Liber 6

COmmento primo huius sexti habetur quod ens diuiditur prima sui diuisione in per se, & per accidens. Sed in. 8i. meta. te. contA. ens. e. diuiditur in decemn praedi camenta, primo vero physico. tex. commen &. primo diuiditur per finitum & infinitumTertio physico. tex. commen i. primo diuiditur per actum & potentiam. Soluitur, plures sunt diuisiones entis primae. tamen quaelibet est prima in suo genere. quaedam est diuisio entis in partes subiectiuas, sicut est diuisio entis in decem praedicamenta, quaedam est diuisio entis in passiones, sicut diuisio entis per vnum, & multa, per necessarium, & contingens: quaedam est diuisio entis per modos, seu analogas differentias modo loquendi Auerro. sicutu est diuisio en tis per actum & potentiam. Et istae diuisiones sunt entis, quod est subiectum in metaphysica, quod secundum Auerro. habet vni tatem conceptus analogice dicti non vni- uoce. est etiam diuisio entis in anima, & extra animam. & ista diuisio, vt peritissimis in hac arte videtur, est vocis aequiuoce in suas significationes. Non est igitur habendum pro inconuenienti plures diuisiones entis primas esse modo declarato. sicut non in¬ convenit plura esse genera prima. teste Porphirio, capilo de specie dicente decem praedicam esta ta esse tanquam decem rerum principia.

Secunda contradictio est in eodem commento. Inquit Commentator quod non est de monstratio ad geneus artis, neque ad species i lius. hoc idem habet. a. de anima conm. a v. Sed oppositum fuit adductum per nos in mai gine de esse ignis, quod demonstratum est A. coeli. tex. co. ii. cum tamen ignis sit pars sub fiectiua illius libri. Soluunt aliqui quod ibi non demonstratur esse ignis, sed demonstratur gnem esse in loco. Ista solutio non est de intentione Auerr. quia ipse habet ibi in commento, quod ibi demonstratur species sub ecti artis Ideo dicamus non inconuenire demonstrari species seu partes subiectiuas quod idem est, in scientia, vbi illae ignota fuerint. & nulla alia ratione mouemur ad hoc asserendum, nisi in casu, quo illae fuerint ignotae. nam quid prohibet eas in scientia demonstrari posse demonstratione signi vbi in tali scientia fuerint ignotae:s & cum hoc in tali scientia fuerit medium notius, per quod in illa scientia demonstrari queant quod dico propter substantias separatas, quae licet sint partes subiectiuae entis, inquantum ens, quod est adaequatum subiectum Meta physicae, non tamen possunt demonstrari ex de fectu medii. quia nullum aliud est medium, vt dicit Commentator ad probandum substantias separatas esse, nisi motus, vt dicit. Ia metaphysi. com. 8. hoc autem raro contingit in scientia, quod tales partes subiectiuae in scientia demonstrantur: vel quia raro contingit quo sint ignotae: vel quia raro contingit illam sciet tiam habere medium notius in illa scienti ad illas demonstrandas. Vnde Comment. A coeli. ii. expresse dicit raro istud contingere. & vt ego put o, hoc non contingit, nisi, propter alteram istarum duarum causarum. Propositio igitur ista Auer. non habet veritatem, nisi vt in pluribus, non semper. & ita est de multis, propotenibus naturalibus, quae non sunt verae, nisi vt in pluribus. Et de hoc non debemus admirari. nam. a. phy. A 8. ea, quae sunt a natura, aut sunt semper, aut sunt vt in pluribus.

Tertia contradictio est in eodem primo comiento. Dicitur quod eiusdem scientiae est scire quia est rei, & quid sit res illa. IIluiu tamen oppositum sequitur ex dictis Auerro. a phy. com. i. 8. vbi habet quod scientia Natur: lis benc cognoscit esse abstractorum, non autem cognoscit quiditatem. Soluitur. dictum Philosophi habet locum hic, quando si est inuestigatum fuerit a priori: fallit auteni, quando tale si est inuestigatum fuerit a posterio ri: sicut procedit instantia ex.. 8. secundi phiEt ista giosa est ipsius Aristote. id e. poster. & Auer. tex. com. enim sicut clare videre poteris.

