COMMENTARIUS. (a) In ista quaestione. Hic recitatur primo opinio Henrici in summa art. 54. qaest. 3. et in quodl. 8. quest. 9. que opinio ut clarius intelligatur resolvitur in dicta. Primum, in substantia creata generabili sunt tria, scilicet materia que subjicitur generationi, et forma inducla per generationem in materia, et compositum resul- tans ex materia et forma, et hoc diolum Doctor non improbat.

Seoundum, quod persona divina, puta Filius, est quasi composita, quia includit essentiam quasi materiam, et relationem quasi formam; et sic Filius dicitur genitus de substantia Patris, siout de quasi materia, supple, ut quasi receptiva proprielatis Filii; sicut etiam dicimus quod ignis est genitus de materia ligni, quia forma ignis recipitur in tali materia. Et probat Henrious per Augustinum contra Maximinum, scilicet quod Filius sit genitus de substantia Patris ut de quasi materia, et arguit sic: Filius nullo modo est de nihilo, neque negative, ut cum quis dicitur loqui de nihilo, quando scilicet nihil loquitur; neque affirmative, ut ly nihil sit nota materialitatis, quia nihil non potest esse materia alicujus, quia materia est ens positivum; neque affirmando ly de originaliter sive ordinaliter, id est, post nihil, ita quod ly nihil precedat duratione, modo Filius habet esse ab elerno. Hos tres modos ponit Anselmus Monol. cap. 8. si ergo Filius nullo modo est de nihilo; ergo est de aliquo, ergo de essentia, quia non videtur posse aliud assignari, et hoc dictum Doctor absolute improbat.

(b) Et si respondeatur sicut videtur Magister, etc. Dicit Henricus, quod ista expositio non est sufficiens, quia tantum exponit de ut notat rationem principii originantis; et posito quod hoc modo sil de Patre, ut supple de principio originativo, adhuc restat quaestio, utrum sil de aliquo vel nihilo, sicut de materia vel quasi materia.

(c) Si arguitur contra istam positionem, actus pwrus on potest esse uasi materia respecl generationis, sed essentia divina est hujusmodi. Et secundo per rationem Magislri, quod essentia non sil quasi ma- teria, cum sit una trium personarum, quia tunc Filius generaretur de essentia ut trium.

Respondet ad primum per aliqua dicta. Primum, in creaturis materia est in polentia ad formam tanquam ad differens re, et transiens de potentia in aotum per realem transmutationem, sicul materia ligni realiter transmutatur de forma ligni ad formam ignis, quae forma ignis realiter distinguitur a tali materia, et in hoo bene dicit.

Secundum dictum: Forma generis est in potentia ad formam differentiae, tanquam ad aliquid differens ratione vel intentione, et transiens de potentia ad aclum per transmutationem rationis. Et sic animal in communi differt tanlum ratione a rationali, et est in potentla ad illud, siout determinabile ad determinativum; et quoad hoc, quod animal tantum ratione differat a rationali, non tenetur a Doctore.

Tertium dictum: Essentia divina non est in potentia ad aliquid, puta ad filiationem primo modo; tum quia non differt re a filiatione; lum quia essentia non di stat ab actu.

Quartum dictum: Productio divina differt a productione naturali, quia in productione naturali, potentia sive materia distat ab actu et vere transmutatur de uno in aliud, non sic essentia dlvina transmutatur, nec distat ab actu. Differt se-. cundo, quia in productione naturali transitur de imperfecto,. puta de materia ad perfectum, pula ad formam. Sed in generatione divina transitur de perfectissimo, quia de essentia divina.

Quintum dictum: Produetio divina plus convenit cum productione speciei ex genere, sed differt, quia in hac productione speciel genus est sicut subjectum et materia, et est in potentia ad aliquid absolutum ut ad differentiam, sicut animal ad rationale, que tamen sola intentione differunt, scilicet genus et differentia. Sed in productione divina, essentia est tanlum in potentia ad aliquid respectivum differens ab illo sola ratione.

Sextum dictum est, quod productio speciei ex genere in multis differt a productione divina; tum quia productio speciei procedit ab esse incomplelo ad esse complelum, sicut ab animali ad rationale; tum quia secundum aliam et aliam differentiam realem descendit ad species, licel genus sit tanlum unum commune secundum rationem. In productione vero divina essentia non est aliquid incompletum determinatum per proprietatem; sed unum et idem re singulare totaliter habet esse per productionem in diversis proprietatibus relativis, quod est commune non secundum rationem, sed secundum communicationem. Et sic ultimate Henricus respondet, quod Filius non est de substantia inquantum est trium, sed ut est substantia Palris, et sic patet positio Henrici quam Doctor intendit improbare, principaliter quantum ad hoc quod dicit, quod Filius est de substantia Patris, ut de quasi materia vel quasi potentia, quae improbalio infra patet.

(d) Huic opinioni additur ab aliis. IHic recitatur opinio Goffredi Quodl. 9. qui dicit quod essentia divina in generatione Filii habet rationem quasi materiae, cum dicatur subjective generari; quam opinionem, probat primo per argumentum Philosophi 5. Physic. text. comm. 8. ubi arguit quod generatio non est molus per hoc argumentum.

