COMMENTARIUS. (a) Pro intelligentia tituli quaestionis premitto aliqua.

Primo, quod differentia est inter rationem formalem gignendi et causam gignentem, quia primum dicitur principium quo suppositum vel singulare gignit; secundum dicit principium quod. Exemplum: Ignis calore calefacit, calor est ratio formalis calefaciendi, et dicitur principium quo. Ignis vero est causa calefaciens, et dicitur principium quod.

Secundum, pars intellectiva proprie sumpta tantum includit intellectum agentem et intellectum possibilem. Potest ergo titulus questionis intelligi, an pars intellectiva, videlicet intellectus agens simul, et intellectus possibilis vel aliquid ejus, id est, vel solus intellectus agens, vel solus possibilis sit ratio formalis totalis gignendi notitiam actualem cujuscumque objecti perceptibilis a tali potentia ? Loquendo de intellectu existente in corpore proprie dicimus: an intellectus sit principium quo gignendi sive ratio formalis, et suppositum sit principium quod gignit, ut in quarto exponam dist. 12. Loquendo vero de intellectu etiam nostro separato, talis intellectus potest esse principium quod, ut patebit in 4. dist. 45. et in quodlib quest. 9. et quest. 14. Et sic patet titulus questionis.

(b) Primum argumentum, quo probatur animam non habere activitatem respectu intellectionis, fundatur super dictum Philosophi 2. de Anima, text. com. 52. Manifestum, inquit, igitur quod no actu, sed potentia tantum, unde non sentiunt, sicut combustibile non comburitur ipsum a seipso sine combustivo, combureret enim seipsum, et nihil indigeret actu ignem esse. Vult di- cere quod si sensus esset activus, semper ageret sensationem absque quocumque extrinseco, sicut si combustibile esset combustivum, semper combureret seipsum. Et ibi Commentator: Sensus non est ex virtutibus activis que agun ex se, absque eo quod indigeant actione, que provenit ab eis motore extrinseco; sed quia sunt ex virtutibus passivis, que indigent motore extrinseco, et ideo non sentiunt ex se, quemadmodum combustibile non comburitur ex se absque motore etrinseco, scilicet igne, et quemadmodum combustibile si esset combustibile ex se. Si tunc possibile esset ut combureretur, sine igne extrinseco eistente in actu. Sic sensus si sentirent ex se secundum quod sunt virtutes active, tunc possibile esset, ut sentirent absque extrinseco. Haec ille. Ergo si anima intellectiva esset activa respectu intellectionis semper intelligeret, et ita sine objecto, quia esset optime disposita in recipiendo.

(c) Secundo arguitur ex tertio de Anima, dicit enim Aristoteles sic: Et est intellectus hic quidem talis in omnia fieri, ille vero in omnia facere sicut habitus quidem, et sicut lumen quodam enim modo, et lumen facit potentia existentes colores actu colores. Et alia littera habet sic: Oportet igitur ut in ea, scilicet anima, sit intellectus secundum quod efficitur omne, et loquitur de intellectu possibili. Et intellectus qui est intellectus secundumn quod facit in ipsum intelligere omnia, et loquitur de intellectu agente. Expresse ergo habetur ab Aristotele quod intellectus possibilis sit tantum passivus, et hoc idem a Commentatore. Vide ibi.

(d) Tertio arguit sic, quia si esset activus, sequeretur quod omnes intellectiones essent ejusdem speciei,quod est fal- sum. Probatur consequentia, quia actiones distinguuntur specie propter principia specie distincta; sed intellectus unus et idem numero, si poneretur causa activa intellectionis, esset causa activa omnium, cum non sit major ratio de una quam de alia, et sic omnes intellectiones essent ejusdem speciei.

COMMENTARIUS. (a) In ista questione est una opinio, que attribuit totam activitatem respectu intellectionis ipsi animce. Haec est opinio Henrici quodlib. 4. questione 7. Et in ista queestione tenebo hunc ordinem. Primo, adducam opiniones improbandas. Primo opinionem primam, et respondebo ad argumenta pro opinione illa. Deinde improbabo secundam, et respondebo ad argumenta pro illa opinione, et sic deinceps. Secundo principaliter exponam aliqua dicta Doctoris respondendo ad quaestionem; et tertio respondebo ad argumenta principalia. Primam opinionem improbat Doctor auctoritatibus et ratione, primo auctoritatibus.

COMMENTARIUS (a) Contra istam opinionem. Per has auctoritates Doctor intendit probare, quod pars intellectiva non sit totalis causa notitiae, sed etiam objectum concurrit saltem ut partialis causa, et auctoritates clare sunt in littera.

(b) Hoc etiam arguitur atione sic. Nota hanc singularem rationem, quam probat Doctor quod anima sive pars intellectiva non sit totalis causa intellectionis, et in ista ratione praemittit duo.

Primum, quod tantum sunt quatuor genera causarum per se ut patet 2. Physic. text. com. 28. que sunt materia, forma, efficiens et finis, que numerantur ab Aristotele, ubi supra sic dicente: "Uno quidem igitur modo causa dicitur, ex quo fit aliquid cum insit, sicut es statue et argentum phiale", et hec est causa materialis. Subdit: "Alio autem modo species et exemplum, hec autem ratio est ipsius quod quid erat esse", et hoc tangit causam formalem a qua principaliter et ultimate accipitur quod quid erat esse totius compositi. Subdit "textum com. 29." qui textus sic incipit: "Amplius unde principium mutationis primum, aut quietis est, ut consilians causa, et pater filii, et omnino faciens facti, et commutans commutari", et haec est causa efficiens. Et de causa finali statim sequitur: "Adhuc autem quemadmodum finis, hic autem est quod cujus causa, ut ambulandi sanitas,; propter quid enim ambulat ? dicitur ut sanetur". Iste etiam cause patent ab Aristotele 5. Metaph. text. com. 2. Et incipit textus ibi: "Causa vero dicitur uno quidem modo, ex quo fit aliquid in existente", et vide litteram. Et infra: "Omnes, inquit, cause dicte in quatuor cadunt modos manifestissimos". Et ibi Commentator exponit, quod omnes causee reducuntur ad hec quatuor genera.

Secundo supponit Doctor quod causa formalis, cum sit terminus alicujus productionis, est posterior efficiente et materia ut patet; finis vero si accipitur tantum in intentione, supple inquantum amatus et desideratus movet efficiens, est prior efficiente. Sed finis in re, qui principaliter intenditur ab agente, ut sanitas est simpliciter posterior; ubi ergo est agens perfectum et non impeditum approximatum materie dispositae, et omni impedimento amioto, si tale agens agat per modum naturae, de necessitate sequitur actio, cum ad actionem tantum illa requirantur a quibus dependet in esse

His praemissis Doctor per hanc rationem deducit opinionem ad manifestissimum inconveniens, videlicet quod si anima intellectiva est totalis causa intellectionis, de necessitate actu intelliget quodcumque objectum, cujus oppositum experimur. Et quod hoc sequatur, probatur sic: Activo naturali et totali, et passivo debite approximatis et non impeditis, de necessitate sequitur actio respectu cujuscumque. Activum naturale est totale activum, et passivum naturale eorumdem est receptivum. Ista propositio exposita est supra in quest. 1. prologi. Sed anima per HenriCum est totale activum respectu intellectionis cujuscumqve intelligililis, et ipsa eadem est principium passivum sive receptivum intellectionis cujuscumque intelligibilis, et ibi non apparet aliquod impedimentum cum ipsa anima sit perfectissime sibi presens; ergo poterit sequi cognitio cujuscumque intelligibilis absentis, imo nec aliquo modo existentis patet, quia intellectio tantum dependet in esse, et conservari a totali causa effectiva, et a subjecto receptivo cum sit accidens inherens, et sic patet littera. Et quod dicit ibi:

Non enim potest poni imperfectio alicujus cause in se retenta prima hypothesi, scilicet quod si tantum sunt quatuor genera causarum, et illae cause sunt sufficientes respectu effectus, stante hoc supposito, non potest poni imperfectio, nec cause effective totalis nec passive, Sequitur:

(c) Fugere tunc ad causam sine qua non, que requiratur ad hoc ut notitia gignatur. Quia forte diceret Henricus, et si objectum non concurrit effective ad intellectionem, concurrit tamen ut causa sine qua non. Dicit Doctor contra, quia hoc est asserere quod omnes per se cause non sunt sufficientes cause, quod est contra suppositum, sed requiritur aliquid aliud a quo res causanda dependet essentialiter, supple in esse; ergo non erunt tantum quatuor genera causarum, sed plura; vel si plura non ponantur, aliquid dependebit essentialiter ab aliquo in suo esse, quod tamen non est causa ejus, quod non est intelligibile, et sic patet evidentia rationis Doctoris.

In ista tamen ratione occurrunt aliqua dubia. Primum, quia statim videtur sequi quod anima semper intelligat seipsam, cujus oppositum experimur, et accipio unum dictum Doctoris in q. 2. presentis dist. videlicet: Causa naturalis non impedita producit effectum perfectissimum quem potest, sed anima intellectiva est totalis causa intellectionis sue, qua intelligit seipsam, patet, quia in hoc non est differentia inter animam cognoscentem seipsam, et Angelum cognoscentem seipsum, et tamen essentia Angeli est tota ratio formalis cognoscendi se, ut patet a Doctore in 2. dist 3. quest. 8. sequitur ergo quod ipsa anima (cum sit totalis causa cognitionis sui, et respectu aliorum tantum causa partialis,ut patet a Doctore praesenti quaestione) semper perfectius et immediatius cognoscet seipsam.

Dico, quod propositio ista, scilicet activo et passivo debet sic intelligi, quando activum est perfecte praesens praesentia requisita ad actionem, quia color est activus visionis, et tamen major preesentia potest impedire visionem; si enim actu applicaretur oculo, visio non causaretur, requiritur ergo presentia cum debita proportione. Sic dico in proposito, quod quamvis anima sit sibi perfectissime presens presentia entitativa, cum sit simpliciter eadem res, ex tali tamen praesentia non sequitur actio sive intellectio; requiritur ergo preesentia objectalis, qua sit praesens in ratione objecti intelligibilis, et talis praesentia pro statu isto non potest haberi, nec mediate, nec immediate, ut supra patuit quest. 3. presentis dist. ubi probatum est, quod pro statu isto nulla substantia immutat intellectum nostrum ad cognitionem sui. Et si anima aliquando sit presens intellectui proprio in ratione objecti intelligibilis, hoc non erit respectu conceptus proprii, sed tantum respectus conceptus communis sibi et sensibilibus, ut supra patuit quest. 3. presentis dist. Dico tamen, quod anima separata erit tunc totalis causa cognitionis sue, de quo alias.

Secundum dubium est in hoc, quod Doctor dicit, quod si anima est totalis causa intellectionis, puta lapidis, non requiritur objectwm ut causa sine qua non, hoc videtur esse contra ipsum Doctorem, quia posito quod voluntas sit totalis causa sui actus, quod forte tenere videtur, ut patet in 2. dist. 2. et dist. 27. non excludendo tamen causam primam, et tamen voluntas presupponit actum intellectus ut causa sine qua non, ut ipse videtur dicere in 2. dist. 25.

Preterea, ipse vult expresse quod cognitio intuitiva sit respectu objecti praesentis et existentis, ita quod talis notitia esse non potest nisi terminetur ad rem existentem, inquantum existens est; vel ad aliquid quod eminenter et virtualiter contineat illud, ut patet in primo, dist. prima, et dist. 8. quest. penult. et in multis aliis locis; et tamen talis praesentia et existentia non est causa oegni- tionis intuitive, patet, quia ratio formalis agendi est ratio quidditativa sive entitas quidditativa, ut patuit in questione immediate preecedenti. Si ergo actus voluntatis dependet ab actu intellectus et non ut a causa effectiva, sequitur vel quod non erunt tantum quatuor genera causarum, vel quod aliquid dependebit ab alio quod non est causa ejus, ut ipse arguit contra Henricum. Et hoc idem dico de notitia intuitiva.

Respondeo, quod ratio Doctoris contra Henricum est evidentissima, et iste instantiae nihil concludunt contra Doctorem. Et quod dicitur de voluntate, non est simile; tum, quia voluntas est potentia essentialiter posterior intellectu in operando, necessario enim presupponit operationem intellectus; et ideo posito quod sit totalis causa sui actus, tamen non potest illum immediate producere circa aliquod objectum, nisi intellectus prius cognoverit illud. Intellectus vero, ut intellectus circa objectum intelligibile non praesupponit actum alterius potentie circa tale objectum. Et de hoc vide, que exposui super 2. dist. 42. quest. 1. quomodo scilicet voluntas preexigit necessario cognitionem, hoc idem vide in expositione quodlibet.

Dico secundo, quod si voluntas posset habere actum suum circa objectum, nullo actu alterius potentiae praesupposito, ita posset causare volitionem illius objecti si esset absens, sicut quando est praesens, quia ipsa voluntas esset totale activum respectu volitionis et receptivum ejusdem.