Quarta contradi. est in tex. 2. Arist. dicit iu. 8. mera. tex. cmm id es. quod formae naturales sunt sicut simum, & formae mathematieae sunt, sicut concauum. vbi colligitur formas naturales non posse secundum tationem concipi sine materia. Sed huius oppositum expresse colligitur. i. coeli. tex com. Si. vbi dicitur quod tam in rebus natura qua etiam arte con stantibus aliud est secundum seipsam conce pra forma, & aliud vt est mixta cum materia. Et confirmatur per Auerr. ii. meta. con. 2D. vbi habet quod intellectus natus est diuide re coniuncta in esse, sicut diuidit matetiam a forma, & formam a congregato ex mate ria & forma. Soluitur. aliud est formam na turalem ratione esse separabiler i a materia, aliud est eam definiri posse sine materia primum verum est. i. phsicice. ii. forma est na tura, quae non est separabilis nisi ratione, tamen definiti non potest. nam definitio est ratio complete significans rem suam esse. Vnde Commen. i. de anima, con. i. 8. dicit quod formae na turales non possunt definiri sine materia, alioquin talis intentio erit accepta alio mo do quae est. Et, quia Arist. in. 8. primae philoso phiae scientiarum speculatiuar distinctionem venatur penes distinctum modum definiendi, ideo dixit quod naturales formae sine nia teria definiri non possunt, possunt tamen intelligi & abstrahi a materia. Et hic nota errorem illorum, qui non distinxerunt inter modum abstrahendi, & definiendi. & est differentia magna valde, sicut vides. vtrum autem ista abstractio sit naturalis vel mathematica de hoc vide quae scripsi super consimili difficultate in. a. physi. in tex. con.i

Quinta contradi. est super eodem tex. Atif venatur diuisionem Philosophiae theorica extriplici modo diuerso definiendi, & ost. dit quod sunt tres, videlicet Naturalis. Ma thematica. & Theologia. Sed huius oppositum inuenimus ab eodem in it. primae: phi losophiae, in cap. i. vbi concludit Mathema ticam Naturalemque: partes esse sapientiae. consueuit autem Anst. Meraphysicam nuncu pare plerunque primam Philosophiam Sapien tiam, & interdum Theologiam, sicut notat Alex. in. 8. meta. impossibile est autem vt vnum & idem sit pars condiuidens geneus, & sit pars postmodum speciei alterius con diuidentis, sicut si irrationale condiuidit cum rationali animal. impossibile est irrationale esse partem rationalis. Si igitur Sapientia, & Naturalis, & Ma thematica sunt partes Philosophiae theoricae, quomodo igitur Naturalis, & Mathematica par tes poterunt esse Sapientiae, & est ardua con tradictio, sicut vides. Scire igitur debes, quod mul tiplici existente diuisione, vt innuunt boerius in lib. diuisionum, & Antiqui Peripatetici: nam aut est generis in species, aut speciei in indiuidua, aut totius in partes, & hoc dupliciter, ve in partes homiomeras, vel in partes anomiomeras, aut est diuisio vocis aequiuocae in suas significationes, aut est diuisio subiecti in ac cidentia, aut accidentis in subiecta, aut acci dentis in accidentia, aut est diuisio ab vno, vel ad vnum, dubium est qualis sit ista diuisio Non enim potest esse generis in species, tum quia in his, quae sunt species eiusdem generis, non est hoc prius & illud posterius, sunt enim simul natura, vt dicitur in praedicamentis cap. de simul qua sunt idem genus condiuidentia: sed in talibus est prius, & posterius, vt patet, natura, quia prima Philosophia est natura prior caeteris, Amplius autem genus aequaliter particinatur a suis speciebus: sed vna species non est particeps alterius, mathematicum autem geneus en tium, circa quod scientia Mathematica ver satur, quodammodo est in materia, & sic par ticeps est entis naturalis, & quodam mo do est abstractum a maceria, & sic parti ceps est enris diuinis. Nec videtur esse diuisio totius in partes homiomeras, quia tales non solum sunt eiusdem denominationis cum toto, verumetiam & inter se. sed Naturalis Mathematica & Diuina licet participen nomen Philosophiae theoricae, non sunt tam eiusdem denominationis inter se, sicut qua libet pars carnis caro est. Neque in partes habeterogeneas, quia tales non participant no men totius, sed Philosophia Naturalis Mathematica & Diuina participant rationem Phi losophiae theoricae. Naturalis enim theorica quaedam est, vt dicitur