COMMENTARIUS.

In secunda questione, primo arguit sic: Deus es' primum ens simpliciter; ergo primum cognitum. Antecedens patet dist. 2. Consequentia patet 2. Met. text. com. 4. uumguodque, inquit, sicut se habet, u sit, id est, ad esse, ita et ad veritalem. Ubi Commentator in fine cominenti: Quanto, inquil, magis perfeclum in esse, tanlo magis erit perfectum in essendo verun.

Secundo arguit, quia 2. Topic. c. 29. Rursvs siquidem magis et minus dicitur, et simpliciter inest. Quod enim non est bonwm, vel album, neqe magis et minus album, vel bonum dicere. Hoc ibi. Ex intentione elicitur hec: In his quae sunt per se, id est, quae absolute et simpliciter insunt, haec regula tenet: Sicut simpliciter ad simpliciter, ita magis ad magis, et maximum ad maimum. Patet, si album est simpliciter visibile, ergo magis album, etc. et e converso, magis album est magis visibile; ergo simpliciter album est simpliciter visibile, et sic patet regula. In proposilo, nihil potest perfectissime cognosci nisi Deo perfectissime cognito; ergo nihil potest simpliciter cognosci nisi Deo simpliciter cognito; ergo cum aliqua cognoscuntur a nobis, Deus erit simpliciter cognitum prius.

Tertio, perfectissimus aclus potentiae estcirca objectum perfectissimum sive simpliciter primum. Hoc patet ex Doctore, infra presenti dist. quest. 7. Tum etiam, quia actus specificatur ab objeclo; tum etiam, quia nobililas scientie accipitur a nobilitale objecti, ut patet 1. de Anima, text. comm. 1. Cum, inquil, omnem scientiam sive cognitionem, rem esse bonam opinemur ac honorabilem, magis autem alteram altera, aut secundum ceritudinem, aut ex eo quod melior quidem, et mirabilior est. Hoc ibi. Sed perfeclissimus aclus est circa Deum, ex 10. Ethic. c. 10. quia ibi ponit felicitatem; ergo, etc.

COMMENTARIOS. (a) In prima questione non est distinyuendum (sicut Thomas distinguit in prima parte, quest. 8. art. 12.) quod Deus possit cognosci negative, non affirmative, id est, quod Deus tantum cognoscatur per negationem, puta removendo incompossibilia. Sicut si diceremus: Deus non est corporeus et hujusmodi, et non affirmalive, puta cognoscendo aliquid de Deo, affirmando illud sive attribuendo, ut quod Deus sit infinilum ens vel summum bonum; et dicit Doctor, quod est quodammodo implicatio, quod cognoscatur negative et non affirmative, quod probat aucloritate et ratione. Auctorilate, patet primo, 2. Periherm. in fine, negatio non cognoscitur nisi per affirmationem. Hoc etiam expresse patet 4. Metaph. text. com. 2. et clarius text. com. 16. ubi expresse habetur, quod nunquam negalio cognoscitur nisi per affirmationem, et maxime hoc est verum de negatione, que necessario inest; aliqua enim negalio necessario inest, quia ejus oppositum sibi repugnat, ut negalio asini necessario inest homini, quia affirmatio asini formaliter repugnat homini; negatio vero albi conlingenter inest homini, quia album esse non repugnat homini. Negatio ergo que necessario inest, cognoscitur propter aliquam affirmationem, cui formaliter repugnat affirmatio opposita negationi, nam affirmatio asini repugnat homini propter aliquam affirmationem sive entitatem positivam in homine, scilicet propter rationalitatem. Et sic in proposito, si cognosco Deum non esse lapidem, quae negatio inest necessario Deo, cognosco aliquid posilivum cui formaliter repugnat affirmatio opposita negationi la- pidis, puta quia cognosco Deum esse spirilum cui repugnat omne corpus, ideo statim cognosco ipsum non esse lapidem. An modo non possit cognosci negatio, que contingenter inest, nisi propter aliquam affirmationem in illo, de hoc alias. In proposito enim loquitur de negatione, que necessario inest Deo, cujus opposila affirmatio simpliciter repugnat, ut patet in littera Doctoris.

(b) Similiter etiam, aut negatio concipitur praecise, aut ut dicta de aliquo. Ut cum dicimus, Deus est non lapis; si tantum concipitur ista negalio in se et absolute, puta non lapis. sequitur quod per hoc non magis cognoscitur Deus quam Chimera, patet, quia ita non lapis dicitur de Chimaera sicut de Deo. Si vero concipitur non lapis, ut dicitur de aliquo, tunc quaero an illud substratum sive subjeclum, de quo dicitur non lapis; aut est conceptus affirmativus, aut negativus. Si primo, habetur propositum, quia tunc non tanlum concipio non lapidem, sed concipio aliquid affirmando illud esse, ut puta quod non tantum concipio non lapidem, sed concipio Deum esse, a quo removetur lapis, cui attribuo non lapidem, et patet littera.

(c) Nec est distinguendum de cognitione, etc. Questio si est, est quaestio de aliquo conceptu incomplexo, scilicet an Deus sit talis conceptus in se simplex cognoscibilis, cui non repugnat esse, scilicet aclualis existenliae; non enim questio si est proprie quaerit an aliquid actu existal, sed an possit existere, ut patet a Doctore in 4. dist. prim, qaest. 2. Adyerte tamen quod si est proprie, ut dicit actualem vel aptitudinalem existentiam, est quid demonstrabile de illo de quo quaeritur per definitionem illius, ut patet a Doctore in 2. d. 1. q. 3. Nam per animal rationale demonstratur quod existentia non repugnat homini, et ideo questio si est, de qua Aristoteles 1. Poster. non proprie querit actualem vel aptitudinalem existentiam, cum illa sil demonstrabilis, ut patet a Doctore in 2. dist. 1. q. 3. et etiam patere potest ex dictis ejus in 1. dist. 3. q. 5. contra Henricum, et dist. 3. Nam per definitionem demonstratur existentia de re cujus est, et questio si est presupponitur in omni demonstratione; de subjecto enim praesupponitur si est, ut patet primo Posteriorum. Nota tamen quod si est contingit a nobis sciri dupliciter. Uno modo simpliciter, quando scilicet cognoscitur si est demonstrative et per propriam causam ejus, que dicitur quod quid est subjecti, per quod demonstratur ipsum si est de suo subjecto; et sic nullo modo precognoscitur si est ante demonstrationem vel definitionem; imo quod quid est precognoscitur ipsi si est, sicut causa precognoscitur suo effectu. Alio modo potest sciri si est secundum quid et imperfecte, non quidem per demonstrationem, sed per aliqua accidentia vel per definitionem descriptivam, aut etiam per definitionem quid nominis ipsius subjecti, et sic necesse est praecognoscere si est anle quamlibet demonstrationem vel definitionem dicentem quid rei. Quaestio vero uia est querit veritatem propositionis, ut patet primo Posteriorum. Et est sensus, an ista propositio sit vera: Deus est cognoscibilis a nobis, scilicet, an Deum esse sit verum cognoscibile a nobis. Sed certum est, quod veritas propositionis praesupponit cognitionem extremorum; oportet ergo pius habere conceptum simplicem illius subjecti, de quo quaero esse.

(d) Nec oportet distinguere de si est, ut est quaestio de veritate propositionis. Et quod dicit hic Doctor, quod non oportet distinguere de si est, etc. quia in re est idem cum illa quaestione quia est; quia quaestio quia est proprie querit veritalem propositionis, ut patet primo Posteriorum. Posito ergo quod sit quaestio de veritate propositionis, ubi quaeritur esse de conceptu Dei, adhuc oportet preconcipere terminos illius quaestionis, quia cognitio propositionis presupponit cognitionem terminorum, et sic quaeritur de conceptu simplici illius subjecti, scilicet Dei, si est possibilis naturaliter, id est, si est possibile naturaliter sive via naturali habere conceptum simplicem Dei. Sequitur, nec valet distinguere de conceptu naturali et supernaturali, qia quaeritur de naturali. Non enim queritur an via naturali vel supernaturali possit haberi aliquis conceptus simplex de Deo, sed queritur de naturali, id est, quaeritur an via naturali possit haberi aliquis talis conceplus. Sequitur, nec valet distinguere de naturali absolute, quia queritur de naturali tantum pro slatu isto, scilicet an pro slatu islo via naturali, id est, ex solis causis naturalibus possit haberi aliquis conceptus simplex de ipso Deo.

(e) Nec valet distinguere de cognitione Dei in creatura vel in se. Et arguit sic Doctor, quia si cognosco Deum per creaturam, pula per aliquem effectum, certum est quod illa cognitio terminatur ad objectum cognitum, aut ergo ad Deum in se, et tunc habetur proposilum, quia illum conceptum Dei in se querimus. Si vero non terminatur ad Deum in se, sed ad creaturam, tunc idem erit terminus et principium discursus, et ita nulla notitia habetur de Deo.

Et nota, quod quando dicimus quod aliquid cognoscitur per aliud, multum differt ab illo quo dicimus, quod aliquid cognoscitur in alio, ut patet a Doctore questione 15. Quodlibeti. Nam cum cognoscimus B per A, tunc cognitio ipsius B terminatur ad ipsum B in se, sicut per principia cognita cognosco conclusionem in se; et sic quando per creaturam cognosco Deum, sensus est, quod creaturam cognitam tanquam per medium cognitum, cognosco ipsum Deum, ita quod talis cognitio terminatur ad Deum in se, non sic est, quando cognoscimus A in B, et de hoc vide Scotum loco praeallegato.

(f) Est igitur mens questionis, ista: Utrum aliquem concepum simplicem possit intellectus viatoris naturaliter habere, in qo conceptu simplici concipiatur Deus, id est, an possimus via naturali cognoscere aliquod objectum simplex de Deo, sub quo cognoscatur Deus a nobis, id est, an possimus habere cognitionem alicujus conceptus simplicis, quem nominamus .Deum, vel quem attribuamus alicui enti, quod nominamus Deum, per quem aliquo modo dicatur Deus a nobis cognoscibilis. Et hic titulus quaestionis, et mens istius quaestionis respondendo ad illam diffuse declarabitur.

COMMENTARIUS.

(a) Ad hoc dicit quidam Doctor. Haec est opinio Henrici, et quod dicit ibi: Sed in universali quod sibi analogice commune est Deo, et creaturae, lamen quasi unum a nobis concipitur propter proximitalem conceptuum, licet sint diversi conceptus. Et nota secundum istum Doctorem, quod conceptus analogicus dictus de Deo et creatura, non dicit in se unum conceptum communem Deo et creature, licet per prius de Deo quam de creatura, sed dicit tantum duos conceptus immediate, unum de Deo el alium de creatura; sed conceptus Dei est perfectior, et propter approximationem horum conceptuum, quasi unum conceptum communem Deo et creaturae concipimus, tamen in re nullus est communis, id est, quod quia uterque conceptus convenit in hoc nomine entis, scilicet conceptus Dei et conceptus creature. Et hoc modo dicuntur proximi, videntur esse unus, id est, videntur convenire in uno conceptu communi Deo et crea-. turae, cum tamen conveniant in solo nomine, scilicet entis, quod nomen est equivocum analogicum, quia prius convenit conceptui Dei, et posterius conceptui creaturae.

(b) In particulari non cognoscitur e creaturis. Dicit Henricus, quod Deus non cognoscilur in particulari, pula in se vel sub propria ratione formali et quidditativa, quia creatura est peregrina similitudo ejus.

Item in universali tripliciter cogoscitur, generalissime, generalius et generaliter. Sententia hujus littere est, videlicet quod primus gradus generalissimae cognitionis est cognoscere individuum Vagum, ut hoc ens, non determinando quod ens, pula an homo, an asinus, et hujusmodi, sed tantum sic vage cognoscendo; et tunc est pars conceptus ipsius entis, quia concipiendo minus commune, quasi concipio partem illius conceptus communis, sicut si concipio individuum vagum hominis, concipio partem conceptus hominis. In secundo gradu est concipere ens in se, et ens in se conceptum non est pars conceplus, modo preexposilo, et ut sic est conceptus analogicus eo modo, quo prius declaravi secundum intentionem Henrici, quia non in se communis, sed videtur unus propter approximitatem, etc. Et talis conceptus entis qui videtur unus, et dicitur de Deo vel convenit Deo, modo predicto; aut concipilur ut ens indeterminatum negative, id est, nullo modo aplum natum determinari, sive contrahi, sive plurificari, et tunc concipitur ut ens in se existens, et singularissimum et formaliter infinitum, nam ut sic, repugnat sibi a quocumque posse determinari. Conceptus vero entis, qui dicitur de creatura, cum, sit communis ipsis, et predicabilis de illis, ut universale de inferioribus, et indeterminatus privalive tanlum, quia contrahibilis et determinabilis ad creaturas, sicut animal determinatur ad species per differentias suas.

(c) Post istos tres gradus concipiendi generalissime concipitur Deus generalius. Dicit Henricus, quod Deus dicitur generalius cognosci, ut cum cognoscimus aliquod attributum, et hoc cum summa praeeminentia, ut cognoscendo summum verum et hujusmodi. Generaliter vero dicitur cognosci quando non tantum cognoscimus attribula in summo, sed cum cognoscimus illud, ut penitus idem illi cujus est. Nota, quod attributa possunt dupliciter concipi; vel ut talia simpliciter, puta bonitas, sapientia et hujusmodi, et sic in tali attributo adhuc cognoscitur generalissime, et sic posset distingui ut prius, quia bonitas dicit unum conceptum analogicum dictum de bo-ni tate Dei et creaturae, et hoc modo prius posito, scilicet quod talis conceptus videtur unus propter approximationem, etc. et tunc habebit tres gradus secundum quod prius exposui. Primus gradus, ut hoc bonum vage; secundus, bonum in se; tertius ut bonum indeterminalum negative, idem dico de aliis attributis. Secundo modo accipitur attributum non simpliciter, sed cum summitale ut summum bonum, summus sapiens et hujusmodi, et hoc modo cognoscitur Deus generalius. Si vero cognoscantur ista altributa non tantum in se et in summo, sed inquantum sunt simpliciter idem primo attributo, scilicet ipsi esse simplicissimo Dei, tunc Deus cognoscitur generaliter.

(d) Quoad secundam questionem. Nunc respondet Henricus ad secundam quaestionem principalem presentis distinctionis, quae talis est: An Deus sit primum cognitum a nobis naturaliter pro statu isto? Respondet, distinguendo de modo concipiendinaturaliter et rationaliter. Concipere naturaliter ut ad presens spectat, est concipere secundum cursum nature, sicut dicimus aliquid esse nobis notum et nature. Rationaliter vero concipere ut ad praesens loquimur, est per discursum, et talis presupponit cognitionem propositionum. Et dicit Henricus quod loquendo de modo concipiendi naturaliter, Deus est primum objectum intelligibile a nobis ex creaturis, quia naturalis cognitio procedit ab indeterminato ad determinatum, et loquitur hic de primitate originis. Si ergo naturaliter cognitio procedit ab indeterminato ad determinatum, sequitur quod Deus erit simpliciter primo cognilum cum sit simpliciter indeterminatum, quia inde- terminatum negative, ut supra patuit. Ens vero et passiones entis sunt indeterminate privative tantum.

Rationaliter autem est Deus posterius creatura objectum cognitum secundum tres gradus. Primo generalissime, et hoc secundum tres gradus, quia primo concipitur hoc bonum, supple ut est individuum vagum; deinde bonum universale, ut est bonum in se sive quod est indeterminatum privative; deinde bonum prima abstractione abstractum, quod est indeterminatwm negative, etc.

Exponitur primum membrum, scilicet naturaliter, quo modo est sic cognitum primo, quia Deus ut sic primum cognitum, non distinguitur ab aliis propter simplicitatem, quia nihil est extra ipsum, sed omnia ipso simplicissimo. Sequitur: Et quia non est primum cognitum nisi tantum quoad primos duos gradus generalissime concipiendi, quorum neuter pertingit ad aliquam rationem determinantem illud attributum Dei, scilicet summam simplicitatem, et sic patet positio Henrici quoad secundam quaestionem de primo cognito, que etiam improbatur diffuse ab Occham dist. 3. quest. 1. et 2. primi.

COMMENTARIUS. (a) Respondeo aliter ad primam qaeslionem. Hic Doctor intendit probare, quod via naturali potest haberi aliquis conceptus, in quo per se et quiddilative concipiatur Deus. Hec conclusio potest habere triplicem sensum. Primus est, quod Deus potest naturaliter cognosci sub conceptu proprio et quidditativo, et hic sensus non est verus apud Doctorem, ul infra palebit, et supra patet quest. infra, et penult. Prolog. et prolixius in quest. 14. Quodl.

Secundus sensus est,quod potest concipi Deus sub aliquo conceptu quiddilativo pula cognoscendo Deum, quod est ens quidditative, et hic sensus potest distingui; vel quod cognoscatur conceptus entis de ipso Deo, affirmando conceptum entis de Deo in se, ita quod via naturali cognoscens hanc propositionem: Deus est ens quidditative, distincte cognoscat terminos; vel cum dico: Deus est ens quidditalive, via naturali tantum cognoscatur confuse, quod est aliquid quod nominamus Deum, quod est ens quidditative. Hic secundus sensus est verus, sed primus est manifesle falsus, quia via naturali non possumus distincte cognoscere hanc propositionem: Deus est ens quidditative, nisi distincle cognoscamus terminos, modo Deus in se non potest distincte cognosci.

Tertius sensus est, quod via naturali potest cognosci Deus sub aliquo conceptu quidditalivo, non tantum sic in communi, sed etiam in individuo vago, ut pula conclulendo via naturali, quod est aliquod perfectissimum ens quidditative, et hic sensus est verus, et cognitio talis entis isto modo et modo precedenti, praesupponitur cognitioni altributorum de ipso. Non enim possum cognoscere bonum inesse alicui, nisi aliqualiter praecognoscam ipsum in suo esse quidditalivo et essentiali, nec possum cognoscere albedinem in esse substantiae, nisi praecognoscam substantiam, saltem confuse in esse quidditativo, ut pula, quod est aliquod ens quidditative per se existens, cui attribuo albedinem, et sic debet hic intelligi Doctor.

COMMENTARIUS. (a) Secundo. Hic Doctor intendit probare, quod ipse Deus possit naturaliter intelligi in aliquo conceptu quidditativo vere univoco sibi et creaturae, et non lanlum analogico, accipiendo analogicum ut supra exposui secundum intenlionem Henrici. Non enim Doctor negat quin cum univocatione stet analogia, accipiendo analogum prout dicit conceptum communem, qui per prius convenit uni, et per posterius alteri, sicut etiam conceptus entis est conceptus univocus et analogus, communis Deo et creaturae, licet per prius, id est, perfectius conveniat Deo, et per posterus creaturae. Et quod hoc intendat Doctor, palebit infra distinctione 8. questione 2. Sed conceplus analogicus secundum Henricum (ut supra dixi) non est unus conceptus communis Deo et creaturae, sed sunt duo conceptus, qui tamen videntur unus propler approximationem.

(b) Et ne fiat contentio, etc. Hoc dicit propter aquivocum, quod aeque primo importat plura significata, et tantum nomen est commune illis, ideo de eodem nomine verificantur ista: Canis currit, et canis non currit, et talis affirmalio et negatio non sufficit ad contradictionem, quia eque primo affirmatio verificatur de cane latrabili, et eque primo negatio verificatur de sidere ccelesti vel de pisce marino. Sed quando ultra nomen est conceptus communis, alius a conceptibus inferiorum, esse et non esse respeclu illius conceptus eque primo imporlali sive significati contradicunt, et sic inlenditur probare de conceptu enlis, quod non lantum nomen sit commune Deo et creaturae, sed etiam conceptus significalus. Cum ergo ens dicat unum conceptum in se, potest esse medium demonstrativum in syllogismo sine fallacia equivocalionis, quae fit quando medium in una praemissa accipitur pro uno significalo, et in alia pro alio, sicut hic: Ome ens est bonu, ahimal est ens; ergo animal est bonum, id est, in utraque praemissa accipitur idem significalum enlis.

(c) Et univocationem sic intellectam probo tripliciter, etc. In ista ratione lam singulari Doctor supponit unum, videlicet quod ens, dicatur in quid de Deo et decem Praedicamentis, ut communiler omnes concedunt, quia si queratur quid est substantia ? recte respondetur, quod est ens; et si queratur, quid est Deus, recle respondetur, quod est ens. Sed lenenles contrariam opinionem de univocatione entis, dicerent quod substantia non est ens quidditalive, ut ly ens dicit conceptum alium a conceptu substantie et a. conceptu Dei; sed quod substantia est ens quidditative, quod est substantia, ita quod quando queritur quid est substantia ? et respandetur quod est ens, ly ens non dicit alium conceptum a conceptu substantie, sed penitus eumdem; et sensus est, substantia est ens, et cum queritur quod ens? dicerent quod est ens, quod est substantia, et sic de oinnibus aliis. Hoc supposilo, quod ens dicatur in quid modo praeexposito, nunc probat Doctor quod ens dictum in guid vere dicat conceptum alium a conceptu substantiae et a conceptu Dei, et ex hoc solvuntur mullae instantiae faclae contra hanc rationem, quae diffusius patebunt infra distinct. 8.

Secundo nota, propter rationem Doctoris, quod quando antiqui disputabant de primo principio, aliqui dicebant quod ignis est primum principium, alii vero dicebant quod aqua, qui dicebant quod primum principium erat ignis, dubitando an illud principium esset creatum vel increatum; certi erant quod creatum erat ens quidditative, et similiter increatum, et sic intellectus eorum erat certus de conceptu entis, et dubius de duobus, puta an illud principium esset creatum vel increatum. Ista certitudo non erat penes nomen tantum, sed penes conceptum, sicut et dubietas non erat penes nomina, sed penes conceptus; non, enim disputabant de nominibus tantum, sed de conceptibus, quia non est, verisimile, quod tanlum nominibus

dispulassent. Si ergo intellectus eorum fuit certus de conceptu entis, videlicet quod primum principium eral ens, et dubius de duobus conceptibus, scilicet an esset ens creatum vel increatum, sequitur quod ens commune creato et increato vere dicat alium conceptum a conceptu creato et increato. Probo, quia si creatum non dicat alium conceptum a conceptu entis; ergo idem intellectus de eodem conceptu erit dubius et certus, quod est impossibile; patet, quia cerlus est quod primum principium est ens, et dubius est an sit ens creatum, et per consequens si ens creatum dical eumdem conceptum, intellectus erit dubius et cerlus de conceplu.

Si dicatur quod (quando dicitur quod est certus, quod primum principium est ens, et quod est dubius an sit ens creatum) est certus de conceptu entis non alio a conceptu primi principil, sed certus quod primum principium est ens quod est primum principium, ol est dubius an sit ens creatum vel increatum, sic quod non est dubius de eodem conceptu, sed de alio, et sic erit cerlus de uno et dubius de alio, et ille cerlus non erit communis. Sed certe hoc nihil est, quia si intellectus est certus quod primum principium est ens, et similiter est certus quod creatum est ens, et increatum est ens, quaero modo a le, an conceptus primi principii sit idem conceptus simpliciter, quod conceptus entis creati vel increali? Si sic, ergo certus et dubius de eodem conceplu. Si non, hoc non videtur, quia primum principium, aut est ens creatum aul increatum; ergo oportet dicere quod si intellectus est cerlus quod primum principium, est ens, et creatum est ens, et similiter increatum; et dubius an primum principium sit creatum vel increatum, talis intellectus habebit conceptum entis simpliciter alium a conceplibus entis creati et increali, et sic patet ratio Doctoris, contra quam nulla valet inslantia.

