Liber 5

sNtendit in hoc tractatu distinguere significatio ines nominum secundum inter ltiones consyderandas in hac scientia. & omnia ista nomina dicuntur secundum relationem ad vnum quid modis diuersis. & ideo expositio istorum nominum est pars istius scientiae per se, non sicut consuetudo est in scientia Naturali scilicet exponere nomnia in quaestione, ad quam hoc pertinet, quoniam distinctio nominum fuit illic solum modo ad distinguendum in tentionem quaesitam ab alia inten tione: hic aut est ad numerandum ea, de quibus consyderat ista scien tia. Consyderatio igitur de nominibus est de genere consyderationis in mo dis subiecti, in quo consyderat ista scientia: & ideo oportet poni per se. Et, cum hoc latuit Nicolaum, vide bit quod melior ordo est in hac scientia exponere nomen apud consyde rantionem de intentione illius nom nis, non vt ponatur pars istius scien tiae per se, sicut latuit illum disposi tio, & ordo sermonum logicorum in hac scientia, sicut diximus in tractatu Tertio. Et quia ista scientia primo & principaliter consyderat de principiis entis, secundum quod est ens, incoepit distinguere secundum quot modos dicitur principium, vt sit declaratum ei primum, a quo deriuatur hoc nomen ad alia. &, quia initium est ex principio, di uisit initium loco principii, & dicit, Initium dicitur, &c. i. & illud, ex quo sit initium transmutationis, quod dicitur principium, dicitur multis modis. dicitur enim illud, ex quo sit in i tium motus localis in longitudine: & sicut dicitur, quod initium motus aug menti prius erit ex magnitudine in logitudinem, deinde in latitudinem, deinde in profundum.

D.d. Et dicitur etiam, &c. i. & initium transmutatio nis, ex quo fit, non erit ex illo, quod est principium illius rei, sed ex illo ex quo sit facilius. ver. g. principium doctrinae. est enim in scientiis aliud ab eo, quod est in rei veritate principium, sicut Aristot, fecit in multis libris.

D.d. Et dicitur etiam, &c. i. & dicitur initium prima pars genera ta in aliquo eorum, quae generantur ex partibus diuersis. ver o. quoniam initium parietis est fundamentum: & initium nauis est lignum curuatum: & principium animalis est primum membrum generatum in eo. ver. g. eor, aut cerebrum, aut aliud. & commune est huic principio hoc, quod est principium secundum elementum scilicet illud ex quo fit principium rei: & primum ex quo fit principium transmuta, tionis scilicet motus localis, & crementi, & alterationis. Et, cum induxit mo dos principiorum, ex quibus est rei in substantia & accidente, incoepit di cere modos principiorum agentium, & dixit: Et dicitur etiam, &c. i. & di citur principium generans & agens: & est illud, a quo fitinitium genere tionis rei, quousque generatio perficiatur. v. g. generatio filij a parentibus, & litis a diuersitate opinionum & vniversaliter ista causa est agens & mouens Et in exemplari inuenitur, & est in re: & videtur mihi quod est error seriptoris, & debet legi & non est in re Et si non est hic error. tunc forte di xit hoc, quia est dispositio istius cau sae in rebus naturalibus scilicet quod non est extrinseca ab eis. ver. g semen mari & foeminae in speciebus generabilibus: in artificialibus autem & volunta rijs extra rem. sed vniuersaliter pater & mater sunt causae extrinsecae remo tae: pater tanquam acens, & mater tanon materia.

D.d. Et dicitur etiam illud, &c. i. & dicitur etiam. principium causa finalis. & ista causa etiam est in natura, & est illud, propter quod fit generatio. & descripsit ipsum in re bus voluntarijs, quia in eis manifesta est magis qua in naturalibus.

D.d. & similiter in artificiis, &c. i. & istuc principium quaesitum est in artificijs: & maxime in initio intioitus in artem. quoniam illud, quod homo inuenit apud introitum in artificionon inuenit ipsum primo nisi, propter finem. deinde illud, quod post inue nietur, non inuenietur nisi propter il lud, quod primo fuit inuentum propter finem. Illud igitur principium est principium inuentionis & generationis in rebus artificialibus & naturalibus.

D.d. Et dicitur initium, &c. i. & hoc nomen principium etiam dicitur de principio doctrinae. v. g. de, propositionibus in demonstratione. & istud est aliud a principio, quod est principium doctrinae. istud enim est principium scientiarum quaesitarum in arte: praedictum autem est principium disciplinae artis, secundum quod addiscitur. & vniuersaliter omne principium aut est principium in arte, aut est principium in esse. & in quibusdam artibus accidit vt principium essendi sit idem cum principiis doctrinae, & in qui busam non, vt determinatum est in aliis locis.

D.d. Et similiter dicuntur, &c. idest & similiter hoc nomen causa dicitur de omnibus rebus, de quibus diximus quod hoc nomen principium dicitur de eis.

D.d. & omnia principia, &c. i. & omnia, quae dicuntur de principio, dicuntur secundum comparationem ad aliquod principium in eis, quod est di gnius dici principium qua illa. sed conparatio ad illud principium est modis diuersis secundum propinquum & remotum, sicut est dispositio in hoc nomine ens.

D.d. & sciendum est quomodo est, & quo modo erit. i & istud principium intenditur ad sciendum in hac scientia quo modo est in se, & quo modo est primum. & istud principium est cau sa finalis. omnes enim causae non sunt principia, nisi propter istud primum

D.d. Et quaedam princ: pia sunt in rebus, &c. i. & principiorum quaedam sunt in re. v. g. vt forma & materia, & quaedam extra rem, vt agens, & finis.

D.d. & cogitatio, & voluntas, &c. i. & omnia ista sunt principia eorum, quorum sunt principia extrinseca ab eis, & intendit, per substantiam formam generantiuam sibi similem in specie. & in tendit per largitatem & bonum, & per illud propter quid idem, i. principium finale: sed tamen non sunt, synonyma simpliciter.

Dicit, quod causa dicitur de materia 2 sicut dicit quod cuprum est causa idoli. 2 Et dicitur de forma, & exemplari¬.

D.d. & hoc significat esse alicuius, & genera illius, i. & ista causa est, quae sigenat formam, propriam rei, & formam suorum ge nerum. D. induxit exemplum formae, qui est genus, & d. sicut proportio, &c. i. & forma, quae est forma generis, est sicut proportio duorum ad vnum. est eni tanquam geneus ad diapason, vt declaratum est in musica.

D.d. & similiter omnes numeri, &c. i. & similiter. numerus est forma vniuersalis par tium numerorum, & similiter definitio est generatio specierum definitionum.

D.d. Et etiam dicitur alio mo do, &c. & intendit causam agentem, scilicet ex qua primo sit generatio rei.

D.d. sicut dicitur, quod ambulatio est causa agens sa nitatem. & cum induxit causas secundum mate riam & formam & agens, d. & etiam alio modo dicitur tanquam complementum, &c. i. & dicitur etiam causa modo quar to scilicet complementum, quod intendit agens, v.g. sanitas, propter quam fit ambulatio, & exercitiu. Et signum eius est. quoniam, si aliquis quae fiuerit quare exercitamus, dicemus propter sanitatem.

D.d. & similiter alia, &c. i. & rerum, quarum actio est propter finem, quaedam faciunt finem & conplementum primo & per se, & quaedam mediantibus aliis. v. g. quod sani tas fit ex dieta & inanitione. inanitio. enim abstrahit humorem corruptum: dieta autem & abstinentia re ctificat ipsum, ex quo sequitur sanitatem esse. & similiter est de medic nis, & instrumentis scilicet quod non faciunt sa nitatem nisi mediantibus aliis, & si militer exercitium.

D.d. & differunt quoniam quaedam sunt quasi instrumenta, &c. & omnia ista conueniunt in inueniendo finem, i. sanitatem. sed differunt eo quod quaedam sunt actiones scilicet ambulatio: & quaedam instrumen ta, scilicet praeparationes, & ventosae.

D.d. Et causa dicitur in maiori parte, &c. i. & hoc nomen caums dicitur in maiori parte, et famosius de istis quatuor causis. & d hoc, quia etiam dicuntur causae consequantia istorum, & accidentia eorum.

D.d. Quia igitur causae, &c. i. & quia causae sunt diuersis modis, acci dit vt idem habeat plures causas. & d. quia accidit quod quaedam sunt, quae non habent nisi quasdam causas scilicet quaedam genera causarum. Deinde deditexemplum famosum in suo tempore, & d. v. g idoli, &c. i. v. g. quod ars idolificandi est cam idoli, & similiter cuprum est cau sa idoli: sed duobus modis, cuprum enim est causa materialis, ars autem idolisi candi est causa mouens & generans. D. d. Et exercitium, & sanitas, &c. i. & causae, quae sunt in eadem re, sunt cau sae suijpsius adinuicem. ambulatio enim est causa sanitatis tanquam agens, sanitas autem est causa ambulationis tanquam finis. Et cum numerauit causas in modo secundo, incoepit dicere dispones ea rum, v.g. quoniam accidit eis vt sint causaeeiusdem rei, & quod accidit quod quaedam sunt causae quarundam, incoepit etiam di cere aliam dispositionem, & d. Et etiam erit. eadem, &c. i. & contraria habent causas contrarias, sed quandoque accidit vt idem sit causa contrariorum duorum, non tamen eodem modo, sed di uersis modis. vv. quod gubernator, cum absit, est causa destructionis nauis, &, cum adest, est causa saluationis i lius.

D.d. & haec ambo, &c. i. & hae duae dispositiones sunt causae saluationis, aut destructionis nauis de genere causarum mouentium, & agentium.

Cum dixit venera causarum famo sa, scilicet quatuor, & dispositiones earum famosas, vult in hoc cap. dicere duo quorum vnum est, quod omnes causae reducum¬ tur ad haec quaetuor genera. seum autem, est cognoscere suos modos. Et d. QOens igiturcomaumae, &c.

D.d. literae enim &c. i. contingit literas esse causas syllabarum, & ma terias artificialium caus artificialium, & naturalium causas naturalium. v. g. ter rae & aliorum corporum, quae sunt materia corporum consimilium partium, & corporum consimilium partium, quae sunt materiae organicorum, & illae, quae sunt partes rei, & quasi propones esse causas conclusionum. Hoc tamen totum re ducitur ad vnum geneus illorum qua tuor generum scilicet materiale, quod demon stratur ex hac praepositione, ex: cum dicimus, quod omne generatum gene ratur ex aliquo. & hoc intendebat cum d. sicut causae, quae sunt ex aliquo. D. incoepit declarare estm modos causarum formalium, & d. Et quaedam istarum sunt sicut subiectum, &c. i. & quaedam istarum causarum rerum quas numeranimus, est materia elementum, sicut diximus: & quaedam si cut totum & partes. totum enim est forma & partes materia. & similitr strae, & syllabae, & elementa. compositio enim in omnibus istis est tanquam forma. & quasi intende bat notificare, quod quemandmodum mam dicitur multas modis. sic forma.

D.d. Se me autem &c. i. cimamuiae autem quae sunt semen, & medicus, & ambulatio, & omne agens aliquid reducuntur ad causam, quae est principium transmutationis post quietem, quae dicitur motus.

D.d. Et quaedam sunt sicut conplementum, &c. i. complementum enim & bo num, & largitas non inueniuntur in rebus nisi per causam finalem. & ideo quod caret caus finali, caret bono.

D.d. Causae igitur sunt istae, &c. i. & genera igitur causarum sunt ista quatuor, & species causarum sunt tales, quales numern uimus.

D.d. Et modi causarum, &c. idest & modi causarum sunt plures: sed, cum referuntur adinuicem secundum oppositionem scilicet cum diuiduntur in opposita, tunc determinabuntur. D. incoepit eas determinare, & dicit Dicuntur enim causae, &c. idest cau sarum enim conuenientium in for ma, scilicet quae sunt vnius generis, quae dam sunt ante quasdam in essende causam alicuius. & secundum hoc causarum aliae sunt propinquae, aliae remotae, D. dedit exemplum, & d. sicut dicitur quod causa sanitatis, &c. i. ver. g. in causis agentibus Medicus, & ars, vtrunque enim est. causa sanitatis, sed ars causa remota, & medicus, propinquaIn formalibus autem duplum, & nu merus. vtrunque enim est forma ad diapason, quae est in proportione duplas sed numerus est forma remota, & du plum forma propinqua.

D.d. & similiter etiam illud, quod continet aliquod particularium est tale. i. & ista formae sunt remotiores abinuicem, quia quaedam continent quansdam, & ideo dispositio in eis, quae continent alia particularia, est talis scilicet quo quaedam sunt propinquiora quibus dam, & quaedam remotiora. & iste modus etia. scilicet propinquitas & remo tio, inuenitur etiam in causa finali & materiali. Et, cum dedit istos duos modos oppositos, dedit etiam alium modum oppositum, & d. Et etiam sicut accidens, &c. i. & etiam causarum quaedam sunt causae essentialiter, quaedam acci dentaliter. v. g. quod causa idoli essent tialiter est artifex idolorum, & accidentaliter Polycletus: cui accidit quod fuerit artifex idolorum.

D.d. Et si militer alio modo estm illud, quod com tinet accidens, &c. i. & quoniam illud, cu attribuitur aliud per accidens, quandoque collocatur sub eo quod est essentia liter, & quandoque continet ipsum, v. g. quod illud, quod tolocatur sub eo, quod est essentialiter, est Polycletus qui facit idola. qui igitur facit idola es sentialiter, est artifex idolorum. & iste collocatur sub artifice simpliciter. & ideo cum attribuitur ei actio idoli, erit per accidens. illud etiam quod continet illud, quod est essentialiter, est sicut homo artifex idol scilicet quod, cum actio idoli atrribuitur homii est per accidens, & magis si attribuitur animali. & d. sicut acens, & genera eius, quia quod est per accidens, est multis modis.

D.d. Et quae dam accuntia, &c. i. & in causis, quae sunt per accidens, inuenitur etiam causa propinqua, & remota. sicut in causis, quae sunt essentialiter. v. g. album & musicum sunt causae indoli per accidens, sed remotae, & Polycletus, & homo causae sunt per accidens. propinquiores illis, quae sunt essentialiter. homo enim secundum quod est homo, non est artifex idolorum, quoniam tunc omnis homo esset artifex idolorum, sed secundum quod habet artem idolificandi. Sed tamen iste modus propinquior est modo essentiali, qua ille modus praedictus scilicet de musico & albo. musicus enim & albus nihil faciunt in idolo, homo autem & Polycletus faciunt idolum, sed accidentaliter.

D.d. Et dicuntur causaealio modo, &c. i. & estit causarum alia est vniversalis, alia propria. & iterum causarum quaedam sunt actu, quaedam potentia. potentia autem est sicut aedifica tor rei aedificandae, in actu vero est sicut aedificator, dum aedificat.

D.d. Et dicuntur tales sermones, &c. i. & modi istarum causarum scilicet propinquus & remotus, & communis & proprius non inueniuntur nisi in rebus, quarum causae sunt causatae ab aliis causis, & illae aliae causae habent alias causas, donec perueniatur ad primas causas, v. g. causa istius idoli singularis est quod est agens idolum simpliciter, aut quod est habens aliam formam. & similiter causa est materialis.

D.d. & similiter in accidemn tibus, &c. i. & etiam accidit causis, quae sunt per accidens, vt quaedam sunt propinquae, quaedam remotae.

D.d. Et etiam dicuntur istae, & illae, &c. i. & istaru causarum quaedam dicuntur secundum compositionem, & quaedam simpliciter. v. g vt non dicatur quod Polycletus tantum est faciens idolum, neque artifex idolorum sed dicatur quod Polycletus artifex fecit idolum. hoc enim componitur ex essen tiali & accidentali.

D.d. Sed multitu do, &c. i. & intendit per sex, propinquum & remotum, & essentiale & accntale& compositum & simplex. commune enim & proprium reducuntur ad propinquum & remotum. &, cum ista sex multiplicentur in duo, scilicet in potentiam & actum, tunc omnes modi causarum erunt duode cim, compositi, & simplices.

D.d. & di cuntur duobus modis, &c. i. & habentia easdem causas, aut erunt eadem specie, aut genere. Causae autem quae sunt eae dem in genere, sunt sicut reffexio quae est causa heconis, & causa iridis prima enim est conversio aeris: secun da autem est conversio radiorum. hae vero in species sunt sicut conversio radiorum, quae est causa iridis, & circuli Lunae Et forte est econuerso, scilicet quod idem ha bet diuersas causas genere. v. g. hoc, quod dicitur in causa exitus Nili. & hoc declaratum est in Analyticis Posterio ribus. Et forte istud diminuitur in isto loco.

D.d. Et differunt, &c. i. & differentia inter istum modum causarum agen tium, & agentium, quae agunt res par ticulares, est, quoniam agens, quod facit particularia, erit, & non cosequitur, suum actum: & in illo primo modo semper erunt insimul scilicet causa & causatum.

D.d. & quae habent causam, &c. idest & quae sunt huiusmodi sunt, sicut do mus & aedificator. aedificator enim est: licet non sit domus. D.d quae autem sunt in potentia, non sunt semper insimul, &c. i. causa autem quae est poten tia, cum fuerit in actu, non remane bit insimul cum suo actu. domus enim & aedificator non corrumpuntur insi mul, sed alterum corrumpitur, & re liquum manet.

Vult distinguere secundum quot modos dicitur elementum: quoniam ista nomina sunt propinqua synonymis, & communibus ap propriatis. Elementum enim non dicide causis extrinsecis: & dicitur de intrin secis, & dignius de materia. Princiium autem dignius est dici de causis extrinsecis: & causa est minor principio in hoc. principium autem est qua si vniuersalius causa, cum dicatur prim, cipium de principiis transmutationis, & de quatuor causis. Et d. Ele mentum igitur, &c. i. haec est definitio elementi, secundum quod est elementum, Per hoc igitur, quod d. ex quo res componitur primo, excludit illud, ex quo res componitur secundo. compositiones enim quae sunt in eadem re, quae dam sunt primae, & quaedam non pri mae: & primum elementum est illud, quod non componitur ex aliquo om nino. Et per hoc, quod d. & est in ea, excluditur elementum, quod trans mutatur, cum aliquid generatur ex eosicut cum caro generatur ex sangui ne, tunc sanguis non remanebit pars carnis. Et per hoc, quod d. & non di uiditur secundum formam, excluduntur elementa propria alicui spe ciei: sicut organica componuntur ex similibus. Organica enim primo conponuntur ex illis, & sunt partes eo rum: sed sunt diuisibilia secundum formam. & innuit per hoc, quod non est conditionandum vt non sit diuisibile secundum quantitatem. Et, cum deserpsit elementum, dedit exemplum, & d. sicut elementa soni, &c. i. v. g. sicut elementa syllabarum, quae diuidun tur in consonantes & vocales. istae enim literae non diuiduntur in alias diuer sas ab eis, & omnino neque secundum formamneque secundum quantitatem & cum voces compositae, scilicet dictiones dissoluentur, ad istas peruenient, & ex istis componuntur primo, & sunt in eis. Et, quia non est conditionam dum in definitione elementi, vt non sit diuisibile secundum quantitatem, d. sed si diuidantur, &c. i. sed, si elementa diuidantur secundum quantitatem, tunc par tes eorum sunt indiuisibiles secundum formam: sicut aqua, & terra, & ignis, & aer. Omnia enim composita ex istis in illa diuiduntur secundum formam, sed ista non diuiduntur in alia secundum forma, sed secundum quantitatem, & in partes consimiles secundum formam. Et ideo dicitur describendo: Partes consimiles sunt illae, in quibus definitio partis, & totius sunt similes, & in eadem.