in. tex. com. i. in praesenti loco, & similiter Mathematica & Diuina. Nec est diuisio specie in indiuidua, vt clarum est nec substantiae in accidentia, aut accidentis in substantias, quia cognitio ipsa theorica & partes eius qualstate. sunt. Nec est diuisio accidentis in accidentia, quia, vt inquit Poetius, diuisio ista enumeratur inter diuisiones, quae sunt per accidens, quae sunt tribus modis, vel subiecti in accidentia, vel econ tra, vel accidentis in accidentia. vnde, si diuidatur album in dulce, & in amarum, talediuisum per accidens verificatur de condiuidentibus, quod in casu non est. nam Phi losophia Naturalis per se theorica est, & non per accidens. Neque est diuisio aequiuocri sua significata. quia in talibus non est hoc orius, & illud posterius. tum etiam quia in talibus non inuenitur praedicatio essentialis, & per se, vt notat Comnien in 8. meta. in c. i. Helinquitur igitur quod ista diuisio sit tauquam diuisio eius, quod est ab vno, sicut ab vna Medicina dicit medicinale instrumentum, & medicinalis dieta, & medicinale phat macum, sic ab ipso theorico habitu dicitur Philosophia Naturalis, & Mathematica, & Diuina theoric ae philosophiae. & ista est antiqua expositio, & sententia Graecorum expositorum. latini autem naorni aliter sentiunt, vt poteris vide re. Et scire debes, vt dicunt Antiqui Peripatetici, quod in nullo diuisionis modo ex illis, quodsunt octo, ceste Damasceno, inuenitur differentia secundum prius & posterius natura, aut secundum magis & minus, nisi in postremo, quando fit diuisio ab vno, & ad vnum. vnde secundum talem diuisionem, sit diuisio entis in substantiam & accidens. & ista est expressa sententia Philosophi in 8. primae philospohiae in tex. com. i. vbi asserit ens dicitur multis modis, sed ad vnum, et ad vnam aliquam naturam, non aequiuocae quam diuisionem Arabes & latini posteriores appellant diuisionem generis multipliciter, seu analo gice dicti, quae sunt media, vt notat Commen ibidem inter aequiuoca, & vniuoca. Pro solutione igitur praedictae contradictionis scientas, quod cognitio quiditatum particularium duplex est. Nam quaedam est sub proprijs, & spe cificis rationibus. & de talibus sunt scientia particulares, vt Naturalis est de quiditatibus rerum sensibilium, vt sunt motae, vel vt habent motus principium, & scientiae Mathematicae sunt de quanto continuo & discreto: vt continuum & discretum abstrahunt a mo tu & a materia sensibili. & scientiae tales sunt distinctae a scientia Diuina, quae est de ente inquantum ens, & non sunt partes eius Naturalis & Mathematica illo modo & sic intel ligitur dictum Philosophi in praesenti loco diuidentis Philosophia theoricam in tres par tes, Naturales, Mathematicam, & diuinam, quarum neutra subalternatur alteri. distinguuntur enim isti habitus ex diuersis formalibus rationibus definiendi, & abstrahendi. Alio modo cognitio quiditatum particularium consyderari potest sub rationibus generalibus, & tra scendentibus. sicut quiditas rei sensibilis potest consyderari, vt est ens, & vt est substantia, & quiditas entis mathematici vt est ens, & vt est accidens, vel vt sunt actus, vel in potentia. & talis consyderatio est pars consyderatio nis Diuinae, quia scientia Diuina consyderat eni inquantum ens, & quodlibet inquantum ens. Et ita, ni fallor, intelligitur dictum Philosophi in ii. meta. afserentis Mathematicam & Naturalem esse partes Sapiae pro quanto vi delicet quiditates particulares, de quibus istae consyderant, participant rationem entis inquantum ens, & quae enti insunt. Sic concor dat mecum Philos ophus in principio. 8. &. &. meta. Et concordat etiam Alex. in. 8. met. con8. vbi dicit. & cum interrogat vtrum vniversalis sit prima Philosophia, mea quidem sententia non dicit vniversalis, pro eo, quod est alias complectens, quemadmodum exronebamus: sed vniuersalem potiore, & nobiliore dixit. Et scribit eti praefatus Alex. int 8. meta. inter. id est quod prima Philosophia non versatur in particularibus entibus, quia tunc non esset a caeteris scien tijs particularibus diuersa. & sic exponit di ctum Philosophi ibi, qualiter scientia Di uina consyderat ens inquantum ens simpliciter aliae autem particulares scientiae partes entis & secundum curam illam