Quod movetur est, id est, quod est subjectum motus, est ens in actu completo, quod generatur non est, id est, subjectum generationis non est in actu completo; ergo uod generatur non movetur, id est, quod ex hoc motus dicitur differre a generatione, quia subjectum motus est ens in actu completo; subjectum vero generationis est ens in potentia sive ens in aclu incompleto, ergo sequitur, quod materia generatur subjective, quia est subjectum generationis. Quare autem accipiatur pro subjeclo generationis in argumento Philosophi et non pro termino, patet, quia si acciperetur tantum pro termino generationis, argumehtum non valeret, quia dicit, quod movetur est; si enim quod movetur acciperetur pro termino motus, patet quod talis terminus dum motus sit, non est, cum per mhotutn acquiratur, ergo ly quod movetur accipitur pro subjecto motus. Sicut ergo in generatione naturali materia dicitur generari subjective, quia est subjectum generationis, sic essentia divina dicitur generari subjective, quia est subjectum generationis, et sic habet rationem quasi materiae. Et quod dicatur sic generari subjective, probatur primo: Illud est subjectum generationis, quod manet idem sub utroque termino generationis; essentia divina manet eadem in Patre et Filio; ergo, etc.

Secundo, quia in eodem est terminus et transmutatio, patet in generatione naturali in qua materia est subjectum forme, que est terminus formalis generationis. Et etiam est subjectum transmutationis, patet, quia transmutatio denominat materiam, dicimus enim quod materia transmutatur de uno in aliud; cum ergo filialio, que est terminus generationis Filii, sit in essentia, sequitur quod generatio quae est ad talem terminum, eril in essentia et denominabit illam; ergo erit subjectum generationis, et quod est subjeclum generationis, generatur subjective.

Tertio: Omn potentie activee correspondet, etc.

Quarto et ultimo: Si ignis generaret ignem, etc.

COMMENTARIUS. (a) Contra istam opinionem. Hic Doctor improbat opinionem Henrici et Goffredi, in hoc quod dicunt Filium generari de essentia ut de quasi materia.

Et pro intelligentia anlecedentis est notandum, quod in composito ex materia et forma semper sunt tria, scilicet materia que est receptiva formae partis;' et forma partis informans materiam quae dicitur lerminus formalis generationis compositi; et compositum sive forma totius, resullans ex materia et forma. Et in tali composilo nunquam materia est terminus formalis productionis, patet, quia terminus formalis proprie anle productionem in creaturis nullum esse habet, sed habet esse per productionem agentis, et quomodo dicatur habere esse, vide Doctorem in 2. dist. 27. Materia vero praesupponitur ipsi productioni; ergo materia non erit terminus formalis productionis, et hoc in composito produclo, quod dico propler creationem, quia ipsa est terminus formalis creationis, ut patet a Doctore in 2. d. 12. g. 2. sed in composito productio ipsa precedit productionem. Et hoc est, quod Doctor intendit inferre, quia ex quo essentia divina est terminus formalis productionis Filii, ipsa non poterit esse materia vel quasi materia productionis Filii, sicut Docior probat. Probat ergo antecedens ( scilicet quod essentia sit formalis terminus generationis Filii) duabus auctoritatibus, que sunt clare in littera.

(b) Deinde probat ratione. Primo, quia nulla entitas formaliter, etc. Ratio stat in hoc, quia ex quo in productione oportet assignare terminum formalem productionis, sequitur quod cum in Filio lanlum sit essentia, et prcprietas respectu generationis Filii, oportet as- signare terminum formalem; aut ergo talis terminus erit essentia, et sic habetur intentum; aut erit relatio, que dicitur proprietas Filii. Contra, quia terminus formalis productionis est perfectissimum, quod per productionem habetur, et sic stat ratio Doctoris.

Et ut clarius intelligatur ista ratio, est notandum quod prodacens optime dispositum, per productionem suam semper intendit inducere nobiliorem formam quam potest, maxime quando principium formale producendi est perfectum. Perfectissimum ergo, quod habetur per productionem illam, erit terminus formalis, patet, quia ex illo et materia resultat tola perfectio producti, sed principaliter resultat a termino formali, et quanto terminus formalis est nobilior, tanto productum erit nobilius. Si ergo producens, per productionem intendit perfeclum productum, et perfectio ipsius producti est principaliter a termino formali; ergo si terminus formalis illius productionis non esset perfectior omni alio in tali producto existenle, nunquam per talem productionem haberet esse in tali producto. Si ergo essentia divina cum sit unica simplicissima et formaliter infinita in productione Filii non sit terminus formalis, (maxime cum Pater per talem productionem intendat producere personam omnino sibi similem in perfectione, et tota perfectio producti est principaliter a termino formali productionis; imo in divinis tota perfectio producti est ab essentia divina), sequitur quod per talem productionem nunquam erit in Filio, nec per aliam, quia respectu Filii tantum est una productio, et illa sola productione omnia communicantur Filio.

Si objiciatur: Nonne in creaturis forma totius est nobilior forma partis ? et tamen ipsa non est terminus formalis, sed tantum forma partis, et nihilominus forma totius habetur per eamdem productionem.

Dico, quod forma totius in creaturis resultat ex partibus, et perfectio ejus principaliter est a forma partis; et si forma partis non esset perfectior omni eo quod pertinet ad productum, nunquam in tali productione haberetur; modo cum essentia divina sit tota perfectio Filii producti, et ipsa non est producta sicut forma totius, ergo si non esset terminus formalis generationis Filii, nunquam per hanc generationem haberi possit, et sic patet ista prima ratio.

