Quaestio 1 et 2

COMMENTARIUS, (a) Circa quartam quaestionem Doctor quaerit duo. Primo: An Theologia sitscientia practica! Secundo: A quo scientia dicatur practica? Argumenta primae quaestionis satis clara sunt. Item secundae, tamen pro majore declaratione argumenta secundae adduco.

(b) Primo arguit, probando quod scientia practica non dicatur practica ab objecto, quia 3. de Anima, intellectus practicus fine differt a speculativo. Cum ergo quae sunt principia distinguendi, sint principia essendi, sequitur quod finis erit principium essendi practicum et non subjectum.

Secundo arguit, quia practica est minus nobilis quam speculativa, quia practica est gratia usus. Haec ratio non teneret, nisi usus esset per se finis illius habitus, quia scientia ab eo habet suam nobilitatem a quo habet suam denominationem ultimam. Sed denominatur practica, quia gratia usus; ergo gratia usus erit per se finis illius habitus et non objectum. Patet, quia non dicitur per se practica gratia objecti, ut patet per Philosophum.

Tertio arguit auctoritate Philosophi: Finis speculativae veritas, finis practicae opus; ergo dicitur practica ab opere sive a praxi ut a fine, ergo non ab objecto praxis.

COMMENTARIUS. (a) Ad istas quaestiones solvendas, etc. Hic praemittitur quod praxis idem est quod operatio, et proprie loquendo, illa operatio quae ex se bene vel male fieri potest, dicitur praxis, quia talis operatio requirit scientiam directivam. Et nota, quod quaedam est scientia practica factiva, et est illa quae dirigit ad opus quod recipilur in materia extra ut ars domificativa, et hujusmodi; et quia tale opus potest bene vel male fieri, ideo indiget in intellectu scientia directiva. Alia dicitur practica activa quae dirigit in opus non receptum in materia extrinseca, sed receptum in ipso operante ut scientia, quae dirigit ad actus, qui bene vel male moraliter possunt fieri; et ideo tales actus dicuntur praxes, quia ad hoc quod bene fiant requirunt scientiam directivam in intellectu. Et sic scientia practica, tam factiva quam activa, est semper directiva alterius potentiae ad agendum; speculativa vero scientia stat in sola consideratione, non dirigendo aliquam aliam potentiam ad recte vel non recte agendum, sicut est scientia Physicalis et Metaphysicalis et hujusmodi, quae solum stat in consideratione consideratorum in tali scientia. Et sic patet, quod dicit Doctor hic, quod habitus practicus aliquo modo extenditur ad praxim, quse extensio nihil aliud est, nisi dirigere operationem ad quam extenditur, vel est dirigere potentiam operativam ad recte vel non recte agendum; et tunc dicitur recte agere, cum elicit actum conformiter rationi rectae, et dicitur non recte agere, cum elicit difformiter. Hoc praemisso, sequitur declarare primo quid sit praxis.

(b) Dico igitur primo. Ilie Doctor ponit definitionem praxis ad quam extenditur cognitio practica, et dicit quod praxis est actus, etc. Et singultu particulae hujus definitionis exponuntur a Doctore. Prima conditio est, quod praxis est actus alterius potentiae quam intellectus. Ad quod inlelligendum, accipio dictum Aristotelis tertio de Anima t. com. 49. videlicet, quod intellectus extensione sit practicus; intellectus enim acceptus secundum suam entitatem, non dicitur extendi ut patet; sed si extenditur, hoc tantum est denominative, eo quod in se recipit aliquam intellectionem, quae est vere directiva in actum alterius potentiae. Nam per cognitionem pracLicam sive directivam in praxim, receptam in intellectu, dicitur denominative practicus; et quando recipit cognitionem, quae nullo modo est directiva in actus alterius potentiae, dicitur speculativus denominative a tali cognitione speculativa. Sequitur ergo, quod quando intellectus stat praecise in actibus suis, sive syllogizando, sive dividendo, sive discurrendo et hujusmodi, nunquam dicitur practicus denominative cum dicatur practicus extensione. Extendere enim est extra se tendere; oportet ergo quod dicatur practicus ex hoc, quod recipit aliquem actum dirigentem potentiam extra intellectum in operationem, et ex hoc dicitur extensione practicus; et hoc patet, quia tantum stat in actibus cognoscendi, qui vere non sunt dire clivi alterius potentiae in operationem, semper dicitur speculativus. Et ex hoc apparet, quod quamvis intellectus per unum actum intelligendi dicatur extendi ad alium actum, ut puta per notitiam praemissarum dicitur extendi ad notitiam conclusionis, tamen non dicitur practicus, aliter Logica diceretur scientia practica, quod communiter non tenetur, etsi aliqui oppositum teneant. Et quod Logica non sit scientia practica, vide illam quaestionem quam facit Antonius Andreas in primo Metaphysicae, et etiam Doctor.

(c) Secunda conditio, etc. Secunda con- 4. ditio praxis est, quod talis actus sive operatio, qui dicitur praxis, est naturaliter posterior intellectione. Pro declaratione hujus litterae nota primo, quod ex quo praxis dicitur operatio bona vel mala, et ideo semper indiget cognitione directiva, et directivum naturaliter est prius directo, sequitur quod omnes illi actus qui naturaliter sunt priores cognitione directiva, sive qui nullo modo ex natura sua possunt dirigi, cum nec bene vel male fieri possunt, tales actus non dicuntur praxes, et hujusmodi sunt omnes actus, quia non possunt sub esse imperio voluntatis, cujusmodi sunt actus vegetativae el virtutis digestivae et nutritivae et hujusmodi.

Nota secundo, quod sunt multi actus Actus qui potentiae sensitivae, qui quantum est ex subsunt! parte sua, sunt naturaliter priores Intel- ^'peHo3 lectione, cum omnis cognitio (pro statu isto) intellectiva praesupponat cognitionem ^tiarum sensitivam, ut sunt actus potentiae visi vae, sensitivagusta Uvae, taclivae, auditivae et olfacti vae, possunt quia tamen isti actus vel saltem multi licet sint possunt bene vel male fieri etiam morali- Pprax1! ter, quia possunt subesse imperio voluntatis; ut ergo eliciuntur a potentia sensitiva ex imperio voluntatis, conformiler se habentis cognitioni praclicae, et ut sic eliciti possunt dici praxes; ut vero sunt priores cognitione practica, nullo modo dicuntur praxes. Exemplum, pono quod aliquis primo videat pauperem ante omnem actum elicitum voluntatis vel intellectus, ista visio nullo modo est praxis, quia ut prmcedit actum voluntatis et intellectus, non potest, nec bene, nec male moraliler fieri, ut patet a Doctore in 2. d. 42. et in 3. d. 33; postea intellectus cognoscit illum pauperem ut valde indigen- tem, cui subveniendum est ex pietate, talis cognitio dirigit voluntatem ut velit subvenire pauperi; illud velle conformiter elicitum tali cognitioni, dicitur primo praxis, ut infra patebit.- Et si talis voluntas sic directa imperat potentiae visivae, ut velit ipsum videre oculo pio, talis visio sic imperata,, dicetur praxis. Et sic palet, quod, ut dicitur praxis, est posterior intellectione directiva.

(d) Ex his duabus conditionibus, etc. Hic Doctor infert unum corollarium, scilicet quod omnis praxis, de qua supra, est actus voluntatis elicitus vel imperatus. Ratio, quia praxis est essentialiter posterior ipsa intellectione practica, sed solus actus elicitus voluntatis, vel imperatus est essentialiter posterior. De actu elicito patet, quia voluntas non potest elicere actum nisi circa objectum praecognitum, nec similiter potest imperare potentiae visivae ut videat pauperem, nisi pauper praecognoscatur ab intellectu, et sic patet propositum.

Et nota, quod proprie actus elicitus voluntatis est actus immediate procedens a voluntate et receptus in ea. Actus vero proprie imperatus voluntatis est actus alterius potentiae elicitus a tali potentia ex imperio voluntatis, ut visio imperata dicitur actus imperatus.

(e) Quicumque alius detur, etc. Hic removet unam instantiam contra hoc quod dixit, scilicet quod solus actus voluntatis elicitus vel imperatus est essentialiter posterior intellectione, quia aliquis actus potentiae visivae, potest esse posterior intellectione, et tamen non erit neque elicitus, neque imperatus a voluntate. Exemplum, si aliquis prius cognoverit albedinem, et post per horam, potentia visiva videat illam, nullo imperio voluntatis praecedente, talis visio albedinis erit posterior intellectione ejusdem. Dico, quod ex ra¬ tione visionis non est, quod sit posterior essentialiter, quia si visio, (ut visio) esset essentialiter posterior intellectione, puta visio albedinis, quaelibet visio ejusdem rationis esset essentialiter posterior, quod est falsum. Nam aliqua visio albedinis est necessario prior intellectione albedinis, quia pro statu isto intellectus non potest habere scientiam de albedine nisi prius videatur a potentia visiva, et sic patet ad instantiam. Solus ergo actus voluntatis elicitus vel imperatus est essentialiter posterior intellectione, quia nullus talis potest dari, nisi sit essentialiter posterior intellectione.

"Hoc patet secundo sic". Haec est secunda ratio, qua probat Doctor quod praxis est actus voluntatis elicitus vel imperatus. Probat ex 6. Ethic. etc. Non autem indiget virtute respectu illius quod non est in potestate sua, id est nisi enim artifex habeat in potestate sua opus, nullo modo indiget arte, ut recte agat illud opus. Si enim opus de necessitate sit, ad quid indiget arte sive scientia practica directiva in tale opus? Ex hoc enim quod potest bene vel male fieri (quod non contingeret nisi opus esset in potestate agentis) ideo indiget aliqua arte, sive scientia practica directiva in opus. Et si artifex habet in potestate sua factionem sive opus, quanto magis prudens habet in potestate sua operationem virtuosam, qua est forinaliter virtuosus ? Prudentia enim est virtus universalis in intellectu, quae dirigit voluntatem ad actum virtuosum, quia actus nunquam posset dici bonus vel malus moraliler, nisi esset in potestate voluntatis; nec similiter aliqua operatio sensitiva posset dici bona vel mala moraliter, nisi esset in potestate voluntatis. Et ideo, ut voluntas recte agat, eliciendo actum in se, vel imperando actum alterius potentiae, indiget prudentia sive scientia practica activa. Et sic patet, quod praxis est actus elicitus vel imperatus a voluntate.

(f) Contra istam conclusionem. Hic arguit Doctor reducendo unum dictum contra aliud, quia ex quo praxis est actus elicitus vel imperatus voluntatis; ergo actus intellectus potest esse imperatus a voluntate, et per consequens erit praxis; et hoc dictum contradicit dicto superiori, videlicet quod praxis est alterius potentiae quam intellectus; ergo.

(g) Respondeo. Nota in ista responsione duo. Primum ibi: Licet speculatio, etc. Dicit Doctor quod licet aliqua speculatio sit imperata a voluntate (ut quando voluntas imperat intellectui, ut speculetur de ente vel de passionibus entis) non tamen est praxis, prout Doctor loquitur de praxi, qu^e est terminus alicujus cognitionis praclicse sive directivse, cum talis speculatio ut sic, non possit dici, nec bona, nec mala moraliter, quia nec circa objectum proprie operabile.

(h) Secundum: Cum igitur dicitur intellectio est imperata a voluntate, ergo est praxis. Dicit Doctor quod intellectio imperata a voluntate dicitur praxis vel practica, quia nata est denominari, etc. non tamen est terminus talis extensionis; nullus enim actus intelligendi est praxis, cum non sit actus alterius potentiae licet possit dici practicus, quia denominatur a praxi, puta pro quanto actus elicitus voluntatis sive praxis extenditur ad ipsum actum. imperatum, dicetur practicus; vel forte non debet inlelligi de omni cognitione imperata, quia non omnis est extensibilis ad praxim. Sed de cognitione imperata quae nata est extendi ad praxim, ut quando voluntas imperat intellectui ut quaerat media ad aliquem finem, tunc cognitio medii ordinati ad finem intentum a voluntate quae ab ipsa est imperata, ex quo nata est dirigere voluntatem in praxim, puta in electionem talis medii; talis cognitio sic imperata potest dici denominative practica et non praxis, cum non sit terminus extensionis practicae.

(i) "Tamen e converso bene conceditur", etc. Sed ex ista propositione inferre, ergo omnis actus elicitus vel imperatus a voluntate est praxis, committitur fallacia consequentis a positione consequentis sive magis communis, ad positionem antecedentis sive minus communis, nam actus elicitus vel imperatus a voluntate in plus se habet quam praxis.

Hic tamen oritur una difficultas: Quia Difficultas omnis operatio bona vel mala moraliter videtur praxis, sed multae intellectiones imperatae a voluntate possunt esse bonae vel malae moraliter, ut clare patet a Doctore in 2. dist. 42. et in multis aliis locis potest elici, ut in 6. et 17. et 27. primi, ut in dist. 6. 7. secundi, et in 3. et 4. Dico, quod etsi Responsio, multae cognitiones imperatae sint bonae moraliter, quia tamen illae cognitiones imperatae si sunt de fine, vel de his quae sunt ad finem, sunt vere directivae in praxim, quae proprie est actus alterius potentiae quam intellectus, magis dicuntur practicae quam praxes.

(k) Tertia conditio, etc. Tertia conditio 9.1 praxis est quod, actus qui dicitur praxis, eliciatur vel imperetur a voluntate conformiter rationi rectae, id est, cognitioni practicae, quae tunc dicitur recta, quando non tantum dirigit in actum, sed et dirigit de omni circumstantia faciente pro rectitudine actus. Et probat per dictum Aristotelis 6. Etliic. cap. 3. Quod electio recta necessario requirit rationem rectam, quod non tantum verum est de electione stricte sumpta, quae proprie est respectu mediorum ad finem, sed pari ratione de qualibet' volitione recta, sive sit respectu mediorum ad finem, sive respectu ipsius finis, ut infra patebit contra Henricum. Omnis au- tem praxis vel est volitio, sive actus elicitus a voluntate, vel sequens volitio nem, id est actum imperatum; et sic patet quod omnis praxis debet elici conformiter rationi sive cognitioni rectae.

Item ex dicto Augustini: "Intellectus intelligit sibi et aliis", id est, quod sicut intellectus potest judicare de actibus suis, ita et de actibus alterius potentiae, scilicet quomodo sint eliciendi ad hoc, ut dicantur recti vel morales; et sic de actu voluntatis, naturaliter posteriore ipsa intellectione, potest judicare antequam eliciatur, puta cognoscendo actum voluntatis sic vel sic esse eliciendum, quia cognitio praedica non tantum judicat de actu ut absolute a voluntate eliciendo, sed judicat etiam de omni circumstantia requisita ad actum moralem, et per consequens si recte judicet, id est si talis notitia recte dirigit, oportet illum actum voluntatis conformiter elici tali cognitioni rectae, ad hoc ut dicatur formaliter Praxis re- reclus- Et ex hoc patet quod a Doctore cta tantum umlum definitur praxis recta, quia omnis a Doctore. operatio quae elicitur a voluntate, vel imperatur ut conformiter rationi rectae, dicitur recta, ut patet a Doctore in isto primo distinet. 17. in 2. dist. 7. 40. 42. in 3. dist. 33. 34 et 36. in d. 14. in quodlib. q. 18. et alibi saepe.

(1) Ex duabus conditionibus ultimis. Dicit Doctor quod ex quo praxis est essentialiter posterior intellectione. Et secundo, quod ad hoc ut dicatur recta, oportet quud sit elicita conformiter rationi rectae, Primo sequitur quod actus elicitus a voluntate ptactusht 6rlt primo praxis, quia ille solus est simaJicUusate pWeiler posterior essentialiter intellectione. Actus vero aliarum potentiarum, si dicantur posteriores intellectione, hoc est inquantum imperantur a voluntate, sequente cognitionem, et similiter solus voluntatis elicitus est simpliciter primo conformis rationi rectae; actus vero aliarum potentiarum non possunt dici conformes rationi rectae, nisi inquantum sunt imperati a voluntate primo sequente rationem rectam, ut patet hic a Doctore et in multis aliis locis.

(m) Tunc ultra. Ilie Doctor ex praecedentibus intendit inferre, quod si actus elicitus voluntatis conformiter rationi rectae separetur ab actu imperato voluntatis, adhuc erit vere praxis, et probat hoc duplici ratione. Et hoc probat contra eos qui dicunt quod actus voluntatis elicitus non est praxis, nisi in ordine ad actum imperatum in aliis potentiis, ut diffuse patebit infra.

Et prima probatio est ibi: "Quandocumque aliquid est primo tale", etc. Ista propositio est manifesta, et dicit quod talis actus elicitus voluntatis ut conformis rationi rectae, potest esse sine actu imperato in alia potentia, puta sensitiva, ut palet de objectis immaterialibus, circa quae voluntas potest habere actum rectum, sine quacumque operatione exteriori; patet, quia hujusmodi objecta non sunt objecta, circa quae potentiae sensitivae operari possint. Non negat tamen Doctor, quin etiam actus voluntatis possit rationi rectae conformiter elici a voluntate, etiam circa sensibilia, sine actu alterius potentiae sensitivae sive interioris sive exterioris.

Secunda ratio est ibi: Secundo hoc idem probatur. Et ratio stat in hoc principaliter, quod sicut potentia sensitiva vere potest concupiscere aliquid ut gustativa cibum, et tamen actu non comedit, et tamen ille actus concupiscendi, ut sequitur cognitionem directivam potest dici praxis; ergo a fortiori potentia volitiva potest velle puta comedere, absque hoc quod sequatur comestio in potentia gustativa, et sic tale velle erit vere praxis.

Probat modo Doctor quod talis voluntas 12 habet rationem principii motivi cum intellectu et ratione, et per consequens talis actus productus a voluntate cum ratione erit vere praxis. Exponitur ergo littera sic in principio ibi: Tertio de Anima, ubi Aristoteles inquirens principium motivum, etc. Dicit ibi quod duo sunt motiva, videlicet appetitus et ratio, et hoc sic intelligendum est, quod ratio sive cognitio praclica potest dici causa partialis volilionis, et appetitus rationalis alia causa sustinendo illam opinionem quam ponit Doctor in 25. d. 2. quod cognitio objecti sit partialis causa actus voluntatis. Si vero voluntas est totalis causa sui actus, tunc potest dici quod ratio sive cognitio practica est causa talis actus, non effectiva, sed causa sine qua non, quia est impossibile voluntatem habere actum, circa aliquod objectum non praecognitum. Et quod sic possit poni, ut causa sine qua non, vide Doctorem in secundo ubi supra.

Potest etiam dici quod ratio est principium motivum, respectu actus voluntatis, non quod effective sive partialiter sive totaliter causet illum, sed quia talis ratio sive cognitio est direcliva voluntatis in talem actum, quia talis actus non esset rectus nisi esset elicitus a voluntate conformi ter tali cognitioni, recte dirigenti Appetitus ipsam voluntatem in actum. IIoc illud rasestcau- icem Posset dici appetitu sensitivo actus sequente cognitionem sensitivam, quia appetitus sensitivus est causa sui actus, puta concupiscendi, ut patet a Doclore in 1. d. 17. Non curo modo disputare, an sit causa partialis vel totalis. Et sic cognitio sensitiva potest dici principium motivum respectu talis actus concupiscendi aliquo istorum trium modorum, qui supra patent.

(n) Intellectus non movet sine appetitu, etc. Hic accipitur intellectus pro intellectione, et tunc, sensus est, quod sustinendo intellectionem esse causam partialem actus voluntatis, et voluntatem esse aliam causam partialem non potest causare actum voluntatis sine voluntate. Vel sensus est, quod intellectio non potest dici direcliva potentiae sensitivae in aliquem actum, nisi voluntas sequens talem cognitionem moveat potentiam sensitivam ad actum imperando illi, etc. Alii sensus possent dari, sed quia non multum faciunt ad propositum nostrum, ideo omitto illos.

(o) Et consequenter ostendit, etc. Quod dicit, quod duo appetitus sunt quandoque contrarii, patet de appetitu rationali et sensitivo, nam sensitivus, puta guslativus actu concupiscit potum, et voluntas actu elicit actum contrarium, et sic isti duo appetitus dicuntur contrarii in appetendo. Et hic Doctor loquitur tantum de appetitu rationali qui sequitur cognitionem intellectivam, et de appetitu sensitivo qui sequitur cognitionem sensitivam, quia isti multoties sunt contrarii in suis operationibus circa unum et idem objectum. De appetitu vero naturali voluntatis, et naturali in potentia sensitiva non est pisentis speculationis. Et quod addit, quod appetitus praedicatur de appetitu rationali et sensitivo secundum rationem speciei intermediae, hoc dicit, quia sufficiebat Aristoteli dicere tantum quod in homine sunt duo motiva, videlicet ratio et appetitus, qui appetitus postea distinguitur in appetitum rationalem et sensitivum.

(p) Vult ergo expresse, etc. Et haec littera ex supradictis salis clara est. Litterae sequentis sensus talis est: Sicut ergo potentia sensitiva potest concupiscere aliquid sine actu exteriori, (sicut potentia gustativa concupiscit cibum, et tamen non prosequitur illum,) et illa concupiscentia est vere praxis, si ipsam praecedit cognitio direcliva; sic et volitio sine actu imperato exterioris potentiae erit vere praxis, si sit elicita conformiter rationi recise, et sic patet primus articulus.

Multi tamen contra definitionem praxis datam a Doctore subtiliter arguunt, praecipue Joan. Anglicus Baccon. in prologo q. 4. qui videtur tenere quod praxis est sola operatio intellectus, et nullo modo voluntatis, ideo ad argumenta Doctoris respondet. Ad primum dicit quod hic textus non habetur ab Aristotele, videlicet quod intellectus extensione fit practicus. Secundo dicit, quod etiam hoc posito, talis extensio non debet intelligi circa aliam potentiam, sed circa objectum; nam si intellectus tendit in objectum, in ratione simpliciter scibilis, dicitur speculativus; si vero in ratione operabitis, dicitur practicus, et talis cognitio quae sic tendit in tale objectum, dicitur praxis.

Ad aliud, quando Doctor dicit quod prima praxis est operatio quae est in potestate nostra, dicit quod dictare de opera bili quid conveniens et quid disconveniens, maxime est in potestate intellectus, et sic talis cognitio dictativa dicitur praxis. Et si dicatur quod voluntas est primum principium artificialium et operabilium, ut patet de Anima 6. Met. et 6. Ethic. et sic prima praxis in voluntate; dicit quod voluntas facit ad praxim antecedenter, ita quod disponit intellectum ad praxim, imperando cognitionem quae est vera praxis. Facit etiam consequenter, quia voluntas prosequitur quod est dictatum ab intellectu sive a cognitione, et sic debet intelligi Aristoteles, tamen neuter actus voluntatis, scilicet antecedens et consequens, est quidditative praxis; sed actualis dictatio intellectus est quidditative praxis, et hoc probat per Aristotelem, qui dicit 6. Ethic. cap. 3. "Quod est in mente affirmatio et negatio, hoc in appetitu est prosecutio et fuga." Aristoteles enim ibi distinguit affirmationem et negationem in intellectu practico, contra prosecutionem imperatam a voluntate, sed talis actualis dictatio est quidditative praxis.

Secundo probat, quia Philosophus 6. Ethic. determinat quod intellectus practicus est, qui affirmat aliquid et negat; finaliter com. 21. concludit: "Sunt utique quibus verum animam affirmando et negando, quinque sunt secundum numerum, ars, scientia, prudentia, sapientia, intellectus." Sed ista epilogatio non valeret nisi in intellectu praecise concluderet praxim, quia isti quinque habitus sunt intellectuales. Tertio arguit idem per definitionem praxis primo Ethic. com. 1. quae talis est: "Praxis quod consueverunt transferre in actum, est secundum electionem hominis energeia, id est operatio." Et vult Commentator quod praxis et energeia communiter acceptae sunt idem, sed praxis specialiter addit supra energeiam, quod est operatio secundum electionem; electio vero (ut ait Commentator ) est de duobus propositis judicium hominis hoc prae altero praeponens, et subditur in comm. sequitur autem post electionem motus et impetus ad actum, et sic patet, quod electio praecedit motionem voluntatis, et talis electio dicitur vere praxis. Et multa alia dicit, quae quodammodo in idem incidunt, ideo omitto.

Respondeo et dico primo, quod solutiones datae contra rationes Doctoris non concludunt. Quod dicit, quod hic textus non reperitur in Aristotele, etc. dico quod communiter a Ductoribus sic allegatur. Dicit enim sic textus ut patet text. comm. 49: "Et intellectus operativus, et est cogitans in re, differt a speculativo in perfectione", scilicet fine, secundum alium textum: "Omne enim desiderium est desiderium ad aliquid. Desiderium enim non est principium intellectus speculativi, sed ille alius est principium intellectus, et cogitatio apud actionem. Desiderium enim movet, et ideo cogitatio movet, (juia est desiderativa ejusdem". Ibi Commentator: "Intellectus operativus differt a speculativo perfectione et fine. Finis enim speculativi est scire tantum, operativi autem operari. Et quia omne desiderium est ad aliquid, ideo desiderium non est principium movens intellectum operativum, sed illud desideratum movet intellectum, et tunc desiderabit intellectus, et cum desideraverit tunc movebitur homo, scilicet a virtute desiderativa, quae est intellectus aut imaginatio, etc. Ex liis apparet expresse, quod intellectus non dicitur proprie operalivus sive praclicus, nisi extendatur ad praxim. Ex hoc enim eliciunt exponentes Philosophum, istam propositionem, scilicet intellectus extensione fit practicus."

Et quod addit, quod talis extensio debet intelligi circa objectum, etc. Hoc patet non esse verum in exponendo supra textum Aristotelis; praesertim, sicut intellectus dicitur speculativus denominalive a cognitione speculativa, tendente in objectum solum speculabile, sic debet denominari praclicus a notitia practica dirigente voluntatem circa objectum operabile. Non enim dicitur intellectus practicus denominative a praxi, sed a notitia practica, quae notitia non dicitur notitia, nisi in quantum dirigit aliquam potentiam in veram praxim, et non videtur primo dirigere aliam potentiam nisi voluntatem, etc. Si vult dicere quod talis notitia practica dicitur practica ex hoc quod dirigit intellectum in veram praxim, ita quod cognitio sequens notitiam practicam dicatur praxis. Et hoc non, quia ita bene prima cognitio tendit in objectum operabile, sicut et secunda, et sic non est major ratio, quod una dicatur praxis quam alia circa objectum operabile.

Praeterea apud Aristotelem et etiam apud communiter omnes, electio recta est vera praxis, et tamen ipsa est actus voluntatis, quia primo actus voluntatis dicitur rectus, quia confesse, id est conformiter se habet rationi reche, ut patet 6. Ethic. Nec possumus dicere quod electio sit actus intellectus, quia tunc talis electio esset elicita ab intellectu, ut conformis rationi sive cognitioni. Et sic quaereretur de illa ratione sive cognitione, an sit praxis vel ne ? Si sic, prmsupponit ergo aliam rationem cui conformetur, et sic in infinitum. Si non, sta- Joan. Ang. tim contradicit sibi, qui vult quod ratio contradisive cognitio tendens in objectum opera- cltslbl' bde, dicatur praxis. Et quod dicit quod electio est tantum actus intellectus, negatur communiter ab omnibus. Et dictum Commentatoris, scilicet electio est de duobus propositis judicium hominis hoc prae altero praeponens, debet sic exponi, scilicet quod electio est actus voluntatis conformiter elicitus judicio recto, ita quod hic non est praedicatio formalis, scilicet electio est judicium hominis.