D.d. non sicut syllabae &c. i. quod aqua, & aer non sunt sicut syllabae, quae diuiduntur in indiuisi bilia forma, & quantitate.

D.d. Dicentes igitur, quod corpora, &c. i. opinam tes igitur, quod corpora habent talia elementa, scilicet alia, in quae composita diuiduntur vltimo, & illa non diuidum tur in alia secundum formam. quidam. enim dixerunt, quod illud, quod est tale, erit vnum tantum quatuor corporum & quidam plura vno.

D.d. Et elementa linearum, &c. i. & elementa sigurarum, v.g. triangulus in sigui ris, & corpus igneum in corporibus Et forte intendit puncta secundum sententiam eorum, qui dicunt, quod li neae componuntur ex punctis. & ro pecie hoc est sententia eorum, qui dicunt, quod corpora componuntur ex corporibus indiuisibilibus. Elemen tum enim apud istos est, quod non diuiditur secundum formam, neo secundum quantitatem. & quod hoc vo catur conditio, & suppositio indiuisibilitate secundum quantitatem quam indiuisibiliras sequitur secundum formam, quae est vera conditio in definitione elementi. ideo de¬ finitio istorum propinqua est definitioni verae, vt post dicet. Deinde d. & vniuersaliter elementa omnium demonstrationum, &c. i. & hoc nomen elementum dicitur prope hunc modum de demonstrationibus, qua dam enim demonstrationes sunt de aliis demonstrationibus quasi elementa de compositis. Primae enim demonstrationes, quae componun tur ex primis propositionibus, sunt elementa omnium demonstrationum, quae componuntur ex eis. demonstrationes enim compositae dif soluuntur in demonstrationes simplices, istae autem non dissoluuntur, in alias. & quia hoc non accidit demonstrationi, nisi secundum quod est syllogismus scilicet quod syllogismi compositi dissoluuntur in simplices, d. & prit mae congregationes, &c. i. & primi syllogismi, qui sunt ex tribus termi nis tantum, sunt etiam elementa syl logismorum compositorum. Deit de d. Et etiam dicitur elementum secundum translationem, &c. i. & d. citur elementum secundum muta. tionem nominis propter similitu dinem illud, quod est minimum vnum indiuisibile secundum quantitatem & est existens in pluribus. Deinde d. Et ideo dicitur, &c. i. in quantira te. v. g. hoc, quod dicitur, quod pars indiuisibilis est elementum. Deinde d. Vnde illud nomen fuit positum &c. i. & quia elementum existit in pluribus, existimauerunt quidam quod intentio vniuersalis est elemen tum, & quod illud, quod est maioris vni uersalitatis, est magis elementum Deinde dicit: quoniam vnumquod que eorum, &c. i. vnumquodque enim eorum non habuit hoc nomen elementum, nisi quia existit in plu ribus sed quod existit in omnibus aut in pluribus, est dignius hoc nomine elciuentum. Deinde dicit: Et ideo existimauerunt quidam, &c. i. & ideo existimauerunt quidam,punctum esse elementum con porum, & quidam vnum, quia viderunt ea esse indiuisibilia, & in plu ribus. Deinde dicit: Et, quia illa, quae dicuntur genera, &c. i. & quia gene, ra generaussima non diuiduntur se cundum definitionem, cum non habeant geneus, & differentiam, & elementum est illud, quod non diuidi tur, existimauerunt quidam quod ge nera generalissima sunt elementa Deinded. & quod sunt magis in elementatione, i. & existimauerunt pro pter hoc, hoc esse in omni genere, sed magis in generalissimis, quia sunt maioris vniuersalitatis. Deinde di quod enim habet differentiam, &c. i. & causa in hoc, quod genera generalis sima sunt magis elementa quod alia ge nera, est, quia sunt simpliciora: alia enim habent differentiam. & quod habet differentiam, habet genus: & sic componitur ex duobus. genera autem generalissima non habent dif ferentias, omne enim quod habet differentiam, habet genus: & non omnequod habet geneus, habet differentiam. & hoc intendebat, cum d. & omne, quod habet geneus, non habet differentiam necessario. genera enim ge neralissima non habent geneus, nisi genus dictum multipliciter. Et forte intendit per hoc, quod d. & omne, quod habet geneus, non habet differentiam, huiusmodi genera, ista enim genera non habent differentias, cum non dicantur vniuoce de aliis, sicut vnum & ens. & testat huic expositioni hoc, quoniam opinantes vniuersalia esse elementa, non opinabantur hoc nisi in vno, & ente, & similibus. Et, cum narrauit quod elementum dicitur tribus modis: qui conveniunt in indiuisibilitate, Quo rum vnus est illud, quod est indiuisibile secundum definitionem, Se cundus illud, quod est indiuisibile se cundum speciem: & istud, aut est vni uersale, aut particulare. Et tertius est illud, quod est indiuisibile securndum quantitatem: & illud aut est vnum numerale, aut punctus, d. d. Et elemen tum est commune, &c. i. &, cum definitio elementi sit illa praedicta, quam diximus, manifestum est, quod verum elementum est communc ommnibus conpositis, quod est primum, ex quo com ponuntur omnia, & est existens in vnoquoques eorum, & in quod dissoluun tur omnia. & istud elementum debet esse causa aliorum ele mentorum. & hoc, quod dixit. est prima materia

Quia hoc nomen Natura dicit de causis: & ista scientia consyderat de causis: necesse est vt Philosophus determinet secundum quot modos dicitur, natura. Hoc nomen enim natura, quo Philosophus vtitur, est vniuersalius eo, quo Naturalis vtitur. & etiam Phi losophus debet disputare cum negamn tibus naturam esse: & etiam persru tatur de causis suis. & Auicenna putauit, quod Philosophus demonstrat na turam esse, & quod Philosophus Natu ralis accipit hoc a Philosopho. & non est sicut existimauit, & etiam declara nimus hoc in scientia Naturali. Et d. Et etiam dicitur natura illud, in quo pululat, &c. i. & intendit per pullulas cre scens ex aliqua re, & distinctum ab ea in creatura, licet sit continuum cum ea. & quia intendebat quod natura dicitur de l eremento crescentis, quod est distinctum ab eo, in quo crescit in forma & creatura, sicut embryones, & fructus in seminibus. & in hoc genere. collocantur generabilia ex se.

D.d. & est dicitur natura, &c. i. & dicitur natura illud ex quo pullulat pullulans primo, & est in eo.

D.d. pullulare, &c. i. & dicitu pullulare, omne, quod crescit in alio & est continuum cum eo, aut secundum contactum, aut secundum consolidationem, si cut embryones, qui crescunt continui cum impregnatis: & sicut fructus, & semina, qui creseunt consolida ta, aut continua cum habentibus se mina. & hoc modo collocantur par tes membrorum continuae adinuicem secundum contactum, aut secundum consoli dationem.

D.d. & inter contactum & consolidationem, &c. i. & contacta non congregantur per aliquod commune un eis, per quod fuerint vnum. consoli data autem fiunt vnum per aliquod con solidans, in quo conicant. & hoc inten debat, cum d. in consolidatis vero est vtrunque aliquid, &c. i. consolidata consolidantur per aliquod commune vtrique.

D. Exposuit hoc & d. & est illud, quod facit ea consolidata, &c. i. & il lud, quo sit consolidatio, est illud quod facit consolidata vnum secundum continuationem, non vnum secundum qualitatem. & d. quoniam consolidata non sunt vnum secundum qualitatem, sed secundum conti nuationem, econuerso miscibilibus ista enim reuertuntur in vnum secundum qua litatem & continuationem. Deinde dicit: Et etiam dicitur natura illud, ex quo fit, &c. i. & dicitur natura ma teria rei, ex qua generatur, absque eo quod transmutatur sua natura, sicut cuprum, ex quo sit idolum remanente cupro: & similiter cyphus ligneus, qui fit ex ligno remanente ligno.

D.d. Et similiter alia, &c. i. quoniam vnumquodque eorum est ex istis, & materia in eis est saluata. i. & similiter in aliis rebus generatis ex talibus rebus, quoniam natura cuiuslibet earum est natura materiae absque eo quod transmutentur. & hoc intendebat, cum d. saluata.

D.d. & secundum hunc modum dixerunt, &c. i. & secundum hunc modum naturae dixerunt quod natura rerum naturalium est natura elementorum. & ista sententia est negantium formas esse, & dicen tium substantiam nullam esse nis materiam. Et ideo Antiqui opinabantur, quod naturae rerum suint natura: elementorum. qui enim opina bantur terram esse elementum, di cebant quod naturae omnium rerum sunt terra, aut terrestria: & qui opinaban tur elementum esse ignem, dicebant quod naturae omnium rerum sunt ignis, aut ignea.

D.d. Et etiam dicitur na tura alio modo. i. & etiam dicitur na tura tertio modo illud, quod et substantia rerum naturalium, quae datur ad interrogationem factam per quid. scilicet forma. sicut quidam dicunt, quod natura rerum naturalium est for ma primae compositionis in vnaqua que rerum naturalium. qui enim opinabatur elementa non ad misce ri, & quod sunt existentia in actu in eo, cuius sunt elementa, non tenet formam rei factae ex elementis, nisi in compositione & sigura, sicut est di spositio in domo, quae fit ex lateri bus & lapidibus.

D.d. aut, sicut di Emped, &c. i. aut sicut d. Emped. quod mixtio & mutatio mixtorum in mi xto est rerum generabilium scilicet quod formae & substantiae rerum generabi lium sunt in mixtione & mutatione, scilicet in mutatione partium. Et iste homo, li cet expre sserit hoc nomen mixtio, tamen non opinabatur veram mixtionem esse, secundum quod Aris. narrauit alibi: sed se lum modo per mixtionem intende bat compositionem.

D.d. & huiusmod vocant homines naturam, &c. i. & sf gnum eius, quod natura simpliciter di de forma, est, quoniam omnes homines non dicunt in eo quod generandum est, antequam generetur, quod habeat naturam donec habeat formam & exemplar, sicut non dicunt in aliqua rerum arti ficialium esse factum, donec acquiratur forma.

D.d. Natura enim &c. naturalia enim constituuntur ex duabus naturalis scilicet materia & forma. v. g. animalia & membra animalium, vtraque enim componuntur ex materia & forma.

D.d. Et dicitur natura pri ma materia, &c. i. & natura dicitur de materia, & materia dicitur de duob modis. dicitur enim materia prima communis omnibus, & dicitur etiam materia propria vnicuque enti. D. dedit exem plum, & d. sicut res factae ex cupro, &c. i. & materia propinqua, qua dicitur esse prima in respectu alicuius gene ris, aut alicuius speciei, est sicut cuprum ad omnia facta ex eo. & materia, quae est prima in rei veritate ad omnia facta ex cupro, est aqua, si aqua est prima materia liquabilium quorum cuprum est vnum.

D.d. Et dicitur natura, &c. i. & dicitur hoc nomen na tura de formis, & de aliis substantiis, cilicede materia & composito ex materia & forma, secundum quod hoc nomen fuit transumptum, quoniam hoc nomen nam in rei veritate proprium est alicui substantiae, scilicet formae: aliae autem substantiae, quae dicuntur natura in respectu alicuius generis aut alicuius speciei, est secundum transumptio nem nominis de causa ad causatum

D.d. Manifestum est igitur, quod pri ma natura, &c. i. declaratum est igi ex praedictis quod hoc nomen natura, pri mo dicitur de substantia, quae est forma, quae est principium motus in rae bus naturalibus essentialiter & pri mo, & quod materia non dicitur uatura, ni si quia recipit istam naturam. & est motus generationis & augmenti non dicuntur naturae, nisi quia sunt viae ad istam naturam, quae est forma, & principium illi: & forma existit in eis modo simplici scilicet in motu inter potentiam puram & actum purum scilicet quod vna pars eius est potentia, & alia actu.

Dicit, quod necessitas & necessarium, dicuntur multipliciter dicitur enim illud quod impossibile est quod esse rei con seruetur nisi per illud, & est quas causa illius in permanentia eius, sicut anhelitus & cibus animalium.

Deinde d. Et etiam necessarium il lud, &c. i. & necessarium dicitur alio modo scilicet illud, quod impossibile est acquirere aliquid, aut suam priuationem, nisi per illud, siue bonum fuerit siue malum. sicut dicitur quod acci pere medicinam est necessarium, ne accidat malum: & nauigare ad Athe nas est necessarium ad recipiendum pecuniam a debitore. & hoc est acquirere malum propter bonum Et istud differt a primo: quia primum est in rebus naturalibus, & istud in voluntarijs. D. induxit tertium modum, & d. Et dicitur necessitae de actione violenta. faciens enim violentiam coget rem ad illam violentiam. sicut dicitur, quod res cogit sernum necessario ad interficiendum Platonem: & quid necessitas est contra voluntatem: & voluntas est delectabilis: & necesse tas est contristabilis: sicut dicitur de Versificatore, qui dicit quod omne, quod cocit hominem, necessario est con tristabile.

D.d. Et existimatur quod necessitas, &c i. & dicitur necessitas vera opinio, de qua impossibile est reuer ti. Opinans enim opinionem hanc non habet opinionem, vt a secunda vertatur, & est situt d. contra volunmtatem. D. induxitr quatmum modum, & d. Et etiam dicitur necessarium, &c. i. & est dicitur necessarium illud, quod impossibile est vt sit alio modo, scilicet quod impos sibile est transmutari, aut inueniri alio modo ab eo secundum quod est. & iste modus est famosior omnium istorum. et ideo d. & secundum illud necessarium dicun tur, &c. i. & ex hoc modo transumptum est hoc nomen necessarium ad omnia, quae dicuntur necessaria propter consimilitudinem veram inter illa. D. in duxit modum consimilitudinis in ter ea, & d. dicitur enim actio necessaria vel passio necessaria, &c. i. & ista, de quibus dicitur necessarium, non dicuntu necessaria nisi propter consimilitudinem, quam habent cum vero necessario Non enim dicuntur actiones necessariae nisi quia necessarium est illud, quod impossibile est vt aliquid agat aliud ab actione illa propter faciens violentiam. & illud, quod impossibile est vt ab eo inueniatur illa actio, secundum quam patitur violentiam, necesse est vt in eo inueniatur modus verae necessit tis, & est illud, in cuius natura est vt non sit alio modo.

D.d. & similiter incau sis vitae, & boni, &c. i. & similiter hoc quod dicimus de causis, quae sunt ne cessariae in vita, & inessendo bonum, istae causae sunt acceptae ex hoc modo vero. D. exposuit hoc, & d. quoniam, cum impossibile est, &c. i. impossibile est, vt inueniatur in eis bonum, aut vita, & vniversaliter generatio sine causis, sine quibus illae res dicuntur necessariae, quoniam cum impossibile est vt sint alio mo do scilicet sine illis causis, & istae sunt necessariae propter suas causas: illa autem, quae sunt necessaria propter alia, sunt ne cessaria quo quo modo. & hoc inten debat, cum d. & causa est aliqua ne cessitas. Et d hoc, quia entia neces saria in rei veritate sunt illa, quae sunt necessaria per se sine causa. & ideo descriptio necessarij est, illud quod im possibile est vt sit alio modo. Et hoc diuiditur duobus modis: Quorum vn est iste, quod impossibile est vt sit alio modo per se. & est hoc necessarium simpliciter: quod quidam Moderni appellant ineuitabile inesse. Secun dus est illud, quod sit propter aliud, secundum quem modum dicunt quidam Moderm debitum, & necessarium per aliud. Et, cum induxit hunc modum modorum necessariorum, d. haec igi tur est declaratio, &c. i. & declarat ra tionem necessarij, & facit eam etiam intelligi in omnibus rebus necessarijs hoc, quod impossibile est vt sit alio modo ab eo secundum quod est. & hoc est illud, secundum quod est simplex non compositum.

D.d. Et causa eius prima, &c. i. & causa rerum, quae impossibile est vt siut alio modo, est pars media accepta in syllogismo concludente, quoniam, si terminus medius fuerit de natura possibili, erit illa res de natura possibili: & si suerit de natura necessaria erit illa res de natura necessaria. Et hoc etiam est duobus modis: au vtterminus medius sit causa illius: & tunc non erit ex rebus, quae sunt necessariae, nisi propter hoc, quod causae eorum sunt, necessariae. & si terminus medius non fuerit causa, erunt illae res necessariae per se, non per causam dantem eis necessi tatem, & istae res sunt simplices, quae non habent causas.

D.d. Manifestum est gitur, &c. i. declaratum est igitur quod ens necessarium in rei veritate est simplex, quod non componitur ex ma teria & forma. & quod impossibile est vt sit multis modis. & similiter est impossibile, vt sit alio modo ab eo, secundum quem est. quam, si esset possibile vt esset alio modo, possibile esset vt ef set multas modis. Et dixit hoc, quo niam, si fuerit possibile, vt substantia eius. mutaretur in alium modum non erit illic natura cogens vt mute tio non sit in multos modos. quoniam scilice fuerit possibile mutari in aliquam specien, tunc natura eius erit de na: u ra possibilis recipientis multas species

D.d. Si igitur sunt res simplices, &c. idest si igitur sunt entia simplicia, & aeterna, & immobilia, vt declaratum est alibi, nullum eorum acquiret esse necessarium ab aliquo alio in eis, neque est extra naturam. Et dicit hoc: quia in compositis i est natura addita natu rae componentium, scilicet illud, quod fit ex compositione.

Dixit per accidetas, sicut nauiga eor & musicus. v. g. quando accidit, quod ali quis sit nauigator. & musicus. dicit enim quod nauigator & musicus sunt, idem per accidens. nauigator enim & musicus sunt differentiae accidentales essentiae illius, de quo dicuntur scilicet hominis Et d. hoc. quam, si essent differentiae substantiales eius, de quo praedicantur, tunc congregatum ex eis esset vnum essentialiter: sed sunt accidentia subiecti. & hoc intendebat, cum dixit, quoniam acci dit nauigatori musicum. i. & haec due sunt vnum per accidens, quia accidunt vni.