(c) Secundo probatur idem antecedens, quia in creaturis natura est terminus formalis generationis, etc. Pro intelligentia hujus rationis nota, quod sicut d. 3. q. 6. hujus, Doctor dixit, quod natura est ratio formalis agendi, et non singularitas quae est conditio agentis (actiones enim sunt suppositorum vel singularium) sic pariformiter in ente producto, ratio formalis terminandi productionem, erit natura; et singularitas vel ratio hypostatica, erit tanlum conditio producti, quia actiones sunt circa singularia, ut patet in proemio Metaphysicae, et talis natura erit erminus formalis productionis, quia generatio dicitur naturalis, quia via in naturam; totum autem productum non dicitur terminus formalis, sed terminus totalis et adequatus illius productionis. Cum ergo essentia divina una cum intellectu divino sit in Patre ratio formalis producendi Filium, et paternitas in Patre sit conditio producentis, quia productio est suppositi; ergo ipsa memoria fecunda erit ratio formalis terminandi generationem Filii, et filiatio erit tantum conditio producti. Et est sensus: Sicut producens wt qod semper est suppositum, et ratio formalis producendi abstrahit a ratione formali suppositi, sic prbduclum ul quod erit suppositum, et terminus formalis productionis passivae abstrahet a ratione formali suppositi.

(d) Tertio probatur idem antecedens, quia alias ista generatio non esset univoeu, etc. Pro clariori intelligentia hujus est sciendum, qubd ratio suppositi nunquam est ratio formalis conveniendi univoce cum alia ratione suppositi, cum istee rationes siht primo diversee, sed ratio convenientiae est natura in supposito, sicut Franciscus productus convenit univoce cum Joanne, quia natura in ipso est ratio convenientiae realis cum natura Joannis. Cum ergo paternitas et filiatio in divinis secundum communem sint rationes hypostaticae, erunt primo diversa; ergo in nullo quidditative convenientia realiter, ergo Paler et Filius conveniunt univoce per naturam divinam in qua sunt idem, et sicut ratio formalis producendi est ratio formalis convenientiae producentis cum producto, ita terminus formalis productionis passive in ipso producto, erit ratio formalis convenienlie producti cum producente; ergo filialio non erit terminus formalis generationis Filii, sicut nec paternitas ratio formalis producendi Filium.

(e) Quarto et ultimo probatur idem antecedens. Et ratio est ibi: Similiter alias non esset ista productio generatio, sed magis esset mutatio ad relationem, quia productio ponitur in genere bel specie ex suo termino formali, sicut patet ex 5. Physic. tet. com. 4. ubi sic habetur: Transmutatio enim magis nominatur ab illo ad quod est molus, quam ab illo e quo est motus, et ideo corruptio est transmutatio ad on ens, eh generatio est transmutatio ad ens: hoc idem Comm. ibi; ergo si terminus formalis hujus productionis esset relatio, ista produotio poneretur in genere Relationis, et non esset generatio.

(f) Probo consequentiam primi enthymematis. Hic probal consequentiam, scilicet quod si essentia divina est terminus formalis generationis; ergo essentia divina in generatione Filii non est materia, nee quasi materia, nec potentia, nec quasi polenlia, quod enim est quasi materia, est quasi potentia, supple receptiva. Sed essentia in generatione Filii, nec vere, nec quasi, est potentia receptiva, quia tunc idem reciperet seipsum, palet; dioimus enim, quod in composito naturali materia est in potentia reoeptiva formae parlis, quae est terminus formalis produotionis; cum ergo essentia divina sit terminus formalis generationis, ul probalum est, si ex alia parte in tali generatione esset materia vel quasi materia, tunc esset potentia receptiva vel quasi recepliva termini formalis, qui est essentia, et sie idem reciperet seipsum, quod non est intelligibile.

(g) Similiter probatur eadem consequentia, et ratio stat in hoc: Sicut in composito creato impossibile est haberi aliquod pertinens ad esse ejus duplici modo habendi, ut patet, quia in ipso est forma et materia; forma tantum habetur ut terminus formalis, et non habetur ut materia receptiva illius termini, quia tunc idem reciperetur in se; et materia ibi tantum habetur ut subjeclum termini formalis, et non ut lerminus formalis, quia tunc praesupponeret in tali composito aliam materiam receplivam, vel eadem materia reciperetur in se, sic in persona divina constiluta ex essentia et proprielale, eadem essentia non habetur duplici modo habendi. Si ergo essentia divina est quasi materia, et est terminus formalis generationis; vel ergo reciperet se, vel ut terminus formalis recipe- retur in alia materia, et sic patet manifeste impossibile ipsam essentiam posse haberi in Filio, isto duplici modo, scilicet 'ut quasi materia, et ut terminus formalis. Imo videretur sequi, quod Filius bis haberet essentiam, et per eonsequens quod sit bis Deus, quia habere essentiam est esse Deum, et quod habeat prius eam naturaliter quam habeat eam, si ratio quasi materia precedit aliquo modo rationem formalem termini generationis, et sic patet ista ratio.

