In antiquorum sermonibus circa animam licet non ad plenum veritiatis apex ac profunditas attingatur, tamen ad aliquam eius partem eorum pervenit industria, cum quidam eorum posteriorum proprietatum semite adherentes ipsam per conditionis effectus dispositiones, opera et virtutes proprias descripserunt. Et ideo non est ydoneum eorum sententias aspernari, sed possumus eas benigno animo complecti. Et ideo in hoc ultimo capitulo eorum oppiniones narrentur, cuius consistit in octo capitulis complentum.

In primo agitur de sententia describentium animam per motum. In secundo de sententia describentium eam per cognitionem. In tertio de sententia describentium eam per utramque conditionem. In quarto de sententia describentium animam per principia naturalia. In quinto de sententia describentium eam per principia mathematica. In sexto de sententia describentium eam per armoniam. In septimo de diversis eius descriptionibus. In octavo de huius scientie nobilitate.

Sequentes antiqui anime effectus Democritus, Leucipus, Plato, Anaxagoras et Philippus et alii eam diffiniunt eo quod motus ab ea emanans corpus animatum ab inanimato differre ostendit. soli enim animato conpetit se ipsum moveri a principio interno propter distantiam a connexione materie ad modum sufficiens exercendum. Eam autem crediderunt motum participare cum ipsum corpori exhibeat; vita enim est in motu interno continuo consistens. Set hic motus dupplex distinguitur. unus est internus anime proprius, alter exterior corporalis ab anima corpori datus. Primus est dupplex et unus est primus essentialis qui est vita anime continua et alius est eius actus ipsam ex propria regens industria et uterque anime conpetit et est non in motu sucessione set in inpartibili ac quieta permanentia consistens et ideo non est motus proprie dicendus. Alius est datus [fol. 66v, col. 1] corpori et hic dupplex unus est: primus qui est vita corpori ab anima fluens et hic sibi in continua et quieta permanentia consistit. Alius est actus partibus corporibus exercitus et hic propter partibilitatem corporis sucessionem suscipiens motus proprie est dicendus et hic ab anima procedens ei conpetit per corpus quod cum movet in eo fertur sicut ymago cum argento et ipsum in ea circumvolvitur.

Anaxagoras autem sermonem circa animam variavit; dixit enim intellectus esse principium ordinationis universi omnia moventem omnia disponentem a nullo dependente[m] set penitus inpermixtum et ab omnibus elevatum et hic est divinus suppremus et dixit aliquem intellectum omnibus animalibus inesse sicut et animam cui corcordavit Homerus intellectum dicens esse virtutem anime regentem viventia sicut intellectus regit hominem et tunc non distinxit intellectum a sensu, quandoque vero intellectum distinxit ab aliis loquens de anima humana quem soli inesse homini asserebat.

Hii autem et multi alii ipsam per cognitionem diffiniverunt eam ex omnibus rerum principiis constituentes eo quod similitudines omnium rerum quibus cognoscuntur res, ipsa gerat.

Unde solum naturam anime rebus participantibus inest actus cognitionis; vegetabilis tamen eius est expers eo quod ad tantam perlustrationem et mundiciam non pervenit et tamen ab ea emanat regimen discretivum quo regit et conservat corpus. In se autem anima per cognoscionem describitur cui substantie spirituali (sic) spirituali luce predicte in qua res secundum suas effigies presentantur et cuius actu discernitur, naturam participat licet propter gradus distantie a fece corporalis materie eius discretio distinguatur.

Ubicumque vero eam per motum et cognitionem simul diffiniunt eam ex principiis que natura motus et cognitionis debentur constituunt; ipsa vero motus et cognitionis causam participat supradictam.

Anaxagoras ergo per utrumque ipsam describens dicit animam esse intellectum, omnium principium, solum simplicem purum inpermixtum omnia cognoscentem et omnia moventem set hic divinus, humanus autem sub hoc continentur propriam naturam motus et cognitionis participans.

Ytalis (sic) autem dixit omnia anima naturam participare, unde adamas ferrum eligit per virtutem anime discretivam et atractivam et eo quod discretionis et attractionis motus animam precedere creditur set hec virtus est naturalis speciem rei consequens in qua est aspectus electivus ad rem conformem elegendam et attrahendam ut illa quam adamas cum ferro communicat inconformi minera contracta et tales aspectus in medicinis inveniuntur et videntur propter discretionem ab anime virtutibus emanare.

Pludes vero eam ex corporum [materia] constituunt. Inter quos Empedocles ex quatuor elementis et ex con- [fol. 66v, col. 2] cordia ac discordia que principia rerum omnium corporalium asserit constare dicit. Nam ipsa omnium rerum cum sit comprehensiva omnium effigies in se gerens principiorum rerum omnium similitudines tenet set cum sit omnium rerum recepissibilis rerum omnium naturas participare creditur set propter corporis connexionem non credit. empedocles ipsam ad incorporea que hec non participant extendi et omnia mixta posteriora per horum naturam ab anima disgnoscuntur et ei conformantur. Set ipsa omnium rerum naturas participat conformes per quarum proportiones rerum effigies conformes suscipit.

