Liber 4

Iste tractatus continet duas lpartes. Prima igitur est in definiendo subiectum listius artis, & accidentia, & causas eius, & vniversaliter in rebus Logi cis, quae appropriantur huic scientiae. In seda autem disputat cum Sophistis, qui negant primas, propoteones, & destruunt scire: prius declarando quod diis hui ius artis dent disputa re cum istis. Quia igitur intentio eius est loqui de modo consyderationis istius artis, & iam per scrutatus est in tractatu praecedenti de scientia, quae dicitur Philosophia, quae scientia sit & d. quod, si scientia omnium causarum est vna illa scientia debet dici Philosophia: deinde declarauit, quod consyderatio deomnibus causis omnium entium non est vnius scientiae, cum entia sint diuersaquoniam in quibusdam inueniuntur de cau sis quatuor, quod non inuenitur in quibus dam, hoc enim esset possibile, si entia essent vnum genus: deinde induxit ipse sermonem, quod t Philosophia forte e illa, quae consydederat de nobilissima causarum. scilicet de primo fine, & forma prima: incoepit in hoc tractatu declarare hoc secundum demotrent nem & declarationem perfectam, & d. Vni quidem scientiae, &c. i. dicamus igitur, quod ma nifestum est per se hic esse aliquam scientiam qua consyderat d ente, inquantum est ens & de accidentibus essentialibus enti in eo quod est ens.

D.d. Et ista scientia, &c. i. & apparet, quod ista consyderatio non est alicuius scientiae scientiarum particularium. Manifestum est enim quod non est alicuius scin scientiarum particularium consyderatio de ente, secundum quod est ens: sed tantum est scientia rum particularium consyderatio de ac cidentibus, quae accidunt alicui parti partium entium, accipiendo illam part quasi distinctam ab ente, sicut faciunt scientiae Mathematicae, quae accipiunt nu meros & magnitudines distinctas ab ente, & consyderant de eis, & suis ac cidentibus essentialibus. Et similiter et scientiae Naturales consyderant de qua dam perte entis scilicet de ente mobili, & de accidentibus essentialibus eidem, secundum quod est mobile, & de motu.

D.d. Si igi tur inqusitio principiorum, &c. i. & cum manifestum est, quod nos quaerimus in hac arte principia vltima, quae sunt principia simpliciter, manifestum est, quod quaerendum est ista principia instorum principiorum sensibilium secundum istum modum, secundum quen quarimus principia noatirae existentis per se Et intendit, quod principia simpliciter debent quaeri de entibus, quae sunt simplica ter. T&, si acciderit quibusdam, vt sinsensibiles non simplices, tunc non quaerum tur ista eis principia, nisi secundum quod sun entia simpliciter, non secundum quod sunt en tia, vo. mobilia aut mathematica D.d. Et, cum quaesiuerunt ista principia, &c. i. & propter hoc, quod diximus, quand Antiqui quaerunt principia prima entium, secundum quod sunt entia, & non quaerunt causas entium, quae sunt huiusmodis tunc quaestio eorum hominum in causis est accidentaliter. Et intendit quod, cum quaesiuerunt causas entis, & non quaesiuerunt causas en tium transanutabilium. v.g. tunc quaestio eorum fuit essentialis. & ,ilice quaererent causas entium propriorum, tunc esset quaestio accidentalis.

Cum autem declarauit, quod vna scien tia debet consyderare de ente, secundum quod ens est, vult declarare, quod hoc nomen ens non est aequiuocum. si enim esset aequiuocum non consyderaret de eo vna ars. Et d. Et ens dicitur multis modis, &c. i. & nomen ens dicitur mul tis modis, & non aequiuoce, sicut canis, qui dicitur de latrabili & marino: neque vniuoce, vt animal de homine, & afino: sed est de nominibus quae dicuntur de rebus atributis eis dem, & sunt media inter vniuoca & aequiuoca. Et hoc intendebat, cum d. sed attribuitur vni rei, &c. i. & ista, quae attribuuntur eidem non attribuuntur eodem modo, sed modis didiuersis, & quaedam attribuuntur eodem modo, sed diuersantur secundum magis & minus. sicut hoc nomen substantia, quae dicitur de formis & de indiuiduo. Et, quia sana attribuuntur sanita ti modis diuersis, sicut nonem praedicamenta attribuuntur ad esse, quia sunt in vero ente, quod est substantia modis diuersis, incoepit notifica re diuersitatem modorum, qui inueniuntur in talibus nominibus, ad demonstrandum quod ita est de hoc nomine ens cum substantia & cum aliis praedicamentis, & d. quoddam enim dicitur sanum, &c. i. quaedam enim dicuntur sana, quia attribuuntur sanitati hoc modo, scilicet quia conseruant sa nitatem. sicut dicimus quod exercitium est sanum, quia comnseruat sanitatenis & quaedam attribuuntur sanitati, quia faciunt sanitatem, sicut dicimus quod potio accepta est sana. & similiter dicim sanum signum, quod nunciat sanitatem: sicut dicimus de criticis lau dabilibus. & similiter dicimus sanum illud, quod cito recipit sanitatem, si cut corpus mundum ab humoribus Et, cum adduxit ea, quae attribuuntur vnifini, induxit exemplum etiam de re bus, quae attribuuntur vni agenti, & d. Et similiter attribuitur esse medicum medicinae, i. & similiter omne adiuuans actionem medicinae attribuit medicinae. Et intendebat per hoc de clarare, quod attributa ei, aut attribuum, tur eidem fini, aut eidem agenti, aut eidem subiecto, sicut nouem praedi camenta substantiae.

D.d. quoddam enim dicitur medicum, &c. i. quoddam enim dicitur medicum, quia acquirit artem medicinae, v. g. ho medicus: & quod daquia conuenit actioni medici nae, vog. dieta.

D.d. & quoddam, quida facit actionem medicinae, licet non sit medicus. vetula enim quae medicabat cum illa herba, sicut dicitur, agebat actionem medicinalem, licet non erat mo dica.

D.d. Et similiter etiam ens dicitur, multis modis. sed omnes illi modi attribuuntur vm primo. i. & similiter hoc nomen ens, licet dicatur multis mo dis, tamen in omnibus dicitur ens, quia attribuitur primo enti substantiae, & istae attributiones in vnoquo que eorum sunt diuersae. praedicament:a enim attribuuntur substantiae, non quia est agens aut finis eorum, sed quia constituuntur per illam, & subie ctum est eorum. & vniversaliter non dicunt entia, nisi quia sunt dispositiones en tis. & multa homines negant ea esse albedo enim non est. sed album, D. incoepit declare modos, secundum quos attribuuntur substantiae, & d. quaedam enim dicuntur entia, &c. i. quoddam di ens, quia est existens per se, & est sub stantia: & quoddam dicitur ens, quia est passio substantiae. & intendit per viam ad substantiam motum ad sub stantiam. motus enim dicitur ens, quia est via ad verum ens. Et intendit per relationem, quia est comparatio er tis ad ens. & intendit relationem, dicitur ens, secundum quod determinatum est in aliit locis. & dicitur estm ens illud, quod est priuatio entis. & hoc nomen etiam ens dicitur modo consimilitudinis. dicitur enim sub stantia illud, quod facit substantiam, sicut dicentes hic esse virtutes & formas facientes substantiam. & similiter di citur, quod elementa substantiae sunt sub stantiae. & hoc intendebat, cum d. aut generantia substantiam.

D.d. aut aliud. i. & dicitur etiam ens illud, quod existit in substantia. & hoc vniversale est caete ris praedicamentis.

D.d. aut quia ne gant, &c. i. quoniam quemadmodum hoc nomen ens dicitur de omnibus istis modis ita etiam dicitur de negatione & af firmatione. Et intendebat per hoc quod hoc nomen ens dicitur de primis intelligibilibus, & secundis: & sunt res Lo, gicae. Et, cum declarauit, quod hoc nomen ens dicitur omnibus modis istis, incoepit declarare quod cognitio eorum, quae dicuntur tali modo, est vnius scientiae, & d. Quemadmodum igitur scien tia vna consyderat de rebus attribu tis sanitati. scilicet medicinab ita vna scientia debet consyderare de omnibus attributis enti.

D.d. Qniam non est vnius scientiae consyderatio, &c. i. res enim, quae habent vnam scientiam, non tantum sunt, quarum subiectum est vnum gene re, aut specie dicto vniuoce, sed i quarum esse attribuitur vnifinits, aut vni agenti, aut vni subiecto. Et dixit hoc, quia ista est dispositio entium, scilicet quae attribuuntur vni fini, aut vni complemento. & hoc est quaesitum in hac scientia.

D.d. Et, quia ista di cuntur, &c. i. &, quia declaratum est quod hoc nomen ens dicitur modo modorum rerum, de quibus dicitur hoc nomen vnum, manifestum est, quod vna scientia consyderat de ente. & dispositio in hoc modo generis est sicut dispositio in genere, quod dicitur vniuoce: quia praedicabilia essentialia in ueniuntur in hoc genere, quod di citur multipliciter, sicut inueniunt in genere, quod dicitur vniuoce. sed hoc non inuenitur in genere, quod dicitur aequiuoce. & licet inueniatur in quo dam aliquod verum, tamen non est est sentialiter. possibile est. enim vt aliquod praedicabile praedicetur vere de aliquo nomine aequiuoco, v. g. omnis canis est pulcher, sed non inuenitur in eis praedicabile essentiale omnino D.d. Et scientia, quae est scientia in rei veritate, &c. i. & manifestum est quod vera scientia in talibus rebus, quae dicuntur per attributionem, est scientia primi, quod est in illo genere, per cuius continuationem cum aliis at tribuuntur illa alia ei, & a suo nomi ne denominantur. D. dedit aliam, propositionem manifestam, & d. Si igitur hoc prius sit substantia, &c. i. si igitur prius decem entium est sub stantia, vt post declarabitur: & Phi losophus est ille, qui scit primas cau sas omnium, necesse est vt cognitio principiorum substantiae sit accepta in definitione Philosophi. Dicitu enim, quod Philosophus est ille, qui scitprincipia & caus substantiae. & ista est declaratio praedictae quidnis, in qua dicitur, vtrum vnius scientiae est consyderatio de substantia, aut non

D.d. Sed vuunquodque genus, &c. i. & estiam manifestum, est, quod quodlibet geneus entium habet vnam artem, & vnam scientiam consyderantem in omnibus speciebus illius generis. v. g quod sonus est vnum geneus, & habet vnam scientiam consyderantem in omnibus speciebus sonorum. scilicet Musicam.

D.d. Et ideo dicimus, quod consyderatio, &c. i. & hoc, quod d. manifestum est ex praedictis. Posuit enim quod quodlibet vnum genus habet vnam scientiam: & manifestum est quod ens est vnum geneus: ergo ens habet vnam scientiam.

D.d. formae autem sunt formae formarum. i. formae autem, quas quidam dicunt, consyderandae sunt in hac scientia. sicut enim apud dicentes eas formae formarum entium, & ita haec scientia consyderat de formis: ergo consyde rat de formis formarum.

Cum declarauit, quod vnius scienti est consyderatio de ente & de causis suis scilicet substantia, & de causis sub stantiae, vult etiam declarare, quod istit scientiae etiam est consyderatio de vno, & dicit: Vnum autem & eus, &c. i. consyderatio autem de eo, quod signi ficat vnum, est istius scientiae etiam. Qum vnum & ens, aut significat idem omn bus modis scilicet definitione & subiecto aut vtrunque conuertitur super alterum & consequitur illum: quia significaneandem naturam subiecto, & duas definitiones, sicut principium & cau sa. Nulla enim est differentia in hoc, quod intendimus inter ista duo scilicet quod quomocunque sit illud, qui consyderat de ente, debet consyderare de vno. & si existimantes fuerimus, quod diuersas ha bent definitiones, tamen manifestum est per se, quod perfecte consequuntur adinuicem, omne enim ens est vnum & econ uerso. & ista est consecutio, quam dixit. Et, cum dixit quod nulla est differe tia inter has duas opiniones de vno & ente, scilicet in hoc quod scientia vna debet consyderare de eis, incoepit declarare ea significare eandem naturam informa, licet diuersificentur secundum modum, & d. Sermo enim dicentis, &c. i. & est necesse vt vnum & ens significent eandem naturam, non duas naturas diuersas: quia eadem natura intelligitur cum dicimus vnus homo, aut homo est, i. ens, aut iste homo. quia istae dictiones iterantur, licet importent dispositiones diuersas. Deinde confirmauit hoc, & d. Sermo enim &c. idest, quoniam, quemadmodum manifestum est, quod nulla differentia est in ter dicere inste homo, & homo, ne que in generatione, neque in corruptione: ita est inter dicere homo, & iste homo vnus scilicet quod quemadmodum non numeratur subiectum, quando dicimus iste homo & homo, ne que in generatione, neque in corru ptione: quia dicere nec in generatione nec in corruptione est duplex ne gatio hominis: ita etiam est cum di cimus iste homo, & iste homo vnus, hoc enim nomen vnum significat ex eo negationem, & est priuatio di uisibilitatis. Auic. autem peccauit mulium in hoc, quod existimauit, qui vnum & ens significant dispositio nes additas essentiae rei. Et mirum est de isto homine, quo modo erra, uit tali errore. & iste audiuit Loquem tes in nostra lege, cum quorum sei monibus ad miscuit ipse suam scien tiam Diuinam. dixit enim quod dispo sitionum quaedam sunt intentiona les, & quaedam animales, siue essent tiales. & dixit, quod vnum & ens redu cuntur ad essentiam dispcsitam per illa, & non sunt dispositiones addite essentiae, sicut est dispositio in albo & nigro & vno. Et iste homo ratio cinatur ad suam opinionem, dicendo quod, si vnum & ens significant ide tunc dicere ens est vnum esset nuga tio, quasi dicere vnum est vnum, aut ens est ens. Et hoc non sequeretur nisi diceremus, quod dicere de aliquo quod est ens & vnum, quod significant eam dem intentionem & eodem modo Nos autem diximus, quod significant, eandem essentam, sed modis diuer sis, non dispositiones diuersas essen tiae additas. & secundum hoc non est differentia apud istum hominem inter sigeniationes qua sigenant eandem naturam modis di uersis, absque: eo quod signinent intentiones additas illi, & inter significationes, qua sigenant in eadem essentia dispositiones additas illi scilicet diuersas ab ea in actu. Et fecerunt errare illum hominem res, quarum quaedam est, quia innuit hoc nomen vnum de genere nominium deno minatiuorum, & ista nonia sigenant ac cidens, & substantiam. Et etiam quia existimauit, quod hoc nomen vnum signifi cat intentionem in re carente diuisi bilitate, & quod illa intentio est alia ab intentione, quae est natura illius rei. Et est, quia existimauit, quod vnum dictum de omnibus praedicamentis, est illud vnum quod est principium numerorum. nume rus autem est accidens. vnde opinatus fuit iste, quod hoc nomen vnum significat accidens in entibus: & non intel lexit, quod vnum, quod est orincipium numerorum, est ex entibus, de quibus dicitur hoc nomen vnum, licet sit magis dignum hoc, sicut scies in Nono tractatu istius libri.