(h) Item secundo, essentie ut de ea generatur Filius, etc. Ista ratio intelligitur sic: essentia absolute sumpta est quasi principium materiale respectu notitie genite, id est, aut essentia absolute est subjectum in quo quasi recipitur ipsa notitia genita, et hoc est principiare materialiter vel quasi materialiter esse subjeclum termini formalis, ex quo subjecto et termino resultat constitutum, tanquam ex principiis intrinsecis; ergo Fillus ita erit de substantia Filii vel Spiritus sancti, sicut dicitur de substantia Patris, quia ut sic, est trium personarum, aut ut est principium quasi materiale habet esse ut in Patre, id est, aul ipsam sie esse quasi materiam in generatione Filii tantum sibi convenit ut in Patre; ergo ut in Patre quasi reciperet notitiam genitam, et sic formaliter esset notitia genita, et sie Pater esset formaliter notitia genita, cum illa sit in essentia ut essentia est Patris, sicut Franoisous est formaliter intelligens, quia intellectio recipitur in intellectu formaliter ut intellectus est formaliter in Francisco. Et quod sequatur hoc de Patre, patet, quia cum in intellectu ejus, quod esf esse de quo aliquid producitur, includatur hoc, qod est esse illud in quo forma inducitur, id est, in illo ente, cui convenit esse illud, ut de quo aliquid producitur, id est, oui convenit esse principium materiale ipsius producli includitur in intellectu ejus, id est, quod includitur quidditative hoc, quod est esse illud in quo forma inducitur, id est, tale ens quod est receptivum formae. Et tota sentenlia est: Illud quod est maleria vel quasi materia in generatione, quiddilative includit ipsum esse receplivum formae, quae est terminus farmalis generationis, et includit etiam in intellectu suo, id est, quidditalive inoludit, quod si est receptivum forma, quod habeat illam in se formaliter; et hoc est, quod dicit: Et in intelleclu ejws, uod est esse in ua inoludatur habere illud quod est in eo. Et sententia lotius littere est: Principium materiale, ut hujusmodi, includit in suo conceptu quidditativo esse receplivum termini formalis, et habere illum terminum in se formaliter. Si ergo essentia ut in Palre existens formaliter, et sub illa ratione qua est in Patre formaliter, sit quasi materia Filii sive notitie genite; ergo notitia illa erit formaliter in essentia ut in subjecto, et sic erit formaliter in Patre medianle essentia. Aul essentia ut est quasi materia, erit alterius personae quam Patris; ergo erunt duae personae ante productionem Filii. Cetera patent.

Si dicatur quod non sequitur, quod si materia sit de quo aliquid producitur, quod illud produclum reeipiatur in materia, patet, quia compositum primo, id est, adaequate producitur 7. Metaphysio. et tamen non est subjective in materia.

Dico quod sic debet intelligi, quod si materia sit ut de quo aliquid produoitur, ut terminus formalis quod sit receptiva illius, non autem de lermino llali et adaequato, ne0 possit esse talis terminus totalis, puta humanilas, nisi terminus formalis, uta anima, primo racipiatur in corpore ut in materia. Et si essentia divina essel quasi materia Filii, esset recepliva non Filii, sed ipsius filiationis ut termini formalis, secundum Henricum. Sed quia in eodem instanli, quo filiatio est formaliter in essentia divina ut in quasi materia, resultat persona Filii ex essentia et filiatione constitula; et quia essentia est sic quasi materia ut est in Patre, sequitur quod Filius sit formaliter in Patre, et sic intellige sequenlem litteram usque ibi: Si autem essentia, ut in alia.

(i) Si autem dicas, ut est de qua, etc. Hec littera sic debet intelligi: Materia ut de qua generatur supposilum sive genitum, non habel esse in aliquo supposito, quia volunt isti, quod materia in se nullam enlitatem dicat realem; sed quod tantum sit ens in potentia sola, id est, ens tantum possibile, ideo Scotus arguit contra, quia ex quo ipsa est principium intrinsecum dans esse realiter producto naturali, quod nisi esset verum ens, non principaliter realiter et intrinsece; quomodo enim illud, quod in se nihil est, potest constituere intrinsece aliquod ens in esse reali ? Et quia dicit, quod materia non est alicujus suppositi, ut est id de quo genitum generatur, etiam accipiendo materiam habere verum esse in se ad mentem Scoti in 2. distinct. 12. verum est quod non est alicujus suppositi.

Si dicatur, de materia ligni generatur ignis, et tamen ipsa est actu suppositi ligni.

Dico quod non, quia materiam esse ut de quo ignis generatur, est ipsam esse receptivam formae substantialis ignis ut sic recipit, non est sub forma ligni, imo in eodem instanti in quo introducitur forma ignis expellitur forma ligni. Hoc ad mentem Scoti. Et hoc quod dixi, non est argumentum contra Scotum, sed tantum accipiendo ipsam materiam primo modo, id est, ut nullum simpliciter esse habet.

(k) Si dicatur aliter, quod inquantum est Patris, etc. Argumentum factum supra in texlu, idem secundo concludit contra istam responsionem, quia si essentia est Patris, ut de quo generatur Filius, statim ipsa ut in Patre, includit in intellectu quod sit receptiva notitie genitae, et includit ut habeat ipsam ut in Patre; ergo falsum est dicere, quod ut aclu quasi informatur notitia genita sit Filii, et hoc est quod dicit.

(l) Similiter tunc communicatio essentie, etc. Hic Doctor supponit quod ab omnibus conceditur, scilicet quod quidquid communicatur personae divinae produclae, communicatur per productionem Filio per generationem, et Spiritui sancto per spirationem; hoc idem est in generatione creaturae. Si ergo essentia est quasi materia Filii, sequitur quod saltem per considerationem noslram prius habeat esse in Filio quam per productionem, patet, quia sicut materia est prior forma, ita prius occurrit ad esse compositi.

Si dicatur non esse inconveniens aliquid prius communicari producto ante productionem, et hoc secundum considerationem nostram, quia in creatura preintelligitur materia communicari, quam habeatur forma per productionem.

