Liber 4, Quaestio 6 [Sorbonne Transcription]

primum dubium est quid sit culpa moralis post baptisumum commissa Et potest dici quod omnis culpa moralis praeter peccatum originale est creatio voluntaria creaturae seu libera vere vel interpretative operis sibi prohabici[?] vel aequivalenter sibi illicita vel voluntaria ommissio operis praecepti vel ad quod per aequivalentiam obligatur vel 3o reatus talis voluntarie operationis vel voluntarie ommisionis

prima particula ponitur pro peccato commissionis et excluditur actus voluntatis de quibus non de liberavit nec potuit deliberasse quia tales ut saepe dixi mere naturaliter habentur

Dicit etiam quod peccatum mortale est non opus prohabitu sed creatio voluntaria operis talis quia opus tale si a deo crearetur qui non tenetur ipsum creare nec etiam tenetur actum aliquem causaris et per consequens potest creare huius opus vel volitionem quae tamen peccatum non esset Et ideo nota ex hic quod est tale opus est peccatum unde nisi a creatura quae obligatur ad contrarium voluntarie vere vel interpretative t?etur[?] non est peccatum etiam dato quod esset odium dei intentissimum vel nolitio quantumcumque ga?di? mali Opus autem non est creatio voluntaria creaturae nisi cum ab ita agitur additur aut vel creatio per aequivalentiam sibi prohabiti operis quia si vitatio talis operis sub praecepto non caderet sed tamen caderet sub voto licito secundum aequivalentiam tenetur novens illud vitare sicut si sibi prohiberetur

2a particula ponitur pro peccato omissionis oportet[?] aut ad hic quod omissio sit culpa moralis quod sit voluntaria et libera omissio operis ad quod quis tenetur ex praecepto vel ex voto et si homo posset libere omittere et scienter opus sibi praeceptum vel illud ad quod ex voto obligatur sine actu voluntatis elicito tunc potest omissio esse sine commissione omni et tunc ommissio ut distinguitur contra omnem commissionem nichilnihil est sed eset priv?atio sola sine carentia actus in voluntate quae tenetur actum quo caret habere vel creare quamvis nec ipsum vel quae quacumque distingui possit sui[?] aut tunc peccatum ommissionis respi?it[?] opera habenda me?te[?] nolitione recta post habenda quae tamen non habetur sicut ire ad ecclesiam vel studere cum quis tenetur et sic de similibus

Utrum autem possit omittere et omittendo mortaliter peccare sine omni actu voluntatis dubium est magnum et huc usque non dixi quid in speciali de hoc sens?in? licet reputaverim utrumque probabile

Respondendi tamen de prima primi et alias pro via quae poneret peccatum commissionis non requiretur aliquam remissionem pr eo quod hic non obstante solvi poterant argumenta Et quia fuga misera est omnem difficultatem fugere per unum inpertinensimpertinens mere tunc tractan dae probabilius michimihi videtur cum samsal Campsalis et multis aliis modernis quod non quia homo experitur se posse transire sine actu voluntatis omni determinato clare et plene quid sit agendum vel volendum statim sed vel eligeret sicut tactum est vel contrarie libere dimitteret se ad considerandum vel volendum aliquid inpertinensimpertinens vel eligeret differre et quodcumque praeter primum capiet interpretative volet non ferre quod dictatur nam si posset per aliqua parte temporis manere habito pleno iudicio de habendo vel non agendo sine omni actu volendi posteriori tali iudicio evidenti per horam pari ratione per omne tempus posset stare illud evidens iudicium sicut itasum hoc quod voluntas non possit se divertere ab illo quod non videtur aliquem posse in se reperiri