D.d. Manifestum est igitur, quod additio, &c. & intendit per ad ditionem hoc, quod addimus vnum & ens eidem. v. g. quando dicimus iste ho mo, & iste homo vnus, & quando dicimus, iste homo & iste homo, nec in generatione, nec in corruptione. & istae duae sigeneationes sunt idem: quia dicere, iste homo significat vnum hominem per consignificationem. & cum propalatur hoc nomen vnum, non erit ifferentia inter duas signiationes, nisi quia in illo significatur vnum per consignifi cationem, & hic per, propalationem, D. induxit aliam roiocinationem ad decla randum, quod vnum signat de re disposita suam naturam, non rem additam illi, & d.i Et etiam substantia cuiuslibet, &c. i. & etiam apparet, quod vnum non dicitur de re addita naturae dispositae ex hoc, quia substantia cuiusque rei est vna essentialiter, non per rem additam illi. Quoniam, si res esset vnum per aliquam rem additam suae natu rae, sicut credit Auicenna, tunc nihiesset vnum per se, & per suam substantiam, sed per rem additam sua substantiae. Et illa res, quae est vna si dicitur quod est vna per intentionem additam suae essentiae, quaeretur etiam de illa re, per quam sit vna, & per quid sit vna: si igitur fit vna per intentionem additam illi, reuertitur, quaestio, & procedetur in infinitum

Deinde d. & ideo dicimus, quod sub stantia cuiusque vnius communis est esse eius. i. & ideo dicimus, quod substa tia cuiuslibet vnius, per quam est vnum, est suum esse, per quod est ens,

Deinde d. Manifestum est igitur quod formae vnius sunt secundum nu merum formarum entis. i. declara tum est igitur ex hoc sermone, quod formae, quas significat vnum, sunsecundum numerum formarum, & naturarum, quas significat ens scilicet quod vtrunque significat decen praedicamenta. Deinde d. & vnius scientiae est con syderatio, &c. i. & manifestum etiam quod vnius scientiae est consyderatis de omnibus istis formis, & de, proprijs eis, & consequentibus ipsas. & iam di ximus prius, quod vnius scientiae est con syderatio, &c. i. quod ista scientia consu derat de conuenienti & de diuerso, & simili & dissimili, & eodem, & aequali & inaequali, & vniuersaliter de om nibus contrarijs consyderat, & redu cit ea ad prima contraria. omnia enim contraria sunt consequentia ens, secundum quod est ens. & con syderatio i stius scientiae est de primis causis in vnaquaque istarum rerum.

Et nos perscrutabimur, & declarabimus, quod cognitio omnium con trariorum attribuitur huic scientiae primae, cum distinguemus secundum quot modos dicuntur contraria.

D.d. Et diuisiones & partes Philosophiae &c. i. & si diuisiones, & partes scien tiae istius, quae dicitur prima Philosophia, sint secundum numerum specierum substantiae: & substantiae sunt mul tae: manifestum est, quod istae substantiae habent vnam substantiam priore & altiorem omnibus eorum necessario

D.d. & prima genera eius sunt vnum, & ens. i. & manifestum est: quod ge N nera prima istius scientiae sunt vnum, & ens. & ideo consequuntur genera partium vnius scientiae eorum genera entium, i. secundum numerum eorum erit, & consequentur partes scientiae vnius earum, & partes entium, quae sunt in illa scientia. & ideo numerus partium istius scientiae erit secundum numerum specierum sub stantiarum.

D.d. Philosophus eni assimilatur Mathematico, &c. i. & dispo sitio in partibus Philosophiae Primae est sicut est dispositio partium Mathematicarum. quemadmodum enim Mathematicarum quaedam est pars pri ma, v.g. Arithmetica, & Geometria & quaedam secunda, v.g. Perspecti ua & Musica, ita est dispositio in par tibus istius scientiae. Pars enim prima eius consyderat de substantiia abstractis scilicet non prima in doctrina, sed prima in esse. Secunda autem consyderat de substantia sensibili, & hoc est secundum in esse. primum autem in cognitione est substantia sensibi lis. Consyderatio enim de substantia sen sibili & accidentibus suis est prima in cognitione. consyderatio autem in substantia abstracta est postrema in cognitione, & prima in esse: & io dicitur scientia Metaph. Et, cum declara tur, quod ista scientia consyderat de vno cui opponitur multitudo, & consyde ratio de oppositis est vnius scientiae incoepit declarare hoc, & d. Et, cum vnius scientiae est consyderatio, &c. i. & cum necesse est vt eadem scientia consyderet de oppositis in substantiis: & multitudo opponitur vni: manifestum est, cum ista scientia consyderet de vno, quod debet consyderare de multitudine.

D.d. manifestum, est igitur, &c. i. necesse est cum consyderatio istius scientiae sit in affirmatiuo & negatiuo, vt consyderet etiam de vno & multitudine, quia vnum, aut signi ficat negationem multitudinis, au priuationem eius scilicet priuationem abolutam, non priuationem, quae est alicu ius in aliqua hora, & non in alia: & in aliquo subiecto, & non in alio. D.d. iter igitur vnum, & negationem &c. i. & diximus, quod vnum, & multum aut opponuntur secundum negationem & ab firmationem, aut secundum habitum & priuationem: quia differentia est inter priua tionem, & negationem. negatio enim est ablatio alicuius necati simpliciter. priuatio autem est absatio eius a natura terminata. &, cum illa natura fuerit disposita per priuationem, erit il lud in forma affirmationis. & hoc intendebat cum dixit: de qua dicitur priua tio. Et differentia inter negationem & priua tionem declarata est in Logica. Me dus autem, secundum quem vnum & multum sunt opposita, declarabitur in tracta tu, in quo loquintur de vno & multo, & de aliis contrarijs.

D.d. Cum igi tur fuerit oppositum in situ vnum multo, manifestum est, &c. i. & manifestum est quod, cum oppositum vnius est multum, quod idem opponitur diuerso, & simile opponitur dissimili, & aequa le opponitur ad non aequale, & talia similia, quae opponuntur sibi hoc mo do, aut modo vnius & multi.

D.d. Et, cum scientiae, quam diximus, est cognitio&c. i manifestum est igitur, quod istius scientiae est scire vnum: & hoc nomen vnum dicitur de contrario secundum quod vnum dicitur contrarium, & vnum dicitur de multo: manifestum est, quod hoc nomen contrarium dicitur de multas rebus.

D.d. Et vnius scientiae est cognitio omnium, &c. i. & necesse est propter omnia ista, vt vnius scientiae sit cognitio omnium modorum contrariorum, & est ista scientia, est enim eius cognitio modorum vnius. D.d. quam, si ista dicuntur: &c. i. quoniam si ista dicuntur de multis rebus, tunc cognitio eorum non erit multarum scientiarem, multa enim quae sunt multarum scientiarum, sunt multa, quae non attribuuntur vni ista autem, quae attribuuntur vni, sunt vnius scientiae, sicut prius declaraui mus.

D.d. Cum igitur attributio om nium contrariorum est primo, quod est primum eorum. v. g. &c. i. & cum omnia ista habent primum, cui attribuuntur: & fuit necesse in hac scientia scire primum in vnoquoque, & quomodo at tribuuntur ei ea, quae continentur in illo genere, v.g. quod necesse est scire vnum, cui attribuuntur omnia, quae dicuntur vnum, & similiter est dispositio de contrarijs, & de eodem, & de diuerso: opor tet igitur praescire secundum quot modos istorum dicitur vnumquodque eorum. Deinde d. scire attributionem eorum ad sua principia. & hoc fecit in tracta tu quinto. in illo enim tractatu posuitintentiones omnium nominum, de qui bus consyderat ista scientia.

D.d. & nar rare quomodo attribuuntur, &c. i. & narrandum est quid est primum in vno quoque genere istarum rerum. ista enim inueniutur plus quam in vno tractatu. v. g. quia vnum inuenitur in quan to, & in quali, & in substantia: & pri mo quaerendum est primum in praedicamento substantiae, deinde in vno quoques aliorum praedicamentorum D.d. quoddam enim dicitur primum, quia habet primum, &c. i. & si militer oportet scire secundum quot modos dicitur primum. quoddam enim dicitur primum, quia habet speciem specierum primi: & quoddam dicitur primum, non quia habet aliquam speciem specierum primi, sed quia habet aliquam actionem, aut passionem primi. i. aut agit, aut recipit actionem aliquam actionum primi.

D.d. Manifestum est igitur, quod oportet scire, &c. i. & cum ita sit, est manifestum, quod oportet Phi losophum scire definitiones substan tiae istarum rerum, & definitionem substantiae, quae est causa omnium isto rum.

D.d. & ista quaestio est vna ea rum, &c. i. & ista, quae hic declarauim esse consyderanda in hac scientia, est vna quaestionum difficilium, de quibus persrutati fuimus in tracta tu praecedenti.

Philosophus debet perscrutari de talibus istis quidnibus scilicet quae contingunt enti, in eo quod est ens. Quao, si Philoso phus non debet perscrutari de sermone dicentis, v.g. quod Socrantes est sedens aut non sedens, aut stans vtrum isti duo diuidant falsum & verum, ant non, quis igitur debets. Et similiter quis debet perscrutari de contrario, vtrum habeat vnum con trarium, aut plus, & quid est contrarium, & secundum quot modos dicitur contrarium, & similiter de aliis rebus, quae assimilam tur istis: Et intendebat, quoniam, cum manifestum est, quod istae quidnes persrutandae sunt in aliqua arte, & est manifestum, quod scientiae particulares non persru tantur de eis necesse est vt ista scientia vniversalis perscrutetur de eis.

D.d. cum igitur ista, & similia sint accidentia vnius, &c. i. & cum istae quodnes, & sui similes sunt accidentia vnius in eo quod est vnum, & ac cidentia entis in eo quod est ens, non accidentia vnius in eo quod est vnum, aut numerus, aut linea, aut vnus ignis, neque accidentia entis secundum quod est ens nu merus, aut ens linea, aut ens ignis manifestum est scientia, quae debet declarare ens secundum quod est ens, & vnum secundum quod vnum, debet scire quid est vnum secundum quod est vnum, & quid est ens secundum quod est ens, & quae sunt accidentia essentialia propria eis.

D.d. Petscrutantes igitur &c. i. quod illi, qui opinantur quod perscrutatio de istis rebus non est necessaria, non solum peccant, quia dimittunt persrutationem de re bus, de quibus Philosophus habet persrutari, sed & quia per hoc quod dimittunt persrutationem de istis, dimittunt persrutationem de aliis, rebus, quae sunt principia omnium entium: & sic accidit eis, vt nullum ens scientiant quod sit in rei veritate. Deindo dedit rationem super hoc, & acrs. Eaeqpuer

quod est numerus, &c. i. & etiam manifestum est, quod quemadmodum numerus, secundum quod numerus est, habet accidentia propria, de quibus consyderat Arithme ticus, v. g parem & imparem, & ad dens & diminuens, & quaedam istorum accidentium sunt accidentia, propria quibu sdam: & similiter substantia mobilis habet accidentia propria, si militer substantia immobilis, & sub stantia grauis & non grauis habent accidentia sibi propria, sic ens, secundum quod est ens habet accidentia propria sibi.

D.d. & ista accidentia sunt, &c. i. & de istis accidentibus, quae sunt entis, secundum quod est ens, debet Philosophus persru tari.

D.d. Et signum eius est, quoniam ha gici, &c. i. & signum eius, quod Philose phus debet persrutari de ente, & desuis accidentibus, est, quoniam illi, qui ve lunt assimilare se Philosophis, labo rant in perscrutando de istis intentionibus, sicut Philosophus debet laborare. & hoc fuit ita, quod isti etiam con syderant de ente consyderatione vniversali D.d. Scientia enim Sophistica, &c. i. scientia autem Sophistarum est scien tia, quae existimatur esse scientia, sed non est sic. Logici autem loquuntur de his omnibus, de quibus Sophista, & Philosophus: & commune est eis loqui de ente, Et, cum d. quod isti conueniunt in sub iecto, dedit modum, secundum quem diffi runt, & d. scientia enim Sophistarum, & Logicorum, &c. i. genus enim ista rum trium, in quo consyderant, est vnum, & est ens simpliciter. sed Phi losophia vera differt a Logica per modum scientiae. Philosophia enim consyderatde ente consyderationem demonstratiua. Logica autem consyderatione probabili. Sophista vt ro diuiditur ab eis per intentionem intentam in via. Sophista enim intendit se videri Philosophum, vt acquirat gloriam, aut aliud gratiarum huma narum. Philosophus autem tantum intendit scire verum.

D.d. Logius enim scit illud, quod scit Philosophus. i. & d. quod Philosophia & Logica differunt modo scientiae, quia Logicus scit il lud, quod scit Philosophus: sed vni eorum scit quod scit demonstratiue, & alius probabiliter. Sophista au tem nullam habet scienam, sed tantum facit existimare se esse scientem, & non est.

Et oportet etiam Philosophum consyderare de priuatione, & de modis eius priuatio enim est vna diuisionum oppositorum. & declaratum est, quod ista scientia con syderat de oppositis. & est ista scientia con syderat de omnibus rebus: & omnia, aut sunt ens aut non ens, & priuatio est non ens

Et intendebat declarare, quod hae dua differentiae sunt vniuersaliores rerum opina bilium, sicut vnum & multum rerum entium, & d. sicut quies attribuitur vni. & inte debat quod omne indiuisibile eest immo bile, & omne mobile eest corpus, & omnem diuisibile habet multitudinem.

D.d. Et omnes dicunt, quod entia, &c. i. & omnes conveniunt in hoc, quod principia sunt contraria, licet quidam dicunt quod sunt par & impar.

D.d. & hoc apparet, &c. i. & apparet de istis, quod omnibus istis communia sunt vnum & multum. & ideo sciendum est a Philosopho prima contraria quibus attrbuuntur omnia contraria.

D.d. principiorum autem aliorum, &c. i. princpiorum autem quae sunt sub istis principiis, ista principia sunt quae si genera.

D.d. Et manifestum est ex his, quod vnius scien tiae, &c. i. & manifestum est, cum ista scientia consyderat de contrarijs, quod habet consyde rare de ente in eo quod est ens. Entia enim aut sunt contraria, aut composita ex con trarijs. & caput huius contrarietatis e vnum & multum. Et ista diuisio est secundum prbabilitatem, & si non secundum necessitatem. corpus enim quintum, nec est contrarium, nec ex contrario. & similiter apparet ecorn uerso scilicet quod quid consyderat de ente, debet considerare de contrarijs.

D.d. & vna scientia habet considerare, &c. i. & vna scientia habet considerare de vno & ente, sidicantur de vno, aut pluribus. Et vide tur, quod iste sermo conveniat veritati scilicet quod ens & vnum dicuntur multis modis. sed & si dicantur multis mo dis, attribuuntur tamen alicui primo in eis, sicut alia contraria attribiuntur alicui primo in eis. Et d. hoc quia, si non essent attributa alicui vni, non conside raret de eis vna ars. & d. hanc quaestionem propter errorem dicentis ens esse vnum¬

D.d. Et iste sermo est possibilis, &c. idest quod diceree vnum significare mul tum est possibile. & si ens & vnum non significant nisi vnam intentionem vniuersalem in omnibus rebus dictam vniuoce, neque est fuerit diuersum ab omnibus rebus, Et d. hoc, quia isti duo modi sunt, impossibiles. & ineo dixit: videtur enim quod non est sic. i. quod vnum non est huiusmodi. scilicet quod significet vnam intentionem in omnibus rebus, neque est etiam intentio diuersa in omnibus rebus.

D.d. sed quaedam attribuuntur, &c. i. & verum est, quod quaedam, de quibus vnum igitur, attribuuntur primo vni, & quaedam vni consequenti primum, & quaedam vni consequenti secundum. & sic de aliis.

D.d. Et ideo Geometra, &c. i. & ideo Geometra non habet declarare quid est contrarium, & perfectum, & vnum, & idem, & diuer sum, nisi declararet, quod aliquod istorum est negatum ab aliquo, aut affir matum cum aliquo scilicet secundum quod appropin quat illud suo subiecto, in quo considerat.

D.d. Manifestum est igitur, quod vna scientia habet, &c. i. manifestum est igitur ex istis rebus praedictis, quod vna est scientia, & quod ista debet confiderare deente, secundum quod est ens, & de accuntibus eius & est etiam manifestum ex praedictis, quod ista scientia habet considerare non tantum in substantiis, sed estm in eis, quae accidunt substantiae secundum quod est substantia, v.g. de eis, quae iam numerata sunt: & de ante & post, & de genere & forma, & de toto & parte. omnia enim ista sunt accidentia essentialia enti, secundum quod est ens: sed quaedam sunt opinabi lia, & quaedam entia.