D.d. Et similiter dicitur vnum per accidens, &c i. & similiter dicitur vnum per accidens de genere, quod est vnum cum aliquo accidente magis particu lari. v. g. dicere, iste est homo musi cus: aut dicere quod homo, & homo musit cus sunt vnum. Deinde dedit modum, secundum quem congregatum ex istis est vnum per accidens, & dicit, aut quia musi cus, &c. i. aut quia musica accidit am bobus hominibus, qui sunt subiecta, scilicet homini, qui est tanqui geneus, & homini cui accidit musica, quoniam isti duo homines, vniversalis, & particularis scilicet cui acci dit musica, sunt vnum essentialiter. & musica accidit particulari: ergo accidit vniversali. Aut dicitur quod homo musicus est vnum, quia humanitas & mul sica accidunt vni particularium & in vno. Et, quia hoc non est simile dicere, quia aedificator & musicus sunt vnum, quia sunt in vno subiecto, dedit differentiam, & d. sed esse vtriusque, &c i. sed esse humanitatis & musicae in vno scilicet particulari non est eodem mo do: sed vnum istorum est tanquam geneus in eo, quod est sub particulari, & am bo sunt de natura substantiae, scilicet huma nitas existens in homine particulari, & aliud est tanquam accidens scilicet musica existens in isto particulari, sicut accidens existit in suo subiecto & pal sio. Et dixit hoc, quoniam dicere, quod mul sicus & aedificator sunt vnum per acci dens, est quia existunt in vno particulari, & eodem modo, & habent ean dem naturam. scilicet naturam accidentis, humanitatem autem & musicam existere in vno particulari non est sici hoc enim est substantia, hoc autem acciis.

Dixit Arist. quod vnum per se & essen tialiter, quoddam dicitur vnum, quod est continuum, & continuum aut est per conglutinationem, aut per ligamentum, aut naturaliter, sicut linea, & superfi cies, & corpus.

D.d. & linea, si fuerit tortuosa, &c. i. & continuum naiuirciter. aut est rectum, aut tortuosum, siue curuum, sicut erus, & multa mebra, in quibus est tortuositas.

D.d. Et isto rum, &c. i. & eorum, quae dicuntur vnum per continuationem, magis est vnum illud, quod est continuum per naturam, quam illud, quod est continuum per artificium, v.g. per ligamentum, aut per conglutinationem.

D.d. Et dicitur continuum illud, cuius motus, &c. i. & dicitur continuum in rei veritate illud, quod mouetur ex se vno motu, in quo non est possibile vt sit motus alterius mo di, sicut est motus corporis coelestis, D. narrauit qualis est vnus motus, & dixit: & dicitur vnus motus ille, qui non diuiditur neque secundum tempus i. ist quia non diuiditur neques secundum tempus, neque secundum intentionem, scilicet quia non erit in duobus temporibus, neque erit in duobus rmotis, licet sit in vno tempore.

D.d. Et continua per se sunt illa, &c. & hoc, quod dixit, manifestum est: & est, quod corpa¬ continua sunt illa in reiveritate per tactum & visum continua. & forte erunt necessarij isti duo sensus scilicet quia vnus iuuat alterum. & multotiens coniunguntur corpora per artificium, talimodo quod tactus & visus falluntur, & reputant ea esse continua. & caum hu ius est, quia continuatio est de ensi bilibus communibus.

D.d. illa autem, quae sunt perfectae continuationis, &c. i. illa autem, quae sunt perfectae continuationis, sciliceper naturam dicuntur vnum, licet non sint recta, sed in eis fuerit aliquator tuositas, sicut erus, & cora,. scilicet quia di vnum erus, & vna eoxa.

D.d. possi bile. est enim vt crus non sit vnum, i. & tor tuosum minus est vnum, qui a possibi le est diuidi crus in duas partes, & non remanere vnum. scilicet in loco tortuositatis.

D.d. & dicitur, quod linea recta, &c. i. & linea recta magis vnum est qua tor tuosa, quoniam tortuosa est quasi compo sita ex duabus lineis. in linea enim tortuosa sunt tria puncta, cum habuerit angulum: & ideo dixit: & dicitur quod linea tortuosa, &c. i. & digitur quod linea ha bens angulum est vna vno modo, & non vna alio modo. secundum enim quod term natur a tribus punctis, est non vna sed secundum quod vnum extremorum est apud angulum, est vna: econtrario de linea recta. D. dedit causam in hoc. & d. possibile enim est, &c. i. par tes enim lineae tortuosae, cum mouentur secundum totum, non mouentur partes aequaliter, sed quaedam citius quibusdam. & sic iudicatur de illa quod motus partium sunt insimul, quia motus est in eodem tempore, & non insimul, quia diuersantur in velocitate & tarditate. linea autem recta mouetur secundum totum insimul Et potest intelligi quod, cum linea tor tuosa mouetur, potest distingui al tera linearum. ab altera apud angus lum, & non mouebuntur insimula quod impossibile est in linea recta. Et intelligendum est hic per lineam, corpus: linea enim non mouetur.

D.d. & nullum corpus habens magnitu dinem, &c. i. & nulla magnitudo re cta inuenitur, cuius quaedam pars, quiescat, & quaedam moueatur, ficut inuenitur m linea habente angulum, quia est composita ex duabus lineis.

Idest, & dicuntur. num illa, qui sunt vnum secundum formam, & diuisibilia secundum quantitatem, & sunt il la, quae sunt consimilium partium, quae partes conueniunt in nomine & definitione. & ista, sicut d. non diuiduntur secundum subiectum & secundum locum Et, quia forma, in quae conueniunt aut est vltima forma, quae est finis in generatione, aut forma prior ista deuit exemplum de postrema forma scilicet per quam vocatur compositum scilicet v. g. per quam vinum dicitur vinum, & aqua aqua. partes enim aquae sunt aqua, & vini vinum. D. dedit exemplum eorum, quae conueniunt in forma remota a postrema forma sicut aqua & oleum, quae conueniunt in forma liquiditatis & hoc intendebat, cum d. subiectum enim omnium istorum est vnum, & omnia aut sunt aqua, aut aer.

Sermo eius in hoc capituso manifestus est, & est, quod hoc nomen vnum dicitur de speciebus, quae conueniunt in genere. v. g. quod homo, & equus, & ca nis sunt vnum in animalitate. Et quia geneus est simile materiae, d. & prope istum modum, &c. i. & conuenit cum isto modo modus, secundum quem dicunt aliqua esse vnum in materia. v. g. quod canis, & equus, & asinus, & animalia anhelantia, & am bulantia sunt vnum, in eo quod sunt exsanguine, aut ex carne, & osse. Et quia eorum, quae sunt vnum in ge nere, aut sunt vnum in genere, propinquo, aut vnum in genere remoto, dixit: Ista igitur forte dicuntur, &c. i. ista igitur dicuntur forte esse vnum in genere propinquo, sicut dicimus quod homo & canis sunt vnum in animalitate, & isopleu ros & iloscheles sunt vnum in siguratione. & d. cum sint postrema forma superioris generis, i. postremae species. species enim postremae sunt vltimae formae, in quas genns superius diuiditur, sicut sigura, quae in postremo diuiditur in trmangulos. D. dicit: dicuntur enim sigura, &c. i. & sigura est geneus supius & remo tum a speciebus triangulorum, quia non sunt sigurae propter hoc, quod sunt triangulus scilicet propter hoc, quod com gregantur in sigura: sed propter hoc, quo congregantur in triangulo. & ista est forma generis remoti.

D.d. & non dicuntur idem triangulus i. quod trian gulus, aut isocheles, aut isopleuros dicuntur esse vnum per siguram, i in genere remoto. i. quia triangul non est vltima species. & hoc inten debat, cum d. & non dicuntur triarn gulus idem. i. non triangulus simpliciter est hoc, quod inuenitur collocari sub sigura mediante collocationem eorum sub vltima specie. quoniam, si ita esset, tunc non esset medium inter illum & figuram.

Idest, & dicitur etiam hoc nomen vnum de illis, quorum definitiones diuersae non distinguuntur a definitione alterius, quod est commune eis. definitio enim cuius libet talium non distinguitur a definitione subiecti, scilicet quia definitio subiecti sumitu in definitione cuiuslibet eorum. Et hoc est, quod d. quae significat quid est, quia definitio non dicitur definitio, nisi cum sigenat essentiam rei & d. omnis enim definitio diuiditur in se: quia de finitio semper diuiditur in duas partes, cilicetin genus & differentiam: & vtrunque isto rum diuiditur in definitione alterius rei, scilicet subiecti eorum. & hoc est proprium cuiuslibet definitionis, diuid scilicet in duas partes ad minus. & d. hoc, quia ista est causa, quare definitiones compositae perueniunt ad definitiones vnius rei: sicut accicit in definitioni bus specierum condiuidentium. scilicet quia perueniunt ad definitionem vnius rei, quae est superius gens scilicet generalissimum,

D.d. & secundum hunc modum augmentabile, & diminuibile. i. & hoc modo sunt res diuersae secundum definitionem & vnum secundum subiectum, sicut augmen tabile & diminuibile. Illud enim, quod recipit augmentum & diminutionem, sumitur in definitione augmenti & diminutionis.

D.d. & est definitio est vna, &c. i. & ex hoc modo etiam sunt de finitiones superficierum diuersarum, quae conveniunt in definitione supficiei, qua superius geneus est. & d. planarum ad excludendum concauas & conne xas. istae enim supeficies non conueniunt in eadem definitione, sicut linea recta & curua non conueniunt in eadem definitione. & iste est alius mo dus ab eo. secundum quem dicitur vnum secundum formam. D. induxit alium modum magis famosum, & magis verum, & d. Et dicitur vnum modo simplici, &c. i. & dicitur vnum de eo, quod non diuiditur secundum definitionem, neque secundum tempus, neque secundum locum, & vniversaliter neques aliquo modo diuisionis. & quod ex istis est substan tia, aut declarabitur quod aliqua substan tia est talis, illud est dignissimum hoc nomine vnum. Et debes scire, quod illud, quod est huiusmodi, est in quantitate tantum, sed, si non habet situm, est principium numerorum. &, si habet, est punctu, & illud, quod est tale in vnoquoque genere, est simplex in illo genere. & hoc declarabitur magis post. Deinde d. Et dicitur estiam vnum, &c. i. & est dicitur vnum de indiuiduo, quod non diuiditur in partes homogeneas cum toto in de finitione. v. g. quod iste homo demonstratus non diuiditur in partes, quarum vnaquaeque est homo. & est hoc commune omnibus corporibus organicis. & hoc intendebat, cum d. quod non habet diuisionem secundum suam speciem, i. quid non diuiditur in partes, quae sunt suae speciei. v. g. quod homo non diuiditu in partes, quae sunt homo, nec manin manus. & hoc est vnum secundum siguram, & compositionem.

D.d. & vnum animal, &c. i. quod vnum animal non diuiditur in multa animalia.

D.d. & vnum os, &c. i. & os diuiditur in ossa. & hoc est vnum per continua tionem. i. quoniam vnum secundum continuationem diuiditur in partes, quae sunt etiam continuae: & similiter etiam vnum in numero ex corporibus consimilium partium, econtrario de vno secundum totum, sicut est dispositio in corporibus organicis.

D.d. & multa dicuntur vnum, &c. i. & illa, quae sunt vnum secundum naturam, sunt illa, quae recipiunt vnum idem. v. g. omnia, quae recipiunt malleationes: dicitur enim, quod materia eorum est vna, aut illa, quae patiantur ab eodem eadem passio ne. v. g. quae liquescunt per calorem: dicuntur etiam habere vnam mate, riam. & etiam illa, quae transmutan tur vna transmutatione. v. g. quae li quefiunt aut humefiunt. & vniversaliter qua transmutantur inuicem, dicuntur ha bere vnam materiam. & similiter i la, quae attribuuntur vni subiecto, v. gr. linea & cuprea, & aquosa, & a rea. Deinde d. Et illa, quae dicuntur vnum, &c. i. & illa, quae dicuntur vnum modo priori, sunt quae dicuntur vnum per continuationem, & vnum per formam, & vnum secundum to tum & completum. & illa, quorum formae sunt vnum, sunt cum hoc se parata in loco, in tempore. & in hoc differunt a consimilibus in partibus quorum totum & pars vnum sunt in definitione, & forma. Deinde d. ratiocinando: dicimus enim, &c. i. & signum huius, quod vnum dicitur de continuo, & forma, & de illo, quod est totum. scilicet non diminutum, est, quia multitudo dicitur de rebus discretis diuersis secundum formam: & non dicitur, vnum de illo, a quo diminuitur ali quid ex eis, per quae est totum & conpletum, verbi gratia ab illo, de quo non diminuitur aliquod mebrum Deinde d. illud igitur, quod non est totum, &c. i. & differentia inter vnum secundum continuitatem, & vnum secundum totum & perfectionem non dicitur, esse vnum per continuationem par tium, sed per suam formam. nihil enim diminuitur ab eo ex eis, quibus est vnum. v. g. sotular, quod dicitur vnum per suam formam completam non per continuationem par tium. & ideo, si ex eo diminuitur ali qua pars, non dicetur vnum. linea autem & corpus dicitur vnum, licet ex eis diminuatur aliquid.

D.d. Et secundum hunc mo dum dicitur, &c. i. & quia vnum secundum totum est perfectum, cui impossibile est adde re vel diminuere remanente eodem id eo linea circuli est magis perfecta in vnitate. circulum enim impossibile est re cipere augmentum, vel diminutio nem remanente circulo. & ideo dicitur quod linea non circularis est diminuta, & circularis est perfecta. & similiter de corn pore. & ideo corpus coeleste est vnum per continuationem, & per formam totalem, & per motum vnum conti nuum: vt ipse post dicet in tractatu Quinto. & ideo non remanet totum vnumquodque: praedictorum, quando aliquid diminuitur ab eo. & hoc intendebat cum dixit, quod linea est perfecta, in qua est totum, i. in qua sunt omnes partes, ex quibus constituitur.

Dicit: Et essentia vnius, &c. i. & definitio vnius est principium numerorum, non numerus. Deinde d prima enim mensura est principium. i. & vnum est principium nu merorum, quia res non mensuranm tur primo & essentialiter, nisi per primum, quod est in eis indiuisibileex quo componuntur. oportet igi tur, vt omne mensurans primum sit principium. scilicet in omni genere, in quo inuenitur primum in esse, & in co¬ gnitione.

D.d. & illud, quo primo scimus, &c. i. & mensura in omni re est magis manifesta apud nos. quo niam per illam cognoscitur mensu rabile, & propter istud cognoscunreliqua in illo genere. Deinde d. Et principium igitur cognitionis, &c. i. & cum vnum est mesurans: & mensurans est principium cognitionis in omni re: consequitur, vt vnum in omni genere sit principium cogni tionis in illo genere. Deinde dicit: Et non vnum in omni genere est idem, &c. i. & vnum in omnibus ge neribus, per quod cognoscitur vnum quodque geneus, non est eiusdem naturae, sed in quolibet genere differt a se in alio. v. g. quod vnum in mu sicis est tonus, & in dictionibus con sonantibus est syllaba consonans, & in vocalibus syllaba vocalis. Et similite vnum in poderibus est aliquod pots dus minimum secundum sensum & vnum in motu est motus velocis simus. v. g. motus diurnus. Deinde d. Et in omnibus est vnum illud, quod non diuiditur. i. & vnum vniuersaliter, quod collocatur in hoc gene re, est illud, quod non diuiditur, aut secundum quantitatem, aut secundum for mam, & qualitatem. Quod igitur omnino non diuiditur in quantitatem neque habet situm, dicitur vnum, quid est principium numerorum: & si habuerit situm, dicitur punctus. punctus enim habet situm, quia est finis & principium lineae.

D.d. & quod diuiditur vno modo, &c. i. & quod habet situm, & non diuiditur nis vno modo dicitur linea: & quod di uiditur duobus modis scilicet longitudit ne & latitudine, dicitur superficies: & quod diuiditur tribus modis scilice longitudine latitudine & profundi tate, dicitur corpus, & est vnum secundum totalitatem scilicet perfectum.

D.d. & dicunt ista econuerso, &c. i. & intendit per hoc istas esse definitiones, quia con uertuntur. D. incoepit diuidere vnum alio modo, & d. Et etiam istorum, &c. Deinde incoepit exponere vnum quodque istorum & d. Et illa, quae sunt vnum numero, &c. i. Et vnum nul mero dicitur de illo, cuius est mate ria vna. & differentia inter illud, & vnum, quod est principium numerorum, est quia hoc vnum est in ma¬iori teria, & vnum, quod est principitu numeri, non est in materia. Deinde d. Et illa, quae sunt vnum secundum formam, &c. i. plura numero scilicet in materia, qua sunt vnum secundum formam, sunt illa quo rum definitio est vna. & ista sunt, qua sunt vnum secundum vnam speciem, quae diuiditur in indiuidua.

D.d. Et qui sunt vnum genere, &c. i. & illa, quae dicuntur vnum genere, sunt quae collocantur sub vno praedicamento. & hoc intendebat, cum d. quorum sigura praedicamenti est vna. Et dixit hoc: quia res, quae sunt vnum secundum formas, quaedam sunt vnum secundum formas speciales, quaedam secundum generales.

D.d. Et illa, quae sunt secundum aequalitatem, &c. i. & illa dicuntur vnum, quae sunt vnum secundum propor tionalitatem. sicut dicitur, quod, proportio Hectoris ad ciuitatem, & gubet natoris ad nauem est vna. Deinde d. Et ista postrema semper consequum tur prima. Et intendit per prima ma gis vniuersalia: & per postrema ma gis particularia.

D.d. Isicut dicimus, &c. i. quod omne, quod est vnum nume ro, de necessitate erit cum eo, a quo differt in numero, vnum etiam in specie v.g. quia Soc. est vnum numero, contingit vt ipse sit cum Platone vnum in forma.

D.d. & quod est vnum in for ma, &c. i. & prima eorum consequum tur postrema, secundum quod consecutio non conuertitur in istis. quod enim est vnum in specie, non est vnum in nu mero. vnum enim in specie ad minus di vere de duobus in numero. & dixit vere: quia accidit vt vnum in specie sit vnum in numero, quando de specie non inuenitur nisi indiuiduum

D.d. & omne, quod dicitur vnum secundum formam, &c. i. & omnia, quae sunt, vnum secundum speciem, sunt vnum secundum genus. v. g. quia Socrates & Pla to sunt vnum in specie, sunt vnum in genere, scilicet in animalitate, & non con uertitur. Deinde d. & omnia, quae sunt, vnum secundum aequalitatem, &c. i. & omnia, quae sunt vnum secundum proportionem, sunt vnum secundum genus, & non conuertitur. & hoc fuit ita, quia aequalitas non est aliquod genus.