Et quod dicit, quod post electionem sequitur motus et impetus ad actum, verum dicit, sed non eo modo quo ipse exponit, quia hic appetitus accipitur pro appetitu prosecutivo, id est quod facta electione secundum judicium rectum, supple cum voluntas actu elicito efficaciter eligit, puta velle ambulare, sta tim sequitur prosecutio, imperando appetitui sensitivo, etc.

Et similiter secunda solutio non concludit, quia lanium innititur primae solutioni quam dedit. Male etiam exponit illam auctoritatem, scilicet quod voluntas est primum principium artificialium et operabilium. Quia certum est, quod nunquam contingit operari circa aliqua, nisi voluntas primo actu elicito velit sic vel sic operari, et quando efficaciter vult, tunc imperat potentiis sensitivis. Et proprie tales actus dicuntur in potestate voluntatis, et non actus dictativus operandi in intellectu. Patet enim quod nullus actus intellectus, ut praecedit actum voluntatis est in potestate ipsius, cum intellectus sit potentia mere naturalis, et agens de necessitate naturae. Si dicatur, quod ideo tales actus sunt in potestate intellectus ut sunt imperati a voluntate, et sic dicuntur praxes, sequitur quod actus voluntatis elicitus quo imperat, erit magis praxis, quia ille est magis in potestate operantis, ut patet.

23. Ad aliam auctoritatem de 6. Ethic. scilicet de affirmatione et negatione in intellectu, et prosecutione et fuga in voluntate. Concedo, quod ibi Aristoteles accipit affirmationem in intellectu praclico, quae negatio vel affirmatio est cognitio dictaliva, puta cognitio qua intellectus cognoscit, quod bonum est amandum, talis cognitio dicitur affirmativa, quia dictat bonum esse amandum; et ideo talis cognitio dicitur praclica, quia dirigit voluntatem, ut proditio sequatur bonum ipsum diligendo. Similinformis ler cognitio qua intellectus cognoscit matativse13 ^um non esse amandum, dicitur cognitio iciturS ^olativa negativa, et est cognitio vere praeis. ctica, quia dictat voluntati fugam sive nolitionem mali. Et talis noli lio conformis tali cognitioni, est vere praxis, ad quam nolitionem efficacem in voluntate, vel volitionem, sequitur imperium voluntatis in potentiis sensitivis, quantum ad fugam vel prosecutionem.

Et ad aliam auctoritatem quod intellectus practicus est, qui affirmat, etc. et quod omnes isti habitus sint in intellectu, conceditur totum. Et quod talis affirmatio vel negatio est vere in intellectu, sive talis cognitio affirmativa vel negativa, et concedo quod ab illa denominatur practicus; sed postea nego quod talis cognitio dicatur vera praxis, sed tantum dicitur practica, ut supra exposui; et ex his, quae dixi, possunt multa similia solvi.

Secundo principaliter. Contra deseriptionem pnrns, datam a Doctore, arguit Alplionsus Tol. in prolog. q. 6. Et primo, quod haec descriptio non est convertibilis cum descripto,patet, quia est aliqua operatio voluntatis elicita conformiter rationi rectae, etc. quae tamen non est praxis ut Secundum patet de dilectione ultimi finis, et quod tum. talis dilectio non sit praxis, probat, quia omnis praxis, vel est electio vel secundum electionem, electio vero non est respectu finis. Secundo arguit ex dictis Doctoris, quia omnis operatio ad quam inclinat virtus appeliliva, est vere praxis, hoc patet a Doctore in quassi, de scientia practica, sed aliqua virtus appetitiva inclinat ad virtuose studendum et speculandum, puta amor habitualis qui est virtus appetitiva, et tamen operatio intellectus secundum Doctorem non potest dici praxis, ut patuit supra.

Ad secundum argumentum, patet responsio ex supradictis. Concedo enim quod omnis operatio ad quam inclinat virtus appetitiva sit praxis, loquendo de operatione quae non est actus intellectus. Dico secundo, quod virtus appetitiva proprie inclinat ad actum elicitum voluntatis. Oporteret etiam probare, quod virtus moralis inclinet ad actum studii ut sic, quia ille actus absolute non diceretur formaliter formalis, quidquid sit, responsio prima magis videtur ad propositum.

Ad primum dico, quod dilectio finis potest esse praxis, ut patebit a Doctore in praesenti quaest. Et cum dicit, quod electio non est respectu finis, negatur hoc. Et sensus illius auctoritatis de electione patebit infra a Doctore. Multi etiam alii ut Gulielmus Occham et Gregorius de Arimino arguunt contra eamdem definitionem praxis. Sed quia eorum argumenta parum differunt a rationibus aliorum supradictis, et ex declaratis supra, facillime solvi possunt; ideo pro nunc sufficiant quae dixi.

COMMENTARIUS. 28. (a) Ex hoc articulo patet secundus. SeI. eundus articulus est, quia dictum est supra quod scientia practica dicitur extensione practica. Quaeritur modo in isto articulo qualiter dicatur extendi ad praxim. Hic dicit Doctor duo. Primo, quod scientia practica dicitur practica ab extensione aptitudinali, quia videlicet est apta nata sientia extendi ad praxim, sive quia est apta nata upiicem dirigere voluntatem in praxim. Et dicit, ibitudi- quod talis extensio sive directio aplitudiitudina- nalis includit duplicem habitudinem sive ,em' relationem ad ipsam praxim, videlicet prioritalis et conformitatis. Prima habitudo patet, quia notitia practica secundum esse est prior ipsa praxi, ut supra patuit. Secunda patet, quia notitia practica est vere relativa praxis sive voluntatis in praxim; ad notitiam ergo praclicam requiritur ista duplex habitudo.

De conformi tat e autem, etc. Quod dicit parum infra: Veritas considerationis pradicae est confesse se habens appetitui recto, ly confesse sive conformiter debet accipi sic: Appetitus rectus sive praxis recta elicita a voluntate ad hoc ut sic recta confesse, id est conformiter se debet habere considerationi practicae.

Expono tamen hanc litteram. Cum dicit quod neutra relatio requiritur actualis, id est quod actu sit prior et quod actu sit dirigens, quia tunc notitia non esset practica, nisi actu dirigeret in praxim, et sic quando actu non dirigeret non esset practica.

Nota, quod aliud est loqui de habitu fnte”tla praclico et actu; actus enim practicus acUoum ^um est> seinperactu dirigit, nisi ponatur actum, impedimentum ex parte potentiae dirigibilis, quia dirigere convenit ei necessario. Non debemus ergo imaginari, quod eadem notitia practica actualis quandoque dirigat, quandoque non, cum semper dum continuatur semper dirigat. Habitus vero dicitur actu dirigere non ex se, quia liabilus in se non dirigit potentiam; sed dicitur dirigere in quantum vel inclinat intellectum ad actus similes ex quibus generatur, vel in quantum causat quantum partialiter hujusmodi actus directivos; quando habet ergo actum, actu non dirigit. Si ergo habitus practicus praecise diceretur practicus, quia actu extenditur sive actu dirigit, sequeretur quod idem habitus esset quandoque practicus et quandoque non, sufficit ergo duplex relatio aptitudinalis.

(b) Cognitionem autem esse priorem praxi naturaliter, et conformem, id est conforinativam seu regulativam praxis, non est ipsam esse conformatam praxi ^ quasi priori, id est quod practica co- sit cognitio gnitio non dicitur practica ex hoc quod practica. actu conformetur praxi quasi priori regulae, quasi dicatur dirigi ab ipsa praxi; sed est ipsam cognitionem practicam esse conformativam praxis quasi p isterioris, id est quod cognitio vere practica est proprie regula, et forma directiva et regulativa praxis, et sic praxis dicitur simpliciter regulari a tali cognitione, pro quanto praxis conformiter elicitur tali cognitioni practicae, id est quia voluntas eo modo elicit praxim, sicut cognitio practica dictat esse eliciendum. Utrum autem sic dirigere voluntatem in praxim dicat aliquam efficientiam respectu praxis, id est an cognitio practica sit causa effectiva partialis, vel totalis ipsius praxis, de hoc erit sermo in 2. d. 25. a quo causetur actus voluntatis, vide ibi.

(c) Ex isto secundo patet, etc. Hic dicit 30. Doctor quod practicum et speculativum non sunt differentiae essentiales scientiae vel notitiae in communi, quae est quoddam absolutum, ut probat Doctor quaest. 13. quolib. Et assignat rationem, quia pra- elicum formaliler dicit illam duplicem relationem, de qua supra. Relatio autem non potest esse differentia essentialis constitutiva alicujus absoluti, quia tale constitutum esset absolutum et respectivum essentialiter. Et speculativum dicit negationem illius duplicis habitudinis sive relationis; negatio vero non potest esse constitutiva alicujus entis absoluti. Scientia tamen practica constituitur in esse praclico per differentiam essentialem per quam convenit sibi illa relatio, et specifice constituitur in esse tali per differentiam essentialem, per quam convenit sibi illa duplex negatio.

COMMENTARIUS. (a) "Circa tertium articulum". In isto articulo Doclor respondet ad secundu quaesitum quod erat: "An scientia practica diceretur practica per se, ex ordine ad praxim ut ad finem?" Et sensus tituli quaestionis est, videlicet, a quo scientia habet ut dicatur practica. An a fine, an ab obje- cto? an ab aliquo alio? Et non quaeritur hic de principio formali a quo formali ter dicatur practica, quia certum est quod scientia practica formaliter et intrinsece dicitur practica ab extensione aptiludinali, de qua supra. Sed quaeritur hic, a quo scientia habet ipsam extensionem aptitudinalem, sive quid est illud quod dat scientiae ut sit extensiva ad praxim? an praxis? an objectum? an aliquid aliud? Et tandem Doctor concludit, quod scientia practica a quo habet entitalem effective, ab eodem etiam habet talem extensionem. Sed quia ab objecto operabili habet entitalem, ita ab illo habet quod est esse praclicum, et sic secundum Doclorem dicitur practica ab objecto circa quod est.

Sed antequam probet opinionem suam, le prius recitat opiniones varias in isla positione, quarum prima est Goffredi de fontibus. Et quia positio istius Docloris est satis difficilis, ideo expono illam ut facilius intelligatur: Una est talis, quod ab alio dicitur intellectus practicus, et ab alio habitus vel actus.

Ad quod intelligendum suppono primo secundum istum, quod intellectus ut nudus omni cognitione, non dicitur neque practicus neque speculativus, quia est sicut tabula rasa, etc. Secundo suppono, quod intellectus consideret sanitatem ut bonum conveniens, et consideret ens inquantum ens, vel Physicalia ut hujusmodi, vel Mathematicalia ut hujusmodi. Prima, consideratio dicetur practica, quia circa operabile, nam sanitas est verum operabile, quia nata acquiri in nobis. Secunda consideratio dicetur speculativa, quia circa tantum speculabile et nullo modo operabile, nam physicalia et Methemalicalia ut hujusmodi, non ordinantur ad opus, id est quod consideratio eorum non dirigit voluntatem ut talia acquirat sibi, nam talis consideratio est sola speculatio illorum. Operabile ergo ut hujusmodi, et speculabile ut hujusmodi, distinguunt per se actum practicum et actum speculativum, et ex consequenti habitum practicum et speculativum, qui causantur ex illis actibus. Habitus ergo practicus et actus dicuntur per se practici ab objecto operabili. Et habitus speculativus et actus dicuntur speculativi ab objecto nullo modo operabili, sed ab objecto omnino speculabili.

Tertio suppono, quod intellectus practicus dicitur ab alio practicus, quam ab i!lo habitu vel actu practico. Nam primo intellectus considerat sanitatem ut bonum conveniens. Secundo, voluntas appetit illam explicite, et media ordinata ad illam implicite. Tertio, imperat intellectui ut discurrat per media, ordinata ad acquisitionem sanitatis, quousque ostendat sibi medium conveniens ad sanitatem acquirendam, et sic intellectus tandem invenit quod diaeta est medium conveniens. Talis cognitio, quae dictat voluntati ut eligat diaetam, si vult acquirere sanitatem, dicitur practica accidentaliter, quia ordinat sanitatem ad opus et accidit sibi sic ordinari, et a tali cognitione, et similiter a cognitione sanitatis ut actu ordinatur ad opus, dicitur vel denominatur intellectus practicus. Et hoc est quod dicit, quod intellectus practicus includit in suo actu non essentialiter, sed tantum connotando ordinem ad desiderium finis explicite, et eorum quae sunt ad finem implicite, id est quod cognitio practica accidentaliter quae est cognitio diaetae, ordinat ad sanitatem vel includit sanitatem, ut supra, connotando scilicet quod voluntas velit explicite sanitatem et media implicite, etc.

(b) "Quapropter cum speculabile ordinari ad opus", etc. Dicit, quod intellectus practicus non dicitur practicus a consideratione sanitatis in se, et non ordinate ad opus, imo ut sic, dicitur intellectus speculativus. Accidit enim sanitati actu non ordinari ad opus, et talis consideratio quae est ad sanitatem, cum non ordinatur ad opus dicitur accidentaliter speculativa et ab illa dicitur accidentaliter intellectus speculativus. Sed consideratio respectu sanitatis ut actu ordinat» ad opus (modo prius exposito) est practica accidentaliter, quia denominatur ab illo quod accidit sanitati in se, scilicet ordinari ad opus, et tali consideratione dicitur intellectus practicus. Sed habitus et actus practici et speculativi per se distinguuntur penes objecta formalia per se, quia practicus dicitur ab operabili per se ut a sanitate, speculativus dicitur a speculabili per se ut ab ente.

(c) Nec intellectus illo habitu diceretur practicus, etc. Dicit enim Doctor quod videtur inconveniens, quod aliquis habitus qui est per se practicus subjectetur in intellectu, et tamen intellectus ab illo non denominetur practicus, sicut quod albe do sit in homine et quod per illam non dicatur albus.

(d) Respondet ad primum, etc. Exemplum, objectum a quo denominatur scientia practica, et similiter actus illius scienti» est operabile per se, ut sanitas in se. Finis illius scienti» est opus in potentia, quia sanitas est apta poni in opus et ordinari, quod autem actu ordinetur accidit ei, et consideratio illius objecti operabitis ut hujusmodi, et consideratio illius tantum in universali; et talis consideratio non sufficit ad hoc ut sanitas acquiratur, patet ut supra, ideo requiritur consideratio particularis, et in actu, qu» est consideratio diaetae ut supra. Ista consideratio est per alium habitum a scientia practica, nam est per habitum acquisitum ex actibus practicis accidentaliter, ut dixi supra. Et ista cognitio et habitus denominant ipsum intellectum practicum, id est quod per hujusmodi denominatur practicus, et hoc tantum accidentaliter, modo pr»exposito.

(e) Ad secundum dicitur, quod denominative, etc. Doctor iste dicit, quod ille habitus qui est per se practicus, denominat habitualiter ipsum intellectum in quo est non simpliciter, sed tantum secundum quid, id est quod per illum habitum non dicitur intellectus simpliciter practicus, nec per actum practicum per se dicitur intellectus actualiter practicus, sed tantum secundum quid, sed dicitur simpliciter practicus habitualiter, ab habitu practico accidentaliter. Similiter dicitur simpliciter practicus et actualiter ab actu practico accidentaliter, ut dixi supra.

Expono tamen hanc litteram de verbo ad verbum. Cum dicit primo, quod ab alio Sonis dicitur intellectus practicus, et ab alio ha- Goffredibitus vel actus practicus, id est intellectus non dicitur practicus proprie ab habitu vel actu per se practico, qui habitus vel actus per se practicus, dicitur per se practicus ab objecto per se practico; et a tali intellectus non dicitur practicus, sed ab alio, scilicet habitu vel actu, puta ab actu accidentaliter practico, ut infra patebit. Sequitur: quia verum operabile et non operabile, id est objectum per se operabile sive aptum natum attingi per opus ut sanitas, et objectum per se non operabile, id est objectum nullo modo ordinabile ad opus, sive nullo modo attingibile sive acquisibile per opus, ut objecta per se speculabilia ut coelum sive astra et hujusmodi; talia objecta sunt objecta specialia formaliter diversa, id est quod objectum ordinabile Objectum ad opus, et objectum nullo modo ordina- °adopuse bile ad opus sunt formaliter et essentialiter et 0nJ»fi?oUm distincta per proprias rationes formales et specificas, constituentes in tali esse ad ?PUS’ objectali, scilicet operabili et speculabili. liter.

Sequitur: Ideo per se distinguunt illa liter quae per se respiciunt ipsa, id est quod habitus practicus habet ab objecto per se operabili, quod dicalur per se praclicus, et per consequens habet ab ipso effective, scilicet quod distinguatur per se ab habitu speculativo; et similiter habitus speculativus, sicut habet effective ab objecto speculabili quod sit talis, ita effective habet ab ipso, ul per se distinguatur ab habitu praclico. Dicit ergo, quod illa objecta, scilicet ens verum operalrile et ens verum non operabile per se distinguunt, scilicet effective illa, id est habitus et rictus practicos et speculativos, quae scilicet habitus et actus per se respiciunt ipsa, scilicet objecta, et respiciuntur, id est vel ordinantur vel causantur ab ipsis objectis.

Sequitur: Sed intellectus non dicitur praclicus, etc. Id est, quod intellectus non dicitur praclicus ab illo habitu per se practico, qui per se respicit operabile per se, quia per talem habitum vel actum non dicitur intellectus opera livus; tunc enim dicitur operativus, quando objectum quod actu apprehendit, puta sanitatem, ordinat ad opus, id est quod quando habet cognitionem actu direclivam ad opus, puta ad media ad sanitatem, tunc per illam dicitur operativus. Sequitur: Quod non fit nisi motus ex appetitu finis, id est quod nunquam habetur cognitio medii ordinali ad finem, puta ad sanitatem, nisi prius voluntas petierit ipsam sanitatem, quia stante tali appetitu imperat intellectui ut quaerat media ad illam acquirendam, quibus inventis, cognitio talium mediorum dicitur vere practica, et per illam intellectus dicitur vere praclicus et vere operativus, quia habet cognitionem actu dirigentem ad opus.

Sequitur: Ita quodpracticus intellectus dicaturUS ^ suo aclu> scilicet vere practico practicus. (^ui est cognitio mediorum ad finem) non formaliter, ut aliquid de essentia actus, sed connolando ordinem necessario ad desiderium finis explicite, et eorum quae sunt ad finem implicite, id est quod actus quo intellectus dicitur practicus, necessario connotat ordinem ad desiderium finis, id est quod voluntas prius vult finem explicite, et postea, quae sunt ad finem implicite; prius enim vult sanitatem explicite, et post media implicite, et ideo imperat intellectui, ut inveniat media explicite ordinata ad sanitatem. Et sic talis ordo voluntatis ad finem explicite et mediorum implicite includitur in actu vere praclico sive necessario praeexigilur, et talis ordo non esi de essentia actus, quia ordo talis ad desiderium finis, etc. est in voluntate appetente, et actus practicus in intellectu, sed tantum praeexigilur. ]NTibi enim prius voluntas vellet sanitatem explicite et media implicite, non haberetur cognitio medii explicite, quae dicitur actus vere practicus.

Sequitur: Quapropter cum speculabile ordinari ad opus accidat speculabili, etc. Hic non accipit speculabile simpli citer, quod nullo modo ordinabile est ad opus, sed accipit speculabile secundum quid, scilicet pro omni eo quod actu non ordinatur ad opus, licet tamen sit ordinabile; sic sanitas in se considerata dicitur speculabilis, et accidit sibi quod actu ordinetur ad opus, quod tunc contingit, quando voluntas prius vult ipsam explicite et media implicite, et liabila cognitione medii necessarii, tunc talis cognitio est ordinativa sanitatis ad opus, id est dirigit voluntatem ad volendum efficaciter medium per quod acquiritur sanitas, et sic ordinari actu accidit sanitati, ordinabile vero non accidit, sicut actu ridere accidit homini, licet risibile non accidat.

Sequitur: Differentia inter intellectum practicum et speculativum, etc. Id esi, quod cognitio sanitatis ut actu ordinatur ad opus, est accidentalis, quia respicit sanitatem non absolute, sed sub isto re- spectu accidentali quod est actu ordinari st specula- ad opus, et dicitur practica accidentalis; et cognitio sanitatis ut actu non ordinatur, ad opus, est accidentalis, quia respicit sanitatem sub illo respectu quod est actu non ordinari ad opus, sicut consideratio hominis sub isto respectu quod est actu ridere, vel sub isto respectu quod est actu non ridere, est consideratio accidentalis. Dicit ergo, quod differentia inter cognitionem qua cognoscitur, puta sanitas ut actu ordinatur ad opus,et cognitionem qua cognoscitur ipsa sanitas, ut actu non ordinatur ad opus, est tantum accidentalis, et prima dicitur practica accidentalis, et secunda dicitur speculativa accidentalis. A prima dicitur intellectus proprie et simpliciter practicus, a secunda vero dicitur speculativus tantum secundum quid, quia per respectum ad aliquid extra intellectum, scilicet per respectum ad ordinem ad desiderium finis explicite, et eorum qua; sunt ad finem implicite, et sic dicitur cognitio practica accidentalis vel non, includendo talem ordinem, quia tunc est considerare sanitatem ut actu non ordinatur ad opus.

Sequitur: Licet differentia actuum, etc. Id est, differentia habitus per se practici et habitus per se speculativi, differentia scilicet essentialis sive formalis, accipitur effective, scilicet ab objecto per se operabili, et ab objecto perse speculabili, ut supra patuit; et loquitur hic de speculativo simpliciter, qui respicit objectum nullo modo ordinabile ad opus.

Sequitur: Unde in tertio de Anima, text. ptfgi camment. 49. dicitur quod intellectus speculativus et practicus differunt fine, quoe Ittivum auctoritas potest intelligi de fine remoto, cuniaCtl 6t sic accipitur habitus practicus per se, ^runt et speculativus per se et simpliciter, qui differunt fine remoto, scilicet objectis, quia finis remotus habitus per se practici est verum operabile, et finis speculativi verum nullo modo operabile. Potest etiam intelligi de fine proximo, et sic habitus accidentaliter practicus respicit verum operabile, ut actu ordinatur ad opus, modo prajexposito, et habitus accidentaliter speculativus respicit verum operabile, ut actu non ordinatur ad opus, ut supra dixi.

Vel potest tertio exponi, quod habitus 40> vere practicus, a quo intellectus simpliciter denominatur practicus, respicit verum operabile, puta sanitatem, non tantum ut bonum conveniens naturae, sed ut tale bonum actu ordinatur ad opus; quod tunc est quando stante desiderio sanitatis explicite, et mediorum ad sanitatem implicite, dictat voluntati de medio necessario ad sanitatem, et sic connolat ordinem, de quo supra, et habitus speculativus non per accidens, de quo supra, nec simpliciter speculativus, quia talis respicit objectum nullo modo operabile, sed speculativus secundum quid, licet non per accidens, qui respicit puta sanitatem, ut simpliciter bonum conveniens naturae. Speculativus vero secundum quid et per accidens respicit sanitatem, ut actu non ordinatur ad opus, actu enim non ordinari accidit sanitati ut supra dixi. Habitus ergo proprie et simpliciter practicus, sed non perse practicus, sed tantum accidentaliter practicus differt fine ab habitu secundum quid speculativo, licet non per accidens, quia finis practici simpliciter est sanitas ut actu ordinatur ad opus, et finis speculativi secundum quid est sanitas, ut bonum conveniens naturae.

Sequitur, et 6. Ethic. cap. 3. "Bonum intellectus practici est verum, confesse se habens appetitui recto", quae sic debet rntelligi: finis intellectus practici (accipit enim ibi bonum pro fine) est verum, sive ens verum operabile confesse, id est conformiter se habens appetitui recto, id est quod talis finis, pula sanitas est regulaliva sive conformativa appetitus recti, id est quod voluntas non potest recte velle, nec recte imperare potentiis aliis, nisi in eliciendo actum conformetur primo fini ut regulativo remoto, et considerationi fini ut regulativo minus remoto, et considerationi mediorum ad finem ut regulativo proximo; quae consideratio mediorum dicitur simpliciter practica, et ex multis talibus considerationibus causatur habitus simpliciter practicus. Primum tamen conformativum sive regulativum appetitus recti est finis operabitis, vel consideratio illius finis (quae dicitur practica per se, etjjex multis talibus causatur habitus per se practicus, ut supra dixi, quasi in principio) quia a fine operabili sumuntur principia per se practica et conclusiones per se praclicte, et etiam ab ipso fine concluduntur omnia media ad finem ordinata, et cognido mediorum dicitur simpliciter practica, speculativi tellectus speculativi simpliciter erit veent verum-rum> nuiio modo operabile, nec per consequens conformativum sive regulativum alicujus appetitus, sed erit praecise in speculatione lalis finis, etc.

Sequitur exemplum: Intellectus speculativus secundum quid tantum apprehendit sanitatem ut bonum conveniens, id esi quod apprehensio sanitatis ut boni convenientis, est speculativa secundum quid, et ab illa apprehensione intellectus dicitur speculativus secundum quid, et appetitusscilicet voluntas, appetit illam ut bonum sibi conveniens, et sequitur aliquo modo consilium intellectus practici, quod sanitas est acquirenda, id est quod consideratio sanitatis, ut boni convenientis, consilium dictat voluntati ut velit illam. Et nota, quod practici. consilium intellectus practici (quod nihil aliud est, nisi consideratio practica simpliciter) non est dictare absolute de sani- late) quia de fine non est consilium, sed est dictare de mediis ad sanitatem; consilium ergo intellectus practici est cognitio mediorum ad finem qua; dictat voluntati ut si vult sanitatem efficaciter, quod eligat talia media. Et ab ista consideratione dicitur intellectus simpliciter practicus.

Sequitur: Stante ergo desiderio finis, intellectus practicus ex hoc principio, scilicet: Illud per quod melius potest acquiri, est procurandum, procedit discurrendo, et terminatur discursus in ultima conclusione consilii, ista enim sunt per ordinem. Primo est apprehensio sanitatis ut boni convenientis, et talis apprehensio dicitur speculativa secundum quid. Secundo voluntas appetit sanitatem distincte et media confuse tantum, quia intellectus ostendit primo quod sanitas est bonum acquisibile per media. Tertio intellectus habet propositionem quiescentem in ipso, quod illud medium est proquod melius potest acquiri sanitas. Et licet tabs cognitio sit practica, quia tamen non est immediate ordinativa ad opus, non dicitur simpliciter practica, nec ab illa dicitur intellectus simpliciter practicus. Quarto voluntas imperat intellectui, ut discurrat per omnia media et ostendat sibi medium convenientius, Quinto intellectus sic discurrit, et tandem invento medio in fine discursus, tunc consulit voluntati ut eligat tale medium, et illud consilium nihil aliud est nisi cognitio illius medii, quse est regulaliva sive dictadva voluntati, ut eligat medium tale si vult sanitatem; et talis cognitio cum sit immediate ordinativa ad opus, dicitur simpliciter practica, et ab ista dicitur intellectus simpliciter practicus ut supra dixi, et nunquam iste nominat intellectum. practicum, nisi per hujusmodi cogni tionem. Et licet quandoque videatur nomi- nare intellectum practicum ante hanc cognitionem, non tamen nominat ipsum actualiter practicum nisi habita ista, licet sit praclicus ante istam tantum in potentia, et quandoque remota ut cum tantum considerat finem, et quandoque proxima ut cum discurrit per media.

Sequitur: Et totus ille discursus, qui scilicet est per media, sicut sumunt principium ex apprehensione finis desiderati, qui est primum objectum intellectus pradici, patet, quia cognita sanitate ut bono conveniente, voluntas vult illam et imperat intellectui ut inveniat media; tunc intellectus a tali fine sic desiderato, sumit principium discursus, et unum principium erit, scilicet illud per quod sanitas melius potest acquiri, et efficaciter eligendum; stante hoc principio, discurrit per omnia media, et ipso invento concludit, sed per hoc medium melius potest sanitas acquiri; ergo hoc medium est eligendum.