Cum declarauit, quod ista scientia con syderat de ente, & omnibus attributis ei, vult persrutari etiam, vtrum ista sciern tia habeat consyderare de primis pre positionibus vniuersalibus, quae sunt principia omnis demonstrationis & si habet, quomodo vtitur in eis, & quibus proponibus. & est vna quaestionum praedictarum in tractatu praecedenti. Et d. Et quaerendum est, vtrum, &c. idest & oportet persrutari Pilosophum, vtrum vna scientia habeat con syderare de principiis vniuersalibu, omnibus scientiis speculatiuis, & consyderare de substantia: & sic erit ista scientia consyderans de hoc, sicut consu derat de substantia: aut scientia, quae consyderat de principiis cognitionis vni uersalis, est alia a scientia, quae consysyderat de principiis substantiae, D.d. Manifestum est igitur, &c. idest, dicamus igitur quod manifestum est ex hoc, quod dico, quod consyderatio de istis principiis est vnius scientiae., scilicet istius, quae est scientia PhilosophiIsta enim principia sunt communia omnibus generibus entium, de quibus consyderant artes speculatiuae. & quid est commune omnibus generibus entis est accidentium entis secundum quod est ens: & quod est tale, debet consyderari ab eo, qui consyderat de ente simpliciter scilicet Philosopho. Et, quia omnis scientia vtitur aliquo proprio, & iam d. quod omnes scientiae vtuntur istis, incoe pit dicere modum, secundum quem scientia particulares vtuntur istis principiis vninersalibus, & d. & omnes scientiae vtum tur istis, &c. idest & scientiae particu lares vtuntur his principiis, quia sunt entis, secundum quod est ens, quod est gen omnium. Et, quia aliquis potest dicere, quomodo scientiae particulares vtuntu re, quae non est sui generis, incoepit declarare modum, quem declarauit in Posterioribus, & d. & scientiae vtuntur istis secundum quantitatem, &c. i. & scientiae particulares vtuntur quolibet istorum principiorum vniuersalium, non secundum quod sunt vniuersalia, sed secundum quan titatem sufficientem illi scientiae, secundum quod arctantur ad subiectum proprium, ue quo consyderat illa ars: sicut dicit in Posterioribus. v. g. quia Geometra dicit in loco huius, de nullo simul affirmatio & negatio, illud, quod est appropriatum suo subiecto, quod scili cet omnis linea est symetra aut assu metra, & aequale similiter aut inaequalenon sunt secundum collocationem specierum sub vno genere, sed secundum colloca tionem proprij sub communi. & hoc, sicut declaratum est in Posterioribus.

D.d. Manifestum est igitur, quod istae digni tates, &c. i. & cum omnis scientia consyderat de istis principiis modo proprio, manifestu est, quod scientia, quaevtitur eis per se, & generaliter, est vniversalis omnibus scientiis: & est Philosophia, D.d. & ens conicat, &c. idest, & communicat istis principiis in cognitio ne eius. qui enim scit ens, scit illud ex istis principiis, necessaria enim est in cognitione entis principiorum cognitio.

D.d. Et ideo nullus consyderau tium, &c. i. & quia scientia istorum est vniversalis, nullus ioquentium in scientiis particularibus intromisit se ad lo quendum de eis, sed tantum quidam Naturales locuti sunt de istis. existimant enim, quod sua scientia est vniversalis, quae debet consyderare de ente secundum quod est ens., & causa huius existimationis est scilicet quod nullum est ens nisi naturale.

D.d. Sed, cum aliqua scientia fuerit magis alta. idest, sed cum declaratum est, quo alia scientia est magis alta, & magis communis scientia Naturali: & illa debet consyderare de ente abstracto, & de entibus abstractis, quoniam scientia Na turalis non consyderat nisi in qui busdam generibus entium. scilicet mobilibus: necesse est vt ista scientia per scrutetur de istis principiis & propositionibus. & hoc intendebat, cum d. & ideo consyderandum est de istis, &c. Et intendit per primam substan tiam primum principium substantiarum, & est Deus. & scientia Naturalis non est ista scientia, qui a non consyde rat de primo ente. Primum autem hic est illud, quod est prius esse & nobilitate & causalitate.

Cum declarauit, quod ista scientia habet consyderare de principiis cognitionis, vult declarare modum cognitionis, qui est possibilis principiis, & modum, qui est impossibilis, & d. Quidam autem loquentes, &c. i. quid dam autem loquentes in scientiis speculatiuis volunt demonstrare primas propositiones. & isti sunt, quos dixit in Posterioribus, quibus contin git aut circulo, aut demonstrationem procedere in infinitum.

D.d. & quomodo scienda est veritas. id est quaerebant quibus propositionibus, & quibus principiis oportet scire verum existens in primis propositionibus. & hoc non possunt, quia non inueniunt propo sitiones manifestiores primis: & etiam quia contingit eis, aut circulo, aut demonstrationem procedere in in finitum. Et causa erroris eorum fuit, quia nesciunt quod: dictum est in Analyticis de disputationibus primarum propositionum, & de differentia illius, quod est notum per se, & il lius, quod est notum per aliud. Deinde dicit modum, qui sciendus, est ab addiscente veritatem de istis principiis, & d. sed oportet addiscen tem, &c. i. sed quaerens veritatem de istis principiis debet scire modos eo rum, & in quo differunt ab aliis. & hoc erit, cum fuerint parata, & nota apud ipsum, cum quaesitus fuerit de eis, & non fuerit indigens quaerere ea. Deinde incoepit dicere, quod Philosophus debet consyderare de, istis, & dicit: Manifestum est igitur ex istis, &c. i. manifestum est, quod, quemadmodum Philosophus debet consydera re de prima substantia, quae est altior omnibus substantiis, sic habet etiam consyderare de rebus, quae sunt ma gis verae, quam altae & magis altae scilicet de principiis syllogismi. syllogismus enim est vnum entium, de quibus consyderat Philosophus: & Philosophus debet consyderare de principiis entium. Deinde incoepit declarare hoc alio modo, & d. & ideo oportet illum, qui habet cognitionem, &c. i & quem admodum oportet habentem cognitionem alicuius generis, vt habeat posse ad sciendum principia cognitionis in illo genere, & ordines eorum in cognitione, sic oportet consyderantem in ente secundum quod est ens habere posse ad sciendum principia cogni tionis in eo quod est cognitio, non principia alicuius cognitionis.

D.d. Et primum in rei veritate, quod est, &c. i. & oportet scire primum ex istis principiis quod est magis manifestum omnibus: & illud primum est, in quo est impossibile decipi, aut errare. Et hoc, quod di xit, manifestum est. quemadmodum enim oportet Philosophum attribuere quodlibet genus generum entium alicui post in illo genere, & scire quid est illud primum, ita oportet ipsum, cum consyderauerit de primis, propositionibus, attribuere omnia, quae sunt in illo gene re, alicui primo in eis, & scire quid est illud primum, quod est causa fi dei in omnibus.

D.d. Necesse est enim, vt illud primum, &c. i. & descripsimus primum in cognitione quod est illud, in quo impossibile est decipi: quia necesse eest vt illud pri mum sit valde manifestum & clarum nobis magis, qua alia. & quod est tale, impossibiie est, vt aliquis decipiatur in eo. omnes enim homines non decipiuntur nisi in eo, quod nesciunt, aut in eo, cuius cognitio non est valde manifesta.

D.d. & oportet illum, quid habet cognitionem, &c. i. & oporuet illum, qui scit primum, vt sciat verum, quod non habet contradictorium. contradictorium enim primi est falsum.

D.d. sed necesse est concedem re, &c. i. quia ex eo acquiritur cognitio entium. & vniversaliter omnis habens scien tiam, aut fingens se habere, necesse est eim concedere hoc principium esse.

D.d. Manifestum est igitur, quo primum verum, &c. i. &, cum hoc declaratum est, manifestum est quod pri mum verum, quod est magis verum omnibus aliis, debet disponi secundum quod diximus scilicet quod sit impossibile vt declaretur per aliud: & vt sit manifestum maxime, ita quod nulla deceptio accidat in eo. & post declarabitur quod principium est tale.

Cum disposuit primum, quod est ma nifestius omnibus dispositionibus proprijs secundum quod est primum in cognitio ne, incoepit notificare quid est hoc primum, & d. Sed oportet nos, &c i & cum declaratum est, quod Philoso phus debet consyderare in principiis cognitionis, manifestum est oui primo debet distinguere primum. quod si homo non concesserit, imposst bile est philosophari. & est quod impos sibile est, vt duo opposita sint insimul & eodem modo alia principia similia isti in cognitione. v. g. quod dictio nes habent significationes termina tas, & quod definitiones sunt necessariae,

D.d. hoc igitur est primum quod est magis firmum omnibus principiis, &c. i. & principium, dicens quod duo opposita non congregantur simul in eadem re, & eodem modo, est pri mum, & manifestius omnibus principiis. illud enim contingit dispositio nibus, quibus primum disponitur, Est enim manifestius omni propositione, & nullus decipitur in eo, & nul la demonstratio est demonstratio, nisi concedendo istam propositionem.

D.d. Nullus enim hominum, &c. i. & diximus, quod istud primum est il lud primum, quod posuimus. quia impossibile est vt aliquis decipiaturi hoc primo scilicet quod affirmatio & negatio siut idem, sicut dicitur, quod Heraclitus opinabatur hoc.

D.d. non en est necesse, &c. i. & sermo istius hominis non est verus, non enim omne, quod existimatur, & dicitur, debet esse verum, adeo quod homines cre dantur in duobus in vtroque contradictorio.

D.d. Qnam, si hoc fuerit sic, &c. i. quoniam, quando aliquis existimauerit aliquid esse, & alius existimauerit illud non esse, & vtrunque fuerit verum, tunc negatio & affirmatio erunt simul in eodem.

D.d. & ideo oportet nos distinguere primo, &c. idest & ideo oportet nos dicere, in defendendo hanc propositionem, illud, quod assueti sumus dicere, quoniam manifestum est per se, quod affirmatio & negatio non congregantur insimul.

D.d. con tingit enim peccanti, &c. i. contingit enim dicenti hoc, opinari quod duo comtraria existant simul in eodem actu, v.g. quod idem est calidum & frigidum simul, & ens non ens. quod est impossibile.

D.d. Et ideo omnes, qui vtuntur, demonstratione, &c. i. & testatur huic opinioni hoc, quod omnis, qui vtitur demonstratione, & vniversaler vllogismo, pe nit hanc dignitate, scilicet quod contradicto ria non congregantur. &ideo ista di gnitas est prior omnibus dignitatibus, & communis naturaliter omnibus. im possibile enim est vt disputatio, aut ratiocinatio fiat sine illa.

D.d. Et quidam, sicut diximus, &c. i. sicut di ximus, quidam existimant, quod idem est negatio & affirmatio. & ideo declarauimus, quod hoc principium est firmius omnibus principiis scilicet quod, si isti non negarent hoc principium, non loquerentur de eo. sed, quia de struens hoc principium destruit Phi losophiam, oportet sollicitari in de sendendo ipsum. Sed, quia hoc non potest demonstrari, sed tantum homo vtitur in defensione eius sermonibus veris, & valde, probabilibus, quos nullus potest negare, & quidam er rant in hoc, & existimant ipsum posse demonstrari, dicit: Et quidam la borant, &c. i. & quidam existimant possibile esse demonstrare hanc pipositionem, dicentem quod duo contraria non congregantur. & hoc contin git eis, qui a non fuerunt instruct: Dialecticam: & quia ignorant diffi rentiam inter ea, quae indigent demonstratione, & inter ea, quae non in digent demonstratione.

D.d. im possibile enim est, &c. i. & d. quod impossibile est hoc principium demonstrari. quoniam, si hoc principium quod est manifestissimum omnium principiorum fuerit demonstratum, necesse est vt omnia vniversaliter habeant demonstrationem. Et, si principia demonstrationis habeant demonstra tionem: & omnis demonstratio fiat ex principiis: necesse est, vt omnis demon stratio habeat demonstrationem, & l vt procedat hoc in infinitum. & sic nul la demonstratio erit. & ideo dixit: & secundum hunc modum non erit demon stratio, i. secundum processum in infinitum,

D.d. Si autem sunt aliqua, de quibus oportet quaerere, &c. i. si autem posuerimus, quod quaedam sunt, de qui bus fit demonstratio, & quaedam de quibus impossibile est vt fiat demon stratio, impossibile est vt aliquis in ducat demonstrationem, quod hoc prin cipium est verum: nisi sit demonstra tio errans, si ille, qui hoc dicit. dicat aliquid, i. aliquod intelligibile. Et d. hoc, quia, cum dixit aliquod intelli gibile, ponit hoc fundamentum. scilice quod duo opposita non congregantur, insimul.

D.d. Et, si finxerit, &c. & dicit hoc,. quia qui non concedit hoc fundamentum, non potest dare fundamentum verum, neque errans. qui enim intelligit demonstrationem errantem, tantum errat in hoc, quia acci pit hoc, quod non est causa pro causa & ideo negans hoc fundamentum, non potest facere demonstrationem, neque modum erroris. & cum ita sit, tunc inter istas duas demonstrationes non est differentia in hoc, adeo quod aliquis fingat esse possi bile demonstrantionem fieri de hoc, fundamento secundum modum erroris. quoniam, cum duo opposita fuerint vera, nul lus erit omnino demonstrator.

Et dignum est existimare, quod hoc &c. i. sermo, quod negare & affirmare non congregantur insimul.

D.d. ra tionem super hoc, a qua aliquo mo do non potest negans hoc euadere, & d. Et necesse est vt sermo loquentis, &c. i dicamus igitur, quod necesse est homini concedere quod sermo dicen tis, it quod sua loquela sigenat illud, quod est in eius anima apud ipsum, & apud illum cum quo loquitur. sed ille, qui loquitur, dicit aliquod intelligibile. quod si illud, quod dicit, non fuerit intelligibile apud ipsum, & apud audientem non sit disputatio, neque ad ipsum, neque ad alterum.

D.d. Si igitur aliquis concesserit hoc, &c. i. si igitur aliquis concesserit, quod dictiones habent proprias significationes, concedit demon strantionem esse, & hoc principium esse, super quod fundatur demonstratio. concedit enim quod dictiones signi ficant res terminatas finitas, & non diuersas res, non oppositas, sicut con tingit dicenti quod affirmatio & negatio sunt idem, v. g. homo & non ho mo.

D.d. & causa essendi, &c. i. & causa fidei huius scilicet hoc principium esse, est ille, qui inducit demonstrationem ad negandum ipsum. quoniam negando demonstrationem contingit ipsum dicere demonstrationem esse.

D.d. sed ille, cui contingit concedere, &c. idest, sed contingit ei concedere illud, quod negauit, qui enim negat loquelam, contingit ei concedere loquelam esse, non enim negat loque lam nisi per loquelam. loquela enim non significat aliquid, nisi concedendo quod duae contradictoriae non congre gantur, & quod nomina significant res terminatas.

D.d. Manifestum est igitur primo, quod iste sermo, &c. i. & sidictiones non habent significationes intelligibiles, necesse est vt dictio sit, quae signat affirmationem alicuius, & dictio, quae sigenat negationem eius. & sic affirmatio & negatio alicuius non erit insimul, i. non significant idem. Et, quia disputatio isto rum fundatur super hoc, quod dictiones habent, signationes terminatas propter hoc quod in tentiones sunt terminatae, incoepit declarare hoc, & d Et etiam, si hoc nom homo &c. i. & si hoc nomen hosignat vnam intentionem: & illa intentio habet definitionem: sit igitur illa definitio animal bipes. & quia hoc nomen homo di citur per transumptionem de homine picto, d. & dico, quod hoc nomen homo &c. i. & dico quod hoc nomen homo si gnificat vnam intentionem, cum fue rit acceptum secundum veram intentionem ad quam fuit positum. scilicet ad animal rationale, cum non fuerit acceptum secundum transumptionem. tunc enim signifi cabit intentiones plures vna.

D.d. Et, si aliquis dixerit quod hoc nomen &c. i. & si aliquis dixerit, quod vnum, quodque nonum habet plures intentio nes, sed illae intentiones sunt terminatae in numero, nulla erit differen tia inter hunc sermonem, & sermo nem dicentem, quod vnumquodque nominum sigenrat vnam intentionem. quoniam, quando aduersarius concesserit nomnianon cau sas esse significantia multa, sed ter minata in numero, possibile erit vt vnum nomen proprium significet vnumquodque illorum multorum. & sic erunt nomnia, quorum vnumquodque significat vnam intentionem conuenientem suae definitioni.

D.d. exeplum, & d. v. g. &c. idest v. g. vt aliqui dicat, quod hoc nomen homo significat multas intentiones non vnam, & vna aliarum intentionum definitur, quo est animal bipes, & vnaquaeque illarum intentionum, quas significat hoc no men homo, habet definitionem, dice mus, quod secundum hoc possibile est ponere vnicuique illarum intentionu nomon secundum suam definitionem. & sic erunt intentiones, quas significant nomnia & definitiones vnae.