Ad aliam instantiam, dico primo quod existentia objecti, et approximatio ejusdem in esse existentie requiritur, ut dis positio necessaria respectu notitie intuitivae, quia natura lapidis etsi sit ratio formalis producendi notitiam intuitivam, non tamen erit actu ratio formalis alicui supposito nisi actu existat, ut patuit in questione immediate precedenti. Et ideo dixi: Activo et passivo debite approximatis et non impeditis, quia Doctor dicit in 2. d. 26. quod notitia intuitiva et abstractiva differunt specie propter aliam et aliam presentiam objecti, non quod illa presentia objecti sit ratio formalis agendi, sed natura ipsa est ratio formalis, licet aliter et aliter praesens sit ratio formalis producendi alium et alium effectum; hoc idem in 3. dist. 31. ubi vult quod fruitio in via, et fruitio in patria differant specie, propter aliam et aliam presentiam objecti fruibilis, hoc idem in 4. dist. 49. et in quodlib. Et sic posito quod objectum sit partialis causa cognitionis, aliter tamen et aliter quando est in se praesens, et quando est presens in specie intelligibili, quia, ut in specie intelligibili, est tantum natum causare notitiam sui abstractivam, ut vero in se preesens, est natum tantum causare immediate cognitionem sui intuitivam. Si vero ponatur objectum nullo modo esse causa intellectionis, sed tantum ipsa anima intellectiva, argumentum Doctoris stat in suo robore, quia cum ipsa sit totalis causa et perfecte presens, et nullum appareat impedimentum, posset habere ex se cognitionem cujuscumque objecti, sive intuitivam, sive abstractivam, sive objectum sit, sive non sit.

(d) Per hoc etiam improbantur diversi modi, etc. Quomodo salvabitur, quod ipsum, supple objectum, necessario requiratur, nisi ponendo quinque genera causarum ? vel nisi ponendo aliquid dependere ab alio in suo esse cujus tamen non sit causa, quod est manifeste falsum. Et sic patet evidentia hujus rationis, non enim patet necessitas objecti ut requisiti ad intellectionem, si anima intellectiva est totalis causa intellectionis. Et si aliquando praeter causas aliquid requiritur, hoc erit propter indispositionem agentis vel passi. Exemplum, ignis est causa effectiva ignis producendi in materia ligni, et si lignum sit humidum, dicimus quod siccitas vel caliditas, est causa sine qua non respectu ignis producendi; non quod ipsum attingat, sed quia ignis non posset ipsum producere nisi praemissa dispositione in ligno; sed quando agens et passum sunt optime disposita, non requiritur talis causa sine qua non, sive dispositio. Cum ergo intellectus sit per se totalis causa intellectionis, et optime dispositus ad agendum, et ad recipiendum intellectionem; ergo, etc.

Si dicas, quod non potest intelligere, puto lapidem nisi lapis sit preesens; ergo ex hoc sequitur, quod objectum erit causa saltem partialis. Causam enim naturalem hoc modo probamus aliquid causare, quia quando est presens sequitur effectus, et quando est absens non sequitur, sicut ignis est causa caloris in ligno, quando est presens, quia tunc lignum calefit, et quando est absens lignum non fit calidum, nam nihil aliud videmus, nisi talem praesentiam, sic in proposito de objecto.

Si iterum dicatur: Nonne requiritur praesentia multorum objectorum ad hoc ut intelligantur, et tamen non movent nec causant intellectionem, ut patet de relationibus realibus et intentionalibus? De ratione enim objecti etiam secundum Doctorem et alios sequentes viam Doctoris, est principaliter terminare actum intellectus, et quod sit effectivum actus accidit sibi.

Dico, quod intellectus non potest esse causa totalis cognitionis alterius entis, non contenti in eo essentialiter vel virtualiter. Et licet multa entia non sint secun- dum se motiva intellectus, tamen sic continentur in aliquo objecto, quod esset impossibile intellectum habere cognitionem illorum nisi objectum continens partialiter moveret intellectum, cognitionem illorum, causando. Non ergo absolute requiritur ut terminativum ante actum intellectus, quia prius est actus intelligendi in se causatus quam intelligatur terminari ad objectum, ut patet a Doctore in quest. 13. Quodlib. ubi vult quod actus intelligendi sit entitas absoluta, et prior relatione, que fundatur in illo et terminatur ad objectum, vide ibi. Prius enim aliquid est in se tale quam habeat respectum ad aliquid aliud, ut supra patuit quest. 5. de illa participatione passiva contra Henricum. Patet etiam in simili in dist. 2. qucest. 1. contra positionem Thome, dicentis quod forma finitur per materiam, ubi sic dicit: Qucecumque essentia absoluta finita, in se est finita, ut preintelligitur omni comparatione sue ad aliam essentiam, sic in proposito, actus intelligendi absolute, prius in se est talis, ut preintelligatur omni comparatione ad aliud.

Si dicatur, posito quod lapis sit perfecte praesens intellectui in propria existentia et presentialitate propria, et quod nullo modo sit activus sue cognitionis, nec eminenter secundum suam entitatem contineat in intellectu, nonne intellectus cognoscit ipsum intuitive ?

Dico quod non, quia cognoscere aliquid, est formaliter habere cognitionem illius. Unde Doctor infra sic ait: Formaliter autem intelligimus intellectu inquantum intellectus recipit intellectionem, quia si causat eam active, non tamen dicor intelligere intellectu inquantum cau sat, sed inquantum habet intellectionem ut formam; habere enim qualitatem es esse quale, et ita intellectum habere intelle ctionem, sive recipere (quod idem est) est ipsum esse intelligentem. Nos igitur intelligimus intellectu inquantum intellectus recipit intellectionem; ideo Philosophus loquens sic de intellectu 3.de Anima, text. 2. dicit intelligere est pati, et necesse habuit dicere ipsum esse passivum; et quod intelligere est quoddam pati, hoc est, quod intellectio inquantum est quoddam quo formaliter intelligimus, est forma quedam recepta in intellectu, non autem intelligimus ea,inquantum est quid causatum ab intellectu, si causatur ab eo. Nam si Deus eam causaret, et eam intellectui nostro imprimeret, non minus ea intelligeremus; oportet ergo prius ipsam cognitionem esse in se causatam, quam includat respectum ad aliud.

Si dicas, quod quando lapis est sic presens, tunc cognoscitur. Dico, quod est evidens signum ipsum lapidem esse partialem causam talis cognitionis. Et bene nota, quae dixi in ista ratione, quia ex his poteris multa solvere.

COMMENTARIUS. (a) Contra istam opinionem. Hic Doctor improbat opinionem istam multis rationibus. Et primo deducit ad hoc inconveniens, quod in parte intellectiva (ut intellectiva comprehendit intellectum agentem et possibilem), nulla erit ratio formalis agendi respectu intellectionis; quod videtur valde inconveniens, quia tantum phantasma se haberet effective respectu intellectionis, que est operatio propria intellectus; vel si sit ibi efficientia aliqua (praeter efficientiam phantasmatis) per quam effective fiat irradiatio, vel illustratio super phantasmata, illa erit precise ipsius Dei, qui creavit tale lumen in intellectu possibili; nam isti ponunt intellectum agentem esse effectum lucis increatae, et sic est quoddam lumen creatum a luce increata. Et sic sequitur, vel quod Deus agit immediate ad intellectionem quamcumque, quia illustratis phantasmatibus effectu lucis increate, sequitur intellectio objectorum, et si talis intellectio nullo modo est ab intellectu, sequitur vel quod immediate erit a Deo, vel tantum a phantasmate illustrato, et sic tota pars intellectiva esset privata omni operatione propria; et sic nec intellectionem, nec volitionem aliquam posset causare, quod est absurdum, cum a natura inferiori non negetur, quin sit activa operationis vel actionis sue proprie, et natura nobilior dignificanda est, ubi non apparet contradictio et impossibilitas.

(b) Item secundo ex ista opinione. Hic arguit Doctor deducendo ex dictis Goffredi ad hoc inconveniens, scilicet quod Angelus non posset habere intellectionem no- vam, quantumcumque habeat objecta multa presentia habitualiter, puta per species intelligibiles, patet, quia secundum Goffredum agens et passum sunt distincta subjecto; modo intellectus Angeli habentis plures species intelligibiles, per quas objecta sunt presentia habitualiter, non distinguitur subjecto ab illis speciebus, ut patet, ergo non possunt agere in intellcctum Angeli causando aliquam notitiam novam, quod est inconveniens. Sed forte diceret ipse, quod est mere creditum, Angelum posse habere novam intellectionem.

(c) Tertio si phantasma. Pro intelligentia hujus littere nota, quod assensus intellectus quamvis sit actus intellectus simplex et incomplexus, dicitur aliquando verus, et est quando assentit complexo vero; aliquando falsus, et est quando intellectus assentit complexo in se falso; aliquando assentit alicui complexo assensu vero, ut quando assentit huic quod homo est risibilis; aliquando assentit eidem assensu falso, puta quando assentit illi ut vero vel ut falso, vel dissentit. Cum ergo phantasma vel relucens in phantasmate, agat secundum ultimum potentiae sue, semper causabit assensum verum; vel semper causabit assensum falsum, et sic de eodem non poterit esse aliquando assensus verus, et aliquando assensus falsus, cujus oppositum experimur in multis, et sic patet littera.

(d) Item quando dicitur, quod intellectio secundum Philosophum est actio maens intra. Si contra opinionem istam arguatur deducendo ad hoc inconveniens, quod tunc intellectio esset subjective in objecto, quia actio est in agente.

Respondet Goffredus dicens, quod licet intelligere Grammaticaliter significet active, et intelligi passive, tamen secundum rem intelligere est passio, et quod intelli- gitur est agens, et patet littera.

(e) Contra, Philosophus distinguens actionem a factione. Et nota, quod secundum Philosophum distinguitur actio a factione propter diversa principia, loquendo de actione pro re producta, et de factione pro re facta, non autem de actione respectus et factione respectus, quia ut sic, non distinguuntur propter diversa principia cum utraque sit in subjecto, scilicet factio in faciente,et actio in agente; sed res acta, puta intellectio et omnis operatio, tam intellectiva quam sensitiva, semper est in potentia agente; res vero facta, ut forma artificialis vel naturalis, recipitur in alia materia quam in faciente, ut patet de igne respectu ligni in quod producit calorem, vel formam substantialem ignis; actio ergo et factio distinguuntur propter distincta principia receptiva. Si ergo intelligere esset realiter passio (cum passio non recipiatur proprie in agente, sed in passo), factio et actio non differrent propter diversa principia receptiva, cum utraque reciperetur in passum extra agens, et sic patet littera.

(f) Item habitus. Hic Doctor arguit contra principale intentum, probando quod objectum non si totalis causa intellectionis, et intellectus sit tantum potentia receptiva, et arguit quodammodo inquisitive, quia certum est apud omnes, quod multi habitus ponuntur in intellectu, quibus intellectus faciliter, prompte et expedite operatur; ergo disponunt ipsum intellectum, non ad patiendum(cum sit optime dispositus ad recipiendum quamcumque intellectionem, ut ab omnibus conceditur), ergo ponitur habitus ut disponat intellectum ad agendum; ergo sequitur, quod respectu intellectionis habebit aliquam activitatem. Sed de hoc prolixius tractatur infra d. 17.

(g) Item quomodo causabuntur intenti- ones Logice. Si ergo secunda intentio sit a phantasmate, (cum tantum sit causa realis) sequitur quod nulla intellectio causabit intentiones Logicas, quia intellectus nullo actu suo poterit conferre unum objectum ad aliud, quae collatio causat secundam intentionem. Et hoc dictum potest habere plures sensus. Primus, quod si intellectus non habet in potestate sua intellectionem objecti, nec etiam habebit in potestate sua actum, quo comparat unum cognitum ad aliud, cum talis intellectio necessario preexigatur actui comparativo. Sicut etiam Doctor arguit de voluntate, que si non habet in potestate sua actus intellectus, quod etiam non habebit in potestate sua actum discurrendi ab uno ad aliud, vide in 2. distinct. 42. questione 1. Sed in proposito patet quod intellectus causat actum comparativum, quo comparat unum objectum cognitum ad aliud; ergo etiam causat actum cognoscendi, etc. Secundus sensus est, si intellectus est vere activus actus comparativi, erit etiam activus actus intelligendi. Et cum dicit, quod intentio causatur ab intellectione, non accipitur hic intelligere proprie, quo objectum intelligitur, sed accipitur pio actu intellectus comparativi, nisi dicatur quod actus comparativus sit intellectio, quod non videtur.

HIic tamen nota, quod secunda intentio non proprie causatur, nec ab intellectu, nec ab aliquo actu intellectus, cum omnia talia causent naturaliter et secundum ultimum potentie, et omne causatum a re ut res est, erit necessario reale, et hoc etiam patet in littera; accipitur ergo hic causari pro derelinqui, nam quando intellectus actu suo comparat unum cognitum ad aliud, statim resultat quaedam relatio rationis, sicut etiam, positis duobus albis, statim resultat ex natura rei similitudo realis; sic posito actu collativo intel- lectus comparantis unum cognitum ad aliud cognitum,statim resultat talis relatio rationis. Sed esset bona difficultas, quod esse habet secunda intentio, posito quod ipsa non recipiatur nec in objecto nec in intellectu, de hoc in Universalibus. Sequentia clara sunt.