Et hoc est quod sequitur: Ila ut ista inventa, scilicet media, ad finem operetur, id est quod intellectus practicus inventis mediis dictat voluntati ut eligat illa media Quid sit quibus finis acquiritur, et tale dictare est dictare. ^ gnem 0perarj qUia eS[ ordinare media debita ad finem, et ideo voluntatem finis praesupponit, scilicet ipse intellectus practicus; et ad electionem sequentem consilium ordinatur, id est quod intellectus practicus sive cognitio simpliciter praefica, quae pro tanto dicitur consilium, pro quanto dictat de electione mediorum ipsi voluntati, quae electio proprie sequitur consilium.

Contra hanc opinionem. Hic Doctor contra duo arguit. Primo contra illud quod habitus per se practicus et per se speculativus, dicuntur tales per se ab objectis. Contra hoc arguit Doctor, quia secundo Metaphys. text. comm. 2. finis speculativae est veritas, praeficae autem opus; ergo dicuntur tales a fine, non autem ab objectis. Et haec instantia est tantum ad hominem, quia Doctor vult quod habitus dicatur per se practicus ab objecto et non a fine in ratione finis, sed a fine in ratione objecti ut infra patebit; et habet duplex ipsam solvere, scilicet quod finis est duplex, scilicet remotus qui est objectum, et proximus qui est opus sive praxis, quae elicitur circa objectum, et de hoc infra.

Tamen pro quanto auctoritas est contra opinionem Goffredi. Respondet ipse Goffredus distinguendo, quod duplex est opus, scilicet in potentia et inactu; et vult dicere, quod cognitio per se praefica Duplex est sive habitus per se practicus respicit objectum, puta sanitatem ut est objectum simpliciter operabile, id est ut est aptum acquiri per opus, et a tali objecto dicitur per se practicus, et hoc modo opus in potentia sive objectum illud ut operabile, est finis habitus praefici. Cognitio vero quae respicit opus in actu, id est quse respicit objectum, puta sanitatem ut actu ordinatur ad opus (quod tunc fit, quando talis cognitio est respectu medii, ut supra dixi) a tali cognitione dicitur intellectus simpliciter practicus, quia per talem cognitionem dicitur operativus, modo praeexposito. Prima enim consideratio quae respicit tantum sanitatem, ut praecise ordinabilem ad opus non sufficit ad hoc, ut objectum subjiciatur operationi in actu et in particulari; patet, quia talis cognitio nullo modo dictat de mediis, per quae objectum actu acquiritur sive per quae finis desideratus a voluntate actu acquiritur; quia ergo actus melior est potentia in bonis (melius est enim simpliciter esse actu justum quam potentia) ideo requiritur talis consideratio particularis et in actu, id est quae dictet de medio particulari per quod in actu acquiratur finis, qui erat acquisibilis in potentia. Dicitur enim consideratio actualis et particularis ex hoc solo, quia dictat de medio particulari, etc.

Et licet consideratio finis in se sit particularis, non tamen dictat de medio particulari per quod actu acquiritur finis, ideo ponit considerationem medii esse simpliciter practicam, et habitum causatum ex hujusmodi considerationibus esse simpliciter praeticum, et a tali dici intellectum Duplex est simpliciter praeticum. Et sic ponit duplipracticus. cem habitum praeticum, scilicet per 86 praeticum, qui respicit operabile ut aptum ordinari ad opus, et a tali dicitur intellectus secundum quid practicus, et praeticum per accidens, qui respicit objectum ut actu ordinatur ad opus ut supra exposui, et sic ipsum ponit penes finem qui accidit objecto, id est quod ponit eum circa opus in actu, quod accidit objecto; accidit enim objecto sic actu ordinari ad opus, et talis habitus dicitur simpliciter practicus, et ab ipso intellectus simpliciter dicitur practicus. Et hoc est secundum principale, scilicet de habitu simpliciter practico et de habitu per accidens speculativo, qui respicit finem qui accidit objecto, id est qui respicit objectum sub illo respectu, quod est actu non ordinari ad opus ut supra dixi.

Similiter tunc habitus practicus. Hic Doctor arguit contra aliud, quia Goffredus dixit, quod intellectus non dicitur practicus ab habitu per se practico, arguit contra, deducendo ad duplex inconveniens. Primum, quod tunc esset habitus practicus in intellectu speculativo, et ratio stat in hoc, quia omnis habitus existens in intellectu denominat intellectum,ut patet; sed habitus per se practicus est in intellectu, aut ergo talis intellectus denominatur a tali habitu speculativus, aut practicus. Si secundo, habetur intentum. Si primo, ergo ab habitu per se practico denominaretur speculativus, quod est inconveniens. Secundum, quia sequeretur quod habens talem formam non denominaretur a tali forma, et sic habens in se formaliter habitum praeticum non denominaretur formaliter practicus, quod est inconveniens.

Ad secundum dicitur. Respondet Goffredus quod intellectus dicitur denominative practicus a tali habitu non simpliciter, sed tantum secundum quid practicus.

Contra. Doctor arguit contra hanc rationem, deducendo ad inconveniens, quia tunc sequeretur quod actus per se practicus esset in intellectu speculativo, id est quod denominaret intellectum speculativum simpliciter, patet, quia intellectus a tali habitu, cum sit vera qualitas simpliciter denominatur; aut ergo simpliciter denominatur practicus, aut simpliciter speculativus; si primo, habetur intentum; si secundo, sequitur inconveniens quod ab habitu per se practico dicatur simpliciter speculativus; et quod sequatur, patet, quia si denominatur simpliciter et per se, denominatur secundum quid practicus; ergo ab illo denominatur simpliciter speculativus. Modo actus vel habitus per se practicus potest esse in intellectu sine tali relatione ad actum voluntatis, id est quod potest esse consideratio per se sanitatis in intellectu absque hoc, quod voluntas velit illam explicite, et media ad illam implicite. Sed iste Goffredus consequens concederet, scilicet quod talis habitus per se practicus posset esse in intellectu absque tali relatione ad voluntatem, sed alium habitum poneret posse haberi in intellectu practico ex actibus, non tamen praeficis, sed ex actibus intellectus praefici generatum. Habitus generatus ex actibus Differenlia praeficis est habitus per se practicus, qui1 podicum respicit objectum per se operabile; etetactum illi actus generantes ipsum dicuntur per se practici, quia respiciunt objectum per se operabile, et tales actus non dicuntur aclus intellectus practici, quia non sunt nati denominare simpliciter intellectum practicum, actus vero intellectus practici, id est qui nati sunt simpliciter denominare intellectum practicum, sunt illi qui respiciunt objectum ut actu ordinatur ad opus (ut supra exposui,) et habitus generatus ex talibus actibus denominat simpliciter intellectum practicum.

(f) Contra, habitus practicus. Hic Doctor intendit probare, quod habitus per se practicus est sufficiens ad denominandum simpliciter intellectum practicum, quia sufficit ad ea, ad quae ille habitus generatus ex actibus intellectus practici; patet, quia cognita sanitate ut bono convenienti naturae, potest intellectus a tali fine accipere omnia ordinata ad talem finem (si tamen virtualiter includantur in tali fine, ut infra patebit) absque hoc quod voluntas eliciat aliquem actum, et posito quod etiam eliciat,tamen ex hoc non dat considerationi aliquam rationem, qua dicatur talis consideratio; patet, quia illam etiam haberet nullo actu voluntatis prius elicito, et quantum ad hoc discordat Doctor a Goffredo.

(g) Tunc multa accidentia ejusdem speciei essent in eodem, etc. Sed hoc argumentum est tantum ad hominem, qui simpliciter negat duo accidentia, solo numero differentia, posse esse in eodem, sed hoc non esset inconveniens apud Scotum, ut patet in 5. Metapli. suae. Adverte tamen, quod si Goffredus sic accipit, quod intellectus non dicitur simpliciter et propriissime practicus, nisi per habitum vel actum propriissime practicum, quod fit per singularia dictamina et finis, et eorum quae sunt ad finem simpliciter dictando, vel de prosecutione vel fuga non deviat a Scoto, ut palet infra, nam talis cognitio sic in particulari di dativa, est propriissime et completissime practica. Et ultra, si poneret intellectum per se denominari practicum ab habitu per se practico, licet tamen non ita complete, diceretur practicus a tali habitu, qui est tantum respectu sanitatis ut operabitis, sed complete diceretur practicus ab habitu, ut supra dicto. Et sic intelligendo denominationem illam quam vocat secundum quid, dici secundum quid, quia non ita complete facit intellectum praclicum, sicut alii habitus. Duo prima argumenta Scoti, scilicet de 2. Metaphys. et de denominatione habitus practici non essent contra eum; sed quia ipse Goffredus vult, quod talis habitus propriissime practicus habeat hoc per respectum ad voluntatem, etc. Et quia voluntas nihil tribuit cognitioni, nec facit ipsam esse magis vel minus pra dicam, ideo secundum argumentum est contra eum, scilicet quod ille habitus generatus ex actibus per se praeficis sufficeret ad ea, etc.Non vult Scotus quod hujusmodi habitus in se sufficeret, sed quod habita cognitione sanitatis per se ordinabilis ad opus, potest sine actu voluntatis tandem devenire in verissimam cognitionem praeficam, dictando prosequi vel fugere, et de mediis ordinatis.

(h) Subjectum denominatur a per se conditione sui accidentis et essentiali, quam, etc. Exemplum, magis homo dicitur albus ex ratione per se albedinis quam ex ratione accidentaliter, competente albedini. Supposito, quod esse per se actum practicum competit actui, ex ratione formali actus, quia ut talis, actus est per se ab objecto per se operabili, tunc sicut tale objectum causat talem entitatem actus, ex consequenti dicitur causare proprietatem illius actus, quod est esse practicum. Esse enim practicum formaliler est a ra- tione formali actus, licet effective sit ab objecto. Esse ergo practicum per se convenit actui sive habitui per se secundo modo, et consequitur essentia actus vel habitus. Esse vero practicum ex hoc quod talis actus includit ordinem ad voluntatem, finem explicile appetentem et media ad finem implicite accidit actui, quia tantum convenit ei per respectum ad voluntatem sic appetentem, et non ex ratione formali ipsius actus, ideo intellectus magis debet denominari simpliciter practicus ab habitu per se practico, quod est contra eum, quantum ad hoc; quod non vult intellectum dici per se practicum a tali habitu, sed tantum secundum quid, non tamen concluderet, accipiendo practicum magis et minus complete. Et sic patet.

COMMENTARIUS. (a) Aliter dicitur. Haec est opinio Henrici quodlib. 8. quaist. prima, qui dicit quod habitus practicus sive actus practicus, dicitur practicus ex hoc quod est extensibilis ad praxim ut ad finem, quia praxis est ultimus finis, id est, est illud ultimum ad quod dirigit notitia praclica; et probat hanc opinionem tribus mediis, qui postea solventur loco suo.

(b) Contra istam positionem. Ilie Doctor probat, quod notitia practica non habeat a praxi quod sit practica. Et primo probat sic, quia supra probatum est quod notitia dicitur practica propter extensionem aptitudinalem. Aptiludo enim, quae convenit alicui naturae et repugnat alteri, convenit sibi per aliquod absolutum sibi intrinsecum, si talis natura est absoluta, cujusmodi est notitia, ut patet a Doctore quaesi. 13. Quodl. Si vero non est absoluta, convenit sibi per aliquod intrinsecum, palet discurrendo per apliludines quae conveniunt uni et repugnant alteri. Illud autem intrinsecum communiter est ipsa entitas naturae, vel aliquid pertinens ad essentiam ipsius. Sed certum est quod ex quo talis notitia habet aptitudinem extendendi ad praxim est vere causata, cum sit qualitas absoluta, ut patet a Doctore supra; ergo et conditio per quam sibi convenit talis aplitudo erit causata ab eisdem causis a quibus et notitia. Sed notitia est causata ab intellectu et ab objecto, ut probat Doctor infra, dist. 3. quaesi. 7. et 15. Quodlib. ergo et aplitudo talis inerit sibi effective ab intellectu vel ab objecto; non ab intellectu, quia tunc omnis consideratio esset practica, cum omnes sint in intellectu, et omnium sit unus intellectus, ergo erit effective ab objecto; sic notitia pra¬ ctica denominatur practica ( denominatione tamen extrinseca) ab objecto a quo dependet in esse et conservari; ergo non a praxi, cum praxis sit posterior tali notitia practica.

Sed hic oritur una parva difficultas, quia 52. ex quo notitia practica est effective ab intellectu, imo intellectus est principalis causa ut comparatur ad objectum imperfectius, ut patet a Doctore infra, dist. 3. qnaest. penultim. et alibi saepe; ergo talis notitia dicitur practica ab intellectu.

Ad quam respondeo, quod etsi entitas Responsio, notitiae, et quantum ad substantiam ipsius, et quantum ad intensionem, sit principaliter ab intellectu, tamen quantum ad specmcationem, puta quod dicatur talis vel quod distinguatur specie ab alia, habet principaliter ab objecto. Unde Doctor dicit infra, d. 3. quaest. 7. quod omnis scientia specificatur ab objecto, et sic patet ad difficultatem. Et de hujusmodi specificatione vide singularem glossam, quam feci super q. 10. d. 3. 2.

(c) Si dicatur, quod etiam finis est causa prior, imo prima inter omnes, etc. ut ei conveniat talis aptiludo, et sic a praxi ut a fine notitiae practicae poterit esse talis aplitudo, vel ab aliquo alio fine, accipiendo finem pro causa finali, quae inter omnes causas est simpliciter prima in causando; ergo talis conditio non erit praecise ab objecto.

Contra, finis non est causa, etc. Hic Doctor arguit, quod notitia practica non sit practica a fine sive a causa finali, quod ideo dico, quia infra vult quod omnia principia praclica sumantur a fine, et per consequens notitia practica dicatur practica a fine, ut patebit; et verum est, quod dicitur praclica a fine ut habet rationem objecti, non autem a fine qui est causa finalis, quorum differentia infra patebit. Et argumentum Doctoris est satis clarum, quia certum esi, quod causa finalis non movel efficiens, nisi inquantum amala el desiderata, sive modo talis finis ametur sive non ametur, adhuc talis notitia erit practica, ergo ab aliquo alio quod erit objectum, circa quod erit talis notitia.

Sed insurgit aliqualis difficultas, quia Difficultas, cerlum est quod objectum est per se causa cognitionis, saltem partialis, ut patet a Doctore infra, dist. 3. quaest. 7. et per se causa agit propter finem (ut patet 3. Physic.) ergo est impossibile quod talis notitia sil effective ab objecto, nisi causa finalis moveat objectum, ut amata et desiderata ad producendum hujusmodi cognitionem; ergo talis notitia dependet a fine, hoc idem dico de intellectu. Nec obstat de voluntate si esset separata ab Intellectu, etc. quia intellectus non posset agere per se nisi propter finem.

Respondeo primo, quod etsi objectum non non possit agere nisi propter finem, mquantum amatum el desideratum, posito tamen qUOd talis finis actu non ametur, adhuc objectum ageret ex necessitate natura talem vel talem notitiam, cum ipsa in essendo non dependeat a fine ut a causa finali, quia ut sic habet esse tantum secundum quid, et non movet nisi tantum metaphorice, el nullo modo realiter, ut patebit infra, dist. 1. quaest. 4.

Dico secundo, quod etiam posito quod non possit agere nisi propter finem, tamen talis notitia secundum rem nihil accipit a fine ut a causa finali; patet, quia finis qui Finem tzSt oausa finalis tantum movet efficiens, fidens, non causando aliquid in ipso efficiente, finem ama- quia finem movere efficiens nihil aliud est, nisi efficiens amare finem propter quem finem amatum producit talem vel talem effectum, ut patet a Doctore infra, dist. 2. quaesi. 1. Nec finis et efficiens dicuntur causae essentialiter ordinatae, quia finis non est causa efficientis, et sic non potest argui, quod quidquid est causa causae est causa causati, quia hoc valet in eodem genere causarum essentialiter ordinatarum.

Dico tertio secundum aliquos, hic exponentes Doctorem, quod hic loquitur de praxi ut de fine, quia talis notitia non dependet a praxi ut a causa finali, nisi ut amato et desiderato. Sive modo voluntas amet sive non amet, adhuc talis notitia erit practica ab objecto. Tum eliam, quia praxis est posterior notitia practica, et sic posset applicari littera sequens, scilicet: Si dicas, etc.

Vel potest dici quarto,, quod Doctor loquitur de supposito, producente notitiam practicam el non de intellectu simpliciter, cum actiones sint suppositorum, quia si tale suppositum sive actu voluntatis amet finem sive non amet, adhuc una cum objecto potest producere notitiam practicam. Et sic potest applicari littera sequens de fine aptitudinali, secundum quamlibet responsionem. Credo tamen quod duae primae responsiones sint efficaciores.

(d) Si dicas, finis est aptus natus amari antequam aptitudo ista insit cognitioni, id est posito quod finis ut actu amatus sit posterior notitia practica, et per consequens ut sic, non sit causa talis aptitudinisin notitia practica, tamen finis, ut est aptus amari erit prior, et ut sic erit causa talis aptitudinis. Contra, quia nihil di- citur causare, inquantum praecise est aptum natum causare, non enim dicitur calor actu calefacere ex hoc solo, quod est aptus natus calefacere; causa enim in actu simul est cum effectu in actu, et effectus nunquam est in actu nisi causa sit in actu, ut patet per Philosophum 2. Physic. text. com. 37. et 5. Metaph. cap. de Causa text. com. 3. Cum ergo finis non dicatur actu causa finalis nisi inquantum est actu amatus ab efficiente, sequitur quod talis aptitudo sive entilas, cujus est talis aptitudo, non poterit esse a fine ut apto nato amari, quia ut sic non ponitur causa actualis alicujus effectus,

(e) Praeterea, aut finis ut elicitus extra, etc. altum Nota hoc argumentum, quia est multum efhcnx. goax, quia si isti dicant, quod finis scientiae faciat scientiam praeficam; iste finis potest considerari tripliciter. Uno modo, ut est elicitus et productus extra, et sic est posterior scientia practica; modo prius non potest dependere a posteriori in nullo genere causarum, ut patet. Aut iste finis accipitur inquantum est intentus a producente scientiam practicam, puta inquantum amatus et desideratus, et hoc improbatum est supra, quia sive ametur sive non, adhuc erit talis scientia. Aut tertio modo consideratur finis ut cognitus ab intellectu, et sic habet rationem objecti cognoscibilis. Et sic concedo, quod ob jectum circa quod est talis scientia dicitur finis, et ab ipso fine ut ab objecto intelligibili una cum intellectu, simpliciter dependet scientia practica, specificatur tamen ab objecto, ut dixi supra.

(f) Praeterea si scientiam esse practicam et ordinari ad praxim, ut ad finem convertantur; ( quia dixit Henricus quod cientia dicitur practica, quia ordinatur ad praxim ut ad finem, et per consequens scientiam ordinari ad praxim ut ad finem, dicitur ipsam esse practicam ) ergo illa scientia quae non ordinatur ad praxim ut ad finem non erit practica, nec per consequens scientia moralis quae non ordinatur ad praxim ut ad finem, maxime secundum ipsum, qui vult quod respectu finis dicatur practica, ut patebit infra. Cum ergo scientia moralis habeat felicitatem pro fine ad quem scientia practica non dirigit praxim, videlicet actum voluntatis, ut infra patebit, sequitur quod scientia moralis non erit practica, quod est contra Philosophum primo Ethic. cap. 3. et 10. cap. 11. Posuit enim Philosophus felicitatem in sola speculatione substantiae separatae, ut patet 10. Ethic. cap. 10.

(g) Si dicatur quod felicitas est, etc. Diceret forte Henricus quod scientia moralis non dicitur practica ex hoc quod sit directiva voluntatis in felicitatem, cum illa tantum consistat in speculatione, sed dicitur practica ex hoc quod dirigit voluntatem ut eligat actus virtutis, qui ordinantur ad felicitatem, sicut media ad finem, et sic dicitur practica ex hoc quod dirigit voluntatem circa media ad finem.

Contra, ad dirigere non ordinatur necessario, etc. Sensus hujus litterae est: Si enim notitiam esse directivam aptitudinaliter in praxim et esse practicam sunt penitus idem, tunc quaestio ita erit de notitia directiva sicut de practica. Sicut enim quaeritur a quo dicatur practica, ita quaeritur a quo dicitur directiva, et ita probare notitiam esse practicam quia directiva, est probare idem per idem. Sicut e contra probare notitiam, a quo habet ut sit directiva quia practica, est probare idem per idem. Et hoc intendit ibi:

(h) Item, dirigere est actus intellectus, etc. Omnis enim actus directivus, vel est causativus habitus prudentiae, (ut omnes actus praecedentes habitum prudentiae) vel est effectus, suo modo, ipsius habitus prudentiae ut omnes actus directivi sequentes habitum prudentiae, de quo magis patebit infra dist. 17. et certum est quod omnis actus directivus in praxim pertinet ad prudentiam. Adverte tamen, quod si ipse Henricus ponit ipsam extensionem sive ipsum dirigere, quod idem est esse praxim, quae est actus voluntatis, quia extensio illa tantum pertinet ad actum intellectus, haec ratio tenet. Si vero acciperet ipsum dirigere pro actu intellectus, et praxim pro termino illius extensionis sive directionis, qui terminus est actus voluntatis, non teneret ratio contra Henricum. Sed ex dictis Henrici videtur Doctor tenere primo modo, non secundo modo, ideo ratio contra ipsum tenet.

(i) Ideo dicitur aliter quod finis scientiae, etc. Contra hoc arguit Doclor.non negando quod actus virtutis sit praxis, cum secundum ipsum omnis actus virtutis appetitiVcC sit praxis; sed contra hoc arguit quod dicit, quod scientia practica ordinatur ad actum virtutis tanquam ad finem, et arguit ibi:

Contra, non omnis cognitionis practicae finis est praxis, puta appetitus sensitivi visivoe potentiae, etc. ut cum imperatur aliqua visio a voluntate regulata a cognitione recta; vel motivse potentiae, ut cum imperatur aliquis motus progressivus a voluntate regula ta a cognitione recta, ut motus ad Ecclesiam. Nullus autem actus potentiae sensitiva? est nobilior aliquo actu intellectus, ut patet, quia si potentia esL essentialiter nobilior, et ejus operatio erit essentialiter nobilior. Et dicit specialiter de actu potentiae inferioris, quia de actu voluntatis patet ab ipso in quarto dist. 49. quod est nobilior actu intellectus; de actu ergo potentia? sensitivae loquitur. Potest A£T 6nim esse actus virtutis in parte sensitiva, ehfparteSt ut Patet a Doctore in 3. dist. 33. et talis sensitiva, gotus erit vere praxis, et certum est quod erit ignobilior notitia intellectiva practica; modo nobilius non potest ordinari ad ignobilius ut ad finem.

Sed quia Doctor dicit, quod nobilius non tur mu!- potest ordinari ad ignobilius ut ad finem, propter hoc dictum ut clarius intelligatur, distinguo de fine. Nam primo accipitur finis ut est causa finalis, et hic potest accipi pro respectu sive pro revelatione causantis, et sic non est semper nobilior, vel pro fundamento illius; et tale fundamen- tum secundum suam enlitatem aliquando est nobilius efficiente et effectu, ut quando volo aliquid propter Deum amatum et desideratum. Aliquando aeque nobile, ut quando idem est simpliciter efficiens et finis, ut quando Deus producit effectum .. J propter semetipsum. Aliquando est nobi- semper lior efficiente, ut quando homo vult me- efficiente, dici nam propter sanitatem amatam, homo enim in se est nobilior sanitate. Dico tamen, quod ubi causa finalis est alia res ab efficiente, quem movet ad agendum, quantum ad hoc est nobilior efficiente, distincto ab ipsa, quia movet ipsum ad agendum, nam movens ut hujusmodi est nobilius moto ut hujusmodi.

Secundo accipitur finis ut est perfectio ordinati ad finem, et hoc ut perfectio intrinseca, et hoc modo operationes potentiarum dicuntur fines illarum; fines dico perficientes ipsas, et sic intelligere est finis intellectus, et velle finis voluntatis, Finis pote et videre finis potentiae visivae. Et ubi talis est actu finis distinguitur realiler a potentia se- earum. eundum suam enlitatem, est ignobilior potentia (ut patet) tamen semper est nobilior inquantum perficit potentiam, quia perficiens est semper nobilius perfeclibili ul sic. Potest etiam dici nobilius denominatione extrinseca, scilicet inquantum unit potentiam nobilissimo objecto ut cognitio Dei; et quanto nobiliori modo unit, tanto nobilior, ut visio Dei in se- Licet ergo homo in se sit nobilior fruitione, qua .clare fruitur Deo, tamen est ignobilior inquantum perficitur ab ea accidenlaliter, et inquanlum unitur per ipsam Deitati.

Tertio accipitur fmis terminati ve ut objecta, quae terminant operationes potentiarum, et talis inquantum simpliciter terminat ut hujusmodi est nobilior re terminata, et forte, quia ut dat operationi quamdam perfectionem exlrinseoam, quae est quod una intellectio potest dici nobilior alia, quia terminatur ad nobilius objectum.

Quarto, accipitur pro illo quod ultimate quielat potentiam et replet capacitatem illius, et sic dico quod talis finis in se aliquando est nobilior potentia ut Deitas, quae est ratio formalis quietandi. Aliquando est ignobiiior ut perfectissimus color, qui ultimate quietat potentiam visivam, et tamen est in se ignobilior illa, potest tamen dici nobilior inquantum quietans et satians. 9. Quinto, accipitur M?'s pro effectu causae, ntiam sicut diurnus, finis efficientis est producere taie' effectum sibi similem. Si efficiens est aequivocum, finis est ignobilior; si univocum, aeque nobilis.

Sexto accipitur finis, in respectu ad media ordinata ad acquisitionem illius, sicut virtus ordinatur ad beatitudinem et potio ad sanitatem, et hoc modo respectu ejusdem medii dicetur nobilior et ignobilior. Nam inquantum est id ad quod ordinatur medium est nobilior, sed inquantum producitur a tali medio est ignobilior. In se autem, si medium est causa aequivoca est nobilior; si univoca est aeque nobilis. Similiter dico de virtute respectu beatitudinis naturalis, ipsa enim beatitudo cum sit principaliter bonum commodi est ignobilior virtute > quae principaliter est bonum honesti. Hoc patet a Doctore in 2. dist. 35. et in 4. dist. 46. tamen est imbibor inquantum virtus ordinatur ad illam, et sic patet de fine; licet multa alia essent dicenda, sed pro nunc sufficiant ista. Certum est autem, quod actus moralis in parte sensitiva nullo istorum modorum potest dici finis; tota enim rectitudo in illo, dependet a rectitudine cognitionis practicae.

(k) Dicitur, quod licet intellectio sit. etc. Contra hoc dupliciter. Ilie Doctor improbat hanc responsionem. Primo, quia falsum ' supponitur; supponitur enim, quod intellectio practica non possit esse bona mora- liler. Nam ipsa notitia est rectitudo a qua dependet omnis actus moralis, et hoc diffuse patebit a Doctore infra dist. 17. hujus, et in dist. 7. et 40. et 42. et in tertio dist. 33. et in quarto dist. 14. et alibi srepe.