accidentia speculantur Vides igitur, quod non sub eadem ratione aliquid effi citur sub membro contradiuidente sibi aliquod, sub qua contradistinguitur illi. Nec hoc inconuenit, vt idem, sub diuersis respe ctibus consyderatum, sit distinctum ab aliquo & sit pars subiecta eidem. dicit etenim. Con in. i. coeli & mundi in com. o. ens secundum quod est re spectiuum habet dispositiones contrarias & infinitas, & secundum quod est essentia non est nis vnum, & est quasi sua essentia, comparatio enim est accidens separabile a re, res autem non se paratur a se. Michael autem Ephesius aliter interpretatur illum locum ni. meta. asserit enim Na turalem philosophiam, & Mathematicam esse partes Sapientiae, quoniam istae demonstrant, & non fallunt, quod maxime Sapientiam attir git, ad differentiam Sophisticae, quae semper accipit falsa, & Dialecticae, quae studio persua dendi interdum accipit falsa. Sed ista ex positio vera esset, si rextus diceret partes ef se Philosophiae, sed asserit esse Sapientiae. inquit enim vtenrus oopuiaes. Sapientiam autem Arist. priniam Philosophiam appellare so let. vnde bene Arist. Philosophiam diuisit in theoricam & practica, & theoricam in tre partes. Dialecticam aunte non partem Philosophit sed instrumentum vtriusque opinato est esse. vt notat bene Alex. in topicis, & in lib. prio rum, licet, Plato aliter sen serit, vt iliximusalibi.

Sexta contradi. est in com. vltimo, quod est octauum in oidine. Dicit Commenta qa aninia potest simul opposita recipere. Huius tamen oppositum habet. 8. meta. tex. con. 8. vb Conin & Philosophus probant per deductio¬ nem ad impossibile, quod, si primum prinele pium non esset verum, tunc opiniones contrariae in eodem essent. & Commen in condicit, quod qui dicit aliquod intelligibile, po nit hoc fundamientum, quod duo opposita non congregantur insimul. Memini nie superius difficultatem istam in hoc loco discutiendam fore pollicitum esse, quia videbatur locus isteproprius esse huic materiae. Dico de intentione sapientum ea, quae dispersa sunt in interioribus vnita esse in superioribus. vn Comien n. meta. con. in dicit omnes formas in potentia esse in prima materia, actu vero esse in primo motore. & illud forte intendebat Plato in positione idearum. sicut dicit Conm. ibi. Similiter. dico quod ea, quae contrariantur in rebus inferioribus, & materialibus, in superioribus & immateria libus non contrariantur vnde, sicut dicit Qo. hic, albe do & nigredo, quo ad esse, quod habent exrra. animam, in materia contrariantur & ideo mate ria simul non potest habere ista sed successiue, maxime quo ad gradus, secundum quos contrarietatem habent, quod dico proprer colores medios, qui secundum Auerro. in pluribus lo cis actu componuntur, ex extremis. tamen species albedinis, & species nigredinis nul lam habent contrarietatem in visu, vel in sensu commmuni, vel in intellectu. De istis igitur contrarijs incomplexis indieo dictu Auer. veritatem habere sine dubio: sed decontrarietate, quae est inter coniplexa: difficultas est, & aliqui ad pauca respicientes voluerunt etiam praedictam Auer. iententiam se extendere ad complexa, ita quod dicunt opi niones de contradictorijs non esse contrarias in intellectu. Et ista opinio falsa est, & impossibilis sine dubio, salua eorum oacer tum quia sententia Philosophi expressa est, in. i. perihermenias contra hoc: tum quia opinio ista redit ad opinionem negantium primum principium. nam, si opiniones de contradictoriis non sunt contrariae, quid ergo prohibet vnum & eundem contradictoria vere opinari. sed istud inconueniens contingit eis propter vnitatem intellectus sustinendam, quam rectius finctioneni & fatuitatemi dicere fas est. sed vt dixiad pauca raespicientes de facili enunciant. Si tamen est tibi curae ista soluere, quia fi¬t des non habet meritum, vbi humana ratio praebet experimentum, dicas opiniones contradictoriorum contrarias esse. Tn esto quod sit vnitas intellectus, diceret Conm. propter hoc non sequi aliquod inconueniens. Nam quemadmodum eadem oratio veri & falsi susce¬ periua est, ad variationem factam in re, quia in ea non est nisi tanquam in signo, in re autem est tanquam in causa, sic etiam veritas, & falsitas propositionum contradictoriarum