(d) Confirmatur etiam ratio. Isla confirmalio mullum valel pro univocatione entis, que duo supponit. Primo, quod quando aliquis videt disputare duos Philosophos, puta et B, an ignis sit substantia vel accidens, cerlus est quod substantia sit ens, et similiter accidens, et quod sint ens quidditalive. Secundo, quod quando habet certitudinem quod substantia sit ens, et similiter accidens non habeal tantum certitudinem de nomine entis, sed habeat certitudinem de conceptu entis, ita quando est cerlus quod substantia est ens, sit cerlus de aliquo conceptu et non de nomine tanlum, et similiter quando est certus quod accidens est ens.

Istis presuppositis patet confirmatio, quod si C videat dispulare A et B, an ignis sit substantia vel accidens, habet conceptum certum quod substantia et accidens sunt ens quidditative, et similiter cerlus est quod ignis est ens quidditative, sed dubitat an ipse ignis sit substantia vel accidens; sequitur ergo quod C habebit conceptum certum alium a conceptibus dubiis, ut palel.

Si dicatur quod est cerlus, quod substantia est ens quod est substantia, et quod similiter est certus quod accidens est ens, quod est accidens, et sic habet duos conceptus certos; unum de ente quod est substantia, et aliud de ente quod est accidens, et tamen dubilat an ignis sit ens quod est substantia, vel ens quod est accidens, et sic non sequitur, quod habeat conceptum entis communem substantiae et aceidenti alium a conceptu substantie et accidentis.

Dico, quod solutio hujus instantie patet supra, et dico breviler quod instantia nulla est, quia cum sim certus quod ignis sit ens quidditative, et dubius an sit ens quod est substantia, vel ens quod est accidens; et certus sum quod substantia est ens, et quod accidens est ens, sequitur quod si conceptus de quo sum certus, non sit aliud a conceptu substantiae vel a conceptu accidenlis, tunc idem intellectus simul erit certus et dubius de eodem conceptu, patel, quia certus sum quod substantia est ens, et quod tantum est ens quod est substantia. Et similiter dico de accidente, et certus sum quod ignis est ens, et dubius sum an sit ens quod est substantia, vel ens quod est accidens, et sic applica, ut prius. Et addit Doctor ad ostendendum, quod conceptus enlis de quo est certus, sil alius a conceplu substantiae et accidentis, quia si in intelleclu C destrueretur conceptus accidentis, ut pula, conclusum esset per syllogismum demonstralivum, quod ignis esset substantia et non accidens, adhuc conceptus entis de accidenle remanerel in eodem intellectu; ergo sequitur quod conceptus entis de quo est cerlus, sit alius a conceptu accidentis, de quo erat dubius, ibi: Quia si non cures. Ista lillera clara est, et magis patebit infra dist. 8.

(e) Secundo principaliter arguo sic. Hic Doctor probat quod ens dicat conceptum univocum Deo et creature alium a conceplu Dei et creaturae; et hoc probat per argumentum deducens ad impossibile, quia si ens non diceretur de Deo et creatura quiddilative et univoce, via naturali nullus conceptus realis posset haberi de Deo, et sic Deus naturaliter non posset a nobis cognosci, saltem quantum ad aliquem conceptum realem dictum de Deo, quod est inconveniens et impossibile.

Ut clarius intelligatur ista ratio, suppono aliqua. Primo quod causans cognitionem alicujus in ratione objecti intelligibilis, continel vel essentialiter vel virtualiter entitatem illius, cujus cognitionem causat; dicimus enim quod homo causat notitiam animalis in me, quia continet ipsum animal essentialiter et quidditative, et causal cognitionem risibililalis in me, quia continet 'ipsam virtualiter;non potest autem causare cognitionem, puta asini, quia asinus secundum suam entitatem nec essentialiter, nec virtualiter continetur in homine, ut patet.

Secundo suppono, quod nulla creatura nec virtualiter, nec essentialiter continet entitatem Deitatis, ut patet. Deilas enim non est de essentia creature nec virtualiter, vel eminenter continetur in ea, quia hoc esset imperfectionis, et sic sequitur, quod nulla creatura nec parlialiter, nec totaliter potest causare cognitionem Dei in se, et hoc in ratione objecti inlelligibilis; quod dico propter intellectum, quia etsi intellectus possit partialiter concurrere ad cognitionem cujuscumque objecti in ratione potentie intellective, nullum tamen objectum in ratione objecli potest causare nec partialiter, nec totaliter cognitionem alterius objecti, nisi tale objectum virtualiter vel essentialiter, vel eminenter contineatur in illo; et de hoc vide singularem glossam, quam feci supra uest. 10. dist. 3. secundi Doctoris.

Tertio praesuppono, quod pro stalu isto nihil potest movere intellectum noslrum, causando in illo aliquam cognitionem, nisi tantum quidditas rei sensibilis ut infra palebit, ita quod nulla substantia potest immediate causare in intelleclu nostro speciem inleliigibilem sui vel actum intelligendi, ut infra patebit praesenti dist. Solum ergo objectum sensibile (et loquor de sensibili per se, non de sensibili per accidens, cujusmodi est subslantia) pro statu isto potest movere intellectum nostrum ad sui cognitionem, et conlentorum in eo virtualiter vel essentialiter, et sic sensibilia in ratione objecti possunt in intellectu nostro causare cognitionem superiorum. Exemplum: Visa albedine a potentia visiva exteriori, causatur phantasma albedinis in viriule phaintastica, 'tqtod phantasma est quedam similitudo repraesentans albedinem cum conditidnibus materialibus ut materialibus, ut hanc albedilem, ut hic et nunc, et ut in tali vel tali subjeclo, et ut hujusmodi. Phanlasma vero albedinis relucens in phantasia, est causa partialis causandi speciem intelligibilem albedinis in intellectu possibili, et alia causa partialis et principalis est intellectus agens, et hoc patebit infra presenti distincl. quest. penult. que species intelligibilis, primo represenlat individuum Vagum albedinis; secundo ipsam naturam albedinis in se, et tertio hanc albedinem signalan, ul patet a Doctore. Illa ergo species intelligibilis albedinis est causa partialis cognitionis albedinis, ut expresse patet a Doctore in quodlib. et alia causa est intellectus, non dislinguendo modo de intellectu agenle et possibili, de quo palebil guest. 15. quodlib, et sic illa species initelligibilis ut partialis causa, potest causare cognitionem omnium superiorum, puta coloris, qualilalis et entis, que esscntialiter continentur in albedine; potest etiam causare cognitionem omniul passionum virtualiter contenlarum in albedine, puta disgregalionis et omniun passionum entis, etc. Et hoc dico, sustinendo quod superiora non habeant proprias species intelligibiles, quia tunc species intelligibilis qualitatis esset partialis causa cognitionis illius, utraque tamen via est sustentabilis, ut patebit infra. Et si ponantur singulae species intelligibiles superiorum, tunc dico quod phantasma relucens in phantasia partialiter, primo causal speciem intelligibilem albedinis, et deinde speciem intelligibilem coloris, et sic ascendendo.

Dico ergo, quod naturaliter solum illa intelliguntur ab intellectu nostro pro slatu islo, vel que sunt in se sensibilia, vel quae virtualiter vel essentialiter conlinentur in illis, et sic per albedinem possum cognoscere ens in communi, et cognito ente in communi, possum illud applicare alteri, ut puta substantiae, intelligendo quod aliqua substantia sit ens quidditative, licet illam non cognoscam in se, ut clarius patebit infra. Si ergo ens non praediceretur univoce de ipso Deo et creatura, non posset haberi naturaliter aliquis conceptus realis de Deo, patet, nam albedo potest immediate causare cognitionem Dei in se, quia Deilas nec virtualiter, nec essentialiter conlinetur in albedine. Si ergo virtute albedinis possum cognoscere aliqui 1 de Deo quidditative, illud tale virtualiter vel essentialiter continetur in albedine. Pono modo, quod cognoscam pro stalu isto, uod Deus est ens, certum est quod cognitio entis dicti de Deo est causala ab aliquo sensibili, puta ab albedine, quero tunc cum cognosco ens dici quidditative de Deo; aut conceptus entis, quod est albedo, dicitur de Deo ? et sic albedo predicaretur formaliter de Deo, quod est impossibile; aut conceptus entis, qui est alius simpliciter ab albedine, dicitur quidditative de Deo, et tunc habetur intenlum, quod ens predicatur univoce de Deo et creatura.

Si dicatur, quod conceptus entis qui dicitur de Deo, non est alius a conceptu Dei, licet sit alius a conceptu albedinis, hoc nihil est, quia quero a quo causatur cognitio illius conceptus ? Certum est quod non potest causari ab aliquo sensibili, quia conceptus entis qui est Deus, nec virtualiter nec essentialiter continetur in aliquo sensibili, ut supra dixi, et tamen intellectus noster pro stalu isto tanlum natus est moveri a sensibilibus, id est, quod tantum recipit cognilionem causatam a sensibilibus, loquendo semper via naturali, quia supernaturaliter posset immediate recipere cognitionem insensibilis a Deo, et sic patet ratio Doctoris. Sed quia in illa ratione sunt aliqua dicta, que aliqualem important difficultatem, ideo illa declaro, sequendo litteram. Cum dicit, ergo nullus conceptus realis, sic debet intelligi: nulla cognitio alicujus conceptus realis, etc. Sequitur:

(f) Sed illa sunt phantasma vel objectum relucens in phantasmate. Hoc debet sane intelligi, quia nec phantasma, nec objectum relucens in phanlasmate movent immediale intellectum nostrum ad cognitionem alicujus, ut patebit infra praesenti dist. quest. 7. Sed debel sic inlelligi, quod phantasma vel objectum relucens in phantasmate immediate movet intelleclun possibilem, causando in eo partialiter speciem intelligibilem talis objecti, ut vult expresse Doctor infra praesenti dist. quest. penult. Qua specie intelligibili causala, potest postea causari cognitio objecti et contentorum in eo virtualiter vel essentialiter. Sequitur: Ergo nullus conceptus simplex, id est, ergo nulla cognitio, quae terminatur ad conceptum simplicem, etc. vel nullus conceptus, id est, objectum conceplibile fit modo naturaliter in intelleclu nostro, id est, praesens intellectui nostro in ratione objecti, aclu intelligibilis, nisi virtute intellectus agentis et phantasmatis. Sequitur:

(g) Sed conceptws, qi non esset univocus alicui obecto, relucenti in phantasmate, id est, conceptus sive objectum conceptibile, qui non includeretur essentialiter in aliquo objecto relucenti in phantasmate, id est, in objecto, cujus species intelligibilis esset immediate causata in intellectu possibili virtute intellectus agentis et phantasmatis; sed ille conceptus esset omnino alius et prior, ad quem iste haberet analogiam, id est, si conceptus quem habet de Deo, non esset inclusus quidditative et univoce in conceptu, pula in albedine conceptibili virtute phantasmatis, sed esset omnino alius, et per consequens non essentialiter inclusus et prior, scilicet et natura et perfectione, ad quem conceptus albedinis tantum haberet analogiam, ita quod conceptus Dei et albedinis non convenirent in aliquo uno communi, sed precise essent duo conceptus, quorum unus est essentialiter prior et perfectior, scilicet conceptus Dei, et alius posterior et imperfectior, scilicet conceptus objecti relucentis in phantasmate, pula conceptus albedinis, et per consequens dicitur iste habere analogiam, quia cum dico ens, non dico conceptum communem Deo et creature, sed tantum nomen est commune; predicatur tamen analogice, quia per prius de conceptu Dei, et per posterius de conceptu creature. Modo talis conceptus Dei non posset fieri virtule intellectus agentis et phantasmalis, probat hoc Doctor ibi: 0bjectum quodcumque, sive relucens in phantasmate, secundum opinionem aliquorum, ut infra patebit, quaest. 7. sive in specie intelligibili, et hoc secundum inlentionem propriam, ut infra patet, quest. 6. et 7. tale objectum cum intellectu agente vel possibili cooperante, secundum ultimum sue virtulis facit in intellectu, scilicet possibili, sicut effectum sibi adequatum conceptum proprium, id est, notitiam immediate terminalam ad ipsum, et notitiam omnium inclusorum in eo, scilicet essentialiter vel virtualiter, id est, quod objectum quodcumque, ut praesens intellectui in ratione objecti, actu intelligibilis precise causat notitiam sui, et omnium essentialiter vel virtualiter contentorum, et est impossibile causare notitiam alicujus alterius, ideo talis notitia, scilicet objecti et inclusorum, dicitur effectus adae- quatus tali objecto, ut cause tamen partiali. Et quod dicit virtualiter contentorum, debet intelligi quod contineat illud, secundum tolam ejus entitatem eo modo, quo exposui in dist. tertia quest. 10.

Sensus tamen littere est cum dicit objectum relucens in phantasmate vel specie intelligibili facit, etc. id est, quod phantasma talis objecti causat notitiam illius et omnium contentorum, et hoc secundum opinionem Henrici, vel scilicet objectum relucens in specie, etc. id est, species intelligibilis causat (partialiter tamen) notitiam objecti proprii, cujus est immediate repraesentativa, et notitiam omnium contentorum, et hoc secundum propriam intentionem. Et nota (ut dixi supra, quod Doctor accipit conceptum aliquando pro objecto conceptibili, aliquando pro actu intelligendi, quo concipitur objectum, aliquando pro objecto, aclu intellecto; in proposito accipit et pro aclu intelligendi, et pro objecto aclu intellecto. In proposito si conceptus Dei, id est, objectum conceptibile, non ponitur univocus Deo et objecto relucenti in phantasmate vel spe-' cie intelligibili, sed tantum analogus, modo predicto non includitur in tali objeclo, nec essentialiter, quia non univocus; nec virtualiter, quia perfectius essentialiter non potest contineri in aliquo virtualiter, secundum tolam suam enlilatem, et per consequens nullus conceptus, sive nihil poterit cognosci de Deo via naturali, et sic patet ratio.

(h) Et confirmatur ratio. Dicit Doctor quod hujusmodi objectum, pula sensibile, ullra cognitionem sui adaequalam, et ultra cognitionem inclusorum in eo essentialiter vel virtualiter ex tali objeclo, nihil aliud potest cognosci, nisi per discursum. Hic respondet tacite objectioni, quia forte diceretur, licet enim ex objecto sensibili non possit causari cognitio Dei, quia Deus nec essentialiter nec virtualiter continetur in tali sensibili, tamen potest cognosci ex objecto, sensibili per discursum. Sed, hoc removet, quia discursus presupponit cognitionem istius simplicis, ad quod discurritur, ut ptet de omni discursu. Sequentia clara sunt.

(i) Tertio sic: Omnis inquisitio Metaphysica, etc.

Haec est tertia ratio Doctoris, qua subtiliter probat, quod ens dical conceptum univocum communem Deo et creaturae et ratio consistit in hoc, quia mulla altribuimus Deo, et cognoscimus inesse formaliter Deo, ut pula quod est summum bonum, summum ens, et hujusmodi, quae tamen non possent de Deo cognosci, nisi illa ut in se considerata, dicerent conceptum univocum communem Deo et creaturae. Exemplum, dicimus enim, quod Deus est formaliter ens, et cognoscimus ens dici perfectissime de Deo. Cerium est, quod intellectus nosler primo movetur ab aliquo ente sensibili, et sic cgnoscil aliquod ens sensibile in se, deinde abstrahendo cognoscit ens in se, ut est superius ad omne sensibile, et sic potest cognoscere ipsum ens, applicando illud Deo, quero tunc, si cognosco conceptum entis formaliter dici de Deo; aul ille concepus est alius a conceptu Dei et creature, et habetur propositum; aul est idem quod conceptus creature? et sic cognosceretur creatura dici de Deo, quod est falsum; aut ille conceptus est idem quod Deus, et tunc talis conceptus non posset cognosci ex creaturis, ut patuit supra. Dicit ergo Doctor, quod omnis inquisitio Metaphysica de Deo supponit inlellectum habere conceptum eumdem univocum, quem accipit ex creaturis. Si enim inquirere volo ex creaturis, an Deus sil perfectissimum ens, presuppono quod tam Deus quam creatura sit ens quiddi- tative, ei quod concepls entis, sil communis Deo et creaturae, aliter nulla esset comparatio in enlitate, sic dico de bonilate et sapientia, et hujusmodi.

(j) Quod si dicas non, sed li est formalis ratio eorum gue conveniunt Deo, id est, quod bonitas quae formaliter predicatur de Deo non est ejusdem rationis cum bonitate creata, nec iste bonitates conveniunt in bonitate in communi, taquam in conceptu alio. Contra hanc responsionem arguit Doctor, deducendo ad hoc inconveniens, quod ita posset dici Deus formaliter lapis, sicut dicitur formaliter bonus. Et pro intelligentia litterae premitto unum, scilicet quod Doctor supponit, quod aliqua que formaliter predicantur de creatura, preedicentur etiam formaliter de Deo, sicut bonitas formaliter predicatur de Deo et etiam de creatura. Et nisi bonitas, quae formaliter praedicatur de Deo, essel ejusdem rationis cum bonitate creala, id est, quod si bonitas Dei et bonitas creaturae non conyenirent in bonitate transcendenti, tanquam in conceptu univoco alio a bonitate creata et increata, nunquam per creaturam posset haberi cognitio de bonitate, convenie ente Deo; patet ut supra in secunda ratione, quia si non diceret alium conceplumn, sed tantum conceptum bonitatis create, tunc tanlum cognoscerem Deum sub ratione bonitatis create, quod est falsum; si etiam tantum esset conceptus Dei, tunc cognoscendo Deum sub ratione bonitatis, cognosceretur sub ratione Deitatis, vel saltem illa bonitas increata non cognosceretur ex creaturis, cum in nulla contineatur, nec virtualiter nec essentialiter.

Et quia isti dicerent forte, quod conceptus bonitatis dictus de Deo esf simpliciter alius a conceptu bonitatis dicte de creatura, et nullo modo conveniunt in conceptu bonitatis in communi, alio ab illis; sed conceptus bonitatis creature habet attributionem ad conceptum bonitatis in Deo, tanquam imperfectum ad perfeclum. Doctor contra hoe arguit, quia tunc per creaturam nihil cognosceretur formaliter dictum de Deo, patet, quia cognitio bonitatis Dei non potest causari a creatura, cum non includat illam nec virtualiter nec essentialiter, ut dixi. Et sic ita cognosceretur formaliter lapis dictus de Deo, sicut bonitas et sapientia, patet, quia conceptus lapidis in se habet attributionem ad ideam lapidis in menle divina. Si ergo cognosco bonilatem dictam formaliter de Deo per bonitalem creatam, quia bonitas creata habet attributionem ad illam; ergo similiter lapis potest cognosci, ut dictus formaliter de Deo, quia habet altributionem ad seipsum, ut est idea in mente divina, et sic Deus ita formaliter diceretur lapis, sicut formaliter dicitur bonus vel sapiens. Si ergo cognosco de Deo formaliter, vel conceptum entis, vel boni, et hujusmodi, et hoc per creaturam, ille conceptus communis, quem postea attribuo Deo, continetur in creatura sensibili essentialiter, et erit alius a conceptu Dei in se et a conceptu creaturae in se, ut supra ostendi, alioquin ex creatura nihil simpliciter cognosceretur de Deo naturaliter, quod est falsum, et sic patent iste tres rationes mullum evidentes.

COMMENTARIUS. (a) Tertio dico. Hic Doctor dicit, quod Deus non potest in particulari, hoc est, sub ratione propria cognosci naturaliter a creatura, quia cognoscere ipsum in particulari est cognoscere Deum sub ratione Deitatis, et haec conclusio probata est superius, q. 1. prolog. et quest. 14. quodl. licet etiam hic parum infra assignet unam rationem. Sed primo ostendit, quomodo ratio ab Henrico facta non concludit propositum; dicit enim Henricus quod non potest cognosci Deus in particulari per creaturam, quia quod cognoscitur in particulari, cognoscitur per similitudinem, et nulla creatura est similis Deo. Dicit Doctor hic quod aut Henricus loquitur de similitudine univocationis, sicut dicimus quod homo et asinus sunt similes ia animali, quod predicatur univoce de illis. Si sic, sequitur quod nihil cognoscitur de Deo, quia nihil dictum de Deo habet similitudinem univocationis cum creatura, et sic bonitas non posset cognosci de Deo, puta per bonitatem creatam, cum non conveniat in aliquo communi univoco, ut patet per Henricum. Et tamen ipse Henricus vult expresse, quod per creaturam cognoscantur multa attributa de Deo, ut supra patuit. Aut loquitur de similitudine imitationis, supple, quod cognoscitur per aliquod simile per imitationem; et si sic, sequitur contra Henricum, quod Deus in particulari potest cognosci per creaturam, qula creature imitantur essentiam divinam, ut haec essentia, ut in se existens. Et certum est, quod creatura imitatur Deum, primo in ratione dependentis ad independens. Secundo in ratione finili ad ultimum finem. Tertio in ratione causati ad primam causam. Quarto in ratione exemplati ad suum exemplar. Quinto in ratione mensurati perfectionaliter ad suam mensuram perfeclionalem, et non tantum ista imitatio terminatur ad Deum in ratione atlribuli, sed etiam ad Deum sub ratione propria, in qua principaliter est tota perfeclio independentis primi causalitatis prime, finis ultimi, exemplaris perfectissimi et mensure optime.

Si dicatur, quod Doctor sibi contradicit, quia contra Henricum dicit quod creature imitantur hanc essentiam, ut hanc essentiam, sive ut nudam et in se existentem, et sic per creaturam posset cognosci essentia divina in se et in parliculari, et post dicit, quod creaturae non imitantur essentiam, nisi imperfecte. Respondeo, quod nulla est contradictio, quia IIenricus habet concedere, quod creaturae imitentur essentiam perfecle, sive secundum conceptum Dei in se et in particulari, patet, quia non tantum imitantur Deum secundum aliquod attributum, sed etiam secundum esse Dei, quod presupponitur omni attributo. Et quia vull, quod de Deo non possit haberi aliquis conceptus quidditativus alius a conceptu Deitatis, ideo habel concedere, quod per creaturas possit cognosci conceptus Deilalis in se, cum ipse creaturae non possint imilari Deum svundum alium conceptum quiddilativum inferiorem. Sed Doctor ponit Deum posse cognosci secundum alium conceptum quiddilalivum, pula secundum conceptum entis realis, et secundum talem' conceptum ipsae creaturae imilantur,, et sic per illa potest naturaliter cognosci in conceptu imperfecto, quidditativo tamen.

Est igitur alia ratio hujus conclusionis, quod Deus ut haec essentia, in se non cognoscitur naturaliter a nobis, quia sub ratione talis cognoscibilis est objectum volunlarium et non naturale, nisi respectu sui intellectus tantum. Sed hoc vide diffuse in quest. 14. quodlib.

COMMENTARIUS. (a) Quarto dico, quod ad multos conceptus, etc. Sed hoc videtur contrarium dictis supra in quest. 1. prolog. ubi dicit Doctor quod via naturali non possumus pervenire ad conceptus proprios ipsius Dei. Tum, quia si sic, sequeretur quod possemus naturaliter cognoscere Deum sub ratione propria, patet, quia si aliquis cognoscit A sic competere B, ita quod ipsum A cuicumque alteri repugnat, sequitur quod possit cognoscere ipsum B distincte.

Dico, quod Doctor hic loquitur de conceptu complexo proprio, sumpto a sensibilibus, ut puta, cognoscimus quod aliquid est summum ens, et summum bonum et hujusmodi. In prologo vero loquitur de proprietatibus incomplexis, quae non sunt communes sensibili et insensibili, et illas via naturali ignoramus. Et cum dicit, quod tunc posset cognosci Deus sub ratione propria, negatur, quia cum cognosco summum bonum de Deo,non attribuo illud Deitali in se in particulari, sed alicui enti quod nominamus Deum; via enim naturali cognos- cimus aliquod ens esse summum bonum, summum verum et hujusmodi, ignoramus tamen naturaliter quid sit illud ens in se.