COMMENTARIUS. (a) Tertia opinio. Hec est opinio Henrici, quodl.. q. 14. qui dicit quod intelligibile, ut simpliciter presens intellectui non per speciem intelligibilem, sed per phantasma ut illustratur ab intellectu agente est in intellectu possibili ut in memoria; ut autem immutat ad actum intelligendi est in eo ut in intelligentia, cujus notitia terminatur in ipsum objectum. Et quantum ad ista duo intellectus est passivus, id est, quod objectum ut relucens in phantasmate est in intellectu possibili ut in memoria, sive est praesens intellectui possibili ut in memoria sive ut pars memoria. Nam ut sic, movet intellectum ad cognitionem confusam, et sic intellectus patitur ab illo realiter, quia recipit ab objecto cognitionem confusam. Ut autem immutat ad actum intelligendi, et hoc tantum intentionaliter est in intellectu possibili ut intelligentia, id est, est praesens intellectui possibili, ut informato illa cognitione confusa, quia tunc talis cognitio terminatur ad ipsum objectum. Et hoc modo patitur etiam intellectus ab objecto intentionaliter tantum. Et quid sit pati intentionaliter, vide supra in quaestione immediate precedenti, ubi declaravi hoc.

Deinde addit Henricus, quod intellectus factus in actu primo, id est, ut habens co- gnitionem confusam objecti, naturali acumine suo potest suffodere et discurrere in unoquoque quid sit, componendo, dividendo, ratiocinando, et sic inquirere quid respectu intellectus simplicis, id est, notitiae incomplexae distincte, et propter quid respectu complexe, ut respectu conclusionis simplicis. In isto discursu intellectus inquantum discurrit est activus, inquantum tamen concipit est passivus.

Iste idem istam positionem de passione, etc. Et littera stat in hoc, quod Henricus quodl. 3. quest. 6. videtur dicere, quod phantasma sive objectum relucens in phantasmate, tantum inclinat intellectum possibilem, et excitat, quo excitato causat notitiam confusam, et patet littera.

(b) Contra, neutra istarum. Hic Doctor improbat Henricum quantum ad hoc, quod dicit quod intellectus factus, in actu secundum notitiam primam confusam, est activus notitie distincte. Et quaerit Doctor, aut est activus virtute sui, aut virtute notitie confuse? Si virtute sui, non videtur rationabile quod aliqua causa possit esse activa respectu perfectioris in aliqua specie, et nullo modo possit esse causa activa respectu imperfectioris ejusdem speciei. Et addit in eadem specie, quia non sequitur absolute, si aliquid est causa perfectioris, quod possit esse causa imperfectioris, ut patet, quia agens naturale est causa forme substantialis, que est perfectior materia, et tamen non potest esse causa materiae; sed si potest causare perfectius in aliqua specie, potest etiam causare imperfectius in eadem specie. Cum ergo in proposito intellectio confusa, et distincta ejusdem objecti videntur alibi esse ejusdem rationis, quia ejusdem objecti; ergo.

Adverte tamen, quod non sequitur absolute quod notitiae dicantur ejusdem rationis, quia ejusdem objecti, quia statim sibi contradiceret, quia in secundo vult expresse distinct. 25. et alibi, quod cognitio intuitiva et abstractiva differant specie, etiam respectu ejusdem objecti. Sic ergo intelligitur,quod duae notitiae abstra-

ctive sunt ejusdem speciei, quando sunt ejusdem objecti non in se presentis, sed in aliquo repraesentativo. Si autem dicas, quod respectu secundae notitiae, scilicet distinctae, intellectus est activus virtute notitiae confusae, contra hoc arguit Doctor, quia tunc sequeretur, quod imperfectius esset ratio formalis producendi perfectius, quod est impossibile. Hec etiam opinio retractata est, et supra improbata dist. 2. part. 2. et dist. 3. quest. 6. Improbatur etiam infra dist. 26.

(c) Opinio etiam retractans non videtur esse vera, etc. Si nihil, non magis inclinatur intellectus nunc ad intelligendum objectum, quam prius inclinabatur; si aliqua, aut illa forma est actus intelligendi, et tunc oppositum opinionis eorum, quia objectum causabit actum, quod ipse negat retractando positionem primam; aut illa forma est aliquid prius actu intelligendi, ut species intelligibilis recepta in intellectu possibili, quam tamen negant, ut supra patuit in questione immediate praecedenti.

(d) Item in causis ordinatis inferior non inclinat swperiorem, sed e converso, sed intellectus ,est causa superior quam species alicujus objecti, patet, quia intellectus utitur magis specie objecti, quam e contra; sicut etiam dicimus, quod potentia est causa superior habitu, posito quod habitus sit causa activa actus, quia utitur habitu non e converso, ut patet infra dist. 11. ergo objectum relucens in tali specie non inclinabit intellectum.

COMMENTARIUS. (a) Quinta opinio. Haec est Divi Thome in 1. parte summe, quest. 85. art. 2. qui vult quod species intelligibilis sit ratio formalis gigendi notitiam actualem, ita quod intellectus tantum passive se habet. Et hanc positionem probat auctoritatibus et rationibus. Primo auctoritate Commentatoris 3. de Anima, cap.. circa principium, paulo ante positionem Theophrasti et Themistii: Intellectus se habet ad formas universales, sicut materia prima ad formas individuales. Et alibi: Anima nostra est infima in genere intelligibilium, sicut materia in genere entium. Et 3. de Anima,text. com. 2. Intellectus ante habitum est in potentia essentiali, sicut materia ante formam. Hoc idem 8. Physic. text. com. 22. et 3. de Anima: Intellectus nihil est eorum, que sunt ante intelligere. Dico autem intellectum, quo opinatur, et intelligit anima, et hoc nihil aliud est actu eorum, que sunt ante intelligere. Et ibi Commentator scilicet 3. de anima com.. Et intendo, inquit, per intellectum virtutem anime que dicitur intellectus vere, non virtutum que dicitur intellectus large, scilicet virtutem imaginativam, sed virtutem qua distinguimus res speculativas, et cogitamus in rebus operativis futuris. Et infra: Definitio igitur intellectus materialis sive possibilis, est illud quod est in potentia ad omnes intentiones formarum materialium universalium, et non est in actu aliquod entium antequam intelligat ipsum: hec ille.

Ex omnibus istis auctoritatibus concluditur potentia intellectus respectu intelligibilis esse pure potentialis, et quod est pure potentiale, non est principium activum alicujus actus, nisi informatus aliqua forma, et tunc principium formale erit forma.

(b) Arguitur ulterius. Deinde probat Divus Thomas suam positionem per rationem, et littera sic exponitur: Faciens dicitur assimilari facto primo fundamentaliter, quando ratio faciendi fundamentaliter est similis termino formali rei factae. Exemplum, ignis facit ignem in materia ligni, nam forma ignis in igne (que est ratio formalis agendi vel faciendi) est similis formae ignis recepte in materia ligni. Secundo faciens dicitur assimilari facto formaliter, scilicet per factionem que est respectus; et tali factioni competit talis similitudo non ex se, sed a ratione formali, id est, quia talis factio respectus est talis formae, ideo per illam faciens assimilatur facto. Sic dico de actione, quod per ipsam assimilatur objecto, modo praedicto de factione; cum ergo intellectio sit similis objecto, sequitur quod ratio formalis, quee erit ratio agendi, erit illa forma per quam agens assimilatur objecto, circa quod est talis actio, et illud videtur species intelligibilis. Et cum dicit, et ita illa similitudo erit formalis ratio agendi, accipit similitudinem fundamentaliter pro forma.

(c) Ad hoc etiam adducitur. Adducit Thomas aliam rationem, qua probat quod intellectus sit tantum passivus respectu intellectionis. Et ratio stat in hoc: Nullum agens indeterminatum potest in aliquam actionem determinatam circa objectum determinatum nisi determinetur aliunde, intellectus est de se indeterminatus ad omne intelligibile et ad omnem intellectionem; ergo ad hoc quod intelligat aliquid, requiritur determinatio aliqua, et illa determinatio erit species intelligibilis; erg0, etc.

COMMENTARIUS. (a) Sexta opinio. Haec est opinio AEgidii, Quodlib. 3. quest. 12. et 13. qui dicit quod notitia actualis genita, sive in sensu sive in intellectu, est species. Et ratio formalis gignendi notitiam actualem est ipsum objectum, vel aliqua species in virtute objecti; sic intelligendo, quod quando objectum est in se presens, ab eo causatur immediate notitia, que est species intelligibilis; quando vero non est presens in se, sed in specie intelligibili, tunc una species intelligibilis causatur ab alia.

(b) Hoc idem secundo probatur per Philosophum 2. de Anima, text. com.138. Dicit enim ibi Aristoteles: Sensibilis autem actus et sensus idem est wnts, esse autem ipsorum non idem; et ibi Commentator: Actio, inquit, sensibilis ex anima in movendo sentiens, et actio sensus que est in sentiente, scilicet qualitas qua sentiens, qualitates in movendo etiam virtutem visionis, est eadem actio; licet modus esse sensibilis extra animam differat a modo sui esse in sentiene, verbi gratia, quod sonus qui est in actu extra animam, ita movet instrwmentum auditus, sicut auditus qui est in actu movet virtutem auditus. Et vide litteram.

COMMENTARIUS. (a) Conclusio istarum duarum opinionum ultimarum improbatur per qaedam argwmenta facta contra opinionem secundam, que opinio atlribuebat totam activilalem objecto, ut supra patuit. Et littera patet usque ibi: Sed contra secundam opinionem arguitur specialiter, quod ipsa sit falsa, tam in sensu quam in intelleclu, quia tunc medium diceretur videre, si species sensibilis et visio essent idem, quia species sensibilis etiam recipitur in medio. Nec valet dicere, quod species in medio et in organo sunt alterius rationis, quia receptiva sunt alterius rationis, quia albedo in lapide et in equo sunt ejusdem rationis, et tamen equus et lapis differunt specie. Tum etiam, quia in oculo cceco, manente tamen sic mixto, ut prius causatur species, et tamen non videt, Similiter in oculo dormientis, alias non excitaretur ab excellenti sensibili praesente. Et tota ista littera clara est.

COMMENTARIUS. (a) Ad questionem respondeo. Nunc Doctor respondendo ad queslionem declarat intentionem suam, videlicet quod intellectio causatur ab intellectu et ab objecto, ut a duabus causis partialibus. Et primo dicit quod objectum non est totalis causa intellectionis, sicut supra expositum est; et ad hoc adducit unam specialem rationem, quia si objectum esset totalis causa, non posset salvari imago in mente ut mens est, quia nihil ipsius mentis haberet rationem parentis, accipit enim hic mentem pro ipsa anima intellecliva; et vult quod in mente ut mens est, sit imago Trinitatis, ut patet per Augustinum 14. de Trinit. quia meminit sui, cognoscit se, et diligit se. Quaero ergo a quo ipsa cognilio est causala? Si dicis, quod non ab ipsa anima vel a parte intellectiva anime, sequitur quod in ipsa non sit imag0, quia tunc non erit ibi prima pars imaginis, que est parens, que representat Patrem, in quo est summa ratio parentis; ergo anima concurrit active ad intellectionem. Sed de hoc prolixe patebit quest. wll. presentis dist. et in 2. dist. 16.

(b) Nec tota causa intellectionis est anima intellectiva. Propler rationes factas contra opinionem primam, et ultra illas assignat etiam aliquas speciales.

Prima, quia si objectum non esset aliquo modo causa activa intellectionis, tunc actus intelligendi non esset similitudo objecli, quod patet, quia cognitio talis est determinata similitudo talis objecti, et repugnat sic, quod sit similitudo alterius objecti. Sequitur ergo, quod ipsa in essendo habeal esse, saltem partialiter a tali objeclo, nam ex quo intellectus ex se uniformiter agit circa quodcumque objectum, non videtur quod possit dari uni actui intelligendi, quod sit similitudo magis unius objecti quam alterius. Sicut ergo species sensibilis, puta albedinis, sic est similitudo albedinis, quod non potest esse similitudo nigredinis, et hoc habet ab albedine causante ipsam speciem sensibilem; sic videtur impossibile, quod unus actus intelligendi sil sic determinala similitudo alicujus objecti, quod nullo modo alterius, et non sit causalus ab objecto dante sibi tale esse.

Et nota, quod actus intelligendi non dicitur similitudo objecli in essendo, sed tantum in repraesentando, differenter tamen a specie intelligibili, quia aliter aclus intelligendi est simililudo objecti, et aliter species intelligibilis, ut exposui in questione de specie intelligibili, in responsione ad quaestionem.