Confirmatur, quia prudentia est simpliciter nobilior virtute morali, ut talis virtus est in appetitu sensitivo; patet, quia et potentia intellectiva est simpliciter nobilior, ergo sicut habitus est nobilior formaliter alio habitu, ita et actus, sive praecedens habitum sive sequens erit nobilior actu alterius habitus; ergo actus practicus etiam in esse moris erit simpliciter nobilior actu virtutis in parte sensitiva. An modo prudentia sit nobilior virtute morali, ut ponitur in voluntate, non est praesentis speculationis; posset tamen absolute dici, quod virtus moralis in voluntate est simpliciter nobilior prudentia, licet forte secundum quid posset dici ignobilior pro quanto dicitur moralis, quia conformis prudentiae, de lioc in isto primo dist. 17. et in quarto, dist. 49.

(1) Ex hoc palet, quod dictare secundum prudentiam de fortiter agere, id est cognitio quae dictat de fortiter agere in potentia, supple sensitiva ut in potentia motiva, est simpliciter nobilior quam fortiter agere, quia fortiter agere non est bonum moraliter, nisi pro quanto sit imperatum a voluntate conformiter se habente illi cognitioni diclativae de fortiter agere; et ideo actus perfecte moralis et formali ter moralis est actus elicitus voluntatis, qui dicitur formali ter moralis; quia primo conformiler elicitur cognitioni rectae, quae conformitas est ratio actus moralis, ut infra patebit dist. 16; actus vero moralis, in potentia sensitiva dicitur tantum materialiter moralis, de quo patebit in secundo dist. 42. et in tertio dist. 34. et. in 4. dist. 14. et in Quoli'). dist. 17. et 18. Et quia dicit Doctor quod inter quee quando quaeritur excellentia unius ad altefiericom- rum, non debet comparari optimum ad mfamum, sed optimum ad optimum; torte esset dubium an infima cogitatio sit formaliter nobilior in esse moris optimo actu morali in potentia sensitiva. De lioc alias erit sermo, non enim oportet hic multum immorari, cum non sit praesentis speculationis.

61. (m) Secundo, responsio illa non videtur ad propositum. Ilie Doctor improbat illam responsionem, in qua dicitur quod intellectio est nobilior in esse naturae; non tamen in genere moris, quia quaeritur unde intellectio sit practica, id est a quo habet ut sit practica, non supponendo eam esse practicam, quia nec supponitur de ipsa potentia circumstantia quae est finis, sed illa circumstantia inquiritur, et per consequens cum quaeritur de cognitione practica et prima circumstantia a qua foret practica, ipsa tantum accipitur in esse natmve, id est cum quaeritur an intellectio talis dicatur practica; et si dicitur practica, a quo fine dicitur practica? patet quod quando sic quaeritur, tantum quaeritur de intellectione in esse naturae, non autem de intellectione in me moris. Si quaereretur: An intellectio in esse moris sit practica et a quo fine sit practica, est quaerere quod supponitur; nam cum dico notitia in esse moris, suppono ipsam esse practicam, et suppono circumstantiam finis a qua dicatur practica. Sicut cum dico: An volitio perfecte moralis sit propter finem? supponitur quod quaeritur; nam cum dico, volitio perfecte moralis includit finem ut primam circumstantiam, et sic est quaerere quod supponitur. Distinguere enim intellectionem practicam in esse naturae et in esse moris, est praesupponere quod quaeritur, quia cum dicitur intellectio moralis statim supponitur ipsam esse practicam, et ultra est distinguere aliquid, prout conside¬ ratur praecise sub alio membro distinctionis, nam intellectio ut practica est moralis. Distinguere enim intellectionem practicam in esse naturae et in esse moris, est distinguere illud quod praecise consideratur sub uno extremo distinctionis. Hujus enim distinctionis sunt duo extrema, scilicet in esse naturae et in esse moris; sed notitiam esse practicam praecise pertinet ad hoc extremum quod est in esse moris, et sic patet littera.

(n) Ideo corrigitur ista opinio ab aliis, opin Haec est opinio Joannis Rhoditonis qui dicit, quod habitus dicitur practicus a fine, qui est consideratio practica, 'id est quod habitus. practicus causatus ex frequentatis actibus, dicitur practicus a consideratione actuali practica.

(o) Sed contra illud. Hic Doctor arguit contra hanc positionem, quia eadem est quaestio de consideratione practica, quae et de habitu practico. Quaerit modo Doctor a quo talis consideratio dicatur practica; aut a fine illius considerationis, et hoc improbatum est supra; aut ab objecto, et habetur intentum.

Alphonsus Toletus, in prolog. quaest. 62. 10. respondet ad rationes Doctoris, quibus probat quod habitus practicus dicatur practicus non a fine, sed ab objecto. Et primo negat quod habitus practicus dicatur formaliter practicus illo duplici respectu, priori tatis videlicet, et conformitatis aptitudinalis. Dicit enim quod habitus practicus inquantum practicus est activus vel factivus, sed nulla relatio est principium activum, vel factivum, etc.

Dico quod quando Aristoteles dividit habitum practicum in activum et factivum, non intelligit quod activus sit vere principium alicujus operationis, sed sic intelligit quod habitus practicus activus, ideo dicitur activus, quia dirigit in operationem quee manet in operante, puta in volitione ali- qua qme manet in voluntate eliciente illam, et dicitur faclivus eo quod dirigit in opus non receptum in agente, sed in passo extrinseco, sicut habitus practicus dirigit, puta ad navem fabricandam. Dico secundo, quod posito quod habitus practicus activus sit principium alicujus operationis saltem partiale, puta alicujus actus volunlatis, non tamen dicitur activus inquantum practicus formali ter, quia tunc relatio esset principium operationis realis, sed bene inquantum est quaedam qualitas absoluta, cui inest illa aptitudo prioritatis et conformitatis esset activa saltem partialiter, et hoc sufficit. Non enim habitus practicus inquantum practicus est principium alicujus operationis realis, ut ly inquantum accipitur reduplicative, quia tunc notaretur quod ratio formalis practici quse est illa aptitudo, etc. esset causa inhaerentire hujus praedicati, videlicet quod est principium activum ad subjectum, quod est falsum. Sed bene concedimus (sustinendo opinionem quod cognitio actualis sit partialis causa actus voluntatis, ut dixi supra) quod habitus vel actus practicus ut est quaedam qualitas absoluta, sit principium, etc.

Deinde respondet ad primum argumentum, quod facit Doctor probando quod talis aptitudo insit habitui practico ab objecto ut a causa efficiente, ut ibi exposui. Et concedit, quod talis aptitudo, id est habitui per aliquam conditionem intrinsecam ipsius habitus, et quod effective est ab objecto; prima tamen causa est causa finalis a qua denominatur practicus. Et in hoc parum discrepat (ut credo) ab opinione Doctoris, ut supra exposui. Si tamen intelligat quod praecise dicatur practicus a fine, tunc habet respondere ad argumenta Doctoris, quse relinquit insoluta, et judicio meo solvi non possunt. 8oius. Item Joannes Tolosanus dictus Capreo¬ lus, nititur in q. 2. prolog. solvere argumenta Doctoris, et tantum respondet ad aliqua dicta Doctoris, sed minime rationes principales evacuat, imo, nec tangit. Dicit enim quod prioritas aptitudinalis et conformitas de qua supra, non sufficiunt ad hoc, ut habitus sit simpliciter practicus, sed requiritur quod ordinetur habitualiter ad finem, qui sit operatio extra intellectum per voluntatem proponentem operari per talem habitum. Sed (ut patet Solutio ex supradictis) hsec solutio non evacuat rationes Doctoris. Et quia ex dictis supra facillime respondetur ad dicta Capreoli, brevitatis causa transeo.

Commentarius (a) Concedo ergo,quod habitus non dicitur Primo practicus, etc. Ilie Doctor intendit ostendere quod habitus praclicus dicitur practicus a fine ipsius praxis, non tamen inquantum est finis, sed in quantum est primum objectum. Primum patet, videlicet quod dicatur practicus a fine. Et similiter secundum patet, quod dicitur practicus a fine non inquantum finis, sed inquantum objectum, ut supra declaravi.

Et ut clarius hoc intelligatur pono exemplum, quomodo a fine sumuntur principia practica et conclusiones, et multa ordinata ad finem acquirendum. Deus qui est finis ultimus hominis, altingibilis per operationem, virtualiter continet hoc praedicatum, quod est diligibilis super omnia; continet dico, puta per rationem formalem ipsius Dei, tunc sic, ens infinitum est super omnia diligibile, Deus est hujusmodi; ergo. Cognitio entis infiniti est vere practica, ut infra patebit, et cognitio hujus principii: Ens infinitum est super omnia diligibile, est vere practica; et similiter cognitio conclusionis deductae, qua cognosco Deum esse super omnia diligibilem, est vere practica, quia directiva in praxim, puta in amorem ipsius Dei.

Ex ista conclusione multa alia possunt sequi, utputa,er^o est ei obtemperandum, ergo est laudandus et honorandus, et hu- jusmodi. Et cognitio horum sequentium fine dicitur vere practica, quia est directiva in luntul' praxim, et sic patet quomodo cognitio principiorum et conclusionum praedicabilium sumitur ab ipso fine, sic ut talis finis virtualiter includit notitiam tam principiorum quam conclusionum et sequentium ab illis.

65. vel ponatur aliud exemplum in scientia morali quae est vere practica. Nam finis scientiae moralis est felicitas naturalis, et sic notitia principiorum practicabilium in scientia morali sumitur a felicitate naturali, ita quod felicitas naturalis vel notitia ejusdem virtualiter includit notitiam principiorum practicabilium et conclusionum, et omnium deducendorum ex principiis et conclusionibus in tota scientia morali; et hoc si talis finis non contineatur virtualiter in subjecto scienlise moralis, quia si ibi virtualiter contineretur, tunc per rationem subjecti continentis concluderetur finis ille in tali scientia, et sic ab ipso sumerentur omnia principia practica et conclusiones practica) in tali scientia, ut infra patebit praesenti quaestione.

(b) Secundum patet, scilicet quod scientia practica sumatur a fine ut habet rationem objecti, non tamen accipitur a fine ut habet praecise rationem finis, sive ut habet rationem causae finalis. Nunc Doctor probat secundum principale, videlicet quod principia practica et conclusiones elsi sumuntur a fine, non tamen a fine inquantum finis, sed a fine inquantum objectum. Exemplum: Principia practica in scientia morali sumuntur a felicitate naturali, qui est finis scientiae moralis, sed non sumuntur ab ipsa inquantum est finis sive inquantum est causa finalis, quia ut sic, non dicilur finis nisi inquantum amata et desiderata a voluntate; sed sive voluntas amet illam sive non amet, adhuc notitia principiorum practicabilium potest accipi a felicitate, quia felicitas ut praesens intellectui virtualiter includit notitiam talium principiorum. Nam ut causa partialis, concurrente intellectu ut alia causa partiali, talem causat notitiam principiorum, dando ei aptitudinem, de qua supra dixi.

Nunc expono litteram cum dicit ideo enim finis praxis dat talem aptitudinem sive naturam habentem talem aptitudinem, puta felicitas ideo causat talem naturam, id est talem notitiam habentem talem aptitudinem, puta prioritatis et conformitalis. Sequitur: Quia ut objectum primum includit principia, id est quia ipsa felicitas in ratione primi objecti intelligibilis virtualiter includit principia praclica inscientia morali. Sequitur: Non autem inquanlum finis, id est quod felicitas naturalis in scientia morali non includit principia praclica sive notitiam principiorum, in - quantum finis, supple inquantum causa finalis ut amata et desiderata a voluntate, et palet, quia priusquam ametur a voluntate includit notiliam talium principiorum.

"Tum, quia quodcumque", etc. Probat enim Doctor quod finis in ratione objecti continens virtualiter notitiam talium principiorum, puta felicitas naturalis continens virtualiter notitiam principiorum in scientia morali, dat tali notitiae quod sit directiva in praxim. Et quod det ex hoc quod continet virtualiter probat, quia si aliud a felicitate virtualiter contineret notitiam principiorum in scientia morali, daret tali notilise di re olivitatem in praxim; ergo similiter et finis continens virtualiter hujusmodi notitiam.

67. Puta si ipsa praxis includeret primo in genere isto talem notitiam, vel illud circa quod est talis operatio, puta objectum circa quod est operatio. Sequitur:

Homo enim forte est subjectum tam moralis scientiae quam medicinae, non autem subjectum feucitas vel sanitas, id est quod respectu et scientise medicinae, liomo quantum ad corpus est subjectum medicinae, quia virtualiter continet notitiam eorum quae in medicina considerantur; nam per corpus humanum, sic vel sic mixtum concluditur talis vel talis sanitas, et sic ratio sanitatis vel notitia ejusdem, virtualiter continetur in corpore humano Similiter homo quantum ad animam, forte est subjectum scientiae moralis, quia virtualiter continet notitiam eorum quae in scientia morali considerantur, et etiam finis scientiae moralis conclu¬ ditur per rationem hominis quoad animam: quia enim homo vivit anima intellectiva, ideo ratione animae congruit sibi talis vel talis felicitas. Et sic ratio finis ulriusque, id est scientiae moralis et medicinae includitur in ratione illius circa quod est praxis, scilicet in ratione hominis, circa quem sive propter quem elicitur ultimate praxis, ita quod respectu scientiae moralis duplex est finis, scilicet proximus et remotus. Proximus est felicitas Finis pronaturalis propter quam homo elicit actum et remcfl virtutis. Finis vero remotus est ipse homo, ad quem ultimate ordinatur ipsa felicitas, ut supra patuit in quaestione de subjecto Theologiae. Similiter respectu medicinae duplex est finis, proximus ut sanitas, remotus ut homo.

(c) Si dicatur quod.principia prima pradica semper sumuntur a fine, etc. Et quia Doctor videtur declinare ad hoc, quod notitia principiorum et conclusionum practicabilium in aliqua scientia non sumitur semper a fine talis scientiae, sed aliquando a subjecto illius, ut palet de medicina et scientia morali, et per consequens finis in tali scientia non includit virtualiter notitiam talium principiorum, ideo hic arguit quod finis scientiae practicae includat virlualiler notitiam principiorum et conclusionum praclicabilium, et arguit sic: Prima principia praclica semper sumuntur a fine, ergo semper finis primo includit virtualiter notitiam principiorum.

Respondet ibi: Si concederetur consequens. Dicit quod potest concedi consequens et antecedens, videlicet quod prima principia virtualiter includuntur in ipso fine non in ratione finis, sed in ratione objecti, et tunc respondet tacita; objectioni, quia dictum est parum supra, quod homo quantum ad animam virtualiter continet notitiam principiorum et conclusionum in scientia morali; ergo finis scientiae moralis cujusmodi est felicitas non continet talem notitiam. Dicit quod finis continet, et si non proximus saltem remotus, et sic homo in scientia morali dicitur finis remotus, et continet non in ratione finis ut dixi, sive inquantum finis, sed in ratione objecti, sive inquantum objectum.

Quia si negaretur consequens, scilicet hoc, ergo semper finis primo includit virtualiter notitiam eorum.

Negandum esset antecedens universaliter sumptum, scilicet hoc: Prima principia practica semper sumuntur a fine.

Quod particulariter est verum, ubi scilicet ratio finis non concluditur ex aliquo pertinente ad cognitionem practicam.

Sensus hujus litterae est: Si teneatur quod principia practica sumantur a fine scientiae practicae, loquendo de fine praxis proximo et non remoto, dicit Doctor quod hoc antecedens est particulariter verum, quando scilicet ratio illius finis non includitur virtualiter in aliquo pertinente ad cognitionem practicam, sicut palet in exemplo prius posito. Principia enim practica in scientia morali non sumuntur primo a fine proximo illius scientiae, puta a felicitate naturali, sed sumuntur ab ipso homine quoad animam, quia notitia talis finis proximi virlualiter includitur in ipso homine, et per consequens scientia moralis practica concluditur ex ratione hominis. Ubi vero finis scientiae practicae non continetur virtualiter in aliquo pertinente ad scientiam practicam, tunc principia practica in tali scientia sumuntur a tali fine. Et ideo hoc antecedens est tantum particulariter verum, quod principia practica sumuntur a fine, quando scilicet talis finis non includitur virtualiter in aliquo alio pertinente ad scientiam practicam; et sicut antecedens est particulariter verum, ita et consequens.

Vel aliter posset exponi antecedens sic: Prima principia practica semper sumuntur a fine, etc. Pro intelligentia hujus litterae pono exemplum de actu nudo et circumstanlionato, et accipio istam propositionem: Bonum est diligendum. Dilectio boni potest considerari nude, ut scilicet est tantum quaedam dilectio, non considerando super quod objectum transeat. Secundo, talis dilectio potest circumstantionari circumstantia objecti, quod fit quando transit super debitum objectum, puta super bonum, et sic dicitur bona circumstantia ex genere. Si vero transiret super malum, diceretur mala ex circumstantia ex genere, quia transit super objectum indebitum. Et de hoc vide prolixe in secundo distinet. 7. et in Quodlib. qusest. 8. Tertio, talis dilectio quae est bona ex genere, debet circumstantionari circumstantia finis quae est prima inter omnes circumstantias, preesupposita circumstantia ex genere, ut patet a Doctore in 2. dist. 40. Et sic ulterius talis dilectio potest circumstantionari aliis circumstantiis, puta circumstanda causae, loci, temporis, modi, etc. Dicit ergo Doctor quod cognitio sive notitia praecedens dilectionem ut praxim, si talis cognitio dictat absolute dilectionem esse eliciendam, talis cognitio non est proprie practica, quia nec talis dilectio est proprie praxis. Si vero dictat dilectionem ex genere, tunc dicitur practica, quia directiva in praxim, puta in dilectionem transeuntem super debitum objectum. Et quod sic dictet, habet ab objecto super quod transit talis dilectio. Si vero dictet bonum esse diligendum propter Deum, ita quod dictet de circumstantia finis, tunc rectitudo illius notitiae erit a fine, et hoc est quod dicit Doctor hic.

Expono tamen aliqualiter litteram. Cum dicit: Prima principia practica sumuntur a fine, verum est inter illa quae sumuntur ex circumstantiis moralibus, preesupposita circumstantia ex genere, id esi quod illa principia pradica, sive cognitio talium principiorum quae dictat praxim esse eliciendam cum aliis circumstantiis, praeter circumstantiam ex genere, quod talis cognitio semper sumitur a fine. Nam praesupposita circumstantia ex genere quae est circumstantia objecti debiti, prima circumstantia saltem primitate perfectionis et intentionis, est circumstantia finis; loquendo ergo de actu bono secundum genus, sic objectum est circumstantia, imo prima circumstantia. Sed praesupposita ista circumstantia et loquendo de aliis circumstantiis, objectum non est circumstantia, ut patet. Sequitur: Alio modo accipiendo actum nude sic objectum est circumstantia, id est quod actus ut nude consideratus, est primo circumstanlionabilis circumstantia objecti, ista enim est simpliciter prima et necessario praesupponitur omnibus aliis; si enim actus non transiret super debitum objectum, nunquam posset esse perfecte moralis, quacumque alia circumstantia posita.

Ex hoc videtur antecedens improbatum, videlicet quod principia praefica sive cognitio talium semper sumitur a fine, patet hoc esse falsum, quando cognitio simpliciter didat de prima circumstantia quae est circumstantia objecti, talis enim cognitio sumitur ab objecto, quia objectum dicitur prius quocumque alio, et per consequens prima dictatio est a circumstantia objecti; objectum enim causans partialiter talem notitiam, dat ei illam aplitudinem ad revelandum de prima circumstantia, et patet littera.

COMMENTARIUS. (a) Ex hoc patet solutio secundae quaestionis propositae, cujus teneo partem negativam, videlicet quod scientia practica non sumitur a fine in quantum finis, ut supra patuit. Sequitur: Sed primam relationem scilicet conformitatem, habet per se ab objecto quod vel est rectitudo praxis (supple formaliter) vel aliquid virtualiter includens ipsam rectitudinem. Nam proprie loquendo de cognitione practica, quae est notitia conclusionis praeficae, habet duplex objectum, scilicet complexum et incomplexum. Complexum est ipsa conclusio, In complexum est subjectum conclusionis. Et sic conclusio, puta ista, ergo proximus est diligendus, potest dici rectitudo formaliter, quia notitia quae immediate terminatur ad illam conclusionem dicitur directiva praxis, et objectum dicitur rectitudo virtualiter, quia virtualiter continet hujusmodi notitiam; et dicitur formaliter rectitudo, quia terminatur ad conclusionem, ita quod non dependet a conclusione, nec in esse nec in fieri, sed tantum formaliter terminatur ad ipsam, quia vero talis notitia virtualiter continetur in objecto, sequitur quod erit virtualiter rectitudo. Est enim talis notitia formaliter recta, cum talis rectitudo sit formaliter in tali notitia et formaliter denominet ipsam, sed dicitur virtualiter rectitudo, quia talis rectitudo est ab objecto partialiter causante talem notitiam et rectitudinem ejus.

Et ideo cognitioni illi, (qua) supple est recta, vel virtualiter vel formaliter,) praxis est con formabilis ut sit recta, quia cognitio est talis cogniti, supple cognitio dicitur formaliter rectitudo, quia est talis cogniti, puta conclusionis cognitae vel .virtualiter rectitudo, quia talis objecti cogniti, quod virtualiter continet hujusmodi notitiam et rectitudinem ejus.

(b) Sed de alia relatione, etc. Dicit Doctor quod quamvis rectitudo notitiae praeficae sit ab objecto, aptitudo tamen priori tatis non videtur esse ab objecto, sed magis ex ordine potentiarum, quia voluntas non potest elicere praxim nisi praesupponat conditionem directivam.

Sed non semper ista intellectio, etc. Dicit Doctor quod non omnis intellectio, quae est prior praxi elicienda, dicitur vere practica, sed tantum illa intellectio quae est directiva in praxim, sive illa intellectio quae est rectitudo praxis sive virtualiter, ut supra dixi.

(c) Quando etiam in apprehensione praevia est determinatio, etc. Dicit Doctor quod loquendo de notitia proprie practica, requirit has conditiones, scilicet quod sit prior praxi; secundo quod ex se sit conformativa et directiva in praxim; et tertio, quod respiciat voluntatem quae est apta nata determinari et dirigi a tali notitia respectu praxis. Et hoc ideo dicit Doctor, forte respectu voluntatis divinae, quia etsi aliqua cognitio in intellectu divino sit prior praxi, et quantum est ex parte sua sit directiva praxis, forte tamen voluntas divina non est determinabilis, nec dirigi- bilis, et sic talis notitia non diceretur plene practica.

(d) Potest igitur dici, quod licet absolute ex natura intellectus et voluntatis sit cognitio prior, tamen quod cognitio conformis sit prior, hoc est simul ex objecto et ordine potentiarum. Nam ex ordine potentiarum habet quod dicatur prior conformativa; et quod sit vere conformativa, hoc habet ab objecto; et tertio quod dicatur vere conformativa ex ratione potentiae sic practicantis, scilicet voluntatis, quae sil aliquo modo regulabilis aliunde.

Hoc autem accidit, quandocumque determinata rectitudo praxis est cognoscibile necessarium, etc. Cognoscibilia practica et necessaria sunt complexa necessaria; et istorum quaedam sunt principia per se nota, quaedam sunt conclusiones. Exemplum primi: Summum bonum est super omnia diligendum. Exemplum secundi: Ergo Deus est summe diligendus, et haec cognitio dicitur practica respectu alicujus principii practici per se noti necessarii vel conclusionis practicae necessariae. Sed cognitio principiorum dicitur intellectus, ut patet 1. Post, cognitio vero conclusionis dicitur scientia, ut patet ibidem.

(e) "Quando autem rectitudo determinata contingenter convenit praxi". Haec littera stat in duobus dictis vel in tribus. Primum quod aliqua rectitudo convenit praxi necessario, sic intelligendo quod talis notitia undecumque sit causata, de necessitate est recta, ut notitia hujus: Bonum est diligendum, sive Deus est diligendus, dicitur necessario recta, quia stante tali notitia pro quocumque tempore, sic necessario est recta, quod praxis conformiter elicita erit necessario recta; et hoc contingit quod sit necessario recta, quando talis rectitudo causatur ab objecto, sive a fine inquanlum habet rationem objecti, tale enim objectum causans talem noti¬ tiam necessario causat talem rectitudinem.

Secundum dictum, quod rectitudo scientiae practicae aliquando dicitur contingens, quia talis rectitudo potest inesse et non inesse; et hoc contingit quando rectitudo illa non est ab objecto, sed ab aliqua voluntate sic contingenter determinante. Exemplum cognosco quod adultera recte debet lapidari, quia hoc est statutum a legislatore; talis notitia dicitur esse recta ex hoc quod dictat conformiter legislatori, non tamen necessario recta; patet, quia si legislator statueret adulteram non esse lapidandam, cognitio dictans ipsam esse lapidandam non esset recta. Breviter ergo dico, quod omnis rectitudo quae est a voluntate determinante contingenter dicitur contingens.

Ex his elicio duo corollaria: Primum quod notitia practica quae dictat observantiam praeceptorum primae tabulae est necessario recta, quia illa rectitudo sumitur ab ultimo fine inquantum habet rationem objecti. Et ideo Doctor in tertio dist. 37. dicit quod Deus non potest dispensare contra principia practica per se nota, nec contra conclusiones deductas ex talibus principiis, et sic praecepta primae tabulae sunt de lege naturae propriissime sumpta, vide ibi.

Secundum est, quod notitia practica circa omnia praecepta secundae tabulae non est de necessitate recta, quia talis notitia sic recta non sumitur ab objecto necessario sic causante, sed a voluntate divina, contingenter dante talem rectitudinem. Ideo enim observantia praeceptorum secundae tabulae dicitur recta, quia sic determinatum a voluntate divina, et si contrarium determinasset, talis notitia non diceretur recta.

Tertium est quod notitia, puta praeceptorum secundae tabulae, dicitur recta con- tingenter el delerminaliva praxis, et hoc loquendo de intellectu in communi et voluntate in communi, quia hoc non est verum de quocumque intellectu et de quacumque voluntate. Nam talis notitia ut est in intellectu humano, dicitur recta et conformativa praxis elicienda; a voluntate in eodem supposito; ut vero talis notitia est in intellectu divino, non dicitur directiva voluntatis divinae in praxirn eliciendam ab ipsa, patet, quia lota rectitudo praeceptorum secundae tabula; est a determinatione divinae voluntatis, praecedente cognitionem talium praeceptorum, et sic palet littera vectoris.

COMMENTARIUS. (a) His visis respondendum est ad primam quaestionem ubi sunt quinque viae tenentes partem negativam, ut quod Theologia sive scientia Theologica, non sit in scientia practica. Prima est Henrici in summa. Ista opinio stat in duobus dictis: Primum fiuod respectu ultimi finis non oportet ponere in intellectu notitiam practicam directivam praxis circa ultimum finem; patet, quia ponitur notitia practica circa quod contingit voluntatem posse errare, et ideo talis voluntas ne erret in eliciendo actum, in diget directivo sive scientia directiva; sed non contingit voluntatem aliquam errare circa ultimum finem, ergo. Cognitio ergo ultimi finis est speculativa, et tantum requiritur ut ostensiva finis, non autem directiva voluntatis circa finem, et ideo scientia Theologica, quia principaliter respicit ultimum finem, dicitur speculativa. Secundum dictum est, quod notitia quee dirigit voluntatem circa ea quae sunt ad finem dicitur vere practica, quia contingit voluntatem errare in eliciendo actum circa ordinata ad finem, ideo ne erret indiget scientia directiva. Et quamvis scientia Theologica, quae est directiva in praxim circa ordinata in ultimum finem, quantum ad hoc possit dici practica, absolute tamen loquendo, scientia Theologica dicitur vere speculativa propter causam superius dictam. Et quod dicatur speculativa probat auctoritate et rationibus, quae patent in littera.