D.d. Manifestum est igitur, &c. i. & cum declaratum est, quod vnum dicitur multis modis: & multitudo opponitur vni: manifestum est, quod multitudo dicitur multis modis, cum omne vnum habeat multum, cui op ponitur. Deinde dedit exemplum de quibusdam praedictis, & d. quaedam enim, &c. v. g. quia iam declaratum est, quod vnum eorum, de qui bus dicitur hoc nomen vnum, est continuum. i. & etiam de illis, quorum materia est una, aut geneus, dicetur etiam multum de oppositis isto rum. dicitur enim de his, quae sunt non continua, & de illis, quorum materia est non vna propter diuisibilitatem ma teriae, aut secundum formam in specie, aut sedm formas diuersas secundum conrrarietatem Et hoc intendebat, cum dixit, quod ma teria eorum diuiditur secundum formam, &c. i. & illa, quae dicuntur plura secundum materiam, quaedam dicuntur quia materia eorum, diuiditur in qui E busdam secundum formam specialem, & in quibusdam diuiditur secundum formam contrariam.

D.d. quia definitiones, &c. i. & formae, secundum quas diuiditur materia, sunt diuersae: quia formae, quae quiditates rerum significant, sunt multae.

Quia ens dicitur de illo, de quo dicitur vnum: & vnum dicitur de illo, quod est vnum per se, & vnum per accidens: ita etiam fuit dispositio entis. & ideo incoepit primo notificare modos en tis, quae sunt entia per accidens, & d. Ens dicitur, &c. i. sicut dicimus, quod illud, quod est iustum, est musicum. scilicet idem, ista enim identitas est per accidens: quia accidit vnum alteri, & ambo vni subiecto, quod defert musicam, & iustitiam. Haec igitur est intentio vnius modi. & suum exemplum est, quod dixit, omnis musicus est iustus Secundus autem modus est, sicut di cimus, quod homo est musicus, aut quimusicus est homo. & iste modus di citur vnus per accidens, aut quia ho mini musicum accidit, quod est tanquam genus: aut quia musica & humanitas accidunt sibi inuicem vnum al teri, quia sunt in vno subiecto, scilicet in homine, in quo existit musica per accidens. sicut dicimus, quod omnis mul sicus est homo. sed vnum istorum inest per accidens subiecto, in quo conueniunt, & aliud essentialiter. econtra dispositioni in primo modo, in quo dicimus, quod musicus est albus. Hoc igitur, quod dixit: Ista. eni dicuntur modo accidentali, &c. est exemplum ad dicendum, quod musio est albus, & non ad dicendum, quod ho mo est musicus. Deinde congrega uit ambas intentiones. Et d. Entia igi tur, quae dicuntur modo accidentali, &c. & intendit per illa, quae ambo sunt vnius entis, sicut albus, & musicus, quae sunt vnius rei, cui accidit vt sit alb & musicus. Deinde d. aut qui a non, scilicet scut dicimus quod musicus est homo. illud enim, in quo est musica accidentaliter scilicet homo, idem est cum homine vniuersali. & similiter est, cum dici mus, quod homo musicus est. intentio enim istius hominis est homo, cui accidit quod sit musicus. Et determinandum est in eis, quae dicuntur idem essentialiter. hoc, quod sunt duo essentialiter vne modo, & idem essentialiter alio mo do. sicut dicimus, omnis homo est animal homo enim essentialiter differt ab anima li in vno modo, & sunt idem essen tialiter alio modo.

Cum declarauit modos entis, quod est secundum accidens, incoepit declarare secundum quot modos dicitur ens essentialiter. & d. Et dicuntur entia, &c. i. & intendit per siguras ge nera praedicamentorum. scilicet dictiones significantes genera praedicamento rum. Deinde d. sunt enim secundum nume rum, &c. i. dicitur enim ens secundum numerum, secundum quem dicuntur praedicamenta.

D.d. quaedam enim &c. i. & hoc nomen ens dicitur de omnibus, de quibus di cuntur praedicamenta: quia quod significat hoc nomen ens, idem videtur cum eo, quod significant dictiones praedicamentorum. D. numerauit praedicamenta, & d. Quaedam igitur praedicamenta significant quid, &c. i. & tacuit praedicamentum situs, & habitus proprer abbreuiationem sernionis, aut quia latent.

D.d. & signi ficatio vniuscuiuslibet istorum, &c. i. & significatio vniuscuiuslibet no minum nouem accidentium cum sua significatione super illud accidens est significatio super vnum praedica mentum. scilicet praedicam entum substan tiae. non enim est differentia intel dicere in praedicamento qualitatis quod homo est sanus, & quod homo: est in sa nitate. Et intendebat per hoc notif care, quod nomen denominatiuum non significat in propositione, cuius subiectum est substantia, & cuius praedicamentum est denominatiuum v.g Socrates est albus, substantiam & accidens, aut substantiam, in quae sit accidens. Sicut existimauit Auic. qui, cum vidit, quod haec dictio albus si gnificat aliquid, in quo est albedo, quod primo significat subiectum, & se cundo accidens. Sed est econuerso, primo significat accidens, secundo subiectum. accidens enim innatum est existere in subiecto. Et, si esset sicut dicit scilicet quod albus primo significat corpus, tunc idem esset dicere Socrest albus, quod dicere Socra. est corpus album, & idem esset dicere corpus album & album corpus: & sic in in¬ finitum. quoniam, cum dicimus hoc voca bulum album, collocabitur in eo con pus. Et, cum d. quod hoc nomen ens dicitu de decem praedicamentis, dixit: & etiam ens significat essentiam, &c. i. & hoc nomen ens etiam significat illud, quod significat dicere aliquid esse verum. Cum enim dicimus aliquid esse, de monstramus ipsum esse verum, & quando dicimus aliquid non esse, demon stramus ipsum non esse, scilicet ipsum esse falsum.

D.d. & similiter est in affirmati ua & negatiua, &c. & intendit per ens illud, quod sonat verum aut simpliciter aut composite scilicet in quaesito singula ri & composito. in propositione au tem composita, sicut dicimus, quod So crates est musicus, aut Socrates non est musicus: in quaestione autem simplici, sicut dicimus, vtrum Socra. sit aut non sit. & vniversaliter hoc nomen ens non significat nisi verum.

D.d. sicut dicimus, quod Socr, &c. i. & similiter in affirmatiua, cum demonstrabimus esse per affirmationem, in qua est haec copu la, & demonstrabimus esse ipsum ve rum. v. g. Soct. est musicus. &, cum demonstrabimus ipsum esse per ne gationem, demonstrabimus ipsum non esse verum. v. g. Socra. non est albus. hoc enim demonstrat, quod dice re ipsum esse album, non est verum, Et hoc intendebar, cum d. & dicere, quod Soer. non est albus, & hoc non est verum. i. & dicere, quod Socra, non est albus demonstrat quod dicere ipsum ef se album non est verum. Sed debet scire vniversaler quod hoc nomen ens, quod significat essentiam rei, est aliud ab en te, quod significat verum. & ideo ex positores diuersantur in quaesito sin plici scilicet dicere verum aliquid est in se cundo Topicorum, vtrum collocet in quaestionibus accidentis aut generis, Qui enim intelligit de ente illud, quod est commune decem praedicamentis, d. quod collocatur in quaestionibus generis: & qui intellexit de ente illud, quod intelligitur de vero, d. quod colloca tur in quaestionibus accidentis. D. d. & sicut dicimus, quod diameter est aequalis &c & hoc est aliud exemplum quo vtitur in hac intentione. id it quod dicere quod diameter est assymeter costae, & hoc esse verum, significat quod diameter est symeter costae, est fal sum. Et intendebat distinguere inter hoc nomen ens, quod significat copulationem in intellectu, & quod significat essentiam, quae est extra in tellectum.

D.d. Et etiam quaedam entia sunt potentia & quaedam actui. & dicitur hoc nomen ens de ente, quod est actu extra animam, & de ente, quod est potentia, quaedam enim dicuntur visa, quando videntur actu: & quaedam dif cuntur visa, quia possunt videri in actu. Et similiter sciens quandoque dicitur sciens quando vtitur scientia: & talis est sciens in actu: & dicitur sciens, quando non vtitur scientia. scilicet sciens in potentia propinqua. Et hoc intendebat cum d. & si militer est de scientia, &c. i. dicimus enim scientem illum, qui habet po tentiam, qua vtitur scientia, licet non vta tur: & dicimus scientem illum, qui vtitur scientia, quando vtitur illa.

D.d. & dicitur quiescens, &c. i. & similiter quiescens dicitur quiescens in actu, & est illud, quod quiescit: & dicitur quie scens in potentia, illud, quod non quod scit: sed habet potentiam, vt quie scat. Deinde dicit: & similiter in uenitur actus & potentia in substan tia, & in forma. dicimus enim quod in lapi de est idolum Mercurij & semilineae & hic fuit diminutio. & intendit, quo similiter inuenitur actus & potentia in sub¬ stantia, & in forma. dicimus enim quod in la pide est forma Mercurij, & in poten tia & actu. potentia autem quia habet na turam recipiendi formam Mercurij, actu vero quia recipit illam.

Cum determinauit quot modis: dicitur ens, & vnum eorum, de quibus dicitur est substantia, & substantia dici tur inultis modis, incoepit etiam diuide re illos modos: & d. Et dicitur sub stantia, &c. i. & substantia dicitur de omnibus corporibus simplicibus, & de compositis ex his, vt minerae, & plantae, & animalia, & de membris istorum. Et, cum declarauit hoc per exem plum, incepit declarare illud per definitionem, & d. omnia enim ista, &c. & intendit neque in subiecto. & ista est definitio indiuidui substantiae. Et quasi dicat, substantia dicitur primo deillo, quod non dicitur de aliquo, neque est in aliquo, & alia dicuntur de eo. & hoc dicitur indiuiduum substantiae, & hoc appellatur in praedicamentis prima substantia. Et forte intendit, per hoc, quod d. de, aliquam intentionem in ea. & secundum hoc iste sermo continet primas substantias, & secundas.

D.d. Et dicitur etiam &c. i. & hoc dicitur substantia de illo per quod indiuiduum substantiae sit sub stantia. scilicet de forma, per quam sit substantia, sicut anima in animato. &

D.d.t exemplum de anima, quae est forma in substantia in actu, econtra de formis simplicium.

D.d. Et etiam dicitur substantia de illo, quod est subiectum animae, v. g. de corpore. animalium. & haec est substantia modo materiae.

D.d. et habentia definitio nes, &c. i. & dicitur hoc nomen substantia est de definitione & in rebus habenti bus definitiones.

D.d. & per quorum priuationem, &c i. & dicitur substantia de rebus, quae sunt priores secundum definitione rebus scusibilibus, de quibus quidam opinantur illas esse substantias rerum sensibilium. quoniam, quando intellectus abstulerit eas, auferentur cum eis res sen sibiles, sicut est dispomeo de corpore sim plici cum corpore sensibili, & de supficie cum corpore, & de linea cum supeficiae. et, quia Arist. non opinatur hoc, d. quidam enim existimant, &c. i. & quidam appellant istas substantias, quia existimant quod illud, per cuius priuationem secundum iutellectum priuatur aliquid, debet esse substantia illius. & io appellauerunt istas substantias. vnde quidam singunt, numerum esse substantiam entium

D.d. Et etiam dicitur illud substantia. quod significat quid, &c. i. & dicit substantia de illo, quod datur ad in terrogationem factam per quid in vnaquaque rerum. & haec est substan tia cuiuslibet rei. Deinde d. Accidit igitur vt substantia, &c.

Et vnum eorum, de quibus dicitur I& ante & post, est illud, quod est principium primum in vnoquoquis generumverbi gratia principium in genere substantiae, & in aliis generibus. & vniversaliter dicitur ante de omni principio terminato, & de omni, quod est propinquius alicumi. scilicet principio terminato

D.d. aut modo simplici, &c. i. & primum principium, de quo dicitur, & de cuius propinquo ante, aut est pri mum simpliciter, aut naturaliter, aut secundum relationem, aut secundum locum, aut secundum tempiis, aut secundum suum esse. Deinde dedit exemplum de illo, quod est prius secundum tempus, & d. Et etiam dicitur aute secundum tempus, &c. i. & illud, quod est prius in tem pore praeterito, est illud, quod magis distat a praesenti. sicut dicitur quod bellum Troianum fuit ante bellum Medorum.

D.d. & in futuro est illud, quod est praesenti propinquius, &c. i. & prius in tempore futuro est econtra priori in tempore praeterito. prius enim in tempore futuro est propinquius praesenti, sicut dicitur praesenti in praeterito: aut est remotius a praesenti, sicut Agamenon a Caesare.

D.d. & praesenti vtitur hoc, tanquam primo, & posteriore principio, idest in priori & posteriori. non enim est principium nailiter, sed positione.

D.d. Et dicitur ante secundum motum, &c. idest & intendit per primum moto rem primam generationem hominis. puer enim est propinquior primae generationi viro. D.d & ista principia sunt modo simplici, &c. i. & ista initia, in quorum respectu dicitur post & ante, sunt initia simpliciter non secundum rela tionem, sed alio modo.

D.d. Et dicitur ante, &c. i. & dicimus quod dicuns est ante dnumnatum, quia diuns est in digniori omni dine. & vniversaliter dicitur ante, illud, quod est fortius & dignius, & est illud, quod cogit illud, quod est post, vt volunm tas eius consequatur voluntatem suam adeo quod, si illud, quod est prius, non moueatur, non mouebitur illud, quod est post. & initium, secundum quod dicitur hoc ante & post, est voluntas. quondo scilicet voluntas debilioris consequitur voluntatem fortioris. & hoc intendebat, cum di & voluntas est initium.

D.d. Et di cuntur aut secundum ordinem, &c. i. quod illa, quae existunt insimul, non possunt imaginari priora & posteriora, nisi respectu alicuius positi in eis, tanquam vnum & principium. scilicet consyderando suum ordinem de illo, & suum on dinem adinuicem. Dicimus enim in acie hominum quod secundus est ante tertium in respectu primi, qui est in capite. & similiter dicimus, quod tale neuma est an tale in respectu alicuius primi in eis neumatibus.

D.d. & diuersantur secundum definitionem. i. & diuersantur secundum definitiones, & nomina in respe ctu illius vnius. illud enim, quod com sequitur illud vnum, dicitur secundum, & quod consequitur secundum, dicitur tertium, & indifferenter, siue differant in no minibus, & definitionibus habitis, secundum quod sunt aut conueniunt. non enim habent ante & post nisi secundum on diniem: ordo ant non fit nisi respectu ali cuius primi positi aut subintellecti.

D.d. Et dicitur ante alio modo. & d. hoc, quia illud, quod est notius apud nos scilicet prius in cognitione, nonn est prius in esse: & ideo iste modus est alius a prioribus modis.

D.d. Et etia dicitur ante secundum definitionem, & sersum, &c. i. & illa, quae dicuntur ante secundum comprehensionem, diuersantur ab intellectu & sensu. in intellectu enim notius est vniversale quae particulare: in sensu autem econuerso.

D.d. Et secundum defini tionem accidens etiam, &c. i. & accidens etiam prius est in definitione rerum compositarum ex substantia & accidente. definitio enim compositi ex istis constituitur ex istis duabus partibus scilicet substantia & accidente, & par tes cuiuslibet sunt priores illo, qui sumuntur in ipsa definitione. v. g quod homo & musicus sunt priores de finitione hominis musici. & cum hoc homo est prior musico: musicus enim non erit nisi homo fuerit.

D.d. Et etiam dicuntur ante passiua, &c. i. & dicitur, quod passiua passionibus proprijs sunt ante passiones & acentiasicut dicitur, quod superficies est ante hanc passionem propriam, quae dicitur laeuitas: & quod linea est ante rectitudinem, quae est propria passio lineae.

D.d. quaedamigitur dicuntur ante & post, &c. idest, specierum igitur prioris & poste rioris quaedam sunt ista, quae determinauimus. Et quaedam dicuntur priora naturaliter: & sunt illa, quae cum fuerint, non sequitur vt posteriora sint, & si posteriora fuerint, illa erunt. & hoc intendebat, cum dixit: & sunt illa, quae possibile est vt sint, & non alia. Deinde d. & ista diuisione vte batur Plato. & innuit quod haec diuisio, qua ipse vsus fuit in priori & posteriori, est quam dixit in ine praedica mentorum. scilicet quinque genera famosa, & non est dubium ex hac diuisio ne. Haec dicta diminuuntur hic pri mum indignitate, sicut diminuitur, ex illa diuisione prius in cognitione.

D.d. Et cum ens igitur dicitur mul tis modis, &c. i. & cum hoc nomen ens dicitur de decem praedicamentis, ens, quod est subiectum aliorum nonem entium est ante omnia entia: & ens, ex quo fit substantia, est etiam ante substantiam: & similiter eus in potentia est prius ente in actu.

D.d. exemplum de vtroque ente, & d. potentia autem eist sicut dimidium, quod est duplum in potentia. & similiter pars, quae est totum in potentia. & similiter materia, quae est sub stantia in potentia. actus vero, cum refertur huic, videbitur posterius, & hoc contingit, quandom: intellectus dissoluerit compositum in materiam & formam, & sciuerit ipsum compo ni ex his duobus.

D.d. Omnia igitur, quae dicuntur ante, & post, &c. i. & isti modi, quos numerauimus, de terminant omnes modos prioris & posterioris.

D.d. Et quaedam possibil est vt sint, & non alia, &c. i. & prio rum quaedam possibile est vt sint, & non sint posteriora, & quaedam posst bile est vt corrumpantur, & non con rumpantur posteriora. & istae sunt causae, ad quas consequuntur causa¬ ta. Et videtur tacere consequentia propter manifestationem eorum. Et intendit per totum & partes genus & species: & per partem & totum, speciem & geneus.

Deinde d. Et etiam illud, per quod patitur, &c. i. & est dicitur potentia de princi pio, per quod pattur aliquid ab agente aliquam actionem in eo passione me liori & conuenientiori ad recipien dum illam actionem. Et d. hoc, quia patientia ab aliis quaedam patiuntur ac melius: & hoc dicuntur habere potentiam: & quaedam ad peius, & hoc non dicunt habere potentiam.

D.d. Et etiam di citur potentia &c. i. & dicitur potentia deforma & habitu, per quas aliquis agit bona actione. sicut dicitur, quod illi, qui bene sermocinantur, habent poten tiam in bono sermone. bonitas enim in uenitur in potentiis actiuis & passiuis & dicuntur habere potentiam alio modo a duobus modis narratis, hoc enim est quasi genus eorum. Sunt igitur qua tuor modi, secundum quos dicitur hoc nomen potentia. D. induxit modum quintum, & d. Et etiam dicitur potentia in omnibus entibus, &c. i. & dicitur poten tia de formis, & habitibus, quibus res non recipiunt passionem & trans mutationem, & vniversaliter non facile mouentur ad perus scilicet ad corruptionem & diminutionem. omnia enim quae franguntur & vniversaliter quae facile transmutantur ab extrinsecis, accidit eis hoc, non quia habent potentiam sed quia diminuitur ab eis potentiae aliqua: & ista potentia est geneus qua litatis, quae dicitur naturalis potentia vel impotentia.