Dico quod non est simile, quia materia non communicatur per aliquid agens, cum presupponatur omni actioni, sed tantum forma communicatur materiae; essentia vero divina cum sit eadem in tribus, non potest haberi in Filio nisi per communicationem, et cum ipsa per considerationem preintelligatur in Filio ipso termino formali, qui tantum habetur per generationem, sequitur quod essentia non erit in Filio per generationem, quod est contra Augustinum.

(m) Similiter licet aliquid, quod non est, etc. Dicit Doctor quod materia ligni, quod actu non est suppositi, pula ignis, potest fieri per generationem suppositi ignis, non per generationem ipsius maleriae cum sit ingenerabilis terminalive, sed per generationem forme ignis in illa materia; nam in eodem instanti, quo forma ignis recipitur per generationem in materia ligni, ipsa materia desinit esse suppositi ligni, et fit suppositi ignis, sed quod eadem materia, que actu est suppositi ligni, existens suppositi ligni fiat suppositi ignis est impossibile, nisi ipsa producatur in illo, et si producitur in illo non erit in illa maleria, quia materia praeexigitur formae producendae. Cum ergo essentia sit actu suppositi Patris, et eadem etiam actu existens suppositi Patris sit etiam suppositi Filii; ergo erit per productionem ipsius in Filio, et ut sic, non habet rationem materiae vel quasi materiae.

Si dicatur, quod ipsa ut est suppositi Patris fit supposili Filii, et non per productionem ipsius in Filio, sed per productionem notitiae genite in ipsa, sicut dixi de materia ligni respectu forme ignis.

Contra, quia si sic, sequitur argumentum factum supra in lextu: Item secundo essentiae, etc. quod ut est suppositi Patris, recipit notitiam genitam, et sic Paler erit formaliter sapiens notitia genita.

(n) Preterea tertio, quando ad productionem effectus, etc. Nota quod activum, puta ignis, qui producit compositum naturale ex materia, puta ligni et forma ignis, prius habel respectum realem ad illam materiam quam ad productum totale et adequatum, nam prius movet materiam ad formam partis, scilicet ad formam ignis, qui est terminus totalis, causando illam in tali materia; et hic est duplex relatio. Prima est producentis ad terminum formaliter productum. Secunda est movenlis ad materiam motam, inquantum recipit illum terminum, et hoc habet ex seipso; habito isto respectu, est etiam respectus ignis producentis ad totum produclum, et in isto secundo materia ipsa concausat, ut causa malerialis. Si ergo Pater in generatione Filii respiceret essentiam divinam quasi materiam, prius haberet respectum et relationem ad illam, ut quasi moventis ipsam ad receplionem notilie genitae sive proprietatis, et post, vel simul haberet aliam relationem ad Filium productum; ergo ante relationem realem Patris ad Filium esset alia prior realis, quae esset ad essentiam ut quasi materiam; vel si esset tanlum rationis, utrumque est falsum. Primum patet ab omnibus, quia omnes negant Patrem habere aliam relationem realem quam ad Filium et Spirilum sanctum. Secundum similiter patet, quia cum relatio Patris ad Filium sit verum ens reale, non preexigit necessario aliquid, quod est praecise ens rationis, ut patet intelligenti, et nota bene hanc ralionem. Sequentia clara sunt.

Gregorius de Arimino circa hanc materiam ponit, quod nullus est terminus formalis generationis divine, qui sit alius a termino totali. Et probat sic primo: Ubi est terminus formalis alius a termino per se, ibi est formalis pars per se termini, et in illo inclusus; sed in simplicissimo nulla est pars, ergo.

Secundo, quia ut videtur, si res aliqua simplex causatur a Deo, non assignatur terminus formalis distinclus a termino per se creationis, sive ab eo qui creatur.

Confirmatur, quia illud est formalis terminus, uo actu productum est tale; constat autem, quod nullum simplex est aliquo tale, sed seipso, jam enim non esset simple.

Et si dicatur, quod Filius essentia et divinitale est Deus, et filiatione aut proprielale Filius, respondet Gregorius, quod ex hoc non habetur, quod aliquo alio a se sil Deus, aut Filius, vel persona, cum ipse sit sua divinitas, et omne quod est in eo; et sie in eo non dislinguitur quo est et quod est, et ideo seipso et per seipsum est, et Deus est.

Et si dicatur secundo, quod generatio Filii non erit univoca, cum per se terminus non sit ejusdem rationis cum produoenle, cum persona Filii sit alterius rationis a persona Palris, nec alius terminus ibi formalis datur.

Respondet ad hoc, quod ut sit univoca, sufficit quod producens et productum sint ejusdem naturae seoundum speciem; modo Pater et Filius non tantum sunt unius naturae secundum speciem, sed etiam secundum numerum, et ideo maxime univoca est generatio ista.

Respondeo praemittendo aliqua. Primum, quod cum summa simplicilate stat aliquorum distinctio formalis, licet nullo modo realis, utsupra paluit d. 2. p. 2. q. 1. ubi ostensum est quod cum simplicilate divina slat non identitas formalis essentiae et proprietatis. Similiter probat Doctor infra d. 8. q. 3. quod cum summa simplicitate Dei stat formalis distinctio attributorum ab invicem et ab essentia divina. Nulla enim potest esse oompositio, nee quasi compositio inter aliqua duo, quorum unum transit in perfectissimam iden-

titatem realem alterius propter infinitatem et simplicitatem alterius extremi, ut infra ostendetur presenti quaest. et dist. 26. Secundo pramitto, quod persona Filii est vere conslitula ex essentia et proprietale, tanquam ex aliquibus de necessitate formaliter distinclis, ut patebit infra d, 8. q. 3. Et sic in Filio distinctus est dupliciter terminus generationis: unus est totalis, et est ipse Filius constitutus ex essentia et filiatione; et alius dicitur formalis, et non potest esse nisl ipsa essentia, ut ostensum essupra praesent. exponendo sensum Doctoris.