Doctor autem contra hanc positionem multis mediis arguit, et intendit probare quod scientia quae est ostensiva ultimi finis dicatur vere practica.

(b) Prima, ratio est ibi: Contra hoc sic arguitur, etc. Et prima ratio est satis clara in littera. Et quod dicit quod secundum eos, contingit errare circa finem in particulari, patet. Nam et multi Philosophi circa illum erraverunt, ut patet primo Ethic. ubi recitantur diversae opiniones de felicitate ultima, quam aliqui posuerunt in honoribus, aliqui in voluptatibus, etc. Patet etiam, quia secundum Avicennam, Metiphys. ultima Intelligentia ultimate quietatur in alia quam in prima. Ne ergo erret voluntas circa finem in particulari, oportet ponere in intellectu notitiam veri finis, dirigentem voluntatem ad illum, et talis notitia est vere practica Et similiter in modo diligendi forte posse contingere error, quia si voluntas diligeret ultimum finem ut lanium bonum com- modi, erraret. Si etiam diligeret illum tantum amore mercenario, similiter erraret. Si etiam minus diligeret quam tenetur, erraret.

(c) Secunda ratio est ibi: Praeterea habitus directivus. Haec ratio est satis clara, et quod dicit de substantia actus, etc. Palet, quia dilectio secundum substantiam consideratur ut est tantum dilectio, et dilectio secundum intensionem consideratur ut sic vel sic intensiva, quae dilectio secundum substantiam vel secundum intensionem est circumstantionabilis ex circumstantia objecti, et omnibus aliis circumstantiis ut supra exeaiplificavi. Dicit ergo Doctor quod etsi voluntas esset determinata ad substantiam actus tendentis in finem in particulari, puta quod ipsa dilectio ut est circa finem in particulari, non posset dici mala quantum ad substantiam dilectionis, cum transeat super objectum debitum, propter tamen alias circumstantias ponitur scientia directiva, ut supra exemplificavi, et patet littera.

(d) Tertia ratio est ibi: Praeterea tertio sic, cujus dilectio principaliter intenditur, etc. Ista ratio formetur sic: Illud est subjectum in aliqua scientia, cujus cognitio principaliter intenditur intra genus cognitionis; sed in Theologia cognitio finis principaliter intenditur intra genus cognitionis, ergo finis est subjectum in Theologia. Tunc ultra, sed a fine sumuntur principia pradica, et principia practica concludunt practicas conclusiones; ergo Theologia erit scientia practica. Probatur minor primi syllogismi: In quacumque scientia, dilectio finis principaliter intenditur extra genus cognitionis, in illa principaliter intenditur cognitio ejusdem finis, patet, sed in Theologia (secundum eos) principaliter intenditur dilectio finis extra genus cognitionis, ita quod talis dilectio non pertinet ad potentiam cognitivam, sed tantum volitivam, nam dilectio naturalis intellectus cum sit sola inclinatio naturalis non sufficeret ad praxim, cum illa non sit in potestate nostra. Et nola, quod quando dicit Doctor quod finis est primum objectum Theologiae, debet inlelligi de fine inquantum est objectum, et sic Deus sub ratione Deitatis est finis totius Theologiae, a quo sumuntur principia practica Theologiae non inquantum finis, sed inquantum objectum.

(e) Quarta ratio est ibi: Praeterea ad idem 81. genus secundum praxim vel speculationem pertinent principia et conclusiones, quia a fine sumuntur omnia ordinata ad finem. Si ergo cognitio mediorum sit practica, etiam cognitio finis erit practica, cum cognitio mediorum resolvatur in cognitionem finis. Si ergo conclusiones sumptae a fine sunt practicae, ergo et principia sumpta a tali fine erunt practica; ergo et cognitio finis. Expono aliqualiter litteram: Expositio Cum dicit, ad idem oenus secundum praxim vel speculationem pert nent principia et conclusiones, id est quod omnia principia practica et conclusiones practicae, simpliciter pertinent ad scientiam practicam, ita quod est impossibile conclusionem practicam resolvi in principia speculativa, quia si principia sunt practica et conclusiones virtualiter contentae in illis erunt practicae, et e contra. Similiter si principia sunt speculativa et conclusiones in illis virtualiter contentae erunt speculativae, et e converso. Sequitur:

Ergo cum cognitio finis sit directiva in actibus circa ea quae sunt ad finem, non quod cognitio finis in se sit immediate directiva circa medium ad finem, sed quia per cognitionem finis concludimus cognitionem eorum quae ad finem illum ordinantur, et cognitio mediorum est direcliva actuum voluntatis circa illa media ad finem, ideo dicimus quod cognitio finis est directiva in actibus circa ea quae sunt ad finem; vel brevius, cognitio mediorum ad finem immediate et formaliter est directiva actus voluntatis circa talia media. Sed cognitio ipsius finis est tantum directiva remote et virtualiter, quia cognitio mediorum virtualiter includitur in fine, vel in cognitione finis; et hoc est quod sequitur, et cognitio eorum quae sunt ad finem, sit quasi inclusa, scilicet virtualiter in cognitione finis quasi principii, non quod finis in se dicat principium practicum, cum sit terminus incomplexus, sed est talis entitas a qua primo accipitur principium practicum. Sic etiam dicimus, quod A quo su- principium speculativum sumitur a primo principium subjecto scientiae, sicut hoc principium: lativum. Omne animal rationale est risibile, sumitur a quidditate hominis.

Et addit: Si cognitio eorum quae sunt ad finem sit cognitio conclusionum practicarum, quia tunc talis cognitio virtualiter continetur in cognitione linis; et si cognitio talium esset tantum cognitio conclusionum speculativarum, talis cognitio non includeretur in cognitione finis. Sequitur, Finis dici- ergo cognitio finis erit cognitio practica, principium quia de principio praclico, sic intelligendo, cum. quod finis dicitur principium practicum, quia ab eo sumitur prima ratio principii practici; si ergo cognitio principii practici sumpti a fine sit practica, sequitur quod cognitio ipsius finis erit practica, aliter cognitio practica virtualiter includeretur in cognitione speculativi; sicut etiam si cognitio principii speculativi sit speculativa, sequitur quod cognitio subjecti a quo sumitur cognitio principii sit speculativa, non enim datur medium, quia aut est practica aut speculativa; non practica, quia tunc cognitio principii speculativi virtualiter contineretur in cognitione practica, quod est falsum.

Sic patet responsio ad rationem ejus primam. Nunc Doctor solvit rationes factas pro opinione Henrici, quibus probat quod scientia Theologiae sit simpliciter 'speculativa. Et prima ratio sua est ista: Nulla cognitio est practica quae ordinatur ad operationem in qua non contingit error et recte agere; palet, quia notitia practica ideo ponitur, ne voluntas in operando erret, et ideo si voluntas circa aliquid non posset errare, licet respectu illius requiratur cognitio ut ostensiva talis objecti, quia voluntas non fertur nisi in praecognitum, non tamen requiritur ut directiva; sed nec voluntas nostra nec beatorum potest errare circa pllimum finem, ergo cognitio ultimi finis etsi requiratur ut ostensiva, non tamen ut direetiva.

Respondet Doctor et dat duas responsiones. Prima, quod voluntas creata po- potest er test errare circa ultimum finem saltem in circa particulari, ut supra patuit, potest etiam Luem, errare circa circumstantias actus, ut supra patuit; non enim voluntas creata est determinata ad actum rectum respectu cujuscumque objecti; non enim ut elicit actum necessario illum elicit ut rectum, hoc enim soli voluntati divinae competit, ut patet a Doctore in isto primo dist. 1. quaest. 1. et dist. 39. et 44. et in secundo dist. 23. et alibi.

Secundo respondet, quod posito quod sit determinata respectu ultimi finis, id est quod in volendo illuni necessario recte velit, et nullo modo possit errare, adhuc cognitio ultimi finis erit vere practica, et hoc probant duae ultimae rationes, quae patent.

Secundo arguit Henricus auctoritate Augustini in sermone de Jacob et Esau: "Omnia, inquit, opera nostra sunt ut mundetur oculus interior, quo videatur Deus"; ergo videtur ex ista auctoritate, quod visio Dei sit ultimum ad quod opera nostra ordinantur, et sic talis visio non erit practica, sed mere speculativa.

Respondet Doctor dando duas responsiones. Prima ad hominem, quia ex ista auctoritate, videtur concludi contra eos quod visio Dei sit ultimus finis Theologiae, quod tamen ipsi non concederent, quia volunt quod ultimus finis Theologiae sit dilectio Dei clare visi. Secundo respondet exponendo auctoritatem, quod Augustinus loquitur de operationibus, quae sunt jejunia, vigiliae, etc. quia actus quicumque exterior natus est conformari alicui inferiori a quo habet suam bonitatem. Iste enim actus exterior, scilicet vigilare, non est bonus moraliter nisi sit imperatus ab actu elicito voluntatis primo bono moraliter. Prius enim voluntas elicit sive determinat jejunare, et hic actus est primo bonus moraliter, ut supra patuit, et post imperat actum exteriorem qui tantum est bonus materialiter, et bonus pro quanto est conformis actui elicito, ut patet a Doctore praesenti q. et infra dist. 17. et in secundo dist. 7. 40. 42. et in Quodlib. 17.Ltultra actus elicitus vigiliae vel jejunii ordinatur ad alium actum interiorem, puta ad perfectiorem Dei cognitionem, sicut Sancti faciunt, et tandem illa cognitio ordinatur ad amorem Dei. Sancti enim ideo quaerunt magis ac magis cognoscere Deum ut ipsum magis ament, et sic tandem actus interiores quibus voluntas imperat actus exteriores ordinantur ut perveniatur ad visionem Dei, et illa visio ultimo ordinatur ad amorem ipsius Dei, et sic auctoritas est magis ad propositum quam ad oppositum.

Tertio arguit Henricus, quia ubi non potest esse error, ibi non requiritur scientia ut directiva; sed Sancti et beati non possunt errare circa ultimum finem, ergo Theologia beatorum non erit practica; ergo nec nostra, quia nec nos possumus errare circa ultimum finem.

Respondet Doctor, quod sicut agens per se intendit formam inducere, et per accidens intendit remotionem contrarii, palet de igne quando corrumpit lignum, non enim intendit per se corrumpere lignum, sed per seintendit inducere formam ignis in materia ligni; et quia forma ignis inducenda est incompossibilis formae ligni, ideo per accidens intendit corruptionem formae ligni. Si enim illae formae essent compossibiles in eadem materia, nunquam nec per se nec per accidens intenderet corruptionem formae ligni. Sic in proposito, habitus Theologiae per se dirigit, id est per se intendit dirigere voluntatem in operationibus suis ne in operando erret, sed per accidens excludit errorem tanquam aliquid incompossibile sibi. Si ergo habitus sit perfectus, omnem errorem excludit, imo si non excluderet esset imperfectus. Beati igitur licet non An beati possint errare, non sequitur quod non errare habeant habitum per se direclivum, quia eo, per impossibile, circumscripto, errare possent; si enim non habent distinctam notitiam ultimi finis, possent etiam circa illum in particulari errare, sed posito tali habitu perfecto vel perfecta visione illius finis, non possunt errare.

Quarto et ultimo arguitur ab Henrico Quodlib. 5. quaest. 4. et Quodlib. 8. quaesi. 1. quia Deus non habet scientiam practicam, maxime autem habet istam, scilicet Theologicam, vel solus, supple habet, quia solus habet eam perfectissime cum habeat eam ex seipso. Si ergo in Deo non est practica, ergo nec in aliquo alio.

Respondet Doctor remittendo se ad dicenda in praesenti quaestione ubi fiet specialis mentio, an 'Iheologia in intellectu divino sit praclica. Et posito quod ibi non sit praclica, quia forte voluntas divina nullo modo est regulabitis, propter sui maximam perfectionem, non tamen sequitur quod in intellectu creato, non sit practica, quia voluntas creata etiam perfectissima, est c-x se regulabilis et determinabilis, ut patet a Docto.e in pluribus locis.

COMMENTARIUS. (a) Secunda via ponit, elc. Haec est opinio Gulielmi Varronis, quam probat multis rationibus quae postea solventur.

(b) Contra istam viam. Est quarta ratio posita contra Ifenricum, videlicet quod si cognitio mediorum ad finem sit practica, quod etiam cognitio finis erit practica. quamvis finis sit objectum mere necessarium. Haec ratio exposita est supra.

Item, vere praxis est illa operatio aa quam inclinat virtus appetitiva, ut virtus quae existit in appetitu, ut amicitia in voluntate (dummodo talis operatio non sit actus intellectus, quia nullus talis potest dici praxis, ut supra patuit) quia quaelibet talis virtus appetitiva est habitus electivus ex secundo Ethic. cap. 5 Electio autem est praxis, ut patet sexto Ethic. et etiam infra patebit; sed ad dilectionem ultimi finis non tantum inclinat charitas, sed etiam amicitia acquisita, ut patebit infra dist. 17. et in 3. dist. 27, est enim habitus amicitiae appetitivus, et per conse quens habitus electivus, id est inclinans ad electionem.

COMMENTARIUS. (a) Tertia via, etc. Haec est opinio Hervei Natal. Quodlib. i.q. 3. art. 4. quam probat multiplici medio. Contra illud, etc. Hic Doctor arguit contra opinionem Hervei, et intendit probare quod etiam actus voluntatis elicitus, etiam non habens ordinem ad aliquem actum imperatum potentiae inferioris, sit vere praxis. Et ratio stat in hoc quod dicit Arist. 6. Et hic. cap. 2. quod electio non est recta sine ratione recta et habitu virtutis. Si enim habitus virtutis requiritur ad electionem rectam, certum est quod ille habitus erit causatus ex multis electionibus, ut patet de habitu fortitudinis vel temperantiae. Si enim esset causatus tantum ex actibus posterioribus electione, puta ex actibus imperatis in potentiis sensitivis, tunc talis habitus non requireretur ad electionem rectam, patet, quia ad illam inclinaret; habitus enim inclinat tantum ad similes actus ex quibus generatur. Si ergo electio recta sit a ratione et habitu virtutis, sequitur quod talis electio secundum habitum virtutis, erit vere praxis. Et nota quod hic accipitur habitus pro habitu virtutis moralis, quae virtus moralis primo et principaliter est in voluntate, ut patet a Doctore in 3. d. 33. 89. Sed hic occurrit dubium in hoc quod ntradi- dicit Doclor, quod electio recta sive actus cu°. virtutis (quod idem est) est ab habitu virtutis, quia expresse dicit infra d. 17. quod potest esse habitus virtutis, et electio recta, licet non sit generata ab habitu virtutis. Hoc idem in secundo et in tertio, et praecipue in 4. dist. 14. qusest. 2. dicit, quod non est de ratione actus moralis quod sit generatus ab habitu virtutis, nec quod sit generativus virtutis, et tamen oppositum hic dicit.

Dico quod Doctor non negat esse electionem rectam, nullo habitu virtutis praesupposito, sed aliquis non dicitur prois agat prie virtuose agere et perfecte, nisi agat aCUhabi-secundum habitum virtutis, cum habitus rtutis. faciat prompte,faciliter et expedite operari. Actus etiam qui simpliciter elicitur a voluntate et ab habitu, est valde perfectior, ut patet a Doctore infra d. 17. et in 3. d. 27.

Praeterea sub alia forma arguitur, quia habitus ex eisdem actibus generatur, ad quos inclinat, ex 2. Elhic. c. 2. et 3. Actus enim praecedentes habitum et sequentes ipsum, sunt semper ejusdem rationis, et si differunt, differunt praecise sicut perfectum et imperfectum, quia communiter actus sequentes habitum sunt perfectiores, et hoc si fiant a potentia aequali conatu, ut patebit infra d. 17. Sed virtus moralis quae primo ponitur in voluntate ut justitia et temperantia, primo et per se inclinat ad electiones rectas, ut puta justitia inclinat voluntatem ad volitiones justas et rectas. Quod autem sic inclinet, patet 2. Ethic. cap. 5. ubi ponitur quod virtus moralis sit habitus electivus, id est habitus inclinans ad electiones, et electio proprie est circa ea quae sunt ad finem; et sic virtus proprie moralis ut justitia, temperantia et fortitudo, est circa media ad finem, ut patebit in 3. Sequitur ergo quod si per se inclinat ad electiones, quod etiam sit per se generata ex electionibus, et tales electiones sunt verae praxes, ut patet 6. Ethic. cap. 3. et per consequens non tantum actus electionem sequentes (cujusmodi sunt actus imperati in potentiis sensitivis) sunt praxes. (b) Non solum falsum est negare ele- 90. ctionem esse praxim, cum actus voluntatis elicitus conformi ter rationi recte sit simpliciter primo praxis, ut supra patuit in primo articulo, et potest separari ab actu exteriori; qui si separetur adhuc erit praxis, quia quod est primo tale conjunctum alicui posteriori, adhuc erit tale si a tali posteriori separetur, ut supra patuit; et ratio patet in littera, cum dicit de pecuniis ut praesentantur in phantasmate, potest eligere velle dare eas liberaliter etc. Non intelligas quod pecuniae prout sunt in phantasmate, possint esse praesentes intellectui in ratione objecti actu intelligibilis, quia ut ibi praesentes non possunt movere intellectum, sed tantum possint ut praesentes per speciem intelligibilem, teiiecium. ut patet a Doctore mfra disl. 3. q. 6. et 1. et alibi. Vel ergo hic loquitur secundum opinionem Henrici, vel si secundum opinionem propriam debet exponi quod non possunt naturaliter esse praesentes intellectui pro statu isto, nisi prius fuerint praesentes in aliquo phantasmate, vel virtute phantastica, quidquid sit, non est praesentis speculationis.

(c) Praeterea ordo iste electionis, etc. Vult dicere, quod ordo electionis ad actum imperatum, est ordo ipsius electionis ut causae ad actum imperatum, ut ad causatum ab ipso actu elicito, mediate tamen, pro quanto voluntas ipso actu elicito imperat potentiae sensitivae ut eliciat talem actum. Et quia vult quod electio dicatur praxis ex tali ordine ut causae ad causatum, sequitur quod electio habebit ab actu imperato in potentia sensitiva, ut dicatur praxis, et sic electio ut in se talis aut prior actu causato non erit praxis, quod tamen est inconveniens, quia causa nihil habet ab effectu neque ex ordine ad ipsum effectum, et maxime proprietatem aliquam, qualis est actum esse praxim; causa enim ut prior quocumque suo effeCsiusa non etu habet proprietates suas, et praecipue proprieta- illas habere non potest ab effectu quem ab effectu, producit, neque ex ordine ad ipsum effectum, et hoc est quod intendit, et specialiter nihil recipit ab effectu in eo quod causat ipsum.

(d) Tunc ad auctoritatem 6. Ethicorum. Rationum nic Doctor solvit rationes Hervei. Primo solutiones, enim arguebat sic Herveus ibi, quasi in • num. 20. principio tertiae viae : Quia omnis praxis sequitur electionem; si sic, cum solus actus imperatus in potentia inferiore proprie sequatur electionem voluntatis, solus actus sic imperatus erit praxis. Et quod praxis sequatur electi¬ onem, patet 6. Ethic. cap. 3. Actus ' principium est electio, id est electio est principium actus. .Sequitur, non cujus gratia, sed unde motus, id est quod electio non dicitur finis talis actus, sed vere est principium effectivum, et sic electio naturaliter praecedit ipsum actum.

Respondet Doctor ibi: Tunc ad auctoritatem sexti Ethic. cap. 8. sunt supple principium, videlicet quod appetitus, scilicet voluntas ut informata virtute morali, puta temperantia, est principium eligendi actum temperantiae, una tamen cum ratione quae est gratia cujus, quae scilicet ratio est gratia electionis, quia ordinatur ad rectitudinem ejus, et talis ratio sive cognitio est practica.

Nunc exponitur littera cum dicit ibi: Neque sine habitu morali est electio, scilicet recta. Doctor debet intelligi ut supra exposui, de electione perfecte recta, et cum aliis conditionibus quas dixi supra. Sequitur: Igitur virtus, supple moralis, habet actum elicitum immediatiorem sibi, quam sit actus ille cujus electio est principium ut imperans, et talis actus immediatus non potest esse nisi actus elicitus a voluntate. Ibi:

Neque sine habitu est electio, subdit Philosophus: Bona actio enim sine more non est, id est virtute, sed si ista sil major, ad probandum quod praedixit de electione, scilicet quod electio non sit recta sine virtute in voluntate, et ratione in intellectu, sumetur ista minor: Bona electio est bona actio. Et ut clarius intelligatur fiat sic argumentum, ad probandum quod electio dicitur recta a virtute et ratione, et arguitur sic: Omnis bona actio est a more, id est virtute, quod non est sine ratione prsevia; sed bona electio est bona actio, ergo bona electio erit a virtute et ratione, et patet littera.

Praeterea, habitus practicus. Secundo Herveus arguit sic: quia habitus praclicus generatur ex praxibus; sed habitus praratione, cticus generatur ex actibus sequentibus electionem, igitur illi actus sunt praxes.

(e) Respondet Doctor quod habitus practicus generatur ex electionibus, etc. et patet littera. Et quod dicit de habitu practico, debet intelligi de habitu morali existente in voluntate, qui ex hoc dicitur practicus, quia generatur ex praxibus; improprie tamen dicitur habitus practicus, quia proprie habitus practicus est ille qui generatur ex actibus practicis, et tales sunt proprie actus intellectus; vel habitus moralis potest dici habitus practicus, pro quanto est conformis habitui prudentiae, qui proprie dicitur habitus practicus. Sed quidquid sit, parum curandum est de nomine, quando res constat.

Ad tertium, de Commentatore. Hic Doctor respondet ad argumentum Gulielmi Varronis, qui sic arguebat ibi: Dicit autem Commentator primo Ethic. quod praxis est operatio secundum electionem, electio etiam est tantum circa contingens, ex tertio Ethic. quia est appetitus consiliativus, id est quod electio est appetitus consilia tivus; ex hoc supple, quod ad hoc ut sit recta circa media ad finem, prae exigit in intellectu consilium de electione medii; modo, consilium non est nisi de contingente.

Respondet Doctor ibi: Ad tertium de Commentatore. Oportet quod ly secundum non sit ibi nota causae efficientis, si descriptio debet esse convertibilis cum descripto, scilicet descriptio electionis quae talis est: Electio recta conformiler se habet rationi rectae; quod ergo primo elicitur a voluntate conformiler rationi rectae, est electio recta, et e contra, scilicet: Electio recta conformiter elicitur rationi. rectae. Sequilur, sed debet intelligi ly 'secundum effective vel formaliter. Effecti¬ ve, quando electione imperatur actus in parte sensitiva, ille actus dicitur praxis secundum electionem, quia hoc habet ab electione recta, inquantum ab ipsa imperatur. Formaliter vero praxis dicitur secundum electionem, id est quod est ipsa electio primo, secundum quod conformatur consilio intellectus. Sequitur:

Vel accipitur electio pro elicitione actus 95. volendi, qui non electio vel volitio aliqua, productio, sed actio de genere actionis. Nam elicitio idem est quod productio actus, sicut dicimus, voluntas elicit actum volitionis, id est producit. Sequitur: Secundum istam elicitionem quasi secundum principium activum est omnis praxis, id est quod praxis est primo a voluntate tanquam a principio formali fundamentali productivo; et est ab ipsa elicitione sive productione tanquam a principio formali, quo producens dicitur productione producens, sive quo eliciens dicitur elicitione eliciens. Sequitur: Quia actio de genere actionis reducitur ad principium productivum, non quod vere sit principium productivum, sed quia terminatur ad productum, vel est via ad productum, dicitur reduci ad principium productivum.

COMMENTARIUS. (a) Istse tres viae, etc. scilicet Henrici Hervei, et Gulielmi sed diversimode, ut coincisupra patuit in illis viis. Quae quidem viae videntur in hoc concordare, quod sit aliqua operatio in potestate hominis quae non dicatur praxis; palet, quia prima via ponit quod dilectio ultimi finis in particulari non est praxis, cum tamen illa dilectio sil in potestate voluntatis, quod etiam ipse Henricus concedit. Secunda via dicit quod dilectio finis ultimi non dicitur praxis, quia licet sit in potestate hominis, tamen non est circa objectum contingens quod requiritur in praxi. Tertia via dicit quod aliquis actus voluntatis, qui est vere in potestate hominis non dicitur praxis, ut actus elicitus immediate a voluntate qui non includit ordinem ad actum imperatum in putentia inferiori. Et probatur quod aliquis actus in potestate hominis non sit vere praxis, et per consequens cognitio qum extenditur ad hujusmodi actum non dicitur practica, ut patet de cognitione ultimi finis secundum duas primas opiniones; et similiter de cognitione prarcedente actum voluntatis non habente ordinem ad actum imperatum. Et sic omnis talis cognitio qum extenditur ad hujusmodi actum esset practica, tunc quaelibet cognitio esset praclica, palet, quia quamlibet sequitur aliqua dilectio vel delectatio. Similiter 10. Ethicor. cap. 10. "Felix est Dei amantissimus", et tamen istam felicitatem ponit Philosophus speculativam, non practicam.

(b) Contra hanc conclusionem communem, istis tribus viis instatur. Hic Doctor dicit quod si dilectio finis non esset vere praxis, quod duo sequerentur inconvenientia. Primo sequeretur quod esset alisit quis actus humanus qui non esset praxis, dicitur actus humanus proprie qui procedit ab homine ul homo; sic intelligendo quod ille actus qui procedit a voluntate humana libere et a ratione hominis, dicitur actus humanus, et sic dilectio finis cum procedat libere a voluntate, mediante ratione, diceretur actus vere humanus, et tamen non esset praxis, qu)d videtur inconveniens. Secundo sequeretur, quod cognitio directiva in dilectione sive volitione quacumque non sit practica, quod est inconveniens; patet, quia talis cognitio est veritas confesse, id est conformiter se habens appetitui recto, id est quod talis cognitio est conformaliva appetitus recti, id est quod appetitus non potest recte elicere nisi in eliciendo, conformiter se habeat tali cognitioni, et sic ista auctoritas debet exponi. Talis enim veritas sive rectitudo formalis vel virtualis talis cognitionis, dicitur proprie opus, id est propria ope¬ ratio mentis praclicra, id est intellectus practici, quia intellectus per hujusmodi cognitionem est vere practicus, et quod sit propria operatio intellectus practici, patet 6. Ethic. cap. 3.

(c) Quod additur de delectatione non est 98. ad propositum, quia delectatio non est ope- quid Sit. ratio, sed tantum consequitur perfectam operationem, ut infra patebit dist. 1. q. 3. et in 4- dist. 49. Sive talis delectatio sit de speculatione sive de objecto speculato, ut cum quis cognoscendo Solem, delectatur et de Sole cognito et de cognitione Solis. Talis enim delectatio consequens illam operationem potest quodammodo dici amor complacentiae, quo intellectus complacet et objecto et cognitioni objecti, sufficit quod non est operatio, nec per consequens praxis; et sic notitia ad quam concomilalur talis delectatio non erit praclica, cum notitia vere practica sit directiva in praxim, ut supra patuit. Amare autem objectum cognitum vel etiam cognitionem objecti, et hoc sic vel sic circumslantionabilem, puta circumstantia objecti et aliis circumstantiis erit vere praxis, et per consequens cognitio quae dirigit in hujusmodi dilectionem, sive objecti cogniti, sive cognitionis objecti erit vere practica.