Item argueretur ab aliquibus sic si dictato quod aliquid puta a sit agendum vel volendum soal omissio vel non creatio actus volendi quod dictantur esset peccatum praecise mortale tunc videtur quod nolle illud dictatum ubi teneretur velle illud esset peccatum maioris malitiae in infinitum quam sola omissio actus nolendi qui deberet habere seu peccatum in infinitum maius vel gravius quod non videtur dandum igitur nec antecedens quod sola omissio actus debiti sic peccatum mortale contra videretur multipliciter demonstrablis quia dictato quod deus sic diligendus vel summe amabilis et nullos modo odiendus plus quam duplo gravius videtur iste peccar[?] qui odiret deum stante isto dictamen vel qui eligeret ipsum odiris quam qui nullum actum volendi vel nolendi eliceret in tali casu quia posset fortasset ita remisse odire deum quod duplo minus peccaret quam primus odiens et tamen ad huc plus nec odi?te nec diligente et pari ratione plus quam quadruplo gravius et sine fine ymmoimmo breviter nulla videtru possibilis certa comparatio sed excessis ceteris omnibus paribus tantum peccare neque diligens deum deque odiens sicud alius odiens divinae aeque ille qui nec nollet nec vollet ire ad essentiam quando sua conscientia clare dictaret quod esset eundum sicut alius contempnens ire quod non videtur dandum saltem hoc eest clarum etc tamen quod in infinitum remittendo actum odiendi deum vel nolendi ferre quod dictatur faciendum numquam venietur ad actum ita parvae malitiae sicut esset ceteris paribus sola carentia omnis actus volendi ferre quod iudciaretur faciendum

Item si sola omissio praecepti esset peccatum dignum poena sensus igitur pari ratione in habente gratiam omissio actus prohabiti foret meritum quod falsum est

ad primum forte diceretur quod omissio mensuratur secundum quantitatem actus omissi Istud est improbatum in prologo dices ita est hic sicut de operatione motus gravius in pleno et vacuo

contra nulla est hic resistentia utrobique ut ibi

praeterea si esset dar? indivisibilem malitiam positivam se habentem ad malitiam gradualem sicut se habet secundum quosdam punctus ad lineam adhuc istud excederet malitiam privativa et istam gradualem infinite igitur et privativa sibi daretur volens tamen tenere contrarium haberet nae?ris hoc esset expertum quod primum argumentorum istorum capit esse expertum

ad 2m haberet respondere iuxta responsionem 2am ad finalem reductionem 2i argumenti 2i articuli 9 supra Et hanc 2am viam tenet Altiss libro 2 quaestione 2

ad hoc ponit 3a media primum est quia faere quo deus prohibet est peccatum grave ergo non facere quod lex praecipit est peccatum et hoc est privatio pura igitur pura privatio vel carentia actus debiti est peccatum omni alio actu voluntatis libero circumstanto

Item nullum praeceptum est prohibitio vel econverso ergo nullum facere bonum est declinare a malo ergo per contrarium nullum facere malum est declinare a bono sed declinare a bono eset omittere igitur omittere non est facere malum sed omni peccato actuali id est quod est actus facit homo malum igitur omittere non est aliquis actus seu peccatum consistens in aliquo actu

Item deus praeciperet isti ut det hodie eleemosyna sic ita quod tota die faciat opera in differentia

Inde arguitur sic deus praecipit isti nodaret[?] hodie eleemosyna et non dedit igitur peccavit omittendo ergo omissio est peccatum et non est actus quia nullum fecit hodie actum nisi in differentem[?] per casum igitur potest esse peccatum omissionis sine omni actu qui sit peccatum

ad istam potest argui argumento [?]Rodincon in sua inceptione sequitur deus praecipit isti quod velit hodie a et iste non velit hodie in nullo legitive excusatus de non volendo sicut sibi praecipitur igitur iste hodie peccabit contra est bona igitur quidquid stat cum antecedente stat cum consequente sed quod iste nullum actum volendi vel nolendi hodie sit habiturus stat cum antecedente igitur et cum consequente stabit stant igitur simul quod iste peccabit per omissionem actus nolendi sibi praecepti sive huius quod aliquem actum habeat positivum igitur sola carentia actus debiti potest esse peccatum omissionis