Si dicatur: Nonne actus intelligendi abstractive causatur a specie intelligibili,et non ab objecto relucente in tali specie ? Dico, quod sic. Quomodo ergo actus intelligendi erit similitudo ohjecti, ex quo non causatur ab illo ? Dico, quod sufficit quod sit causatus a specie intelligibili supplente vicem objecti, precipue cum ipsa sit talis nature, quod habet- causare actum inlelligendi similem objecto cujus est species; est enim species intelligibilis causa delerminati aclus delerminate representantis precise tale objectum.

Secunda ratio est ibi: Nec distingueretur essentialiter propter distinctionem objecti.

Pro intelligentia hujus littere, nota quod duplex est distinctio essentialis, sive

aliqua dicuntur essentialiter distingui dupliciter. Uno modo formaliter et quidditative, ut homo et asinus dislinguuntur essentialiter per rationes formales distinguendi, que sunt de intrinseca ratione illorum, ut homo per rationale, et asinus per irrationale. Alio modo extrinsece et originative, sicut homo et asinus dicuntur distingui essentialiter per causas effectivas essentialiter distinclas causantes aliud et aliud esse; quando ergo cognitio hominis et cognitio asini dicuntur distingui essentialiter per hominem et asinum, tanquam per duo objecta specie distincta, non potest dici quod talis distinctio sit ab objectis ut tantum terminativis. Tum, quia objectum ut terminativum est posterius actu intelligendi ad quem terminatur, accipiendo objectum terminativum ut includit respectum quo aclu terminat, et tunc non dislinguerentur proprie essentialiter, sed lanlum per aliquid posterius. Tum, quia de rigore sermonis aliquid distingui essentialiter per alia, vel est propter distinclas rationes essentiales in eis, vel propter distincta principia essentialiter nala causare essentialiter distincta. Si ergo iste cognitiones distinguuntur essentialiter per objecta, hoc erit tantum, quia illa objecta nata sunt causare tantum distinclas cognitiones essentialiter.

Tertia ratio est ibi: Nec esset simpliciter perfectior, etc. Et ratio est clara in littera.

Sed in ista ratione occurrunt aliquae difficultates. Primo, quia diceretur quod cognitio hominis esset nobilior cognitione lapidis, quia esset distincta specie a cognitione lapidis, et nobilior species ex sua ratione formali, species enim se habent ,sicut numeri, ut patet 8. Met. t. c. 25.

Dico, quod si distinguerentur specie, inquantum producuntur ab anima ut a totali causa, tunc quero a quo habent ut distinguantur sic? non quia terminantur ad diversa objecta, cum prius sint in se talia quam intelligantur terminari. Aut ideo distinguuntur specie, quia anima habet virtutem posse producere intellectiones objectorum species distinctas, et hoc non, quia tunc, vel omnes simul produceret vel nullam, patet, quia quando agens est dispositum et materia disposita, si est agens naturale, statim sequitur actio. Sed anima, per le, est talis causa et disposita, et ipsa etiam est passiva sive receptiva, et optime disposita, et respectu omnium intellectionum; ergo omnes intellectiones producibiles simul erunt producte, vel nulla, cum non sit major ratio de una quam de alia; si enim agens non potest simul producere distincla, puta ignis diversos ignes, hoc est, quia simul non habet materiam dispositam ad recipiendum; et si haberet decem materias eque dispositas et equaliter sibi presentes, vel simul produceret decem vel nihil, quia non essel major ratio de uno quam de alio; sequeretur etiam, cum sit activa mere naturaliter et passiva oplime disposita, etiam respectu infinitarum intellectionum, quod simul intelligeret infinita, ut potest deduci ex his que supra dixi dist. 2. quest. 1. ubi probatur infinitas Dei.

Secunda difficultas est ibi: De dicto Philosophi, quod felicitas est in speculatione. Hoc non probat cognitionem esse nobiliorem, quia causata a nobiliori objecto. Tum quia substantia separata non movet intellectum nostrum pro statu isto, de alio autem statu dubitavit Aristoteles. Tum quia tantum cognoscimus de illis communia nobis et illis, ut supra patuit in quaest. 1. prologi, et praesenti dist. quest. 1. et cognitio illorum communium tantum causatur a sensibilibus, ut supra patuit praesenti dist. quest. 1. 2. et 3. et sic non sequitur ista nobilitas propter causalitatem objecti, cum illud sit tantum sensibile. Si autem loquamur de statu alio, adhuc non sequitur, quia felicitas maxime nobilissima erit in speculatione primae substantiae, et illa non movet aliquem intellectum preter divinum, ut probat Doctor q. 14. quodlib.

Dico salvo semper meliori judicio, quod phantasma, pula entis in actu entis absoluti, ut pula phantasma albedinis causat una cum inlellectu agente speciem intelligibilem albedinis, et coloris, et qualitatis, et actus, et absoluti, et entis, ut supra exposui q. 1. presentis dist. 2. q. 2. Similiter phantasma alicujus primi in alio genere causat similitudinem alicujus primitalis et superiorum. Similiter phanlasma alicujus boni causat speciem intelligibilem boni talis naturae specifice et ultimo omnium superiorum, et sic de aliis. Et nota, quod species intelligibilis entis in se et primitatis, et bonitatis (cum non necessario includant imperfectionem, cum possint stare cum infinitate) potest dici nobilior specie intelligibili albedinis, que de necessitate includit imperfectionem; species ergo intelligibilis entis ( supponendo quod habeat speciem intelligibilem propriam) sic causat partialiter cognitionem abstractivam entis, quod non posset alia species intelligibilis causare; et similiter species boni, et primi, el actus, et conjungendo ista simul causant cognitionem partialiter, puta entis primi, actus primi, summi boni, et sic de aliis, et sic concurrunt plures causae partiales. Si ergo tota cognitio essel ab anima, una cognitio non esset nobilior alia.

Dico secundo, quod si felicitas consistat secundum Aristotelem in speculatione substantiarum separatarum, et hoc quoad propria ipsarum; si ille non concurrerent active, dando talem perfectionem cognitioni, cognitio illarum non esset nobilior cognitione lapidis, imo cognitio lapidis, posset esse nobilior si anima majori conatu ipsam producat, et si pro statu isto non moveant, tamen pro alio statu polerunt movere, loquendo de substantiis separatis aliis a prima. De alio autem statu dico, quod licet essentia divina non moveat naturaliter nisi intellectum divinum, tamen voluntas divina perfecte supplet vicem illius objecti causando partialiter, vel totaliter visionem divine essentie in intellectu Beati, etc.

(c) Quarta ratio, qua probat quod anima non sit totalis causa actus intelligendi est ibi: Videtur etiam, quod tunc esset infinita activitas in intellectu, haec ratio patet hic, et ex his que dicta sunt supra in dist. 2. quest. 1.

Quinta ratio est ibi: Similiter non videretur, quomodo aliqua tota scientia virtualiter contineretur in objecto, si sola anima intellectiva haberet causalitatem respectu actus et habitus, et hec ratio supra exposita est in quaestione de specie intelligibili respondendo ad rationes Henrici. Concludit ergo Doctor quod intelle-: ctus et objectum sunt due causae partiales intellectionis integrantes unam tota-, lem, quia secundum Augustinum 9. de, Trinit. "ex cognoscente et cognito paritur notitia".

Tamen Doctor non vult, quod omne objectum intelligibile sit partialis causa intellectionis, quia tunc entia rationis possent causare partialiter notitiam sui, et similiter relationes reales, et similiter negationes et privationes, et hujusmodi, cujus oppositum probatum est supra q. 3. presentis dist. Debet ergo sic intelligi, quod ex cognoscente et cognito causatur notitia, ita quod causatur partialiter ab ipso cognito, vel saltem ab aliquo virtualiter, vel essentialiter continente ipsum, et in hoc supplente vicem talis objecti, ut prolixe exposui supra dist. praesenti quest. 3.

(d) Qualiter autem hoc sit intelligendum dislinguo de pluribus. Hic intendit declarare, quomodo objectum et intellectus concurrant ut duae cause parliales ad actum intelligendi. Declarat ergo primo quomodo dicuntur plures causae concurrere ad eumdem effectum. Et dicit, quod quedam concurrunt ex equo, sicut duo trahentes aliquod corpus. Et dicuntur concurrere ex aequo, quia sunt cause ejusdem rationis, ita quod una non dicuntur ex sua ratione formali principalis, et alia minus principalis, quia si virtus ut octo esset necessaria ad trahendam navem, si unum trahens haberet virtutem ut sex, et aliud ut duo, licet illud ut sex perfectius concurrat, et illud ut duo imperfectius, tamen hoc est in eadem virtute secundum speciem, licet in uno sit perfectior, et in alio imperfectior; et si virtus ut duo, augeretur ut sex, eque perfecte traheret, et si haberet virtulem ut octo, solus sufficeret.

Sunt ergo concurrentes ex aequo, quia ut sic sunt simpliciter ejusdem rationis, et per consequens inler illas nullo modo est ordo essentialis, sic quod nec una dicitur ex sua quidditate formali perfectior alia, nec una dependet ab alia in agendo. Quaedam vero concurrunt, non ex equo, sed habentes ordinem essentialem ad invicem, et hoc dupliciter; vel sic, quod superior moveat inferiorem, ita quod inferior non agat nisi quia movetur a superiore, et tunc inferior habet virtutem illam qua movet a superiore. Exemplum, potentia motiva, quae est in manu, baculo et pila; si enim baculus movet pilam, hoc habet a manu actu movenle baculum, et hoc modo Deus et homo sunt cause essentialiter ordinatae, quia homo non agit nisi in virtute Dei, et eo modo movet quo movetur a prima causa, et de hoc satis dictum est in isto primo dist. 2. parte 1. contra Occham. Non credo tamen quod baculus habeat formaliter aliquam activitatem respectu motus pilae, sed lota activitas est a manu movente baculum, et utente ipso ut instrumento, sicut utens serra in scindendo lignum, de hoc in 4. dist. 1. quest. 1. et 4. vide ibi, et que etiam exposui. Sed homo habet propriam activitatem, propriam formam agendi, tamen in agendo dependet a prima causa, et quomodo hoc, vide supra dist. 2. et in 4. dist. 1. quest. 1.

Sunt ergo alique causae essentialiter ordinate, quarum una agit in virtute alterius, sic quod tota activitas est a superiore, ut dixi de movente pilam mediante baculo, et alia agit in virtute alterius, sic tamen quod habet activitatem et formam propriam respectu ejusdem effectus. Sequitur: Quandoque autem superior non movet inferiorem, nec dat ei irtutem, quia movet, sed superior de se, id est, e sua ratione formali habet virtutem perfectiorem agendi, et inferior imperfectiorem, nec recipit virtutem istam a perfectiore. Exemplum, si mater ponatur habere virtutem activam in generatione prolis, ut ipse tenet in 3. dist. 4. illa potentia activa matris et potentia activa patris concurrunt ut due cause partiales, ordinate quidem, quia altera perfectior reliqua; non tamen imperfectior recipit suam causalitatem a perfectiore, nec tota illa causalitas est eminenter in causa superiore seu perfectiore, sed aliquid addit imperfectior in tantum, quod effectus non solumm non potest esse perfectior a causa perfectiori plusquam ab imperfectiori, imo non potest plus esse a perfectiori tantum quam ab imperfectiori tantum, cum necessario ab ulraque dependeat.

(e) Ad propositum objectum intelligibile praesens in se, ut in cognitione intuitiva, vel in specie intelligibili, ut in cognitione abstractiva, et pars intellectiva, non concurrunt, ut causae ea aequo ad intellectionem, etc. Dicit ergo Doctor, quod si intellectus et objectum concurrerent ad actum intelligendi, sicut duo homines trahentes navem; si intellectus fieret perfectior, posset ex se solo causare intellectionem, si etiam objectum fieret perfectius, posset ex se solo causare inlellectionem, cujus tamen oppositum experimur. Utraque ergo causa in suo ordine est perfecta, et si alia cresceret in infinitum, semper esset partialis causa intelleclionis objecti. Nec credo quod essentia divina, quamvis sit formaliter infinita, possit movere aliquem intellectum ut totalis causa intellectionis sue, dato per possibile vel per impossibile, quod possit movere intellectum creatum, semper enim intellectus creatus concurreret ut partialis causa, et ipsa similiter ut partialis causa, licet tamen principaliter.

Et si dicatur, nonne voluntas divina potest causare cognitionem Deitatis ut totalis causa ?

Dico quod sic, non tamen posset causare in ratione objecti intelligibilis, cum objectum in ratione objecti intelligibilis tantum moveat potentiam naturaliter, ut communiler conceditur.

(f) Si arguitur contra istud, qtod si in causis talibus essentialiter ordinatis neutra est perfectio alterius, vel ergo species in- telligibilis non erit causa parlialis intellectionis, vel si erit, non erit forma informans intellectum. Similiter, unius effectus per se oporlet assignare unam causam per se, sive unam rationem formalem agendi; sed intellectio, cum sit de novo causala, est effectus per se, ergo respondebit sibi una causa per se. Sed hoc totum intellectus habens speciem intelligibilem, est unum per accidens; erg0 non potest esse ratio formalis producendi intellectionem.