D.d. & dicuntur non tangi bilia, &c. i. & ista, in quibus existit po tentia, & cum dicuntur non tangibilia, i. non potentia apud contactum, quondam difficile patiuntur ab eis: immo alia a. quibus targuntur, magis patiuntur propter potentiam in istis.

D.d. & quia sunt potentia aliquo modo. i. & hoc nomen potentia dicitur de istis, quia existit in eis principium potens, il expellens ab eis.

D.d. Cum igitur po tentia dicatur de istis, &c. i. & cum declaratum est, quod potentia dicitur, secundum istos modos: ergo subiectum po tentiae dicitur secundum istos modos. Dici tur enim primo modo illud, quod habet principium transmutationis in alio, secundum quod est aliud.

D.d. Et alio mo do dicitur potens, &c. i. & dicitur potens alio modo illud, quod habet poten tiam, qua patiatur ab alio.

D.d. Et etiam illud, quod habet potentiam vt transmutetur, &c. i. & etiam dicitur potentia illud, in quo existit principium quo possibile est vt transmutetur ab alio in aliud, & illud aliud aut erit pe ius, aut melius.

D.d. quod enim con rumpitur, &c. i. & dicitur in eo, quod transmutatur ad peius, quod habet po tentiam. quam, si illud, quod transmu, tatur ad corruptionem, non haberet potentiam non transmutaretur. v. g quod, si illud, quod corrumpitur, non haberet potentiam in corruptione, impossibile esset vt corrumperetur, Et cum ita sit, ista habent dispositio nes in se, & causas, & principia, quibus recipiunt transmutationem.

D.d. & forte existimat, &c. i. & illud quod dicitur potens, dicitur quia existimat habere aliquam dispositionem, qua sit potens in illud: & illud, quod dicitur non habere potentiam, dicitur quia existimatur carere dispositione, qua sit potens.

D.d. Et cum non esse est, &c. i. &, cum priuatio, qua dicitur aliquid non habere potentiam, dicitur multis mo dis secundum aequiuocationem, quia priuatio est aliquis habitus, manifestum est, quod impotentia dicitur mul tis modis secundum aequiuocationem, & similiter potentia, quae op ponitur esi. Deinde d. Non enim dicitur quod aliquid habet hanc priue tionem, nisi, &c. i. &, cum dicimus aliquid non habere potentiam in hoc, scilicet aliquid carere dispositione, qua fit potens, hoc dicimus in tempore, in quo habet illam priuationem. v. g. quod homo non dicitur non habere potentiam ad ambu landum, nisi in tempore, in quo caret po tentia, qua possit ambulare.

D.d. Et, cum non habuerit potentiam illius i. quoniam in tempore, in quo in aliquo existit priuatio potentiae, in illo existit aliud principium, quod corrumpitillam potentiam, & quod facit priuationem.

D.d. Et etiam omnia ista accidunt i. & commune est istis omnibus, quod propter omnia ista, scilicet potentias & priuationes, accid t aut generatio, aut non generatio, aut bonitas generationis. Et, quia per hoc, quod dixit. non generatio, inten debat priuationem, & malitiam ge nerationis, incoepit declarare hoc, & dixit: insta enim potentia est in rebus, &c. i. & dicimus non generationem, intelligendo malitiam. quia manifestum est in idiomate Graeco, quod ma litia actionis demonstratur per pri uationem actionis. & hoc manifestum est non tantum in potentiis animatis, sed etiam in inanimatis. instrumen ta enim quorum soni sequuntur modu lationes hominum, quaedam dicuntur lo qui, & quadam non, intelligendo non bene sonare.

D.d. quoniam impotentia est priuatio potentiae. id est quoniam malitia prouenit ex impotentia: & impotentia est priuatio potentiae.

D.d. Et initium, quod est simile dicto, &c. i. & initium, quod est simile praedicto, scilicet de quo dicitur potentia & impotentia, aut demon strabit intentionem communem omnibus mo dis potentiarum, aut non potentiarum: aut solum modo demonstratur per hanc potentiam illud, quod habet potentiam naturaliter, & in tempore, in quo habet potentiam. & per non potentiam demonstratur illud, quod caret potentia in tempore, in quo caret potentia, aut de omni bus de quibus dicitur non habere potentiam. hoc enim multipliciter uarratur dicere enim pue rum non habere potentiam generandi & virum perfectum castratum non habere potentiam generandi, non significat idem.

D.d. Et etiam vtraque: potentiarum, &c. i. & hoc debet esse ita, scilicet quod potentiae sunt tot, quot impotentiae. quia omne, quod dicitur potens, habet oppositum, quid dicitur impotens. v. g. quod omne habens potentiam aliquam potentiarum mouen di, habet oppositum proprium, quod dicitur impotentia, & secundum illum modum mouendi.

D.d. Et secundum hanc impoten tiam dicuntur res non habere potentiam. i. & secundum has intentiones, quas numera uimus, dicitur potentia & impotentia in rei veritate.

D.d. & dicunt res, &c i, & secundum transumptionem dicitur potentia, & non potentia de aliis non consyderandis hic, sed dicuntur aequiuoce cum praedi ctis, quae attribuuntur vni rei. D. incoe pit numerare ista & d dicitur enim impotens &c. i. & intendit per hunc sermonem, quod potentia dicitur de necessario affirma to, & non potentia de necessario ne gato, econtra dispositioni, & poten tiae & impotentiae, quae dicuntur possibiliter. & d. dicitur enim impotens, &c. i. quoniam, quando fue rit dictum de illo, quod non potest in Geometria, quod est potens, erit falsum: & suum contrarium, quod est verum, erit verum necessarium. v. g ponere diametrum costae symetrum hoc erit falsum & impossibile: sed suum oppositum erit verum semper. Et hoc intendebat, cum d. vt diametrum esse symetrum, &c.

D.d. suum autem contra rium. i. contrarium autem huius, propo sitionis scilicet quod diametrum est potens, scilicet quod diametrum non potest non esse ali¬ quod verum, sed verum est semp. D. d. symeter igitur non est tantum falsum, &c. i. dicere enim diametrum esse symetrum non est tantum falsum, sed falsum necer sarium, non possibile. Et, cum declarauit quod falsum in istis est falsum necessa rium, & verum, verum necessarium, incoepit notificare, quod econuerso est impoten tia vera, & d. Et contrarium huic est po tens, &c. i. & dicere potens in rei veritate, & est illud, quod est in rebus na turalibus potens, & dicere posse est econuerso Geometriae. cum enim dixrimus in rebus aliquibus possibili bus aliquid esse & fuerit verum, tunc suum contrarium erit falsum, non semper, sed quod potest esse verum.

D.d. quoniam, si hominem sedere, &c. i. quoniam, si hominem sedere fuerit potentia, antequam exisset in actum, non tamen ipsum sedere est necessarium, sed potest transmutari.

D.d. ergo non sedere est falsum. i. & cum sedere non est necessarium, ergo dice re de sedente ipsum esse non seden tem, dum sedet, est falsum, sed possibil tamen est vt sit verum.

D.d. Potentia igi tur signerat, &c. i. vera igitur potentia est illa, quae qande res, in quoma pot, fuerit post ta in actu quando potest, erit falsum, sed non falsum necessarium, sed falsum possibilec, ice quod possibile est in verum reuerti.

D.d. & alio modo signeat, &c. i. & verum & falsum, quae inueniuntur in impossibili sunt alio modo ab eis, quae inueniunt in necessario. & potentia non dicitur vere nisi in possibilibus. in Geometri cis autem dicitur aequiuoce secundum transumptio nem.

D.d. Ista igitur. i. ista autem, quaedicuntur potentia in Geometria, non vere dicuntur: sed transumptiue. illa autem, de quibus dicitur hoc nomen potentia, in rei veritate, scilicet res mobiles, omnia dicuntur secundum simi litudinem ad illud, de quo dicitur hoc nomenpotentia in hoc genere principaliter: & est principium in re, per quod innatum est agere in aliud, aut pati sub alio secundum quod aliud.

D.d. Alia enim dicuntur potentia, &c. i. poten tia autem, quae dicitur de rebus, quae sunt generis passionis ab illo, dicitur, quia hoc accidit eis, quia in eis existit potentia, sicut potentia vera agens. & dicitur hoc nomen impotentia de rebus, quae sunt velocis passionis ab aliis, quae carent potentia vera. & di citur potentia naturalis quandoque de eo, quod habet veram potentiam agentem, secundum quod oportet, scilicet in fine bonitatis. Et hoc inten debat cum d. quaedam habent istan potentiam, secundum quod oportet. & per totum hoc intendebat quod haec nomina potentia & impotentia, quaesunt genera qualitatis, dicuntur his modis propter hoc, quod habent in se aliquid ex eo, de quo dicitur nomen in rei veritate, scilicet de potentiias agentibus in aliud, secundum quod est aliud, & patientibus ex alio, secun dum quod est aliud. Deinde dicit: De finitio igitur, quae est, &c. i. definitio vera, quae est primae potentiaeprior omnibus definitionibus eo rum, de quibus dicitur hoc nomen potentia, est definitio, dicens quod est principium transmutationis in alte rum, secundum quod est alterum

Iste sermo potest esse quasi dissolu tio continuae & discretae quantitatis, omne enim quod diuiditur, diuiditur in res, quae naturaliter sunt vnum. Et potest intelligere quantitatem discre tam, quae diuiditur in vnitates indi uisibiles naturaliter. quantitas vero continua diuiditur in vnitates, sec tamen recipiunt diuisionem. Et quia muta, aut sunt multa secundum vnitates discre tas, aut secundum vnitates continuas, dixit: Et dicitur multa quantitas, &c. i. & dicitur multa quantitas omne, quod nu meratur per vnum numerale: & dicit magna quantitas omne, quod mesuratur mensuram continuam.

D.d. Et di multum, &c. i & multum dicitur de rebus diuisibilibus in vnitates numerales, magnitudo enim quae est quantitas conti nua, est quae diuiditur in continua. & quasi intendebat declarare, quod quicquid diuiditur in indiuisibilia naturaliter. est numerus: & quicquid diuiditur, in res indiuisas, sed receptibiles diu sionis, et magnitudo. D. numerauit magnitudines, & d. & magnitude continua, &c. i. magnitudo extensa in vna parte tantum est linea: & quae ex tenditur in duabus partibus est super ficies: quae autem in tribus est corpus, quod habet longitudinem & latitudi nem & profunditatem. & accipit la titudinem loco supficiei, quoniam quic quid habet latitudinem habet logitudinem: & quicquid habet longitudinem & latitudinem, est supficies. & eodem modo accepit profundum loco corporis

D.d. Et etiam quantiratum, &c. i & inten dit per illa, quae dicuntur accidentaliter, illa, quibus contingit mensuratio: quia sunt in quantitate essentialiter. scilicet conti nua.

D.d. exemplum, & d. sicut linea, quae est aliqua quantitas per se. musicus au tem & albus diuiditur per accidens, quoniam accidit albo & musico vt sint in con tinuo.

D.d. Et quantitatum, quae, &c. i. & quantitatum, quae sunt essentia liter, quaedam est quantitas per se, & quaedam est quantitas, quae accidit quam titati, quae est per se, sicut magnum & paruum, & longum & breue, & latum & strictum, & profundum & non, profundum, & situs & priuatio situs. ie ue autem & graue numerantur in ac cidentibus quantitatis secunda inten tione: sunt enim quantitates naturales, sed collocantur sub accidenti bus qutitatis, quia grauitas & leuitas diuiduntur eadem diuisione, qua magni tudo diuiditur est igitur de quantitati bus secunda intentione.

D.d. Et etiam magnum, & paruum, &c. i. magnum & paruum, cum accipiuntur secundum quod sunt dispositiones magnitudinis ex sentiales, dicuntur esse passiones & acci dentia quantitatis. &, cum respiciunt vnum in respectu alterius, vndtu colloca ri in capsio relationis. relatio enim accidit quantitati & caeteris praedicamentis, Dd. per se autem &c. i. quantitas, quae est quam titas per se, dicitur de continua, & de aliis. & intendit vt mihi vniversale ens. Et potest in telligi de aliis accidentibus quantitatis. v. g. aequale, & alia

D.d. Quan titates autem, quae dicuntur per accidens, &c. i. il la autem, quae dicuntur accidentaliter, non dicuntu quantitates, nisi illud, in quo sunt, sit quantitas per se.

D.d. Et quaedam dicuntu sicut motus, &c. i. & quantitatum est motus & tempus. ista autem sunt quam titates per se. & continuae. D. dedit cau sam, & d. illa enim quorum istae sunt pal siones, diuidun, &c. i. & ista sunt quam titates, quia sunt accidentia consequem tia essentialiter illa, quae sunt quantita tes per suam substantiam. scilicet magni tudinem, quae diuiditur essentialiter. & primo motus enim consequitur magnitudinem, & diuiditur per suan diuisionem: & tempus consequitur mo tum Ista igitur sunt de passionibus quanti, non de substantia quanti

D.d. & dico non motum, &c. i. & dico, quod motus sunt passiones quantitatis non propter motum, sed propter illud, in quo est motus scilicet magnitudinem, per quam est motus.

D.d. quoniam quia illud est qtitas &c. i. quoniam illud, per quod est motus, et quati tas, motus etiam erit qutitas. & quia motus est quantitas, tempus estiam erit quantitas: consequitur enim motus spacium, & tem pus consequitur motum. Et posuit hic motum de speciebus quantitatis, quod non fecit in libro Praedicamentorum: & illic lo cum, quid non fecit hic. Et forte dim sit hic locum, quia apud ipsum est depassionibus quantitatis: & ideo non po suit ipsum in eis, quae sunt quantum per suam substantiam. Motus autem non est consuetudo vt mensuretur per suamb partem, sed per suum spacium, aut per tempus: & ideo non nomnauit illum in praedicamento quatitatis in praedicamen tis. & illic solum modo intendit nu merare species famosas quantitatis.

Non intendit hic de speciebus quantitatis & qualitatis, secundum quod sunt praedicamenta, sed solum modo intendit numerare intentiones, quas significant hae dictiones quantiias & qualitas. & ideo incoepit hic a qualitate, quae est substantia, & d. Qualitas dicitur, &c. i. & qualitas, quae dicitur modo primo, est illa, quae dicitur de illo, secundum quod differunt substantiae adinuicem, scilicet de generibus, & speciebus substantialibus. v. g. quoniam homo differt a plantis per animalitatem: animalitas igitur in eo est qualitas. & similiter in equo quoniam animalitas est in eo qualitas. & in hoc genere concludurtur vniversaliter omnes differentiae substantiales vltimao scilicet differentiae specierum vltimarum, sed non vltimae, scilicet differentiae generum substantiales.

D.d. &, si quaesitum fuerit a nobis, &c. i. & secundum intentionem pro pinquam, qua hic dicitur qualitas, con stans circa quantitatem, secundum quod est quantitas: quoniam per illam differunt quanti tates in suis substantiis. v. g. quod, si quaest tum fuerit a nobis, quam siguram habet circulus, aut quae est sigura circulidicemus sigura non habens angulum. & haec vox, non habens angulum est differentia substantialis sigurae. Et hoc intendebat, cum d. & ista est qualitas, per quam differunt substantiae. & intendit substantiam quantitatum, non il lud, quod est substantia simpliciter. & supposuit hoc in hoc genere, quia ista sunt de suis substantiis, quasi for mae substantiales de substantiis. Deinde dixit: qualitas igitur, & caetera idest &, cum ita sit, sicut narrauimus, ergo qualitas dicitur de illo, secundum quod differunt res in suis substantiis scilicet de formis suis.

D.d. Et etiam dicitur alio modo. i. & dicitur quale de illo, secundum quod difi ferunt etiam entia immobilia. scilicet quae non existunt in materia, aut verbis tantum, aut sermone & esse, sicut quidam opinantur mathematica esse substan tias abstractas.

D.d. sicut numeri, & caet. i. sicut numeri, qui dicuntur in Arithmetica compositi non primi. numerorum enim compositorum, quidam sunt, qui assimilantur superficiei circulari, & quidam corporali& quidam corporeo. & ideo Arithme tici solent dicere, iste numerus est superficialis, & iste solidus.

D.d. isti igitur sunt qualitates in quantitatibus, &c. i. & isti numeri aut est dicendum, quod substantiae eorum sunt qualitates in quantitatibus, aut quantita tes multiplicatae per qualitates.

D.d. vniversaliter quantitas, quae est in substantia substantia enim cuiuslibet est illud quod est semel v. g. sex, &c. i. sed vniversaliter pparet, quod omne, quod est de quantitate di screta, tanquam substantia & forma, est vnicum in quantitate, non quantitas in qualitate. sicut sex, cuius sub stantia est vnicum sex, non tres bina rii.

D.d. Et etiam omnes passiones, &c. i. & di citur qualitas etiam alio modo de om nibus passionibus, de quibus est transmutatio motus, v. g. calore frigore, albedine, nigredine, & omnibus rebus attributis istis, per quas transmutan¬. tur corpora, in quibus inuenitur motus. Et d. hoc, quia qualitates, per e quas differunt corpora, & quantitates in suis substantiis, non pertinem, motui, neque: per illas mouentur corpo ra, vt declaratum est in Septimo Physi

D.d. Et quae attribuuntur studiositati, &c. i. dicuntur qualitates de formis, quae sunt in auimatis, quae attribuut tur studiositati aut prauitati, aut malo aut bono.

D.d. Qualitas igitur fere, &c. & intendit per duos modos: qualitates, quibus pertinet motus: & qualitates, quibus non pertinet

D.d. & istorum modorum, quorum vnus est verus. & intendit qualita tes substantiales, in quibus non est motus.

D.d. quale igitur primum, &c. i. per quod differunt entia in suis substantiis. D.d, & qualitas, quae est in hominibus, est pars, &c. i. quod qua litates, quae sunt in animatis, sunt de qualitatibus in quibus non est mo rus. Deinde exposuit hoc, & d. sunt t, aliquae transmutationes, &c. i. & causa, propter quam studiositas & praui tas concluduntur in qualitatibus, est quia sunt passiones, & formae substantiae immobilis essentialiter scilicet ani mae.

D.d. Et studiositas & prauitas & c. i. & studiositas & prauitas quoquo modo intrant qualitates, & in qua sitatibus & in quibus est motus, quae consequuntur differentias motus, qui est in corporibus scilicet alterationis ve rae, quam consequitur studiositas & prauitas., ex eis enim mutantur motus animatorum, aut ad melius aut ad pe ius, aut ad studiosum aut ad prauum

D.d. & per illas agunt autem patiuntur, &c. i. & istas differentias patiuntur ad peius, aut agunt ad melius res animatae, in quibus est motus. Et hoc intendebat, cum d. Quniam istorum, quae habent potentiam vt moueantur, &c. i, quoniam formarum animatarum illa, per quam homo potest moueri voluntarie a voluntate & intellectu motu ad aliquod bonum, est passio, quae est bona: & illa, per quam non potest hoc, sed pat tur a voluntate, & mouetur ab eo, est malum.