Deinde Doctor dicit, quod conceptus perfectior et simplicior, nobis possibilis, est conceptus entis simpliciter infiniti. Et dicit:

Primo, quod conceptus entis infiniti est simplicior conceptu entis summe veri, summe boni et hujusmodi. Et hoc probat, quia cum dico ens bonum, est magis per accidens quam ens infinitum. Nam passio sive attributum magis facit unum per accidens cum eo cujus est, quam infinitas, patet, quia ipsa simpliciter est intimior; homo enim albus est magis unum per accidens quam homo risibilis, quia risibilitas est simpliciter intimior naturae hominis quam albedo. Quod autem infinitas sit hujusmodi, scilicet quod sit intimior nature divinae quam quodcumque aliud attributum, vel quam quecumque alia passio, vel quasi passio, patet, quia per possibile vel impossibile, circumscripto omni attributo a Deitale, adhuc ipsa Deitas intelligitur formaliter infinita, et per consequens ipsa infinitas (cum sit gradus intrinsecus Deitatis) erit simplicior quocumque attributo, id est, quod conceptus entis infiniti erit simplicior conceptu entis Dei.

Hic tamen aliqui exponentes Doctorem volunt expresse intelligere quod infinitas sit de ratione formali Deitatis, quia intimior Deitati, quam quaecumque passio vel quasi passio, licet hoc Doctor expresse non dicat. In Quodlibet. tamen, qaestione quinta, dicit aliqua quae videntur sonare, quod infinitas sit de ratione formali Deitatis. Dicunt enim isti, quod si non est de ratione formali ipsius, tunc propositio in qua predicatur proprietas de definitione, sive de ratione formali subjecli de quo demonstratur proprietas, non essel per se nota, patet, quia talis proprietas posset demonstrari de ratione formali subjecti per gradum inlrinsecum, cum ille sit intimior, et sic per infinitatem.

Diceretur ad hoc, quod propositio immediata potest dupliciter intelligi, vel immediatione cause vel immediatione subjecti, nam ista propositio, animal rationale est risibile, est immediata immediatione cause, quia rationalitas illa est praecisa et immediala causa risibilitatis. Sed ista, homo est risibilis, est immediala immediatione subjecti, quia risibilitas primo inest homini, non enim inest parti compositi, sed toti composito primo, ut patet a Doctore in tertio dist. secund, licet ergo finitas sit gradus intrinsecus et intimior rationalitati, non tamen ipsa finilas est precisa causa risibilitatis, sed rationalilas; sic dico de propositione per se nota, quia teneo quod omnis propositio proprie immediata sit per se nota. Et cum dicis, quod propria passio esset demonstrabilis de ratione formali subjecti sive de definitione, si subjectum habet definitionem, negatur hoc. Si dicatur, infinitas est intimior, concedo. Sed ex hoc non sequitur, quod sit ratio demonstrandi proprietatem de definitione, sive de ratione formali subjecti. Sed de hoc diffuse dicturus sum exponendo ..ueslionem quodlibeti.

(b) Perfectio autem istius conceptus multipliciter probatur. Hic Doctor intendit probare multiplici ratione, quod conceptus entis infiniti sit perfectior conceptu entis boni, entis veri, et breviter conceptu cujuscumque altributi. Et primo probatur sic: Ille conceptus est perfectior inter omnia conceptibilia a nobis, qui virtualiter plura includit. Haec est nola, quia inclusio virtualis dicit perfectionem in includente, sed conceptus entis infiniti est hujusmodi. Probatur, quia sicut ens virtualiter includit unum, verum, bonum, etc. ita ens infinitum includit bonum infinitum, verum infinilum et omnem perfectionem simpliciter sub ratione infiniti.

Adverte tamen, quod conceptus entis infiniti non continet proprie virtualiter conceptum infiniti boni, quia tale contentum est ens per participationem, ut supra patet dist. 2. Sed dicitur virtualiter conlinere non vere, sed quasi continere, vel saltem ex hoc, quia per infinitatem entis quasi demonstratur de eo infinitum bonum, etc.

Secunda ratio est ibi: Tum quia demonstratione quia; sed quae cognoscuntur ex creaturis demonstratione quia, illa sunt perfectiora quae ultimo cognoscuntur demonstratione quia, patet, quia difficillimum est ea cognoscere ex creaturis propter eorum amotionem a creaturis.

(c) Si autem dicis de summo bono. IIec littera clara est usque ibi: Simplicitas communicatur creaturis, etc. Hoc sic debet intelligi, quod sunt aliqui conceptus qui conceperunt Deo, et formaliter communicantur creaturis, scilicet per parlicipationem formalem, quia conceptus qui convenit Deo, et conceptus qui convenit creature, conveniunt in conceptu communi univoco, ut patet de bonitate creata et increata; nam bonitas creata participat bonitatem increalam formaliter, id est, quod est ejusdem rationis cum bonitale increata, cum utraque univocetur in bonitate in communi. Hoc idem dico de simplicitate, que communicatur creaturis participative, accipiendo semper participare eo modo, quo exponit Doctor infra dist. 8. Infinitas aulem, scilicet intensiva, non potest communicari creaturis, quia repugnal aliquid esse creatum et esse intensive infinitum; et dicit, quod infinitas 0n potest comunicari creaturis secundum modum, guo convenit Deo, id est, secundum intensionem, quia hoc modo infinitas tantum convenit Deo, et non alio modo.

COMMENTARIUS. (d) Quinto dicit Doctor quod ista, quae cognoscintur de Deo, cognoscuntur per species intelligibiles creaturarum, et declarat modum dicens: Si minus-et magis universale ( primo intentionaliter tamen) cognoscuntur per eamdem speciem minus universalis, tunc species minus universalis, ut causa partialis primo causat cognitionem minus universalis, ut patet a Doctore praesenti dist. quest. 2.et immediate post cognitionem magis universalis, et sic ascendendo usque ad conceptum entis, et non tantum hoc, sed etiam causabit partialiter notitiam omnium passionum tam minus universalis quam magis, patet, quia illae passiones virtualiter continentur in suis subjectis, modo talis species poterit etiam causare notitiam omnium virtualiter contentorum,ut supra patuit; si ergo causat notitiam superioris, a fortiori causabit notitiam virtualiter contentorum in illo superiori. Si vero ponitur alia et alia species, tunc illee species, ut infra patebit, causantur virtute phantasmatis et intellectus agentis, et hoc magis patebit presenti distinct. quest. 2. Habitis ergo pluribus speciebus, puta entis, boni, actus primi, summi, etc. poterunt uti illis multis speciebus ad concipiendum ens bonum, summum, etc. et facere ex illis cognitis unum conceptum complexum proprium Deo, et sic concipere aliquid esse summum ens, esse primam causam, et hujusmodi.

Et nota, quod non est in potestate intellectus uti tali vel tali specie, quia ex se precise utitur illa que fortius movet, et communiter est illa, cujus sensibile extra fortius movet sensum, ut infra patebit quest. 2. potest tamen imperio voluntatis uti una et non alia vel uti pluribus talibus, etc. et quomodo hoc, vide que exposui in 2. distinct. 9. et distinct. 42. Et dicitur actu uti simul pluribus speciebus, cum actu concurrit ut causa partialis, principalis tamen, cum illis speciebus, ut causis partialibus et minus principalibus ad causandum notitiam objectorum, quorum sunt species, et dicitur quod intellectus utitur specie, et non e contra species utitur intellectu; hoc dicitur, quia de rigore sermonis causa magis principalis dicitur uti minus principali, et non e contra, ut patebit infra dist. 17. Et an intellectus possit simul plura intelligere, dico quod sic, non tamen aeque perfecte illa plura simul sicut quodlibet seorsum, ut supra patuit, dist. 2. q. 1.

(e) Ex hoc apparet improbatio illius opinionis de illa sufossione. Hic improbat specialiter dictum Henrici, qui dicit, ut supra patuit, quod intellectus sub specie creature, quae non repraesentat, nisi creaturam ex suo acumine suffodit ad cognoscendum ea que sunt, et dicuntur de Deo per speciem alienam ex creaturis. Hoc improbat, quia ex quo conceptus proprius Dei, et analogus, nec virtualiter, nec essentialiter inclusus in conceptu creaturae,(ut supra patuit) nullo modo continetur in creatura; quomodo potest illum suffodere si ibi non est, non enim virtute creature potest haberi aliqua intentio sive species intelligibilis, quae sit representativa alicujus proprii in Deo, quia si aliqua creatura virtualiter posset continere hujusmodi speciem, posset etiam virtualiter continere ipsum Deum in se, ut probavi super secundo d. 3. quest. 9. et hoc potest probari ex his quae Doctor dicit in quodlib. quest. 15. art. 2.

Et quod adducit simile de aestimativa, que ex speciebus sensatis suffodit intentionem insensatam, id est, speciem objecti insensibilis, ut species amicitiae vel inimicitiae que non sunt objecta sensibilia, patet quod non potest hujusmodi intentionem sive speciem suffodere, et patet exemplum. Et si fugit ovis videndo lupum, hoc non est quia eliciat speciem inimicitie ex illis sensibilibus extra, ut patet per exemplum Doctoris, sed quia sensatis illis sensibilibus extra, ex naturali instinctu fugit ut objecta disconveni- entia, non quod eliciat speciem inimicitiae, per quam cognoscat ipsum esse inimicum. Et de hoc magis patebit in quarto, dist. 4.

Si dicas, quod intentio ibi convenientis in ove non multiplicat se, id est, quod species convenientis non multiplicat se, id est, non causat aliam et aliam speciem, sicut dicimus quod specie albi multiplicat se in medio, id est, quod causata specie albi in parte propinqua ab ipso albo statim causat aliam in parte proxima, et illa aliam usque ad organum, etc. Dicit ergo quod species convenientis non multiplicat se usque ad aestimativam, nisi sub accidentibus sensibilibus extra convenientibus.

Dicit, quod hoc nihil est, patet, si enim agnus videt ovem sub speciebus lupi, si sub illis non suffodit speciem disconvenientis, puta inimicitie, cum non sit ibi inimicitia, nec per consequens species ejus, quare ergo fugit, et si non fugit per illam suffossionem cum non sit ibi talis suffossio; ergo nec alias fugeret, scilicet videndo lupum. Si ergo fugit, hoc erit quia instinctu naturali percipit illa accidentia sensibilia, ut objecta nociva sue proprie nature, non quod ibi suffodiat speciem inimicitiae, etc.

Sed in ista littera Doctoris occurrunt aliqua dubia. Primo in hoc, quod dicit quod conceptus entis infiniti est perfectior conceptu entis veri, boni, et hujusmodi, contra hoc arguit Occham. Et prima ratio stat in hoc, quia nullus conceptus negativus est formaliter perfectior conceptu positivo, sed conceptus entis infiniti, ultra conceptum entis includit negationem. Major patet et minor probatur, quia iste conceptus, ens infinitum, est compositus,patet; quia si esset simplex cum sit quidditativus, ex quo conceptus entis est quidditativus, aliquis conceptus simplex quidditativus esset convertibilis cum Deo, quod isti negant, ergo conceptus entis infiniti erit compositus. Tunc queero de secundo conceptu partiali, scilicet de conceptu infinitatis, aut est negativus aut positivus; si primo, habetur propositum; si secundo, cum conceptus infinitatis sit simplex, quia non possunt dari conceptus partiales ex quibus componatur; et est converlibilis cum Deo, quia nihil aliud a Deo est infinitum, ergo aliquis concepts simplex proprius Deo et positivus esset nobis possibilis, quod ipsi negant.

Respondetur ad hoc argumentum, concedendo majorem, negando minorem. Ad probationem dico primo, quod conceptus entis infiniti est simplex, quia ens infinitum est simplex; non enim gradus intrinsecus potest distincte concipi sine eo, cujus est gradus; sed de hoc patebit infra distinctione octava. Et cum dicit quod talis conceptus est quidditativus, negatur hoc, quia licet conceptus entis ut entis sit quidditativus, non tamen conceptus entis cum suo gradu intrinseco, est quidditativus, ut infra patebit, d. 8.

Dico secundo, quod conceptus entis infiniti suo modo est compositus. Et cum quaeritur de conceptu infinitatis, aut est simplex aut compositus ? dico, quod est simplex. Et cum ultra quaeritur aut est negativus, aut positivus ? dico quod formaliter est positivus. Et cum ultra deducitur, ille est convertibilis cum Deo, concedo. Et cum dicitur ultra, ergo aliquis conceptus simplex proprius Deo et positivus esset nobis possibilis naturaliter, negatur hoc ultimum, quia primo non cognosco infinitatem Dei sub ratione propria; et posito quod hoc cognoscerem, non, tamen sequitur quod cognoscam conceptum proprium Dei,quia nec Deum sub ratione propria; sed bene sequitur,quod possum cognoscere conce- ptum infinitatis esse proprium conceptum alicujus entis, ignorando quid sit illud ens in se; licet ergo cognoscam infinitatem intensivam in se, vel quid sit infinitas intensiva, non tamen sequitur, quod cognoscam illam ut proprietatem ipsius Dei, sed sequitur quod cognoscendo infinitatem intensivam, si illa est possibilis in entibus, quod possit inesse alicui enti. Et cum dicis, tantum inest Deo, dico, quod naturaliter notum est quod si est possibilis in entibus, quod tantum inest alicui enti, quod nominamus Deum; ignoratur tamen via naturali illud ens in se. Doctor autem dicit, quod nulla proprietas Dei simplex potest via natureli cognosci inesse ipsi Deitati, unde dicit in 1. q. prolog. quod Deus non potest cognosci via naturali in aliquo conceptu sibi proprio.

Deinde arguit Occham contra hoc quod dicit Doctor, scilicet quod infinitum non est quasi passio, nec attributum Deo. Et arguit sic: Omne quod demonstratur de aliquo, quod non predicatur de eo in primo modo dicendi per se, est passio illius, sed infinitum est hujusmodi respectu Dei, quia nihil negativum vel includens negationem preedicatur de positivo per se primo modo; ergo infinitum est passio Dei, sicut esse immortale, incorruptibile, et hujusmodi.

Respondetur negando majorem, quia de aliquo ente demonstratur finitas, et tamen non est passio illius, nec de quidditate ejus; posito ergo quod infinitas possit demonstrari de primo ente, non sequitur quod sit passio illius. Ad minorem, cum dicit quod infinitum dicit ne-. gationem, negatum est supra, nec tamen conceditur quod predicetur de Deo in primo modo dicendi per se; sed de ista materia an infinitum sit passio, vel quasi passio, diffuse habet videri in.5. q. quod- lib. Et multa dicit Occham, que tantum habent veritatem ex solo hoc quod conceptus infinitatis sit tantum conceptus negativus, et non positivus.

Item Joannes Anglicus Bacon in. 1. d. 3. q. 3. dicit, quod aut loquimur de infinito secundum formale significatum ejus, quantum ad modum significandi famosum; dicunt aliqui, quod cum ille modus significandi sit negativus, quod multa alia dicta de Deo faciunt conceptum perfectiorem. Aut loquimur de infinito, quantum ad modum concipiendi, scilicet evidenter, et evidenter si dicunt quod multa alia dicta de Deo faciunt conceptum perfectiorem, id est, evidentiorem, quia multa alia, scilicet quod est causa omnium et finis omnium, et hujusmodi, sunt evidentiora,quam quod est infinitum in perfectione. Aut loquimur de infinito, quantum ad precisum ejus conceptum, et hoc dupliciter, aut de conceptu infiniti, comparando ipsum ad omnes alios conceptus simul aggregatos de Deo, aut comparando ipsum ad unum conceptum singularem. Primo modo, dicunt quod talis conceptus aggregatus est perfectior conceptu infiniti, quia talis conceptus aggregatus habet vim cognitionis definitive, quia explicat, et addit omnes differentias usque ad ultimas, sed conceptus infiniti nihil explicat, sed virtualiter continet, etc.

Item, quia talis conceptus sic aggregatus magis quietat appetitum, patet, quia intellectus concipiendo infinitum, multa alia appetit scire, sed non sic, quando concipit Deum sub tali conceptu sic aggregato. Si secundo modo loquimur, scilicet comparando conceptum infiniti ad unum conceptum singularem, dicit quod multi alii conceptus sunt perfectiores de Deo, quam conceptus entis infiniti, et probat quadruplici via. Sed quia hoc ultimum directe videtur contradicere conclusioni Doctoris, recitabo argumenta que sunt contra conclusionem Doctoris, et post solvam illa sustinendo positionem ejus.

Prima ratio stat in hoc, quia conceptus quo concipitur Deus sub ratione substantie est perfectior illo, quo concipitur sub ratione infiniti, patet, quia substantia est perfectior omni accidente, et concipere Deum sub ratione infiniti, est concipere Deum sub ratione accidentali, quia infinitum,ut distinguitur contra substantiam, dicit quantitatem.

Item, ille conceptus est perfectior sub quo concipitur Deus in praedicato essentiali, quam ille sub quo concipitur, ut in aliqua proprietate; sed conceptus substantiae est hujusmodi, quia dicitur predicatum essentiale, et conceptus infinitatis dicit quodammodo proprietatem. Unde Anselmus Monolog. 15. loquens de infinitate et accidentibus, et spiritu dicit: Istud ultimum, scilicet spiritus, solum videtur substantiam significare, cetera vero substantiae proprietates. Hec secunda via, scilicet de conceptu speciei probat intentum, quia prima via fuit de conceptu generis generalissimi, scilicet de substantia. Et hoc sic, quia conceptus quo Deus concipitur, ut prima Intelligentia est perfectior quam conceptus infiniti, patet, quia ut concipitur in ratione primae Intelligentie,collocatur in perfectissimo genere viventium, patet, quia intelligere est perfectissimum vivere, 2. de Anima, text. comm. 26. et presertim quando hoc sibi convenit per excessum super omnes Intelligentias. Sed ut concipitur sub ratione infiniti non sic concipitur, ut collocatur in perfectissime genere viventium, patet, quia ut concipitur sub ratione infiniti, adhuc restat dubium apud modum intelligendi naturalem, utrum sit substantia vel accidens.

Item, quia ut concipitur sub ratione In- telligentiae concipitur sub illa ratione, qua est summe beatificabilis, ut patet secundum intentionem Philosophi 10. Ethic. cap. 8. ergo ratio Intelligentiae est nobilissima quam naturaliter cognoscimus.

Tertio, principaliter arguit propositum ex via de conceptu individui vel quasi individui, et dicit sic: conceptus de Deo ut Deus, est perfectior et nobilior conceptu infiniti, quia Deus sub illa ratione est nobilius conceptibile naturaliter, secun-' dum quam est objectum Theologie nostrae naturalis. Sed hoc est sub absolutissima ratione Deitatis, et non sub ratione infiniti, quia plus queritur in Metaphysica sub ratione Deitatis quam infiniti, ut patet 12. Metaph. ubi Philosophus definit eum sub hoc nomine Deus. Ista sufficiant pro nunc.

Respondetur ad rationes istius Doctoris, et primo premitto aliqua. Primo, quod aliquod ens potest dupliciter considerari. Uno modo, ut concipitur sine gradu intrinseco. Alio modo, ut concipitur cum gradu intrinseco, sicut albedo potest concipi, ut hec albedo tantum, ut preecise includit entitatem specificam albedinis cum haecceitate; alio modo potest concipi sub modo intrinseco, puta ut includit tot et tot gradus perfectionales consequentes naturam individui. Primo modo concipitur imperfecte, et secundo modo perfecte, ut patet a Doctore infra d. 8. q. 4. sic dico, quod ens primum sive suhstantia prima potest dupliciter considerari. Uno modo secundum suum esse specificum precise, alio modo, ut includit infinitam perfectionem intensive, et sic conceptus, qui est de essentia, ut includit infinitatem erit perfectior illo conceptu, ut includit tantum entitatem specificam.

Sed hic esset bona difficultas, quia dicit Doctor in quest, de subjecto Theologie, quod Deus sub ratione Deitatis est subjectum Theologiae, non autem sub ratione infinitatis, et quod cognitio de subjecto est perfectissima, ut patet ibi. An ergo conceptus Deitatis in se sit perfectior conceptu infinitatis in se ?

Posset dici primo sine assertione, et salvo semper meliori judicio, quod ipsa Deitas in suo esse specifico, quae formaliter et essentialiter est hec perfectissima entitas specifica, loquendo tantum de gradu specifico, ita quod gradus specificus Deitatis, ut suo modo prior infinitate, quee est gradus intrinsecus, est perfectissima entitas. Et si queratur, an talis gradus sit formaliter et quidditative infinitus ? Dico, quod est talis entitas, cui nata est convenire infinitas, ut gradus intrinsecus, et est talis entitas quod ab ipsa suo modo, pullulant tam gradus intrinseci quam omnia attributa, et ut sic, forte non est inconveniens dicere conceptum Deitatis esse perfectiorem conceptu infinitatis,licet forte ly conceptus si posset dari, esset alterius rationis. Quidquid sit, hoc magis disputative dico, quam aliquid asserendo.

Dico secundo quod Deitas in suo esse specifico non posset distincte concipi sine gradu intrinseco, et posito quod possit concipi, tali gradu non concepto, non tamen potest concipi distincte infinitas, non concipiendo Deitatem cujus est, cum eodem conceptu concipiatur utrumque; non enim infinitas, ut est gradus intrinsecus Deitatis, potest distincte concipi alio conceptu a conceptu Deitatis, et sic difficultas supponit unum quod non odmittitur, videlicet quod alius sit conceptus Deitatis, et alius sit conceptus infinitatis. Secundo principaliter premitto, quod quando Doctor dicit. quod conceptus entis infiniti est perfectior, etc. loquitur tantum de conceptu complexo, et sensus est, quod inter omnes conceptus complexos, qui de Deo dicuntur, ut conceptus entis boni, entis veri et hujusmodi, conceptus entis infiniti est perfectissimus, et non intendit de conceptibus quidditativis et incomplexis, cujusmodi est conceptus substantiae, conceptus Intelligentiae, conceptus Deitatis, et hujusmodi, et sic ex ista responsione possunt solvi omnia argumenta Joannis Anglici.

Dico etiam, quod loquendo de conceptu infinitatis intensive, adhuc ille est perfectior, quil possit haberi in nobis via naturali. Et cum dicit, quod conceptus substantiae est perfectior, negatur. Et cum dicit quod infinitas intensiva est accidentalis, hoc indiget probatione, cum sit gradus intrinsecus ipsius Dei, et gradus intrinsecus est essentialiter et realiter idem; nec aliquo modo distinguitur formaliter ab eo, cujus est gradus, loquendo de distinctione positive, nec dicit alium conceptum a conceptu cujus est, ut dixi supra. Et ultra dico,quod concipere Deum sub ratione substantiae in communi, est ipsum concipere imperfecte et confuse; sed concipere Deum sub ratione entis infiniti, est ipsum concipere perfecte, quia sub gradu perfectionis infinite. Et similiter dico, quod perfectius est concipere Deum sub ratione entis infiniti intensive, quam ipsum concipere sub ratione Intelligentiae in communi, propter rationem superius factam.

Ad ultimum, quando dicit quod perfectius est Intelligere Deum, sub ratione Deitatis quam sub ratione infinitatis, dico primo quod Doctor loquitur tantum de conceptu, qui potest haberi via naturali; modo via naturali non potest concipi Deus sub ratione Deitatis, ut patet, potest tamen concipi sub ratione entis infiniti, puta quod est aliquod ens infinitum. Diceretur etiam, quod res perfectius concipitur, quando concipitur sub gradu intrinseco, qui est perfectio intrinseca illius, quam quando precise concipitur sine tali gradu. Dico etiam, quod concipere Deum sub ratione entis infiniti distincte, includit conceptum Deitatis in se vel saltem praesupponit. Sed quidquid sit, prima responsio est magis ad propositum, quia Doctor loquitur de conceptu, qui potest haberi a nobis via naturali, et sic patet solutio ad rationes contra Doctorem.