D.d. Si autem aliquis dixerit, &c. i. si autem aliquis dixerit, quod impossibile est vt nomen significet vnam intentionem, sed in finitas, manifestum est quod contingit ei dicere quod nomina non habent definitiones omnino.

D.d. quod enim non significat vnum, non significat aliquidi i. quoniam quod significat infinitum, non habet naturam terminatam. & quod est tale, non est terminatum. & quod non terminatur, non significat aliquid.

D.d. & si nomina, &c. i. & cum nos non intelligimus vnam intentionem, tunc nullum nomnum significabit vnam intentionem. &, cum nomina non significabunt vnas in tentiones, destruetur consyderatio & disputatio. & similiter, cum non intellexerimus vnam intentionem, destrue tur consyderatio inter nosinet apud cognitionem. qui enim non intelligit aliquid esse vnum, impossibile est vt intelligat aliquid omnino, aut vt cogitet in aliquo omnino.

D.d. qui autem intelligit aliquid esse vnum, &c. & hoc, quod dixit, manifestum est i quoniam qui ponit nomen, quod sigenag intentionem vnam, intelligit vnam intentionem esse. & qui intelligit vnam intentionem esse, potest ponere nos men significans illam intentionem, qui autem non inrelligit vnam inten tionem, non potest ponere nomen omnino

Cum declarauit hoc nomen esse significans vnam intentionem d. sit igitur nomen, &c. i. ponamus igitur, quod nomen sigenet aliquid vnum: & cum hoc positum fuerit, impossibile est vt ponatur quod nomnia contradictorio rum significant vnam intentionem, v. g. vt nomen hominis & non hominis significet vnam intentionem. D.di cit: Et non dico quod praedicetur de vno &c. i. & non intendimus, cum diximus, quod homo significat vnum, quod praedicatur de vno. nonia enim quae praedicam tur de vno, & sunt denomniatiua, non significant vnam intentionem, v.g. a um, & musicum, sed intendimus significationem nomnum non denomniatiuorum.

D.d. quoniam secundum hunc modum &c. i. quoniam si intenderemus, cum dicimus, quod homo significat vuum, quid praedicatur de vno, tunc secundum hunc mo dum, illud, quid signat hoc nomen album & hoc nomen musicum, esset vnum: quia praedicantur de vno. & sic efficerentur, illa, quae significant haec nomina, vnum& hoc intendebat, cum dicit ista igi tur nomnia efficiuntur vnum nomen insimul.

D.d. & non sunt vnum non men, nisi in rebus conuenientibus nomne & definitione. i. & vnum nomen non erit multis rebus, nisi quando illae rei fuerint conuenientes nomine, & de finitione. & sunt illae, quae dicuntur vni uoca.

D.d. & impossibile, &c. i. & dicere, quod aliquid est, & non est, non est verum insimul, nisi aliquis vocet eni quod est non ens, & quod est non ens ens. Sed nos videmus, quod quaeli bet gens ponit dictionem propriam affirmationi, & dictionem propriam negationi. & sic impossibile est vt hae duae dictiones significent apud eos idem. Et, quia ista perscrutatio est de Grammatica, d. Sed illud, de quo perscrutamur modo, non est &c. idest, sed ista persrutatio, quam intendimus, non est vtrum possib le sit vt nomen affirmationis & ne¬ tionis sit vnum apud aliquam gentem, sed vtrum possibile sit vt intentio af firmationis & negationis sit eadem, adeo quod idem intelligatur de homine et non homine, scilicet quod hoc nomen homo & non homo sint synonyma, & defini tio hominis & non hominis sit eadem. Et hoc intendebat, cum d. Si igitur non fuerit ita, &c. i. si igitur illud, od significat homo, non fuerit illud, quod significat non homo, sed potentia eorum fuerit sicut potentiavnius nominis, sicut est dispositio in nominibus synonymis, manifestum est quod hoc nomen non homo & ho mo significant idem. D. incoepit dicere quod accidit hoc in nominibus scilicet vt diuersa nomina significent idem, et d. Et uomnia multa sunt vnum. i. nomnia multa significant vnum, quando ea, quae significant illa multa nomnia, fuerint in definitione vnum. v. g. vestis & tunica, quarum definitio est vna, li cet nomen non sit vnum. Deinde d. Si igitur isti duo sermones, &c. i. si igitur definitio hominis & non hominis fuerit eadem, tunc significatio huius nominis homo, & non homo erit eadem, & erunt duo nomina sy nonyma significantia vnam intentionem.

D.d. sed iam declarauimus &c. i. sed iam declarauimus quod defini tio, quam significat homo, est alia a definitione, quam signat non homo, ex eo quod diximus, quoniam si definitio est set vna, destruetur locutio.

D.d. necesse est igitur, &c. i. & cum definitio, quam significat alterum istorum, alia est a definitione, quam significatur alterum, necesse est vt nomen ho minis veri semper significet animal bipes, quod est definitio eius: & vt non significet in aliqua hora aliud ab animali bipede.

Si igitur aliquis, &c. i. cum igitur aduersarius concesserit ex istis, qui diximus, quod necesse est vt dicere ho minem significet quod impossibile est, vt non sit verum dicere in eodem, quod est homo, & quod non est homo.

D.d. Et iste sermo, &c. i. & cum non fuerit verum dice re hominem & non hominem de eodem, similiter non erit verum est dice re non hominem de aliquo praeter ho minem. v. g. vt non homo accipiatur, pro albo: album enim non est homo D.d. differentiam inter affirmatione & negationem, & alia nomina diuer sa, & d. sed haec nomina, &c. i. sed ne gatio & affirmatio simplices magis sunt contraria in situ, qui negatio & affirmatio, quae sunt secundum modum infiniti. v. g. cum aliquis dixerit in aliquo praeter hominem, quod est non homo. possibile enim est vt idem sit homo & album, & non est possibile vt sit homo & non homo insimul.

D.d. Si igitur aliquis d.i xerit, &c. quoniam sicut contingit dicentibus, quod affirmatio & negatio sim¬ pliciter significant quidem esse & non esse idem, sic etiam contingit dicentibus, quod affirmatio, & infinitatio significent idem scilicet vt omnia entia significant, idem. & non tantum contingit hoc in rebus oppositis, sed etiam in non oppositis scilicet vt omnia sint idem.

D.d. si igitur hoc non fuerit, &c. i. si igitur haec im possibilia non fuerint, continget necessario vt affrmatio & negatio diuidant verum & falsum: & necesseest, vt quaestio sit per negationem & affirmationem. sed dicens vult respondere ei per vnum sermonem de eo quod quaeritur.

D.d. Si autem quaerit si vliciter, &c. i. si autem quaeren qua fierit per affirmationem & infi niritionem, tunc non possemus respondere ei. infinitatio enim significat multa. quae omnia sunt cum homine, v. g homo & non homo, homo enim inuenitur cum multis numeratis, quae vere dicuntur non homines. v. g. albo, & pluribus rebus aliorum accidentium.

D.d. Sed, cum quaesitum fuerit ab aliquo, vtrum est verum dicere de hoc, &c. i. & io, cum aliquis quaesiuerit, vtrum est verum dicere de hoc, quod est homo, aut non est homo, nos tunc debemus respondere, quod est verum, aut quod non est ve rum, & non dicemus, quod vere dicitur, de eo, quod est homo & album, & omnia existentia in eo, & quod non est vere dicitur de eo tale & tale. ista enim impossibile est vt numerentur: sed, cum impossibile est determinare & numerare infinita, oportet vt non intromittat se ad dicendum aliquod eorum scilicet quod, cum aliquis quaesierit per infinitationem, oportet quaerentem, aut numerare omnia, quae sunt diuersaa nomine habentis, aut non respondere in talibus istis quidnibus quaestioni huiusmodi.

D.d. Et similiter, &c. i. & cum ita sit, quando aliquis quae fiuerit vtrum hoc est homo, aut non homo, videbit rnindens, si fuerit homo, & dicet quod est ho mo: & si non fuerit homo, dicet qui est non homo. & non debet dicere, quod quat homo, & non homo insimul, intenden do per non homo aliquod ens, de quo dicitur non homo. & istam actionem innuit cum d. qui igitur hoc facit. non naturaliter quaerit id i. qui aliquid ens demonstrat per negationem

Idest. Et vniversaliter dicentes, quod duo con tradictoria congregantur insimul, negant substantiam, quam significat definitio, & declarat quae sit. D. d. & coguntur, &c. i. & d. hoc, quia definitio non innenitur in reiveritate, nisi in substantia. &, cum defi nitiones significantes substantiam fuerint negatae, omnia erunt accidemn tia, quoniam, si nulla fuerit dispositio necessaria in re, tunc omnes dispositiones erunt accidentales, & nulla erit dispositio: substantialis. Deinde dicit: & dicere de homine, et caet. idest & illud, per quod dispo nitur homo, in eo qudd est homo, & per quid disponitur illud, quod est non homo, differunt etiam secundum definitionem ab eo, per quod disponitur homo.

D.d. quam, si aliquid est hominis, &c. idest & causa huius esse impossibile, est quod manifestum est per se, quod si quid est hominis, secundum quod est homo, illud non erit ei, cum non fuerit homo. quod enim est non hominis, secundum quod est non homo, aliud est ab eo, quod est hominis, secundum quod est homo. D.d. negationes enim istius sunt ta les, i. definitiones enim rerum cum suis negationibus habent talem disponem, quod non congregantur aliquo mo do in eodem.

D.d. quam, si significat aliquid vnum, & scicilice. quoniam, si nomen significat aliquid vnum in nominato, quod est ei necessarium, & quod et cum nominato vnum in numero, tunc illud significat substantiam. &, si signi sicat de re nominata aliquod non ne cessarium, neque est cum eo vnum, illud est accidens. & hoc intendebat cum di & non significat nisi substantiam aliqua. scilicet substantiam hominis. ist quia significat disponem non mutabilem D.d. scilicet quia significat essentiam eius & non essentiam. i intendimus, cum di ximus, quod nomen significans aliquid vnum est significans substantiam, i. quia significat essentiam illius rei, per quam est ens, non dispositionem mutabilem. & haec est econtrario nominibus accidentium, quae significant duas essentias, quorum vnum est mutabile. Et, cum hoc posuerit pro concesso, d. Si igitur habet, quod habet essentiam hominis, &c. idest & cum hoc significat illud, quod habet essentiam hominis, est & es: sentia eius idem. ergo non homo ha bet essentiam eius, quod non est homo au: essentia eius, quod non est homo est illud, Equod est non homo: vnum est & non compositum, & hoc declaratum est in tractatibus substantiae perfectae D.d. Necessario igitur dicerent &c. idest necessario igitur, cum non comcesserint nomina esse, quae non signi ficant res simplices & vnas, dicerent quod nulla res habet definitionem, quae significat substantiam eius: sed contingit eis, vt omnia sint accidentia, scilice vt omnes dispositiones rerum sint acci deutales, non essentiales.

D.d. & in hoc differt substantia ab accidente, scilicet quod substantia est necessaria, & non est nc accidens. & ideo substantia habet definitionem, & accidens non habet definitionem.

D.d. albedo enim est accidens, &c. i. albedo enim est accidens existens in homine, quia dicit albus, & non disponitur per albedinem, secundum quod res disposita est ipsa albedo scilicet quod homo non disponitur per albe dinem, quia substantia hominis sit albedo. quam, si ita esset, tunc albedo, & homo essent idem, & tunc idem significaret dicere homo albus.

Idest. Et si omnia praedicabilia fueriut accidentia, nullum erit vniversale praedi cabile substantiale, & primum, ex quibus componuntur definitiones.

D.d. Et, si accidens est semper praedicabilede aliquo, &c. i. si omnia sint accidemn tia, & accidens naturaliter habet na turam, vt praedicetur de aliquo, necesse est vt accidens, secundum quod est accidens, praedicetur de accidente, & sic in infini tum: quod est impossibile.

D.d. sed hoc est impossibile. i. sed impossibile est vt accidens praedicetur de accidente absque eo, quod congregentur in eodem subiecto per se. Et, quia accidens non praedicatur deaccidente nisi per accidens, quia am bo existunt in eodem scilicet subiecto, ver bi gratia dicere quod album est musicum, deinde dicit. accidens enim non per accidens est accidens, &c. i. accidens enim non existit in substantia per accidens, in alio autem accidente existit per accidens. quoniam, si accidens praedicaretur, de accidente non propter hoc, quod ambo existunt in substantia, tunc acciden esset per accidens non essentialiter. & impossibile est vt aliud sit per accins nisi per aliquid, quod est essentialiter. quod enim est essentialiter est prius eo, quod est per accidens. non igitur existentia cuiuslibet accidentium essentialiter ii: substantia esset, nisi essent quaedam in quibusdam per accidens. Et hoc intendebat, cum d. & hoc est, si cut dico, &c. i. quod dicere musicum est album est per accidens, quia ambo sunt in eodem scilicet Socrates: & non est dicere quod Socrates est musicus, & al bus hoc modo scilicet quod Socrates & mu sicus sunt ambo in eodem, sed quia vnum eorum existit in altero essen tialiter. scilicet quia musica existit in Socrate essentialiter.

D.d. Cum igitur quaedam accidentia, &c. i. & cum accidentia dicantur duobus modis: quorum vnus est essentialiter, v.g. Socr est albus, & alius accidentaliter, v. g album est musicum, quae enim sunt estsentialiter, impossibile est vt praedi centur in infinitum ad superius: i autem sunt accidentaliter possibile est de eis hoc, sicut accidit Socrati vt sit musicus & albus, & alia multa & hoc intendebat, cum dixit: sicut accidens, quod accidit Socrati, &c. i. quod vnum est eorum praedicatum de al tero per accidens scilicet albedo existens in Socrate, & aliud accidens, quod accidit ei, v.g. quod est medicus aut mul sicus.

D.d. & non erit vnum ex omnibus, i. & non erit de subiecto & ac cidente vnum quid, & ex accidentibus existentibus in vnoquoque, nisi dicatur vnum per accidens.

D.d. & non erit accidens aliud, &c. i. & praedica tio accidentis de accidente, inquantum est praedicatio accidentalis, non differt a praedicatione accidentis de sub stantia, neque illud magis quam illud, nec econuerso scilicet quantum ad hoc, quod non tificant de eo, de quo praedicantur, sub stantiam eius.

D.d. & habent differentiam, &c. i. & habent differentiam, quoniam quaedam sunt accidentia essentialiter, vo. musica in Socrate: & quaedam accidentia per accidens, v.g. mu sica in medicina.

D.d. quod igitur est secundum hunc modum, non est accidens modo accidentali: & quod est sicut albedo in musico, est accidens modo accidentali.

D.d. non igitur omnia dicuntur modo accidentali, scilicet quia non praedicantur de homine modo accidentali, sicut album praedicatur de eo.

D.d. sed aliquid est, quod sivnificat significationem substantiae. & forte dixit hoc, quia praedicatio ista conuenit cum praedicatione substantiali in hoc, quod est secundum cursum naturalem. scilicet accidentia praedicabilia de substantia. accidentia enim exi stunt in substantijs per se, & attribuum, tur eis essentialiter. & secundum quod substantiae disponuntur per illa, sunt accidentia substantiarum. attributio autem accidentis ad accidens non est essentialis.

D.d. & cum ita sit manifestum est, &c. i. & cum omnia ista sint impossibilia. scilicet contingentia positioni, quod duo contradictoria dicuntur vere insimul de eodem, manifestum est quod impossibile est vt duo contradictoria praedicentur de eodem.

Et etiam continget huic positioni, vt omnia sint idem.

D.d. sit igitur nauis, &c. i. ponamus igitur, quod hoc est na uis, & longitudo & homo, scilicet intentio nes diuersae.

D.d. & possibile est etiam vt dicatur, &c. i. & ponamus etiam, quo affirmatiua dicatur de omnibus, & similiter negatiua. ista enim positio contingit dicentibus sermonem Protagorae.