Democritus vero, Leucippus et Dulchius et alii ipsam ex ignis solius natura constituunt propter ignis subtilitatem lucem, calorem continuum motum, puritatem quorum proprietates in motu et cognitione ipsa participat.

Diogenes vero et alii ipsam aeream esse dicunt propter eius subtilitatem et motum continuum que competunt substantie anime et motui et propter sui principium inter corpora et propter sui receptionem inpressionum et earum representationem et manifestationem que competunt eius cognitioni et subtilitati.

Eraclitus vero eam vaporem subtilem esse dicit qui propter sui subtiitatem, mobilitatem et a natura corporali separationem anime et motui conformatur; quia vero et asseritur corporum prin- cipium cognitioni eius que simil principia complecitur appropiatur.

Propter motum vero continuum quidam ut almeon eam perpetuis corporibus celestibus comparat. Nam sicut illa in motu continuo revolvuntursic et ipsa motum continuat, participat et ideo multi motum primum et regimen illorum corporum ab anima procedere asserunt cui anima inferior corpus illis corporibus conforme regens secundum similitudinem comparatur.

Ypus autem et alii animam aquam esse dicunt propter naturam spermatis in qua in principio anima existit quod est humidum aque simile et ideo Testias et alii ipsam sanguinem dicunt similem spermati et aque, nam in sanguine vita funditur et viventium genitura.

Nullus autem eam terram iudicavit absolute propter sui corpulentiam et difformitatem ab eius natura.

Quidam autem esse substantiam ex omnibus contrarietatibus anexam asserunt qui omnium rerum principiua asserentes contrarietates ponunt.

Democritus vero et Leucippus athomes rerum principia asserentes eam eis consistuunt rotundis calidis igneis ad motum et penetrationem habilibus ut per eorum naturam anima motum habeat continuum et aliis conferat quod in hanc habitudinem [de]claratur in quo per athomorum ingressum et egressum cum aere interminabilis sit motus in quo vita continuatur et anime esse salvationem iudicatur.

Pitagoras vero dixit ipsam ex athomis non solum constitui set esse eorum motricem eis in aere continuum prestans motum.

Democritus vero et alii eam calorem esse asserunt propter vitam que ex parte eius in calore spirituali vivifico et ex parte corpore in calore naturali dicitur constare unde vita in calore consistit et mors in eius absentia. similiter [fol. 67r, col. 1] autem potest estimari calor et lux propter naturam lucis et caloris spiritualis que gerit et caloris et spiritus corporalis naturam et hec autem non eius substantiam contituunt set ei ut instrumenta et media famulantur.

Platonis autem sententia eius eam ex numeris constituentes ipsam numerum seipsum moventem numerant. Nam omnium rerum principiorum ponunt secundum cuius exemplar ordine omnia distinctionem et gradus ac mensurarum differentias et ordinem assumunt et ideo numerus estimatur principium in anima conditoris exemplar. Anima igitur omnium gerens principis cum sit omnium capax numerus fingitur stabiliri que in cognitionis discretione numeri gerit exemplar sicut eo in omnibus factor primus utitur operando. Set eius motus internus in quo stat vita et operis motus quo se et corpus dirigit et opera sua adaptat numeri regulam suscipiunt et ideo numerus se ipsum ex propria movens industria iudicatur. Similiter autem asserunt res constitui ex quantitatibus exemplaribus conditoris conformibus ut animal et quamlibet naturam corporalem dicunt constare ex ydea nitatis ratione numeri per unitatis mnultiplicationem ampliati et ex longitudine, latitudine ac profunditate in quibus continua quantias consistit. Acceptiones vero anime numeri adaptant, diffiniunt intellectum qui est conclusionis absolute habitus unitati comparari. Scientiam vero in exitu conclusionis a premissis consistentem dualitatis longitudini. oppinionem vero in processu virtutum premissarum ad conclusionem numeri contrarietatis veritatis et falsitatis sub dubietate consistentem ternarii longitudini. Sensum cuius acceptio est compositorum, ad naturam corporalem in puncto et tribus dimensionibus fundatam protensa, numeri soliditati; omnia vero intellectu, scientia, opinione ac sensu asserunt comprehendi et ideo anime dispositionem in numerorum et maginitudinum natura consistere asseverant. Eodem modo dicunt eam ex portionibus numerorum et maginitudinum consistere quibus in sua substantia et virtutibus et corporis adaptatione disponitur et dicunt eius aspectus dispositionibus primorum corporum conformari ut sicut in illis ex creatoris actione longitudo. in circulum trium circulum trium dimensionum est deducunt (sic) et circulus in duos principales, uptote primum orbem et orbem planetarum et Secundus in septem circulos planetarum sicut anime aspectus secundum circulos distinctionem habere fingitur ut anime motus conformes superioribus estimentur.

Hec autem aoli intellective adaptantur secundum methaforam in virtutum et aspectuum dispositione quamvis non ex earum constitutione eius substantia componatur.

Hii autem et alii eam ex principiis variis constituentes ei iuxta eorum differentias corpoream et incorpoream naturam iudicant convenire.