Tertio praemitto, quod proprietas Filii potest comparari ad essentiam, vel sicul aclus perficiens, vel inhaerens sive informans, vel sicut actus hypostaticus, quo persona subsistit in natura divina. Primo modo facit compositionem aliqualein. Secundo modo nullam composltionem facit, nee quasi composilionem, ut infra patebit presenti q. et 26. dist. hujus.

Quarto premitto, quod quando productum dislinguitur a producente, et convenit quidditative eum producente, in eo est assignare aliquid quo vere distinguitur, et aliquid quo vere convenit, slcut in creaturis Franciscus distinguitur a Joanne, et quidditative convenit cum Joanne in humanitate; tunc humanllas in Francisco est ratio convenientiae qulddilative cum Joanne, et hecceitas Francisci est ratio distinguendi ipsum a Joanne; et ldeo in Francisco producto (posito etiam, quod natura humana sit forma simplex ) est terminus totalis generationis, qui est ipse Franciscus, inoludens humanilatem et hecceitatem; et est terminus formalis generationis, qui est natura humana, qua univoce convenit cun produeenle.

His premissis, respondeo ad rationes Gregorii. Ad primam, cum dicit: Ubi est terminus formalis alius a per se termino, ibi formalis est pars per se termini et in illo inclusus. Dico, quod hoe verum est primo in composilo reali; secundo etiam in re non composita ex materia et forma, sed ex natura et haeeceitate tanquam ex determinabili et determinativo; luno terminus formalis est pars terminl per se, sive termini tolalis et adsquati, cum ibi sit erfectivum et perfeetihile. Ubi vero constituentia sic se habent, quod unum non est actus alterius, ut perficiens vel informans, nec e contra, sed actus transiens in perfectam idenlitatem alterius extremi, tunc non est ibi, nec pars, nec quasi pars; et sic cum essentia divina et proprietas Filii vere constituant personam Filii, essentia divina quae est terminus formalis, non erit pars, nec quasi pars Filii constituti, et tamen cum tali conslituto stat summa simplicitas, quia cum formali distinctione aliquorum stat perfectissima realis identitas et summa simplicitas, ut patuit in primo supposito.

Ad secundam dico, quod si creatur aliqua res simplex, id est, non composita ex materia et forma, adhuc in illa est assignare terminum formalem creationis et terminum totalem, ut quando Angelus creatur, dico quod terminus totalis creationis est hic Angelus, ut includit quidditatem et haecceitatem sive rationem formalem subsistendi, et terminus formalis erit entitas quidditativa ipsius Angeli, qua quidditative convenit cum aliis. Et ultra dico, quod in tali re creata terminus formalis creationis est pars ipsius creali, eo modo quo dictum est de constituto ex natura determinabili et haecceitate determinativa.

Ad confirmationem illam, cum dicit quod illud est formalis lerminus, quo actu productum est tale, concedo, et sic essentia divina est id, quo Filius est Deus vel perfectissimum ens. Et cum dicit, quod omne simplex se ipso est tale, et non aliquo alio, aliter non esset simplex, dico quod esse tale aliquo alio potest dupliciter intelligi. Primo, ut sit tale aliquo alio, ut parte vel quasi parte. Secundo, ut sit tale aliquo alio, non sicut parte vel quasi parte, sed sicut aliquo includente ipsum constitutum in perfecta identitate. reali. Primo modo non potest dici simplex, sed bene secundo modo, et sic est in proposito.

Ad aliud quod dicit, quod licet Filius sit Deus essentia et divinite, et sit Filius filiatione, non tamen sequitur quod aliquo alio a se sil Deus, etc. Dico primo, quod si Filius dicat aliquam entitatem preter essentiam et proprietatem, licet non realiter distinctam, patet quod seipso non erit Deus, sed Deitate erit Deus, et filiatione erit Filius et non seipso, quia ipsa sunt aliquo modo alia ab entitate Filii.

Secundo dico, quod si Filius non dicat aliam entitatem a Deitate et filiatione, adhuc hoc totum ut unitum potest dici Deus aliquo alio et non seipso; patet, quia ex quo Filius dicit Deitalem et filiationem, si hoc modo Filius seipso esset Deus ( cum ut sic dicat filiationem et Deitatem) tunc sequeretur quod filiatione esset Filius; et similiter si seipso esset Filius, ut ly Filius includit Deitatem et filiationem, tunc Filius esset Deitate Filius. Ad aliud, quod dicit de univocatione generationis Filii. Hec responsio est pro me, quia si Filius convenit cum Patre etiam in idem numero; aut hoc est ratione naturae divinae, aut hoc est ratione proprietatis. Non secundo, tum quia per proprietatem distinguitur realiter a Patre; tum quia proprietas Filii est primo diversa a proprietate Patris, ut infra patebit d. 13. et 26. Si ratione naturae, tunc habeo propositum, quia illud est terminus formalis generationis Filii, quo Filius univoce et quidditative convenit cum Patre. Et sic patet responsio ad argumenta Gregorii.

Alius etiam Doctor salis subtiliter arguit contra Scotum probando quod essentia divina non sit terminus formalis generationis Filii. Et primo arguit sic: Sicut de ratione termini totalis alicujus generationis est non habere esse totale, nisi per productionem, ita de ratione termini formalis est non habere esse formale nisi per productionem. Sed essentia non habet esse formale per generationem, quia essentia secundum lolum suum esse est in Patre.