D.d. Et in maiori parte be num & malum significant, &c. & hoc manifestum est, quoniam haec nomina bonum & malum non dicuntur simpliciter in maiori parte, nisi de accidentibus prouenientibus a formis, quae sunt in ani matis, & praecipue in animatis rationabilibus. & quonque dicitur bonum & non bo num de actionibus eius, quid non est rationabile, sed raro. Arist. etiam non vide tur hic numerare in qualitate ge nus, quod dicitur secundum potentiam & impotentiam naturalem. ista enim sunt propter praeparationes, & actiones potentiae, non qualitates in actu. & istae praeparationes consequuntur qualitates substantiales. & inquantum sunt potentiae, nu merauit eas inter potentias: & inquantum sunt praeparationes sunt pri uationes non est perscrutatus de eis Septimo Phy. vtrum in eis sit motus, aut non. & nota hoc quia melius est.

Idest, quod vna specierum relationis terminatae est sicut duplum & dimidium, & omnes, qui multiplicantur per numerum ad numerum productum, cum numerus productus sit multiplex ad illos duos numeros ductos vnum in alterum secundum vnitates vtriusque: eorumD.d. quod multiplicatur multotiens, est, &c. i. quod relatio numerorum multi plicatorum est relatio terminata: & relatio numeri superioris ad magis superius est relatio non terminata, sicut relatio pauci ad multum.

D.d. Et quoddam sicut calefaciens, &c. i. & quoddam relatiuorum est in potentiis actiuis & passiuis, sicut calefaciens. non enim acquirit hanc dispotnem nisi in respectu illius, quod calefacit. & similiter abscindens ad abscissum, & vniversalite agens ad patiens, & d. sicut niensura ad mensuratum, &c. Et, cum dixit istos tres modos relatiuorum, dicit, Primum, autem rolatiuorum, &c. i. & relatiuorum existentium in numeris quaedam sunt, quibus relatio est termi nata. v. g. quod duplum est duplum dimidif, & quod duo est duplum vnius, & tria triplex vnius. & similiter alij modi nume rorum attributorum ad vnum. & hoc intendebat, cum d. & per illud refertus ad illa, aut ad vnum, quoniam relatio termi nata est, sicut diximus esse duo, tria, quatuor, quinque, omnia enim ista sunt multiplitatiua vnius, multiplicatio ne terminata. Deinde dedit exemplum de non terminato, & d. nume rus autem multiplex, &c. i. & intendit quod cum aliquis dixerit, iste numerus est multiplexr, hoc non dicetur in respectu alicuius numeri terminati, nisi determinet multiplicationem. v. g. vt dicat quandruplum aut sexcuplum.

D.d. & istud determinatum ex simplicibus est ante duplum, i. quod numerus terminatus, qui est dimidium, est anie duplum in ordine numerorum, & vterque est terminatus.

D.d. multiplex autem superpartiens non est terminatum. & intendit nisi numeretur numerus multiplicis, & numetus suppartientis.

D.d. totum enim & dimidium, &c. i. proportio enim & dimidium, &c. i. pro portio enim totius ad totum & dimidium est proportio terminata: & similiter talit numerus ad talem numerum.

D.d. totum autem & pars, &c. i. proportio. enim totius ad partem, & illius partis ad magis diminutum non est proportio terminata, sicut dicimus, iste nu merus est multiplex ad vnum sine determinatione.

D.d. superius autem &c. i. dicere autem quod iste est superior isto, & iste superior alio, est proportio non terminata. quia isti excedum se secundum numeros & non aequales: & il lud estterminatum ex eis, quia suc cedit per numeros aequales: isti autem possunt excedere se secundum nuneros aequa les & non aequales. D.d Omnia igitur ista relatiua, &c. i. omnia igit ista re latiua, quae numeri vnius sunt relatiua aut quia sunt ipsius numeri, aut quid sunt in accidentibus numeri, & acc dentia numeri sunt minus & plus, & addens & diminuens, & aequale & inaequale, & similia.

D.d. Et dicitur eti alio modo, &c. i. & dicuntur etiam re latiua alio modo de aequali in quantitate, & simili in qualitate, & de eo dem in substantia.

D.d. omnia enim ista &c. i. & proprium est istis tribus ge neribus relatiuorum, quia proportio in eis est eadem in vtroque extre mo. similium. enim vtrunque est simile alii, & similiter aequalia. & hoc intendebat cum d. quia conueniunt in aliquo econtra in aliis speciebus relationis

D.d. Et vnum est principium numerorum, &c. i. & vnum, secundum quod est principium numerorum, & mensu ra eorum, concluditur etiam in re latiuis, quae sunt in numero.

D.d. omnia igitur, &c. i. quia eorum est quaedam, cuius ratio est terminata & quaedam cuius est opposita, & quaedacuius est communis in vnitate, & quae dam in accidentibus numerori m& quaedam est in substantia nume rorum.

D.d. Actiua autem, & passiua &c. i. relatiua autem, collocata in ge nere actionis & passionis, sunt relati ua per potentias existentes in eis. & intendit, quod non sunt sicut numetus in numero enim non est actio neque pal sio. & ideo d. Secundum autem modum numeri non habent actiones, &c. i. relatiua autem, quae sunt in numeris non habent actiones, neque: passiones, & accidentia existentia in rebus mo bilibus.

D.d. Et dicuntur relatiua &c. i. & relatiuorum quaedam sunt, qua non sunt relatiua nisi in termina tis temporibus, sicut res actiuae, & passiuae, quae appropriantur temporibus terminatis, sicut quod agit in aliquo tempore, & non agit in alio: & sicut agit quod est in praeterito, & agit quid est in praesenti.

D.d. & sic dicitur ptrer, &c. i. quia pater & filius sunt de genere agentis & patientis, in quo non inuenitur actio & passio nisi in tempore terminato. vit enim & mulier non generant in qualibet aetate, sed in tem poribus vitae determinatis.

D.d. Oia igitur relatiua, &c. i. omnia igitur re latiua, quae sunt in numeris, & potentiis, sunt relatiua, quia essentia vtriusque eorum collocatur in relatione eodem ordine, non quia alterum intrat in relationem per se, & alterum non in relatione per se: sed quoniam alterum accidit eis scilicet illud, quod est relatiuum per se, & accidens alterius, propter quod fuit relatiuum.

D.d. Mensuratum autem, & intellectum, &c. i. quod autem est de modo relatiuorum, sicut intellectum & scitum, sensatum dicitur esse relatiuum, quia illud, quod est relatiuum per suam substantiam, ac cidit eis scilicet intellectus, qui est in sua substantia relatiuus, cum accidit ei quid fuit relatiuum intellecti, accidit intellecto, quod fuit relatiuum: non quia relatio est in substantia intellecti, si cut est in substantia intellectus, sec quia relatio accidit ei. hoc igitur in tendit, cum d. talia esse relatiua. scilicet quia aliud relatiuum per suam substantia praedicatur de illis. Et quasi d. quia re latio est duobus modis scilicet aut relatio in substantia vtriusque relatiui, aut re latio in substantia alterius tantum: & in altero propter istud. Et, cum induxit hos duos modos relationis, incoepit declarare naturam secundi mo di, & d. Intellectus enim significat, &c. i. & intellectus non refertur ad intell gentem, sed ad intellectum, quoniam, si ita esset, tunc intellectus constitueretur, per intelligentem. sed vt esse econ uerso: ex quo consequeretur quod illud quod constituitur per aliquid, constituat illud scilicet quia contingit vt cauma con stitueretur per causatum. & sic idem esset in respectu eiusdem causa & causatum insimul. & hoc intendebat, cum d. tunc idem dicetur bis, & tunc idem erit causa & causatum eiusdem.

D.d. & similiter si visus, &c. i. v. g. quoniam, si visus fue rit relatiuus ad visum, videns non est relatiuus ad visum.

D.d. & si iste sermo, &c. i. & si sermo dicens, quod visus non est relatiuus ad visum, sic vi sus erit relatiuus ad aliud, aut ad colorem, aut ad aliquid simile.

D.d. secundu autem hoc idem dicetur bis scilicet si autem posuerimus visum esse secundum rela tionem ad visum, continget idem esse duo opposita secundum causam & causatum i. si posuerimus, quod visus non est vi sus, nisi per visum, non per rem visam,

D.d. Et relatiuorum, quae dicuntur per se &c. i. & relatiuorum, quae dicuntur per se, quae dam sunt huiusmodi, & quaedam existimantur collocari ineis, quia geneus con locatur in eis. v. g. Medicina, quae existit matur esse huius speciei relatiuorum quia suum genus est huius specie, scilice scientia. & existimatur quod illud, cuius ge nus est relatiuum, est etiam relatiuum. Sed ista existimatio accidit secundum hoc, quod scientia est modi relatiuorum, quae referuntur adinuicem, propter hoc, quod conueniunt in eodem, sicut aequale & simile: aequalia enim sunt relatiuas, quia conueniunt in eodem. & quia existimatur quod scientia est huiusmodi, quia est idem, in quo conueniunt sciens & scitum, continget vt Medicus sit ex hoc modo relatiuorum. Et intende bat per hoc declaratur causam,, propter quam accidit quod aliquod geneus sit re latiuum, & sua species non sit relatiua. & causa in hoc est, quod non est genus in rei veritate. scientia enim non est genus Medicinae in rei veritate, nisi scientia diceretur secundum relationem ad scientem, & Medicina ad Medicum, tunc enim scientia esset genus Medi cinae, & sciens genus Medici.

D.d. Et relatiuorum est, quod dicitur modo accidentali, &c. i. quod quando ho mini accidit vt sit duplum ad aliquid, accidit ei vt sit relatiuum, sicut accidit ei vt sit album. homo enim secun dum quod homo non est duplum, neque album.

Idest: Perfectum dicitur multis modis: quorum vnus est illa, quorum nulla per sua diminuit, sed est totum. totum enim est illud, cuius nulla pars inuenitur extra & quod non est totum, est illud, cuius aliqua pars est extra illud. D. dedit exem plum de rebus, quae dicuntur perfectae hoc mo do, & d. sicut tproaes, &c. i. sicut tempora permanentiae entium naturalium, quae dicuntur mensurae essentiae vitae. tempus enim vitae perfectum in vnoquoque ente est illud, extra quod non inuenitur tempus, quid sit pars illius temporis. Et secundum hunc mo dum dicitur mundus esse perfectus. & secundum hunc modum dicitur homo perfectus, quando nul lum mebrum est extra illum, is. quando non habuerit aliquod membrum diminutum. & secundum hunc modum dicitur con pus esse perfectum, quia nulla dimen sio inuenitur extra illud, scilicet dimensio quarta, & vniversaliter dimensio illa est perfe ctio secundum quantitatem. D. induxit per fectionem etiam secundum qualitatem. Et di & similiter illud, quod habet studiositatem, &c. i. & dicitur etiam perfectum secundum qualitatem, quando nihil diminuitur ab eo, in modo studiositatis suae: & quando nihil inuenitur dignius eo in suo genere. medicus enim perfectus est ille, a quo nihil diminuitur ex eis, quae per tinent ad actionem medicinae, & quo nullus medicus est perfectior.

D.d. Et secundum hunc modum dicimus in rebus turpibus. i. & hoc modo sonat hoc nomen perfectum in rebus pra uis secundum transumptionem. sicut dicimus iste est mendax perfectus, cum fuerit in summo mendacii. & iste latro perfectus, cum fuerit in summo latrocinii.

D.d. quia vocamus eos, &c. i. & hoc nomen perfectio transumptum est ad istos, quia hoc nomen bonitas tram sumitur ad eos: ergo magis transumitur ad eos hoc nomen perfectio. Et cum induxit haec duo genera perfectionis, dixit: Vnum quodque igitur omnium rerum perrectarum, &c. i. omne igitur, quod perfectum dicitur in substantia, dicitur perfectum, quando nihil diminuitur in sua studiosita te propria & in suis partibus natura libus, perfectio enim substaniae proue nit ex perfectione in magnitudine & in qualitate. D. induxit alium mo dum perfectionis, & d. Et etiam dicuntur per fecta, &c. i. & dicitur omne perfectum ha bens finem studiosum. illa enim dicunt tur perfecta, quae habent finem perfe¬ ctum.

D.d. Perfectio igitur est aliquis finis, &c. i. & quia perfectio est finis & finis est perfectus, ideo vtitur transum ptione in rebus, quae sunt valde prauae. & sic dicitur iste destruitur destructione pe fecta, quando venerit ad finem destructio nis.

D.d. & ideo dicitur corruptio, &c. i. & hoc modo dicitur corruptio, quae est contraria generationi perfecta. transumptio ne, quia vtraque: est finis.

D.d. perfectio igitur, & illud, propter quod, &c. i. perfectio igitur alicuius, & illud, propter quod aliquid fit, vtrunque est finis: & ideo dicitur de eis hoc nomenperfectio.

D.d. Et qua dicuntur perfecta per se, &c. i. illa igitur, qua dicuntur perfecta per se, sunt a quibus nihil diminuitur in bonitate, & qui bus nihil est nobilius in illo genere sed sunt in summo nobilitatis per se. Et dixit hoc, quia ista sunt perfecta in qualitate, & quantitate primo & essentialiter.

D.d. & quaedam mo do vniuersali, &c. i. definitio eorum vniuersaliter est talis. perfecta sunt illa, quorum nihil inuenitur in eis, per quod dicuntur imperfecta in eis aut extrinsecum. & ista est dispositio primi principi scilicet Dei. Et forte intelligit per hoc, quod dixit, & qui bus nihil est extra. i. & a quibus ni hil diminuitur ex eis, quae sunt

Et hoc potest intelligi per hoc, quod dixit, ita quod in eis non est nobilitas in vnoquoque generum, i. quando de eis non diminuitur nobilitas ex eo, quod inuenitur in vnoquoque gene rum.

D.d. Alij autem modi, &c. i. aliautem, de quibus hoc nomen perfectio dicitur, dicuntur perfecta, aut quia agunt illa, quae sunt perfecta per se, aut quia in eis est aliquid istorum perfectorum, aut quia assimilantur eis, aut quia attribuuntur eis alique modo attributionis.

Idest, finis autem dicitur multis modis. dicitur enim finis de vltimo magni tudinis. v. g. quod superficies sunt vlti ma corporis, & lineae sunt vltima sa perficierum, & puncta sunt fines linearum.

D.d. & a quo nihil extra in uenitur, i. & dicitur primum de illo extra quod nihil est, ita quod sit primum rei collatae in eo. sicut dicimus quod or bis, & omnes partes eius sunt intra ip sum, & quod orbis stellatus est finis con porum, quae sunt intra, quoniam extra ips sum nihil est. & similiter cutis animalis cum partibus animalis.

D.d. Et quod est forma, &c. i. & dicitur quod forma est finis eius quod est finis compositi ex subiecto & forma. sicut dicimus, quod forma hominis est finis suae materiae, & finis hominis, qui componitur ex materia & forma.

D.d. Et complementum cuiuslibet rei &c. i. & finis etiam dicitur de illo, ad quod cum generata peruenerint, ces at motus generationis, non illud, a quo incoepit iste motus.

D.d. & force vtrunque, &c. i. & forte hoc nomen finis dicitur de fine, & principio mo tus.

D.d. Et etiam illud, propter quid &c. & dicuntur finis, & causa propter quid. complementum enim est finis il lius, quod est ante complementum, Et dicitur finis etiam de quiditate & substantia rei, & de sernione, qui significat substantiam vniuscuiusqu rei. Definitio enim est finis in cognitione, & esse. quod enim est finis in cognitione, est finis in esse. & hoc inte debat, cum dixit: & quod est cognitionis est etiam rei. Deinde d. Decla ratum est igitur, &c. i. declaratum est igitur, quod secundum numerum intentionum, de quibus dicitur principium, dicit etiam hoc nomen finis principium enim est aliquis finis. & cum hoc di citur modo vniuersaliori eo, quod dicitur principium.

D.d. & hoc in vtroque, &c. & intendit, vt mihi vide tur, quod vtrunque istorum nominum non significat communiter omnes intentiones, de quibus dicitur, sed secundum mutationem.

Idest quod vnus modorum, secundum quos dicitu aliquid esse per se, est forma & sub stantia. dicimus enim quod aliquid existit per se. v. g. dicimus enim quod aliquid est bonum per se, cum fuerit bonum per suam formam, & per suam substan tiam.

D.d. Et alio modo, &c. i. & dicitur alio modo, quod aliquid existit in aliquo per se, cum fuerit ineo sine medio, v. g. cum diximus colorem existere in superficie per se, & in corpore non per se. in superficie enim existit primo per se, & secundo in corpore.

D.d. Illudig tur, quod primo dicitur per se, &c. i. illud igitur quod dicitur per se, dicitur duobus modis: quorum vnus est & primus illud, quod dicitur secundum suam formam, & alius secundum suam materiam, i. primum subie ctum formae cuiuslibet rei. sicut dicimus, quod scamnum est lignum per se: & idolum est per se aes, & homo est viuus per se, & vniversaliter omne compositum est per se per suam materiam & formam. & omne, quod est in aliquo per se, aut est per se per materiam eius, aut per formam, aut per vtrunque.

D.d. Et vni uersaliter illud, quod est per se, &c. i. quod causae sunt in re per se, & quae sunt in re per se sunt causae: sigenant igitur eandem naturam. v. g. quia dicitur ad cur essentiam fecit Polycletus hoc, sicu dicimus ad cuius causam fecit hoc. in vtroque enim loco quaeritur causa & iste modus visus est in Arabico malus.

D.d. aliud exemplum, & dixit: Et etiam dicitur, &c. i. & exemplum in vtendo essentia loco causae, & caum loco essentiae est, cum quae ritur, quare iste syllis non concludit vt ram conclusionem, aut ad cuius essentiam concludit veram conelusio nem. hoc enim idem est cum hoc, quod quari tur, qua de causa iste syllogism non concludit veram conclusionem, aut concludit veram conclusionem.

D.d. Et etiam dicitur per se, &c. i. & dicitur per se omne, quod est in praedicamento si tus. v.g. ambulans & stans. dicuntur enim ha bere situm per se in loco.

D.d. Manfestum est igitur, quod illud, quod per se est, dicitur multas modis. Vno enim modo dicitur per se, quod significat quiditatem cu iuslibet rei, sicut dicimus, quod quod Callias est per se viuus. & vniversaliter illud, quod est per se, dicitur multis modis: quorum vnus est illud, quod primo diximus, & est acceptus in sua substantia rei scilicet aut genus, aut differentia, aut definitio, quae fit ex ambobus. sicut dicimus quod sermo est vnus per se, quia vnum accipitur in sua definitione, & demonstrat suam quiditatem.