Potest etiam responderi ad illa argumenta, que probant de conceptu aggregato, etc. patet enim quod conceptus entis infiniti (cum dicat infinitatem intensivam) est simpliciter perfectior conceptu aggregato, etiam ex mille conceptibus, cum nullus eorum, ut sic, dicat infinitatem intensivam, non enim conceptus entis boni, etiam summi boni, dicit perfectionem infinitam, ut patet. Et quando dicit quod ille conceptus aggregatus est magis appetibilis, hoc habet probare. Et quando dicit, quod cognoscens conceptum entis infiniti adhuc appetit alia; et si concedatur hoc, non sequitur quod sit conceptus imperfectior illo conceptu aggregato, ut patet, sed de hujusmodi appetibilitate alias dicetur, in dist. 49. quarti.

Ex supradictis apparet, quod novus expositor S. Thome non bene intellexit Scotum, cum dicit sic in prima parte, q. 13. art. 12. Unde non videtur recte sensisse Scotus dicens quod simplicior et perfectior conceptus proprius Deo nobis possibilis sit conceptus hujus nominis, ens infinitum; jam enim patet, quod conceptus Deitatis est simplicior, perfectior ac prior.Hec ille. Et non oportet hic multum insistere, cum responsio sit nota ex superius dictis, nec libenter circa talia frivola vagor.

(f) Ad argumenta principalia. Ad primum respondet Scotus quod quando dicit, quod sicut se habent sensibilia ad sensum, ita phantasmata ad intellectum, etc. dicit quod ista comparatio debet intelligi quantum ad primam motionem intellectus ab objecto; intellectum moveri ab objecto est aliquid recipere causatum ab objecto. Et tripliciter potest moveri. Primo recipiendo speciem intelligibilem, et hec est simpliciter prima motio in cognitione abstractiva. Nec debet intelligi quod immediate moveatur pro statu isto ab objecto, recipiendo ab illo speciem intelligibilem objecti vel contenti virtualiter, vel essentialiter in eo, sed recipit illam a phantasmate objecti, quod phantasma supplet vicem objecti. Et quomodo dicatur objectum esse causam precisam talis phantasmatis ipsum representantis, et similiter quomodo dicatur causa praecisa speciei intelligibilis, et sui, et contentorum virtualiter vel essentialiter, vide glossam quam feci super secundum dist. 3. q. 10. Dico tamen, quod si objectum esset in se presens, posset causare speciem intelligibilem, saltem ut causa partialis in intellectu sibi proportionato, ita quod non requiretur aliquod phantasma medium, ut patet de lapide praesente intellectui separato; de hoc vide Doctorem in. 2. dist. 3. quest.ultima. et ibi vide singulares difficultates.

Sed ad propositum sufficiat, quod prima motio intellectus pro statu isto est recipere speciem intelligibilem ab aliquo phantasmate supplente vicem objecti, et quantum ad hoc est vera comparatio Philosophi, quod sicut sensibilia immediate causant speciem sensibilem in sensu, ita phantasmata immediate causant speciem intelligibilem in intellectu, differenter tamen, quia phantasmata tantum causant partialiter, et intellectus agens est alia causa partialis, ut patebit infra presenti dist. quest. 6, et penult.species vero sen- sibilis tantum causatur a sensibili, nulla potentia sensitiva concurrente, ut patet a Doctore in quodlib. Secundo intellectus, habita specie intelligibili, immediate movetur, recipiendo notitiam abstractivam a specie intelligibili, ut a partiali causa, et in hoc talis species supplet vicem objecti intelligibilis, et quod immediate sit a specie intelligibili, patebit a Doctore infra presenti quest. 6. et dist. 17. et in 2. d. 3. et in quodlib. Et quando dicitur, quod intellectus movetur ab objecto in cognitione abstractiva, sic debet intelligi, quod ideo dicitur moveri ab objecto, quia movetur a specie intelligibili, representante objectum in ratione intelligibilis, et supplente vicem talis objecti; et quantum ad hoc non intelligitur comparatio Philosophi, quando dicit quod sicut se habent sensibilia ad sensum, ila phantasmata ad intellectum, quia phantasma nullo modo movet intellectum ad cognitionem alicujus objecti, ut infra patebit presenti dist. guest. T. Tertio intellectus dicitur moveri percipiendo notitiam intuitivam ab objecto existente et in se presente. Sed an possit recipere aliquam cognitionem intuitivam pro statu isto, hoc alias habet videri, precipue in 4. dist. 45.

(g) Nunc expono litteram hujus responsionis. Cum dicit ibi: Sed non debet intelligi quantum ad omnem actum sequentem motionem primam, etc. haec littera potest habere multiplicem sensum. Primo, quia in phantasmate non tantum virtualiter continetur, ut in causa partiali species intelligibilis, puta albedinis, sed etiam species intelligibilis omnium superiorum; et intellectus agens, ut causa magis principalis causata prima specie intelligibili, immediate representativa albedinis, in ratione objecti intelligibilis, potest abstrahere objecta superiora, supple causando species intelligibiles repreesen- tantes hujusmodi objecta; et sic habita specie intelligibili, puta coloris vel qualitatis inclusae in albedine, talis' species, puta qualitatis, potest immediate causare (partialiter tamen) notitiam qualitatis in se, ita quod intellectus tantum considerabit qualitatem, non considerando albedinem. Alius sensus potest esse, quod intellectus, habita cognitione albedinis, potest abstrahere omnia superiora, considerando illa in se, sic intelligendo,quod species intelligibilis albedinis, causata cognitione abstractiva albedinis, potest causare cognitionem cujuscumque superioris, et sic intellectus poterit stare in cognitione superioris in se, non stando in cognitione inferioris, et uterque sensus est verus, et ad propositum litterae. Sequitur: Et considerando illud sic abstractum, considerat commune sensibili et insensibili, puta si stet in consideratione transcendentis quod est commune sensibili et insensibili. Sequitur: Et potest considerare istud abstraclum, et aliud abstracum cum quo fit proprium alteri, scilicet insensibili, potest enim considerare ens in se abstractum ab ente sensibili; similiter potest considerare actualitatem in se abstractam ab actualitate sensibili, et similiter potest considerare primitatem in se abstractam a primitate sensibili, puta a primitate in numeris vel in figuris, et tunc conjungendo unum abstractum cum alio, facit unum proprium insensibili, attribuendo sibi, puta ens primum vel ens actualissimum.

(h) Ad secundum. Doctor primo adducit expositionem Averrois, et non improbat illam in se, sed tantum improbat illam rationem expositionis. Dicit enim Averroes super illud, sicut se habet oculus noctuce, etc. quod hoc non dicit impossibilitatem, sed difficultatem, id est, quod sicut oculo noctuae est difficile videre lumen Solis, ita intellectui nostro est difficile videre vel cognoscere manifestissima nature; et vult ipse Averroes quod intellectus noster possit cogaoscere manifestissima naturae, licet cum difficultate, ut substantias separatas, que dicuntur, manifestissima nature, cum sint maxime intelligibilia propter earum perfectam entitatem. Et assignat Averroes causam, quare substantie separatee possunt a nobis cognosci, quia si nullo modo possinl cognosci a nobis, tunc natura fecisset otiose illas substantias abstractas intelligibiles, et non possibiles intelligi ab intellectu nostro. Et dicit Doctor quod hac ratio non concludit, quia illud dicitur otiose fieri, quod non attiugit finem propter quem fit; modo finis substantie separatae non est quod intelligantur ab intellectu nostro, et ideo si non possunt intelligi ab intellectu nostro, non dicuntur otiosae in natura.

Secunda ratio est ibi: Tum quia non sequitur, non sunt intelligibiles ab intellectu nostro, ergo a nullo? Possunt enim intelligi a seipsis et ideo est fallacia consequentis arguendo ab inferiori negative ad superius, sicut non sequitur, homo non currit, ergo animal,non currit,stat enim quod asinus currat, qui est animal, sic non sequitur, intellectus noster non intelligit substantias separatas; ergo nec alius intellectus.

(i) Ad tertium principale. Nota hanc responsionem. Dicit enim quod infinitum potentiale est ignotum, quia unumquodque est cognoscibile inquantum est in actu, sine actu quidditativo vel essentiali sive in actu existentie, non infinitum in potentia, inquantum hujusmodi non est actu infinitum. Et addit Doctor quol infinitum secundum modum sue, infinitatis non potest ab aliquo intellectu cognosci; quia ut sic, nullo modo cognosceret infinitum, patet, quia modus infinitatis est semper accipere alterum po st alterum, et cognoscere alterum est semper cognoscere finitum, puta si imaginetur quantitatem infinitam, illa non potest intelligi, ut infinita secundum modum suae infinitatis, quia cum infinitum sit, cujus quantitatem accipientibus semper restat aliquid accipere, accepta quacumque parte quantitatis illa est fiuita; cogaoscere ergo primo unam parlem, et post illam aliam, et sic in infinitum, semper est cognoscere quantitatem finitam. Et addit, quol bene intellectus i nfini tusp otesttotum infinitum simul intelligere, ita quod simul, et uno actu intelligit infinitas partes, ut supra exposui d. 2. q. 1. sed non potest intelligere tale infinitum secundum modum suee infinitatis, ut patuit supra, nec etiam potest inte lligere infinitum successive, ita ut unam partem post aliam partem, cum hoc sit imperfectionis et limitationis ipsius intellectus.

(k) Et cum arguitur, de 2. Metaph. Ultra enim sic arguitur, infinita non contingit cognoscere, ergo nec infinitum. Antecedens patet 2. Metaph. text. com. 11. Nam, inquit, que sic sunt infinita, supple in multitudine, quomodo contingit intelligere, hoc idem text. c. 8. Sed si, inquit, infinite essent pluralitate species causarum, on essel ita cognoscere, tunc enim scire putamus cum causas ipsas overimus, infinitum vero secundum adjectionem non est ex parte scire infinito tempore: hec ibi. Probatur consequentia, quia eadem videtur esse proportio intellectus ad infinitum et infinita, quia aequalis excessus, quia utrobique infinitas.

Respondet Doctor negando consequentiam, quia si cognosceret infinita, esset virtutis infinite, et hoc si simul actu cognosceret infinita, et ultra quod aeque perfecte simul cognosceret infinita, sicut quodlibet seorsum, aliter non sequitur, ut supra patuit dist. 2. quest. 1. vide ibi. Sed non sequitur nec intellectum esse infinitum intensive, nec notitiam esse infinitam, si est alicujus objecti infiniti sub ratione infinitatis, patet de frui; si vero comprehenderet objectum, et hoc active causando cognitionem apprehensivam, tune esset infinitus, patet, quia cognitio comprehensiva adaequatur objecto sic cognito, id est, quod tanta sit cognitio intensive, quantum objectum natum est cognosci; et quia objectum infinitum natum est cognosci, cognitione infinita, ideo causans talem esse partialiter erit infinitum, et similiter talis cognitio comprehensiva erit infinita intensive, et talis non potest haberi nec via naturali, nec supernaturali.

(l) Ad argumenta pro prima opinione. Ista responsio stat in hoc, nam quando abstraho hominem a Francisco et a Joanne, abstraho ipsum hominem, ut prius omni singularitate, et ut indifferens ad omnem singularitatem hominis, et ut contrahibilem ad singularitatem per aliquid posterius ipso, puta per haecceitatem, ad quam est in potentia. Sed quando abstraho a Deo, non potest abstrahi aliquid prius, quod sit in potentia ad illud, ut supra exposui dist. 2. quest. 1. quia natura divina est ex se haec, et quidquid est in Deo est ex se hoc; non abstrahitur ergo aliquid in re, quod sit in potentia ad determinari, sicut in creaturis, sed sic abstrahitur, quod possum considerare singulare in communi, et ut hoc tantum. In primo casu est abstractio alicujus prioris natura a posteriori, ad quod est in potentia. In secundo casu est tantum abstractio posterioris a priori.

COMMENTARIUS. (m) Ad secundam questionem. Hic dicit quod triplex est ordo intelligibilium. In proposito, hic ordo est ordo posterioris ad prius, ita quod intelligibile potest intelligi esse primum, vel primitate originis sive generationis, vel primitate perfectionis, vel primitate adaequationis, de quibus membris infra patebit.

(n) Loquendo igitur de primo ordine, scilicet originis. Hic Doctor intendit ostendere quid sit primum intelligibile pri- mitate originis respectu intellectus nostri, et premittit aliqua.

Primum est de conceptu simpliciter simplici, et dicitur conceptus simpliciter simplex, qui non est resolubilis in priores conceptus, sicut ens et passiones entis, et ultimae differentiae,de quibus infra patebit. Hoc sic debet intelligi, quod conceptus simpliciter simplex non est resolubilis in plures quidditativos, ut inferius resolvitur in superius, vel in conceptus quidditativos et qualitativos, sicut definitum resolvitur in conceptum quidditativum, scilicet generis, et qualitativum, scilicet differentie; licet enim ultime differentie resolvantur in conceptum entis, tamen sunt conceptus simpliciter simplices, quia ens non praedicatur in quid de eis, ut infra patebit qucestione immediate sequenti.

Sed difficultas est, an Deitas sit conceptus simpliciter simplex ? Posset sustineri quod sic, et quod non. Si teneatur quod conceptus simpliciter simplex, dicitur ille qui nullo modo resolvitur in priores conceptus quidditativos,qui vere sint de quidditate illius, et sic Deitas dicit conceptum simpliciter simplicem,quia conceptus entis est simpliciter posterior Deitate, nec est proprie de quidditate ipsius, ut supra exposui dist. 2. quest. 1. Si vero teneatur, quod ille dicitur conceptus simpliciter simplex, qui non resolvitur in plures conceptus qualescumque, hoc modo Deitas non dicit conceptum simpliciter simplicem, quia resolvitur in conceptum entis, qui licet in se sic non sit prior, est tamen communior, et sic prior; accipiendo prius, a quo non eonvertitur subsistendi consequentia, et si non sit de quidditate Dei, tamen dicitur praedicari in quid. Et quomodo hoc intelligatur, supra dixi in d. 2. quest. i. exponendo illud argumentum, quod probat, quod nou possunt esse plura necesse esse, vide ibi.

Secundo Doctor premittit aliud, scilicet quod aliud est confusum intelligere, et aliud est confuse; nam confusum ntelligere est intelligere ipsum totum quod est resolubile in plures conceptus; sed confuse intelligere est intelligere sicut per nomen exprimitur, ut quando cognosco aliquod definitum, puta hominem; sed distincte intelligere est quando concipitur, sicut exprimit definitionem, ut puta per animal rationale, stat enim quod cognoscam confusum, non tamen confuse, imo distincte, ut cum cognosco hominem sub ratione, qua est animal rationale, cognosco tunc confusum, sed non confuse. Confuse enim est non tanlum cognoscere ipsum hominem, sed quod cognoscam, ut praecise est quoddam totum, non cognoscendo secundum partes suas definientes ipsum, quia ut sic cognoscerem distincte.

(o) His preintellectis. Hic Doctor primo intendit loqui de actuali cognitione confuse intelligendi, et ponit hanc conclusionem: Primum actualiter cognitum confuse ( loquendo de primitate originis ) est species specialissima, cujus singulare efficacius et fortius primo movet sensum, sive sit audibile, sive visibile, sive tangibile. Antequam deducam rationes Doctoris declaro aliqua:

Primo, quod aliquid potest dici singulare respectu speciei specialissimae,et respectu generis proximi, et sic ascendendo. Exemplum, hec albedo dicitur singulare albedinis, hic color dicitur singulare coloris, haec qualitas dicit singulare qualitatis, et hoc ens singulare entis.

Secundo premitto, quod quando Doctor dicit,quod primum cognitum primitate originis est species specialissima cujus singulare, etc. debet intelligi de singulari illius speciei debite approximato potentiae sensitivae, et omni impedimento remoto, tam ex parte singularis quam ex parte potentiae.

Tertio premitto, quod quando singulare movet potentiam exteriorem, causando in ea speciem sensibilem, statim in virtute phantastica causatur species phantasiabilis, quae dicitur phantasma repreesentans ipsum singulare cum conditionibus materialibus, et ipsum phantasma cum sit agens mere naturale ut partialis causa, concurrente intellectu agente, ut alia partiali causa immediate causant speciem intelligibilem repraesentantem naturam illius singularis, praescindendo ab ea omnes conditiones materiales.

Quarto premitto, quod talis est ordo inter potentiam superiorem et inferiorem, quod quando inferior efficacius movetur ab aliquo objecto, superior etiam efficacius movetur propter ordinem potentiarum. Exemplum, si enim aliqua albedo efficaciter movet potentiam visivam causando speciem sensibilem, efficaciter movetur virtus phantastica recipiendo phantasma albedinis,et illud phantasma efficaciter movet intellectum possibilem, causando speciem intelligibilem albedinis; stante ergo efficaci motione alicujus singularis, respectu potentiae sensitivae communiter stant aliae motiones superiores.

Quinto praemitto, quod quando Doctor dicit, quod species specialissima primo primitate originis confuse cognoscitur, potest esse duplex sensus. Primus, quod si ponatur quod species intelligibilis speciei specialissime, sit partialis causa cognitionis speciei specialissimae et cujuscumque superioris, argumentum Doctoris debet applicari ad speciem intelligibilem sic, quod illa prius origine causat cognitionem speciei specialissime, et posterius origine causat cognitionem superioris. Alius sensus est, quod si ponatur alia et alia species intelligibilis, respectu superioris et infe- rioris, puta quod una sit respectu albedinis, et alia respectu coloris, et alia respectu qualitatis, et alia respectu entis, tunc dico, quod argumentum Doctoris potest sic applicari. Phantasma prius origine causat speciem intelligibilem illius speciei specialissimae, cujus singulare fortius' movet sensum, et posterius origine causat speciem intelligibilem, puta generis, et sic deinceps; et ultra sequitur quod species intelligibilis primo causata, prius origine nata est causare cognitionem objecti cujus est, et species intelligibilis secundo causata, nata est posterius origine causare cognitionem objecti cujus est.

Istis praemissis, patere potest evidentia argumenti Doctoris.

(p) Et hoc supposito, quod singulare non possit cognosci sub ratione propria, etc.

Hic Doctor non intendit disputare nunc an singulare possit cognosci sub ratione propria, vel non, de quo ipse in Metaphysica sua lib. 7. quest. 15. sed intendit tantum loqui de universali, quia notum est apud omnes quod universale potest intelligi ab intellectu nostro, quia intellectus est universalium, sed non est sic notum apud omnes quod singulare possit cognosci ab intellectu nostro, ideo intendit loqui de re magis vel minus universali, et sic probat intentum, quod primum cognitum cognitione confusa et primitate originis est species specialissima, cujus singulare, etc. Ratio ergo prima Doctoris est ibi. (q) Causa naturalis agit ad effectum suum etc. Si ponatur, quod species intelligibilis sit partialis causa cognitionis minus universalis et magis universalis, tunc ista minor debet sumi sub illa majori, videlicet, sed species intelligibilis, puta albedinis est causa naturalis respectu intellectionis, et similiter intellectus est causa naturalis; ergo talis species producit co- gnitionem perfectiorem quam potest, sed cognitio speciei specialissime est perfectior cognitione generis, patet, quia cognitio specificatur ab objecto.

Sed hic occurrit aliqualis difficultas,quia videmus per experientiam, quod causa naturalis prius producit effectum imperfectum, et deinde perfectum, ut patet in generatione hominis, sic erit in proposito. Dico, quod hoc nihil est, quia Doctor loquitur de causa naturali perfecte disposita, et nullo modo impedita, talis enim immediate attingit effectum perfectissimum, ut patet a Doctore in 2. in 3. dist. 4. et alibi. In proposito species intelligibilis objecti, et intellectus agens sive possibilis, sunt debite approximati, et non apparet aliquod impedimentum, nec apparet quod requiratur aliqua dispositio prior respectu speciei.

Si iterum dicatur, cum cognitio distincta speciei sit perfectior cognitione confusa ejusdem, videtur sequi quod prius origine producat cognitionem distinctam specie specialissimae. Dico primo, quod notanter Doctor dicit effectum, quem primo potest producere, modo species intelligibilis speciei specialissimae non potest partialiter primo producere nisi notitiam confusam, inter notitias autem confusas perfectissima se notitia speciei specialissime, et sic gradatim ascendendo. Non dicit autem absolute, quod causa naturalis producat primo effectum perfectissimum, sed dicit quod prius producit effectum perfectissimum quem primo potest producere, modo primo non potest producere, nisi notitiam confusam; ergo producit notitiam speciei specialissime, ,quee est perfectior. Secundo dico, quod cognitio distincta alicujus habentis partes, presupponit distinctam cognitionem partium, nam si distincte Cognosco hominem secundum omnes suas partes, sequitur quod cognosco hoc animal et etiam rationale, et alia cognitione co- gnoscitur animale, et alia cognoscitur rationale, ita quod cognitio distincta definiti presupponit duas cognitiones partium. Modo est impossibile unam et eamdem causam simul producere duas cognitiones aeque perfecte, ut supra probavi dist. 2. q. 1. et certum est quod cognitio animalis seorsum sumpta, est imperfectior cognitione hominis, et ideo cognitio hominis est perfectior qualibet coguitione partium. Si teneatur alius sensus, videlicet quod magis universale cognoscitur per propriam speciem et minus universale per propriam, patet tunc quod species minus universalis tantum causat cognitionem illius, et illa est cognitio confusa, ut patet, quia cognitio distincta est cognoscere partes ipsius, in quas natum est resolvi.

Dico secundo, quod Doctor limitate loquitur cum dicit: Causa naturalis primo producit effectum perfectissimum quem primo potest producere; modo species intelligibilis cum intellectu non potest primo producere nisi notitiam confusam objecti, sed inter notitias confusas, una est perfectior alia, ideo si potest producere imperfectiorem et perfectiorem, si est perfecte disposita prius producit perfectiorem, que est speciei specialissime; si tamen species intelligibilis primo representet speciem illam, et post producitur notitia omnium essentialiter inclusorum, et sic habita notitia entis per viam divisionis poterit cognoscere speciem distincte,et sic' primum simpliciter conceptum distincte est conceptus entis, qui est conceptus communissimus, et per consequens que sunt propinquiora, sunt prius distincte cognita, que remotiora, posterius distincte cognita.

(r) Et hoc probat dupliciter, primo ibi: IIoc sic probo, etc. Quia concipere distincte A est cognoscere omnia, que quidditative includuntur in A. Sed conceptus en- tis includitur quidditative in omnibus inferioribus; ergo est simpliciter primum cognitum distincte, et post propinquiora, etc. Et addit, quod conceptus entis est simpliciter simplex, sic potest distincte concipi sine aliis, non in eo.

Sed occurrunt aliqua dubia. Videtur enim si ad cognitionem distinctam, puta hominis, sufficeret cognitio omnium partium, quod cognitis illis partibus cognoscatur et homo perfecte-quod non videtur, quia cognitis anima et corpore distincte, non propter hoc cognoscitur humanitas, cum sit alia entitas absoluta realiter distincta ab omnibus partibus,et sic cognitis illis separatis cognosceretur homo, etiam hoc non sequitur, si cognoscantur ut unitae, cum adhuc distinguitur realiter ab ipsis ut unitis, ut patet a Doctore in 3. d.2.

Tum, quia cognitis omnibus partibus distincte, a quo causatur cognitio totius ? non a partibus, quia sunt imperfectiores toto, etiam simul sumpte; modo imperfectius non potest causare cognitionem perfectioris, ut supra patet quest. 1. presentis distinctionis.

Tum etiam, si cognitis omnibus partibus cognosco totum distincte, quaero an sit alia cognitio distincta totius, et alia omnium partium aut eadem; non secundo modo, patet, quia prior est cognitio partium et imperfectior. Si alia, quero ad quid terminatur cognitio totius, aut terminatur ad totum, aut ad partes; non ad partes, quia tunc non esset alia cognitio totius et partium; si ad totum absolute, ergo illa erit confusa, patet; ergo cognitio confusa totius stat semper cum cognitione distincta ejusdem, quod est impossibile.

Tum etiam, quia aut eadem cognitione cognoscuntur simul omnes partes totius, aut alia et alia cognoscitur alia et alia pars. Non primo, quia non potest esse eadem cognitio plurium, et hoc distincta omnium. Si alia et alia, ergo cognitio distincta totius erit tantum quoddam aggregatum ex pluribus cognitionibus distinctis, quod videtur inconveniens.