D.d. isti enim dicunt, quod homo non existimatur, &c. i. contingit enim dicentibus sermonem Protagorae, quod omne, quod homo existimat, est verum. scilicet quod affirmatiua & negatiua sunt verae. & sic contingit eis vt nauis, & homo, & Deus sint idem, licet non dicant. Et causa in hoc apud eos est, quia nullus existimat, quod homo est nauis, aut quod est Deus, quoniam apud eos non iudicatur affirmatiua & ne gatiua insimul de eodem, nisi quan do existimationes fuerint diuersae in eo. v. g. quod, si aliquis existimauerit hoc esse nauem, & aliud non esse nauen tunc dicunt quod affirinatiua & negati ua congregantur in eodem. Si autem aliquis existimauerit quod homo est nauis, & alius existimauerit quod non est nauis, non dicunt hoc. D. incoe pit dicere, quomodo contingit eis hoc, quae dixit: & si duo extrema, &c. i. & con tingit eis vt homo sit nauis, quoniam, cum concesserit, quod homo non est homo, contingit eis vt homo sit nauis.

D.d. contingit igitur ex hoc, quod d. Ana xa, &c. i. contingit igitur Protagorae & dicentibus sermonem eius, neces¬ sario dicere sermonem Anara. scilicet quod omnia sunt existentia insimul, & quod contrarium existit in contrario. & si non, non haberent intellectum ver ba Protagorae, dicentis quod omne, quod existimat homo, est verum. existit matio enim hominis sequitur ens, ens autem non sequitur existimatio nem, si entia non haberent esse in anima, D.d. Et isti videntur dicere, &c. i. & Anaxa. & dicentes suum sermonem laborant in dicendo de entibus sermonem determinatum, & dicunt quod non habent terminum, & existimant dicere aliquod terminatum, & aliquod ens, & quod dicunt non habet termi num, neque: est ens. Et dixit hoc, quod nomnia, quae sunt contraria, non sunt, existentia insimul actu, sed potentia & quod non est actu est non ens. & ideo dixit quod, cum voluerunt termi nare ens per quod est, determinaue runt ipsum per quod non est. torminus enim non est nisi eius, quod est in actu. Et cum isti terminauerunt entia quod sunt insimul, & sunt simul potentia: & potentia est eius, quid non est: ergo illi terminauerunt entia per quod non est, existimando illud, quod terminabant illa, per quod est. Et ins d. post: quod enim est poettia, &c. i. quod ipsi quaerebant terminare ens, quod est in actu, & terminauerunt illud, quod est in potentia, existimando terminare ens quod est in actu. D. incoe pit dicere quomodo contingit eis dicere sei monem Anax scilicet quod omnia sunt idem, & d. Quaeramus igitur ab eis, &c. i. quaeramus igitur a Protagoricis, vtrum affirmatio & negatio congregentur in quolibet, aut in quibusdam. concedent enim impossibile esse vt affirmatio & negatio congregentur in quolibet, cum quaedam sunt in quibus nullus existimat existimationibus diuersis, Et hoc intendebat cum dixit: sed aft firmatiua dicitur, &c. i. & ipsi concedunt hoc in essentiis diuersis, & non determinant hoc, nisi in eadem essentia

D. incoepit notificare quomodo contingit eis vt omnia sint idem, & d. v. g quod, si dicere, &c. i. quoniam qui ponit quod homo mo & non homo est verum, ponit quo homo non est nauis scilicet quod est verum etiam, sicut isti faciunt.

D.d. quam, si affirmatiua fuerit, &c. i. & cum ist: concesserint, quod assirmatiua & nega tiua conoregantur in eodem, contin git quod affirmatiua, cum non fuerit in aliquo, dignius est vt negatiua non sit in eo. v. g. quod, si fuerit verum dice re de homine quod non est homo, si fuerit falsum de eo dicere quod est nauis, di gnius est vt verum dicatur de eo, quod est non nauis.

D.d. si igitur illa fue rit, &c. i. si igitur fuerit verum dice re de homine, quod est non homo, dignius est vt dicatur verum de eo, quo est non nauis. dicere enim non homo & non nauis sunt duae negationes hominis. cum ioitur vna negati ua fuerit vera cum hoc quod est ho mo scilicet cum affirmat, dignius est vt est alia negatiua sit etiam vera: & est quod non est nauis cum falsitate affirmatiuae, quod est nauis.

D.d. & si ista fuerit, erit etiam affirmatiua. i. & si verum dicatur de homine quod non est na uis, & apud eos verum dicitur estm de na ue quod non est nauis, continget vt verum dicatur de homine quod est nauis, sicut homo non est nauis: & quod non est nauis est nauis: ergo homo est nauis. contingit igitur ex hoc vt ho mo sit nauis, & non nauis, sicut di cunt, quod vere dicitur de eo quod est homo, & non homo insimul. Deinde d. Hoc enim accidit dicentibus hunc sermonem. i. hoc enim contingit di centibus hoc in omnibus rebus, vnde omnia erunt idem secundum hoc. Deinde incoepit dicere aliud impossibile, & d. & accidit, vt dicant, quod non est necesse vt affirmatiua & negatiua vere dicantur insimul de quolibet, sed vere dicitur de aliquibus re bus aliqua, quae non est affirmatiua neque negatiua: vtraque: enim habet contradictoriam. scilicet non affirmatiuam, & non negatiuam. & hoc intendebat, cum od quam, si fuerit verum, quod homo, & non homo, &c.

D.d. si igitur il la fuerint vna, &c. i. quam, si oppositio inter affirmatiuam & negatiuam fue rit inter duo, tunc oppositio de istis erit etiam inter quatuor scilicet quoniam non affirmatiua, & non negatiua opponuntur affirmatiuae & negatiuae.

Et etiam aut erit in omnibus secundum hanc dispositionem, & erit album & non album, & ens & non ens. & secundum hunc modum in aliis affirmatiuis etiam &c. idest aut negatiua & affirmatiua erunt in omnibus rebus secundum hanc disposi tionem scilicet quod vtraque: sit vera, ita quod sit verum dicere album & non album & ens & non ens, & similiter in aliis affirmatiuis & negatiuis, sed affirma tiua & negatiua erunt in quibusdam rebus veridicae insimul, & in quibus dam diuidentes falsum & verum, ni hil possumus dicere in hoc.

D.d. Et, si fuerint in omnibus, &c. i. & si af firmatiua & negatiua congregentur tunc dictio necessario erit talis: aut omne, de quo dicitur affirmatiua, & de eo dicetur negatiua, & econuern so scilicet quod omne, de quo dicitur negati ua, dicetur de eo etiam affirmatiua, & affirmatiua etiam dicetur de quo negatiua. & ista diuisio impossibilis est secundum quod declaratum est. aut omne, de quo dicitur negatiua, dicetur etiam de eo affrmatiua: & non dicetur affir matiua de omni, de quo dicitur negatiua, & econuerso, scilicet vt dicatur affrmatiua de omni, de quo negatiua. Si igitur illud, de quo dicitur negatiua, non de eo di affirmatiua, tunc erunt non esse ne cessario, & quod non est transmuta bitur in aliquod. Et hoc intendebat cum dixit. & si fuerit secundum hanc dispo sitionem, &c. i. & si illud, de quo diitu negatiua, non dicetur de eo affirma tiua omnino, tunc erit aliquod, quod est non ens: & erit opinio nostra in eo, quod est non ens opinio firma, scilicet quod impossibile est vt non opinetur, in eo, quod est non ens.

D.d. & si i lud, quod est per negatiuam, &c.i quod si fuerit manifestum hoc esse non ens scilicet non ens necessario, tunc manfestius est apud nos suum contrarium, & suum oppositum ens, non ens ens non intelligitur, nisi secundum compara tionem ad ens. Si igitur apud nos fuerit opinio firma in non ente, necessario est vt apud nos sit opinio firma in ente. & sic non congregatur, negatiua, & non esse in aliquo omnino. & similiter, si apud nos fuerit opinio firma in ente, tunc apud nos erit opinio in negatione firma: & est vt aliquis singat quod omne, de quo di citur negatiua, de eo dicatur affrma tiua: sed negatiua non dicetur de af firmatiua.

D.d. Et, si affirmatiua di de omnibus, de quibus dicitur neotiua, continget necessario aut vt sermo diuidentis, & dicentis quod omne, quod non est hoc, dicitur quod est hoc, sit sermo verus, aut non verus. si igitur congregatio istorum duorum oppositorum non est verum. scilicet dicere verum& non verum, & fuerit verum dicere, quod omne affirmatiuum est negatiuum, & non erit differentia in hoc, lilicet inter negationem conditionalem & negationem simpliciter scilicet in hoc, quod affrmatio vere dicitur de omni negatione, scilicet affirmatio simpliciter de ne catione simpliciter, & affirmatio conditionalis de negatione conditiona li, omnia erunt idem, sicut prius fuit dictum, Deus, & homo, & nauis, & nox. Cum igitur dixit: Et si non fuerit verum, quod dictum fuit per hanc diuisionem, intendit, & si non fuerit vera congregatio istius diuisionis scilicet vt sit verum, & non verum insimul.

D.d. & non dicantur ista, & non quae sunt entia. i. & negatio conditionalis, per quam res negantur abinui cem, & est tanquam negatio eius quod est per se, scilicet non ens. Et intendebat per omnia ista quod, cum fueritur positum hoc, con tinget vt omnia, sint idem, & vt non fit aliquid omnino.

D.d. Et si sermo de vnoquoque instorum, &c. i. &, si nega tio vniuscuiusque entium non diuer satur, tunc de negatione non dicetur apf firmatio: & sic entia omnia erunt idem, & non diuersabuntur aliquo modo: & erit omne ens vnum, & non vnum.

D.d. quoniam, si diuersatur, &c. i. quam, si aliquid ens di uersatur ab aliquo ente per aliquam differenam, semper diuersabitur ab eo, scilice necessario, & aeterno.

D.d. Et accidit hoc, quod prius diximus, &c. i. & ac cidit etiam cum hoc vt omnes homines veridi cent, & falsent insimul. dicere enim, quod omnes homines veridicent, verum est dicere cum eo, quod omnes homines falsent, & sic disputantes falsant & veridicant insimul, & estam non falsant neque veridicant. D.d & loquens concedit, &c. i. & contingit loquenti dicenti aliquid iudicium concedere quod falsat. conce dit enim quod oppositum illius iudicij est verum.

D.d. Et manifestum est, &c. i. & manifestum est etiam quod disputatio cum opinantibus hoc est in nihilo qui enim non dicit quod hoc est hoc, & quod hoc non est hoc, non ita quod habet in al tero eorum aliqud firmum, nihil dixit.

D.d. sed dicit hoc & non hoc insimul, &c. i. & disputatio cum istis non est in aliquo intellecto aut ente, quia dicuntur in eodem, quod est hoc & non est hoc. & negationes istorum entium, scilicet quod non est hoc, neque non est hoc.

D.d. & si hoc non esse, &c. i. & nisi dubita tiones, quae mouerunt istos essent, tunc scirent prima scientia, quod res ha bent naturas terminatas.

Et cum declaratum est existis, quoi cum affirmatiua fuerit vera, negat ua erit falsa, &cum negatiua erit vt ra, affirmatiua erit falsa, non vere di cetur quod affirmatiua & necatiua insimul vere dicantur de eodem.

D.d. & videntur dicere hoc esse primum sub iectum. i. & dignum est omni disputam ti concedere hoc esse primum compositum scilicet quod affirmatiua & negatiua diuidunt verum & falsum. D. reuer sus est ad impossibilia contingentia & d. Et etiam, si ille, qui existimat, &c. i. & si ille, qui existimat, quod alterum oppositorum est verum, aut quod est taleaut non est tale, & quid existimat vtrum que, verificat, necesse est vt natura entium sit talis dispositionis scilicet quod vt sint entia & non entia insimul.

D.d. TEt, si non veridicat, &c. i. &, si non vt

ridicat solum modo ille, qui opinat quod affirmatio & negatio verificentur, insimul, immo magis veridicat, qua ille, qui opinatur quod affirmatio & nega tio diuidunt verum & falsum, & op posita, quae sunt verum & non verum veridicant insimul, tunc sermo vniu cuiusque eorum erit verus, & non vt rus, & falsant aequaliter, & verificant aequaliter. & cum ita fuerit, nulla erit ratio, & tunc homo erit quasi planta. Et hoc intendebat, cum d. Et, si falsant omnes aequaliter, &c. i. &, si omnes opinati sunt quod omnis affirmatio & negatio congregantur, & quod omnis sermo verificat & falsificat aequaliter, tunc quod opinabatur, nullum habet sermonem, dicit enim & nihil dicit. i. profert enim, sed nihil dicit, quoniam si dixe rit aliquid, non dicet aliquid.

D.d. Et si non existimat aliquid, &c. i. & si non existimat aliquid esse & non aliquid, in quo igitur differt a plantis & ab animatis: Fationale enim non di uiditur ab animatis, nisi per comprehensiones & existimationes terminatas scilicet hoc esse tale, aut non esse tale¬

Cum declarauit impossibilia con tingentia dicentibus, quod affirmatio & negatio congregantur insimul per opiniones eorum in entibus, incoepit declarare impossibilia contingentia eis per opiniones eorum in mundo, & d. Et ex hoc declarabitur, &c. i. ex hoc, quod dicam, & ex praedictis de clarabitur, quod nullus opinatur hoc, neque ex laicis, neque ex clericis.

D.d. Qui enim ambulat, &c. i. qui enim videt, quod ambulandum est ad aliquid ambulat & non stat. & si videret, quo ambulatio operaretur & non operaretur ad illud, non ambularet. & si videret quod ambulatio & status esse, aequales, non ambularet neque staret. D.d. & non iret, &c i. quod si aliquis ex stimasset quod casus in puteo & non ca sus essent idem, tunc nullus euitaret se a via in puteum timendo, ne cade ret in ipsum.

D.d. & existimatio eius in bono & malo alicuius non est idem. i. & existimare aliquid est se bonum & aliquid malum non est idem. quam, si essent idem, non quaereretur bonum, & fugeretur malum, Et ex hoc apparet, quod quaedam sunbona. & quaedam maima, non tantum in rebus diuersis numeratis, sed etiam in partibus eiusdem rei cum fuerint diuersarum virtutum.

D.d. Et, cum ita sit, &c. i. & cum scientia eius in ret bus vtilibus & inutilibus sit deter mi nata, & non opinatur duo contradi ctoria insimul, sicut debet esse in scien tijs speculatiuis, v. g. quod quidam est homo, & quidam non est homo: ve iam non opinari quod omne, quod non est homo, est homo: & etiam quod quaedam gustabilia sunt dulcia naturaliter, & quaedam non dulcia na turaliter, in his, quae sunt sani gust Deinde dicit: non enim existimat, quod omnia sunt idem, &c. i. null enim existimat quod omnia sunt idem: & ideo non aequaliter quaerit haec omnia, sed quaedam quaerit, & quaedam non v. g. quod, cum existit mauerit quod melius est potare aquam uid vinum, tunc quaeret aquam & non vinum. & si viderit quod idem est potare aquam & non potare, non quae ret aquam: & similiter non aequaliter esse aspiciendum & non aspicien dum aliquem hominem sanatum Deinde d. & si essent idem homo & non homo, &c. idest, & si existima remus, quod homo & non homo essent idem, non diligeremus qusdam homines, & odiremus alios, vel tuere mur nos ab aliis, & non esset difi ferentia apud nos inter amicos, & inimicos. Deinde d. Cum igitur declaratum est, quod cognitio, &c. i. cum igitur declaratum est cognitionem necessariam esse, aut in omnibus rebus, aut bonis, aut malis, manifestum est cognitionem necessariam esse. Deinde d. Et, si ista cogni tio fuerit per scientiam, &c. i. & si homo non habuerit de istis rebus nisi existimationem, tunc iste homo magis debet perscrutari de veritate, sicut infirmus de sanitate. Et intendebat quod si scimus non habere scientiam de rebus, oportet nos persrutari & scire res: & si videmus quod illud, quod habemus de principiis consyderationis, est existimatio, tunc magis dlebemus perscrutari, quomodo accidit nobis ista existimatio in rebus, quae sunt pri cipia consyderationis, & vn accidunt. D.d. Et, si omnia in maiori parte, &c. idest, &, si aliquis existimauerit qui omnes opiniones hominis sunt existit mationes, tamen existimationes diuer santur secundum magis & minus in rei ve ritate, & quod magis & minus sunt de na tura entis: est igitur aliquid, quod est verum in se.