Item arguo sic praecipiatur isti a deo sic ita quod infra certam partem temporis velit vel nolit ire ad ecclesiam et infra istam partem temporis sine excusatione lctima[?] nec velit nec nolit ire ad ecclesiam igitur peccabit contra haec ut prior est bona igitur quidquid stat cum antecedente stat cum consequente sed cum antecedente stat quod ille in data parte temporis necut habebit velle vel nolle ergo cum consequente stabit igitur poterit peccare per solam actus debiti omissionem

praeterea praecipiatur isti quod aliquem actum nolendi habeat hodie sic ita quod sine excusatione debita habenda nullum habeat actum volendi vel nolendi igitur peccabit et non per potentiam alterius actus nolendi vel nolendi igitur per solam omissionem seu carentia vel actus

praeterea indicante sortes quod a sit ab eo agendum vel nolendum vel praeceptio sibi a deo quod velit a vel agat a sortes potest se suspendere ab omni actu volendi et nolendi cessante inpedientoimpediento vel non si sit igitur potest peccare per solam omissionem si non ergo deus non posset sibi praecipere quod se suspenderet ab omni actum quia nihil potest rationabiliter alicui praecipi quod non sub sit cum dei adiutorio suae libere potestati nec deus potest aliud rationabiliter praecipere

Item si non tunc non videretur libere velle vel nolle quia neccessenecesse esset sibi nisi deus suspenderet ipsum ab agendo velle vel nolle

praeterea tunc omnis responsiones quae solent per ma?etionem[?] fieri inter velle et nolle forent falsae et tunc huius difficultates ut videtur nullatenus solvi possent

Ista vientur inconventia istis mediis posset se munire et aliis qui vellent hanc partem praesentis dubii tenere

Si arguas in contrarium quia omnis iustitia est ferre bonum vel declinare a malo extendo vocabulum iustitiae ad omnem virtutem generaliter etiam sumendo declinare positive pro realiter fugere vel detestari malum vel declinare a bono extendendo vocabulum in iustitiae ad omne vitium et similiter univoce sumendo sicut prius verbum declinare Cum igitur omnis omissio culpabilis sic iniustia quaedam sequitur quod omnis omissio culpabilis erit actus culpabilis vel non sine actu

Item deus est pronior ad miserendum quam ad perdendum sed nullum hominem remunerat nis modus motus liberi arguii sicut igitur nulla omissio condempnabilis est sine motu liberi arbitriumItem deus pronior est ad miserendum quam ad pdendum sed nullum hominem remunerat deus pro declinaris a malo nisi motus haberi arbitrium ibi sit igitur per locis a maiori nullum condempnat hominem pro declinaris a bono nisi motus liber arbitrii ibi Sit igitur nulla omissio condemnabilis est sine motu liberi arbitrii

ad primum istorum responsionem altissiodorensis ubi prius quod ista contra non valet ?? omnis iniustitia est operatio mali vel positiva declinatio a bonon quia plura exiguntur ad opus virtutis quam ad opus vitii quoniam ad opus virtutis non tantum exigitur genus operis sed circumstantiae bonae sed ad esse vitii sufficit vel genus operis mali vel omissi circumstantiae bonae alicuius requisitae unde etiam secundum philosophum "difficile est invenire medium inter virtutes sed facile receditur a medio"

Idemo licet sola privatio non potest esse meritoria sine vel motu iudicio bono libri arbitrii non non sequitur quin sola privatio actus debiti vel circumstantiae bonae debite posset esse demeritoria

ad 2m negat consequentiam quia aliqua privatio est peccatum nulla autem privatio est virtus vel opus virtutis