D.d. Et etiam alio modo, &c. i. & dicitur per se etiam de praedicabilibus de subiecto propter naturam subiecti sine aliquo mediante. sicut dicimus, quod supersi. E cies est alba per se, in primo & sine me dio. corpus enim non est album nisi per superficiem. & hoc est quod dixit: & homo, quia anima, &c. est exemplum huius, quod dixit: quoniam in aliquo apparuerit sicut hoc, quod diximus. Et hoc quod dixit, sicut supficies, quae est alba, est exemplum huius, quod dixit, aut est in aliquo, &c. i. quod res habent causas, quae dicuntur, existere in illis rebus per se, licet attri buantur eis propter alias. causas, sicut dicimus, quod homo est viuus per se, quia est viuus propter animam, & est ani matum per se, non propter alium Et similiter omne, quod existit in aliquo per se, aut existit in eo tanquam accidens, aut tanquam substantia: & vtrum que istorum, aut per medium, aut sine medio. substantia cum medio aut per medium est, vt homo viuus: & accidens per medium, vt corpu coloratum: & substantia sine medic rationale: & accidens sine medio, superficies colorata.

D.d. Et etiam illud, quod non habet aliam causam, &c. i. &ct dicitur aliquid existere per se illud, quod non habet causam, propter quam existat, nisi per se si aliquid est tale. homo enim & fi milia non existunt nisi per suas cans, quia habent multas caus.

D.d. sed causa eius per se, &c. i. & quamuis existat homo per plures causas, tamen causa eius, qua existit per se, est humanitas.

D.d. Et etiam quae sunt, &c. & vniuersaliter omne, quod existit in aliquo secundum quod est, & illud in quo existit, sunt vnum essentialiter, non accidentaliter, sicut color in superficie. dicitur enim existere per se, sicut dicimus quod superficies est colorata. dicere autem quod homo est coloratus non dicitur ita, quod sit ei per se.

Dixit: Situs inuenitur in omni habente partes, aut per ordinem par tium in loco, & iste est situs, qui est praedicamentum. Aut per ordinationem partium rei adinuicem: & iste situ est vna differentiarum quanti, secundum quod dictum est in praedicamentis, quo quantum aliud habet positionem aliud non habet positionem, & quod partes rei distinguuntur ab inuicem, Aut secundum formam. & hoc est in rebu, compositis ex partibus diuersis secundum formam, aut in magnitudine, sicut in magnitudine partium lineae corporis. & vniuersaliter corporum consimilium partium. & istae partes non sunt distinctae in hac dispositio ne nisi potentia, actu autem non. Et ideo dixit, aut secundum potentiam, aut se cundum formam & quasi intende bat quod situs dicitur in habente partes secundum ordinem partium, aut in loco, aut adinuicem. & hoc est quando distinguuntur partes, aut secuntium potentiam, aut secundum formam.

Dispositio dicitur multis modis dicitur enim de actione agentis alicuius in aliquo patiente, sicut aliqua ars, aut aliquis motus. v. g. quod cum al quid egerit in aliquid anquam actio nem, & illud aliquid patiatur ab eo, illud, quod sit inter ea, dispositio di citur: sed in respectu agentis dicitur actio, & in respectu patientis dicitur passio, D. dedit exemplum, & dixit: & silie inter vestiens, &c. i. & dicitur hoc etiam in dispositione, quae sit inter vesti es & vestitum, quae dicitur vestio.

D.d. Et dicitur dispositio alio modo, &c. i. & dicit dispositio alio modo de illo, quod fit ex compositione, & est dispositio, ex qua compositio rei est aut bona, aut mala. sicut sanitas, quae est dispo sitio istarum dispositionum. est eni dispositio facta ex compositione menbrorum, & humorum.

D.d. aut per se, &c. i. & dixit hoc, quia dispositiones, quae sunt ex compositione par tium rei, sunt bonae aut malae in se aut respectu alterius dispositionis, vt sanitas Socratis in respectu sani tatis Platonis. Et vocauit compositionem positionem, quia compositio est in positione partium adinui cem.

D.d. Et dicitur etiam disposi tio, &c. i. & dicitur dispositio de dispositione, qua potio totius aut pal tis est bona aut mala. & ideo bonitas partium in composito est aliqua dispositio. & intendit, quod dispositio bona aut mala, aut erit ex positione omnium partium adinuicem, aut in vna parte respectu totius.

Passio dicitur vno modo de potentia, qua aliquid transmutatur de contrario in contrarium, vt de albe dine in nigredinem, & de amaritu dine in dulcedinem. Potentia enim qua aliqua transmutantur adinuicem, dicitur potentia passiua: & ista est materia passiui. sicut cum aliquid transmutatur ad nigredinem de al bedine, & de nigredine ad albedinems & de dulcedine in amaritudinem, & de grauitate in leuitatem.

D.d. Et alio modo, &c. i. & etiam dicuntur passiua ipsa accidentia, quae reci pit prima materia. scilicet caliditas & frigiditas. Deinde d. Et etiam dicitur magis, &c. i. & magis dicitur hoc non men passio in istis modis in eis, quae sunt nocitiua & contristantia animalium, aut delectabilia. scilicet tangibilia & ideo dixit. Oceasiones enim maxime, &c. idest, & ideo dicitur illud, quod accidit ex occasionibus max mis contristabilibus, & illud, quod accidit delectabilibus maximis in maiori parte passiones.

Idest. Priuatio dicitur multis modis: Dicitur enim quando aliquid caruerit aliquo, in cuius natura est vt sit in alio non in illo, neque in suo genere. sicut dicitur, quod plantae carent aliquo, quod animalia habent naturam habend, scilic sensu.

D.d. Et alio modo, &c. i. & v. detur aliquid carere hoc, quudo caret aliquo, quod innatum est inueniri in sua specie. sicut caecitas in homine. & hoc est illud, quod innatum est inueniri in ali quo per se, aut quod innatum est inue niri in suo genere. sicut caecitas talpae est enim priuatio alicuius, quod in natum est inueniri in animali, quod et genus talpae. Et, quia aliquid care re illo, quod naiciter debet habere, est duobus modis scilicet aut in tempore, in quo natum est habere, aut in tempore, in que non natum est habere, incoepit distin guere hoc, & d. Et etiam cum hoc fue rit, &c. i. & tali quid carere illo, quod naturaliter debet habere, aut est in tempore, in quo debet, aut in tempore, in quo non debet habere. v. g. quia caecitas est priuatio visus in animali, quid naturaliter habet visum: sed non dicitur caecum, nisi in tempore, in quo debet habere visum. v. g. quod catulus non dicitur caecus, quando nascitur, licet non videat tunc. catulus autem, carens visu post hoc tempus, dicetur caecus.

D.d. Et similiter, &c. i. & hoc contingit in eo, quid caret aliquo, quod innatum est inueniri in specie eius, aut in genere eius quod non habet nausam vt inueniatur, in illo, secundum quod illud, quod innatum est inueniri in genere alicuius, aut est innatum inueniri in aliquo tepoeaut in quolibet tempore. v. g. quod talpa caret illo, quod innatum est inueniri in canibus in aliquo tempore, & in homine in qualibet aetate.

D.d. Et etiam abstractio, &c. i. & est dicitur priuatio omne, quod caret aliquo, non tantum nairifter sed violenter. v. g. quando lapis violenter. non mouetur ad inferius.

D.d. Secundum igitur numerum modorum, &c. i. & numerus modorum priuationis in uenitur secundum numerum modorum intentionum, quae significantur per nomina priuatiua, vel infinita.

D.d. Dicitur enim non aequale, &c. i. dicitur enim non tale illud, quod caret aliquo, quod non habet naumiter. v. g. dice re, quod color est non aequalis, quia non habet nausam habendi aequale, aut pri uationem aequalis. aut dicere non visi biler, in eo quod non habet colorem. quod enim caret colore non est natum videri, quemadmodum quod ca ret quantitare, non est natum esse aequa le, aut inaequale.

D.d. & dicitur non habens pedem, &c. i. & priuatio eius, quid debet natuecliter haberi, inuenitur tribus modis, aut priuatio pura, sicut in eo, quod non habet pedem omnino: & alius sicut in eo, qui habet pedem tortuo sum, ita quod male ambulat: tertius, sicut dicitur in eo, quod habet pedem debilem.

D.d. Et etiam illud, quod non est facile, &c. i. sicut dicimus non abscin dibile. non enim dicitur illud, quod non est impossibile abscindi tantum: sed estam illud quod difficile abscinditur, aut illud quod male abscinditur.

D.d. Et etiam illud, quod non habet omnino, &c. i. & etiam priuatio non dicitur nisi de illo, quod caret aliquo secundum totum, non secundum par tem. non enim dicitur caecus ille qui habet vnum oculum.

D.d. Et ideo non di citur, &c. i. & ideo priuatio, & habi tus non diuidunt verum & falsum in omnibus rebus. falsant enim insimul in mediis. v. g. quoniam non omnis homo est aut malus aut bonus, homo enin non ciuilis neque dicitur bonus neque ma lus, & similiter iustus aut iniustus, Et quasi intendebat declarare cau sam in hoc, quod priuatio, & habitus di uidunt verum & falsum in subiecto proprio. verbi gratia, quod iustitia & iniustitia diuidunt verum vel falsum in homine ciuili.

Idest, Habitus dicitur omne habens po tentiam acquirendi aliquid. dicitur enim, quod habet illud. sicut dicitur quod homo habet vel pecuniam, & habet cas strum: & victores habent ciuitates, quas illi regunt possessorie, & hoc habere significat possessionem. D. d. Et alio modo, &c. i. & dicitur habitus de attributione formae ad habens for mam. scilicet recipiens illam sicut dicimus quod cuprum habet formam idoli, & ferrum formam gladis, & corpus formam sanitatis.

D.d. Et alio modo, sicut contentum continens, &c. i. & iste sermo ita cecidit in libro. sed exem plum non conuenit exemplificato. dicere enim quod contentum habet continens est sicut animal habere cuntem, & al borem habere cortices & hoc est praedicamentum habitus. cyphum autem habere aquam, & ciuitatem ha bere homines est econuerso, scilicet quia continens habet contentum. & secundum hunc modum dicitur, quod locus habet locatum: & hoc est in praedicamen to vbi: & vniuersaliter respectus in hoc praedicamento est conuersus il li, qui est in praedicamento habitus, Et forte fecit hoc, quia isti duo modi sunt propinqui, & quasi eiusdem generis. Est enim respectus comparatio, nis inter continens & contentum. si igi tur fueritus comparatio continentis ad contentum, erit praedicamentum habitus: sed econverso de vbi. Per primum igitur sermonem intendebat primum respectum, & per exemplum alium respectum. & dicitur, quod multotiens vtien hoc Arist.

D.d. Et etita dicitur habere, &c. i. & dicitur habere omne, quod habet deferens. delatum enim dicitur habere deferens, & quod prohibet delatum a casu aut a motu. sicut. dicitur, quod domus habet tectum, & sicut dicitur, quod Versificatores dixerunt antiquitus coelum habere angelum, qui de fert coelum.

D.d. & secundum hunc modum, &c. i. quod respectus inter ea inuenitur ex hoc, quod continens impedit contentum vt agat illud, quoduamliter debet agere. sicut cyphus ne fluat. nisi igitur contentio esset, tunc separaretur vnum ab altero.

D.d. Et species, quae, &c. i. quod numerus respectuum, qui demonstratur per habere, sunt secundum numerum respectuum, qui demonstrantur per hanc dictionem insed hic haec praepositio, in, dignius dicitur de respectu contenti ad continens, & recepti ad recipiens. & hoc verbum habere dignius dicitur de respectu continentis ad contentum, & possidentis ad possessum.

Cum autem numerauit secundum quot modos dicitur habere, & in, vult modo numerare secundum quot modos dicitur ex, & d. Ex aliquo dicitur, &c. i. aliquid esse ex aliquo dicitur multas modis: Dicitur enim sicut dicitur aliquid esse ex sua materia, & ista est significa tio famosior ex significationibu ex.

D.d. & hoc dicitur duobus mo dis, i. ex materia, ex qua dicitur aliquid esse, forte est prima materia, quae esttanquam geneus altissimum. & for te est propinqua materia, quae est vl timam formam habens in generatione, scilicet quae recipit vltimam formam.

D.d. exemplum vtriusque, & d. sicut forte dicitur, &c. i. materia remota est sicut aqua in liquabilibus rebus, vt plum bo, cupro ferro. ista enim dicuntur esse ex aqua. Materia autem, propinqua est vt idolum ex cupro. cuprum enim est illud, in quo existebat non esse con trarium formae idoli. & hoc intendebat, cum d. hoc enim est initium contrarietatis, &c. i. hoc enim est primum subiectum recipiens formam idoli, & suam priuationem fuccessiue.

D.d. Et alio modo, &c. i. & dicitur ex, alio modo. sicut dicimus, quod partes sunt ex toto, & vniversaliter sicut dicimus, quod ma nus est ex homine, & tale carmen ex tali metro. & ista sunt pertes secundum quan titatem. istae enim partes sunt aequales toti in hoc, quod vtrunque componitur ex ma teria. scilicet partes & totus, sicut dicimu lapides ex domo.

D.d. forma enim est complementum, &c. i. & dicitur, quod lapides sunt ex domo, quia forma do mus est complementum domus, & domus est completa per complementum quod habet, & partes domus sunt ex domo, i. quod partes domus fiunt ex domo per dissolutionem, & domus ex suis partibus per compositionem, denudando a se suas formas, & reci piendo formam domus.

D.d. Et quid dam dicitur sicut forma ex parte, i & quoddam dicitur econuerso, scilicet tem tum ex parte, sicut homo ex bipede.

D.d. & etiam alio modo, &c. i. quod iste modus est generatio formae ex ma teria. scilicet quod haec praepositio, ex, dicitur tribus modis, aut compositum ex materia & forma: aut partes ex toto: aut totum ex partibus: & secun¬ dum hunc modum videtur quasi reiterare primam intentionem. Et forte intendit, quod aliquid esse ex aliquo dicitur sic, quod natura generati est nam illius, ex quo generatur. sicut dicimus, quod idolum est ex cupro, i. quod na tura idoli est natura cupri. Deinde d. Quaedam igitur instorum, &c. i. quod quaedam eorum, quae dicuntur esse ex aliquo, dicuntur duobus modis: quorum vnus est vt aliquid sit ex toto alicuius. sicut dicimus animal sanguineum esse ex carue. tota enim caro concluditur in animali sanguineo. filium autem esse ex patre & matre dicimus, quia est pars eorum. & similiter est ex terra, & ex plantis. & intendit per plantas nutrimentum.

D.d. Et alio modo, &c. i. & ista praepositione, ex vtitur transumptiue in loco huius praepositionis post. vt dicitur nox est ex dic, non ita quod dies sit materia no ctis aut pars, sed qui a nox est post diem.

D.d. Et quaedam istorum dicuntur hoc modo, &c. i. & omnes intentiones, quae significantur per hanc praepositionem ex, concluduntur duobus mo dis, quorum vnus est in quibuslibet duo bus, quorum alterum transmutatur in alte rum. transmutatum enim dicitur esse ex eodem, de quo transmutatur Mam igitur transmutatur ad compositum & ad formam, &compositum, est transmutatur ad mausam, & totum transmutatur ad pertes apd suam corruptionem, & generationem partium, & pertes transmutantur ud totu apud generationem, totius. Tempus autem dicitur successiue. res ant, qua sequuntur se adiuicem, dicuntur esse ex se ad inuicem sed ista praepositio, ex, sigeneat in hoc loco idem, quid signat post.

D.d. & dicimus quod ex motib, &c. i. quod post mo tus alicuius fuit quidam, aut mouebatur. & secundum hunc modum dicimus quod motum est ex eo, ex quo est, & ad quod est.

Idest, quod pars dicitur multis modis: Vno modo illud, in quod diuiditur quantitas, secundum quod est quantitas aliquo modo diuisionis. illud enim quod cum diuiditur a quantitate aiminuitur quantitas, secundum quod est quam titas, dicitur pars illius. Et d. quoquo modo, praestruando se a parte mensurante. Dicitur enim, quod duo sunt, pars trium, & tria pars quatuor, & nullum istorum mensurat totum,

D.d. Et alio modo dicitur illud, quod nu merat, &c. i. & dicitur pars alio mo do illud istorum, quod numerat, aut mensurat illud, cuius est pars. & ideo forre dicitur, quod duo sunt pars trium, & forte non, cum non numeret tria. Pars igitur secundum quantitatem alia est mensurans, alia non. & Geometra vtuntur hoc nomine pars de parte mensurante. D. iduxit tertium modum, & dixit. Et etiam illud, in quod possibile est formam diuidi, &c. i. & dicitur pars etiam illud, in quod diuiditur forma, secundum quod est forma. & ista diuisio est secundum qualitatem non secundum quantitatem: & est formarum compositarum, quae diuiduntur in formas. vt formarum, qua sunt genera, quae diuiduntur in formas qua etiam sunt differentiae illorum generum.

D.d. Et etiam illa, in quae diuidi tur aliquid, i. & dicuntur partes illae, in quae diuiduntur composita ex materia & forma. scilicet materia & forma. dicitur enim quo sphaera cupri diuiditur in cuprum & in sphaericitatem. & hoc est aliud a primo. in primo enim diuiditur forma in formam, vt species in genus: hic autem aliquid diuiditur in formam & ma teriam.

D.d. & haec est materia, in qua est forma. i. quod diuisio alicuius in materiam & formam est alio modo a diuisione speciei in formam communen & propriam.

D.d. & angulus etiam est pars. Potest autem intelligi sic: & an gulus etiam est pars sigurae duobus his modis: quantitate scilicet & qualitate. Vel sic: etiam angulus diuiditur in angulos, diuisio enim anguli in angulos est secundum quantitatem & qualitate. & ideo dubitauerunt quidam, in quo gene re magnitudinis continetur angulus, adeo quod quidam eorum fecerunt illum quartum geneus, & dixerunt genera magnitudinum esse quatuor, corpus, superficiem, lineam, & soli dum. D. induxit quintum modum partiendi, & d. Et etiam illa, quae sunt in definitione, &c. i. & estam illa, ex qui bus componuntur definitiones si¬t gnificantes quiditatem cuiuslibet rei dicuntur etiam partes definiti & definitionis. & ideo geneus dicitur pars formae. & ideo dicimus, quod geneus est pars formarum specierum. forma enim speciei diuiditur in geneus & differentiam. Hic autem est modus quintus, quia forma, secundum quod est geneus & differentia, differt a formis, secundum quod sunt formae. illas enim esse genus, aut differentiam est accidens, quod accidit eis.

