praeceptorum utpote quia ipsa potest neque velle ire ad ecclesiam necque nolle sed potest concedi ut supra quod nullum actum habendo omnino non peccaret quidquid sibi im?ndo[?] praeciperetur quia nec in libera potestate voluntatis est nullum actum habere habito tali praecepto Et istud dico de? in divino pleno aliquid agendi vel non agendi non est isto stante in libera potestate voluntatis quin aliquem actum habeat vel volendi conformari dictamini vel nolendi expresse vel interpretative pro tunc
ad 6 dicendum quod praemisse repungnantrepugnant et ideo non mirum si inferant falsam conclusionem quod talis peccabit sed quia praemisse repungnantrepugnant et per consequens totale antecedens non est verum ideo non oportet quia licet iste non peccaret per potentiam aicuius actus volendi vel nolendi si praemissae sint verae quod propter hoc peccet per solam carentiam quia alias huius condo?lis[?] est impossibilis et ideo non oportet quod omne consequens ad ipsum sic verum
ad 7m dicendum quod sortes non potest stante tali iudicio et stante dei generali influentia respectu actuum in tali casu cauabilium supsendere se ab omni actum nolendi vel volendi Et cum arguitur quod tunc non poset deus praecipere voluntati quod ab omni actum suspenderet se neganda est consequentia quia haec voluntas non potest inplereimplere illud stante animadversione praecepti posset tamen velle inplereimplere illud et conari ad sibi inpossibileimpossibile stante est tali animadversione et posset etiam alicoaliquo modo conari ne aliquid adverteret sed ut doriret et huius forsan conatus esset voluntati meritorius voluntati in qua existenti in caritate et non scienti nec advertenti quod sibi praecipitur esse inpossibileimpossibile sibi deus autem non potest velle quod ipsa libere huius praeceptum inpleatimpleat sicut conatur Et si praeceptum debeat esse rationale oportet quod intendat aliquid libere possibile voluntati et hoc non est nisi conari ad aliquid contra tenorem praecepti ut inpleaturimpleatur praeceptum quod non advertitur posset impleri a voluntate libere et dato quod adverteret ad hoc posset habere octor[?] praecepti sibi dati unde conditionale velle meritorium scilicet quod nullum iste inplereimplere si posset pro amore praecipientis
ad illud quod 2o infertur ex isto dato quod voluntas non posset libere velle vel nolle dicendum quod hoc potest capi tamquam diiunctiva et tunc contra non valet vel potest intelligi quod hoc disiunctum nullae vel nolle non subest libere potestati voluntatis stante iudicio claro de alicoaliquo nolendo vel volendo et tunc concedatur licet forte hic disiunctum vellem ire ad ecclesiam vel nollem ire subsit in casu inperioimperio potentis[?] inperariimperari sibi ipsi ut nec velit nec nolit secundum quod transferat se et intellectum ad alia inpertinentiaimpertinentia et ita cum interpretative nollet
ad illud quod 3o infertur quod responsiones communes de ru?o inter velle et nolle parvum velle non valenter
dicendum quod non sequitur quin aliquae earum valeant quia istum qui cras libere forta?bur[?] deus nec vult nec non vult ut ita loquar cras fabricari fornicari[?] voluntate beneplaciti vel efficati sed solum non vult ipsum libere fornicari et per etiam generale influentiam quamvis velit voluntate beneplaciti ipsum permittere libere fornicari et secundum etiam generalem influentiam ad motum et ad omnem rem positivam producendam
Item dubius de alicoaliquo cum quaeritur utrum sit bonum vel malum nolendum vel volendum nec debet interumutrique velle nec nolle illud diligere nec odire sed velle exspectare donec certius congruerit quid agendum sit sibi circa hoc vel velle indifferenter se habere et sic de aliis tunc habendis
3a particula suprad?tem descriptionis ponitur pro peccato in quo quis est postquam tn?a sit actus tam interior quam exterior fornicandi et sic de consimilibus istius qui fornicatur pro tunc non est actus aliquis quia potest esse quod talis parva tunc dormiat ne carentia actus quem tunc tenetur habere quia forte non tenetur ad aliquem dum dormit et tamen dum dormit est in peccato et peccator qui prius fornicatus est nec de hoc poenituit nec etiam habitus aliquis qui iste remaneret culpa tali dimissa nec carentia gratiae tantum quia ipse est in peccato tam homicidii quo privavit sequi demeritor?o gratia dei quam fornicationis quo non privavit se gratia quia nullam immediate praehabuit quia perdidit suam immediate ante per peccatum homicidii sic ita nec est ipsa anima nec aliquid aliud ibi assignabile sicut patet per singula discurrendo nisi quis vellet ire ad iudicium rationis sicut facit hic doctor subtilis cum aliis in hoc puncto bene tenens prima quaestione 1a distinctione 14 4i
?okam in suis quaestionis de prima X et XI sui 4i tenens easdem quas etiam scotus et ambo bene probant nulla igitur vera res una potest poni tunc esse peccatum quo talis tunc est peccator
dicendum quod potest vocari reatus culpae prioris et tunc existentis et praesentis si actus ad hucadhuc remaneret qui erat culpabilis quando fuit vel omissionis culpabilis si ad hoc esset vel essent non autem minus reus est cum actu peccat quam cum cessaverit ab actu reatus ergo culpae est ibi postquam actus culpae transivit id est obligatur ad poenitentiam aeternam eo quod taliter facit quod ferre non dbuit vel quia in peccato omisit quod ferre tenebatur licet etiam in proprie dicatur reatus ibi esse sicut et caecitas in oculo nisi quod sicut illam 2am intelligimus esse oculum caecum ita ibi intelligamus ipsum obligari ad poenam aeternam vel esse reum gehene donec per poenitentiam culpa pra?ta sibi remittatur
Secundum dubium
2m dubium potest esse quid debeat intelligi per sacramentum poententiae de hoc quare in ricardi media villa libro 4 distinctione 14 id est quod poenitentia accipitur quadrupliciter sicut notavi in 4o lc?ris Norv? eadem distinctione 1 Et ad propositum sacramentum poenitentiae est remedium contra peccatum mortale actuale per sacerdotem ministratum etc et s?plr[?] et expressimus sacramentum poenientiae secundum soctum eadem distinctione quaestione 4 est ab solo? hominis poenitatis facta sub certis verbis cum de vita intentione prolatis a sacerdote iuris distinctionem habente ex institutione divina efficaciter significans emendationem animae a peccato Et hanc descriptionem declarat ibi magister et diffuse
Alio etiam modo sumitur pro virtute poenitandi alio modo pro dolore sensuali consequente considerationem et detestationem peccati perpetrati sicut patet in Richardus ubi prius alio modo scotus distinguit in prima quaestione de 14 multiplicem modum actualiter poeniendi Et quod poenitere sumitur aliquando pro punitione volita aliquando pro volitione punitionis qualiter utrumque membrum subdividitur in 4 et qualiter tristitia et dolor pro peccato commisso potest esse voluntarius et voluntarie creari clarissime ibidem docet Et qualiter semper in omnibus descriptionibus membrorum istorum poenitere sit poenam tenere Et qualibet in quolibet simul sit actus virtutis vel virtuosus et cuius virtutis et alia mir?ater notabilia Circa hanc materiam quaerat in scoto qui voluerit 1a et 2a quaestione de 14 Et idem etiam secundum rem de aequivocatione vocali poenitentiae et diversis actibus in punitendo et ordinem eorumdem et tent et tractat hockam in sua quaestione de poenitentia in suo 4 articulo primo principali 2o articulo