(d) Quod autem additur de felicitate 99. quod est speculativa, quia felix est Dei amantissimus, debet intelligi quod felix est valde amatus a Deo, non autem debet sic intelligi quod felix maxime amat. Et quod passive inlelligalur patet ibi, cum subdit Philosophus: Si quidem cura humanorum. Sic exponitur talis auctoritas: Si a Diis, id est Deo vel Angelis, qui dicuntur Dii a Philosophis, sit aliqua cura humanorum, id est quod diligant vel odiant actus hominum, et bona hominum (quia multorum hominum opinio fuit quod nec Dii. scirent, nec curarent opera ho- minum) rationabile est ipsos Deos gaudere optimo et cognatissimo, id est de eo quod exercemus nos, in actibus intellectus et voluntatis, quae sunt optimae potentia; et optimi actus, et cognatissimi Diis, id est cognati Deorum sumus per illas potentias, eo quod univoce tam potentiae quam actus illarum sunt in Angelis, Deo et hominibus: Rationabile est Deos rebeneficiare homines, et sic se exercentes in illis actibus ut amicos. Ex quo ultimo patet, quod nos passive amamur a Deo secundum Philosophum, eo quod nos ipse rebeneficiat. Et quod dicit Doctor parum supra de delectatione, sive de objecto speculativo, sive de speculatione, certum est quod istae delectationes sunt ab invicem separabiles, patet in damnatis. Si tamen permittuntur aliqualiter delectari, quia de cognitione detensionis ignis possunt delectari, licet de detensione illa non delectentur cum odiant illam, ut patebit a Doctore in 4. dist. 44. Aliquando contingit delectari simul, et de speculatione et objecto speculabili, ut patet; et sunt duae delectationes realiter distinctae, una quae terminatur ad speculationem, alia quae terminatur ad objectum speculabile.

(e) Sed praetermissa auctoritate illa, nunquid felix speculativus, etc. Hic Doctor quaerit, an felix speculativus amet finem actu elicito, ut distinguitur contra delectari, id est quem Aristoteles ponit felicem in speculatione substantiae separatae, ut palet 10. Ethic cap. 10. amet ipsam substantiam separatam quam speculatur ? Videtur dicere quod sic, ut patet 12. Metaph. text. com- 3. ubi vult quod principium movens movet ut amatum, et sic Intelligentia inferior amat principium, et tamen felicitas ejus consisteret non in amore, sed in speculatione illius, ut patet 10. Ethicor. et tamen talem speculationem diceret esse practicam, quamvis talis spe¬ culatio extendatur ad talem amorem. Cum ergo scientia tam praclica quam speculativa accipiatur ab ipso, quare ergo non tenetur in hoc? videlicet, quod speculatio sive notitia ultimi finis quamvis extendatur in amorem illius non esse practicam, sed mere speculativam, sicut ipse tenet?

(f) Respondeo, illud amare, etc. Haec littera est satis clara, et videtur Doctor declinare ad hoc quod fuerit mens Aristotelis, quod felix speculativus vere amet actu elicito objectum felicitatis, et quod speculatio talis objecti dicatur practica, prseserlim loquendo non de substantiis separatis, sed de felicitate quam habemus in hac vita. Loquendo vero de felicitate in substantiis separatis, diceret quod cognitio ultimi finis non esset vere practica, quia Intelligentiae necessitate naturali diligunt ultimum finem, et per consequens circa talem dilectionem non contingeret errare, nec recte agere, et littera patet.

(g) Igitur melius est Theologo, etc. Ut cognoscantur major et minor, formetur sic syllogismus: Nulla scientia quae ordinatur ad dilectionem finis, in qua dilectione non contingit errare, nec recte agere est vere practica; sed in dilectione Intelligentiae inferioris, circa ultimum finem non contingit errare, nec recte agere (cum diligant de necessitate naturae,) ergo scientia illius finis non erit practica. Theologus enim habet concordare cum Philosopho in majori, sed discordare in minori, et per consequens habet discordare in conclusione, tenendo quod talis scientia finis sit vere practica. Est igitur melius Theologo qui habet a Philosopho discordare in minori, discordare etiam in conclusione quam convenire in conclusione; quam conclusionem ipse Philosophus non poneret, si minorem cum Theologo teneret, scilicet istam: sed Intelligenlia inferior in dilectione ultimi finis potest recte et non recte illum diligere, et non diligit ipsum necessitate naturali. Sequitur: Cum igitur dicis quod ab ipso accipimus rationem speculativi et praeliti, dicit quod bene convenimus cum ipso in majori, in qua ponitur ratio formalis scientiae practicae, sed postea discordamus in minori; accipimus enim ab ipso rationem scientia) practicae, et sic non discordamus ab ipso.

COMMENTARIUS. (a) Quarta via haesec esi opinio D. Bonaventura) lib. 1. in Prologo, quaest. 3. et Egidii lib. 1. qui dixit Theologiam esse affectivam; quse opinio si intelligatur sic, quod sit affectiva ex hoc quod talis scientia dirigit in amorem, sive ex hoc quod dirigit potentiam affectivam, scilicet voluntatem in amorem sive in affectum verum dicit et concordat cum opinione Doctoris. Si vero ponat affectivam tertium membrum inter practic im et speculativam, hoc est contra primum articulum ubi ostensum est dilectionem, etiam ultimi finis esse veram praxim, et per consequens scientiam Theologia ad ipsum amorem dirigentem esse vere praclicam. Est etiam contra inultas auctoritates, quae ponunt scientiam praecise distingui in praclicam et speculativam.

(b) Quinta via, quae est Gulielmi Varr. lib. 1. q. 4. dicit Theologiam esse contemplativam, etc. ibi. Respondet Augustinus etc. id est portio superior respicit aeterna et inferior temporalia, idem enim intellectus ut cognoscit aeterna, per talem cognitionem dicitur porlio superior, et ut idem cognoscit temporalia, per talem cognitionem dicitur portio inferior, ita quod in tali intellectu ante hujusmodi cognitiones, non est distinguere ex natura rei portionem superiorem et inferiorem. Hoc idem dico de voluntate quae ut diligit aeterna dicitur portio superior, ut vero diligit temporalia dicitur portio inferior. Sed de hujusmodi portionibus vide vectorem in 2. d. 24. et in 3. d. 16. et vide quae ibi prolixe exposui, praecipue in 2. d. 24.

In utraque portione est trinitas, scilicet in superiori proprie est imago Trinitatis, de quo vide infra Doctorem dist. 3, quaest. 9. sive et in 16. et d. 34. et quae ibi exposui. Sola igitur portio superior est contemplativa cum respiciat aeterna; igitur ista contemplatio de qua Augustinus loquitur, non determinatur ad speculationem intra genus scientiae, id est quod contemplatio illa non includit praecise notitiam de aeternis, ita quod tantum sistatur in speculatione illorum. Sed illud contemplativum continet memoriam, intelligentiam et voluntatem; accipit hic memoriam pro perfecta fecunditate, quae ut sic, includit intellectum et voluntatem, ut infra patebit dist. 3. quaest. ult. et intelligentiam pro actuali intellectione aeternorum, et voluntatem pro actuali amore aeternorum, ut infra patebit dist. 3 quaest. ultima. Et sic patet quod contemplatio ista non stat praecise in cognitione, sed etiam in amore rei cognita), et sic cognitio aeternorum ordinatur ad amorem illorum, et per consequens erit vere practica.

COMMENTARIUS. (a) Alia est opinio, videlicet discordans a praecedentibus in conclusione, quae dicit quod Theologia, nec est tota speculativa, nec tota practica, sed partim practica et partim speculativa, quia in Theologia aliqua considerantur ut sunt operabilia, alia vero ut sunt speculabilia, et probat ibi: Secundo sic probatur.

Expono istam litteram: Nulla speculativa cognitio distinctius tractat de operabilibus quam eorum cognitio sit necessaria ad speculationem, id est quod si aliqua scientia speculativa tractet de aliquibus operabilibus, tantum de eis tractat quantum cognitioeorum est necessaria speculationi, quia non considerat illa operabilia nisi tantum speculative. Sequitur: Nec practica distinctius tractat de speculabilibus quam eorum requiratur cognitio propter praxim ad quam extenditur, id est quod etsi scientia practica tractet de aliquibus speculabilibus, ex eo tractat de illis inquantum eorum cognitio est necessaria propter praxim et non aliter tractat. Sequitur: Ista autem, supple Theologia, tractat de operabilibus distinctius quam cognitio eorum requiratur ad speculationem, id est quod Theologia ita distincte tractat de operabilibus ac si cognitio eorum nullo modo requiratur ad speculationem, et per consequens ut sic tractat de operabilibus in se dicitur practica. Et similiter, ita distincte tractat de speculabilibus ac si eorum cognitio nullo modo requi- reretur ad cognitionem practicam, et per consequens ut sic tractat de illis dicitur speculativa, et patet ista littera.

(b) Contra istam opinionem. Ilie Doctor arguit contra istam opinionem, et praecipue contra hoc, quia videtur ponere Theologiam esse duplicem habitum, scilicet Theologia praeli cum et speculativum. Certum est dicitur enm quod Theologia nostra tantum dicihabitus ,ur unus babitus non numero, sed forte genericus. Et quia ista opinio videtur ponere distinctos habitus Theologiae propter distincta objecta considerata in illa, ita quod propter operabilia dicilur practica, et propter speculabilia speculativa. Contra hoc arguit Doctor, quia illi habitus distinguuntur ex objectis quae habent evidentiam ex illis, patet, quia sicut entitas Ab objecto scientiae est ab objecto, ita et unitas et est distinctio. Nam scientias proprie quar hascientiae benl evidentiam ab objecto specincantur et distin- ab illo; sed Theologia nostra non habet ctl°' evidentiam ex objecto cum sit tantum revelata, ut diffuse exposui in quaestione de subjeclo Theologiae, ergo non habet distinctionem ex objecto operabili et ex objecto speculabili. Et quod dicit Doctor: tunc enim oporteret ponere duas fides infusas, id est si Theologia haberet distinctionem exiliis objectis ex quibus non habet evidentiam, oporteret ponere duas fides mfusas, scilicet unam de speculabilibus et aliam de operabilibus.

(c) Praeterea illa opinio de duobus habitibus. Dicit Doctor quod etsi possit habere probabilitatem de Theologia nostra, nullam tamen habere potest de Theologia in se, et patet littera et praesertim ex supra dictis in quaestione de subjecto Theologiae.

(d) Praeterea deduco rationem ejus ad oppositum. Et ratio Docloris stat in hoc, videlicet quod Theologia non tractat distinctius de speculabilibus quam cognitio eorum requiratur ad cognitionem practi¬ cam vel praxim dirigendam, id est quod praecise tractat de speculabilibus pro quanto eorum cognitio est necessaria ad praxim dirigendam, et hoc probat ibi: Quaelibet cognitio, etc. Et tertio de conditionibus quibuscumque hujus, scilicet appetibilitatis finis: vel illorum, scilicet mediorum ad finem, circa quas, supple conditiones, contingit potentiam operativam errare nisi dirigatur, etc. Et quomodo circa finem contingit errare, et circa ea quae sunt ad finem, supra patuit. Conditiones finis nostri (qui est Deus in se) reddentes ipsum appetibiliorem, sunt istae: quod finis noster ultimus est creator, gubernator, redemptor et hujusmodi. Conditiones vero finis (quae est beatitudo nostra for mali ter) puta clara visio essentiae vel fruitio ejusdem sunt perpetuitas, securitas et hujusmodi, et patet ista littera usque ad finem.

COMMENTARIUS. (a) Ad quaestionem ergo respondeo. Hic Doctoris Doctor intendit probare quod Theologia propna. simpliciter practica, et probatio sua principalis stat in hoc, loquendo de Theologia necessariorum: Omnis notitia quae naturaliter est prior praxi et conformis sive conformativa ipsius dicitur practica; sed notitia Theologica necessariorum est hujusmodi, ergo talis notitia erit practica. Major patet supra, per descriptionem notitiae practicae. Minor probatur a Docto re ibi: Probatio minoris, elc. Hic duo faciam. Primo probabo minorem in forma, deinde exponam litteram. Probatur ergo minor: Omnis notitia virtualiter contenta in aliquo primo objecto virtualiter conformativo, id est habente virtutem dandi rectitudinem notitiae est vere practica, sed notitia Theologiae necessariorum est hujusmodi; nam (ut probatum est in quaestione de subjecto Theologiae) notitia Theologica omnium necessariorum virtualiter continetur in Deo sub ratione Deitatis, et per consequens proprietas talis notitiae etiam ibi virliteliter continetur. Et talis proprietas notitiae Theologicae est rectitudo formalis, sive directivitas in praxim sive conformativilas. Quod 'autem hic sit a Deo sub ratione Deitatis, probatur, quia Deus sub ratione Deitatis est finis simpliciter ultimus qui est amabilis super omnia propter se, et omnia alia propter ipsum; et sic sequitur quod est virtualiter directivus sive conformativus, quia causando notitiam Theologicam necessariorum, dat illi directivitatem formaliter. (b) Secundo expono litteram. Cum dicit: quia primum subjectum Theologiae est viriualiter conforme volitioni rectae, id est volitio recta ex hoc dicitur recta, quia conformis tali objecto supple sic cognito. Sequitur: quia a ratione ejus sumuntur principia prima rectitudinis in volitione, id est a ratione formali primi objecti Theologiae, vel a notitia ejusdem, sumuntur principia prima, id est notitiae primorum principiorum in Theologia, quae notitia dat rectitudinem volitioni quia volitio ideo dicitur recta, quia conformiter elicitur cognitioni principiorum formaliter rectae, sive cognitioni conclusionis formaliter rectae. Et ut clarius hoc intelligatur pono exemplum: nam Deitas est ratio formalis qua Deus dicitur finis totius Theologiae, praesertim necessariorum; cognita tali Deitate in se et per consequens cognito ipso Deo, et similiter cognito primo praedicato de ipsa Deitate, puta diligibilitate quae virtualiter continetur in Deitate, statim': possum formare hoc principium: Quidquid includit Deitatem sub ratione Deitatis est super omnia diligibile; Deus includit Deitatem sub ratione Deitatis, ergo Deus est super omnia diligibilis. Notitia istarum praemissarum virtualiter continetur in Deitate vel in notitia Deitatis, et talis notitia est vere directiva in praxim; dictat enim immediate illud esse super omnia diligibile quod formaliter includit Deitatem, et similiter notitia conclusionis. Et sic ex ista majore possunt subsumi multae minores, puta scilicet: Pater includit formaliler Deitatem, ideo est super omnia diligibilis, et sic de aliis personis. Et breviter, ratio diligibilitatis super omnia de quocumque concluditur in Deo, ratione Deitatis concluditur. Ex quo ergo notitia principiorum dicitur formaliter recta ab objecto, puta a Deo sub ratione Deitatis, sequitur quod Deus sub ratione Deitatis est Virtual!ter rectitudo praxis vel notitia ipsius Deitatis, quia habet in virtute sua notitiam principiorum et conclusionum, et per consequens habet in virtute sua notitiam talium necessariorum. Sequitur in littera:

(c) Ipsum etiam, supple objectum Theologicum, determinat intellectum creatum, elc. Ut hoc clare intelligatur, pono quod intellectus creatus habeat Deum sub ratione Deitatis perfecte praesentem. Certum est, quod in intellectu tali prius causatur notitia, puta hujus conclusionis: Paler est super omnia diligibilis, quam voluntas eliciat actum circa talem conclusionem; talis notitia dicilur formaliter determinativa, sive directiva, sive reclificativa praxis eliciendae. Et quia talis notitia virtualiter continetur in Deo sub ratione Deitatis, dicimus quod ipse Deus sub ratione Deitatis determinat talem intellectum ad notitiam rectitudinis determinatae ipsius praxis, quia causat in tali intellectu hujusmodi notitiam quae est formaliter rectitudo rectificativa praxis eliciendae. Si ergo Deus sub ratione Deitatis prius causat talem notitiam quam voluntas eliciat actum, sequitur quod talis notitia erit prior praxi elicienda. Confirmatio sequens clara est ex supra dictis.

Hic tamen occurrunt aliqua dubia quae Dubia‘ faciunt difficultatem propter dicta Doctoris. Primum circa hoc quod dicit, quod objectum Theologicum virtualiter continet notitiam rectitudinis respectu intellectus creati, quia dicit quod determinat ipsum ad notitiam rectitudinis, etc. Sed simpliciter loquitur de omni intellectu, hoc est difficile sustinere, quia Theologia nostra respectu necessariorum ex 'quo non habet evidentiam ab objecto Theologico, puta a Deo sub ratione Deitatis, ut palet ab ipso in quaestione de subjecto Theologiae, sequitur quod talis notitia non habeat rectitudinem, respectu praxis a tali objecto; patet, quia ab eadem causa simpliciter est notitia et rectitudo ejus, ut supra patuit quaestione praesenti. Palet etiam, quia tota Theologia nostra respectu necessariorum, id est omnis notitia Theologica de necessariis in intellectu viatoris est simpliciter revelata, loquendo semper de communi lege, ut ab ipso patet in quaestione de subjecto Theologia;. Sequitur ergo quod cognitio Theologica nostra non dicatur rectitudo formaliter ab objecto Theologico, cum ab illo non habeat evidentiam.

Dico primo, quod hic Doclor loquitur absolute de intellectu creato, non determinando se ad intellectum viatoris vel. comprehensoris, intelligendo sic, quod si in aliquo intellectu creato esset notitia ipsius Deitatis sibi perfecte praesentis, et per consequens si haberet notitiam hujus principii: Quod includit Deum sub ratione Deitatis est super omnia diligibile, statim talis notitia diceretur formaliler rectitudo ab objecto a quo habet evidentiam. Et certum est, quod notitia Theologica necessariorum in intellectu comprehensoris est formaliler rectitudo respectu praxis eliciendae, ita quod talis rectitudo est a tali objecto.

Si dicatur quomodo hoc est possibile, cum ad talem notitiam non concurrat aliquo modo Deitas sub ratione Deitatis, ut subtiliter probat Doctor in quaest. 14. Quodl. et si sic, ergo nec notitia, nec rectitudo illius virtualiter continetur in tali objecto.

Dico (ut alias dixi) quod sufficit quod sit ab aliquo perfecte supplente vicem talis objecti, cujusmodi est voluntas divina.

Si dicatur, quod etiam hoc potest sequi bjectio. j^oiisctu nostro,- quia voluntas divina saltem imperfecte supplet vicem objecti Theologici, et sic habita tali notitia possum formare principia et conclusiones, et multa alia.

Dico quod non est simile, quia omnes articuli fidei de necessariis sunt simpliciter revelati, nec credo unum articulum propter alium, ut subtiliter patet a Doctore in. dist. 24. Sed quidquid sit, dico paueis, quod omnis notitia Theologica est simpliciter practica a quocumque causetur, sive ab objecto sive a supplente vicem objecti, quia notitia Theologica est simpliciter talis objecti primi, quod si esset immediate ab illo haberet evidentem rectitudinem respectu praxis eliciendae,

Hic quidam Doctor arguit contra hoc dictum Doctoris, videlicet quod habitus rima practicus dicatur practicus ab objecto virtualiter continente illum, et quod Theologia necessariorum dicatur sic practica. Contra hoc arguit: Quia tunc sequeretur quod Metaphysica de Deo esset practica et non speculativa, quod etiam videtur falsum secundum Scotum, qui in solvendo quoddam argumentum in principio quaestionis factum, ad probandum Theologiam non esse practicam ex auctoritate Boetii assignantis tres partes scientiae speculativae, quarum una est Theologia, ait sic: Dico, quod Boetius intelligit per Theologiam Metaphysicam, hinc, ut apparet, non vult negare Boetius, sed exponere. Praeterea quod hoc consequens sit falsuro, scilicet quod Metaphysica sit scientia practica, arguit sic: Nam cujuscumque scientiae practicae actus proprius elicitus est notitia practica. Patet, quia ex actibus practicis generatur habitus practicus, et actus sequentes habitum similes sunt praecedentibus, ex quibus est genitus. Sed nullus actus proprius Metaphysicae (et loquor de Metaphysica quae acquiritur ex studio libri Metaphysicae) est notitia practica, quod patet, quia nulla talis conclusio est formaliter directiva praxis.

Item arguit sic: quia si habitus practicus diceretur practicus, quia virtualiter continetur in objecto, etc. sequeretur quod de nulla re mundi posset haberi scientia speculativa. Consequens reputo sic absonum ut nec curem probare, -nec expedit, cum ipse aliquas scientias ponat speculativas. Consequentia patet, quoniam nulla res est in mundo quae non sit bona, et per consequens quae non contineat virtualiter aliquam notitiam directivam operationis voluntatis circa ipsam.

Confirmatur istud: Quia etiam notitia quae est simplex apprehensio rei, est notitia secundum istum Doctorem taliter directiva, quanto magis autem notitia complexa qua cognosceretur rem esse bonam, talem autem quaelibet res de se potest causare, concurrentibus aliis partialibus causis. Haec ille.

Deinde arguit contra aliud dictum quod imponit Doctori, videlicet quod simplex apprehensio objecti potest di 4 practica, et arguit sic: Omnis notitia practica affirmat aut negat aliquid circa qualitatem operationis. Sed notitia incomplexa non est hujusmodi; ergo, etc. Probat majorem per Avicennam et per Philosophum.

Item sic arguit: Si aliqua talis notitia incomplexa esset proprie practica, multo magis notitia complexa medicinae theoricae esset practica; consequens patet falsum per Avicennam primo libro medicinae, et per rationem patet illud consequens esse falsum, quia tunc non esset distinctio inter practicam et speculativam.

Confirmatur: Si enim simplex appre- hensio alicujus herbae vel aromatis est practica, mullo magis illa complexa qua scitur illam herbam esse calidam vel frigidam; nam ex ista potest immediatius et melius quid dirigi ad operandum, et tamen ista non est proprie practica cum nihil dicat de qualitate operationis.

Ulterius secundum hoc: Omnis notitia cujuscumque rei esset practica et nulla speculativa; patet, quia secundum ipsum Scolum notitiam esse practicam nihil aliud est quam ipsam esse directivam. Sed notitia incomplexa non est directiva nisi quatenus est manifestatio objecti, et cum omnis notitia complexa sit etiam manifestatio objecti, quaelibet erit directiva praxis alicujus.

Praeterea: Qua ratione notitia simplex unius rei est directiva praxis circa illam rem, ut dilectionis vel alterius, eadem ratione cujuslibet rei notitia simplex erit directiva dilectionis aut odii, vel alterius praxis circa eam. Et maxime hoc patet, si (sicut ipse dicit) simpliciter notitia de Deo qualis est visio beatifica, sit directiva praxis, scilicet dilectionis circa ipsum, ac per hoc practica; sic enim et cujuslibet creaturae notitia est directiva dilectionis circa eam, et per consequens secundum eum practicam. Haec Gregorius.

Ad istas rationes respondeo. Et primo, quando dicit quod tunc sequeretur quod Metaphysica esset scientia practica, quae considerat de Deo ut est prima causa, primum independens, esse infiniti vigoris, summe sapientem et hujusmodi, dico primo, quod non sequitur. Unde pro intelligentia hujus quod de eodem, sub alia et alia ratione considerato, potest esse notitia practica et speculativa. Exemplum, nam de homine secundum corpus, ut sic vel sic mixtum, potest esse scientia practica ut medicina. Similiter considerato sub ratione animse intellectivae nata; beatificari potest esse scientia moralis, et etiam ut consideratur ipsa anima ut tantum est actus corporis Physici, vel ut id quo sumus, intelligimus et movemur motu progressivo et hujusmodi, potest esse scientia speculativa. Nam in libro de Anima, consideratur anima et potentia; illius, et operationes et proprietates, ut sunt tales vel tales entilates, et hujusmodi consideratio dicitur speculativa; ut vero consideratur ut est quoddam bonum creatum, ordinatum ad talem vel talem linem, ut propter aliud diligibile et hujusmodi, potest dici notitia practica. Sic dico in proposito, quod Deus multipliciter potest considerari, ut est simpliciter primum independens, prima causa, etc. ita quod talis consideratio non respicit Deum ut objectum operabile sive ut amabile, et talis consideratio potest esse Metaphysicalis et mere speculativa. Si vero Theologice consideratur, patet quod talis consideratio erit practica, quia non tantum sistitur in hujusmodi consideratione, sed etiam talis consideratio dirigit in praxim.

Sed occurrit non parva difficultas. Quia pono, quod quis cognoscat perfecte quidditatem animse, an notitia talis sit practica an speculativa? Si dicatur quod sit speculativa, contra, quia quidditas animse cum sit substantia perfecta et causa partialis talis notitise, et per consequens videtur quod det rectitudinem tali notitiae, et sic practica. Si dicatur quod talis notitia sit practica, non est intelligibile quod de uno et de eodem objecto sub eadem ratione considerato, possit esse notitia practica et speculativa, quae notitiae habeant evidentiam ab objecto et virtualiter includantur in illo. Si dicatur quod ipsa anima intellectiva potest considerari sub duplici bonitate, scilicet essentiali et quidditativa, et sub bonitate quae non tantum sit passio entis, sed sit quaedam bonitas consequens naturam individui; ut primo modo consideratur, talis consideratio erit speculativa, secundo vero modo erit practica. Sed hoc nihil est, quia etiam Deus sub ratione Deitatis, ut etiam suo modo praescindit a bonitate attributali, adhuc est subjectum perfectissimum super omnia diligibile, et est ratio perfectissima objecti fruibilis, ut patet a Doctore in dist. 1. primi, qusest. 2.

Praeterea arguo sic: Nam objectum agit secundum ultimum potentiae suae ad cognitionem sui, et similiter intellectus qui est altera causa partialis; ergo producit notitiam suam perfectissimam quantum potest. Aut ergo illa notitia est practica aut speculativa. Si primo, ergo non potest agere ad cognitionem sui speculativam. Si secundo, ergo non potest producere notitiam sui practicam, praesertim cum notitia specificetur ab objecto.

Oportet ergo dicere, quod si de eodem objecto possit esse notitia practica et notitia speculativa, quod in illo sit alia et alia ratio, secundum quas alia et alia cognitio accipi possit. Et sic ab anima intellectiva, ut est tantum quaedam entitas quidditativa causatur immediate notitia speculativa, et ut est quaedam bonitas perfectionalis causatur notitia practica. Exemplum, nam phantasma albedinis causat speciem intelligibilem in intellectu, non tantum ipsius albedinis, sed omnium contentorum essentialiter vel virlualiter in ea scilicet albedine. Et sic species intelligibilis albedinis tantum causat cognitionem ipsius speculativam, et similiter species inlelligibilis coloris causat notitiam speculativam ipsius. Species vero boni contenti in albedine causat notitiam practicam ipsius boni, ita quod dirigit voluntatem in dilectionem bonitatis albedinis. Et non habeo pro inconvenienti, quod idem sub eadem ratione formali ter virlualiter con¬ tineat plures species intelligibiles, quarum una sit partialis causa cognitionis speculativae et alia cognitionis practicae.

Si vero teneatur, quod una et eadem species inlelligibilis possit partialiter causare cognitionem objecti cujus est, et ommum contentorum tam virlualiter quam essentialiter, dico quod potest esse partialis causa respectu unius cognitionis practicae, et respectu alterius speculativae. Exemplum, homo virtualiter continet proprias passiones, similiter talem vel talem bonitatem, cognitio causata a specie intelligibili hominis, ut tantum terminatur ad quidditatem ipsius, absolute potest dici speculativa. Cognitio vero bonitatis hominis secundum quam est diligibilis, causata ab eadem specie intelligibili, dicitur practica. Similiter, si objectum esset in se praesens in cognitione intuiliva, non solum posset causare cognitionem sui intuitivam, sed etiam omnium contentorum virtualiter in eo, ut palet a Doctore infra distinet. 8. qusest. penult. et in Quodl. et alibi. Et sic cognitio intuiliva hominis absolute sumpti posset dici speculativa, cognitio vero bonitatis hominis secundum quam est diligibilis posset dici practica, quia directiva in praxim. Et quando Doctor dicit quod cognitio practica habet rectitudinem ab objecto, et similiter speculativa habet ab objecto ut dicatur speculativa, debet sic intelligi, quod idem objectum secundum aliud et aliud virtualiter vel essentialiter contentum causat aliam et aliam notitiam, ita quod si illud contentum esset per se, haberet virtutem causandi notitiam, tantum causaret notitiam, yel practicam vel speculativam. Si enim bonitas objecti esset per se et esset causaliva notitiae sui, talis notitia esset practica. Si modo a continente illam causaretur, eadem notitia esset similiter practica. Hoc patet a Doctore ubi supra in simili.