D.d. Non enim diximus, quod duo, & tria sunt numen par, &c. idest, quoniam manifestum est nobis quod duo est par, & tria impar, & quod non conueniunt in paritate. & hoc est de primis cognitionibus necessarijs. Et etiam est. nanifestum nobis peccatum & errorem esse maiorem qui aliud peccatum. non enim aequaliter peccat qui existimat quatuor esse quinque, & quid existimat quatuor esse mille.

D.d. Si igitur error eorum, &c. i. & si non aequaliter peccat. manifestum est quod minus peccat qui opinatur quatuor esse quinque qua alius.

D.d. & maius est minus, tunc erit aliquid de veritate, cui est propinquum verum maius. i. & si est aliquio minoris peccati, tunc erit aliquid ma ioris veritatis & minoris peccati. & sic necesse est vt sit aliquid verum, cui appropinquatur illud, quod est ma ioris veritatis, & minoris falsitatis Et hoc necesse est. quoniam, si aliquid fuerit maioris veritatis qua aliud, & minoris falsitatis, & necesse est aliquid esse verum simpliciter.

D.d. Et, si hoc non fuerit, erit firmius, sicut inuenit in scriptura. & sic exponitur, & si non fuerit hoc verum simpliciter, in cuius respectu dicitur illud, quod est magis ve rum, necesse est aliquod verum esse magis verum, qua illud, in cuius respe ctu dicitur magis verum. & hoc procederet in infinitum: aut perueniret ad aliquod verum simpliciter, idest, aut quiescemus ab hoc sermone, &c. idest, & cum declaratum est esse ali quod verum simpliciter, tunc quiescemus a sermone, ex quo nullum scitum terminatur, & impedit vt ali quid habeat terminum.

Et Protagoras est illorum, qui opinantur hoc, scilicet quod affirmatiua & nega tiua sunt insimul. & omnes dicentes hoc coguntur ad dicendum quod res sunt, & quod nihil est, quoniam qui dicit, quod omnis existimatio est vera, & quod res consequuntur existimationes, continget ei dicere quod res sunt verae & falsae insi mul. Deinde declarat hoc, & dixit: multi enim homines, &c. i. & necesse est, vt res sint verae & falsae, si consequuntur existimationes. quia multi homines existimant in eodem existima tiones contrarias scilicet quod vnus existimat quod est affirmatiuum, & alius negatiuum, & alter existimat alium peccare: ex quo contingit quod idem sit verum & falsum, quia consequitur vtranque existimationem, quapropter necesse est secundum hunc sermonem vt idem sit ens & non ens. & hoc intelligatur accidere in omni ente, scilicet quod omne ens, quod aliquis existimat esse: possibile eest vt aliquis existimat ipsum non esse.

D.d. &, siita sit, necesse est, &c. i. & si negatiuum & affirmatiuum sunt vera insimul necesse est vt omnes existimationes sint verae. existimantes enim aliquid esse, & alii, qui falsant illam existimationem, existimant existimationes contrarias.

D.d. &, si entia sunt hu ius dispositionis, &c. i. & si entia consequuntur dispositiones hominum, contingit vt omnes homines vere dicant

Deinde dicit: Et manifestum est, quod isti sermones, &c. i. & manifestum, quod cognitio & opinio eorum est vna: sed ars, per quam remouentur ab hac opinione, non est vna, quidam enim remouentur ab hac opinione per sermones sufficientes in dissolutione dubitationum, quibus accidit eis opimo: & quidam non remouentur per discolitatem. Et ars in hoc est, vt coga tur ad concedendum aliquod positum, quousque videatur suus defectus. iste enim non vult concedere per rationem intrinsecam, quapropter necesse est vt faciant ipsum concedere violenter per verbera.

D.d. Qui igitur existima uerit hoc, &c. i. qui igitur existimauerit hoc propter dubitationem contingen tem ei ex debilitate cerebri, potest cu rari ab hac aegritudine dissoluende illam dubitationem.

D.d. disputatio enim cum istis non est, &c. i. contradi ctio enim contra istos non erit per in stitutionem significationis dictionum & vti disputatione cum eis, donec ve rificantur: sed per verificationem inten tionis, in qua errauerit dissoluendo illam quaestionem, quae accidit eis in illa intentione.

D.d. Qui autem dixit per verificationem sermonis, &c. i. So phistae autem singentes quod res non fin mantur nisi per verum sermonem, & quaerunt a nobis verificare hoc prin cipium, non possumus loqui cum eis in hac quaestione, nisi prius verificemus significationes nominum. &, cum concesserint quod nomina habent significa tiones proprias, tunc possibile erit dispu tare cum eis. & hoc fecit ipse in prin cipio istius sermonis. & hoc intendebat, cum dixit: vt incipiamus in verifi catione significatiois, vocis, & nonis D.d. Et accidit ista existimatio, &c. idest, & accidit ista existimatio obe dientibus sermoni, & non conside rantibus vtrum sermo conueniat sen sui, aut non & qui hoc facit, continget ei contradictio in rebus, & opinari quod contraria sunt insimul.

D.d. quid mouit ad opinandum quosdam, quod contraria sunt insimul, & d. quia opinabantur quod contraria, &c. i. & multi Antiqui opinabantur hoc, quia videbant quod contraria generantur ex eodem, & opinabantur cum hoc, quod non sit generatio ex nihilo scilicet ex non ente. vnde dixerunt quod contraria existunt insimul in eodem scilicet ex quo oenerantur. & hoc intendebat, cum dixit: necesse est vt res, aut sit communis ex vtroque id is.t quod res, ex qua est genera tio, sit composita ex vtroques scilicet ex ente & non ente.

D.d. sicut dixit Anaxagoras, &c. idest, propter hanc opinionem dixit Anaxagoras, quod par tes consimiles, quae sunt elementa, apud ipsum sunt admixtae cum toto, scilicet quia omnes sunt admixtae cum omnibus. & sermo Democriti est propinquus isti cum dixit partem esse indiuisibilem, quae est apud ipsum ex vacuo & pleno admixtis, & sic opinatur quod plenum est ens, & vacuum est non ens.

Et qui existimauerit ex hac dubitationem, quod contraria sunt insimul, nos dicemus in hoc, quod sermo eorum eest verus aliquo modo, & aliquo modo non est verus. contrarietas enim non dicitur vno modo esse, sed duobus modis: potentia. scilicet & actu dicere autem quod contraria existunt insi mul in eodem, potentia est verum, actu autem est falsum.

D.d. est igitur aliquo modo, &c. i. & similiter hoc, quod dicunt, quod impossibile est vt ens generetur ex non ente, dicitur etiam duobus modis: quorum vno possibile est vt fiat. alio autem non. D.d. & possibile est vt insimul ens, & non ens, &c. i. quia vtrunque istorum scilicet ens & non ens diuiditur in duo. scilicet in ens actu & ens potentia, & simiter non ens diuidi tur in duo, scilicet in non ens actu & in non ens potentia, homo hic singularis, cum fiet terra, non est iste ho in actu, neque potentia propinqua, aut remota, sicut entia. sed, si ista terra fuerit homo potentia erit alius homo numero, non ile idem homo corruptus.

D.d. sed non sunt, idem. i. sed contrarium, quod est ens in poten. tia, & quod est actu, non sunt idem.

D.d. possibile est enim vt contraria, &c. i. isti enim homines errauerunt, & non potuerunt distinguere inter potentiam & actum scilicet quia inuenerunt contraria esse insimul in eodem, existimauerunt quod possibile est ea inueniri in actu. sed actu est impossibile, potentia autem est necessarium propter generationem.

D.d. Dice tur igitur eis, &c. i. & io melius est vt non prohibeantur ponere substantiam aliam esse a sensibili, carentem motu & generatione & corruptione omnino, sicut Plato dicebat scilicet substantiam, de qua pendet scientia necessaria. & haec est quasi causa per accidens, & immut atio de errore maion ad minorem errorem,

Cum dissoluit dubitationem in ducentem ad dicendum contraria existere insimul, incoepit dicere aliam dubitationem, ex qua estam accidit quibusdam negare scientiam, & dicere nul lam esse veritatem, & dixit. Et similiter non crediderunt, &c. i. & simili ter dixerum quidam, quod illud, quod sensus comprehendit ex sensibilibus, nullam habet veritatem: & dicunt ratiocinando quod quaedam sentiuntur a qui busdam dulcia, & a quibusdam ama ra. & non differunt nisi in hoc, quod il li, qui sentiunt ea dulcia, sunt plures scilicet ani: & qui ea sentiunt amara, sunt pauciores scilicet infirmi. & non est iudicandum aliquid esse verum per testimonium plurium absque paucio ribus.

D.d. &, si omnes homines essent infirmi, &c. i. & dixerunt, quod non oportet credere existimationem sanorum: quia infirmi habent transmutatos sensus & intellectus. causa enim in hoc non est nisi multitudo & paucitas, quiam, si posuerimus quod plures sunt in firmi, & pauciores sunt sani, tunc di ceretur quod sani sunt infirmi, & quod intellectus, & sensus eorum sunt tranmutati, & quod alii sunt sani. Deinde dedit aliam rationem, & dixit: Et etiam pluribus animalibus, &c. i. & est dabant aliam ratiocinationem super hoc dicendo quod plura animalia videntur comprehendere in eodem sensibiliscom traria, videntur enim quaedam fugere ide tanquam nociuum, & quadam sequi tanquam delectabile. & simile huic accidit etiam nobis cum animalibus. plu ra enim animalia videntur iuuari a rebus nocentibus nobis, & noceri a rebus delectabilibus nobis.

D.d. & nobis etiam apparet hoc, &c. i. & sicut accidit hoc animalibus, ita etiam ac cidit homini. quidam enim delectatu, in hoc, in quo contristatur alius. & non tantum hoc accidit diuersis ho minibus, sed & idem homo vt comprehendere in eodem per sensum con trarium illius, quod habet per existit mationem, &, cum ita sit, tunc sens bilia non habent in se veritatem con prehendibilem, sed sunt secundum comprehendens.

D.d. & non sunt ita. i. & manifestum est, quod non sunt, se cundum quod sentiuntur.

D.d. Et non manifestatur eis, vtrum sint vera, vel falsa. i. & dicebant quod propter omnia ista nobis non declarabitur uid sit verum, & quid sit falsum. D. dedit causam in hoc, & dixit: insta enim &c. i. iudicium enim sensus in eadem re esse alterum contrariorum non est firmius indicio alterius sensus in illa re esse aliud contrarium. v. g. quod iudicium sensus alicuius animalis, quod hoc est delectabile, non est fit mius iudicio sensus hominis illud esse contristabile.

D.d. & ideo dixit De mocritus, &c. i. & ideo dubitauit De moeritus, & dixit, quod contingit ex hoc alterum duorum, aut vt nihil habeat veritatem in se extra animam, aut vt non comprehendatur aliquo modo.

D.d. Et vniversaliter cum existimaue rit, &c. i. & causa erroris eorum est, quia existimabant quod intellectus est sensus, & quod non differunt in aliquo: & opinabantur, quod scientia necessaria comprehenditur sensu: & cum viderunt, quod sensibilia videntur habere dispones diuersas apud sensum, crediderunt quod nulla scien tia est necessaria omnino. Deinde d. Et ex istis opinionibus, &c. i. & existis dubitationibus praedictis existit mauerunt isti homines istas existit mationes. Empedocles enim dice bat plures intellectus esse habentes iudicia diuersa, & quod quilibet intellectus sequitur complexionem pri priam. & ideo dixit: quod qui muta tur de aliqua complexione in aliam transmuiabitur de aliquo intellectu in alium. & ratiocinatur super hoc, per hoc, quod apparet de transmuta tione intellectus in infirmis, propter transmutationem complexionis, D.d. & Parmenides etiam dicit, &c. i. quoniam iste dicebat quod intellectus appropriatur hominibus secundum comple xiones, & compositiones eorum.

D.d. Et quidam loci, &c. i. & isti etiam opinabantur, quod entia consequuntur existimationes hominim, & quod non habent esse extra animam, nisi secundum quod homines in telligunt.

D.d. Et dicitur, quod Homerus i & existimabatur quod Homerus opinabatur plures intellectus esse, qui conm sequuntur modos complexionis. D. induxit vnam narrationem scitam in ter illos de vno versu.

D.d. quasi vi deret, &c. i. & ex hoc sermone apparet, quod Homerus opinabatur quod quis quis amisit suum intellectum propter tranmutationem complexionis, quod intel liget alio intellectu a primo.

D.d. Et non est ita, &c. i. & hoc, quod existimant, non est verum. manifestum est enim quod & si in vtraque dispositione intelligit diuerso intellectu, tamen neque hoc intelligit, quod entia sunt ea dem, aut quod entia sunt in aliqua dispositione, & in sua contraria insimul. Et intendebat per hoc, quod nul lus intellectus intelligit quod entia con traria existunt insimui, aut sunt idem. Deinde d. Et accidit ex vtraque dispo sitione, &c. i. quoniam impossibile accidit, siue intellectus fuerit posit secundum dispositionem intellect istius existentis, aut secundum aliud contrarium. Deinde d. si igitur isti, &c. idest, si igitur isti videntur magis quaerere veritatem quam alii. & sermones eorum in veritate sunt tales impossibiles, quomodo non accidit audientibus ilios vt volum tas, & sollicitudo eorum quiescat in quirendo veritatem: quoniam tun qui quaerit veritatem, similis est cur renti ad apprehendendum volantem, quod nunqui fiet.

Cum induxit dubitationes inducentes quosdam ad dicendum omnia esse vera, & quosdam ad negandum scien tiam, modo dat causam erroris isto rum, & dicit: Et causa in existima tionibus, &c. i. & causa erroris istorum est, quia isti volebant persrutari de veritate entium, & non intendebant intentionem sophisticam. & existimabant cum hoc, quod entia sunt sensi bilia tantum: & naturae sensibilium sunt transmutabiles, & non permanentes, scientia autem si est. debet esse permanens, & ex rebus permanentibus. & propter hoc ambigebant, & negabant scientiam. & hoc intendebat, cum dixit: & maximam habent diuersitatem, &c. i. & diuersitas in omnibus sensibilibus est maxima. & similiter in omnibus entibus, quae sunt per res sensibiles. D.d. & ideo assimilantur &c. i. & sermo eorum videtur verus vno modo, scilicet in hoc, quod dicunt, quod sensibilia sunt transmutabilia, & quod in eis non sit scien tia, sed in hoc, quod dicunt, quod scita sunt sensibilia, falsantur.

D.d. opor tet enim hoc dicere, &c. i. oportet enim euitare hanc dubitationem. sicut eui tauerunt eam errantes in sermoni bus Senophanis.

D.d. Et etiam cum viderunt, &c. i. & vniversaliter ustentati sunsuper duo. quorum vnum est, quia viderunt istam naturam sensibilem trausmutabilem per se. scum autem est, quia opinati sunt, quod nulla res est, qua vere dicatur de rebus transmutabilibus secundum totum propter velocitatem transmutationis eorum. & secundum hoc nulla erit scientia permanens, nec semper, nec aliqua hora

D.d. Et ex ista opinione, &c. i. & ex ista opinione ramificatae sunt opiniones Heracliti opinantis quod non oportet respondere ad aliquam quae stionem sic, aut non: quoniam erit falsum antequam enim compleat respon sionem, transmutabitur res in contrarium. & ideo, cum ille quaerebat de aliquo, innuebat per digitum, & non loquebatur.

D.d. & reprehen¬

debat, &c. i. & reprehendebat quen dam virum Antiquum, qui opinabatur hoc in hoc, quod dicebat, quo impossibile est tangere aquam fiuuij bis. dicebat enim quod debebat dicere quod impossibile est tangere aquam fluuij semel, nedum bis. Et intendebat per hoc, quod ista est dispositio entium in cursu, & quod nulla scientia acquiritur de eis, neque in minimo tempore. D.d Nos autem dicamus &c. i. nos autem dicamus contradicendo istis, quod quicquid transmutatur habet ser monem, qui vere dicitur de eo, secundum quod est transmutatum: v.g dicitur quod non est permanens: & alium qui falsat super ipsum: v.g. dicere quod est permanens. & hoc intendebat cum dixit: & existimatur quod non est, i & potest iudicari quod est non permanens. & erit iudicium non transmu tabile.