Tum etiam, quia nunquam totum, puta homo, posset perfecte distincte concipi, patet, quia cognoscere perfecte hominem quantum est cognoscibilis distincte, est cognoscere omnes ejus partes, quantum sunt cognoscibiles. Sed hoc est impossibile, patet, quia si in instanti A perfecte et distincte cognosco hominem, ergo in eodem instanti simul cognosco omnes partes ejus quantum sunt cognoscibiles, et per consequens cognosco simul plura aeque perfecte simul, sicut quodlibet seorsum; patet, quia ex praesupposito cognoscitur quelibet pars quantum est cognoscibilis, aliter totum non perfecte cognosceretur distincte.

Tum, quia accipio aliquod quantum divisibile in partes infinitas, et quoro si potest cognosci ab intellectu creato distincte et perfecte, patet quod sic, quia tale quantum est cognoscibile limitatum. Tunc sequitur quod oportebit prius cognoscere partes infinitas, que tamen non possunt pertransiri, et tamen si actu distincto cognosco illud quantum,et distincta cognitio requirit cognitionem omnium partium, sequitur quod actu cognoscam infinita, et sic esset talis intellectus infinitus, ut supra patet d. 2. q. 1.

Tum, si cognitio distincta conceptus quidditativi est preecise cognoscere ipsum secundum omnes conceptus quidditativos inclusos in eo; ergo relatio, puta paternitas, potest distincte cognosci sine cognitione fundamenti et termini; patet, quia fundamentum et terminus non sunt de conceptu quidditativo relationis, quia ponuntur in definitione tantum ut addita, ut patet a Doctore infra dist. 30. Sed modo est impossibile, nec distincte, nec confuse posse cognoscere aliquam relationem sine fundamento et termino, ut supra patuit quest. 1. prolog. et infra patet dist. 8. g. 1. et in Quodlib. q. 14.

Tum, quia requireretur magnum tempus ad hoc ut posset,puta homo cognosci, si non potest cognosci distincte nisi precognoscantur omnes conceptus quidditativi inclusi in eo,quod est multum difficile; sicut etiam ipse Doctor habet pro inconvenienti de cognitione speciei, ubi vult quod si prius oporteret praeconcipere conceptus universaliores ante conceptum speciei, tunc oporteret ponere magnum tempus antequam conciperetur species alicujus singularis debite approximati sensui, et non impediti, etc

Tum, quia quero an potentia sensitiva, puta visiva possit videre distincte aliquod album, patet quod sic, quia aliter talis potentia esset imperfecta, si perfecte non posset videre objectum sibi perfecte approximatum; si ergo potest ipsum distincte videre, puta aliquod album, ergo oportet ipsum prius videre omnes conceptus quidditative inclusos, sed includitur conceptus entis; ergo oportet ipsum prius videre conceptum entis, quod tamen videtur manifeste falsum.

Tum etiam, quia si potest videre distincte album, poterit prius videre omnem partem distincte illius albi, quia omnes sunt de integritate illius, et per consequens posset videre minorem, et minorem partem in infinitum, et sic oportebit crescere potentiam visivam in infinitum, ut patet per Philosophum de Sensu et Sensato. Si dicatur, quod non poterit sic videre distincte, ergo sequitur quod nunquam poterit videre perfecte distincte aliquod visibile, et sic potentia respectu sui objecti debite approximati, non poterit habere perfectam visionem, et per conse- quens esset aliquod visibile, quod nullo modo esset natum videri, vel non posset videri quantum est visibile ab aliqua potentia visiva, quod est multum inconveniens; patet, quia et si sit aliquod intelligibile, quod non possit intelligi ab aliquo intellectu creato quantum est intelligibile, ut objectum formaliter infinitum, tamen illud objectum potest intelligi, quantum est intelligibile ab intellectu infinito.

Tum, quia ponendo, quod magis et minus universale cognoscantur per eamdem speciem minus universalis, quod Doctor non improbat, ut supra patet, sequitur quod si cognitio distincta minus universalis sit secundum omnes conceptus quidditative inclusos in minus universali,quod necessario erit simul distincta et confusa cognitio ejusdem objecti, quod Doctor habet pro magno inconvenienti, ut supra patet d. 2. contra Henricum. Quod autem sequatur, patet, quia per Doctorem species minus universalis una cum intellectu, necessario prius causat notitiam confusam ipsius minus universalis; si modo causat notitiam superiorum, certum est quod tunc minus universale est eque praesens intellectui, imo magis, quia species intelligibilis illius magis repraesentat ipsum; ergo tunc, vel causat novam cognitionem confusam illius, quando causat cognitionem superiorum, vel prius habitam continuat, patet, quia intellectus et talis species sunt causa per modum nature, et non sunt impedita; ergo simul erit cognitio confusa et distincta ejusdem objecti, ergo.

Tum, et pono quod Franciscus distincte cognoscatur, puta ab Angelo, quod est possibile, ut patet a Doctore in 2. dist. 3. quest. ult. quae est 11. tunc quaero, aut in conceptu quidditativo Francisci includitur conceptus hominis, animalis, corporis, substantiae et entis ex natura rei, et praeter omne opus intellectus comparatur, aut tantum per actum intellectus. Non secundo modo, quia tunc conceptus rationis esset de quidditateconceptus vere realis.Si primo modo, tunc pono, quod Angelus videat distincte intuitive ipsum Franciscum; hoc est possibile, ut patet a Doctore in 2. ubi supra, ergo sequitur, quod Angelus prius videbit intuitive conceptum entis, deinde conceptum substantiae, et sic deinceps descendendo usque ad conceptum individui. Sed hoc non videtur possibile specialiter apud Doctorem, qui vult quod intuitiva cognitio tantum sit rei existentis ut existentis, et presentis ut preesentis; sed tales conceptus superiores non videntur habere prius existentiam quam conceptus individui, sive quod conceptus superiores in illo priori quo intuitive videntur, non videntur habere aliquam existentiam,patct, quia non existunt nisi utin singularibus actu existentibus,ut patet a Doctore in 2. d. 3. q. I. Ex his ergo apparet, quam difficile sit sustentare quod nihil dicitur cognosci distincte, nisi cognoscatur secundum omnes ejus partes.

Secundo principaliter posset multum dubitari, quomodo conceptus entis possit distincte concipi sine aliis, quia tunc talis conceptus esset simpliciter prior, quod tamen non videtur verum, et patet a Doctore infra d. 8. q. 2 et patet per Philosophum 2. Met. text. c. 4. Principia, inquit, sempiternorum esse verissima, etc. sed de hoc vide infra dist. 8. q. 2.

(s) Secundo probo, etc. Secundo principaliter probat Doctor, scilicet quod in cognitione distincta prius cognoscuntur conceptus communiores, quia secundum Avicennam 1. Met. c. 3. Metaphysica est prima secundum ordinem distincte cognoscendi, quia ipsa habet certificare principia aliarum scientiarum; ergo cognoscibilia in Metaphysica sunt prima distincte cognoscibilia; modo Metaphysica maxime considerat communissima, ut patet per Philosophum primo Metaph. in proemio. Si ergo principia in Metaphysica habent certificare principia aliaram scientiarum, id est, quod considerata in aliis scientiis distincte cognoscuntur per principia communissima, que pertinent ad Metaphysicam; ergo, non tamen sic intelligendo quod preecise cognoscantur inferiora per considerata tantum in Metaphysica, quia tunc ad Metaphysicam pertineret considerare omnes quidditates in particulari, id est, sub ratione propria et distincta earum, cujus oppositum expresse tenet Doctor in Metaph. lib. 1. quest. penult. Sed sic intelligo, quod ex quo non potest distincte cognosci aliqua quidditas, puta humanitas, nisi secundum omnia inclusa in illa quidditate cognoscatur, et cum conceptus communissimus includatur ibi quidditative, ut conceptus entis inquantum ens, qui tantum pertinet ad considerationem Metaphysici, sequitur quod primum cognitum distincte pertinet ad considerationem Metaphysicae, et ut sic, intelligitur esse primam in ordine distincte concipiendi.

(t) Nec in hoc contradicit sibi Avicenna, qti ponit eam ultimam in ordine doctrine, et primam in ordine distincte cognoscendi, quia ponitur ultima in ordine confuse concipiendi, id est, quod prius concipiuntur termini aliarum scientiarum confuse, ut supra patuit, et post termini communiores, et ultimo communissimi, quia ad Metaphysicam pertinent, et haec est ultima. Sed in concipiendo distincte, puta lineam, erit prima, quia incipit a communissimis inclusis in linea. Et cum dicit, quod Geometer inquantum Geometer, non utitur principiis per se notis, etc. Terminrum in scientiis specialibus, et tunc ex illis quidditatibus sic cognitis, distin- ctius cognoscuntur principia scientiarum specialium.

Hec littera debet sane intelligi. Si enim intelligitur quod termini scientiarum specialium non possunt distincte concipi, ut in illis scientiis precise, puta quod Geometer non possit ut Geometer, cognoscere lineam definitive nisi per Metaphysicam, ita quod tota cognitio definitiva et completiva sit precise a Metaphysica, forte hoc non videtur verum, quia ultimae differentie lineae cognitio magis videtur pertinere ad Geometram, cum Doctor velit, quod scientia specialis cognoscat considerata in illa particulari et sub ratione propria, ut patet in sua Metaphysica ubi supra. Si vero intelligitur, quod Geometer non cognoscat definitive completive lineam nisi per Metaphysicam, non quod Metaphysica tradat notitiam omnium pertinentium ad distinctam cognitionem, puta linee, hoe modo erit verum, quia Geometer non potest distincte et complete cognoscere lineam nisi praecognoscat conceptum entis, et post precognoscat, an linea sit in genere Substantie vel Quantitatis, quia quod cognoscitur definitive et completissime quidditative, definitur non tantum per genus propinquum, sed etiam per generalissimum, ergo oportet scire ad quol genus pertineat linea; et hoc non potest nisi per Metaphysicam, que primo dividit ens finitum in decem Genera, ut patet in 5. Metaph.text. com. 13. Secundum se, inquit (id est, ens per se, ut distinguitur contra ens per accidens, de quo ibi text. com. 13.) sunt quecumque signant figuras predicationis. Et parum infra: Quoniam ergo predicatorum alia quid significant, alia quale, alia quantum, etc.

Habita ergo cognitione ad quod genus pertineat, potest per viam divisionis devenire ad distinctam cognitionem linee: An modo habita per Metaphysicam cogniti- onem ad quod genus pertineat linea, possit Geometer ut Geometer, per viam divisionis cognoscere definitive lineam. Dico, quod si ad Metaphysicum non pertinet considerare omnes quidditates in particulari,, ut videtur tenere Doctor, ut dixi, quod Metaphysica non erit necessaria, nisi ut habeatur notitia conceptuum transcendentium et generalissimorum, et hoc magis videtur; est ergo Metaphysica necessaria ad cognitionem distinctam terminorum conceptorum in scientiis specialibus, modo preexposito. Scientia ergo specialis, ut Geometria et Physica, et hujusmodi, non preehabita Metaphysica, precise cognoscit terminos confuse, et per consequens principia per se nota in illis sunt tantum nota, terminis confuse conceptis, quia in illo priori quo nullo modo intelligitur habere Metaphysicam, non potest concipere ad quod genus pertineant illi termini; nec similiter potest scire omnes conceptus transcendentes, qui nec includuutur quidditative in illis terminis, sed eorum consideratio spectat ad Metaphysicam; sed habita per Metaphysicam notitia predictorum, forte non ut Metaphysicus, sel ut Geometer vel ut Physicus, poterit acquirere notitiam distinctam terminorum per viam divisionis, et sic cognoscere sua principia ex cognitione distincta terminorum, et sic habere sua principia per se nota, terminis distincte conceptis, quod bene nota. Sustinendo tamen, quod ad Metaphysicam tantum non pertineat considerare omnes quidditates in particulari, pertinentes ad speciales scientias, sed quod queelibet scientia specialis consideret quidditates in particulari, et sub ratione propria quidditativa pertinentes ad illam scientiam. Ex his patet quomodo Metaphysica dicitur prima, et non dicitur prima.

(u) Sed comparando totum ordinem confuse concipiendi ad totum ordinem distincte concipiendi quis sit prior,id est, an cognitio confusa sit simpliciter prior distincta, puta an pro statu isto prius origine cognoscatur aliquid confuse quam distincte; dicit Doctor quod sic, prius enim origine cognoscitur totum quam partes. Et quia in ordine confuse concipiendi est species specialissima, cujus singulare fortius movet sensum, ideo prius simpliciter cognitum primitate originis est species specialissima. Et hoc debet intelligi tantum quando singulare illius speciei est perfecte praesens, et optime dispositum respectu potentie sensitivee, que etiam sit bene disposita. Communiter tamen prius origine concipitur magis universale quam minus universale, et hoc est, quia communiter singulare magis universalis, prius et fortius sentitur quam singulare minus universalis, quod est verum communiter. Si tamen singulare minus universalis fortius moveat sensum, tunc species intelligibilis illius speciei prius origine causat notitiam illius quam notitiam magis universalis, ex his apparet quod Doctor hic, et in sua Metaph. lib. 2. quest. ult. sibi non contradicit. Hic enim vult quod primum cognitum primitate originis, non est magis universale, sed simpliciter minus universale, et ibi vult quod magis universale. Vide etiam que ibi prolixe exposui, ostendendo quomodo illa quaestio non contradicit questioni huic. Et ibi glossavi auctoritates Philosophi et Avicenne, prout faciunt ibi ad propositum, quee secundum alium et alium sensum possunt verificari, ut ibi patet.

Nunc respondeo ad illas instantias factas contra illud, scilicet quod distincte cognoscere, est cognoscere secundum omnes partes, etc. Ad primam dico, quod distincte cognoscere aliquid non est tantum cognoscere omnes partes illius, etiam unitas, et hoc si totum sit aliud a partibus ut unitis, sed est Cognoscere ipsum totum secundum omnes suas partes, ita quod si est una cognitio totius et partium, illa terminetur ad totum et ad partes. Si vero alia et alia, una terminetur precise ad totum et alia ad partem, vel si sint plures, per te, alia ad unam,et alia ad aliam, et hoc dicitur distincte cognosci.

Ad secundum dico, quod cognitio totius realiter vel conceptibiliter distincta a partibus,causatur a specie intelligibili totius si intelligitur abstractive, si vero intuitive, causatur ab ipso toto; imo, forte totum essentiale causat cognitionem, non tantum sui, sed etiam partium. Et tenendo quod magis universale cognoscatur abstractive per speciem minus universalis, tunc species illa poterit partialiter causare notitiam totius et omnium ad quidditatem ipsi us pertinentium, ut supra patuit quest. 1. quia objectum causat cognitionem sui, et omnium virtualiter vel essentialiter contentorum.

Ad tertium dico, quod loquendo de toto essentiali et in nobis, quod alia cognitione cognosco totum,et alia et alia partes,et sic, alia cognitione cognosco hominem, et alia corpus et alia animam. Similiter alia cognitione cognosco hominem, alia animal, alia corpus, et sic ascendendo. Et concedo quod cognitio hominis terminatur praecise ad hominem, et cognitio animalis ad animal. Et cum dicitur quod cognitio hominis est confusa, et cognitio partium distincta, ergo idem cognoscitur simul distincte et confuse, dico quod cognitio hominis absolute est confusa, et cognitio partium hominis praecise non est cognitio hominis distincta, cum illa sit tantum cognitio partium et non hominis. Sed habita cognitione hominis, et omnium partium ut sunt hominis, hoc totum vocatur cognitio distincta hominis, et sic cognoscere hominem secundum omnes suas partes ( li- cet talis cognitio plures includat cognitiones) est cognoscere distincte hominem. Ista vero non simul stant, scilicet quod simul cognoscam hominem distincte et confuse, quia cognoscere confuse est ipsum cognoscere non secundum omnes partes, et cognoscere distincte est ipsum COgnoscere secundum omnes suas partes. Sicut etiam cum cognosco propositionem aliquam distincte, non tantum cognosco propositionem in se, sed simul cognosco terminos illius, licet alia cognitione cognoscam propositionem, et alia et alia terminos, et stantibus simul illis cognitionibus, tunc distincte cognosco propositionem. Nisi forte dicatur( ut aliqui dicunt) quod prius habetur cognitio terminorum et unionis eorum, et post cognoscitur veritas propositionis distincte, et habita illa non remanet prior cognitio terminorum, quia illa continet notitiam terminorum, sed hoc non credo absolute verum, de quo alias, et ex his patet responsio ad quartum.

Ad quintum, concedo absolute quod intellectus creatus non potest simul cognoscere aeque bene plura, sicut quodlibet seorsum, et hoc eque intense. In proposito, concedo quod non eque simul cognoscit totum et partes, sicut unum illorum seorsum acceptum, tamen cognoscit totum et partes distincte; sicut ergo cognosco lapidem distincte secundum omnes suas partes, non tamen ita intense sicut intellectus Angeli, quia perfectior, et tamen Angelus non cognoscit distinctius,posito quod lapis possit a me cognosci distincte, sic in proposito.

Ad sextum, dico breviter quod illud quantum potest distincte cognosci secundum omnem ejus quidditatem, quia secundum omnem conceptum inclusum quidditative; sed non potest distincte cognosci secundum omnem partem integralem, et hoc loquendo de parti- bus proportionalibus, quia tunc actu cognoscerentur infinita, imo infinities infinita, quia illud est divisibile in infinitas partes, et quelibet pars adhuc est divisibilis in alias infinitas; hoc enim modo, tantum potest cognosci ab intellectu infinito intensive, potest tamen cognosci distincte ab intellectu creato, secundum omnes partes integrales quantitativas.

Ad septimum dico, quod cognitio paternitatis confusa,non potest haberi aliquo modo nisi praecognitis fundamento et termino, et magis termino,quia prope est ad aliud, sive est entitas formaliter ad aliud ut ad terminum; habita tamen tali cognitione, potest eam distincte cognoscere, et quidditative, id est, secundum omnes conceptus quidditative et essentialiter inclusos, et quoad istam cognitionem quidditativam distinctam, potest haberi sine termino et fundamento preecognitis, id est, quod cognitio fundamenti et termini non requiritur ad cognitionem ejus tantum quidditativam distinctam, licet requiratur ad cognitionem ejus absolutam, quia est impossibile cognoscere relationem, fundamento et termino non preecognitis, etc.

Ad octavum dico, quod hoc est necessarium, quia talis cognitio distincta, ut supra patet, fit per divisionem magis communis, et hoc non est inconveniens,est tamen inconveniens ibi de individuo sensibili, perfecte presente sensui sub ratione propria.

Ad nonum dico, quod visio illa potest terminari ad quidditatem albedinis absolute, non ut quod, sed ut quo, id est, quod quidditas albedinis est ratio formalis terminandi visionem, non autem terminat ut quod, sed tantum ut singularis, id est, quod singularitas est conditio objecti, ut patet a Doctore lib. 1. Metaph. sue, quest. 6. Cum dicitur de conceptu entis, dico quod talis conceptus non cognoscitur nisi abstractive, modo potentia visiva non abstrahit; cognoscit ergo albedinem distincte, eo modo quo potest sibi competere cognitio sive visio distincta, visio enim tantum terminatur ad rem existentem, et sic suo modo videt albedinem, et quidquid realiter et essentialiter existit in albedine, si visio est perfecta et distincta, non tamen ibi distinguendo unum conceptum ab alio. Vel breviter dicendum, quod non potest videre nisi quod cadit sub objecto ejus adaequato, quod est praecise color vel lux, non est sic de intellectu, quia habet totum ens pro objecto, et potest abstrahere conceptus etiam communissimos. Potest breviter dici, quod cognoscere aliquid distincte secundum omnes conceptus essentialiter inclusos, tantum pertinet ad intellectum, cum sit virtus illimitatior et virtus abstractiva, et hoc magis placet.

Ad decimum dico, quod non potest videre omnem partem albi, quia datur minimum visibile, virtute quo minus videri non potest, ut patet de sensu et sensato; et cum dicitur quod tunc esset aliqua pars non visibilis, dico quod esse visibile potest dupliciter intelligi. Primo, quod sit visibile per se, et hoc modo est ibi aliqua pars ita parva, quee nullo modo potest movere sensum.. Secundo, quod sit visibile non per se, sed ut in toto potest coagere ad sui visionem, sed separatum non, et hoc modo quecumque pars potest videri, ut praecise in toto, non tamen distincte potest videre omnes partes, cum sint ibi infinite; si enim intellectus non potest simul videre partes infinitas, multo minus potentia visiva.

Ad undecimum patet responsio ex dictis ad primum, secundum, tertium articulum.

Ad duodecimum et ultimum patet responsio ex his quae exposui prolixe in Quodlib. de notitia intuitiva.

Ibi: Si enim aliquis alius esset'. Dicit' Doctor, quod si species intelligibilis specialissimae (que agit secundum ultimum potentiae sue) immediate produceret conceptum superioris, ille esset perfectissimus, quem posset producere, quia causa naturalis non impedita, etc. producit effectum perfectissimum quem potest. Si ergo conceptus superioris, esset perfectissimus in quem potest, sequitur quod nunquam talis species poterit producere conceptum speciei specialissimae, cum ille sit perfectior conceptu superioris.

Secundo principaliter probat idem ibi: Secundo sic, quia secundum Avicennam, etc. Hic Doctor praesupponit unum, quod dicit supra dist. 2. quest. 1. quod aliqua est propositio per se ncta, terminis confuse conceptis, ut Mathematicus habet istam per se notam: Totum est majus sua parte, vel, linea est longitudo sine latitudine, terminis confuse conceptis. Et Metaphysicus haberet illas propositiones per se notas, terminis distincte conceptis; si ergo Metaphysica est ultima in ordine doctrinae, sequitur quod prius concipiuntur principia aliarum scientiarum, et termini illarum ante principia Metaphysicae. Modo ordo doctrinae, est a confuse concipiendi ad distincte, prius enim occurrit totum, et deinde resolvitur in partes; si enim communiora, puta ens et hujusmodi, primo conciperentur, tunc Metaphysica, quee primo tractat de illis, esset simpliciter prima in ordine doctrinae,quod est contra Avicennam.

Tertia ratio est ibi :' Tertio, quia si oporteret preconcipere conceptus universaliores existente solulo, id est, non impedito, oporteret ponere magnum tempus antequam conciperetur species illius sin- gularis primo sensati, quia prius oporteret intelligere omnia predicata communia dicta in quid de illa specie secundum ordinem, cujus oppositum manifeste experimur, nam visa,aliqua albedine singulari, prius et facillime intellectus fertur in cognitionem albedinis in se quam in cognitionem superiorum. Et quod dicit de singulari movente sensum et intellectum, non debet intelligi quod singulare immediate moveat intellectum, sed tantum mediate, quia prius movet sensum exteriorem cau sando speciem sensibilem, et species sensibilis in sensu exteriori causat phantasma in virtute phantastica, et phantasma causat speciem intelligibilem in intellectu possibili, qua causata, statim potest sequi intellectio, et hoc loquendo de singulari existente soluto, id est, nullo modo impedito, sed debite approximato, etc.

Ex hoc apparet causa, quare intellectus intelligit prius unum intelligibile, quam aliud, etc. Dicit Doctor ponendo quod in intellectu sit species nigredinis et albedinis, species soni, species tangibilis objecti et hujusmodi, que omnes agunt de necessitate nature ad cognitionem objectorum, quorum sunt species; et certum est quod omnia illa objecta, quorum sunt tales species, non simul intelliguntur, quare ergo una prius movet ad cognitionem sui objecti? Hoc precipue erit, quia singulare speciei representatae fortius movet sensum exteriorem, quo moto, fortius excitatur virtus phantastica, qua excitata, phantasma talis singularis, fortius et prius excitat speciem intelligibilem, et hoc non est a voluntate, quia intellectus tunc non habet actum intelligendi.