Sed istae rationes stare non possunt cum se ipsis quia velnihil in potestate voluntatis libera est se ipsam suspendere ab omni actu quando indicat habendum esse actum vel non habendum vel non est hic in eius potestate si haec sic in eis potestate ab omni actu suspendere se habito tali iudicio igitur si sibi praeciperetur in caritate existenti quod ab omni actu ad ho?am[?] se suspenderet ita quod per hoc meretur sicut alias demeretur suspendendo quia ita inpleretimpleret in prima parte praeceptum sicut in 2a trasgrederetur illud aliud praeceptum nec videtur pronior deus ad puniendum transgressionem sui praecepti quam ad remunerandum illum qui in caritate ex sequitur praecepit

praeterea non probatur per argumenta istius alitssiodorensis sic respondentis quod aliqua circumstantia sicca[?] debere adhiberi possit hoc stante omitti sine negligentia vel conceptu vel volitione voluntatis expressa vel interpretativa idem parum cogunt

ad argumenta igitur sua et argumenta optata[?] illi potest responderi praeisso quod sola carentia gratiae etiam cum homo dormit infert hominem etiam esse in peccato et peccatore est sed de ista carentia non est hic disputatio

Respondeo igitur ad argumenta ista ad primum neganda est contra nisi conseqens intelligatur de non ferre ex conceptu vero vel interpretativo faciendi id est nisi actus aliquis pos? sic ibi quem debet talis non habere quia etiam non est in eius potestate si iudicet clare aliquid faciendum quin velit facere vel velit vel nolit divertere ad cogitandi de aliis vel exspectare vel aliquid simile si tamen in libera potestate eius esset stante huius iudicio se suspsendere ab actu quolibet volendi vel nolendi a?[?] suae communio sed tunc non simul cum hic s?is respondibus

Ad 2m cum accipitur nullum praeceptum est prohibitio nego quia omnis prohibitio est per aequivalentiam praeceptam de nolendo ex amoe dei et proximi cavere actus sibi prohabitos vel ibi alioquin quaeso ub in praeceptis decalogi praecipitur amore dei et proximi et tamen secundum apostolum in hiis duobus mandatis scilicet diligere deum ex toto corde proximum sicut se ipsum universa lex pondet et prophetae si tamen accipere quod nullum praeceptum mere affirmatum est prohibitio potest concedit sed ex hoc non sequitur quod nullum ferre bonum sit declinare a malo quia causare libere volitionem fugiendi peccatum est bonum ferre et tamen illud bonum facere est a malo declinare ymmo verius declinat iste malum quia odium ferre malum vel eligit cavere malum quam qui solum non vult ferre vel malum sicut lap?sum[?] pli ymmo breviter apud me omen declinare a malo est ferre bonum actum qui est ipsa declinatio mali Et per contrarium etiam concedo quod aliquod ferre malum est declinare a bono quia causare volitionem amoris dei et proximi et similium est ferre quoddam malum quia malum est declinatio a bono

ad 3m dicendum quod si deus hodie praecipiat alicui quod hodie det eleemosyna et ipse hic expresse advertat non est in eis eius potestate naturali quin habeat aliquem alium actum quam solum in differentem et ideo ponitur casus inpossibilisimpossibilis secundum cursus communem potentiae volitive verum est aut quod deus potest nolle cooperari ad actum volendi nec ad actum aliquem meritorium vel demeritorium et si sic nollet tunc int?im[?] voluntas nec volet nec nolet dare eleemosyna vel saltem potest contingere quod iste modo nec volet nec nolet sed tunc consequentia in arguento non valeret quando scilicet suspenderetur voluntas per deum a causando velle vel nolle

Sed contra istam responsionem stat directe 4a forma ad quam respondendo concendendo quod prima forma seu prima consequentia est satis bona sed minorem sequentis deductionis nego cum accipitur quod cum antecedente istius consequentiae stat quod iste nullum sit habiturus hodie actum nolendi vel volendi sicudsicut patet ex dictis licet hic stareret cum prima parte antecedentis et quod istud stet cum toto antecedente non probatur d?mta autem alia parte antecedentis non tenet consequentia igitur etc

ad 5 dicendum omnino eodem modo quod minore 2ae deductionis est falsa et iterum dicendum quod praemisse repungnatrepugnat

dices illud praeceptum transgredi potest et tamen neque[?] per actum nolendi ire ad ecclesiam nec per actum nolendi igitur per solam actus utriusque omissionem et per consequens per solam carentiam actus debiti potest peccare