Et ex his patet ad omnes instantias quas facit Gregorius ubi supra, et Gulielmus Occham in prolog. quaesi. 4. principali, quas est 10 in ordine, quando inferunt, quod si notitia practica diceretur practica ex hoc quod virtualiter continetur in objecto, etc. quod tunc notitia de omni re esset practica, et sic de triangulo, lapide, lierba et hujusmodi. Responsum est, quod non est inconveniens de eadem re secundum aliam et aliam proprietatem, accipere scientiam practicam et speculativam. Et similiter quando dicunt quod tunc Metaphysica sive cognitio Metaphysicalis qua3 est de Deo sub ratione infiniti, primae causae, independentis et hujusmodi, quod esset practica, negatur.

Et dico primo, quod si cognitio istorum tantum sumatur a sensibilibus, quod prorie non dicetur practica. Si vero esset ab ipso Deo virtualiter continente, non haberem pro inconvenienti ipsam esse practicam, quia talis notitia haberet conformitatem directivam ab ipso Deo in veram praxim. Cognitio autem Metaphysicalis non est nisi de conceptibus sumptis a sensibilibus, ut supra patuit.

Dico etiam, quod non haberem pro inconvenienle, quod aliqua notitia immediate causata a Deo vel a voluntate Dei, supplente vicem objecti, quod dicatur speculativa, et aliqua quod dicatur practica. Exemplum, si Deus causaret in me notitiam, puta primae independenliae vel notitiam similitudinis et aequalitatis personarum, vel notitiam paternitatis, vel filiationis divinae, vel notitiam conceptus entis, qui praedicatur de Deo, quod hujusmodi noti' tiae dicatur speculativae. Nam si omnia ista per se essent et causarent notitiam sui, certum est quod talis notitia esset tantum speculativa. Si vero causaret notitiam bonitatis Dei vel notitiam Patris includentis bonitatem infinitam formaliter, et hujus¬ modi, tales notitiae essent practicae, quia si hujusmodi objecta per se essent et possent causare cognitionem sui,, non causarent nisi notitiam practicam. Et sic palet, quod non sequuntur tot inconvenientia ut isti dicunt.

Dico ultra, quod non est inconveniens aliquam cognitionem Metaphysicalem esse practicam. Sed hoc pro nunc transeat.

Ad alia, quae dicit Gregorius contra Doctorem, quod non sit aliqua notitia simplex et incomplexa practica. Dico primo quod non invenio,- quod Doctor dicat absolute quod sit aliqua notitia simplex et incomplexa practica, sic intelligendo quod illa dicatur notitia incomplexa, quae terminatur ad objectum in complexum. Nam notitia Dei absolute sumpti non est directiva alicujus actus voluntatis, qui terminetur ad objectum simpliciter incomplexum. Sed est directiva in hoc objectum, quod Deus est bonum diligibile, vel quod Deus sit in se diligibilis, et sic talis notitia dictat Deum esse diligendum. Si vero intelligat ipse, quod notitia practica dicatur complexa circa qualitatem operis, puta quod dictet sic vel sic operari, hoc haberet probare. Sed quidquid sit, si a Doctore ponitur notitia simplex et incomplexa practica, debet intelligi de practica large sumpta, quia proprie notitia practica dictat de aliquo vere agibili, et sic notitia conclusionis circa agibile dicitur proprie practica, et praecipue quando dictat in particulari, ut infra patebit.

Dico ultra, quod si notitia simplex objecti dicatur practica, potest dici practica virtualiter, quia a notitia objecti sumitur notitia principiorum practicabilium, et a notitia principiorum sumitur notitia conclusionum; et sic talis notitia simplex objecti magis recedit a vera cognitione practica, et accedit ad cognitionem speculativam, patet ut per rationem Doctoris infra, et sic patet, quod instantiae factae a Gregorio contra Doctorem nihil concludunt.

(d) Sed objicitur, etc. Ilie Doctor arguit contra superius dicta, et primo contra hoc quod dixit, quod scientia Theologica respectu necessariorum sumitur a subjecto Theologico, sive a Deo sub ratione Deitatis. Contra hoc arguit, quia supra in praesenti quaestione dixit quod omnia principia practica sumuntur a fine; sed Deus sub ratione finis non est subjectum Theologiae necessariorum, ut supra patuit in quaestione de subjecto Theologiae.

(e) Respondet ad hoc argumentum ibi: Ad primum dico. Responsio stat in hoc, a fine, quod principia practica in Theologia non sumuntur a fine in quantum finis, supple inquantum includit illum respectum, quod est amari et desiderari sive secundum alium respectum, sed sumuntur a fine inquantum habet rationem objecti; et tunc finis a quo sumuntur principia practica in Theologia, est tantum sub ratione Deitatis.

Secundo arguit, quod cognitio finis ultimi non sit vere practica ibi: Item cognitio finis ultimi non est immediate conformis, sive conformativa, nec nata est esse conformis, sive conformativa immediate praxis eliciendae, patet, quia cognitio propinque practica est de conclusione practica.

(f) Respondet ibi: Ad secundum dico. praxis ^ sponsio stat in hoc, nam objectum opmque dioRur conforme, id est conformativum praxis eliciendae virtualiter et remote; et notitia practica ab eo producta dicitur conformis, id est conformativa formali ter ipsius praxis, quia ab objecto recipit ipsam rectitudinem a qua formaliter dicitur confirmativa praxis, ut supra dixi. Et talis notitia quae formaliter dicitur conformativa praxis, (et hoc propinque) est pro¬ prie cognitio conclusionis practicae, quia voluntas conformiter elicit velle, puta Deum diligere super omnia; cognitio vero subjecti dicitur conformativa remote et virtualiter, et sic concedit quod cognitio talis finis in se est remote practica.

Tertio arguit, probando quod sit aliqua cognitio Theologica respectu necessariorum, quae non dicitur vere practica, sed speculativa, ut cognitio hujus: Deus est Irinus, vel pater generat filium. Et littera clara est ex supradiclis.

(g) Respondetur ibi: Ad tertium dico. Hic Doctor concedit absolute, quod omnis cognitio Theologica quae habetur virtute objecti Theologici est practica, quia notitia ipsius Dei, et cujuscumque intrinseci per ipsum cogniti, conformis est praxi aptitudinali sive conformativa praxis, et etiam est prior si cognitum sit necessarium. Et hoc non contradicit his quae superius dixi, scilicet quod aliqua cognitio quae habetur virtute Dei sit speculativa, ut de conceptu entis de paternitate, similitudine et aequalitate; ista enim secundum suas rationes formales sunt vere speculabilia. Et quod dicit, quod notitia cujuscumque intrinseci quae habetur virtute Dei, est practica, hoc debet intelligi de notitia complexa sive de notitia objecti complexi, ul. puta de ista: Paler est aequalis Filio, et e contra. Debet .etiam intelligi de notitia objecti includentis bonitatem divinam, vel inclusi in tali bonitate, non enim notitia paternitatis ut paternitatis, dicitur proprie Theologica, sed magis Metapliysica Et si intelligat hic Doctor quod omnis notitia quae habetur virtute objecti Theologici, sive complexa, sive incomplexa, sive inclusa in bonitate divina, sive circumscribendo ipsam sit practica, tunc teneatur illud quod supra dixi, quod notitia quae habetur virtute Dei est practica, et omittatur quod dixi de paternitate, similitudine et aequalitate. Prima tamen expositio magis videtur ad mentem Doctoris, ut palet hic in littera, ubi expresse vult quod essentiale est ratio absolute terminandi actum amandi, et per consequens si paternitas intelligeretur circumscribi a perfectione divina, essentiali, magis diceretur objectum speculabile, quia ut sic non esset ^atio terminandi actum amandi.

(h) Cum instatur de illis veritatibus, etc. Ilie adverte primo, quod haec veritas complexa: Deus est trinus et unus, non dicitur proprie continere notitiam rectitudinis, etc. quia notitia conclusionis, demonstrabilis virlualiter continetur a principiis vel a notitia principiorum, ut supra patuit de subjecto Theologiae. Sed dicitur continere virlualiter ratione subjecti, scilicet ipsius Dei a quo principaliter accipitur rectitudo, tam principiorum quam conclusionum praclicabilium, ut supra patuit, et sic Deitas vel notitia Deitatis virlualiter continet rectitudinem notitiae hujus: Deus est trinus et unus, id est, quod ex se necessario causat notitiam trium ut rectam. Nota secundo, quod potest esse notitia recta quae praecise regulet in dilectionem unius personae, patet, quia viator potest recte frui una persona non fruendo alia, ut patet a Ductore distinet. 1. qusest. 2. et in 2. distinet. 43. Licet enim illa notitia excludat actu aliam personam, non excludit. tamen habitualiter, ut infra patebit distinet. 1. qusest. 2. tunc enim esset actus non rectus si simpliciter excluderet alias personas. Sequitur: Secunda includit notitiam rectitudinis, secundum quod actus est circa duas personas quarum una est sic ab alia; non enim haec veritas: Pater generat Filium, primo includit virlualiter talem notitiam sic rectam, sed Deus sub ratione Deitatis, eo modo quo supra exposui aliam propositionem.

Potest etiam breviter dici, quod inclu¬ dere rectitudinem notilise, potest dupliciter includer intelligi, videlicet originative et termina- renemdi" live. Primo modo rectitudo notitia) ab eo dujJotcest est originative a quo talis est notitia, et intelllo‘ sic a solo Deo sub ratione Deitatis est primo originative. Secundo modo ipsa veritas complexa dicitur virlualiter continere rectitudinem notilise, pro quanto talis notitia terminatur ad tale complexum, ideo enim est recta, quia est talis complexi, sicut dicimus etiam quod ideo actus est bonus ex genere, quia transit sive terminatur ad tale objectum, ut patet a Doctore in 2. dist. 7.

(i) Si objiciatur contra hoc sic. Hic Doctor arguit probando, quod notitia de personalibus sit simpliciter speculativa, quia non regulat voluntatem in dilectionem personalium, patet, quia ratio terminandi actum dilectionis est bonitas essentialis; solum enim essentiale quod dicit perfectionem in divinis est diligibile; personale autem cum nullam perfectionem formaliter dicat (ut patet a Doctore infra distinet. 26. et alibi saepe) non erit ratio terminandi actum dilectionis. Modo Theologia magis est de personalibus quam de essentialibus, quia essentialia plurima possunt a nobis in Metaphysica cognosci; ergo Theologia erit magis speculativa quam practica.

Respondet Doctor, quod aliud est loqui de termino dilectionis ut quo, et aliud ut quod, sive aliud loqui de ratione formali terminandi actum dilectionis, et aliud -est loqui de re quae terminat. Primo modo ponitur perfectio sua bonitas sive essentialis sive aitributalis ratio formalis terminandi actum dilectionis. Secundo mobo ponuntur personae terminare, sed tamen non sufficit ad rectitudinem actus quod habeat rationem formalem convenientem in objecto, sed etiam requiritur quod habeat objectum conveniens in quo sil talis ratio formalis.

COMMENTARIUS. Quarto principaliter arguit Doctor ibi: Item tunc scientia Dei esset practica. Et deducit ad inconveniens, quod nolitia Theologica in intellectu divino posset dici vere practica.

(a) Respondet ibi: Ad quartum posset concedi, quod Theologia Dei de necessariis sit practica. Haec littera clara est hic et ex supradictis. Vult enim quod possit dici practica ex his conditionibus, videlicet quia prior praxi sive volitione divina; et quia talis cognitio quantum est ex se est conformativa et directiva praxis quantum ad voluntatem determinabilem sive rectifi- cabilem; sed quantum ad voluntatem indeterminabilem et inrectificabilem non potest dici practica, quia cognitio proprie practica ex supra liabitis tres conditiones requirit, quod sit prior praxi, quod sit conformativa praxis, et quod respiciat voluntatem determinabilem, et hoc ultimum deficit in divinis. Et haec est expresse mens Doctoris, ut infra patebit, et loquor semper de cognitione Dei respectu necessariorum, quia illa necessario praecedit actum divinae voluntatis. Secus est de notitia contingentium, quia sequitur actum divinae voluntatis, ut patet in praesenti quaestione et infra, dist. 39. et in quodlib. q. 14. et littera clara est.

Tum quia intellectus divinus non discurrit. Per istam rationem sicut et per priores, probat quod nolitia necessariorum in divinis praecedat actum voluntatis, quia intellectus divinus non discurrit, ideo cognito primo objecto, in eodem instanti omnia necessaria sunt sibi nota. Et dicit Doclor quod hoc argumentum minus concludit quam alia praecedentia, quia etsi ibi non discursus, potest tamen intellectus divinus prius intelligere unum et posterius aliud, ut diffuse exposui supra in illa quaestione: An Theologia sit scientia.

Sed in hoc quod dicit Doctor, quod intellectus divinus prius cognoscit omnia necessaria in divinis quam voluntas divina velit illa, occurrit aliqualis difficultas; tum quia secundum ipsum, dist. 1. primi quaest. 2. alibi saepe, intellectio et volitio divina cum sint perfectiones simpliciter, praecedunt omnem proprietatem hypostaticam, et per consequens volitio divina inlelligitur prior ista veritate necessaria: Pater generat filium. Et Doctor concedit infra, dist. 6. quod Pater volens generat filium. Quaero tunc: an Pater in illo priori quo vult generationem filii, intelligat generationem filii? et si sic: quaero qua notitia, an abs- tractiva? an intuitiva? non abstractiva, quia est imperfecta; non intuitiva, quia illa sequitur existentiam objecti praesentis. Sed quia haec difficultas est discutienda in dist. 10. hujus primi, respondendo ad ultimum argumentum principale, ideo solutio hujus differatur usque ibi.

(b) Si objiciatur quod tunc voluntas divina non erit prima regula, etc. IIic Doctor facit tres rationes cum una confirmatione, probando quod notitia Theologica Dei respectu necessariorum non dicatur vere practica, et dat duas responsiones, et in prima concedit quod sit vere practica, quia habet tres conditiones, scilicet quia prior praxi, directiva praxis et voluntas est practicabilis. Sic intelligendo, quod ex perfectione voluntatis est quod ipsa tantum nata est conformiter agere potentiae priori in agendo, hoc est quod tantum novit prius quantum posset nosse, non autem quod sit determinabilis ab intellectu, quia hoc dicit imperfectionem. Secunda responsio est quod talis notitia non dicatur proprie practica, quia deficit sibi tertia conditio, quia voluntas divina nullo modo est potentia practicabilis, et hanc secundam responsionem videtur magis approbare, et licet tota littera clara sit usque ad secundum articulum.

(c) Expono tamen aliqua dicta in littera. Cum dicit primo, quod sicut libertas universaliter stat cum apprehensione objecti praevia, id est quod stante apprehensione objecti, voluntas circa illud potest libere elicere actum, licet talis apprehensio sit simpliciter necessaria, et ita summa libertas stat cum summa apprehensione praevia; apprehensio autem praxis perfectissima (sive apprehensio objecti perfectissima, circa quod voluntas nata est elicere praxim) includit notitiam con formitatis, quando ipsa necessario convenit praxi, id est quod talis apprehensio est vel formaliter vel Virtual!ter ipsa rectitudo praxis, ut supra exposui, et hoc quando ipsa, scilicet apprehensio necessario convenit praxi, id est quando ipsa necessario est recta. Non est autem necessario recta nisi ab objecto necessario, quod dat necessario rectitudinem praxi, ut supra dixi, et dicitur convenire necessario praxi, quia habet ab objecto necessario hanc rectitudinem, cui praxis conforrniter est elicienda.

(d) Cum ulterius additur, quod tunc voluntas sit determinata aliunde, id est a tali apprehensione objecti, negandum est, loquendo de determinatione quae (it per agens sufficiens, sicut dicimus quod causa prima determinat secundum ad agendum, vel quod calor in ligno sufficienter determinat ipsum ad agendum, et hoc modo apprehensio non determinat voluntatem divinam ad volendum rem apprehensam, quia hoc repugnaret perfectissimae libertati. Et posito quod talis apprehensio concurrat, ut partialis, causa ad actum voluntatis (tenendo illam tertiam positionem d. 25. secundi) adhuc nullo modo determinaret, quia semper voluntas divina esset principalior causa sui actus, et hoc est, quod dicit parum infra: licet enim non possit dissentire, etc.

(e) Sed ex perfectione voluntatis est, quod ipsa tantum nata est, etc. Vult dicere quod quando intellectus divinus cognoscit objectum ut diligibile, voluntas divina ex sua summa libertate diligit illud conformiter tali notitiae, sequitur: hoc est, tantum novit prius, supple intellectus divinus, quantum potest nosse, quod dico propter contingentia, quorum intellectus divinus non habet omnem notitiam ante actum voluntatis divinae, ut patet a Doctore infra dist. 39. ideo circa illa, non oportet voluntatem divinam conforrniter agere ut potentiae priori, cum cognitio talium sit simpliciter posterior, quia ipsa, scilicet potentia intellectiva non prius conforrniter novit tale objectum, id est quod cognitio talis contingentis in intellectu divino non est prior, nec absolute, nec ut conformativa actu voluntatis divinae.

Sequitur, sed semper aliter accidit circa cognoscibilia necessaria ex se, quia talis cognitio praecedit ut prior absolute, et ut prior in conformando, et dicit necessaria ex se, qualia sunt omnia intrinseca ipsi Deo. Quidditates vero quae sunt ab aeterno, sunt tantum necessariae secundum quid, et in tali etiam esse dependent ab intellectu divino, ut patet a Doctore infra dist. 3. quaesi. 4. dist. 35. 36. 42. et in secundo dist. 1. quaest. 1. et in quolib. quaest. 14. Et quod etiam dicit, quod voluntas divina necessario conformatur tali apprehensioni necessariorum, non necessario conformatur ut causae necessario producenti et determinanti; sed hoc est ex sua infinita perfectione, quod quando ostenditur sibi ab intellectu objectum formaliter infinitum, et infinita dilectione diligibile, et necessario diligit illud ut magis infra patebit dist. 10. Sequens littera non indiget expositione cum hic sit clara, et etiam ex supradictis.

COMMENTARIUS. (a) Secundus articulus quaestionis. Dicit 129. Doctor in praesenti articulo duas conclusiones.

Prima, quod Theologia contingentium in intellectu creato est simpliciter practica, puta notitia hujus: Filius Dei est incarnatus. Talis notitia, quia prior praxi, quia directiva in praxim, quia respicit voluntatem creatam, determinabilem et rectificabilem, sequitur quod sil vere practica.

Secunda conclusio est, quod notitia Secunda Theologica contingentium, m intellectu divino non est practica, tenendo ista duo. Primum, quod cognitio practica et praxis ad quam extenditur, sint simpliciter in eodem supposito. Secundum, quod in Deo non ponatur tertia potentia alia ab intellectu et voluntate, quae secundum aliquos dicitur potentia executiva sequens determinationem voluntatis.

(b) Illud primum est dubium. Dicit Doctor quod est dubium, quod ad hoc ut aliqua notitia dicatur practica, oportet quod sit simpliciter in eodem supposito, in quo praxis elicitur sive a quo praxis elicitur. Probat tamen hoc duplici ratione, videlicet quod talis notitia qua; non respiscit praxim in eodem supposito, non sit vere practica, quia si esset practica, sequeretur quod cognitio mea, de hoc quod est Deum creare mundum, esset practica, nam cognitio est in me, et creatio mundi quae dicitur praxis, suo modo est in Deo. Similiter ista cognitio esset practica, qua cognosco Intelligentiam movere coelum; movere enim coelum effective est in supposito Intelligentise, et notitia qua cognosco est in me.

Saltem videtur hoc concludere, quod cognitio practica non potest esse alicujus intelligentis inferioris, operante superiore secundum illam praxim. Supple, secundum quam operatur superius, nisi forte secundum illam praxim superioris, inferius cujus est cognitio aliquid operetur, quia tunc forte posset concedi practica.

(c) Secunda ratio est ibi: Item si cognitio practica, et ratio stat in hoc, quia ex quo cognitio practica videtur habere causalitatem respectu praxis eliciendae, sed cognitio mea qua cognosco Angelum movere coelum, nullam causalitatem habet respectu talis motus; si ergo habet aliquam causalitatem tantum habebit respectu praxis eliciendae a supposito in quo est cognitio talis, et sic non erit practica, respectu praxis eliciendae in alio supposito.

Contra. Hic arguit Doctor quod si cognitio ista qua cognosco Intelligentiam movere coelum, non est practica; ergo erit speculativa, et tamen cognitio qua lnlelligentia cognoscit se movere coelum, erit practica, ut patet; et sic de eadem conclusione poterit esse notitia practica et speculativa, quod est inconveniens. Et declaro istam litteram. Cum dicit: Igitur de eodem, puta objecto vel conclusione, unus intellectus haberet notitiam practicam, scilicet ille intellectus, cujus suppositum habet in potestate sua actionem vel praxim. Alius speculativam, scilicet intellectus cujus suppositum non habet in potestate sua praxim, sicut est de ista: Cognosco Angelum movere coelum. Ista cognitio non erit practica, quia praxis quae est movere coelum, non est in potestate mea; secus si talis praXis posset esse in potestate mea. Et hoc est quod sequitur: Si praxis esset possibilis uni intelligenti et non alii. Respondet Doctor ibi: rectitudo Ad hoc potest dici quod perfecta rectitudo. Hic Doctor expresse concedit, quod quaevis notitia sit in uno supposito, et praxis in alio supposito, quod talis notitia erit vere practica, si dictet de circumstantiis, et una de circumstantiis, quae requiritur ex circumstantia causae sive operantis, ut patet a Doctore in 2. dist. 40. et sic cognitio qua cognosco Deum esse amandum, puta ab Angelo, est vere practica, quia est directiva quantum est de se in praxim. Et similiter cognitio qua Angelus cognoscit homini esse jejunandum, et similiter cognitio qua Deus cognoscit homini esse jejunandum. Et sic concedit Doctor quod prima probatio infert tanquam inconveniens, id est quod concedit hoc quod cognitio mea, de hoc quod est Deum creare mundum, vel de hoc quod est Intelligentiam movere coelum, sit vere practica, quod ibi inferebatur tanquam inconveniens.

(d) Et si objiciatur, quod non salvatur priorftas practicse cognitionis, etc.

Respondet Doctor ibi: Respondeo, ista prioritas. Dicit quod quamvis cognitio qua cognosco Deum esse amandum a divina voluntate, sit actu posterior volitione divina, quia tamen quantum est ex parte objecti et intellectus nata est esse prior, quia Deus quantum est ex parte sua natus est, respectu cujuscumque intellectus, causare notitiam hujus: Deus est amandus a quacumque voluntate, priorem omni volitione, etiam volitione divina.

Et si hic dicatur, quod prior est volitio divina, quam cognitio hujus in intellectu creato, etiamsi intellectus creatus esset ab se terno, imo (ut dicit Doctor in d. 1. q. 1. 2.) prior est productio ad intra quacumque productione ad extra, sive simpliciter, sive secundum quid. Volitio autem divina cum sit perfectio simpliciter simplex, est prior omni productione ad intra, ut vult Doctor in pluribus locis. Dico quod solutio est facilis, quia objectum quantum est ex parte sua, si esset prsesens intellectui in ratione objecti intelligibilis, semper natum est producere notitiam sui prius quam voluntas habeat actum circa illud. Et si modo voluntas prius de necessitate elicit actum priorem omni notitia creata, hoc non est ex ratione formali voluntatis, sed ex hoc, quia necessario est prior productio ad intra, tam respectu operationis quam respectu personae, quam sit aliqua actio ad extra, et de hoc vide diffuse in Doctore d. 1. q. 2. et quodlib. q. 14.

(e) Ad aliam objectionem. Ilie respondet Doctor ad secundam rationem, quia probavit quod cognitio de praxi alterius voluntatis non est practica, quia cognitio practica habet aliquam causalitatem respectu praxis eliciendae; sed talis cognitio non potest causare actum voluntatis existentis in alio supposito. Dicit Doctor quod si loquamur de cognitione stricte sumpta, quae est immediate applicabitis ad opus, quantum est ex identitate suppositi, cognoscentis et.operantis, cognitio mea de praxi alterius voluntatis, non erit sic practica, non tamen negatur quin sit vere practica.

Hanc tamen litteram expono, quod loquendo de practica proprie sumpta ( tenendo quod practica proprie sit causa, vel totalis, vel partialis praxis eliciendae) oportet quod tam cognitio quam praxis eliciendae sint in eodem supposito, quia cognitio in uno supposito non videtur causa praxis eliciendae ab alio supposito. Et posito quod sic possit esse (quia non habeo pro inconvenienti, quod cognitio puta Angeli existens in intellectu animae separatae possit partialiter causare volilionem illius in voluntate alterius, concurrente tamen illa voluntate, ut posset patere ex his, quae exposui in secundo d. 9.) adhuc non diceretur forte perfecte practica, quia perfecte practica requirit identitatem suppositi intelligentis et operantis, qualem denominationem denotat infinitivus signans praxim, constructus cum scire, sicut dicimus: Franciscus scit operari moraliter, ibi non tamen notatur quod Franciscus habeat notitiam de operatione morali, sed quod scit elicere operationem moralem. Et sic conceditur quod solus Deus scit se diligere infinite, licet Angelus sciat ipsum infinite a se diligendum. Nam cum dico, scit se infinite diligere, denotatur quod habeat in se formaliter scientiam, secundum quam scit elicere actum infiniti amoris, et sic denotatur identitas suppositi scientis et amantis, sicut etiam dicimus: Paler in divinis scit generare Filium, id est quod habet scientiam qua scit generare Filium, et ideo licet Filius in divinis sciat generationem Patris, non tamen scit generare, quia in primo tantum denotatur quod Filius cognoscit generationem qua Pater generat, in secundo non tantum notatur scientia, sed etiam notatur quod ipse vere possit generare et sciat vere generare. Et sic licet Angelus sciat Deum a se, scilicet Deo, diligendum infinite, quia tunc notaretur quod haberet scientiam qua sciret diligere Deum infinite, quod est lalsum, quia Deus tantum a se ipso est diligibilis infinite.

(f) Qui sic respondet. In ista littera intendit duas conclusiones. Prima est, tenendo quod scientia practica possit esse in uno supposito, et praxis elicienda in alio supposito, tunc omnes veritates de praxibus agentium causatorum possunt cognosci a quocumque intellectu practice, quia respectu illarum possunt prius cognosci quam eliciantur. Patet, quia intellectus meus ut intellectus etiam creatus quantum est ex se, potest cognoscere omnes veritates de praxibus omnium causatorum antequam eliciantur, et similiter ab intellectu divino, imo ab intellectu divino prius necessario cognoscuntur, cognovit enim ab aeterno me velle jejunare hodie, etc.