Secundo arguit sic: Non idem est elicilivum alicujus productionis, et terminus formalis ejusdem, quia idem non est prius et posterius seipso; sed secundum istos, principium elicitivum est prius origine, terminus autem formalis est posterius origine; sed essentia, secundum istos, est principium elicitivum generationis, ergo non est lerminus formalis ejusdem.

Confirmatur, quia secundum istos, una persona tantum uno modo habendi habet essentiam. Si ergo Filius habeat essentiam, ut terminum formalem generationis; ergo non habet eam ut principium elicitivum, cujus oppositum dicit.

Si dicatur, quod Filius non habet essentiam ut principium elicitivum, sed Pater, hoc non sufficit, quia saltem Filius haberet essentiam, ut principium elicitivum productionis Spiritus sancti, et ita duobus modis habendi, et hoc argumentum est tantum contra hominem.

Tertio principaliter arguit: Si essentia sit terminus formalis generationis, aut hoc est, quia simpliciter habet esse per productionem; aut quia habet esse in producto per productionem. Non primo, quia essentia, cum sit in Patre non habet esse simpliciter per quamcumque productionem. Non secundo, quia ista si anima intellectiva esset primo creala, et poslea crearetur materia sub anima intellectiva, non diceretur quod anima intellectiva esset terminus formalis illius productionis, et tamen caperet esse in hoc per illam productionem. Ex his patet, quod non est idem communicari, esse terminum formalem alicujus productionis, quia illa anima intellectiva esset communicala materiae, et tamen non esset terminus formalis produclionis. Ideo dico aliter, quod aliud est communicari per productionem aliquam, et aliud est esse terminum formalem illius productionis; patel, quia spiratio activa communicatur Filio per generationem, et tamen spiratio activa non est terminus formalis istius productionis. Dico ergo, quod terminus formalis productionis est illud, quod capit esse simpliciter per illam productionem. Unde quando terminus formalis, et terminus totalis distinguuntur, terminus formalis est aliquid ipsius termini totalis capiens simpliciter esse per illam productionem, et per hoc quod terminus formalis capit simpliciter esse per illam productionem, terminus totalis capit esse simpliciter per ipsam productionem. Et ex isto sequitur, quod non dicitur aliquid terminus formalis, quia est forma, nam si Deus crearet ipsam materiam per se exislentem, ista materia esset terminus formalis, et tamen non esset forma. Et sic in proposito dico, quod essentia non est terminus formalis generationis, nec similiter relatio, sed ipsa persona potest dici terminus formalis, non tamen dislinguendo terminum formalem contra terminum totalem: haec Occham.

Respondeo ad primum: Concedo quod sicul terminus totalis est ille, qui accipit esse per productionem, sic terminus formalis est ille, qui accipit esse per eamdem productionem. Cum dicitur, quod essentia divina per productionem in Filio non capit esse in Filio, dico quod accipere esse contingit dupliciter. Uno modo in se et absolute, ita quod in aliquo instanti originis intelligatur non habere esse, et in alio instanti originis intelligatur habere verum esse. Alio modo quod intelligatur habere esse; alio modo quo prius non habuit, puta esse communicatum, ita quod in ali- quo priori instanti originis dicatur non habere esse in Filio, et in secundo instanti originis dicatur habere esse in Filio, ut constitutiva et ut dans esse Filio essentialiter et quiddilative. Primo modo non potest dici terminus formalis generationis, cum esse reale essentie divine sit simpliciter primum in divinis, imo ut sic, intelligitur ut prior omni proprietate et omni altributo, ut patet a Doctore infra, dist. 8. quest. 3. et diffuse in Quodlib. west. 1. Secundo modo dicitur terminus formalis generationis Filii, quia ipsa essentia per talem generationem habetur in Filio, per quam essentiam Filius est quidditative Deus, et idem essentialiter cum Patre.

Ad secundum dico, quod idem esse prius et posterius seipso potest dupliciter intelligi. Primo, quantum ad idem esse reale, ut quod A realiter sit prius et posterius seipso, et hoc est impossibile. Secundo, quantum ad alium et alium modum. Et sic etiam est impossibile, quod respectu unius et ejusdem modi dicatur prius et posterius seipso, ut vero comparatur ad alium et alium modum, secundum unum modum potest dici prius, et secundum alium potest dici posterius. Et sic in proposito essentia divina, ut est principium elicilivum in Patre, est prior se ipsa, ut est per productionem communicata Filio; et hoc est necessarium dicere, quia ex quo ipsa ponitur principium formale productivum, quo Pater producit Filium, ut infra patebit d. 7. et ipsa eadem ponitur communicari Filio per talem productionem; sequitur quod ut in Patre est principium elicitivum sil prior seipsa ut in Filio, ipsi Filio per productionem communicata.

Ad confirmationem dico,quod Filius non habet essentiam divinam, ut principium formale elicitivum, ut infra patebit dist. 7. Et quod dicit, quod saltem habel eam, ut principium elicitivum spirationis, dico quod verum est. Et cum dicit, quod duobus modis habendi habet eam, quia ut terminum formalem productionis, et ut principium elicitivum spirationis, dico, quod non tantum his duobus modis, sed etiam ut pluribus aliis modis, quia eadem, ut in Filio est principium operativum intellectionis et principium operativum volitionis, et hujusmodi. Sed hoc nihil est. Et cum dicit, quod Scotus habet pro inconvenienti, quod Filius habet essentiam duobus modis, dico quod Scotus sic intelligit, quod non habetur in Filio essentia divina alio et alio modo habendi ut dans esse Filio; hoc patet arguendo contra Henricum, ubi dicit, quod si essentia divina esset quasi materia et esset terminus formalis generationis, tunc Filius duobus modis habendi haberet eam, ut danlem sibi esse essentiale, et sic Filius esset bis Deus: vide in praesenti quaestione.