Respondet Doctor. Ad primum, quod accidit speciei intelligibili, ut sit perfectio intellectus, non enim ex hoc dat intellectui aliquam perfectionem agendi, nec similiter recipit, et dat exemplum, quod clarum est in littera. Si enim species intelligibilis esset per se existens, et debite approximala intelleclui possibili esset ratio formalis agendi, et sicut etiam patet de objecto praesente in se, quod est per se causa partialis intellectionis, et tamen non informat intellectum; species ergo intelligibilis est per se causa partialis intellectionis ex sua ratione formali, quod modo perficiat intellectum accidentaliter, hoc sibi accidit.

Ad secundum dicit Doctor quod in ordine essentiali causarum, non oportet ponere unam per se rationem formalem causandi respectu unius effectus, imo quot sunt cause essentialiter ordinalae, tot sunt rationes formales causandi respectu ejusdem effectus. Et quando omnes simul concurrunt, possunt dici una causa tanlum unitate ordinis, quia una ut prima, et alia ut secunda. Et posito, quod ultra unitalem ordinis una causa accidat alteri, hoc non convenit eis per se inquantum causa; sic in proposito, intellectus est per se causa partialis intellectionis, et similiter species intelligibilis, et dicunt tantum per se unitatem ordinis, quia una est principalis in agendo, et alia minus principalis, licet minus principalis non dependeat a principali in agendo, quod modo una accidat alleri, vel quod sit unita per accidens, hoc non convenit eis inquantum sunt per se cause.

COMMENTARIUS. (a) Ad argumenta opinionum per ordinema, etc.

Nunc Doctor respondet ad rationes pro opinione Henrici. Et sententia littere stat in hoc, quod nullum corpus potest agere in spiritum, causando scilicet aliquid in spiritu; ergo objectum materiale et corporale non erit partialis causa alicujus recepti in spiritu, et expono auctoritatem: Quia, inquit, imago corporis est in spiritu qui est prestantior corpore, ideo est prsantior imago corporis in spiritu etam ipsum corpus in sua substantia. Si praeslantior, ergo corpus non agit ipsam imaginem in spiritu, et quod non possit agere, probat cum subdit: Nec sane putandum est facere aliquod corpus in spiritu, tanquam spiritus corpori facienti materie vice subdatur, omni enim modo prestanlior est res, que facit illa re de qua facit, id est, quod omne agens est praeslantius passo. Sequitur: Nec ullo praestantius est corpus spiritu, imo spiritus corpore, et sic sequitur quod corpus non potest aliquid agere in spiritu; cum ergo imago corporis sit in spirilu, patet quod non erit causata a corpore, sed a spiritu, ut patel per hoc quod dicit: Quamvis ergo incipiat imago corporis esse in spiritu, tamen eamdem imaginem non corpus in spiritu, sed spiritus in seipso facit celeritote mirabili, quia quando corpus est praesens spirilui, ipse spiri- tus quodammodo instantanee in seipso imaginem corporis efficit.

Item 10. de Trin. cap. 5. "Anima convolvit et rapit imagines corporum factas in semetipsa et ex semetipsa". Ista auctoritas exponetur infra a Doctore primo ad primam ibi: Ad argumenta opinionum per ordinem, et responsio stat in hoc, quod imago (de qua loquitur Augustinus, que immediate recipitur in spiritu, ut pula imago coloris) non accipitur pro specie sensibili coloris, sed pro visione ipsius, patet, quia species sensibilis tanlum recipitur in organo sic mixto; visio vero recipitur in aliqua parte anime, et ideo Augustinus accipit imaginem corporis pro actu, et concedit Doctor quod corpus non est tolalis causa aclus, sed partialis, et littera clara est. Et ex hac littera habetur a Doctore quod etiam pars sensitiva active concurrat ad aclum, potentia enim visiva est partialis causa, et principalis visionis; nec est inconveniens apud Doctorem (ut alias patebit) ponere sensum agentem et sensum possibilem.

(b) Istam conclusionem sic intellectam probat, etc. Hic Doctor ostendit quomodo ista propositio est vera: Omne agens est praestantius patiente, illa enim propositio est vera tribus presuppositis, Primo, quod agens sit praestantius effectu; secundo, quod effectus agentis sit actus et forma patientis; tertio, quod actus sit nobilior potentia. Et sic sequitur, quod agens inducens hujusmodi formam est nobilius patiente.

Nota tamen quod non est absolute verum, agens esse nobilius in se passo, etiam illis tribus presuppositis, quia ignis agit caliditatem in substantia nobiliori,, puta in substantia mixta, et tamen ignis, in se non est nobilior substantia inixla; nec est intelligendum quod effectus productus sit in se nobilior potentia passiva in se, quia intellectus possibilis cum sit substantia, est nobilior omni intellectione, imo aliquando melius est simpliciter esse potenliam receptivam quam esse aliquam activam, quia melius est simpliciter posse recipere intellectionem quam agere calorem. Fit ergo ista comparatio sic: Agens in eo quod agit, semper est praestantius passo, sive receptivo in eo quod recipit. Et haec non est immediata, sed est vera quando agens producit effectum, quo effectu est nobilius, et effectus ille natus est informaretale passu m; ergo erit nobilius in eo quod agit ipso passo in eo quod palitur, sive in eo quod recipit talem effectum illius agentis. Et sic patet expositio propositionis Augustini, quam etiam Doctor simili modo exponit in 4. dist. 44. Et loquitur lantum de causa totali, ut patet in littera, quia illa si est aequivoca, semper est nobilior effectu; partialis vero equivoca aliquando erit ignobilior, ut patet.

(c) Per istud patet ad auctoritatem Augustini, 10. de Trin. c. 5. vel 15.

Nunc exponit secundam auctoritatem: Format enim anima in se imaginem, hoc est, sensationem, et de se, hoc est, ipsa est in potentia naturali ad sensationem, quia habet naturalem inclinationem ad illam, et non est in potentia neutra sicut superficies ad albedinem, et istam naluralitatem oslendit, cum dicitur de se; et loquitur ibi Augustinus tantum de sensationibus, quia dicit ibi, quod illas partes anime, qae corporum similitudinibus informantur, habemus communes cum bestiis. Hoc verum est de illis, que informantur imaginibus, hoc est, sensalionibus, extendendo nomen imaginis ad senastionem, ut supra paluit.

(d) Ad rationem primam pro illa opinione. Prima ratio Henrici est ista: Intellectio est operatio vitalis, et sic perfectior omn non vivo; nunc autem effectus perfectior non potest esse a causa imperfectiori. dicit Doctor quod effectus perfectior non potest esse a causa imperfectiori totali, potest tamen esse a causa partiali, et sic operatio vitalis potest esse a non vivo. Nota tamen, quod nulla intellectio in se absolute sumpta potest esse perfectior aliqua substantia, quantumcumque minima, cum substantia sit prior accidente, definitione et cognitione, ut patet 7. Metaph. t. c. 4. participalive tamen potest dici perfectior; vel potest dici perfectior ex hoc quod unit objecto perfectiori, ut patet a Doctore in quodl. q. 13. et in 4. dist. 10. Intelleclio tamen albedinis est simpliciter perfectior ipsa albedine, quamvis albedo sit partialis causa.

Secundo arguit Henricus ibi: "Secundo sic: Quanto forma est perfectior, tanto est actualior, et per consequens activior; sed anima intellectiva inter omnes formas est actualissima, ergo maxime activa". Cum ergo forma inferior sit totalis causa suae operationis, ut patet de igne, a fortiori anima intellectiva erit totalis causa intellectionis, que est propria operatio ejus.

(c) Respondet Doctor ibi: Cum arguitur post de forma perfecta, etc. Et quod non possit esse causa totalis respectu intellectionis circa quodcumque ens, et quod aliqua forma inferior possit esse totalis causa sue operationis, evidenter Doctor ostendit dicens: quod si anima esset totalis causa intellectionis respectu cujuscumque entis, in se continet quodcumque ens, supple virtualiter vel eminenter, et ex hoc sequeretur quod ipsa essel simpliciter illimitata, quod est falsum. Hoc concludit tenendo, quod objectum possit esse partialis causa suae intellectionis, et quod intellectiones specificentur ab objectis, ut supra exposui dist. 2. quest. 1. et vide singularem glossam quam feci super dist. 3. quaest. 10. secundi. Si enim objectum tantum requireretur ut terminativum, non concluderetur talis illimilatio, quia vero Doctor supponit quod prius probavit, quod objectum est sic partialis causa intellectionis sue, quod talis inlelleclio a nullo potest causari, nisi virtualiter vel eminenter contineat lale objectum. Et quod dicit de formis inferioribus, etc. bene concludit quod si sunt cause totales suarum actionum, quod ex hoc non sint simpliciter illimitate. Si tamen agerent circa objecta specie distincla, quorum quodlibet natum esset partialiter concurrere ad actionem, non possent poni totales cause nisi virtualiter continerent illa objecta, et sic concluderetur illimitatio talis formae. Exemplum, pono quod ignis agat circa omnia combustibilia. Si combustibilia tantum passive se habent, non concluditur major illimitatio ignis in agendo. Si vero combuslibilia essent partialis causa actionis ignis, non posset poni ignis totalis causa actionis respectu cujuscumque combustibilis, nisi eminenter vel virtualiter contineret entitatem illorum. Et ex hoc sequeretur illimitatio ignis in agendo.

Tertio arguit Henricus ibi: Tertio sic, Philosophus 2. Physic. Ista ratio stat in hoc: Intellectio est operatio immanens, et operatio immanens lanlum est in agente. Hoc autem probatur mullis auctoritatibus, scilicet 2. Phys. t. c. 25. qui incipit: Duae igitur svnt principianles materiam, vide ibi Commentatorem, et 6. Ethic. cap. 6. Est, inquil, aliud facere, aliud agere. Itaque habitus cum ratione activus, aliud est quam habitus cum ratione factivts, nec aller in allero continetur, nam eeue actio est factio, neque faclio est actio, et patet ibi, et in com. quo actio est in agente; sed hoc clarius patet 9. Met. l. c. 16. ubi dicit: Quorumcwmgue igitur aliquid alterum est, quod flt preler usum, horum actus in facto est ut aediflcatio in aedificato, et contextio in contexlo. Similiter autem et in aliis, et totaliter molus in eo quod movetur. Quorwm vero non es aliquod aliud opus praeter actionem in ipsis existit actio ut visio in vidente, et speculatio in speculante, et vita in anima. Hec ille.

Ex hac littera patet expresse, quod actio, cujusmodi est intellectio, est proprie in agente. Nam et hujusmodi actio dicitur finis potentie, ut ibi dicit Aristoteles et Commentator; unde Commentator sic ait: Quedam res sunt quarum finis est agere tantum, et quedam sunt quarum finis est aliquod actum. Omnia igitur entia conveniunt in hoc quod complementwm et perfectio eorum, supple ultima est in operatione propria, et hoc duobus modis: quoniam aut finis erit agere ut in su, cujus fnis erit videre, aut aliquod actum, ut in edificaloria: hec ille. Ex hoc arguit Henricus quod si objectum esset causa intellectionis, cum intellectio sit tantum operatio sive actio, tunc esset subjective, scilicet in objeclo agente.

Quarto, et est quasi idem. Actio proprie dicta, ut distinguitur contra factionem denominat agens, ut patet per Aristotelem ubi supra, sic dicentem: Quoniam vero est horum quidem ultimum usus, et visus visio, et preter hanc supple visionem nullum sit alterum a viso opus. Et Commenlator ubi supra sic ait: Omnia vero, que non habent acta, sed finis eorum est actio, etc. Sequitur: Actiones enim eorum existent in eis ut videre in visu, et vita in anima, et fortuna in ea, id est felicilas, ut inquit Aristoteles. Et sic patet quomodo actio denominat agens. Modo intelligere denominat hominem secundum intellectum; ergo intelligere erit ab intellectu.

(f) Respondet Doctor ad ista duo argumenta ibi: Alia duo argumenta, etc. Dicit quod sufficit ad rationem actionis, quod denominet agens et sit in agente, et si agens aliquod ponitur totalis causa, tunc actio erit in illo. Si vero sunt plures causae partiales, sufficit quod sit una illarum, nec refert an sit principalis, vel minus principalis; patet, quia si intellectus meus moveretur ab essentia Angeli, ipsa esset causa principalis cognitionis, et intellectus meus causa minus principalis, ut patebit in questione immediate sequenti, et tamen intellectio causala reciperetur in intellectu meo; similiter si moveretur a lapide, lapis esset causa minus principalis, et intellectus magis principalis, et tamen intellectio lapidis reciperetur in intellectu.

Occurrit tamen aliqualis difficultas,quia dicit Doctor quod intellectio quae est actio, non tantum est in eodem supposito agente, sed est in eadem parle intellectiva; nec est extra principium ejus activum, sed manet in parte intellectiva que est partialis causa ejus. Hoc videtur repugnare dictis ejus, quia intellectus agens et objectum causans intellectionem, et tamen intellectio non recipitur in intellectu agente, sed tantum in intellectu possibili.