D.d. & si hoc est dubium, &c. i. & vniversalter qui negat aliquid de aliquo, necesse est vt negatum habeat aliquam naturam terminatam, & vniversaliter necesse est vt aliquod ens sit. Et intendit, quod contingit negantibus scientiam vt scientia apud eos habeat aliquam naturam terminatam: & sic erit aliquod ens. & si non, nihil esset negatum omnino.

D.d. necesse est igitur, &c. i. & vniversaliter omne, quod generatur, necesse est vt habeat ens, ex quo ge neretur secundum naturam, & ens, pro quod generetur, & quod illud non sit corruptibile, & vt hoc non procedat in in finitum. & similiter corruptum debet peruenire ad aliquod incorruptibile.

D.d. Sed dimittamus ista &c i. sed dimittenda est ista contra dictio, & procedamus ad magis ma nifesta. & est, quod transmutatio, quam fingunt esse perpetuam in entibus est in quantitate, non in qualitate & forma. & scientia necessaria non erit per quantitates rerum tantum: sed & per formas. si igitur formae sunt per manentes, ergo scientia erit permanens.

Et etiam contradicendum est istis hominibus primo. quoniam, cum viderunt quaedam entia pauciora. scilicet quae sunt in generatione & corruptione in dispositione transmutabili, iudicauerunt, quod plura. scilicet coeli sunt huius dispositionis. locus autem, in quo est generatio & corruptio, est insensibilis respectu totius. & hoc, si concessum fuerit eis, quod ista, in quibus est genetio & corruptio, non habent scientiam.

D.d. rectius est igitur negare a toto, &c. i. rectius igitur est non iudicare de toto illud, quod iudicatur, de parte insensibili, & negare ab eo, toto transmutationem existentem in parte.

D.d. Et manifestum est, &c. i. & isti digni sunt, vt sufficiam eis per illud, per quod sufficimus aliis, declarando eis naturam immobilem esse. Et intendit per istam naturam, species & genera, & forte substantias ab stractas.

D.d. etsi accidit dicentibus, &c. i. & licet dignius est ponentibus quod affirmatio & negatio sunt insimul in omnibus rebus, vt omnia sunt quiescentia magis qua mobilia. D. dedit causam in hoc, & dixit: non est enim aliquid, &c. i. secundum enim istos non est di stinctum aliquid ab aliquo, in quod transmutatur, sed omnia sunt admixta & quodlibet in quolibet. quapropter. oportet secundum hoc, vt omnia quiescentia sint.

Sermo autem eorum, quod omne, quod apparet, non est verum, est falsus. & hoc destruitur multis modis. Primo autem, quoniam falsitas non est propria sensui. quoniam falsitas non accidit sensu: nisi per accidens. illud autem, cui fal sitas est propria, est imaginatio. in hanc enim debet aliquis dicere quod il lud, quod ex ea fit, non est verum. Et dixit hoc, quia per istam virtutem imaginantur res, quae praecise videntur im possibiles esse. D.dixit. Mirandum est igitur. i &, quia sunt dispositiones, in quibus opinantur sensum esse verum, & aliae, in quibus opinar tur sensum esse falsum v.g. sicut dispositio rerum apparentium visui ex remoto & propinquo, & in sanitate & in infirmitate, & vigore & debilitate, & magis in somno & vigilia. Mirandum etiam vtrum de quae rentibus, vtrum vera quantitas corporis est, quae apparet in propinquo aut quae in remoto. idem enim apparet magnum in propinquo, & paruum in remoto. Et similiter quaerentibus vtrum verus color apparet in, propin quo, aut in remoto. & vtrum verus sapor comprehenditur a sanis, aut ille, qui comprehenditur ab infirmis & vtrum verum pondus est illud quod comprehenditur a fortibus aut quod a debilibus & maior quaestio est, vtrum quod dormiens videns est verum, aut quod vigilans. Deinde dixit: Et manifestum est, quod hoc est impossibile. nullus enim po test modo. & hic abscinditur sermo Arist quia diminutus est. Et intentio eius est, quod nos habemus primam cognitionem, per quam distinguimus inter illud. in quo sensus falsat, & in quo veridicat. quoniam quidu¬. bitat diuidere inter sensibilia falsa & sensibilia vera, est, sicut qui dubi tat in istis rebus scilicet vtrum scimus don mientes, aut vigilantes. & vtrum sci mus, aut non scimus. & similiter nul lus dubitat quod verae quantitates, & ve ri colores sunt, qui apparent ex propinquo, non ex remoto, & quod ap paret sanis est verum, non quod al paret aegris. & ideo incipiunt cura ri. Et si omne, quod videtur, esset ve rum, sicut quidam dicunt, etiam non esset differentia inter sermones ne scientis, & sapientis, verbi gratia Pla tonis. & tunc consilium Medici sapientis esset simile consilio nescien tis sanare, aut non sanare infirmos & omnia ista sunt impossibilia.

Intendit in hoc sermone dissol uere dubitationem contingentem eis ex sensibus, & dicit: Dicamus etia dubitantibus in sensibus, & ponentibus omnia apparentia aequaliter in veritate, quoniam iudicium alicuius sen¬ sus in proprio sensibili non est simile sui iudicio de sensibili alterius, scilice communi. verior enim est in proprio, quae in sensibili communi, & aliis.

D.d. & sensus propinquus rei propriae, &c. i. & magis isto est quod non aequalis est comprehensio sensibilis pro prira sensu, cum fuerit propinquum comprehensioni communi ab eo sensu, cum fuerit remotum illud sensibile commune. D. incoepit dicere sensibilia propria vnicuique sensui, & d. visus enim est colorum, &c. i. visus enim est proprius coloribus in verificando de eis, & similiter gustus saporum, & auditus sonorum, & olfactus odorum, & ta ctus tangibilium.

D.d. & vnusquis, que eorum, &c. i. & vnusquisque quique sensuum habet proprium vnum sensibile, quod comprehendit vno tempore, scilicet subito.

D.d. & nunquam affirmat &c. i. & nunquam videmus quod aliquis sensus iudicat in suo proprio sensibili diuersas dispositiones in eodem tem pore, aut in duobus temporibus diuersis. Et, quia accidit in hoc sermo nealiquid ex hoc, quod apparet in sensu gustus in sanitate, & in infirmitate d. Nixa autem, &c. i. dubitatio autem, quae accidit in passione, quae dicitur gustus, v.g. quod aliquis dicat, quod idem vinum modo videtur dulce, & alia hora amarum, dubitatur: quoniam hoc forte accidit ex transmuta¬. tione gustanti, & forte ex transmutatione complexionis gustantis. vn de nullo modo possumus praecise di cere hoc esse dulce in sua natura in aliqua hora. Deinde dedit responsionem, & d. & non est rixa in ipso dulci, &c. i. & ista dubitatio non opor tet vt sit dulcis naturaliter, quoniam, si fuerit amarum ex sua transmutatione, manifestum est, quod natura dulcis trans mutata est, & habet naturam propriam, & quod erit dulce, quando illa natura reuertetur ad illud. Si autem ex trans mutatione complexionis gustantis hoc erit manifestis scilicet quod dulcedo habet naturam propriam. sed ista rixa non est illa, in qua eramus in proprio: sed ista rixa est vtrum conver sio dulcis in amarum est ex sua trant mutatione, aut ex trausmutationem complexionis gustantis. Et hoc intendebat, cum d. & rixa non est in ip so dulci, &c. i. & rixa non est in dulci & cum trausmutatur in amarum vtrum sit per suam transmutationem, aut per transmutationem complexio nis gustantis: & si sit per illam transmu tationem, quando transmutatur, necesse est enim, vt sit dulce, dum habuit istan naturam, antequam transmutetur, & hoc intendebat cum d. sed si sermo ver est, &c. i. sed, si verum est dicere ipsum esse dulce in aliqua hora, necessario erit dulce omne, quod fuit in illa dispo sitione, aut erit.

D.d. Et, si isti sermones, &c. i. & isti sermones, sicut no gant omnia entia, ita negant vt aliquid habeat substantiam: & ita negant aliquid esse necessario omnino.

D.d. quod enim est necessario, &c. i. isti enim sermones faciunt, vt omne sit alio modo ab eo, quod est, & quid est, impossibile vt sit alio modo ab eo, quod est.

D.d. si igitur aliquid fuerit necessario, &c. i. quoam, si aliquid fuerit necessario, impossibile est vt sit in illo modo, secundum quem est in alio. Sensibile enim est relatiuum: cum nullam habet in se naturam. nisi re latiuam. contingit enim vt sensibilia non habeant esse, si animalia sensibilia non fuerint. sensibile enim non est rela tiuum ad aliud nisi ad sensum: &, si se sus non fuerit, non erunt sensibilia D.d. & est verum, quemadmodum, &c. i. & hoc, quod contingit, verum est etiam alio modo, scilicet cum posuerimus, quod sensibilia sunt relatiua. contingit enim vt sensibile sit sensus, & sensus sit passio, i. accidens in sentiente. vn de necesse est vt sensibile non sit nisi sentiens sit. accidens enim impossibile est vt sit sine suo subiecto.

D.d. Et im possibile est vt subiecta, &c. i. & contingit huic sermoni vt sensibilia non sint, hisi sensus sint. D. dedit causam & d. Sensus enim nihil aliud recipit quam sensum. i. sensus enim non est sensibilium, sed alterius a sensibilibus.

D.d. & est prius sensu necessario. i. sed sen sus est alterius, quod est prius sensu necessario scilicet prius naturaliter.

D.d. causam in hoc, & d. motor enim, &c. i. & causa in hoc est, quod sensibilia mo uent sensus, & mouens est prius naturaliter moto.

D.d. &, si ista dicuntur relatiue, &c. i. &, si sensus, & sensi bilia essent relatiua, tunc sensibilia non essent sine sensibus, quemadmodum sensus non sunt sine sensibilibus.

Dicit, quod illi, qui vtuntur istis sermonibus, sunt bipartiti. quidam enim quaerunt per illos victoriam & do minium, & quidam ambigunt ex dubitationibus contingentibus istit rebus, & quaerunt scire distingue re quis iudicat vere apud comprehensiones contrarias. & medicina istorum, sicut post dicet, ab hac infirmitate est facilis.

D.d. Et istae quaestiones amhiguae, &c. i. & qui ambigit in similibus quaestionibus, & du bitat vtrum illud, quod sani comprehendunt, est verum, aut illud, quod infirmi comprehendunt, & etiam il lud, quod apparet ex remoto, aut il lud, quod apparet ex propinquo, similis est dubitanti vtrum nos cum dicimus hoc, scimus in somno, aut in vigilia.

D.d. & vis omnium istarum, &c. i. & vis omnium istarum qudnum in eo quod dant de dubitatione, & ambi guitate, est eadem. Causa enim ambiguitatis earum est eadem scilicet quia opinantur omnia habere causas, ex quibus cogno scuntur, & quaerunt principia, ex quibus demonstrentur. & si distinxerint quod est cognitum per se, ab eo, quod non est cognitum, tunc iste error auferetur ab eis D.d. Qniam autem non sunt contenti, &c. i. quoniam iste modus hominum non negat ista proteruiendo, & propter gloriam sicut faciunt Logici, sed quia accidit eis non habere certitudinem. hoc enim manifestum est ex sermonibus isto rum hominum, sed infirmitas eorum est, quia quaerunt terminum in eo, quod non habet terminum, & demonstrationem in principio demon strationis.

D.d. Et medicinatio isto rum est facilis id est quia non quaerunt ista intendendo victoriam, & ideo quaestione dissoluta abscindetur illa dubitatio ab eis.

D.d. Illi autem, qui quaerunt, &c. i. illi, qui dubitant, in istis, & quaerunt non est aliud nisi ad vincendum aduersarios, quaerunt impossibile, & quod non pactent facere, quaerunt deinde facere vt contingant illis sermones contrarij. & cum laborant in hoc, statim inducunt ser mones contrarios. & ideo contingit eis conclusio, quam volebant indu cere super aduersarios.

D.d. Si autem non omnia dicuntur relatiue, &c. i. sed manifestun est quod, si non omnia comprehensibilia per sensus sint relatiua, sed quadam eorum sunt per se, non in respectu ad sensum tunc non omnia apparentia erunt vera, si cut insti opinabantur. D.d quod enim dixim quod omnia, &c. i. contingit enim dicentibus quiomne, quod apparet cuilibet hominum, et verum, vt omnia entia apud ipsum sint relatiua.

D.d. Et ideo oportet praeseruare, &c. i. & propter corruptionem istit hominis, & quia multum nocet in Philosophia, oportet nos praeseruare ab istis quaerentibus in hac intentione victoriam & dominium in disputatione contradicunt enim sibi, quoniam dicunt quod il lud, quod apparet res, non est illud, quod est, sed illud, quod est secundum videntem, & in eo tempore, in quo apparet, & sic negant vt res extra animam esse habeant omnino. D.d. Et existimant aliquid, &c. i. & accidit eis, cum voluerunt dicere in aliquo quid sit, vt dicant statima in eo quod non est. D. declarauit quomodo contin git hoc in eis. & d. possibile enim est vt idem appareat, &c. i. contingit enim istis iu dicare idem esse mel per visum, & non esse mel per gustum. & sic contradicent sibit D.d. & similiter duo oculi, &c. i. quando alter oculorum fuerit diuersus ab altero in situ. tunc enim accidit eis idem appare re duo, quando exprimitur oculus, intantum quod situs sit diuersus.

D.d. illisigitur, qui dixerunt caus praedictas. hic abscinditur, sermo Aris. & potest intelligi sic. declaratum est igitur, quod illi, qui dixerunt in istis rebus illas caus praedictas, & illas roiocinationes, accidit eis vt duo contradicto ria vera sint insimul, non secundum diuersos homines tantum: sed secundum eundem hominem. Isti enim vt reputo, non concedunt quod con traria apparent eidem homini in eodem tempore, & in eadem dispotne. & ideo dixit. ista apparent, & non apparent in eodem. singunt enim quod contraria apparent insimul, sed non eidem homini, & in eodem instanti, sed duobus hominibus in duobus temporibus.

D.d. sed apparent contraria multotiens in eodem tempore, &c. i. sed contingit eis vt contraria appareant multotiens in eodem tempore, & eidem homini

D.d. sensus enim existimatur apud mutationem, &c. i. & causa erroris in hoc, licet sensus sit idem, & sensatum idem est. quia, quando visus videt vnam rem, & quando videt illam duo, non est in eadem dispositione. cum autem senserit re eandem in dispone eadem & eodem sensu, tunc erit vnum. & hoc intendebat, cum dicit: & non quod terminatur, &c. i. comprehensio autem, quae fit vno sersu, & vno modo sensus, & in eadem dispone, et vera sper, & nunquam diuersatur

Et rectum est vt qui non dicit hunc sermonem propter dubitationes con tingentes ei, & ambiguitatem, sed dicit proteruiendo & contradicendo, scilice hoc non esse verum, vt cogatur ad dicendum impossibile contingens ef prius. D.dedit illud impossibile, & d. & sicut prius fuit dictum, &c. id est contingit enim dicenti hoc, vt omnia entia sint relata ad sensum, & ad eognitionem. & hoc intendebat, cum d. ad existimationem.

D.d. Ergo non fuit aliquid, &c. i. & contingit huic sermoui hoc, scilicet quod nunquam fuit aliquid, & nunquae erit, si aliquis prius non existimauerit illud. & d. hoc, quia entia secundum opinionem hanc non erunt praeter existimationes hominum, D.d. &, si res sunt iam generatae, &c. i. sed, quia manifestum est aliqua ge nerata esse, & existentia extra animam licet aliquis nunqua existimauerit in eis aliqua existimatione, manifestum est quod entia, non sunt existimationes, tunc enim nulla generatio esset omnino: & tunc loquens loquendo, si aliquis non existimaret ipsum esse, non esset. D.d. Qniam autem refertur vnum ad vnum, &c. idest & et, si omnia entia sunt relatiua ad existimationes hominum, & relatiuum refertur ad aliquid terminatum, necesse est vt homo, ad cuius existimationem referuntur entia, sit ens per se, & non relatiuum omnino.

D.d. & cum hoc, &c. i. si igitur homo existimas non est ens per se, sed relatiuum ad suam existimationem, tunc etiam existimatio erit relata ad aliquam existimationem. & hoc procedet in infinitum. & hoc intendebat, cum d. Et si vnaquaeque rerum refertur. &c.