Secunda conclusio est, quod omnes veritates de volilione divina necessariae sunt practicae, puta ista: Deus est summe diligendus a se. An modo in omni intellectu sint practicae ? dico, quod in intellectu increato essent practicae, si voluntas divina esset regulabitis, tamen quantum est ex parte sua sunt practicae, quia habent ab objecto rectitudinem et directivitatem. In intellectu etiam creato quantum est ex se, possunt dici practicae, tenendo quod scientia practica non requirat necessario identitatem suppositi cognoscentis et operantis, quia talis cognitio nata est ex objecto habere rectitudinem. Sed contingentes de volitione divina, puta de ista: Voluntas divina vult me diligere Joannem non sunt practicae, quia ante istam praxim ad quam extenduntur, non habent conformitatem, id est non sunt conformalivae praxis, imo istae veritates de volitione divina sunt simpliciter posteriores volir tione divina, qua vult illas. Exemplum, Deus practice cognoscit homini esse poenitendum, quia talis cognitio, nata est dirigere in actum poenitentiae, et habet rectitudinem non ab objecto, sed simpliciter a determinatione voluntatis divinae, ut supra patuit; (tenendo etiam quod notitia practica non requirat identitatem suppositi cognoscentis et operantis) sed non cognoscit practice, quod Deo est volendum hominem poenitere, quia talis cognitio nullo modo praecedit talem volitionem.

COMMENTARIUS. (a) Si quaeris qualis est Theologia contingentium, an scilicet simpliciter practica ? an speculativa ? et lioc loquendo de Theologia in se, non comparando alicui intellectui. Dicit, quod talis est in se qualis est ex objecto, non est autem ex objecto conformis, id est conformativa praxis, quia ex objecto nulla nata est haberi notitia determinatae rectitudinis contingentis, ut supra patuit, et sic ex objecto non est practica, et per consequens in se erit speculativa. Iluic congruit quod in intellectu divino non sit practica, sic intelligendo quod in tali intellectu non sit practica ex objecto, neque de volitione divina respectu contingentium, neque de volitione creata respectu contingentium, tenendo ut supra, practicam requirere identitatem suppositi cognoscentis et volentis. Modo talis videtur esse res in se qualis est in perfecto genere ilio, non in imperfecto, et quia in intellectu divino nullo modi est practica ex objecto, neque de volitione divina, ideo simpliciter et in se nullo modo est practica, praecipue loquendo de practica, ex objecto; ergo si in intellectu divino est speculativa, ergo simpliciter et in se erit speculativa.

(b) Si objiciatur. Ilie Doctor instat contra hoc quod dixit, scilicet quod Theologia contingentium est in se speculativa, et ex alia parte concedit quod in intellectu creato est practica, ut supra patuit, et per consequens sequitur quod practicum non repugnat speculativo, et sic idem erit practicum et speculativum. Dicit quod esse practicum ex objecto et esse per se speculativum ex objecto per se opponuntur, et sic eadem scientia non potest per se esse practica et speculativa per se ex objecto, sed bene aliqua cognitio quae ex se est speculativa potest dici practica, non ex illo objecto quod respicit, nec ex alio, sed aliunde, puta a voluntate determinante intellectum ad notitiam praxis, id est quod voluntas divina determinat hanc praxim esse rectam, scilicet adorare Christum in Eucharistia, et tunc cognitio illius erit practica, quia vere regulativa in actum rectum ex determinatione voluntatis divinae. Si enim non esset sic determinatum, talis adoratio non diceretur recta, et per consequens cognitio talis non esset practica, sed speculativa ex tali objecto; dicitur ergo practica tantum per accidens, quia a determinatione voluntatis divinae, et tale practicum non repugnat speculativo in se.

(c) Contra hoc. Hic Doctor instat probando quod notitia contingentium nullo modo, nec per se, nec per accidens potest dici practica, quia cui convenit unum oppositorum per se, sive primo modo, sive secundo modo dicendi per se, aliud op positum, nec per se, nec per accidens convenit. Exemplum de primo modo, rationale convenit per se primo modo homini, irrationale non convenit sibi, nec per se, nec per accidens. Exemplum secundi, risibile convenit per se secundo modo homini; rudibile, nec per se, nec per accidens convenit; cum ergo practicum et speculativum sint opposita, sequitur quod si notitia contingentium convenit per se esse speculativum, quod esse practicum, nec per se, nec per accidens possit convenire. Respondeo, licet antecedens posset exponi d e per se primo modo, vel secundo modo, non autem tertio modo, prout dicit idem quod solitarie. Sensus hujus litterae est, quod hoc antecedens, scilicet: Cui convenit unum oppositorumper se, ei aliud oppositum, nec per se, nec per accidens convenit, non debet sic exponi, ut ly per se accipiatur pro perseitate tertii modi, prout idem est quod solitarie convenire, quia si unum oppositum convenit solitarie alicui, non convenit sibi aliud, et sic accipiendo ly per se, antecedens non habet difficultatem. Potest etiam exponi, quia aliquid convenire alicui est praedicari de ipso, ideo illud non convenit sibi per se tertio modo, quia ut sic, tantum est propositio de secundo adjacente, non de tertio.

(d) Tamen concedo, quod nullo modo inhaerendi inhaeret oppositum praedicari hujus, quod est per se esse speculativum, elc. Vult dicere, quod esse per se speculativum inest per se secundo modo Theologiae contingentium, sicut dicendo: Homo per se secundo modo est risibilis per se, id est quod hoc praedicatum risibile inest homini per se secundo modo, ita quod praedicatum sit per se et per se inhaereat, est enim aliquod praedicatum per se, quod tamen per se non inhaeret, sicut hic: homo est albus, album est suo modo unum praedicatum per se, quia per se potest praedicari de isto albo, et isto, non tamen inhaerent per se homini.

Sequitur: Sed per accidens esse practicum per accidens non opponitur illi, id est quod practicum per accidens, quale est a voluntate divina, ut supra dixi, non opponitur speculativo, nec per se,nec per accidens, imo stant simul, sed practicum per se, quod est ex objecto opponitur speculativo, ideo tale nec per se, nec per accidens inest speculativo.

(e) Si arguitur, per se est speculativa per se; ergo per se est speculativa, vult dicere, si Theologia contingentium per se, scilicet secundo modo, est speculativa per se, id est speculativum per se, inest Theologiae contingentium per se secundo modo; ergo per se et simpliciter est speculativa, conceditur, sed tunc practicum per accidens (de quo supra dixi) non repugnat tali scientiae speculativae per se, sed bene practicum per se simpliciter repugnat.

COMMENTARIUS. (a) Si vero alterum istorum quae tenet ista responsio,non teneatur, id est quod si non teneatur quod scientia practica requirat identitatem suppositi cognoscentis et operantis quoad primum, sed teneatur quod possit esse practica respectu praxis elicienda) in alio supposito, patet quod tam in intellectu divino quam creato potest dici practica, sive non teneatur quoad secundum quod non sit in Deo potentia executiva alia a volitiva; sed teneatur, quod ultra volilivam sit etiam in Deo potentia executiva, palet quod in Deo potest esse scientia practica de contingentibus, quia licet cognitio Dei non sit prior actu voluntatis respectu contingentium, est tamen prior actu potentiae executivse, et sic patet. Doclor tamen in littera sequenti videtur declinare ad hoc quod Theologia in intellectu divino nullo modo sit practica, nec respectu necessariorum, quia voluntas divina est ex se determinata ad rectitudinem actus circa essentiam divinam, nec respectu contingentium, loquendo semper de practica quae requirit identitatem suppositi cognoscentis et operantis, quia non videtur poni ibi alia potentia executiva, etc.

COMMENTARIUS. (a) Ad argumenta principalia primae quaestionis. Ad primum respondet quod fides non est habitus speculativus, quia ad actum practicum inclinat, quia ad credere quod dirigit voluntatem in praxim respectu creditorum, nec credere est speculativum, quia ordinatur ad veram praxim, puta ad dilectionem credendorum; nec similiter clara visio, patet, quia clara visio Deitatis est directiva in fruitionem objecti clare visi.

(b) Ad secundum respondet Doclor ibi: Ad secundum dico. Haec responsio stat in lioc quod licet objectum agibile, quod praesupponitur cognitioni practicae, aliquando sit necessarium in se, (ut in proposito de subjecto Theologiae,) tamen quia finis agibilis objecti est actio, et illa contingenter causatur, scientia praclica est circa illam actionem contingentem quam dirigit et regulat, et talis actio dicitur objectum contingens scientiae practicae.

(c) Contra hoc arguitur primo, etc. Respondet Doctor ad primum ibi: Ad primum respondeo. Et pro inlelligentia hujus responsionis nota, quod scientia est tantum de necessario complexo, ut supra patuit in illa quaestione: An Theologia sit scientia, ita quod ex parte sua requirit tantum necessitatem inhaerentiae praedi- cati ad subjectum, et non requirit necessario subjectum illius complexi esse in se necessarium. Nota etiam quod objectum immediatum notitiae practicae (quod est operatio) licet in se sit mere contingens, potest tamen de illa operatione aliquid concludi de necessitate, puta quia demonstratur ipsam necessario esse rectam, si conformiter eliciatur cognitioni practicae rectae; et sic scientia practica licet sit circa contingens in se, est tamen de complexo ut de necessario, et dicitur complexum necessarium, quia omnino infalsificabile, et sic patet littera Doctoris.

(d) Tunc patet ad auctoritatem. 1. Post. "Scientia est necessarii dicti de contingente", id est, quod est de aliqua proprietate respectu alicujus subjecti contingentis in se, et non oportet intelligere ipsam proprietatem esse necessariam in se, sed quod necessario inhaereat. Sequitur in littera: Et ita veritates necessariae includuntur in veritate, etc. Nam istae veritates necessariae in scientia practica concluduntur de aliquo contingente per rationem alicujus prioris necessarii, non in se necessarii, quia si subjectum non est necessarium, nec inclusum erit necessarium; debet ergo sic intelligi per rationem necessarii, id est necessario sibi convenientis.

(e) Per idem ad auctoritatem 6. Ethic. Haec responsio patet ex supradictis. Quia enim habitus partis ratiocinativae, id est potentiae practicae est circa actum inquantum contingenter elicitur, aliter ille actus non esset in potestate agentis, et sic artifex non indigeret virtute ad recte agendum, ut expositum est in primo articulo. Sed habitus scientificus, id est quod talis habitus practicus, ut dicitur scientificus est circa eumdem actum non absolute, sed inquantum de eo aliquid necessario concluditur, concluditur enim quod necessario sit rectus, si elicitur conformiter tali habitui.

(f) Si objicitur, etc. id est ad hoc respondet ibi: Ad secundum, scilicet de prudentia. Et dicit Doctor quod definitio prudentiae debet intelligi de habitu activo proximo, qualis est habitus acquisitus ex actibus. Unde sicut circa factibilia, ars se habet ad habitum experti, ita circa agibilia se habet scientia moralis ad habitum prudentiae. Nam habitus uno modo accipitur pro habitu acquisito in universali, id est qui non acquiritur ex hoc actu particulari, vel hoc, ut quod unus homo est ordinabilis ad beatitudinem, et hoc sive de actionibus immanentibus sive transeuntibus. Alio modo pro habitu acquisito ex actibus practicis, id est dictaininibus in particulari, ut quod domus debeat sic vel sic aedificari, et sic talis habitus proprie dicitur prudentia. De hoc vide Doctorem infra d. 17. Et ex hoc palet quod ratio Gulielmi Occham in prolog. quaest. 4. quae est 11. in ordine, quam facit contra hoc quod dicit Doctor de habitu prudentiae nihil concludit, ut patet intuenti eam.

Ad tertium respondet Doctor, quod Boetius intelligit de Metaphysica quam vocat divinam, sicut etiam Philosophus 6 Metaph. t. com. 2. dicit Metaphysicam divinam quae apud ipsum est speculativa, quia dividit ibi speculativam in Mathematicam naturalem et divinam. Et quod addit Boetius de subjecto hujus, quod est prima substantia, etc. verum est quod Deus consideratur in Metaphysica perfectissime, quam in aliis scientiis humanitus acquisitis considerari potest, tamen ut ibi praecise consideratur in conceptibus communibus sensibilibus, hoc est ab ipsis sensibilibus abstractis; non enim consideratur ibi, ut objectum at fingibile per actum voluntatis, sicut in Theologia consideratur, et certum est, ut supra dixi, contra Gregorium quod de eodem objecto, ut diversimode considerato potest esse habitus practicus et speculativus. Et hoc est quod dicit Doctor parum supra in illa objectione, scilicet quod non est idem objectum habitus scientifici et ratiocinativi, quomodo idem objectum potest esse plurium habituum, tamen diversimode consideratum; idem tamen habitus non potest esse plurium objectorum, quia tunc idem dependeret a duobus objectis, quod est impossibile ut alias ostensum est.

COMMENTARIUS. (a) Ad aliud dico, etc. Ad quartum respondet Doctor, et primo dicit unum notabile, scilicet quod nobilitatis est inferiori attingere suum superius, etc. Et acci¬ pit ibi attingere pro ordinari, et sic sensitiva in homine, quia immediate ordinatur ad intellectivam, est nobilior sensitiva in bruto; potentia enim sensitiva exterior ordinatur ad sensitivam interiorem, et interior ad intellectivam, ideo intellectiva pro statu isto dependet a sensibus saltem occasionaliter, ut infra patebit d. 3. quaestA. et. sic illa sensatio est simpliciter nobilior, qu<e ordinantur ad nobiliorem operationem respectu potentiae nobilioris. Sequitur, quod illa cognitio erit nobilior quae ordinatur ad actum voluntatis, quam illa quae nullo modo ordinatur, quia actus voluntatis est nobilior, quia nobilioris potentiae hoc supponit ut verum. Et probat hoc subtiliter in 4. d. 40.

(b) Secundo dicit, quod Philosophus non ponit aliquam sHentiam esse conformem praxi, id est conformativam praxis voluntatis circa finem, quia posuit voluntatem circa finem habere tantum quamdam motionem naturalem sive quamdam naturalem inclinationem, et per consequens respectu illius non posuit scientiam directivam.

(c) Si tamen posuisset aliquam praxim circa finem. Vult dicere breviter, quod si Philosophus posuisset aliquam praxim circa finem ultimum, non negasset scientiam practicam respectu istius praxis esse nobiliorem speculativa scientia circa idem, puta si aliqua esset speculativa circa illa, circa quae est scientia moralis, non diceret istam speculativam esse nobiliorem morali scientia, etc.

(d) Ad probationem primam. Dicit Doctor quod illa est nobilior scientia, quae est gratia alicujus actus potentiae superioris se qualis est Theologia, quae est gratia praxis eliciendae a voluntate quae est nobilior intellectu. Illa vero quae est tantum gratia actus inferioris potentiae, est ignobilior illa quae est gratia sui, et hoc si illa quae est gratia sui sil nobilioris potenlise.

(e) Ad tertiam probationem de certitudine dicit Doctor duo. Primum, quod quaelibet scientia est respectu sui objecti, est aeque certa secundum proportionem, quia quaelibet resolvitur in sua principia immediata, et patet etiam supra quaesi, de subjecto Theologiae, quod scientia est certa et infallibilis notitia de objecto necessario per causam evidentem applicatam per discursum syllogisticum, et ideo quaelibet scientia est aeque certa, non est tamen aeque certa secundum quantitatem, id est quod una potest esse perfectior alia, illa enim quae est objecti perfectioris et certioris est certior. Et sic quia Philosophus posuit scientiam practicam tantum circa media ad finem, ut patet de praefica activa et factiva, et aliquam speculativam ponit circa ipsum finem et circa substantias separatas, ideo posuit aliquam speculativam nobiliorem et certiorem omni praefica ab ipso posita. Sed nos ponimus cognoscibile operabile, id est natum attingi per operationem quae est vera praxis esse maxime cognoscibile, quia ponimus Deum sub ratione Deitatis.

Ad ultimum respondet Doctor, quod haec est inventa propter necessaria intrinseca, non extrinseca. Nam haec docet moderari passiones et operationes, nec est inventa ad fugam ignorantiae, patet, quia quam plurima tradi potuissent in Scriptura sacra, sed haec eadem frequentius replicantur, ut inducatur auditor ad operationem eorum quae ibi persuadentur.

COMMENTARIUS. (a) Ad argumenta secundae quaestionis. Respondet Doctor ad primum, quod Philosophus tertio de Anima, loquitur de fine cognito, id est de objecto operabili cognito, et patet, quia intellectus ratiocinans sive discurrens, ratiocinatur propter finem cognitum et ut est principium demonstrationis, patet; nam prius cognoscit objectum operabile natum dare rectitudinem actus, quo cognito, accipit principia praefica ab illo ut cognito, et tandem a principiis discurrit ad conclusiones quae virtualiter includuntur in illo, et praecipue concludendo ex talibus principiis media necessaria quibus objectum operabile possit attingi; et sic tandem ratiocinantur a principiis ad media sive ad cognitionem mediorum, quae formaliter erit rectitudo praxis, qua attingitur objectum operabile ut prius cognitum, et sic patet quomodo practica differt fine, id est objecto operabili cognito a speculativa.

(b) Ad secundum, dicit quod practica non est gratia usus ut per se finis, sed objectum cognitum est per se finis praeficae. Objectum dico natum dare rectitudinem tali notitiae. Addit, quod ipsa practica habet aliquam habitudinem ad usum sive ad operationem, qua objectum possit attingi, sic quod usus sit per se objectum ejus, vel aliquid includens virlualiter ipsum usum. Si ponitur quod usus sive operatio, sive praxis sit per se objectum talis notitiae praeficae debet intelligi, ut talis operatio habet rationem objecti cogniti, non ut habet rationem causae finalis, id est quod scientia practica denominatur a praxi habente rationem objecti, sive a praxi ut cognita, non ut a praxi habente rationem causae finalis sive ut actu amata. Si vero ponitur objectum usus, quod melius et magis ad intentionem Doctoris videtur poni, patet quomodo denominatur ab illo ut objecto. Sequitur: Quale Philosophus non posuit esse aliquod ens nisi ens ad finem. Objectum enim scientiae praeficae ponitur tantum ens finitum et ordinatum ad finem, et sic usus praeficae tantum ponitur circa ens ad finem, et omne tale objectum est ignobilis ente speculabili, non tamen vult quod omne objectum speculativae sit simpliciter nobilius quolibet objecto praeficae; sed quod aliquod objectum scientiae speculativae est simpliciter nobilius, patet de ultimo fine et de substantiis separatis, ideo aliqua speculativa est simpliciter nobilior omni practica, cum praefica habeat tantum secundum Philosophum pro objecto ens ad finem.

Ad tertium dicit Doctor quod practica et speculativa habent diversos fines, loquendo de per se finibus infra genus cognitioms, quia habitus speculativus habet pro fine immediato actum cognoscendi speculativum; praclicus vero habitus habet actum practicum, id est quod habitus speculativus immediate ordinatur ad ipsam speculationem in se; practicus vero immediate ordinatur ad cognitionem praeficam quoo ultra ordinatur in praxim, et sic speculat!vas finis dicitur veritas, id est cogmtio, puta conclusionis dicitur finis veritas, speculativae ut est in simplici speculatione; finis vero immediatus praeficae est opus, id est cognitio quae immediate dirigit in opus. Sed isti fines non distinguunt primo, palet, quia habitus illi causantur ex similibus actibus; illi ergo actus habent primo ab objecto, quod dicantur praefici vel speculativi, et sic habitus illi primo distinguuntur per objecta, et sic patet solutio.

COMMENTARIUS. (a) Ad rationes pro opinione opposita. Nunc Doctor solvit argumenta facta ab Henrico quolib. 8. qusest. 1. quibus probat quod scientia praclica dicitur practica a fine, et non ab objecto, et illa argumenta ponuntur juxta tertium articulum ibi : Aliter dicitur.

Et primo arguit Henricus ibi: Arguitur etiam per rationes, etc. et deducit ad lioc inconveniens, quia si habitus diceretur practicus ab objecto, tunc de eodem objecto posset esse notitia practica et speculativa; patet, quia intellectus extensione fit practicus, quod non est verum nisi de eodem intellectu prius speculativo, et postea practico extenso ad opus.

Respondet Doctor ibi: Ad primam dico quod non potest esse circa idem, etc.

(b) Dicit quod Aristoteles posuit tres gradus intellectus. Primus est considerare speculabilia tantum. Secundus, considerare agibilia, puta sanitatem in se, non dictando prosequi, et hoc efficaciter. Licet enim cognitio sanitatis in se dictet voluntati ut velit sanitatem, nunquam tamen dictat efficaciter nisi dictet de mediis, non in universali, sed in particulari, ut patet a Doctore in 2. dist. 6. qusest. 2. et in 4. dist. 49. et in praesenti quaestione. Tertius, ut dicit, quando amplius extendendo se jubet prosequi vel fugere, et sic in isto tertio gradu dictat de mediis in particulari, quibus efficaciter voluntas potest attingere sanitatem; et cognitio, isto tertio modo, potest dici perfecte praclica; cognitio vero in secundo gradu licet sit vere practica, non tamen perfecte praclica, et quia ut sic, recedit a perfecte praclica potest dici speculativa, et hoc^est quod dicit.

(c) Concesso tamen, quod intellectus speculativus extensione fiat practicus, non est ad propositum, quia distinguendum est, vel aptitudinali extensione ut in secundo gradu; vel actuali ut in tertio gradu, quia utroque modo est practicus, licet completius in tertio quam in secundo, et sic negatur consequentia. Et quod dicit Doctor quod practicum et speculativum sunt differentiae accidentales intellectus, quia ut exposui supra, intellectus dicitur practicus, quia recipit notitiam practicam; et speculativus, quia recipit speculativam, et h:fic accidunt. Et quod dicit, quod practicum et speculativum sunt differentiae essentiales habituum et actuum, hoc debet sane intelligi, quia illae differentiae dicuntur essentiales, non quod sint de essentia habituum, ut supra patuit in secundo articulo, sed quia necessario consequuntur essentiam habituum, et necessario sibi insunt, primo per rationes essentiales, quibus practica et speculativa constituitur essentialiter in tali esse, aliter Doctor sibi contradiceret.

(d) Secundo principaliter arguit Henri- cus probando, quod de eodem objecto possit esse scientia practica et speculativa, ut patet de medicina quae dividitur in practicam et speculativam, et tamen est de eodem corpore sanabili.

Respondet Doctor ibi: Ad illud de medicina. Hic recitat opinionem Henrici quodlib. 6. qui dicit quod habitus universalis est speculativus, sed quando ex eo acquiritur habitus particularis, tunc tit praclicus.

Contra hanc responsionem arguit Doctor, quia sequeretur quod ex principiis speculativis posset sequi conclusio practica, quod supra improbatum est.

(e) Ideo aliter dicendum est. Nota hanc singularem responsionem, quomodo medicina possit dici speculativa et practica, et haec littera satis clara est.

(f) Ad aliud de bonitate et malitia. Hic Doctor dat triplicem responsionem ad ultimam rationem Henrici. Prima responsio patet hic et clarius supra, ubi declaravimus quod bonitas actus accipitur a fine inquantum habet rationem objecti. Et similiter secunda responsio patet hic et clarius supra, ubi declaravi de bonitate ex genere. Tertia tandem responsio est magis ad propositum, ut patet in littera.

(g) Contra istud arguit. Hic Doctor facit duas rationes speciales, quibus probat habitus non distingui per objecta, quia omne formaliter tale, est tale per aliquid intrinsecum sibi quidditative, sicut homo est formaliter rationalis per differentiam quidditativam; ergo habitus practicus erit formaliter talis per aliquam differentiam essentialem et intrinsecam, sed objectum non est intrinsecum habitui, ut patet. Modo quae sunt principia Constituendi formaliter sunt principia distinguendi formaliter; sed objecta non sunt principia constituendi intrinsece habitus; ergo nec principia distinguendi formaliter.

(h) Secunda ratio est, quod objectum Habitua non distinguit habitum nisi effective, pa- esse tet, quia habitus tantum habet esse ab ob- Affective! jeclo effective; ergo et tantum distinctionem ab ipso effective, quia eo modo quo aliquid dat esse, eo modo distinguit; si essentialiter, essentialiter; si accidentaliter, accidentaliter; si effective, effective, ut patet a Doctore in pluribus locis. Sed causae efficientes non distinguunt effectus specie, patet, quia causae specie distinctae possunt producere effectus ejusdem speciei, ut patebit infra dist. 2. parte 2. qusest. 2. ubi probat Doctor quod possunt esse duo effectus ejusdem speciei, quorum unus sit a causa aequivoca, puta unus mus a Sole, et alius a causa univoca, puta ab alio mure.

(i) Ad primum respondet Doctor quod 153 habitus habet illam aptitudinalem relationem per causam formalem et intrinsecam, et sic notitia practica distinguitur formaliter et quidditative a speculativa per suam entitatem quidditativam. Sed quia illam entitatem habet effective ab objecto, et per consequens et illam proprietatem, ideo ab objecto habet ut effective sive originative distinguatur a speculativo.

(k) Ad secundum dicit Doctor in sententia, quod quando sunt duae causae specie distinctae, sed univocae suis effectibus; et hoc vel univocatione completa, quando producit effectum similem in substantia, ut quando homo producit hominem, tunc homo productus est similis in forma, quia in humanitate et in modo essendi formae; quia sicut humanitas in qua est similitudo realiter existit in homine producente, sic realiter existit in homine producto; vel univocatione diminuta, quando effectus est similis in forma, sed non in modo essendi formae, ut quando domus extra similis domui in mente. Domus enim extra est suo modo a domo. intra, et sic conveniunt in domo quia dodextra mus m mente est domus, licet secundum a domo fiuid, et domus extra est domus simpliin,ra citer; differunt tamen in modo essendi, quia domus in mente habet tantum esse cognitum, domus vero extra habet verum esse reale. Et sic patet quomodo ibi est similitudo in forma domus, sed in modo essendi formae nulla est similitudo.

Dicit Doctor quod tales causae sicut specie distinguuntur, ita producunt effectus specie distinctos. Et tales causae semper sunt objecta specie distincta, quae producunt notitias specie distinctas; nam lapis ut praesens in ratione objecti intelligibilis, de qua infra dist. 3. quxst. 6. producit seipsum in esse cognito, quia producendo notitiam sui, producit seipsum in esse cognito, et sic lapis ut in ratione objecti intelligibilis est similis lapidi in esse cognito, quia uterque est lapis, licet extra sit lapis simpliciter et ut cognitus tantum secundum quid, et sic differunt in modo essendi. Et licet notitia sit absolute sumpta alterius speciei a lapide, tamen ut per ipsum dicitur lapis cognitus et specificatur ab ipso, dicitur effectus saltem diminute univocus.

Multorum opiniones recitassem in hac materia de Theologia practica aut speculativa, cum plurimae sint et variae; ne tamen studentium ingeniis fastidium ni¬ mia prolixitate afferrem, ea quae magis ad propositum faciunt perstringendo, prout potui, superflua sicco pede pertransivi.

Unde etiam quidam novus expositor primae partis S. Thomae dicit, quod Theologia est magis speculativa quam practica. Tum quia principalius agit de rebus divinis quam de actibus humanis. Tum quia agit de humanis actibus propter Dei speculationem, quia in speculatione consistit aeterna beatitudo, etc.

Sed hoc improbatum exstat a Scoto, ut patet in ista quaestione, nec egent alia nostra impugnatione. Et rationes Scoti satis evidentes sunt. Addit insuper ille expositor modernus, rationes Scoti non concludere Theologiam esse practicam, sed si valent, concludunt eam dumtaxat esse vel practicam, vel eminenter continere practicae rationem. Addit etiam quod non potest inferri, quod Theologia sit speculativa aut practica ut una contra aliam distinguatur, sed vel est speculativa et eminenter continens rationem practicae, vel est practica et eminenter continens rationem speculativae: haec ille. Sed ex rationibus Scoti luculentissime apparet positionem hanc non esse veram, nec ullo modo tali firmitate stare posse; tum quia ipse non solvit rationes Scoti. Dicta haec sufficiant pro dilucidatione hujus ultimae quaestionis. Et sic finis prologi.