Dico primo, quod intellectus agens et possibilis non distinguuntur ut duae potentie, sed tantum ut duae realitates, ut supra dixi, et sunt simpliciter eedem potentiae.

Secundo dico, quod non tantum intellectus agens est partialis causa intellectionis, sed etiam intellectus possibilis, ut patet a Doctore in 15. g. uodl.

COMMENTARIUS. (a) Ad argumenta pro secunda opinione. Doctor respondet ad argumenta facta pro positione Goffredi. Et primum argumentum est tale: Impossibile est idem re- spectu ejusdem esse in aclu et in potentia; sed si intellectus esset causa actus, esset in aclu respectu aclus, et cum talis actus recipiatur in ipso intelleclu, tunc esset in potentia ad eumdem actum. Declaro tamen litteram istius Doctoris, qua probatur quod impossibile est idem respectu ejusdem esse in actu et in potentia, quia agens tale est in actu quale passum est in potentia, ut patet 3. Phys. tet. comm. 17. vide expositionem Commentatoris sic dicentis: "Illud quod est in actw in motore per qod movet, est illud per quod motor induxit illud qod est in potentia in aclu, verbi gratia, quoniam homo qe est in actu facit, eempli gratia, de sanguine menstruos0, ui est homo in potentia, hominem in actu. Et inducit hoc ad declarandu, q0d motor non movet nisi secundum qod est in actu, et per motum movetur secundum quod est in potentia". Hec ille.

Hoc idem patet primo de Generatione, text. c. 28. ubi Commentator sic ait: "Et quia illud quod augmentatur non crescit, nisi adveniente cibo etrinseco, cibus autem non est actu id ad quod advenit, verbi gratia, negue actu est os, neque caro, sed potenlia, quapropter cibus aliguo modo est similis". Haec ille. Sp erg0 agens tale est in actu quale passum est in potentia, sequitur quod idem non possit agere aliquid in seipso, quia tunc respectu ejusdem esset in actu et in potentia, quod videtur esse oppositum primi principii Metaphysici noti per rationem actus et potentiae.

Idem etiam esset efficiens et materia, quod videtur esse contra Philosophum 2. Physic. text. comm. 70. ubi vult quod multoties causa formalis et finalis et efficiens coincidant in unum, et hoc maxime apparet in agentibus univocis, ma- teria autem non coincidit cum aliquo istorum. Unde Commentator ibi exponens sic ait: "Multoties reducuntur tria ad num, id est, et accidit in scientia nafurali ut tres cause, scilicet agens et forma et finis sinl unum secudwm subjecum, et plures secundum definilionem, et hoc accidit, qando naturalis voluerit reddere cus generationis, non casas generabilium, et generatio es ab equali in specie, verbi gratia, uoniam homo generatur ex homine; ideo generans et generatum sunt wnum secundwm formamt, et forma generala est finis motus materiae ab agente, et sic ista forma erit agens, et finis, et forma". Hec ille. Sequitur: Tunc etiam idem referretur ad se retatione reali, quod videtur impossibile 5. Met. text. comm. 20. et 27. ubi expresse habetur, quod relativum ad aliud refertur.

Tandem ad haec deducunt, videlicet quod si intellectus posset agere in seipsum, producendo intellectionem in seipso, posset poni quodlibet in se agere el moVere Se.

Respondet Doctor ibi: Ad argumenta pro secunda opinione. Quod tangit, an ista causalitas conveniat intellectui agenti an possibili, vide in quodl. quaest. 15. ubi specialiter pertractat hanc materiam.

(b) Cum probatur, quod possibilis non potest habere illam causalitatem, uia nihil idem agit in se. Respoadeo, quod lla propositio non est vera, nisi de aliquo agente univoco, id est, quod ista propositio: Nihil agit in seipsum, habet veritalem in agente univoco, quia tunc esset in actu formali et in potentia formali respectu ejusdem; quia si est agens univocum respectu alicujus effeclus similis sibi, tunc actu haberet formam ejusdem speciei et esset in potentia ad formam ejusdem speciei. Exemplum: Posito quod Franciscus ossit producere Joannem in seipso, alterum duorum sequeretur, vel quod natura humana in Francisco, quae est tota ratio producendi et assimilandi sibi Joannem, esset ratio formalis recipiendi Francisco aliam naturam humanam, puta naturam Joannis, et sic Francisco essent due humanitates formaliter et quidditative, quod est impossibile. Et si possent esse duae, ila et infinite possent esse. Vel sequeretur, quod simul esset et non esset, patet, quia dum Franciscus causat humanitatem univoce, aut causat illam quam habet, et tunc quando causat habet illam, quia illa est ratio formalis causandi, et dum causatur illa et movetur ad recipiendum illam, caret illa, et sic esset et non esset. Aut causat aliam humanitatem quam tamen non potest recipere simul cum alia, et tunc simul esset et non esset, patet, quia si in inslanti A causat in se illam aliam humanitalem, necessario habet humanitalem, quae est ratio formalis causandi, et in eodem instanti quo recipit illam aliam, alia non est, quia tunc essent in eodem instanli duae humanilates; ergo in eodem instanti quo causat habet, et in eodem inslanti quo recipit non habet; ergo esset et non esset.

Si dicatur, quod sicut quando ignis producit ignem in materiam ligni, in eodem inslanti desinit forma ligni et introducitur forma ignis, sic quando recipitur illa alia humanitas, in eodem inslanti desinit prima. Dico, quod non est simile, quia tunc humanitas prima ageret quando non esset. Et probatur sic, quia in instanti A agit; ergo in instanti A est, et in eodem instanti recipit illam aliam; ergo in eodem instanti non est, alioquin essent duae humanitates simul in eodem instanti in eodem supposito, et hoc est quod dicit Doctor; si enim aliquid sic ageret in se univoce, sequeretur quod simul haberet formam ejusdem rationis ad quam movetur, et dum moveretur ad illam, careret illa; igitur simul haberet illam et non haberet, saltem hoc sequitur de duabus formis ejusdem speciei, vel de eadem.

Si dicatur, nonne Doctor in 5. Metaphysicae sue concedit, quod duo individua ejusdem speciei possunt esse in eodem, ut duae intellectiones ejusdem speciei, vel duae species sensibiles ejusdem speciei in eodem puncto aeris, et similiter duo lumina ejusdem speciei ? ergo similiter in proposito.

Dico quod non est simile, licet enim idem agens vel duo agentia possint producere duo individua ejusdem speciei in eodem subjecto, ut duas intellectiones ejusdem speciei, non tamen unum individuum existens in illo subjeclo potest esse ratio formalis producendi aliud ejusdem speciei in eodem subjecto.

(c) In agentibus autem aquivoce, etc. Et quod dicit infra de actu yirtuali et potentia formali, est sciendum quod idem esse in aclu virtuali et in potentia formali respectu alicujus, nihil aliud importat nisi quod idem, puta voluntas respectu actus volendi, est in actu virtuali, id est, quod habet in actu virtutem sive polentiam producendi volitionem; et eadem voluntas dicitur in potentia formali, id est, quod inquantum est in potentia ad recipiendum volilionem ut formam, est in potentia formali, quia apta nata informari tali forma; quando ergo aliquid habet actu virtutem producendi aliquid, et est in potentia ad recipiendum, illud dicitur in actu virtuali et in potentia formali, nec ista repugnant; esse vero formaliter aclu album, et in potentia ad recipiendum eamdem albedinem, bene repugnal.

(d) Si arguas, ergo in omnibus posset ess idem in actu virtuali, etc. Respondet Doctor quod in ista illatione est non causa ut causa, ut arguendo sic: Non repugnat idem esse in actu virtuali et in potentia formali respectu ejusdem; ergo non repugnat Solem esse in actu virtuali respectu caloris, et in potentia formali respectu ejusdem. Committitur fallacia, quae est a non causa ut causa, non enim repugnat Soli ex ista ratione generali, quod sit in actu virtuali et in potentia formali, ut puta sic dicendo: ideo Sol non potest esse in actu virtuali respectu caloris et in potentia formali respectu ejusdem, quia ista repugnant ad invicem, scilicet simul esse in aclu virtuali et in potentia formali; non enim hec est causa praecisa quare Sol non possit esse in actu virtuali et in potentia formali respectu caloris, sed causa precisa quare non sic possit esse, est, quia corpora ccelestia non suscipiunt peregrinas impressiones, et sic patet quomodo arguitur a non causa ad causam. Istam tamen difficultatem de actu virtuali et potentia formali, vide in Doctore in 2. dislinct. 25. ubi prolixius pertractat hanc materiam.

(e) Sed si objicias, quod talia principia Melaphysica, scilicet de actu et potentia, e uo sunt generalia non debent negari propter aliquas difficultales speciales. Dicebat enim Goffredus hoc esse unum principium Metaphysicale, scilicet quod idem non sit in potentia et in actu. Dicit Doctor quod nullum est principium Metaphysicale sub quo continentur multa singularia falsa, et patet littera; non enim hoc est principium Metaphysicale: Nihil idem est in actu virtuali et in potentia formali respectu ejusdem, ut supra patuit, sed bene hoc est unum principium Metaphysicale: Nihil idem est in actu formali et in potentia respectu ejusdem actus formalis, ut quod Franciscus sit actu formaliter albus, et quod simul sit in potentia ad eamdem albedinem, est impossibile.

(f) Cum arguitur secundo, ex 2. Physic. Dicit Doctor quod loquendo de materia prima, quae est altera pars compositi, non coincidit cum causa efficiente, quia illa materia non potest esse causa alicujus et receptiva ejusdem, ut quod materia ligni sit receptiva forme substantialis ignis et effectiva ejusdem, est omnino impossibile. Loquendo tamen de materia secundum quid, que non est altera pars compositi per se, cujusmodi est subjectum accidentis, nam accidentia habent substantiam pro materia non ex qwa, sed pro materia in qua recipiuntur, dicit Doctor quod est necesse idem quandoque esse materia et efficiens respectu ejusdem, et hic vult expresse quod subjectum sit causa necessaria proprie passionis et receptiva ejusdem, sed quomodo hoc intelligatur, supra exposui in quaestione de subjecto Theologie, vide.

(g) Quod arguitur poslea de relationibus realibus oppositis, patet littera, et vide expositionem quam supra feci dist 2. parte 2. quest. 3. illius partis, sed prolixius vide expositionem quam feci in d. 25. secundi.

(h) Ad Achillem eorum. Hic ostendit quando aliquid est causa alicujus totalis. Si enim ad praesentiam A respectu alicujus passi, puta B dispositi, et non impediti statim sequatur effectus, puta C, ex hoc arguimus, quod A est causa totalis C. Sic per oppositum quando non sequitur talis effectus, signum est quod non est causa illius. Et ideo arguimus, quod lignum non calefacit se, quia lignum est semper approximatum sibiipsi et sufficienter, et non potest poni aliquod impedimentum, et tamen nullo alio posilo non sequitur calefactio in ligno sed posita praesentia ignis, sequitur calefaclio ligni. Ex hoc arguimus, quod lignum non est causa calefactionis sue, sed bene ignis.

(i) Et ideo concluditur, quod cum objecto requiritur aliqua alia causa activa partialis. Et licet objectum sit aliquando perfectius ipsa intellectione, tamen ipsa intellectio est talis entitas, quod non potest esse nisi ab objecto et a potentia; et hoc patet per experientiam, quia posita presentia objecti, cum potentia sequitur intellectio, et ipsa remota nullo modo sequitur; et ideo arguimus intellectionem dependere ab utroque.

COMMENTARIUS. (a) Pro tertia et quarta opinione non snt a'gumenta adducta, ad quae oportet respondere. In ista littera concordantur opinio tertia et quarta. Prima opinio Henrici, que ponitur tertia in ordine, ponit objectum, ut in phantasmale illustratum ab intellectu agente esse causam cognitionis confuse, quae dicitur inchoatio habitus, et habita cognitione confusa, intellectus mediante illa est activus notitie distincte. Secunda opinio ipsius Henrici, que est quarta in ordine, ponil intelle- ctum esse activum omnis intellectionis, et phantasma in virtute phantastica tantum inclinat intellectum, ut supra patuit. Iste opiniones sic concordantur, quia intellectus dicitur passivus inquantum recipit illam inchoationem habitus, que dicitur passio, inquantum recipitur vel imprimitur in intellectu possibili, et talis passio impressa intellectui ab objecto relucente in phantasmate et illustrato ab intellectu agente, non est species intelligibilis, nec forma movens ad actum intelligendi, nec aliquid aliud tenens vicem objecti vel repraesentans ipsum, cum ipsa impressio prima habeat rationem, et quo et quod respectu intellectionis; 0, quia per ipsam est intellectus in potenia propinqua ad actum intelligendi, sicut per gravitaten est corpus in potentia ad ubi; est etiam qo quanlum ad hoc, quod manet in intellectu impedito ab actuali intellectione; et dicitur quod, quia sibi primo occurrit, sicut secundum Avicennam primum sensatum est species non ut objectum terminans, sed ut quod quasi deducens, non per collationem, sed per continuationem ducit in objectum; vult ergo quod illud impressum sit quedam passio ducens, et inclinans intellectum ad actum intelligendi. Et intellectus dicitur activus secundum opinionem, inquantum occurrens illi passioni imbibit illam, et transmittit ad intima sua, et sic recipit eam a.se intimius quam ab objecto. Secundo, est activus inquantum coagit illi passioni transfuse ad causandum notitiam distinctam de eodem objecto. Et hoc est quod dicit, illi etiam passioni sic intimatae occurrit intellectus secundo, et illo secundo occursu immergit se illi penetrando illam, et in hoc est distincta et perfecta cognitio intellectus.