Sed in hoc videtur, quod Doctor sibi contradicat,quia in 2. dist. 9. quest. 2. expresse dicit, quod est in potestate Angeli, quantum ad primam intellectionem, uti hac specie in memoria, vel illa, ad illam intellectionem actualem istius vel illius: heec sunt verba formalia Doctoris, vide responsionem hujus in glossa quam ibi feci.

Secundo dico de cognitione actuali distincte conceptorum. Hic Doctor intendit probare, quod loquendo de cognitione distincta actuali primum cognitum primitate originis, est magis universale, et heec ratio est satis clara in littera.

Secunda ratio est ibi: Secundo probo idem. Et similiter haec littera est nota.

(x) Contra istud objicitur. Hic Doctor intendit probare, quod magis universalia sint primo nota nobis primitate originis, et littera clara est.

Ad primum dico. Hec responsio stat in hoc, quod sicut duplex est confusum, scilicet partium subjectivarum et partium essentialium, ita duplex est ordo, scilicet confuse concipiendi et distincte; et quanto aliquid est magis confusum partium essentialium, tanto prius cognitum cognitione confusa, et quanto aliquid est magis confusum, cognitione partium subjectivarum, tanto prius cognitum cognitione distincta; sed comparando ista duo confusa inter se, primum simpliciter cognitum, est confusum partium essentialium. Et hoc est quod dicit ibi: De isto duplici confuso.

(y) Ad Avicennam dico. Haec littera clara est, excepta ista littera, que ponitur ibi: Quando objectum non est debite approximatum, non movet ad cogoscedum se sub perfectissima ratione, sed sub aliqua imperfecta; hoc sic intelligitur, quando sensibile est praesens sensui, ut singulare magis universalis, cum video coloratum hoc, scilicet ut est singulare coloris, tunc tale singulare causat praecise in sensu speciem coloris, et ita intellectus sequens primo cognoscit colorem; licet tale singulare sit in se album, tamen ut a remotis non videtur, nisi ut individuum coloris, non ut individuum albedinis, sed ut tale coloratum fit perfecte praesens, tunc causat visionem albi; et sic tandem causatur in intellectu species intelligibilis speciei albedinis, et tunc tale dicitur perfecte movere sensum, et intellectus primo cognoscit speciem illius singularis, scilicet albedinem, e. hoc magis patet in Metaphys. Doctoris lib. 1. quest. ult. vide quae ibi exposui.

(z) Ad tertium dico. Tertium argumentum stat in hoc, quia in argumentando, prius componimus syllogismum ex propositionibus, et propositiones ex terminis, et ultimo resolvimus syllogismum in propositiones, et propositiones in terminos, ergo in syllogismo prius cognoscimus terminos, et post propositiones, et ultimo syllogismum. Sicut ergo dixi in compositione complexorum, hoc idem dico in compositione incomplexorum, nam homo prius componitur ex ente, substantia, corpore animato, sensitivo et rationali, et ultin:o resolvitur in ea ex quibus componitur. Cum ergo via compositiva sit prior resolutiva, sequitur quod primo cognitum in hoc homine, erit magis universale, cum magis universale primo componat, ut patet a Doctore in 4. dist. 1. q. 1.

Respondet Doctor ibi: Ad tertium dico. Et responsio stat in hoc, videlicet quod utrobique, scilicet tam in complexis quam in incomplexis, proceditur ab includente ad inclusum, et sicut in complexis, cum principium includat virtualiter conclusionem, sequitur quod prius cognosco principium et similiter cum termini principiorum includant ipsa principia, sequitur quod prius cognosco terminos; sic in incomplexis, cum inferius includat essentia- liter suum superius, sequitur quod cognitione confusa, prius cognosco inferius quam superius.

COMMENTARIUS. (a) Quantum ad notitiam habitualem. Haec littera patet usque ibi: Quantum ad istam notitiam habitualem, et satis patet littera. Dicuntur autem habitualiter sive virtualiter nota, ex hoc quod includuntur in primo intellecto, et dicitur primum intellectum ( in proposito ) illud, quod per se intelligitur, ita quod intellectio pre- cise terminatur ad illud, et nullo modo ad inclusum. Sed quia habita notitia confusa, puta hominis, tunc inclusa, sive partes essentiales illius dicuntur intelligi, non actu, quia tunc intellectio actu terminaretur ad illud, et tunc esset per se intellectum; sed intelligitur habitualiter,eo quod est actu intelligibile,quia scilicet in potentia propinqua ad intelligi, non quod actu intelligatur. Et sic magis universale, est primo cognitum habitualiter minus universali, semper stando in cognitione habituali.

Nota tamen de cognitione habituali et virtuali, quia posset fieri difficultas.Si ens inquantum ens, est primo cognitum habitualiter et virtualiter, ergo erit aptum prius cognosci actualiter, et sic ordo distincte concipiendi, erit prior ordine confuse concipiendi, sicut etiam forma, que est apta prius perficere materiam, etiam actu prius perficit. Dico quod non sequitur, quod ens prius cognoscatur, nam ex quo Doctor tantum loquitur de cognito habitualiter et virtualiter distincto contra cognitum actualiter, qualem ordinem habet aliquid in se, talem habet respectu cujuscumque, sicut dicimus quod homo prius constituitur per ens, deinde per substantiam, et sic descendendo; ita homo in intellectu talem habebit ordinem, quod quando presentatur intellectui in cognitione actuali, sic perficit intellectum se-. cundum istud esse quod habet in se; ergo prius est in intellectu perficiendo ut ens, secundo ut substantia,et sic descendendo. Et intelligo non perficiendo formaliter, sed tantum objective, unde qualis est ordo inter aliqua, ubi realiter distinguuntur, talis est ubi non distinguuntur realiter, ut patet a Doctore in 2. dist. 1. et in quodlib. ubi ergo plures formae realiter distinguuntur, ut vegetativa, sensitiva et intellectiva, quae realiter distinguuntur, talis est ordo inter illas, sic quod vegetativa prius perficit, deinde sensitiva et ultimo intellectiva; ergo ubi in una forma sunt idem realiter et virtualiter, ibi continentur ut in intellectiva. Adhuc secundum rationem talis est ordo,quod intellectiva intelligitur prius perficere, ut vegetativa quam ut sensitiva, et post intelligitur perficere ut sensitiva, et postremo ut intellectiva. Et sic quanto communiora, tanto sunt prius nota intellectui nostro; licet pro statu lapsus sit oppositum, et non debet intelligi quod actualiter sic sit, sed aptum natum esset sic esse ex parte objectorum, sed pro statu isto repugnat intellectui ordo ille, etc.

Sed ad rationes quas facit Doctor, probando quod species specialissima est primum cognitum loquendo de cognitione confusa actuali, respondet quidam novus expositor S. Thomae in libro, qui intitulatur de Ente et essentia.

Ad primum dicit, quod perfectissimus conceptus est conceptus -entis, in quem possunt hujusmodi agentia naturalia. Et cum dicitur a Doctore quod tunc non posset producere conceptum specificum, cum ille sit perfectior, respondet, quod nulla virtus potest in perfectiorem effectum suo effectu perfectissimo simpliciter; quaelibet tamen virtus potest in elfectum perfectiorem suo perfectissimo effectu, in quem potest pro aliquo priori, quia ille non est perfectissimus nisi secundum quid. Exemplum, virtus generativa leonis non potest in perfectiorem effectum quam sit leo, potest tamen in effectum perfectiorem illo, quem producit in principio actionis, qui tamen effectus fuit perfectissimus, quem pro tunc posset producere.

Ad secundum argumentum respondet, quod termini Mletaphysicales ut sic, non ponuntur a nobis primo cognosci, sunt enim termini Metaphysicales abstracti abs- tractione formali, et secundum istum, abstractio formalis est, qua forma abstrahitur a subjecto vel a materia; et abstractio totalis est, qua totum universale abstrahitur a partibus subjectivis. Secundum primam abstractionem quantitas abstrahitur a materia sensibili, et secundum secundam abstractionem animal abstrahitur ab homine et leone, et sic dicit quod ens quandoque habet abstractionem formalem, quando scilicet cum precisione, ceterarum rationum genericarum et specificarum accipitur, et quandoque habet abstractionem totalem,quando scilicet ut totum universale potestate includit cetera genera et species.

Ad tertium respondet, quod non oportet in quacumque formatione conceptus specifici semper singillatim praeformare conceptum confusum entis, sed sufficit ens primo omnium fuisse cognitum, in illis enim omnia virtualiter concipiuntur.

Ulterius dicit quod non oportet tantum ipsis interesse, quia non est ordo essentialis inter conceptus confusos, et quod non sit talis ordo essentialis ( ut Scotiste videntur tenere) probat, quia quando sunt aliqui conceptus essentialiter ordinati ordine originis, impossibile est extremos generari, non genitis intermediis; sed experimur nos concipere hominem et substantiam,et tamen intermedia ignoramus, non solum distincte, sed etiam confuse; ergo. Et dicit, quod Scotiste non possunt solvere hanc rationem. Et si contra illam rationem arguatur, scilicet si non est ordo essentialis inter conceptus confusos actuales superioris et inferioris; ergo ita potest primo generari conceptus speciei specialissimae sicut entis, qiod est contra eos. Dicit, quod licet non sit ordo essentialis inter omnes alios conceptus inter se praeter concepttim entis, est tamen ordo essentialis inter conceptum entis, et inter omnem alium conceptum, et sic oportet prius ens concipi, quo concepto possunt alia concipi.

Deinde dicit contra Doctorem quod ens et quodlibet simpliciter simplex, potest cognosci cognitione confusa actuali, et antequam probet, premittit quod non est de ratione cognitionis distinctae actualis, quod objectum cognoscatur per resolutionem in partes rationis, sed sufficit quod objectum penetretur ab intellectu secundum omne quod actualiter in illo invenitur, sive hoc fiat per resolutionem objecti in partes rationis, sive fiat ex claro intuitu objecti simplicis. Similiter non est de ratione cognitionis confusae actualis, quod intellectus intelligat objectum secundum aliquid, et secundum aliquid ignoret, sed sufficit quod intellectus feratur in objectum, et non penetret ejus actualitatem; quo premisso probat intentum, et ratio sua stat in hoc, quod quando intellectus fertur in ens actualiter, et nescit ipsum separare a substantia et accidente, cognoscit ipsum confuse; sed hoc patet per experientiam, quia videmus multos per plures annos exercitatos in studiis, adhuc nescire distinguere rationem propriam entis a substantia et accidente. Et addit quod ex quo conceptus actualis confusus entis est conceptus imperfectissimus omnium; ergo est prius via originis, patet, quia imperfectiora sunt priora via generationis ex 9. Met. text. com. 15.

Et si dicatur ad hoc, quod perfectio conceptus est duplex scilicet, objectalis et evidentie, et ille conceptus est perfectio objectalis, qui habet objectum perfectius positive; ille autem est perfectio evidentiae, qui habet objectum pauciora includens, ut patet in proemio Met. lectione secunda.

Contra hoc arguit, probando quod conceptus actualis confusus entis sit conceptus imperfectissimus, (loquendo de per- fectione evidentie) et ratio stat in hoc, quia ille conceptus est inevidentissimus, sub quo intellectus magis remotus est a cognitione aliorum quam sub quocumque alio conceptu. Sed intellectus habens conceptum entis, magis distat ab aliorum cognitione, quam habens quemcumque alium conceptum, patet, quia quando sunt aliqui duo conceptus, quorum unus actualiter includit alterum,ipse est in proximiori dispositione ad cognoscendum reliquum quam e converso, modo alii conceptus includunt conceptum entis, et non e contra. Et confirmat hoc per dictum Scoti, qui dicit quod pars rationis actualiter intellectae est satis proxima intellectui, adeo ut proximius esse non possit. Et dicit, quod illud de proemio Metaphys. scilicet quod evidentia actualiter penes objectum, pauciora actu includens non est ad propositum, quia certitudo illa est certitudo objectalis, sermo autem noster est de evidentia se tenente eX parte intellectus. Ex talibus enim evidentibus et certis, procedit intellectus ad sibi inevidentia et incerta.

Ultimo arguit contra Doctorem probando, quod species specialissima non sit objectum simpliciter confusissimum, et dicit quod magis universale, puta genus, est magis confusum, quia plura continet sine ordine, species autem continet partes suas ordinate, modo proverbium est: Ubi pluralitas sine ordine, ibi confusio. Et si dicatur, quod genus continet species. ordinate, quia continet eas mediis differentiis, quae sunt valde ordinata, arguit contra, quia genus non continet species et differentias in actu, sed in potentia, ut dicit Porphyrius, cap. de Differentia; ergo continet eas indistincte. Tenet consequentia, quia actus est, qui distinguit 7. Metaph. text. c. 49. Et sic patet quid dicat iste novus expositor.

Item Occham in 1. dist. 3. quest. 5. arguit contra multa dicta Doctoris. Et primo contra hoc quod dicit, quod Conceptus Speciei vel generis non est simpliciter simplex, et primo sic arguit: Quando aliquid componitur ex pluribus, partes sunt ibi modo sibi convenienti; si totum sit realiter, partes sunt realiter; si totum sit ens rationis, et habens actualiter esse compositum et esse objectivum, partes proportionaliter erunt; ergo conceptus speciei specialissimae non potest esse sine partibus suis, et ita cum Scotus ponat, quod conceptus entis est pars, non potest esse conceptus speciei specialissime sine conceptu entis, quod ipse negat-

Secundo arguit: Quando aliqua habent omnes partes simpliciter easdem, sunt simpliciter idem; ergo si conceptus speciei est compositus, habebit easdem partes quas habet definitio; ergo definitio et definitum non essent distincti termini, quod Scotus negat dist. queest. 2.

Si dicatur, quod aliter componunt conceptum speciei et conceptum definitionis, quia in conceptu definitionis sunt in actu, sed in conceptu speciei sunt tantum potentialiter et virtualiter.

Contra, quia non dicimus formam facere materiam compositam, eo quod sit in materia tantum in potentia et non in actu, sic in proposito.

Secundo principaliter arguit contra alium dictum Doctoris, scilicet quod illud dicitur confuse concipi quando concipitur, sicut exprimitur per nomen, et distincte quando concipitur, sicut eprimitur per definitionem, innuens quod definibile non potest distincte cognosci sine definitione. Contra: Omne quod concipitur, secundum totum et secundum quamlibet partem distincte concipitur, sed conceptus definiti est hujusmodi; patet, tum quia aliqua species non habet definitionem proprie dictam; tum quia conceptus alicujus speciei est simpliciter simplex; tum quia communissimum non est semper primum distincte cognitum, nec etiam communius semper prius distincte cognoscitur.

Tertio principaliter arguit contra hoc, quod dicit Doctor quod species specialissima, cjus singulare, etc. Primo cognoscitur, etc. Sed quia istae rationes procedunt de singulari, de quo Doctor ad presens non intendit pertractare, ideo pro nunc omittantur.

Quarto principaliter arguit contra rationes quas Doctor facit, probando quod species specialissima sit primum cognitum, et primo arguit contra primam, quia' quando accipit quod causa naturalis, etc. aut intelligit quod causa naturalis producit effectum perfectissimum secundum numerum, aut secundum speciem? Si primo molo, falsum est, quia ignis in calefaciendo non producit perfectissimum calorem quem potest, quia successive producit illum. Si secundo modo, aut intelligit de causa totali, aut partiali? Si primo, si est nata producere plures effectus, nullus eorum prius produceretur, nisi forte prioritate temporis, quia unus potest produci in instanti, et alius tantum successive, et productus in instanti erit prior, sed non sequitur, quod sit perfectior, patet per Philosophum. 9. Metaph. Que sunt priora generatione sunt imperfectiora, quod debet intelligi de totali causa ordinata habente plures effectus. Si intelligit de causa partiali, non sequitur quod producat effectum perfectissimum in quem potest prius origine; patet, quia substantia animae primo causat cognitionem, et postea ista cognitio et substantia animae poterunt producere unam volitionem, que est perfe- ctior cognitione prima producta in naturalibus.

Praeterea, secundum Scotum visibile distans prius intelligitur sub ratione communiori quam minus communi; ergo non semper producitur primo effectus perfectissimus, si dicatur quod cause istae sunt impedite propter improportionem medii.

Contra, quando est aliqua causa productiva multorum effectuum, ita quod quecumque sufficiunt ad productionem unius effectus, puta A, et non alterius, puta B, et tunc A et B si simul producantur, prius natura producitur B quam A, quia prius natura secundum Philosophum. Metaph. et secundum eos, est illud quod potest esse sine alio, et non e converso; ergo non potest produci conceptus speciei specialissime, nisi producatur conceptus communior; sed e converso potest secundum eos, quando objectum improportionaliter existit, ergo prius natura producitur conceptus communior, 'si dicatur, quod conceptus speciei specialissimae potest produci sine conceptu communiori. Contra, si conceptus ille sic excedens non simul causaretur, hoc erit propter defectum intellectus agentis aut possibilis, avt speciei intelligibilis; non propter defectum intellectus agentis vel possibilis, quia semper uniformiter se habent; nec speciei intelligibilis, scilicet universalis, quia quaero a quo causaretur illa species illius universalis, et non potest dari, nisi intellectus agens et singulare, vel species singularis vel natura communis, que omnia sunt presentia, et sufficienter approximata quandocumque generatur species rei singularis. Hoc confirmatur, quia si primo non habetur conceptus entis, et postea habetur, tunc erit tempus medium inter productionem conceptus spe- ciei specialissimae, et productionem conceptus entis. Et quaero de illo tempore,aut fit aliqua mutatio, aut nulla ? si nulla, non est major ratio quod ageret post illud tempus medium, quam in illo tempore medio; si aliqua mutatio, non potest dari terminus talis mutationis, quia nec species, nec actus intelligendi, ut patet.

Item arguit contra hoc quod dicit Doctor, quod conceptus perfectissimus, in quem possunt est conceptus speciei specialissime, ipse probat quod conceptus singularis sit perfectior. Sed quia Doctor prius premisit velle tantum loqui de magis et minus universali, et non de singulari, ideo hec argumenta 0ccham, que probant de singulari ad praesens omitto, cum non sint conclusionem Doctoris.

Contra secundam rationem Doctoris arguit 0ccham et probat, posito quod termini Metaphysicales sint prius noti terminis aliarum scientiarum, ex hoc non sequitur quod Metaphysica ordine doctrinae sit prior aliis scientiis, quia scientia Metaphysicalis est de complexis; quee complexa sunt posterius nota ordine doctrinae, quia non semper sequitur quod si lermini sint prius noti, quod complexa ex illis terminis sint prius nofa; patet, quia isti termini, corpus celeste, astra, et paritas et imparitas, et hujusmodi, sunt manifeste noti, et tamen istud complexum, astra sun paria, non potest evidenter cognosci.

Praeterea, Metaphysica non tantum est de compositis, sed etiam est de substantiis separatis, que sunt posterius note secundum istos; ergo etsi Metaphysica non esset ultima ordine doctrinae quantum ad illam partem, quae est de complexis compositis ex terminis communibus, tamen posset esse ultima quantum ad illam partem, que est de substantiis separatis..

Contra tertiam rationem arguit; tum, quia aeque concluderet magnum tempus, si conceptus speciei specialissimee primo producitur antequam deveniatur ad conceptum entis. Tum, quia dicerent alii, quod simul ( saltem tempore, quamvis non natura) producerentur conceptus entis communissimi, et conceptus speciei specialissimee.

Deinde arguit contra secundum articulum, in quo ponitur quod ens necessario est primum distincte cognitum primitate originis; et dicit quod est simpliciter falsum, quia ex quo conceptus entis non est de essentia speciei specialissimae, cum talis conceptus non sit aliquid reale, sed tantum in intellectu; sed species specialissima est res extra intellectum, ergo talis species potest distincte concipi sine conceptu entis.

Praeterea, ita ens praedicatur in quid de Deo, sicut et de creatura; ergo sicut Deus potest distincte cognosci sine cognitione entis, ergo similiter et creatura, cum non sit major ratio de uno quam de alio. Quod autem Deus sic possit cognosci (et hoc loquendo de cognitione intuitiva) patet, quia in re est simpliciter simplex, et sic in re aut totaliter ignoratur, aut totaliter cognoscitur. Cognitio autem intuitiva non est respectu alicujus conceptus. Item, aliquod sensibile distincte cognoscitur a sensu sine cognitione entis; ergo sic similiter et ab intellectu, cum sit potentia superior et perfectior Ultimo arguit contra tertium articulum. Sed quia rationes ille procedunt ex malo intellectu cognitionis virtualis et habitualis, et ultra, quia ex illa parva glossa quam ibi feci, facillime solvi possunt, ( prolixitatem vitando) illa argumenta pretereo. Multi etiam alii arguunt contra positionem Scoti in hac materia, sed quia eorum argumenta, vel coincidunt cum argumentis et responsionibus istorum; vel si quid addant, facillime solvi potest per easdem responsiones vel expositiones ad argumenta istorum, illa ideo relinquo.

Nunc solvenda sunt dicta istarum opinionum. Et primo ad illum novum expositorem S. Thome. Quando ergo respondet ad primum argumentum Scoti de causa naturali, etc. dico quod argumentum Doctoris est evidens. Et quando dicit quod causa naturalis producit effectum perfectissimum pro illo tempore quo producit illum, non tamen perfectissimum simpliciter, quia pro alio tempore potest producere perfectiorem,ut patet de virtute activa respectu leonis, dico (ut supra dixi) quod Doctor loquitur de causa naturali, nullo modo impedita et perfecta, quantum ad hoc, quod non prerequirit aliquam dispositionem previam, sed quod immediate possit attingere terminum principaliter intentum, cujusmodi est in proposito de causis naturalibus, respectu intellectionis; sic enim intellectus et objectum, sive species intelligibilis objecti sunt causae perfectae, quod nulla previa dispositione posita, et amoto quocumque impedimento, statim attingunt perfectissimam intellectionem objecti quam possunt habere; non enim cognitio magis universalis est dispositio praevia requisita ad cognitionem minus universalis (loquendo de cognitione confusa), et sic patet quod ille cause si in primo instanti que sunt sic unite,non producunt conceptum perfectissimum, pro nullo alio tempore possunt producere ipsum. Et quod dicit de virtute activa leonis, non est ad propositum, quia si virtus activa leonis esset causa ita perfecta respectu sui effectus principaliter intenti, sicut est objectum perfecte presens intellectui vel in se, vel in specie intelligibili, subito attingeret leonem, sicut etiam objectum intellectionem; sed quia virtus activa leonis est valde imperfecta, ideo prius attingit multas dispositiones previas, quae sunt effectus imperfectiores.

Ad secundam responsionem, quam dat ad secundum argumentum Doctoris, dico quod illa responsio non evacuat rationem, quia sive loquatur de abstractione Metaphysicali formali sive totali, non videtur respondere ad rationem Doctoris. Si enim Metaphysica est posterior ordine doctrine quantum ad cognitionem complexorum, erit etiam posterior quantum ad cognitionem incomplexorum, qualitercumque illa incomplexa abstrahantur, ut patet intuenti; et responsio facta ad istam secundam rationem, patet quomodo parum concludit, ex superius declaratis; vide ibi.

Et quando dicit, quod termini Metaphysicales ut sic, non ponuntur primo cognosci, (supple ut sunt abstracti abstractione formali) sed quod significatum hujus termini ens concretum quidditate sensibili est primo cognitum. Ex hoc videtur magis stare ratio Doctoris, qui tantum loquitur de terminis Metaphysicaliter conceptis, qui sunt termini abstracti a sensibilibus, quia illi termini posterius cognoscuntur.