ad istud concedo quod voluntas potest istud praeceptum transgredi per voluntatem non obediendi vel per conce?ptum praecepti ac praeceptorum utpote quia ipsa potest neque velle ire ad ecclesiam necque nolle sed potest concedi ut supra quod nullum actum habendo omnino non peccaret quidquid sibi im?ndo[?] praeciperetur quia nec in libera potestate voluntatis est nullum actum habere habito tali praecepto Et istud dico de? in divino pleno aliquid agendi vel non agendi non est isto stante in libera potestate voluntatis quin aliquem actum habeat vel volendi conformari dictamini vel nolendi expresse vel interpretative pro tunc

ad 6 dicendum quod praemisse repungnantrepugnant et ideo non mirum si inferant falsam conclusionem quod talis peccabit sed quia praemisse repungnantrepugnant et per consequens totale antecedens non est verum ideo non oportet quia licet iste non peccaret per potentiam aicuius actus volendi vel nolendi si praemissae sint verae quod propter hoc peccet per solam carentiam quia alias huius condo?lis[?] est impossibilis et ideo non oportet quod omne consequens ad ipsum sic verum

ad 7m dicendum quod sortes non potest stante tali iudicio et stante dei generali influentia respectu actuum in tali casu cauabilium supsendere se ab omni actum nolendi vel volendi Et cum arguitur quod tunc non poset deus praecipere voluntati quod ab omni actum suspenderet se neganda est consequentia quia haec voluntas non potest inplereimplere illud stante animadversione praecepti posset tamen velle inplereimplere illud et conari ad sibi inpossibileimpossibile stante est tali animadversione et posset etiam alicoaliquo modo conari ne aliquid adverteret sed ut doriret et huius forsan conatus esset voluntati meritorius voluntati in qua existenti in caritate et non scienti nec advertenti quod sibi praecipitur esse inpossibileimpossibile sibi deus autem non potest velle quod ipsa libere huius praeceptum inpleatimpleat sicut conatur Et si praeceptum debeat esse rationale oportet quod intendat aliquid libere possibile voluntati et hoc non est nisi conari ad aliquid contra tenorem praecepti ut inpleaturimpleatur praeceptum quod non advertitur posset impleri a voluntate libere et dato quod adverteret ad hoc posset habere octor[?] praecepti sibi dati unde conditionale velle meritorium scilicet quod nullum iste inplereimplere si posset pro amore praecipientis

ad illud quod 2o infertur ex isto dato quod voluntas non posset libere velle vel nolle dicendum quod hoc potest capi tamquam diiunctiva et tunc contra non valet vel potest intelligi quod hoc disiunctum nullae vel nolle non subest libere potestati voluntatis stante iudicio claro de alicoaliquo nolendo vel volendo et tunc concedatur licet forte hic disiunctum vellem ire ad ecclesiam vel nollem ire subsit in casu inperioimperio potentis[?] inperariimperari sibi ipsi ut nec velit nec nolit secundum quod transferat se et intellectum ad alia inpertinentiaimpertinentia et ita cum interpretative nollet

ad illud quod 3o infertur quod responsiones communes de ru?o inter velle et nolle parvum velle non valenter

dicendum quod non sequitur quin aliquae earum valeant quia istum qui cras libere forta?bur[?] deus nec vult nec non vult ut ita loquar cras fabricari fornicari[?] voluntate beneplaciti vel efficati sed solum non vult ipsum libere fornicari et per etiam generale influentiam quamvis velit voluntate beneplaciti ipsum permittere libere fornicari et secundum etiam generalem influentiam ad motum et ad omnem rem positivam producendam

Item dubius de alicoaliquo cum quaeritur utrum sit bonum vel malum nolendum vel volendum nec debet interumutrique velle nec nolle illud diligere nec odire sed velle exspectare donec certius congruerit quid agendum sit sibi circa hoc vel velle indifferenter se habere et sic de aliis tunc habendis