Idest Totum dicitur multis mo dis, quorum vnus est illud, a quo non diminuitur aliqua pars, in quarum respectu dicitur totum. totum enim est totum partium. Deinde d. Et dicitur totum naturaliter, &c. i. & dicitur totum naturaliter & primum cum continens & contentum in eo est vnum. Deinde d. & hoc duobe modis, i. & hoc vniuersale, quod est continens dicitur duobus modis:. quorum vnus est, sicut dicimus in vnaquaque rerum demonstratarum, quod est totum, quando ab ea non diminuitur aliqua pars suarum par tium. Secundum autem dicitur per similitudinem, & est vniuersale. & hoc intendebat, cum d. aut sicut vnum istorum, i, aut illud, de quo dicitur hoc nomen secundum similitudinem. De inde incoepit declarare modum similitudinis inter vniuersale & totum & d. totum enim, & illud, quod dicitur vniuersale, &c. i. totum enim & vniuersale sunt similia, ex eo quod vni uersale continet particularia, quem admodum totum continet partes, Deinde dicit: & praedicatur de particularibus, idest, & assimilatur tori quia praedicatur de particularibus, & facit ea vnum modo simili vni particulari, scilicet, quod totum facit partes adunatas. vt homo, & equus, qui sunt vnum in animalitate. Deinde d. Continuum enim, &c. i. & totum, quod dicitur de continuo finito lilicet discreto ab alio, dicitur totum & vnum, cum fuerit ex pluribus, quae in maiori parte existunt in eo in po tentia, aut prope potentiam. & hoc intendebat, cum d. & si non aliquo actu. & quando quod dicitur totum de illo, in quo sunt partes in actu, sed continuae aut contiguae.

D.d. & plura instorum, &c. i. & istorum dicitur totum magis omne, cuius partes sunt continuae naturali ter, aut artificialiter. sicut dicimus de vno, quod dicitur de continuo. D. d. l& vnitas est aliqua vniuersalitas quantitatis, &c. i. & etiam totum & vnum sunt similia, quia vnitas est quasi aliqua vniuersalitas quantita tis. & intendit vnitatem, quae dicitu: de continuo. est enim, quasi totum continens partes. Deinde d. Et, cum habeant initium, & medium, &c. i. & cum in partibus, ex quibus est to tum, est primum & medium & vlti mum, tunc tota, in quibus non acc dit formas diuersari propter diuersi tatem situs partium, dicuntur omnia & in quibus accidit diuersitas in for ma propter diuersitatem situs par tium, dicitur totum. & ista sunt sicut res compositae ex partibus diuer sis in sigura & quantitate. &, cum fuerint diuersa in situ, corrumpetur forma in situ totius, & natura partis, sicut est dispositio in partibus animalium, Deiude d. & omnia, inquibus est pos sibilis, &c. Et, cum dixit instos modos

D.d.t exempla eorum, & d. Ista igit sunt omnia, &c. i. & illa, in quibus in uenitur vtraque: dispositio, sunt illa, quorum partes cum transmutantur in situ, remanebit natura eorum obser uata in substantia: in sigura autem diuersantur, sicut cera, & pix. cera autem remanet cera, partibus mutatis, sed B sigura diuersatur. De istis igitur, sicut dixit, dicitur totum, & omne, quia sint di spositionem vtranque, scilicet transmutatio nem: & non transmutationem, quando situs partium adinuicem mutatur.

D.d. Aqua autem &c. i. aqua autem & omnia humida, & numeri dicuntur omne. forma enim aquae non diuersatur per diuersitatem, situs partium. scilicet per mutationem lo eorum earum adinuicem.

D.d. & non dicitur omne, &c. i & non dicitur iste numerus est totum, aut congregatum, neque in aqua, & vniversaliter in carentibus toto, ni si transumptiue.

D.d. Et dicuntur omne &c. i. & vniversaliter illud, de quo dicitur omne, in rei veritate est illud, in quo significat omne illud, in quo significat col lectio. sicut dicitur quod numerus est collectio vnitatum.

Idest, & dicitur in eis, quae sunt ex quanti tate diminutum membrum. sed hoc non dicitur simpliciter, sed quando diminutum, &. limi nutio fuerint in dispositionibus ter minatis D. incoepit dicere illas disponnes, & d. sed oportet vt illud, &c. i. & vna illarum determinationum est, vt di minutio non sit innata diuidi a diminuto. & ideo, quoniam pili diuiduntur, ab homine, & plumae ab auibus, non dicuntur diminuta in menbris.

D.d. Et dicere duo, &c. i. & cum aliquid fuerit compositum ex duabus partibus, ex quo altera diminuitur, non dicitur diminutum membro: oportet enim vt sit compositum ex pluribus duabus partibus.

D.d. causam, & d. quoniam diminu tum membrum, &c. i. quoniam compositum ex duobus, quando ab eo diminuipr alterum, tunc diminutum est aequale diminutioni, & talia non dicuntur diminuta. D.d neques aliqua par tium numerorum omnino, potest intelligi, & non dicitur diminutum membro in eo quod est de quantitate discreta omnino,, & si diminutum non sit aequale diminutioni. v. g. quod quando ex tribus diminuitur vnum, non dicitur quod est diminutum membroD.d. substantia autem, &c. i & dimnutum membrum non dicitur di minutum membrum, nisi quando nomen & forma eius non sunt amissa per di minutionem illius partis, sed forma dicitur permanere, & diminutio est tantum in numero, non in substantia: vt cum ab arca diminuitur aliqua pars, per cuius diminutionem arca non debet amittere nomen. & similiter. est de homine, scilicet quod non dicitur diminutum mebro, quando diminuitur al eo ex menbris illud, per quod fit homo.

D.d. Et cum hoc, quod narraui mus, &c. i. & cum istis dispositionibus narratis non dicitur etiam dimi nutum mebro, nisi dum sit ex corpo ribus consimilium partium. quoniam, quando ab eis diminuitur aliqua pars, tunc illud, quod remanet, potest diuidi numero partium, in quas diuiditur totum, vt existimatur. v. gr. quod, si ab aqua: quae existimatur diuidi in tres partes, diminuitur aliqua pars, poss bile est vt illud, quod remanet, diui datur intres partes: & diminutum membro est illud, cuius numerus non remanet. Deinde d. ergo ha bent partes non consimiles, &c. i ne cesse est ergo, vt diminutum mem. bro habeat partes non consimiles, aut vt duas partes, aut tres. Deinde d. Et vniuersaliter, &c. i. & vniuersaliter oportet dimihutum membro vt non sit ex eis, ex quorum situ par tium non accidant diuersitas in forifia, vt aqua & ignis, quoniam, quando partes talium diuersantur in situ, non diuersabuntur formae, econtrario eis, quae sunt composita ex partibus non consimilibus. Deinde d. sed oportet vt ista sint, &c. i. sed oportet vt ta lia sint composita ex partibus haben tibus situm, & situs intrat earum substantiam, i. est necessarius ad earum esse, sicut hepar. quoniam vnum eorum, ex quibus constituitur, est suus sit, ex membris vicinantibus.

D.d. Et etiam vt sint continua, &c. i. & etiam est necessarium, vt partes non consi miles sint continuae adinuicem, quoniam cum non fuerint continua adinuicem non erit ex eis totum, neques aliquid vnum.

D.d. compositio enim, &c. i. & potest intelligi sic: composita enim ex non consimilibus habent situm: sed non dicuntur diminuta a membro, nisi fuerint continua.

D.d. Et cum hoc, &c. i. neque omnia, quae existunt, secundum totum, ex quibus diminuitur aliquod mebrum, quodcunque mebrum sit, dicuntur diminuta. illud. en membrum potest esse tale, ex quo constituitur illud totum, vt cor in animali.

D.d. neque vbicunque fuerit, &c i. neque in quacunque quantitate fuerit diminutio, neque in quocunque loco dicitur diminutum mebrum. vt arca perforata. perforatio enim est diminntio, & non dicitur esse diminuta mebro.

D.d. sed cum diminuitur, aut aure, &c. i. quando diminuitur aliquod membrum organicum secundum totum, non fit diminutio in quan titate. & ideo d. non quando diminuitur caro, aut spie. in quoniam quando caro, aut splem diminuitur, non dicitur diminutum modo bro, sed cum. diminuitur aliquod extremum.

D.d. & hoc etiam non omne, &c. i. & non omne extremum, quando diminuitur, dicitur esse diminutum membro: sed il lud extremum, quod cum abscindi tur, non rectum generatur.

D.d. & ideo caluities, &c. i. neque est omne, quod non potest regenerari, dicitur diminutum meo brum, sicut caluities in homine.

Idest, & dicitur geneus multis mo dis: quoium vnus est de generatio ne continua eorum, quae sunt eadem in forma. vt dicitur dum geneus hoinum fuerit, i. dum generatio hominum fuerit. Deinde d. Et quod dam&c. i. & dicitur etiam generas tio de primo patre, cui attribu itur tota generatio. D.d & secundum hoc genus, &c. i. & secundum hunc mo dum dicitur, quod quidam homines sunt ex tali genere. id eit. ex tali patre. Deinde d. & denominantur a patre, &c. i. & homines attribuuntur proprie pa¬ tri magis qua matri. motor enim nobilior est materia.

D.d. genus etiam &c. i. & dicimus quod mater dicitur genus, quoniam quandoqued homo attribuitur matri sicut patua: & si magis patri.

D.d. Et etiam sicut plana superficies, &c. i. & dicitur genus de illo, quod commune est re pus diuersis in forma. sicut dicimus, quod plana superficies est genus omnium sigurarum planarum, & corpus om nium corporum, omnis enim sigura plana dicitur esse superficies piana. & similiter de corpore.

D.d. Et etiam omne, quod est vniversaliterprimum. i. & vni uersaliter genus est primum vniuersale in vniuersalibus, scilicet quando duo vni- uersalia fuerint, primum eorum erit genus, & secundum species scilicet quando fuerit in substantia eius. Et forte intendit hic genera generalissima, quae sunt prima simpliciter.

D.d. & dici tur secundum quid istud est geneus, &c. i. & cum dicitur, quid est geneus dicetur est illud, quod recipit qualitates. Et d. hoc, quia iam descripsit genus, & est illud, quod diuiditur per differentias.

D.d. Genus igitur dicitur &c. i. genus igitur dicitur vniuersali ter tribus mod s. quorum vnus est de generatione continua eiusdem for mae. secundus de proprio patre, qui generat res consimiles in forma: & ideo dicitur genus scilicet quia facit genus, tertius de materia. genus enim est il lud, quod recipit differentias & qua litates, & tale est materia. Deinde di Et dicuntur diuersa, &c. i. & illa, quae dicuntur diuersa genere, sunt quaesunt diuersa secundum subiectum & in materia remota. & ista non al terantur adinuicem, neque ad aliud idem. quae enim alterantur adinui cem habent eandem materiam: & quae alterantur ad aliquid idem, habent, illud idem pro materia.

D.d. sicut forma & materia vnum in genere: in sicut ex materia & forma fit vnum

D.d. Et omnia, quae dicuntur, &c. i. & omnia praedicamenta sunt talia in genere: quaedam enim significant substantiam, & quaedam quantum, & quaedam quale: & ista non collocantur in eadem natura: non enim alterantur adinuicem, neque alterantur ad vnum.

Idest & falsum dicitur, quod non conuenit descriptioni rei possibilis & est opinari aliquid econuerso esse ei, quod est. & hoc duobus modis, aut possibile vt reuertatur verum. v. g. cum dicimus, quod Socrates est stans, quando So crates est sedens. hoc enim falsum potest redire in verum. aut impossibile, sicut dici mus, quod diameter est symeter costae

D.d. & ista non sunt idem, &c. & intendit, quod falsum possibile, & falsum impossibile sunt duae naturae diuersaeD.d. Et quaedam, sicut illa, &c. i. & fal sum dicitur etiam de rebus, quae ima ginantur secundum quod non sunt in esse, aut non sunt omnino. Et iste modus fal sitatis est in intelligere, & primus incredere. Deinde dicit: sicut vmbrae imaginatae, & somnia, idest, sicut il lud, quod imaginatur in somniis, & in vmbris rerum, scilicet ipsas esse res. Deinde dicit. ista enim sunt aliquid, &c. idest, istae enim imagi¬ nationes sunt aliqua existentia in in tellectu: sed illud, quod imaginatur ex eis, non existit extra animam.

D.d. res enim dicuntur falsae, &c. i. & falsum di citur duobus modis. In fide autem est opinari illud, quod non est quod est, aut econverso scilicet falsum, quid est in compo sitione. Intelligere autem est vt aliquid intelligatur, non secundum quod est, aut intelligatur illud, quod non est.

D.d. Et dicitur sermo falsus, &c. i. & dicitur falsum de sermonibus veris, cum di cuntur non de illis, de quibus veridicant, vt definitio circuli, quae falsat in triam gulo, & in omni sigura, quae est praeter circulum. Et quasi intendebat, quod fal sum intelligendo aliquid est duobus modis. vno modo, qui omnino non veridicat, & est falsus essentialiter: & alio modo, qui veridicat, quando praedicatur de illo, cuius est definitio, & si praedicetur de alio erit falsum: & hoc est fal sum quasi per accidens.

D.d. Et definitio cuiuslibet rei, &c. i. & dictiones significantes essentiam. & substantiam rei, quandomquiae significant de definito vnam intentionem, & sunt definitiones substantiarum: & forte significant ex re plures intentiones vna intentione & sunt definitiones accidentium. In definitionibus enim accidentium sumum tur subiecta, in quibus existunt. vn de definitiones eorum componuntur ex pluribus natura vna: & ideo dixit: sunt enim cum passiuis, &c. i. accidentia enim & eorum receptibilia sunt idem quoquo modo. & ideo habent definitionem aliquam, vt post decla rabitur.

D.d. vt Socrates, &c. idest vt definitio Socratis musici, quae componitur ex Socrate & musicoD.d. sermo autem falsus, &c. idest & definitiones falsae essentialiter, quae non sunt definitiones omnino ali¬ cuius. Deinde d. Et ideo Antisthe nes opinabatur, &c. i. & ideo opina batur, quod non debet aliquid definiri omnino, neques significari nisi per vnicam dictionem, quae significet ex eo vnicam intentionem. & opinabatur, quod verum est vnius cum vnovnde omnino definitiones intentionum vniuersalium non veridicantur de propriis.

D.d. & accidit ex hoc, &c. i. sed accidit ex hoc vt non inueniatur sermo falsus omnino, neque verus & dicit hoc, quia sermo, qui est genus veri & falsi, est ex compo sitione &, cum compositio non fuerit, non erit verum & falsum.

D.d. possibile est enim, &c. i. contingit eni secundum hunc sermonem vt omnia sint falsa non ex suis definitionibus tantum, sed ex definitionibus aliorum, ex eo quod omnes definitiones compo nuntur ex pluribus.

D.d. & alio modn possibile est, &c. i. & cum dicimus, quod definitiones eorum falsant de ali quo non est verus sermo: sed quo quo modo falsant, & quoquo modo veridicant. vt octo, in cuius defifinitione accipitur definitio duorum, cum dicitur, quod fit ex multiplicatione duorum per quatuor: & quoquo modo non veridicant: duo enim aliud est ab octo.

D.d. Quaedam igitur, dicuntur falsa, &c. i. quaedam igitur eo rum, quae dicuntur falsa, dicuntur falsa quia falso intelliguntur: & quaedam, quia falso creduntur

D.d. Et ideo dicitur in quodam sermone, &c. i. & ideo quidam homo fecit fallaciam in hoc ermone, & dixit: quod ille, qui veridicat, & falsificat in eodem, est idem homo. Deinde respondit, & d. Accipit enim falsum, &c. idest & causa deceptionis istius hominis est in hoc, quod d. quod verum est idem quod falsum est, quia putauit, quod verum potentia & actu est idem, & similiter falsum. &, cum acceperit actu loco potentiae, imaginatus est quod fal sum in potentia & actu idem est, Deinde d. & iste est intelligens, &c. i. & ille, qui falsidicat in potentia, est intelligens & cognoscens: qui autem falsidicat in actu, non habet cogni tionem. Deinde d. & etiam accepit. &c. i. & similiter iste homo accepit, quod qui facit malum sponte est melior, quid quofacit malum vi. ergo qui facit malum sponte, est melior qua qui facit mali vi.

D.d. & ipse accepit hoc, &c. i. & il se ratiocinatur super hoc ex inductie ne, dicendo, quod qui humiliatur spon te, est melior, quid qui humiliatur vi. & hoc est falsum.

D.d. & dico hoc modo similitudinis, i. quod agere ma lum sponte est peius. quia quod agi tur sponte est magis perfectum in si militudine inter ea, quae aguntur spcote te, scilicet quod actio eorum perficitur, siue fuerit bona, siue mala.

D.d. & si non, &c. i. & dicere, quod omne, quod agit sponte, est melius, est falsum. quod enim agit malum sponte, est peius quam quod agit vi, vt dictum est in Ethica.

Idest. Et accidens dicitur de illo, quod existit in aliquo vere, sed non necessario, neque in maiori pte. v. g. vt aliquis fodiat foueam ad plautandu, & inueniat thesaurum. dicitur enim quod accidit fosfori. in uenire enim thesaurum per fossuram ac plantandum non est necessarium, neque in maiori parte.

D.d. Et similiter, &c. i. & prope hanc intentionem est quod musi cus non est albus. differunt tamen hae duc intentiones. prima enim est de casu, hoc autem de praedicabilibus per accidens. & differunt in hoc, quod prima est causa & hoc non est caus, sed adiunctum cum cam scilicet quod fossura est causa inueniendi thesaurum, sed per accinis, non album enim non est cauma musici, neque per se, neque per accidens: sed accidit homini, qui est causa musici, quod fuit niger. & iam dedit differentia in Sedo Phy¬ sicorum.

D.d. Ergo, quia est aliquid, &c. i. quia omne, quod est in tempore, & loco, dicitur in omni, quid conuenit loco aut tempori, quod est causa per accins non ve re, sed quia tantum conuenit in tempore aut in loco. in loco autem sicut fossura conuenit thesauro in loco fossurae: in tempore autem vt si cum fiat aliqua corruscatio, moriatur aliquod animal,

D.d. & accidens non habet causam. idest quod dicitur fieri per accidens, non habet cauam, nisi casum. casus vero necessario non est caum causa enim terminata est, & non casus, & intendit per hoc, quod dicit, terminatum, terminatum in rei spectu causati, i. quod causatum non potest fieri nisi per illam. quod enim sit a pluribus causis, non erit a causa ter minata. & haec est dispositio eius, quid est a casu. & illa duo exempla, quae indu xit, sunt intellecta per se. Deinde in duxit alium modum de accidente, & d. Et dicitur accis alio modo, &c. i. & hoc nomen accidens dicitur alio modo sic, & est omne, quod naturaliter praedicatur de aliquo, sed non est substans tia illius, de quo praedicatur. sicut dicimus quod triangulus habet tres angulos aequales duobus rectis.

D.d. ista autem, &c. i. & istud accidens differt ab accidente praedicto in hoc, quod existo inuenitur aliquod necessarium, in praedicto autem nullum est necessarium. & d. hoc, quia accidentia, qui dicuntur positione substantiae, quaedam sunt necessaria, quaedam non necessaria. scilicet separabilia. & sermo de hoc est in aliis, i. & loqui de accidentibus, & de modis suis pertinet ad alium tractatum. etenim hic non intendit nisi ex¬ ponere tantum nomina.