Cum vero iste expositor dicit, quod ens non in se, sed ut concretum quidditate sensibili est primo cognitum, tunc quero ab eo, aut tale ens dicit conceptum distinctum a quidditate sensibili, aut eumdem conceptum, quem dicit quidditas sensibilis? Si primo, videtur quod conceptus entis ut sic, sit abstractus a quidditate sensibili, et sic stat argunmentum Doctoris. Si secundc, tunc querendum est de illa quidditate sensibili, et manifestum erit quod species specialissima quidditatis sensibilis, cujus singulare fortius movet sensum, erit primo cognita cognitione confusa et primitate originis. Si vero intelligat, quod ens concretum quidditate sensibili sit tantum ens sensibile, ita quod ens sensibile est primo cognitum, sequitur, quod illud ens sensibile erit primo cognitum, cujus singulare fortius movet sensum, et si singulare alicujus speciei specialissimae fortius movet sensum, sequitur quod species specialissima erit primo cognita confuse.

Ad tertiam responsionem, ex dictis supra patet, quod nihil facit ad argumentum Doctoris.

Ad illud, quod dicit de ordine essentiali originis, antequam respondeam praemitto aliqua. Primo, quod ordo essentialis originis inter conceptus confusos potest dupliciter intelligi; aut inter res conceptas confuse, aut inter conceptus confusos, quibus ille res concipiuntur. Exemplum primi: homo, animal, sensibile, vivens, corpus et substantia. Exemplum secundi: cognitio hominis, cognitio animalis, et sic deinceps. Secundo praemitto, quod dicit Doctor in 4. dist. 1. q. 1. quod idem dicitur prius et posterius generari secundum aliam et aliam realitatem, quia Franciscus prius origine dicitur ens, deinde substantia, deinde corpus, et sic deinceps. Tunc dico ad rationem istius, quod accipiendo ordinem essentialem originis primo modo, extrema non possunt generari,intermediis non generatis; quod enim Franciscus dicatur generari secundum substantiam et secundum humanitatem, et quod simul non sit genitus secundum animalitatem, corporeitatem et hujusmodi, est impossibile, quia ubi est talis ordo, est impossibile haberi posterius sine priori.

Si vero intelligat, quod ubi est talis ordo, extrema non possunt concipi, intermediis non conceptis, dico quod hoc potest habere duplicem sensum. Primo sic, quod Franciscus intelligatur, vel concipiatur generari secundum substantiam, et secundum suum esse ultimatum, et quod non intelligatur generari secundum alia intermedia, hoc forte importat difficultatem.

Secundo sic, quod extrema, puta substantia et homo,non possint absolute concipi intermediis non conceptis; hic sensus est falsus, quia contingit concipere hominem et substantiam, non concipiendo ipsum esse animal vel vivens. Et patet quod hic non est ordo essentialis originis, sic, quod conceptio hominis confusa essentialiter dependeat a conceptione animalis.

Si vero intelligatur ordo essentialis inter conceptus confusos, secundo modo sumptos, scilicet inter cognitiones confusas superioris et inferioris, dico quod non inveni a Doctore quod inter tales conceptus confusos sit ordo essentialis originis, et sic stat quod extremi conceptus possunt haberi, intermediis non habitis. Bene verum est, quod loquendo de conceptibus distinctis, inter illos est ordo essentialis originis, quia homo non potest distincte concipi, non conceptis omnibus superioribus, et ita non potest homo distincte concipi, ita quod distincte concipiatur quod ens est, nisi omnia intermedia concipiantur, ut patet.

Dico etiam, quod posito quod sit ordo essentialis originis inter conceptus confusos secundo modo dictos, hoc debet intelligi quantum ad produci; quia (ut dicit Doctor) si ponatur una species intelligibilis eadem respectu speciei specialissimae, et omnium superiorum, illa species una cum intellectu prius origine causat cognitionem confusam, puta albedinis, et po- sterius origine causat cognitionem confusam coloris, et sic deinceps; et sic est ordo essentialis originis inter hujusmodi cognitiones, qualis potest essc inter plures effectus ab eadem causa ordinate productos, et sic iste cognitiones confuse ab eadem causa ordinate producuntur; et tunc negatur quod extrema possint haberi sive produci, intermediis non productis, licet intellectus, habita cognitione confusa superioris, possit praecise considerare illud non considerando inferius, ut patuit a Doctore supra quest. 1. presentis distinct. Tamen quantum ad produci, comparando ad eamdem causam, non potest conceptus superioris produci a specie intelligibili alicujus speciei specialissimae, non producto prius conceptu confuso speciei specialissimae, et sic patet ad rationem istam, que prius videbatur sibi omnino insolubilis.

Ad aliud argumentum, quo probat quod ens potest confuse concipi; et primo respondeo ad illud quod preemittit, nam quando dicit quod cognoscere aliquid distincte est illud cognoscendo penetrare secundum omnia, quae sunt in illo. Hoc conceditur, nec in hoc differt a positione Doctoris, quia habeo pro eodem cognoscere hominem penetrando secundum omnia ipsius hominis, et cognoscere eum secundum omnes partes ejus; non enim possum perfecte penetrare hominem nisi cognoscam omnes partes essentiales hominis; cognoscere aliquid secundum omnes partes suas, est ipsum distincte cognoscere. Tunc ad argumentum respondeo, quando dicit quod ens confuse cognoscitur ab aliquo intellectu, quando nescit separare ens a substantia et accidente, etc. Dico primo, quod Doctor supponit, quod ens dicat distinctum conceptum, alium a substantia et accidente, ut supra exposuimus quest 1. presentis di- stinct. et sic intellectus cognoscens ens, cognoscit ipsum distincte. Et cum dicit, quod nescit ipsum separare a substantia et accidente, hoc falsum est, quia notum est apud intellectum, quod omnis substantia est ens, non e contra, et quod omne accidens est ens, et non e contra. Credo tamen, quod ens apud istos possit confuse concipi, quia isti ponunt quod ens non dicat alium conceptum a substantia et accidente, et sic patet argumentum parum concludere.

Ad aliud, quo probat quod conceptus entis sit primo cognitus, quia imperfectissimus, hoc negatur, et cum probatur ex 9. Metaph. quod imperfectiora sunt priora via generationis, dico quod heec propositio habet veritatem in formis ejusdem ordinis, ut patet a Doctore in quodlib. in 4. in materia de Eucharistia; et vera est quantum ad esse, quia communiter quae prius generantur in respectu ad aliquem effectum principaliter intentum, sunt imperfectiora, ut patet in generatione hominis; non enim est absolute vera quod primo genita sint imperfectiora, patet, quia prius generatur substantia quam accidentia, et tamen substantia perfectior. Sic dico, quod licet conceptus entis sit imperfectissimus, non tamen sequitur quod prius cognoscatur, non enim valet, substantia est prior generatione accidente; ergo a nobis prius cognoscitur, imo e contra prius accidentia cognoscuntur.

Si dicatur, quod quando perfectum et imperfectum comparantur ad eamdem causam, imperfectum prius generatur. Cum ergo cognitio entis sit imperfectior cognitione hominis, sequitur quod species intelligibilis hominis prius origine causabit cognitionem entis.

Dico, quod quando imperfectum et perfectum sic comparantur ad eamdem cau- sam, quod imperfectum sit dispositio praevia ad perfectum, imperfectum prius generatur, ut patet in generatione hominis, cujus prius generatur sanguis, deinde caro, etc. sed cognitio entis non prerequiritur, ut dispositio previa ad cognitionem hominis, ut supra dixi; erg. Nec est multum necesse hic distinguere de perfectione objectali, et de perfectione evidentiae, qua etiam distinctione posita, certum est quod conceptus entis est perfectior perfectione evidentiae; et ratio contra hoc parum concludit, quia hic loquimur de evidentia conceptus in se, et certum est quod ex quo ens dicit conceptum simpliciter, statim fit evidens cuicumque intellectui concipienti illum. Non sic est de aliis conceptibus includentibus ipsum ens, imo (ut supra dixi) conceptus entis est simpliciter evidentissimus, cum tantum sit cognocibilis distincte, et sic simpliciter primum in cognitione aliorum distincta.

Ad ultimum de cognitione confusa sive de conceptu confuso, dico primo, quod conceptus confusus magis vel minus, non attenditur principaliter penes hoc, quod est importare partes ordinate vel in ordinate, vel magis vel minus ordinate; sed attenditur penes hoc, quod talis conceptus includit plures per se partes, et sic illud erit magis confusum, quod includit partes in actu quam illud quod tantum in potentia. Si enim inclusio partium est causa quod aliquid dicatur confusum, sequitur quod ubi est major et perfectior inclusio, erit magis confusum, et hujusmodi est inclusio actualis partium. Dicimus enim hominem esse perfectiorem animali, quia plura includit actu quam animal, licet animal plura includat potentia. -

Si etiam dicatur, quod inclusio partium sine ordine includit majorem confusi- onem, transeat. Et cum dicit, quod genus est hujusmodi, negatur, quia includit omnes species ordinate, secundum differentias ordinatas, ita quod non eque primo includit omnes, ut patet. Et cum dicit, quod nulla est ibi distinctio, quia actus est, qui distinguit, etc. dico, quod actus est multiplex, scilicet actus formalis, actus entitativus, de quibus Doctor in 2. distinct. 12. quest. 2. et actus objective sive objectalis, et actus, qui importat actualem existentiam; omnes isti actus possunt suo modo distinguere, et sic inter species potentialiter contentas in genere, est saltem distinctio objectiva sive entitativa per actum objectalem, sive entitativum. Et est distinctio formalis, quia per differentias, licet non sit distinctio per actum includentem actualem existentiam, e sic patet ad rationes hujus novi expositoris.

Nune respondendum est ad rationes Occham. Ad primam, quam facit de causa, naturali, dico primo, quod etiam causa, loquendo de perfectione naturali effectus, si est perfecta et non impedita, statim producit effectum perfectissimum quem potest, et si calor successive producat calorem, talis successio accidit propter imperfectionem in causa.

Dico etiam, quod non est ad propositum, quia fit comparatio causae ad duos effectus numero distinctos; modo quando calor producit in ligno calorem successive, est tantum una productio numero, et per consequens tantum unum productum numero. Si fieret ergo comparatio inter effectum perfectum et effectum imperfectum, qui tantum numero distinguuntur, diceretur quod causa naturalis prius origine produceret effectum perfectum, et posterius origine effectum imperfectum, licet forte casus non admitteretur, posita aequali dispositione ex parte utriusque effectus, quia vel nihil produceret, vel si aliquid produceret, effectum perfectiorem produceret. In proposito, non fit comparatio causae ad duos conceptus, solo numero differentes.

Et cum dicit, aut attenditur ista perfectio specifice et non numeraliter, ita quod causa eadem comparetur ad plures effectus specie distinctos, vel saltem plusquam numero, quia proprie cognitio hominis et cognitio animalis non distinguuntur specie, quia nec objecta, nisi accipiendo cognitionem specificam improprie sumptam. Sed quidquid sit an hujusmodi cognitiones specie distinguantur, alias pertractabitur. Cum querit, aut est causa partialis respectu illorum, aut totalis? Si partialis, illa posterius origine potest producere effectum perfectiorem, patet de substantia anime, que prius producit cognitionem sui, et ipsamet cum cognitione partialiter producit volitionem sui, et que est perfectior cognitione. Dico, quod hoc non est multum ad propositum; tum quia si essentia animae sit partialis causa cognitionis sui, non tamen ipsa sub eadem ratione formali est partialis causa volitionis sui, quia non ponitur objectum aliquod in se esse causam alicujus volitionis, licet forte cognitio talis objecti posset esse causa, sustinendo quod voluntas non sit totalis causa volitionis suae, de quo patet in 2. d. 15. Dico etiam, quod etsi substantia anime inquantum intellectus, sit causa cognitionis, tamen ipsa inquantum intellectus non est causa, nec totalis, nec partialis volitionis, ut patet a Doctore in pluribus locis presertim in 1. distinct. 2. 7. 10. in 2. dist. 26. et alibi.

Dico tertio, quod (ut dixi) causa naturalis perfecte disposita producit effectum perfectissimum, quem potest, ubi autem requirit aliquam dispositionem, prius producit illam; et tunc dico, quod licet substan- tia anime possit comparari secundum istum ad cognitionem et volitionem, ut ad duos effectus specie distinctos; tamen non est equaliter disposita respectu utriusque, quia ad volitionem alicujus objecti semper prerequiritur cognitio ejusdem ut dispositio, sive ut causa sine qua non, ut patet a Doctore in 2. d. 2. In proposito autem cause naturales agentes cognitioone, quando non sunt impeditae, non prerequirunt aliquam dispositionem positivam, ut supra exposui; et sic patet quid dicendum sit de specie intelligibili speciei specialissime, si ponatur quod sit partialis causa cognitionis speciei et cognitionis superiorum, quod ipsa prius origine producit cognitionem speciei specialissime, ut partialis causa. Et quod dicit de causa totali, hoc idem dico.

Et cum dicit, quod non est major ratio de uno quam de alio, hoc indiget probatione. Cum vero dicit, quod quando comparatur ad duos effectus specie distinctos, ita quod unum prius origine producit, et aliud posterius origine, verum est, si unum est producibile in instanti, et aliud successive; hec omnia indigent probatione. Oporteret enim probare, quod si una causa, puta Sol, potest producere plures effectus specie distinctos successive, quod prius non posset producere perfectiorem quam imperfectiorem.

Et quod dicit de Philosopho, quod priora generatione sunt imperfectiora, hoc verum est, ut comparantur ad agens, quod non potest immediate attingere effectum principaliter intentum, ideo oportet ipsum prius producere dispositiones praevias, et ideo priora in tali generatione sunt imperfectiora effectu principaliter intento. Ut vero comparantur ad agens, quod non requirit dispositionem previam respectu effectus principaliter intenti, non est ve- rum quod effectus imperfectior sit prior generatione.

Ad aliud de visibili distanti dico (ut ibi dicitur) quod ideo visibile distans prius causat cognitionem communioris,quia non est perfecte proportionatum. Exempli gratia, posito quod a longe videatur, puta aliquod individuum coloris, tale individuum causat similitudinem coloris in potentia sensitiva, et talis species sensitiva causat phantasma in phantasia, quod repreesentat individuum coloris cum conditionibus materialibus; et illud phantasma causat partialiter in intellectu possibili, speciem intelligibilem coloris, representantem colorem in ratione objecti intelligibilis, et talis species partialiter causat conceptum perfectissimum quem potest, et sic prius origine causat conceptum coloris, quam conceptum qualitatis. Si vero tale visibile esset debite proportionatum potentiae visive, ita quod causaret speciem sensibilem repreesentantem, puta hanc albedinem, tunc primum cognitum esset species albedinis.

Et quando arguit contra de illa improportione, et quod dicit quod non potest haberi conceptus speciei specialissime sine conceptu superiori, negatur hoc, quando sensibile est perfecte proportionatum. Et cum arguit contra, quaerendo que requiruntur ad causandum conceptum superioris ut entis? dico breviter, quod per quamcumque speciem intelligibilem alicujus speciei specialissimae, potest haberi conceptus entis. Et si ponantur distincte species intelligibiles respectu superioris et inferioris, dico quod phantasma cujuscumque singularis speciei specia'issimae, potest causare speciem intelligibilem speciei specialissime et omnium superiorum, ut supra exposui.

Ad rationem factam contra secundam rationem Doctoris, patet quod ratio Doc-. toris est evidens. Et quando dicit Occham quod Metaphysica est de conceptibus complexis, admittitur. Cum addit quod aliquando complexa erunt posterius nota, licet termini sint prius noti, ut patet de astris, et paritate et imparitate, dico quod aut loquimur de propositionibus per se notis, aut de propositionibus non per se notis, sed de conclusionibus deductis. Si de propositionibus per se notis, dico quod ordine doctrinae sunt posterius notae in Metaphysica, et similiter termini earum sunt posterius noti quam in aliis scientiis; et patet de ista propositione: omne totum est majus sua parte, que est nota Metaphysico, terminis distincte conceptis, sed prius nota in alia scientia, terminis confuse conceptis; et tunc dico, quod si termini distincte concipiantur a Metaphysico, statim ille habebit propositionem per se notam, si sunt tales termini, ex quibus posset componi propositio per se nota, et sic si ista propositio esset per se nota: astra sunt paria, statim notis terminis, distincte esset Metaphysico per se nota, et habitis principiis per se notis ex terminis distincte conceptis, statim potest habere evidentiam propositionum virtualiter contentarum in illis. Cum ergo ordine doctrine sit prior cognitione confusa terminorum, cognitione distincta eorum, patet quod ratio Occham nihil concludit contra rationem Doctoris.

Ad illud de substantiis separatis, hoc minus concludit,quia de substantiis separatis tantum habentur conceptus communes illis et nobis, et non habetur aliquis conceptus proprius incomplexus,ut supra patuit. Nec estintentio Avicennae quod Metaphysica dicatur ultima in ordine doctrine respectu substantie separate, sed simpliciter et absolute dicitur ultima.

Ad aliud quod facit contra tertiam rationem, in qua Doctor dicebat quod si prius causaretur conceptus entis, quod requireretur magnum tempus ad habendum conceptum speciei specialissimae. Et dicit Occham, quod idem sequeretur, quod si prius causaretur conceptus speciei, requireretur magnum tempus antequam haberetur conceptus entis, quia oporteret transire per omnia media. Dico quod non est simile, quia facilius est habita cognitione inferioris, quod habeatur cognitio superioris, quam e contra, nam cognita substantia, oportet multas facere divisiones antequam deveniatur ad cognitionem, puta hominis, non autem e contra. Similiter cognito aliquo toto, in quo plures partes includuntur, facilius est cognoscere omnes illas partes, quam cognita aliqua parte, cognoscere aliquod totum; tum etiam, quia notitia inferioris potest esse causa notitiae superioris, quia tale inferius est perfectius et essentialiter continet superius, ut supra dixi in quest. 1. presentis distinct. cognitio autem superioris, non potest esse causa cognitionis inferioris, cum superius nec essentialiter,nec virtualiter contineat entitatem inferioris. Cognito ergo quod sit necesse transire per eadem media a cognitione speciei specialissimae ad cognitionem entis, et e contra, tamen majus tempus incomparabiliter requiritur transeundo a conceptu entis,ad conceptum speciei specialissime quam e contra.

Dico etiam sustinendo quod sit eadem species intelligibilis speciei specialissime et omnium superiorum, quod per eamdem speciem, facilius est transire a cognitione speciei specialissimae, ad cognitionem entis quam e contra, ut patet intuenti.

Posito etiam quod sit alia species intelligibilis speciei specialissimae, et quod quodlibet superius habeat speciem intelligibilem propriam, adhuc patet quod facilius est, habita cognitione speciei spe-. cialissime (includentis essentialiter omnia superiora) transire ad conceptum entis, quam habita cognitione entis per speciem intelligibilem ipsius, transire ad cognitionem speciei specialissimae, cum ens nullum inferius includat, nec virtualiter nec essentialiter, et sic patet quomodo ratio Occham non concludit.

Ad ultimum quod facit contra secundum articulum principalem, in quo Doctor dicit quod necessario primum cognitum cognitione distincta est ipsum ens. Et Occham intendit probare quod species specialissima possit distincte concipi sine conceptu entis, sed hoc negaretur a Doctore. Et cum probat, illud potest distincte quidditative cognosci, non cognito illo quod non est de quidditate illius, hoc concedit. Et cum addit quod ens non est de quidditate speciei specialissime, negatur.

Cum probatur quod species specialissima non habet esse extra animam, sed ens tantum in anima, hoc habet probare, quia, ut infra patebit, ipsum ens est de intrinseca ratione cujuscumque creati, et dicit conceptum realem, ut infra patebit praesenti d. et d. 8.

Et quando dicit, quod Deus potest distincte cognosci (loquendo de cognitione intuitiva), que terminatur ad rem existentem inquantum existens, ut dicit Scotus, ergo similiter et creatura. Dico primo, quod non est simile de Deo et creatura, quia ens non est de intrinseca ratione Dei, cum conceptus entis sit simpliciter posterior, est autem de intrinseca ratione creaturae; et de hoc vide supra ea que dixi in d. 2. q. 1. exponendo illud argumentum, quo probatur quod non possunt esse simpliciter duo necesse esse.

Dico secundo, quod posito quod conceptus entis sit snperior Deo, et de intrinseca ratione ejus, dico quod in cognitione abs- tractiva, Deus non posset distincte cognosci, non cognito conceptu entis, et hoc idem dico de creatura. Et cum dicit de cognitione intuitiva, non est multum ad propositum, quia in tali cognitione, illud dicitur distincte cognosci, quando cognoscitur secundum perfectam existentiam. Supponitur autem quod conceptus entis abstrahat ab omni existentia, et si ad hujusmodi cognitionem intuitivam requiritur, tunc cognoscitur inquantum actu existens.

Ad illud quod dicit 0ccham contra Doctorem de conceptu simpliciter simplici, probando quod species specialissima dicat conceptum simpliciter simplicem, patet responsio, quia conceptus speciei, accipitur pro re conceptibili, que est composita ex pluribus realitatibus conceptibilibus. Et concedo quod sicut entitas speciei specialissime habet esse praeter operationem intellectus, ita et omnes partes illius, et eo modo quo habet esse, eodem modo et partes. Et haec omnia clarius habent videri infra distinct. 8. Ad aliud quod dicit contra Doctorem, de confuse et distincte concipi, ubi probat quod species specialissima potest concipi distincte sine definitione; hoc patet esse falsum, et probationes quas facit, sunt manifeste false, ut patet intuenti, et sequenti doctrinam subtilissimi Doctoris.

Quidam novus expositor Philosohi arguit contra Scotum de primitate cognitionis. Et primo sic recitat positionem Scoti dicens: Scotus in prima dist. 3. ponit quod via originis in cognitione confusa semper minus universale prius occurrit intellectui, et hoc, quia illius singulare fortius movet sensum. Modo ex hac eorum divisione habetur, quod semper sin-' gulare magis universalis fortius movet sensum, tam in proxima quam in remota distantia, ut patet. Etiam habetur, quod via originis magis universale prius nobis occurrit, quia asserunt illud esse confusius. Novi vero quidam eorum dicunt, et est opinio Scoti in primo, dist. 3. quod aliquid potest cognosci tripliciter. Aut actu, ut quando actu attingitur terminando vel movendo actu intellectum, qua via diceremus eum, qui ipsum hominem contemplatur actuali cognitione, cognoscere hominem; aut habitu, ut si nondum cognitum sit, sed de proximo cognosceretur nisi accidat impedimentum, ut qui actu contemplatur animal, habitu ipsum ens contemplari dicetur, quia dum contemplatur animal, est in proxima dispositione ad cognoscendum ens nisi aliquid impediat. Aut potestate vel virtute, quo modo qui actu aliquod totum intelligeret ut definibile, potestate et virtute omnes illius partes intelligit. Ex quorum positione eliciuntur conclusiones tales, videlicet:

Prima conclusio, loquendo de cognitione actuali et in via generationis, et in cognitione confusa, prius cognitum, sive id quod prius nobis occurrit, est species specialissima, cujus singulare fortius movet sensum, et hoc supponendo singularia non per se cognosci a nobis. Hanc probant primo per Achillem eorum, quia agens naturale approximatum passo, etc.

Secunda conclusio, loquendo de cognitione habituali sive virtuali, primum cognitum est ens, et semper magis universale prius quam minus universale. Probant, quia perfectiora sunt nata prius perficere intellectum quam perfectiora; igitur post actualem cognitionem alicujus intellectus est magis aptus cadere in cognitionem illius, quod est imperfectissimum, tale est ens, et semper magis universale; igitur cognitione habituali ipsum ens est primum cognitum, et ipsum magis universale minus universali.

Tertia conclusio, loquendo de via originis, et in cognitione actuali et distincta, primum cognitum est ens, deinde semper magis universale descendendo, et deducunt, quia distincte cognoscere est resolute cognoscere; sed ipsum ens in nihil prius est resolubile, igitur est primum cognitum

Quarta conclusio, si loquamur de ordi ne perfectionis, distinguunt, quia una cognitio est perfectior alia, aut simpliciter, utpote illa quae est de objecto perfectiori; aut secundum proportionem potentie ad objectum, utpote quando objectum secundum plures gradus cognoscibilitatis attingitur. Tunc dicunt, quod primum cognitum, primitate perfectionis simpliciter est Deus, quia inter omnia entia optimum est Deus; igitur ejus cognitio est simpliciter perfectior. Si vero de primitate secundum proportionem, sic primum cognitum erit magis sensibile et magis materiale. Loquendo de primitate adequationis, est ens ut ens, quia ad ipsum naturaliter ordinatur intellectus, et ad omne contentum sub ipso.