Ipsam non nulli esse estimant armoniam. Nam confractio earum contrariarum excellentiarum et [fol. 67r, col. 2] reductio ad equalitatem et proportionale temperamentum per quod sit a contrarietate recessus ad vitam ad ipsam emanantem adaptat corpus et ipsa est sicut quedam armonie et iuncture ratio et ipsa per sui recessum est occasio dissolutionis compagnum corporis menbrorum et similiter armonia seiuncta corpus in dissolutionem cedit et omnia anime et opera in armonia consistunt et omnium menbrorum perfectio. ipsa in temperamento consimilium et coequalitate venit officialium et dedita unio utrorumque merito indicatur et ideo ei natura anime est conformis.

Set armonia est mixtionis corporis ac compositionis perfectio, anima vero et eius proportio super mixtione et mediis corporalibus elevatur et ideo armonia non anima set ad anime et vite susceptionem est corporis media dispositio. Similiter autem armonie numerorum et magnitudibum naturam participare videtur. Nam eius substantia, propria opera, dispositio corporis, mediorum unio cum corpore, effectus eius et virtutum ac menbrorum in quadam naturali dicuntur consistere armonia ut sicut maioris mundi constitutio in proportionum diversarum ordine consistit sic et minoris elementa principia partes ac perfectio ac virtutes sunt certis proportionibus stabilita. Set hec quantitatum mensuris et proportionibus atttribuuntur que non constitutive set exemplares rerum constituendarum regule dignoscuntur, anime vero substantia x hiis non constat. Set eius opera regulis mensurantur.

Diversis autem statibus et proprietatibus eius substantiam complectentes ei descriptiones varias adaptant; anima igitur humana dicitur substantia vivens simplex incorporea corporalibus sensibus secundum naturam propriam inperceptibilis rationalis intellectualis set figurabili organico utens. Hinc vite nutritionis generationis et sensus interioris et exterioris collativa non habens extra se alium intellectum sed partem sui purissimam, ut enim oculus in corpore sic in anima intelllectus arbitrio libera voluntaria et operativa voluntate vertibilis et omnia hec ex creatis virtute suscipiens ex qua et esse et natura tale esse suscepit.

Et dicitur substantia incorpora intellectualis spiritualis a causa suprema facta non ex cause natura set potentia creature ex nichilo facta in bonum malumque mutabilis et ideo aliquatenus mortalis aliquatenus inmortalis.

Et substantia intellectualis rationalis semper vivens semper in motu bone maleque voluntatis capax et substantia spieitualis simplex incorporea indissolubilis passibilis ac mutabilis caren pondere, figura ac colore.

Et substantia incorporea regens.

et dicitur omnium similitudo.

et substantia rationis particceps regendo corpori accomodata.

et spiraculum. [fol. 67v, col. 1] dicitur vite.

et spiritus intellectualis in se et in corpore. ad felicitatem ordinatus. Eius autem ex hiis proprietatibus explicatio ad notitie substantie et nature eius apicem nn attingit.

Ut vero prolixitas evitetur antiquorum sententiis terminus imponatur.

Quoniam vero scientia bonum et honorabile iudicatur, excellentia unius ad alteram consistit in subiecti preeminentia, in modi certitudine et finis nobilitate, in editoris dignitate, in harum omnium excellentiarum comprehensione, ut divina ex superioribus causis acquisita, propter hec igitur omnia scientia anime excellit alias. Cuius notitia ad omnium comprehensionem prodest et precipue viventium, cuius ispa extat principium. Circa huius notitiam in substantia, differentiis, virtutibus, operibus, accidentibus et obiectis multa difficultas emergit. Verum comprehensionis via ab accidentibus incipit, que essentiarum notitie magnam afferunt partem. At vero essentialis causam complectens est demonstrationis principium. logice vero diffinitiones ad demosntartionem vane censentur. propter distantiam igitur excellentie anime a comprehensione nostra ab accidentibus, obiectis, operibus et virtutibus ad demonstrationem dispositionum eius pervenimus. Cum vero quedam eius passiones ad intellectivam spectantes proprie sunt, que ei conpetunt separate, alie vero communes omni differentie et corpori, iste per corpus mobile ad phisicum petinent naturalem. Verum omnia hec et similia logicus, methaphisicus et phisicus considerant. Porro logicus in diffinitionibus reddit speciem secundis intentionibus adiectis et rationibus ordinandi, methaphisicus reddit essentie rationem, phisicus vero omnia ad materialem consistentiam inclinat. animam igitur eius virtutes, opera, obiecta, accidentia ac passiones phisicus ad subsistentiam materialis ac mobilis corpus reducendo. Tractarorum igitur animatorum peritia ab anime notitia, que earum et ipsarum operum est causa, initium sumat.

Ego igitur Petrus hispanus Portugalensis liberalium artium doctor phylosophice sublimitatis gubernator medicinalis facultatis decor ac proficue rector in scientia de anima decrevi hoc opus precipuum componendum, pro cuius complemento divine bonitatis largitas gratiarum actionibus exaltatur.

COMPLETUS EST LIBER DE ANIMA A PETRO HISPANO PORTUGALENSI EDITUS