(b) Quidquid sit de opinionibus illis, quas, etc. In ista littera Doctor arguit contra multa dicta in superiori littera. Et primo contra hoc quod supra dictum est, scilicet qod quid est relucens in phatasmate esse rationem formalem agendi phantasmati, et accipit quod quid est pro quidditate objecti relucente in phantasmate. Et arguit, quod talis quidditas (ut sic) non sit ratio formalis agendi ipsi phantasmati, et ratio stat in hoc: Nihil est ratio formalis agendi alicui, quod non inest formaliter, non enim dicimus, quod calor separatus a ligno sit ratio formalis calefaciendi ipsi ligno, sed quidditas objecti non inest phantasmali, quod patet; non enim quiddilas albedinis, sive quod quid est albedinis inest formaliter phantasmati albedinis, ergo.

Si dicatur quod licet non insit formaliter, est tamen ibi secundum esse repraesentalum. Contra, nihil est ratio formalis agendi alicui actione reali, quod non habet esse reale et realiter existens. Hec praepositio fuitd eclarata supra in quaestione de specie intelligibili, et in quaestione de sinceris veritatibus. Sed quod quid est ut relucens in phantasmate, habet tanlum esse secundum quid, sive diminulum, quia habet tantum esse representatum; ergo. Et ex hoc apparet expresse intentio Doctoris quod objectum, ut relucens in specie intelligibili non sit partialis causa intellectionis, quae est actio realis, quia ut sic, tantum habet esse secundum quid, ut patet.

(c) Praeterea praeter hoc, etc. quia Henricus dixit, quod quod quid est splendens in phantasmate est ratio agendi in ipsum, scilicet intellectum, et hoc inquantum illud quod quid est stat in lumine intellectus agentis, et penetratur ab ipso lumine et ambitur ab ipso intellectu agente. Querit modo Doctor quid est ipsum quod quid est stare in lumine intellectus agentis, si nihil aliud est, nisi intellectum agentem esse in anima (quia ipse Henricus ponit intellectum agentem esse effectum in anima lucis increate, ut supra patuit) et in phantasia ejusdem anime,. esse phantasma, scilicet ipsius quod quid est, et ut sic, ipsum quod quid est, est ratio agendi in ipsum intellectum; ergo perpetuo, quando phantasma est in virtute phantastica, fit ista penetratio et ambitio ab intellectu agente, et ita erit in phrenetico et dormiente, quod ipse negat cujus est opinio. Si enim quamdiu fit ista penetratio quod quid est, est ratio formalis agendi in intellectum; ergo erit actualis operatio in dormiente, quod negatur ab ipso. Si vero quod quid est slare in phantasmale, etc. dicit aliquid aliud, quam tantum stare in phantasmate et in lumine intellectus agentis, illud tale non videtur posse poni, nisi aliqua actio nova; sed respectu actionis nove oportet assignare terminum novum sive novum productum tali actione nova, ille terminus productus non erit formaliter in phantasmate, ut patet; ergo erit in intellectu possibili; ergo quod quid est non agit per aliquam penetrationem, que penetratio precedit actionem quod quid est. Ipse Henricus concordando illas duas opiniones dicit, quod bene quod quid est dicitur agere, pro quanto agil per quamdam penelrationem in intellectum, qua penelratione facta, tunc intellectus agit, etc.

Sed contra hoc arguit Doctor, quia quod quid est, est in phantasmate et in intellectu agente, est talis penelratio.

Sed ponitur, quod ultra hoc, est etiam actio nova; ergo per illam aliquid recipitur in intellectu possibili, id est, quod quod guid est cum intellectu agente coagit causando aliquam impressionem novam in intellectu possibili. Sed hoc dicit illa prima opinio, qu ponit quod primo causatur notitia confusa, etc. et sic non concordat eam cum secunda.

(d) Si dices, alia opinio ponit speciem intelligibilem impressam, sed ista opinio' ponit tantum inchoationem habitus scientialis.

Contra, Doctor ostendit quod ista secunda opinio habet ponere speciem intelligibilem impressam, quia ista opinio ponit istam impressionem in intellectu possibili esse primum, quo intellectus est in potentia accidentali, id est, propinqua, cum tamen prius, ante scilicet illam impressionem fuerit in potentia essentiali sive remota ad actum intelligendi, et sic per istam impressionem objectum est magis presens in ratione objecti intelligibilis quam prius, et sic intellectus magis in potentia accidentali. Sed si per talem impressionem non est magis praesens nunc in ratione objecti intelligibilis quam prius, sequitur quod non est magis intellectus nunc in potentia accidentali quam prius, ergo si ponitur per talem impressionem magis praesens nunc quam prius, sequitur quod illud quo est sic presens, est species intelligibilis, quia per illam tantum est praesens in ratione objecti actu intelligibilis, nam per inchoationem habilus scienlialis non habetur sic praesens, ut supra patuit. Et quod ista opinio habeat sic ponere speciem intelligibilem, apparet ex hoc quod dicit, scilicet quod intellectus primo ei occurrit, tanquam ostendenti objectum propter naturalem continuationem ad ipsum, sicut dicit Avicenna, quem adducit, primum sensatum est species, non ut objectum terminans, sed ut quod quasi deducens non per collationem, sed per continuationem ducit in objectum, sed hoc non posset esse nisi objectum reluceret in eo, scilicet intellectu, et ita haberet rationem speciei.

(e) Similiter hoc quod dicitur. Hic im- probat aliud, quia ista opinio concordans dicit quod illa inchoatio habitus scientialis praecedit actum intelligendi; contra, quia habitus, proprie loquendo de habitu, ut Philosophus loquitur 2. Ethic. c. 1. generatur ex aliquo actu elicito, et sicut ultimus gradus habitus generatur ex ultimo actu, ita primus gradus habitus, qui dicitur inchoatio habitus, generatur ex primo actu; ergo non precedit omnem actum intelligendi.

Hoc confirmatur secundum ipsum Henricum quodlib. 5. q. 19. quia ponit istam inchoationem esse totam essentiam habitus.

COMMENTARIUS. (a) Ad auctoritatem Philosophi. Hic Doctor respondet ad auctoritates adductas pro opinione quinta. Et quando dicit, quod intelligere est pati, dicit quod homo intelligit formaliter non inquantum causat intellectionem, sed inquantum recipit eam. Sicut dicimus quod ignis est formaliter calidus non inquantum causat caliditatem, sed inquantum recipit ipsam qua denominatur. Et quia recipere formam est quoddam pati, ideo intelligere formaliter (quod nihil aliud est nisi recipere intellectionem qua intelligimus) erit quoddam pati; et hoc modo dicitur intellectus passivus, quia inquantum formaliter intelligit est receptivus intellectionis, et sic passivus; non autem dicit Aristoteles quod si sit passivus respectu intellectionis, quod nullo modo sit activus respectu ejusdem, et littera clara est.

(b) Et per idem respondetur ad aliud de potentia accidentali et essentiali. Litlera patet hic, supra diffuse exposui in questione immediate precedenti, exponendo argumentum principale ad opposilum in principio questionis, ibi vide.

(c) Sed oportet exponere illam auctoritatem hoc modo: Naturaliter intelligimus primo illa que primo occurrunt e phantasmalibus, etc. Et sententia hujus littere est, quod intellectus possibilis ante intelligere aliorum, puta sensibilium, non est de numero intelligibilium in potentia propinqua; oportet enim prius intelligere sensibilia, quia illa sola pro statu isto movent intellectum, ut supra patuil quest. 1. et 3. praesentis dist. et ideo ante intelligere sensibilium, licet intellectus possibilis sit de numero entium intelligibilium in potentia remota, non tamen erit de numero entium intelligibilium in potentia propinqua, nisi prius habila intellectione sensibilium.

Et adverte, quod Doctor non intelligit, quod post intelligere aliorum, intellectus possibilis sit de numero intelligibilium potentia propinqua, id est, quod possit intelligi sub ratione propria vel in conceptu proprio, quia si sic intelligeret, sibi conlradiceret, quia in quest. 3. presentis dist. probavit quod pro statu isto non cognoscimus aliquam substantiam, neque materiam primam, nisi in conceptu communi nobis et sensibilibus. Erit ergo intellectus possibilis de numero intelligibilium in potentia propinqua, quantum ad conceptus communes nobis et sensibilibus, quia intellectus cognoscendo aliquod sensibile potest abstrahere multos conceptus communes, et poslea applicare illos, ul supra diffuse exposuimus. Ista etiam propositio, scilicet intellectus non est aliquod intelligibilium ante intelligere, id est, non est possibile intelligere se ante intelligere aliorum, est multiplex secundum compositionem et divisionem, ut notat Doctor in 2. d. 3. g. 8. in responsione ad primum argum. principale, et ibi vide expositionem quam feci.

(d) Et cum post arguitur de illa similitudine. Dicit Doctor quod in faciente forma est ratio faciendi, in qua forma faciens assimilat sibi factum, ut exemplificavi supra. Sed in agenle nihil est productum, nisi ipsa actio. Ilic accipit actionem non pro actione respectus, sed pro qualitate producta que recipitur in agenle. Et quare talis qualitas dicatur actio, infra patebit quest. ult presentis dist. in responsione ad ultimum argumentum, et in quodlib. quest. 13. Et quod dicit hic quod non oportet, quod agenti ratio agendi sit aliquid in quo assimiletur agens alicui alteri producto, hoc debet intelligi de assimilatione univocationis, quia agens ut agens non potest producere in se aliquid ejusdem rationis cum forma, que est ratio formalis agendi in ipso agente, ut supra patuit respondendo ad argumenta Goffredi. Sed loquendo de similitudine equivocationis, de qua patebit in quaestione immediate sequenti, ratio formalis agendi in agente est ratio assimilandi aequivoce ipsum agens producto.

(e) Sed dices, saltem illa est ratio agendi. Ista responsio, scilicet quod faciens, etc. In faciente puta igne producente ignem in materiam ligni, est forma per quam ignis faciens est similis igni facto; sed quia D. Thomas vult quod species intelligibilis agit intellectionem, que dicitur actio, et ipsam assimilat objecto repraesentato per speciem intelligibilem, ideo dicit Scotus quod non est simile, quia in primo faciens per formam tantum assimilatur facto. Hic autem intellectio est ultimus terminus productus, ergo forma sive quidditas speciei est tantum ratio, qua species assimilatur intellectioni producte, et non qua assimilatur alteri a producto, puta objecto. Et post dicit: ergo illa quidditas speciei est ratio agendi qua species sive agens sibi assimilat actionem, sive intellectionem productam. Et patet responsio. Et sic explano litteram Doctoris cum dicit: Bene concedo quod species illa, supple intelligibilis, que est similitudo objecti, etc.

Ex hac littera patet expresse, quod intentio Doctoris est, quod species intelligibilis sit partialis causa cognitionis abstractive, et non objectum relucens in tali specie, ut quidam volunt intelli-

gere Doctorem. Sequitur: Sed quando duae cause concurrunt, sufficit in propinquiori similitudo formalis sive univoca, et in remotiori virtualis sive aeqwivoca. Exemplum: Ad productionem hominis concurrunt Deus, Sol et homo, ipse Deus assimilat hominem productum tantum aequivoce, homo vero assimilat sibi univoce. Sequitur: Et ita intellectus quasi cusa superior equivoce, etc.

Ex hoc loco videtur quod Doctor sibi contradical, quia supra dixit contra Thomam quod intellectio esset effectus equivocus, si species esset causa totalis; ergo similiter quando est partialis, et tamen hic dicit quod species intelligibilis assimilatur intellectioni formaliter, id est, univoce, ergo intellectio erit effectus univocus.

Dico, quod tam intellectus quam species dicuntur cause simpliciter aequivoce respectu intellectionis, dicitur tamen quod ipsa assimilatur formaliter intellectioni ex hoc, quia est causa magis proxima et magis specificativa intellectionis, nam una intellectio dicitur proprie distingui specie ab alia intellectione, quia est ab objecto tali specie distincto ab alio. Intellectus vero dicitur magis assimilari virtualiter, quia causa magis remota; tum etiam, quia non proprie specificat intellectionem, nec proprie dicitur talis intellectio, quia talis intellectus, sed quia talis objecti.