Nunc dicit iste novus interpres (et vere novus interpres Philosophi) quod haec positio non est Peripatetica, et videtur sibi contraria. Primo, quia si in cognitione habituali sive virtuali magis universale est prius cognitum; igitur in cognitione actuali. Deduco, quia omne potentialiter tale, quandoque erit actualiter tale,. sed per eos in habituali cognitione magis universale est prius cognitum; igitur in cognitione actuali, quia quando habitualiter cognita actualiter cognoscentur, prius cognoscetur illud quod potentia erat aptum natum prius cognosci, aliter ordo esset violentus et non naturalis.

Secundo, si pereos intellectus est aptus naturaliter perfici prius a minus perfecto; igitur cum deducitur ad actum, prius, perficitur a minus perfecto, et ita semper prius perficietur a magis universali. Consequentia patet quia omne agens inducens formam in aliquo subjecto, ita illam inducit, sicut subjectum est naturaliter illius susceptivum; aliter inductio esset contra naturam subjecti, quia in cognitione actuali illorum semper magis universale erit prius notum. Et sic prima et tertia conclusio videntur contradicere.

Quod si dicas, quod esset ita in actuali ut est in potentiali, si non adesset impedimentum, modo est sibi impedimentum, quia intellectus in intelligendo dependet a sensu; et sensus movetur ab objecto ex natura sub ratione naturee specificae, quando est indebita distantia, et ita oportet intellectum moveri a ratione specifica ad conccptum speciei; et ita concedunt, illa intellectui presentia eo ordine intellectum movere, quo ordine sunt praesentia, nisi eorum motio ab aliquo sensibili impediantur.

Sed haec solutio est frivola. Primo, quia non dicitur proxime venturum, quod nunquam tali ordine venit, igitur nunquam dicetur proxime cognoscibile, quod nunquam tali ordine cognoscitur. Sed per eos nunquam illa dispositione impeditiva stante, potest intellectus post cognitionem speciei cognoscere magis universale, igitur illud non videtur proxime cognoscibile; frustra enim dicitur proxime venturum in aliqua dispositione, si nunquam veniat in tali dispositione, quia stante ipso impedimento, non potest dici proxime preesens.

Tertio, per definitionem eorum probo, quod minus universale sit primo cognitum cognitione habituali, quia stante tali impedimento, post cognitionem confusam speciei cognoscitur semper proximum universale speciei; igitur illud dicitur ha- bituali cognitione prius cognitum. Tenet consequentia, quia habitualiter tale est illud, quod est in proxima dispositione ad esse tale (ut ipsi dicunt), quia stante impedimento semper primum cognitum in cognitione habituali erit minus universale.

Quarto agentia illa naturalia, stante tal impedimento, aut agunt in intellectum, ut ipse est aptus naturaliter pati, vel non. Si non, igitur generatio haec intellectiva erit violenta, quia fit ab agente passo non conferente vim. Si vero sit in illo, ut ille aptus est naturaliter pati, tunc intellectus esset naturaliter aptus recipere perfectius contra eos, etiam nunc minus universale est proximum in cognitione habituali, quia iste est ordo receptionis intellectus, ut procedit a minus universali ad magis universale, quare post conceptum speciei proximum est universale illi immediatum, et sic non possunt evitare contradictionem.

Secundo principaliter: Illud via originis primo cognitioneactuali intellectui nostro nobis occurrit, quod est nobis notius et certius, hoc patet primo Physic. Via nobis innata est procedere a certioribus nobis, esd magis universale semper est notius minus universali. Probatur minor ista, quia illud est certius, circa quod sensus et intellectus minus contingit errare, sed circa magis universale minus contingit errare sensus vel intellectus, quia quoties sensus vel intellectus errat in magis universali, errat in minus universali, et non e contra, quia stat errare in particulari et scire inunivecsali, ut dicitur in lib. Priorum, et patet sensui, quia contingit me errare, quod Socrates sit homo, non tamen contingit errare quod sit animal.

Item arguo, et est ratio Simplicii primo Physic. Et suppono primo ex consensu omnium Peripateticorum, nihil posse intelligi ab intellectu nostro, quin aut per species accidentis, vel non sine speciebus accidentis intelligatur. Secundo, quanto accidens est communius, tanto est certius, quod ipsi concedunt in quaest. de objecto sensus in solutione ad primum, tamen est Averrois 2. de Anima com ment. 63. et etiam sensu constat, quia visus potest errare circa album vel nigrum; potest enim dijudicare aliquid esse album et errare, nunquam autem errabit judicando. illud esse coloratum seu visibile. Tertio suppono, quod cognitio magis universalis non potest effici nisi intellectu, nisi per cognitionem accidentium omnium, vel non sine accidentibus communibus, ut sine sensu, voce, loquela, etc. Tunc arguo sic: illud via originis primo intellectui nostro in cognitione actuali occurrit, cujus accidentia primo via originis cognitione actuali nobis occurrunt, patet hoc ex primo presupposito; sed cognitio acciden. tium generis, et magis universalis prius via originis nobis occurrit. Hec ratio Simplicii nullis additis demonstratur.

Tertio principaliter, hec positio videtur insufficiens. Primo, quia per hanc non habemus, quid sit prius posteriusve cognitum in universalibus post rem, sed solum universalibus in re. Adhuc cum intellectus possit procedere naturaliter voluntarie, et fortuite atque scientifice, ex hac determinatione non habemus, quid sit precognitum in unoquoque processuum, sed per hanc positionem tantum habetur, quid sit precognitum in processu definitio; hec ille.

Ad istum novum expositorem Philosophi respondeo. Et .primo, quando infertur, per Scotum habetur, quod semper singulare magis universalis fortius movet sensum, tam in proxima quam in remota distantia. Hoc Scotus non di- cit, nec ex dictis ejus hoc potest inferri, ut patet intuenti dicta ipsius. Vult enim, quod quando singulare in debita distantia et proximatione fortius movet sensum, universale illius singularis prius cognoscitur cognitione confusa, id est, quod habita cognitione sensitiva hujus albedinis a phantasmate illius, tunc primum causatum erit species intelligibilis albedinis, et secundo erit species intelligibilis proximioris alb edini, et sic deinceps, tenendo (ut supra dixi) quod ponantur tot species intelligibiles, quot universalia magis et minus communia. Si vero tantum una ponatur, patet quod species intelligibilis albedinis prius partialiter causat cognitionem confusam ipsius albedinis, et post cognitionem superiorum, ut exposui. Et sic semper posita debita dispositione sensibilis, puta, quod videatur ut individuum speciei specialissimae, tunc quando tale singulare fortius movet sensum, tunc primo species specialissima, illius via originis cognoscitur. Et etiam falsum assumit, quod singulare magis universalis fortius moveat sensum quam singulare minus universalis, stante equali dispositione utriusque singularis. Assumit etiam falsum, cum dicit quod singulare magis movet sensum, sive in proxima sive in remota distantia, ut patet ad sensum. Et multa alia dicit, que ipse non invenit in Scoto, sed transeo breviter.

Deinde respondeo ad rationes, quas facit. Cum primo dicit, quod haec positio non est Peripatetica, miror certe, quod semper utatur isto vocabulo, quasi alii peritiores in via Philosophi et Commentatoris nihil viderint. Oporteret enim ipsum ostendere que dicit; ostendat mihi, quod dicta a Doctore Subtili non sint ad mentem Philosophi, et cre- dam; sed quia hoc non ostendit, sicut etiam in aliis locis dixit non esse peripatetice dictum, adduci litteram Philosophi et Averrois, ostendendo quod erat peripatetice dictum, ideo parum curo ex quo oppositum non ostendit per dicta Philosophi et sequacium ipsius. Credo enim Doctorem Subtilem fuisse perfectissimum Aristotelicum, ut opera et commentaria ejus ostendunt.

Sed his omissis, quia parum curo insistere contra istum novum interpretem, respondeo ad illud, quando dicit quod Scotus sibi contradicit, quia si magis universale est prius cognitum cognitione habituali; igitur et in cognitione actuali, negatur consequentia. Et cum dicit, quod potentialiter tale quandoque erit actualiter in se, parcat mihi, quod non intelligit Doctorem. Non enim Doctor vult quod illud dicatur prius cognosci habitualiter, quia est aptum natum sic cognosci, quod talis potentia reducatur ad atum, quia tantum loquitur de cognito habitualiter vel virtualiter distincto, contra cognitum actualiter, et sic qualem ordinem habet aliquid in se, talem habet respectu cujuscumque. Sicut dicimus quod homo prius constituitur ens, etc. vide supra, ubi hoc exposui respondendo ad similem difficultatem.

Ad aliud, cum dicit, si intellectus naturaliter est aptus natus perfici a minus perfecto; igitur cum deducitur ad actum, prius perficietur a minus perfecto. Dico (ut supra dixi) quod non intelligit Doctorem, quia loquitur tantum de perfectione habituali vel virtuali, ut distinguitur contra actualem, id est, posito quod intellectus actu perficiatur cognitione, puta albedinis, quod est proximus illi non in actuali cognitione, sed tantum in habituali vel virtuali, patet quod magis universale; ergo illud est prius cognoscibile cognitione actuali, non sequitur, it supra diffuse exposui. Iste enim imaginatur, et non recte quod Scotus velit, quod illud quod est prius cognitum via originis cognitione habituali vel virtuali, possit etiam esse prius cognitum cognitione actuali. Et nota verba Doctoris, dicit enim sic: Si una forma includat virtualiter plures, prius perficiet materiam sub ratione communioris forme, puta sub ratione substantie quam sub ratione corporis, et semper in illa via generationis imperfectius erit prius, quia proceditur a potentia ad actum; ergo sicut conceptus plures communioreset minus communes habituales nati sunt perficere intellectum via generationis vel eriginis, ita quod imperfectior semper est prius; ita si unus conceptus virtualiter includat omnes illos, prius perficiet sub ratione conceptus prioris et universalioris, quam sub ratione conceptus particularis: heec Scotus. Patet ergo quod non vult quod tale sic prius cognitum cognitione habituali, sit natum prius cognosci cognitione actuali, nisi forte loquendo de cognitione distincta.

Potest etiam responderi ut respondet quidam, quae responsio est prius recitata ab isto novo interprete, videlicet quod objecta, eo modo movent intellectum quo sunt presentia, nisi sit aliquod impediens. Et sic licet objectum sit praesens intellectui sub ratione magis universalis, tamen (intellectus in intelligendo et movendo dependet a sensu, et sensus movetur ab objecto extra sub ratione naturae specifice ) quando objectum est in debita distantia ad sensum, oportet intellectum moveri ab objecto sub ratione naturae specifice; et ita objectum presens, sub ratione universalis non potest movere sub tali ratione, ex impedimento singularis sensibilis ad extra, moventis ipsum sensum. Concedo ergo quod quaecumque sunt praesentia intellectui, eo ordine movent intellectum quo ordine sunt praesentia, nisi eorum motio impediatur ab aliquo sensibili extra. Haec ille. Et hanc rationem dicit ille interpres esse frivolam. Hoc dicit forte quia eam non recte intelligit. Quando ergo dicit, quod quum dicitur aliquid proxime cognoscibile, nunquam tali ordine cognoscitur, conceditur amoto semper impedimento.

Et cum infertur quod per nos, stante tali dispositione impeditiva, nunquam intellectus potest post cognitionem speciei cognoscere universalius, dico primo, quod hoc nihil est contra nos, quia tunc ponitur impedimentum, quo stante, non potest sequi cognitio, etc. Intelligitur enim dictum istius, quod quantum est ex parte sua, est objectum prius cognoscibili, sed quando singulare sensibile fortius movet sensum, prius causatur cognitio perfectior, sive conceptus perfectior, qualis est conceptus speciei, et sic magis universale esset prius cognoscibile ex parte sua quam minus universale, et semper loquor pro statu nature lapse, et sic posito tali impedimento, non potest sequi. Dico secundo, cum dicis quod stante tali impedimento universalius non potest cognosci, negatur quod non possit cognosci; hoc enim impedimentum non ponitur propter negationem cognitionis absolute, quia tunc sequeretur, quod stante cognitione speciei specialissimae, intellectus non posset aliquo modo cognoscere superiora, et sic non posset formare hanc propositionem: homo est animal, vel substantia vel ens; oportet enim cognoscere extrema cognoscens unionem extremorum, et ponens differentiam eorum ad invicem, ut patet 2. de Anima, ubi probatur sensum communem esse, ex hoc, quod ponit differentiam inter objecta sensuum particularium sive sensuum exteriorum, et per consequens cognoscit illa objecta; et sic patet quomodo intellectus simul potest habere cognitionem speciei specialissime, et multorum superiorum. Dico tamen, quod stante tali ordine non potest cognosci prius prioritate originis, quia prius de necessitate cognoscitur species specialissima, cujus singulare fortius et efficacius movet sensum. Et ideo stante tali impedimento nunquam potest cognosci primo, non tamen sequitur quod non possit cognosci secundo, sive in aliquo posteriori instanti, et sic patet.

Ad illud, quod secundo principaliter dicit, quod magis universale actu prius cognoscitur cognitione confusa, quia nobis certius, dico quod stante debita dispositione tam sensus quam objecti, tunc sensus non errat circa sensibile, ut patet 2. de Anima, et hoc clarius intelligitur a Scoto in isto primo, dist. 3. quest. 4. de sinceris veritatibus. Et sic si habet album perfecte praesens, et non sit indispositio in sensu, ita sensus certus est quod est album, sicut quod est coloratum, imo per prius apprehendit sub ratione albi quam sub ratione coloris, et sic semper Doctor loquitur. Particularia enim sunt prius nota nobis, et magis universalia nature, quare a particularibus tanquam a notioribus inchoandum est; magis ergo universalia sunt notiora nature, et ideo in ordine distincte concipiendi incipimus a magis universalibus.

Ad illam rationem, quam dicit esse Simplicii, dico, quod concessis illis presuppositis ( tamen sane intellectis, quod dico propter secundum praesuppositum, quia licet absolute accidens magis com- mune communiter sit certius, stante tamen dispositione potentie et objecti sensibilis particularis in se, non video istam majorem certitudinem magis universalis, ut dixi supra); postea negatur ista, videlicet quod cognitio accidentis magis universalis prius nobis occurrit, ponendo debitam propinquitatem sensibilis. Bene verum est, quod si sensibile videatur a remotis prius occurrit, ut singulare magis universalis; ut vero est in debita distantia et propinquitate, qualis requiritur ad videndum singulare speciei specialissimae, prius occurrit, ut singulare speciei specialissime quam ut singulare magis universalis, ut patet per experientiam, et sic ratio ista nihil concludit.

Ad illa alia inconvenientia quae adducit, primo, quod per hanc positionem non habemus, quid sit prius aut posterius cognitum in universalibus post rem, sed solum universalibus in re: dico, quod hoc non est necesse, quia quaerimus tantum, quid sit simpliciter primo cognitum via originis, posito quod singulare non cognoscatur in se; et sic concluditur quod species specialissima, cujus singulare fortius movet sensum, et habita cognitione talis speciei, intellectus postea potest omnia essentialiter vel virtualiter inclusa in tali specie cognoscere, et hoc sufficit.

Ad aliud quod dicit, quod contingit intellectum pcocedere naturaliter voluntarie etc. dico quod ut patet ex littera Doctoris,non oportet querere omnem modum, sed queritur absolute quid sit primum cognitum primitate originis. Cognoscere enim voluntarie praesupponit cognitionem naturalem, quia cognitio dicitur voluntaria, inquantum voluntas imperat intellectui, vel firmando illum in priori cognitione vel removendo a priori cog- nito, et convertendo ad aliud objectum, ut patet a Scoto in 2. distinct. 42. Nunquam enim voluntas posset habere actum, nisi circa prius cognitum, et ideo superfluum est quaerere omnium processum, sive omnem modum procedendi.

COMMENTARIUS. (a) Nunc de ordine perfectionis. Haec littera est satis clara. Et quod dicit de visione aquilae respectu Solis, et de visione nostra respectu candele, ut clarius intelligatur, pono quod Sol sit visibilis ut octo, et lumen candele tantum ut duo. Aquila videt Solem tantum ut unum, et Joannes videt lumen candelae ut duo; dico quod quamvis visio aquilae sit perfectior simpliciter, quia terminatur ad perfectius visibile, visio tamen candele est perfectior, secundum proportionem attingibilitatis objecti; patet, quia Sol est attingibilis ut octo et tantum attingitur ut unum, et lumen candele est attingibile ut duo, et eodem modo attingitur. De heetamen vide, que prolixe exposui'superquest.2. lib 2. Metaph. Doctoris, ubi multa notavi. Et sic posito isto exemplo applica litteram respectu cognitionis que terminatur ad primum ens, et cognitionis quae terminatur ad ens sensibile.

(b) Ad argumenta hujus questionis. Respondet Doctor ad primum dupliciter, primo quod propositio Philosophi intelligitur de objecto ex parte sui, id est, quod sicut est simpliciter primum,ita quantum in se est, est prius natum cognosci, sed quod prius non cognoscatur non est ex parte objecti, id est, quod sicut est primum, ita et prima cognoscibilitas inest; sed modo non sequitur, quantum in se est, est primum cognoscibile; ergo illud primo actu cognoscitur ab intellectu nostro, non sequitur, requiritur enim ultra quod si primum cognoscibile, quod etiam sit praesens intellectui in ratione objecti actu intelligibilis. Modo hoc non potest esse, ut supra patuit presentis dist. quest, prima, ubi habitum est, quod primum movens intellectum est aliquod sensibile. Secundo dicit quod si intelligatur de cognosci actu, id est, sicut se habet ad entitatem, ita ad cognosci actu, id est, quod si est primum ens, quod primo cognoscatur actu, vera est, comparando ad intellectum, qui respicit omnia intelligibilia secundum gradum proprium cognoscibilitatis eorum, id est, qui cognoscat illa ita perfecte quantum sunt cognoscibilia, quia talis intellectus habet pro objecto primo motivo simpliciter primum ens, et necessario primo cognoscit illud, ut patebit magis in quodlib. quest. 15. artic. 2. Modo nullus intellectus creatus intelligit omnia secundum suam intelligibilitatem, et maxime intellectus pro statu isto, in quo maxime cognoscit sensibilia ut, infra patebit quest. sequenti, etc.

(c) Ad secundum. Respondet, quod illa est vera in causis preecisis, si enim bonum est precisa causa diligibilitatis, magis bonum erit magis diligibile. Et sic similiter, si ens est praecisa causa intelligibilitatis, maxime ens erit maxime intelligibile; ergo et ens simpliciter erit simpliciter intelligibile, sed non valet in causis non precisis. Si enim Deus esset causa precisa cognoscendi rem, puta hominem simpliciter, sicut est causa praecisa cognoscendi ipsum perfectissime, valeret consequentia, A non cognoscitur perfectissime, nisi Deo perfecte cognito, ergo A non cognoscitur simpliciter, Deo non cognito; sed quiaA potestsimpliciter cognosci per motionem propriam, licet non ita perfecte sicut per motionem essentie divine, ideo potest simpliciter cognosci A, Deo non precognito. Si dicatur, entitas est causa cognoscendi rem simpliciter, ergo magis ens erit causa cognoscendi rem perfectius, ergo maximum ens erit causa cognoscendi rem perfectissime; ergo e converso, maximum ens est causa cognoscendi perfectissime, ergo est causa cognoscendi rem simpliciter. Dico, quod si magis, et maime, et simpliciter comparentur ad eamdem rem, non sequitur absolute, nisi magis ens sit causa cognitionis, unde non sequitur, ens quod est lapis,est causa cognoscendi se simpliciter; ergo homo quod est magis ens, erit causa cognoscendi lapidem perfectius. Non sequitur, quia homo nullo modo est causa cognoscendi lapidem; valet tamen de Deo, quia est causa cognoscendi lapidem simpliciter perfectius et perfectissime; sed modo non est causa cognoscendi rem simpliciter, et hoc praecise patet, quia cognitio lapidis potest haberi ab intellectu creato et ipso lapide, nec forte est causa precisa cognoscendi ipsum perfectius, quia lapis cognoscitur perfectius ab intellectu Angeli quam ab intellectu nostro, est tamen causa praecisa cognoscendi lapidem perfectissime; modo non sequitur, lapis non potest perfectissime cognosci, nisi Deo perfecte cognito, ergo nec simpliciter nisi ipso cognito; non sequitur, quia in primo arguitur a causa precisa; in secundo a causa non praecisa.

(d) Ad tertium, dicit quod major est vera de primitate perfectionis, quia perfectissimus actus tantum dicitur respectu perfectissimi objecti, ut patet 3. de Anima, text. com. primi, non autem intelligitur de [primitate adaequationis, quia illud ponitur ens in quantum ens, loquendo de intellectu ex natura intellectus, et de objecto motivo; ut infra patebit quest. seq. Loquendo vero de intellectu nostro pro statu isto, est quidditas rei sensibilis, loquendo de objecto motivo. Si enim Deus esset primum objectum adaequatum et motivum, tunc esset primum cognitum, quia nunquam objectum motivum ad cognitionem plurium objectorum potest causare cognitionem alicujus contenti virtualiter in ipso, nisi prius in illo intellectu causet notitiam sui; et hoc loquendo de objecto naturali, et per modum naturae motivo, quia nunquam tale potest causare notitiam alicujus in aliquo intellectu nisi prius in illo causet notitiam sui, ut exposui prolixe in Quodlib. et sic essentia divina, quee ponitur objectum adaequatum motivum intellectus divini objectum scilicet naturale, primo causat in, illo intellectu notitiam sui, et post aliorum; secus quando est objectum voluntarium, quia tunc bene potest causare notitiam aliorum prius, quam notitiam sui, et sic patet quomodo, si esset adequatum objectum et naturale, quod esset necessario primum cognitum.

(e) Quod autem dicit ista opinio recitata, etc. Pro intelligentia hujus litterae est notandum, quod Doctor accipit magis indeterminatum et minus, ut fit comparatio inter magis universale et minus universale, et cum indeterminatum negative sit tantum singulare (non enim est magis nec minus indeterminatum, quia nec magis universale, nec minus), ideo loquendo d indeterminatione, qualis est in primo intellectu, scilicet qualis est in illo, quod est primo cognitum primitate originis, illud est species specialissima, etc. Et quando dicit, quod licet indeterminatio negativa sit aliquo modo major, intelligit tantum entitative, id est, licet singulare sit perfectius universali, et maxime Deus, non tamen ex hoc sequitur quod sit primo cognitum primitate originis.

Pro intelligentia littere,nota etiam quod aliquando estabstractio accidentisasubjecto, et sic non est verum, quod prius cognoscam subjectum quam accidens, quod abstraho. Aliquando fit abstractio a singularibus, et tunc in cognitione confusa prius cognoscitur minus universale, et in cognitione distincta prius cognoscitur magis universale. Aliquando fit abstractio minus noti a magis noto, quod fit per discursum syllogisticum, et sic abstrahitur conclusio minus nota a principio magis noto; et hoc modo verum est quod conclusio posterius cognoscitur, quia notitia illius dependet a notitia principii, sed tamen non possent formari principia et conclusiones, nisi prius terminis cognitis, ut patet. Et sic ponendo quod Deus sit posterius cognitum, et sit conclusio, (puta, quia demonstro ipsum esse ens vel summum bonum, et hujusmodi) oportet ponere quod ante illum discursum sit prius cognitum in se, et sic patet littera istius secundi membri, quod ibi incipit: Quod arguit etiam in secundo membro, quod notitia rationali Deus sit ultimum cognitum.