3a particula suprad?tem descriptionis ponitur pro peccato in quo quis est postquam tn?a sit actus tam interior quam exterior fornicandi et sic de consimilibus istius qui fornicatur pro tunc non est actus aliquis quia potest esse quod talis parva tunc dormiat ne carentia actus quem tunc tenetur habere quia forte non tenetur ad aliquem dum dormit et tamen dum dormit est in peccato et peccator qui prius fornicatus est nec de hoc poenituit nec etiam habitus aliquis qui iste remaneret culpa tali dimissa nec carentia gratiae tantum quia ipse est in peccato tam homicidii quo privavit sequi demeritor?o gratia dei quam fornicationis quo non privavit se gratia quia nullam immediate praehabuit quia perdidit suam immediate ante per peccatum homicidii sic ita nec est ipsa anima nec aliquid aliud ibi assignabile sicut patet per singula discurrendo nisi quis vellet ire ad iudicium rationis sicut facit hic doctor subtilis cum aliis in hoc puncto bene tenens prima quaestione 1a distinctione 14 4i

?okam in suis quaestionis de prima X et XI sui 4i tenens easdem quas etiam scotus et ambo bene probant nulla igitur vera res una potest poni tunc esse peccatum quo talis tunc est peccator

Sed si quaeratur quid nominis istius id est qualiter possit ex primi

dicendum quod potest vocari reatus culpae prioris et tunc existentis et praesentis si actus ad hucadhuc remaneret qui erat culpabilis quando fuit vel omissionis culpabilis si ad hoc esset vel essent non autem minus reus est cum actu peccat quam cum cessaverit ab actu reatus ergo culpae est ibi postquam actus culpae transivit id est obligatur ad poenitentiam aeternam eo quod taliter facit quod ferre non dbuit vel quia in peccato omisit quod ferre tenebatur licet etiam in proprie dicatur reatus ibi esse sicut et caecitas in oculo nisi quod sicut illam 2am intelligimus esse oculum caecum ita ibi intelligamus ipsum obligari ad poenam aeternam vel esse reum gehene donec per poenitentiam culpa pra?ta sibi remittatur

2m dubium potest esse quid debeat intelligi per sacramentum poententiae de hoc quare in ricardi media villa libro 4 distinctione 14 id est quod poenitentia accipitur quadrupliciter sicut notavi in 4o lc?ris Norv? eadem distinctione 1 Et ad propositum sacramentum poenitentiae est remedium contra peccatum mortale actuale per sacerdotem ministratum etc et s?plr[?] et expressimus sacramentum poenientiae secundum soctum eadem distinctione quaestione 4 est ab solo? hominis poenitatis facta sub certis verbis cum de vita intentione prolatis a sacerdote iuris distinctionem habente ex institutione divina efficaciter significans emendationem animae a peccato Et hanc descriptionem declarat ibi magister et diffuse

Alio etiam modo sumitur pro virtute poenitandi alio modo pro dolore sensuali consequente considerationem et detestationem peccati perpetrati sicut patet in Richardus ubi prius alio modo scotus distinguit in prima quaestione de 14 multiplicem modum actualiter poeniendi Et quod poenitere sumitur aliquando pro punitione volita aliquando pro volitione punitionis qualiter utrumque membrum subdividitur in 4 et qualiter tristitia et dolor pro peccato commisso potest esse voluntarius et voluntarie creari clarissime ibidem docet Et qualiter semper in omnibus descriptionibus membrorum istorum poenitere sit poenam tenere Et qualibet in quolibet simul sit actus virtutis vel virtuosus et cuius virtutis et alia mir?ater notabilia Circa hanc materiam quaerat in scoto qui voluerit 1a et 2a quaestione de 14 Et idem etiam secundum rem de aequivocatione vocali poenitentiae et diversis actibus in punitendo et ordinem eorumdem et tent et tractat hockam in sua quaestione de poenitentia in suo 4 articulo primo principali 2o articulo

aliud dubium potest esse verum possit remitti culpa moralis sine poenitentia illud satis bene solvit hokam ubi prius 2o articulo principali

ad principale ubi supra ibi non venire poteris