(f) Cum arguitur post de indeterminatione intellectus. Dicit Doctor quod inde-, terminatio ad agendum est duplex. Quaedam est materialis propter defectum actus, sicut lignum est indeterminatum ad calefaciendum, ad frigefaciendum, ad humectandum, et hujusmodi, quia ex se non est sufficiens, nec includit aliquam rationem formalem calefaciendi, frigefaciendi vel humectandi; si ergo deterninatur ad calefaciendum, hoc erit per aliquam formam receptam, quae erit ratio formalis calefaciendi ipsi ligno. Alia est indeterminatio agentis propter illimitationem virtulis active, sicut Sol est indeterminatus, et non' determinatur aliunde ad aliquid producendum, sed ex forma sua, id est, quod quidditas talis agentis erit ratio formalis agendi et producendi. In proposito autem intellectus est indelerminatus secundo modo, et non primo, modo. Et sic patet responsio ad rationes Thomae.

Ad rationes pro sexta opinione. Ad auctoritatem Augustini patet, quod accipit ibi visionem pro specie sensibili, improprie tamen, ut supra patuit, exponendo illam auctoritatem in questione immediate precedente.

Ad illud de Philosopho, quod idem est sonatio et auditio, patet quod non accipit ibi speciem sensibilem alicujus soni, et auditionem proprie dictam esse idem, ut patet intuenti litteram Aristotelis et Commentatoris.

Sed in praesenti adduco responsiones, quas facit Alphonsus ad argumenta Doctoris, quibus probat quod anima intellectiva non sit tctalis causa actus intelligendi. Ipse enim Alphonsus tenet expresse, quod intellectus agens sit totalis causa. Respondet Alphonsus primo reducendo argumentum contra Doctorem, quia dicit Doctor in illo argumento: Intellectiones distinguuntur per objecta, ergo causantur ab illis. Addit, sed propria passio habet formaliter distinctionem a subjecto, cum subjectum ponatur in definitione passionis, ut patet 7. Metaph. ergo propria passio causatur a subjecto. Hoc est contra Doctorem, quia passio non distinguitur realiter. Ad rationem Doctoris respondet negando istam, scilicet quod actus habeant ab objectis quod distinguantur formaliter. Et cum dicitur, actus distinguuntur per objecta, ergo habent aliquid effective ab objectis ut formaliter distinguantur. Negat consequentiam, sicut non sequitur actus distinguuntur per suas proprias rationes formales; ergo ab eis habent aliquid effective unde formaliter distinguantur. Concedit ergo quod actus distinguantur per objecta, quia circa aliud et aliud objectum, intellectus causal et alium actum, et sic objectum tantum requiritur ut materia circa quam.

Dico primo ad illud de passione, quod passio secundum Doctorem est a subjecto causata, ut supra patuit in quest. de subjecto Theologie, et praesenti dist. q. 7. vide expositionem quam feci ibi in. de subjecto Theologie, quomodo dicatur causari, et tamen non distinguitur realiter a subjecto.

Dico secundo, quod posito quod non sit causata a subjecto, Doctor non diceret quod passiones habent a subjectis ut formaliter distinguantur inter se, quia si non effective vel originalive a subjeclis, non est concedendum, quod a subjectis habeant quod formaliter distinguantur. Et cum dicit, quod subjectum ponitur in definitione passionis, verum est lanquam additum, sicut etiam alia accidentia dicuntur definiri per substantiam, definitione tantum additamentali, et tamen si accidentia non essent causata a subjectis eorum, non dicerentur formaliter distingui per subjecta. Et quando dicit, respondendo ad formam argumenti Doctoris quod non sequitur, actus distinguuntur per objecta, igitur habent aliquid effeclive ab objectis ut formaliter distinguantur, patet quod non recte negat illam consequentiam, ut supra exposui; quia quod aliqua distinguantur essentialiter per A et B, aut hoc erit, quia A et B sunt differentiae essentiales illorum, aut quia A et B distincta essentialiter ab invicem causant distincta essentialiter. Et illa instantia quam adducit, non est ad propositum, quia quando dicit, actus distinguuntur formaliter per A et B tanquam per rationes formales; ergo actus habent effective ab A et B, ut formaliter distinguantur, patet quod hoc non est ad propositum, quia jam supponit Doctor quod actus formaliter distinguantur suis rationibus formalibus, et per consequens habent formaliter ab illis ut distinguantur formaliter, sed quia objecta non sunt rationes formales actuum, ut patet. Si ergo conceditur quod actus distinguuntur formaliter per objecta, statim sequitur quod ab objectis habent effective entitatem, qua formaliter distinguantur. Et cum dicit quod distinguuntur per objecta tanquam per materiam circa quam, hoc nihil est, quia non dicimus aliqua proprie distingui formaliter per A et B tanquam per materiam circa quam, quod enim actus magis terminetur ad unum objectum quam ad aliud, ex hoc non dicitur distingui formaliter ab alio per aliud et aliud in ratione termini.

Ad aliud Doctoris, quando dicit quod si actus intelligendi non esset effective ab objecto, unus actus intelligendi non esset perfeclior alio. Dicit Alphonsus quod non sequitur, actus intelligendi est perfectior, quia perfectioris objecti, ergo est effective ab illo; patet instantia: homo est perfeclior asino, quia habet perfectiorem differentiam, ergo homo est effectivea tali differentia, non sequilur.

Respondeo quod non recte intelligit mentem Doctoris, nam Doctor praesupponit quod aliquid est perfectius alio formaliter per suam rationem formalem, et sic habet ab illa formaliter quod sit perfectius. Si ergo conceditur, quod actus est formaliter perfectior, quia perfectioris objecti, cum non habeat ab objecto formaliter illam perfectionem, quia objectum esset perfectio intrinseca aclus, sequitur quod habebit illam effective ab objecto, quia perfectius objectum natum est causare perfectiorem aclum.

Ad aliud Doctoris quo probat, quod si anima esset totaliter causa intellectionis, quod tunc esset formaliter infinita, etc. Respondet Alphonsus primo reducendo rationem contra Doctorem, quia Doctor ponit quod est partialis causa omnis intellectionis, ergo erit formaliter infinita, apparet consequentia, quia ut est partialis causa unius intellectionis, requirit aliquem gradum perfectionis, et ut erit partialis causa alterius intellectionis, specie distinctae erit majoris perfectionis; ergo si infinitarun perfectionum, erit infinitae perfeclionis. Respondet ergo ad rationem Doctoris concedendo quod causa, que potest habere infinitos actus simul, et pro simul quantum est ex se est infinita intensive, non tamen causa potens habere infinitos actus simul, sed non pro simul erit infinita intensive, modo anima habet infinitos actus simul, sed non pro simul.

Dico primo, quod ratio reducta contra Doctorem nihil concludit, non enim sequitur quod si sit partialis causa infinitorum actuum, quod sit infinila, et quomodo hoc non sequatur, supra exposui dist. 2. quest. 1. et clarius in dist. quest. 10. secundi.

Ad aliud quando dicit, quod causa potens habere infinitos actus simul, et pro simul est infinita intensive, si loquatur de actu ejusdem speciei, multi Doctores hoc negant. Si tamen adderetur, quod si eque perfecte posset simul in infinitos actus, sicut in quemlibet seorsum sumplum, forte haberet evidentiam, ut supra deduxi dist. 2. quest. 1. Si vero potest habere infinilos actus simul, ut totalis causa, qui actus specie distinguantur, clarum est quod erit intensive infinita, sed non probat quod si anima esset totalis causa, quod non possit habere simul et pro simul infinitos actus. Ex quo enim ponitur totalis causa, et agit circa subjectum optime dispositum, non apparet quin simul et pro simul possit habere infinitos aclus, quia ex quo est causa totalis, et agit secundum totam virtutem, aut simul et pro simul habebit infinitos actus, aut nullum habebit cum non sit major ratio de uno quam de alio, ut alias deduxi. Dico ultra, quod si esset causa infinitorum actuum, specie distinctorum, licet non pro simul, sed tantum successive, adhuc sequeretur quod esset infinita intensive, ut clare ostendi supra dist. 2. q. 1.

Ad aliud Doctoris, quod stat in hoc quod si anima esset totalis causa actus; ergo potest actu intelligere objectum, absque hoc quod objectum requiratur, quia non salvatur necessitas objecti propler hoc ut concurrat ut causa sine qua non, vel in ratione termini, vel in ratione excitantis, ut paluit supra. Si ergo requiritur objectum, de necessitate requiritur ut causa effectiva actus. Respondet Alphonsus quod non sequitur, quia finis necessario requiritur ad actionem agentis naturalis, et tamen causa finalis non est causa effectiva.

Dico, quod hec responsio nihil facit contra Doctorem, quia dixi in illa ratione quod quando habentur causae perfecte et priores effectu, circumscripto quocumque alio, effectus potest sequi; cause autem priores sunt efficiens et materia, finis vero qui est causa finalis si requiritur, tantum requiritur ut amatus et desideratus. Si ergo intellectus est causa effectiva et tolalis intellectionis, et similiter est causa receptiva ejusdem, et agit propter finem desideralum et amatum, patet quod omni alio circumscripto potest causare aclum intelligendi. Et ex his patet, quod responsiones Alphonsi ad rationes Doctoris nihil contra Doctorem concludunt.

ltem, Alphonsus ubi supra negat omnem actionem ab intellectu possibili respectu actus intelligendi, concedendo quod tota activilas respectu actus intelligendi tantum inest intellectui agenti. Sed quia apud Doctorem adhuc non extat declaratum, an activitas respectu actus intelligendi competat solum inlellectui agenti vel intellectui possibili, vel utrique simul, sed de hoc se determinat in 15. quodlib, ideo usque ibi differatur.

COMMENTARIUS. (a) Ad argumenta principalia. Hic Doctor respondet ad argumenta nunc facta, et responsio clara est.

Ad primum dicit, quod dictum Aristolelis esset verum, si sensus esset causa totalis aclus sentiendi, sed non concludit quando est tanlum causa partialis.

Ad secundum dicit, quod intellectus possibilis ex hoc dicitur possibilis, quia est ille quo formaliter sumus intelligentes, etc. sed hanc difficultatem de intellectu possibili, an sit activus velne, prolixe Doctor pertractat in 15. quest. quolib. vide ibi.

Ad tertium dicit primo, posito quod intellectus esset tolalis causa intellectionis, non sequeretur omnes intellecliones esse ejusdem speciei, patet, quia Sol unus et idem numero est causa multorum specie distinctorum. Secundo respondet concedendo consequenliam, si intellectus esset causa totalis, ideo concluditur quod tantum sit causa partialis.

Deinde facit duo argumenta que videntur probare, quod anima sit tolalis causa intellectionis. Primum est ibi: Ad oppositum Avicenna, 9. Metaph. Immaterialitas est ratio intellectui sicut intelligibilis, ergo intellectus ex sua immaterialitate se solo est activus respectu intellectionis.

Secundo, si objectum est ratio formalis agendi, ergo intellectiones objectorum diversorum specie essent diversae specie, patet, quia actus differunt specie qui sunt a causis diversis specie. Falsitas consequentiae probatur, quia tunc de qualibet specie specialissima esset proprie scientia, et ita de pluribus speciebus specialissimis non posset esse una scienlia, quod videtur manifeste falsum et contra communem opinionem.

(b) Ad primum in oppositum. Concedil Doctor quod est partialis causa intellectionis aliorum objectorum a se, et est totalis causa respectu intellectionis sui, sed hanc pro statu isto non potest habere.

(c) Ad secundum concedo conclusionem. Hic Doctor admiltit, quod cognitiones diversarum specierum habite virtute ipsarum differant specie, et probat, quia ad individua ejusdem speciei non requiritur totalis causa diversa specie, vel aliquid in totali causa diversum specie ab eo quod est in totali causa alterius individui. Nunc autem ad intellectionem albi et nigri necessario requiruntur aliqua diversa specie, pula album et nigrum, vel aliqua includentia ipsa; ergo ista duo magis differunt quam individua unius speciei, et sic specie differunt. Et ultra concedit Doctor quod omnes habitus, qui habentur virtute objectorum specie distinctorum differunt specie.

(d) Et cum dicis, quomodo, etc. Sensus hujus littere est, quod quando aliqua una species continet virtualiter plures species, vel ut passiones sibi inhaerentes, vel per modum causae, etc. (et hoc intelligendum est de objectis nullo modo molivis ad sui intellectionem, quia de illis essent habitus proprii, quia et ipsa objecta essent causa cognitionis suae) pula pro slatu isto, albedo que continet virtualiter multas passiones secundum earum entitates, et sic secundum earum cognoscibililatem continet etiam virtualiter multas relationes ut similitudinem, et hujusmodi, tunc species intelligibilis in intellectu parlialiter causat primo cognitionem albedinis ut objecti primi, et post causat cognitionem proprietatum et aliorum virtualiter contentorum; et sic scientia omnium istorum potest dici una non formaliter, cum sint plures notitiae, sed una virtualiter, quia ut objecti primi virtualiter continentis cognitionem aliorum.

Sed est difficultas, primo quia Sol continet virtualiter multas species, ergo species intelligibilis Solis causat cognitionem illarum in intellectu, patet quod non.

Dico, quod si Sol contineret illas secundum totam entitatem, et precise et alios sequenles doctrinam Scoti, ut Joannem Canonicum et multos alios.