D.d. Iste igitur est sermo, &c. i. istis igitur sermonibus contra dicemus, & demonstrabimus causas erroris eorum.

D.d. Et, si est impossi bile, &c. i. cum manifestum est per se, & concessum apud negantes illud per istos sermones praedictos, manifestum est, quod impossibile est quod affirmatiua & negatiua congregentur in eodem: ergo & impossibile est vt duo contraria congre gentur in eodem. Et causa in hoc est quia alterum duorum contrariorum est priuatio alterius. & istud, inquanti est oppositum enti, non est minus quai non esse, quod opponitur substantiae Et in alia translatione loco huius di cit: contrariorum autem alterum est non esse non contradictoriorum, non esse enim est substantiae.

D.d. & non esse est negatiuum de aliquo genere termi nato, i. & causa in hoc, quod istud non esse est aequale ad non esse, quod est in substantia, in hoc quod impossibile est vt sit cum illo. cuius est.

D.d. & si impossibile est vt affirmatio et negatio, et. id est quia con trarium est negatio, propria alicuius ge neris, sicut est dispo in priuatione substantiae, quoniam quicquid negatur a specie scilicet negatione simplici, negabitur a specie, scilicet negatione propria.

D.d. & forte, &c. i. sed forte vtraque inuenietur in eodem. & hoc erit in contrarijs habentibus medium, sec in potentia, sicut albedo & nigrede inueniuntur in pallore, sed non in actu, nec perfecte.

D.d. & forte alterum eorum dicetur modo simpliti. i. & forte alterum inuenietur in re simpliciter idest perfecte. & tunc non inuenietur in eo alterum, nisi in diuersis temporibus. Et in alia translatione loco to tius istius est aliud manifestius sic. & si impossibile est vt insimul negetur, & affirmetur. impossibile est enim vt com traria sint insimul, sed quandoques hoc, & quandoqued hoc.

D.d. Et etiam impossi bile est vt aliquid sit inter duo con tradictoria, postquam inuenitur verum & falsum, i. quia definitio veri est il lud, quod non est falsum: & definitio falsi est illud, quod non est verum: vnde manifestum est ex hoc, quod con pregentur in eodem est impossibileD.d. Dicere enim quod ens non est, &c. idest & cum declaratum est, quod definitio veri est diuersa a definitione falsi, tunc qui dicit in eo, quod est, quod non est, falsat, & qui dicit in eo, quod non est, quod est, falsat etiam. Et intendit, per verum esse, siue affirmatiuum siue ne gatiuum est, illud, quod est extra ani mam secundum quod est in anima: falsum au tem, si econuerso.

D.d. dicens igi tur, quod hoc est & non est, veridicat & falsat, i. cum impossibile est quod verum & falsum congregentur in eodem, tunc dicens in aliquo quod est hoc, aut non est hoc necessario, aut veridicat, aut falsat. quam, si illud, quod veridica uerit, fuerit secundum id, quod est extra animasiue esse siue non esse erit verum, sin autem falsum.

D.d. & dicens hoc, non erit, &c. i. & qui hoc opina E tur, non opinatur quod ens est non ens, & neque quod non ens, est ens.

D.d. Et etiam si aliquid est inter contraria, sicut pal lidum, &c. i. & si contraria habent me dium, tunc inter hominem & non ho minem erit medium.

D.d. Quniam secundum hanc dispositionem erit transmutas tio, &c. i. & si inter hominem, & eius priuationem est medium: & opposita, inter quae est medium, sunt illa quae transmutantur adinuicem, tunc erit transmutatio ex non esse in esse v. g. vt sit transmutatio ex non bono ad bonum, & ex bono ad non bo num.

D.d. & hoc non est manifestum, &c. i. quoniam cognitum est primum quod trasmutatio est ex oppositis, quo rum vtrumque est ens, & quae maximo distant in esse, aut ex medijs, quae sunt inter illa.

D.d. si igitur medium fue rit secundum hanc dispositionem, &c. i. si igitur medium fuerit inter affirma tionem & negationem, tunc muta tio eius, quod mutatur ad album, non erit ex albo, sed ex nigro, & ex priua tione albi. & hoc est impossible scilicet vt non esse alteretur in esse, & esse in non esse

D.d. Et etiam omne cogitatum, &c. i & estam manifestum est, quod omne ima ginatum, aut affirmatur de eo aliquid, aut negatur de eo aliqu id, aut ipsum affirmabitur, aut negabitur.

D.d. & hoc manifestum est ex defi nitione, &c. i. & manifestabitur ex definitione veri & falsi quod non habent medium.

D.d. quoniam, cum conuenerit, &c. i. quoniam, cum conuenerit affirmatiue, aut negatiue, illud, quod est extra animam, erit verum: & si non conuenerit, erit falsum.

D.d. Et etiam oportet vt illud sit in omnibus, &c. idest, & etiam si fuerit necesse vt inter contradictor ia secundum affirmationem & negationem sit medium, oportet vt hoc sit in omnibus contradictorijs, quod enim inuenitur in aliquo na turaliter, non inuenitur in quodam eius, & quodam non: nisi hoc sit ver bis tantum, non ratione. Deinde d. & si hoc, continget vt aliquis non veridicet, &c. i. & si contradictoria habeant medium, continget vt nul lus homo veridicet in altero contra dictoriorum & falset in altero. sec potest falsare in ambobus, sicut in duobus oppositis, quae habent me dium. Deinde d. & erit transmuta tio alia a generatione & corruptione. i. & continget secundum hoc vt alia transmutatio sit a transmutatione, quae dicitur generatio, & vniuer saliter ab aliis quatuor transmutas tionibus. & in alia translatione est inter generationem & corruptionem. Deinde d. Et oportet etiam vt hoc sit in omnibus generibus, &c. i. & contingit secundum hanc dispo sitionem, vt inueniatur inter contraria, quorum vnum est vis affirma tiuae, & negatiuae, adeo quod inter pa rem & imparem sit numerus neuter. Deinde d. Et est manifestum &c. i. & hoc est impossibile: quoniam, si inter parem & imparem fuerit nu merus, tunc ille numerus diuidetur, in parem & imparem, inter quos erit numerus neuter. & similiter ille neu ter diuidetur, & sic in infinitum Deinde d. & erunt res non totum, neque medietas tantum. & in alia translatione sic: & non erit nume rus medietas totius tantum, nec alimodi etiam, & iste sermo est diffici lis ad intelligendum. Et per hoc intendit, vt mihi videtur, quod secundum hunc sermonem contingit vt natura numeri diuidatur in infinitum, sicut quantitas continua diuiditur, in medietatem scilicet quod cum positum fue rit aliquod totum continuum, diuidetur in duo media, & vtraque: medietas illarum diuidetur etiam in duo media, & sic in infinitum. & est ma nifestum, quod numerus non diuiditur, sic semper. hoc enim non inuenitur, nisi in continuo.

D.d. Et cum quae¬da ritur, si est album, &c. i. & ille, a quo quae ritur in aliquo, quod est album, & dixerit quod non est aliud, concedit quod non est aliud ab albo. & ista est con cessio, quod affirmatiua, & negatiua non habent medium.

Idest, & accidit ista existimatio mirabilis quibusdam hominibus, sicut accidunt aliae opiniones mirabi les, quae non existimantur dici ab aliquo homine. & ex hoc, quida non potuerunt dissoluere quidnes hominum quaerem tium & dicentium hanc opinionem esse, & ideo dixerunt sermones eorum. i. & ideo opinati sunt hanc opi nionem, & studuerunt in confirmam do & uerificando argumentationes eorum Deinde. d. Quidam igitur di cunu, ete. i. quidam igitur dicebant istos sermones propter dubitationes contingentes eis. & quidam, propter hoc opinabantur quod necesse est, si uerum sit, ut omnia habeant definitiones naturales: & cum uiderunt quod sensi bilia non habent definitiones natules, negant scientiam. & innuit Heracli tum.

D.d. & principium in omnibus istis rebus erit ex definitione. i. & prin cipium disputationis cum istis in om nibus istis sermonibus erit ex uerifi catione definitionum, secundum quod res diuersae habent diuersas definitiones quoniam, si hoc concesserint, destruen tur sermones eorum. &, si hoc non concesserint, disputatio cum eis destruetur. quoniam, si definitiones non sunt, nomina non erunt. & sic aufer retur sermo.

D.d. & definitio est i la, &c. i. & definitio est illa, quae signifieat illud, quod nomen significat. sermo enim qui significat illud, est defini tio necessario. & hoc est in specieb & non in indiuiduis, & d. hoc ad declarandum quod, cum fuerit concessum, quod species habent nomina propria, continget vt habeat definitiones, proprias, & necessarias. &, cum ita fuerit, definitio affirmatiuae erit alia a definitione negatiuae. & ideo imposfibile est vt affirmatiua & negatiua sint idem, & vt quidlibet sit in quolibet: quemadmodum impossibile est etiam vt omnes scientiae sint falsaenon enim omnia sunt semper in transmutatione, sicut finxerunt existimantes quod nulla res habet definitionem ne cessariam, propter hoc, quod semper sunt in transmutatione. Dd. Et videtur quod sermo Heracliti, &c. idest, & videtur quod sequitur ex sermone Heracliti, in quo dixit, quod omnia sunt semper in transmutatione, quod omnes ser mones sunt veri, & omnes etiam sunt falsi, non tamen quod omnes sunt falsi, sicut fin gebat Heraclitus. transmutatio enim mo dia est inter esse & non esse. & ideo transmutatum potest dici ens & non ens, & erit ens & non ens insimul. mo tus enim componitur ex esse & non esse, & ideo describitur sic, motus est perfectio eius, quod est in potentia, in eo quod est in potentia.

D.d. Sermo autem Ana xragorae, &c. i. quia medium est neu trum extremorum, & Anaxagoras dicebat mixtum esse quod non est ens neque non ens, videbatur dicere medium inter ens & non ens.

D.d. omnia igitur sunt falsa, &c. i. quoniam affirmatiua & negatiua falsant insimul in mixto, quapropter omnes existimationes erunt falsae.

D.d. Et, cum ista sint distincta, &c. i. declaratum est igitur quod impossibile est vt res sint particulares aut vniversales. sicut quidam dicebant, quod nullum eorum est verum. & quod omnia sunt falsa. Et inuenimus in vno loco aliter in alia translatione sic. illa autem omnia sunt vera, idest declaratum est igitur, quod sermo dicentis, quo omnia sunt falsa est falsus: & similiter sermo dicentis, quod omnia sunt vera. Et videtur mihi, quod diminuitur etiam a libro hoc, scilicet quod cum falsum est omia esse falsa, & omnia esse vera: ergo falsum est dicere omnia esse falsa & vera insimul: sicut sermo Heracliti.

D.d. Qui enim dicit, &c. i. qui enim dicit hoc, congregat duos sermones, & non reputat eos esse con trarios.

D.d. & cum illa impossibile est, &c. idest impossibile est vt vera sint fal sa. vel econtra.

D.d. Et hoc declarabitur etiam, &c. i. & dicere in eis, quae sunt vera & falsa insimul, declarabi tur ex hoc, quod diximus, & declara uimus quod duo contradictoria di uidunt verum & falsum, & quod necesse est vt alterum sit verum & alterum sit falsum: licet existimetur de praedictis dubitationibus hoc esse possibile scilicet ex dubitationibus dicentium quod omnia contradictoria sunt vera.

D.d. Sed oportet vt sint, &c. idest sed oportet, cum voluerimus: dispu tare cum istis in istis tribus opinionibus, ponere cum eis pacta, quae aut negabunt, aut sustinebunt, sicut fecimus prius quaerendo ab eis, vtrum dicere in aliquo quod est & quod non est vtrum scilicet alterum istorum dicere significet intentionem, quae ha bet definitionem aliam a definitione intentionis, quam significat alte rum, aut neutrum significet intentionem. Si igitur concesserint, quod significant aliam intentionem, quaeremus ab eis de illa intentione, & di sputabimus cum eis. & ideo dixit: sed significat aliquid, &c. i. cum igitur concesserint quod dictiones. significant res terminatas, disputauimus cum eis de de finitionibus, scilicet de definitionibus veri & falsi.

Dicit: &, cum conuenerint nobiscum in hoc, quod nomen contrariorum significat aliquid terminatum, & est quod verum sit illud, cui opponi tur falsum, dicemus eis nihil aliud est verum, nisi quod, cum affirmatiua fuerit vera, negatiua erit falsa: quoniam impossibile est esse alicuius, & non esse congregari insimul in eodem tempore. Deinde dicit: impossibileest igitur, vt omnia sint falsa, &c. i. impossibile est igitur dicere, quod omnes sermones sint falsi. alterum enim extremorum contradictorij necesse est vt sit verum. Deinde dicit: Et etiam si affirmatiua & negatiua, &c. i. sed quid opinatur quod omnia opposita sunt vera, opinatur cum hoc quod contradictorium istius est falsum. & cum hoc etiam credidit, quod omnia opposita sunt vera: ergo contradicit sibi in sermone dicenti quod omnia opposita sunt vera. oppositum enim istius non est verum apud ipsum. Deinde dicit, Si ergo destruunt, &c. i. si ergo dicens tes, quod omnia opposita sunt vera destruunt sermonem oppositum istit & est, quod nihil est vorum, manifestum est quod sermo, dicens quod omnia sunt vera, non est verus. dicens eninm quod omnia opposita sunt vera, aut falsa, non confirmat suum sermonem, nisi per hoc, quod sermo oppositus isti est falsus. Et hoc intendebat, cum dicit quoniam qui affirmat suum sermonem, secun dum quod est non falsusi ist quoniam qui verificat suum sermonem, non verificat illum, nifi per hoc, quod est falsus, qui enim ponit quod om nia opposita sunt vera, accidit ei vt non omnia sint vera. & qui ponit quod omnia sunt falsa, accidit ei vt non omnia sint falsa. D.d & hoc quod accidit, non est diminuens, &c. idest, & quod accidit istis hominibus de hoc, quod concedunt con tradictorium eius, quod posuerunt non prohibet, cum quaesitum fue rit ab eis de definitione veri, vt con cedant sermones oppositos esse ve ros, & falsos infinitos. Deinde declarauit quo modo contingit eis hoc de definitionae veri, & d. & qui dicit in sermone, &c. idest, quoniam, qui opinatur in aliquo sermone quod est verus, opinatur quod ista opinio est vera, & opinatur in ista se cunda opinione, quod est vera, & sic in infinitum, & vnaquaeque ista rum opinionum quod est vera, & quod oppositum vniuscuiusque est falsum. opinatur enim sermones fal sos esse infinitos, cum hoc quod o pinatur quod omnes sermones sunt veri. & hoc est valde improbabile, & impossibile.

D.d. Manifestum est igitur, &c. i. & manifestum est, quod neque dicens quod omnia opposita sunt vera, quia omnia entia sunt quiescentia, dicit verum, neque dicens quod omnia sunt falsa, quia omnia mouentur, dicit etiam verum.

D.d. Quoniam, si omnia mouentur, & semper sunt idem. i. & qui dicit quod entia sunt semper, non est verum, dicens quod omnia sunt vera. quoniam entia semper videntur quandoque vera, cum fuerint in aliqua dispositione, & quandoque falsa, cum fuerint in alia dispositione. Deinde dedit causam in hoc, & d. quoniam videtur hoc trans mutari. idest quoniam istae res particulares transmutantur semper ab vna dispositione in aliam.

D.d. quia dicimus quod non est, erit. i. quia. vi demus multa, in quibus dicimus aliquando, quod non sunt, deinde tamen erunt.

D.d. Et etiam impossi bile est, &c. i. & neque: est etiam verus sermo dicentis quod omnia opposita sunt falsa, quia omnia sint mota. D.d. Et etiam declaratum est quod hoc est impossibile. i. & causa in hoc est scilicet impossibile vt omnia sunt mo ta: quia transmutatio erit ex al quo quiescente, & in aliquod quiescens scilicet transmutatio recta.

D.d. Neque, si etiam quiescant, & mouentur. neque est verum etiam vt omnia entia moueantur quandoque & quiescant quandoque. & intendit quod quaedam sunt talia, & quaea sunt quiescentia semper, & quaedam mouentur semper. & hoc manifestum est in scientia Naturali. & sic completus est Quartus tra ctatus.