existen tium in intellectu consistit in relatione ad diuersa phantasmata, & respectu illorum non sunt contiaria, sed respectu vnius, & eiusdem hominis contraria sunt, quia in virtute eius eo gitatiua non pctent esse duae opiniones particulares contradictoriae. & quia int entiones intellectae, sicut ipse dicit. i. de anima. conm. i o sunt colligatae cum intentionibus imagina tis, sic igitur respectu vnius contraria sunt, non re spectu diuersorum. Sed ista solutio, & si deintentione Com. sit, tamen niultas habet instan tias, quae ad. i. de anima dimitrantur discutiendae, vbi in quaestione de intellectus plurificatio ne multa dicere meminimus. Ad formam igitur contradictionis dicendum puto, quod lon ge anit Auer. exponit tex. illum nonum. 8. met. quam exponunt nostri Latinim. nam secundum Latinos Arist. ibi. secundum eorum expositionem probat quod duo contradictoria non praent simul vera esse, quia, si quis opinaretur oppositum primam principii, sequeret quod, cum opiniones de contradictorijs sunt contrariae, tunc accideret contraria in eodem esse. sed longe aliter expo nit locum illum Com. & sua expositio taliest, quod, si dictum Heracliti esset verum, cum cotitingat duos diuersos homines dicere con tradict oria, & existimare ea vera esse, seque retur ergo duo conttadictoria esse vera situr, quod no est possibile: quicquid sit de hoc, iam diximus, quomodo contraria in intellectu possunt simu recipi. & quomodo non de dictis autem aliorum non sit nobis curae. innixta illud. Arbitrij nostri non est quod quisque loquatur.

Septima contradi. est ibidem. Dicitur fal sum & verum in anima esse, bonum autem & malum esse in materia. Sed oppositum huius apparet. i. de aniia. 2A. &. v. niet. te com. i8. vbi igitur quod, maxime bonum & malum tale quale in animatis. Dico quod qdom i. de ani ma. Con. 8. dicit quod ens in intellectu est bonum simpliciter, sed ens extra intellectum est bo num in respectu. intelligitur sic dictum iltud, ens in intellectu est bonum simpum, i. inquam tum ens absolute, luxta illud Philosophii sim pliciter dico, quod nullo adilito dico. sed eni extra intellectum est bonum in respectu, quia est bonum in respectu operantis. Et ideo di xit, secundum quod mihi videtur. Com. ii. meta. con.i & quod halneum in anima mouet vt efficiens, sed balncum extra animam mouet vt finis, quia, cum finis habeat ronem boni, iuxta illud Phi losophi in 8. met. t. c. 8. qui dicunt infinitum auferunt boni naturam. &. 8. met. t. con: protd quia bonitas baei in respectu operantis non est secundum esse, quod habet in anima, sed secundum esse quod habet extra animai, propter hoc dixit ergo Com Falneum extra animam mouere vt finem. Quantum autem ad intentionem Philosophi hic spectat dicendum puto cum Feato doctore in prima parte sum mae, quod. re. art. i. quod sicut bonum nominat id in quod tendit appetitus, ita verum nominat id, in quod tendit intellectus. hoc autem distat inter appetitum & intellectum, siue quancumque cognitionem. nam cognitio est secundum quod cognitum est in cognoscente: appetitus autem est secundum quod appetens inclinatur in ipsam rem appetitam, & sic. terminus apperitus, quod est ipsum bonum est in re appetibili: sed terminus cognitionis, quod est verum, est in ipso intellectu, & sicut bo num est in re, inquantum habet ordinem ad apperitum, propter hoc ratio bonitatis deriuatur a re appetibili in appeuitum, secundum quod appetitus dicitur bonus, prout est boni, ita cum verum sit in in tellu, secundum quod conformatur rei intellectae, necesse est quod ratio veri deriuetur ad rem int ellectam, vt res intellecta vera dicatur, secundum quod habet ordinem ad intellectum. & hoc forte voluit, dicere Philosophus, quod bonum & malum sunt in rebus, sed verum & falsum sunt in anima. Propter hoc tamen non excluditur quin in rebus animatis ratio boni sit, cum animata etiam res sint, & veriores res, quae inanimata, teste Philosopho in. a. d generatione anima lium: c. i. & etiam Augusti. 15. de trinitate. ca. 4 "viuentia non viuentibus: intelligentia non intellige tibus: iniustis iusta, beata miseris praefeten da iudicamus". Et ideo tenendum est maximum bonum in animatis esse, cum maxime res sint, vt dicit Philosophus. 8. met. 19