Ad tertium dico, quod essentia divina per productionem habet tantum esse communicatum in Filio. Et sic patet responsio ad omnia sequentia ipsius Occham.

Deinde respondet Occham, ubi supra, ad rationes Doctoris, et primo illas auctoritates concedit, dicens quod potest forma dari sive communicari, sive prestari producto, quamvis non sit terminus formalis talis productionis, sicut si Deus crearet materiam sub forma praeexistente, illa forma communicaretur tali composilo per illam productionem, et tamen non esset terminus formalis talis productionis.

Dico, quod hec responsio (ut patet ex supra dictis) non solvit rationem Scoti, qua ex quo essentia divina vi productionis communicatur Filio, ut dans esse essentiale Filio, sequitur quod non potest dari, nisi ut terminus formalis productionis.

Si dicatur, quod etiam proprietas Filii habetur in Filio vi generationis, et tamen non erit terminus formalis.

Dico primo, quodillud voco terminum formalem productionis, quo productum ex vi productionis est simile producenti, sive similitudine formali, sive similitudine virtuali, que distinctio patet supra dist. 3. q. 8. Et sic per solam entitalem quidditalivam ultimate constituentem produclum in esse quidditativo productum ex vi productionis est simile producenli; et quia Filius in divinis ex vi productionis sue non est similis producenti per proprietatem hypostaticam, ideo talis proprietas non potest dici terminus formalis.

Dico secundo, quod terminus formalis potest capi dupliciter. Uno modo pro eo, qui est terminus principalis. Alio modo pro termino quodammodo concomitanle, et tunc essentia divina dicitur terminus formalis primus sive principalis, et attributa dicuntur termini formales concomitantes, sive quodammodo denominalivi; et breviter omne illud, quod fundatur in essentia divina, potest dici terminus fornalis, concomitanter tamen, et de hoc infra patebit. Et quod dicit de materia, dico quod posito quod anima intellectiva Francisci sit creata in instanti. A, et in aliquo tempore sequenti creetur corpus organicum, et post communicetur ipsi corpori, ex quo corpore et anima constituitur Franciscus in esse, adhuc illa anima posset dici terminus formalis respectu compositi, quia per illam habetur ultimate esse quidditativum; et si ipsa anima eadem productione, qua Franciscus producitur, esset communicata Francisco, vere diceretur terminus formalis productionis terminale ad Franciscum, ut ad lerminum tolalem. In proposito autem essentia divina tantum habetur in Filio ut ejusdem productionis, qua Filius producitur ut terminus totalis.

Gregorius tamen, ubi supra, respondet ad has auctorilales, quae responsio parum differt a responsione data ab Occham, et dicit quod dari per generationem alleri potest intelligi. Primo secundum proprietatem locutionis, et sic omne quod datur per generationem, distinguitur ab eo cui datur; nec est illud sive detur ei ut subjecto, sicut forma detur materiae a generante, sive detur ei ut habenti seu toti, ut anima potest dici dari animali, id est, quod animal per generationem habet animam; et eodem modo potest dici quod materia datur animali, quia a generante habet materiam; et utroque modo minor est falsa, videlicet quod essentia sic detur Filio per generationem. Secundo modo potest intelligi dari per generationem Filio a Palre, ila quod nascendo est Filius a Patre, et in hujusmodi sensu major idem valet, ac si diceretur: Omne quod Filius est nascendo a Patre, sive per hoc quod nascitur a Patre est, etc. Et patet quod est falsa, quia Filius non solum habet nascendo ut sit essentia, sed etiam ut sit Filius et persona; non enim est intelligendum quod Filio detur essentia ut sit aliquid, quod sit in eo ut in subjecto, vel ut pars ejus intrinseca, sed ut aliquod quod ipse est, et sic non est aliter intelligendum Filium habere essentiam, quam ipsum esse essentiam.

Dico, quod concedendo essentiam dari Filio per generationem, sic Filium esse essentiam, sive identice vel formaliter, non curo; non tamen ex hoc salvat quin sit terminus formalis generationis. Ex quo enim essentia est id, quo Filius ex vi productionis sue est similis, sive idem producenti, sequitur quod ipsa erit terminus formalis generationis.

Ad secundum argumentum Doctoris re- spondet Occham, quod argumentum procedit, ac si poneretur quod relatio esset lerminus formalis, sed non ponitur ipsa relatio terminus formalis, sed tantum ipsa persona constituta ex essentia et relatione.

Dico, quod hec responsio non solvit rationem Doctoris; ratio enim procedit ex uno supposito, scilicet quod in productione Filii detur aliquis terminus formalis, quia ipse Filius est terminus totalis generationis, quod suppositum supra probatum est. Et ideo Doctor addit, loquendo de termino formali distincto contra terminum totalem; aut essentia est terminus formalis, et habetur propositum; aut relatio, non enim alius potest haberi, si relatio. Contra, quia perfectius, quod habetur vi productionis est terminus formalis, quia voco terminum formalem illud, quod ex vi productionis habetur, ut ultimum constitutivum inesse essentiali et quidditativo; si ergo relatio esset terminus formalis generationis, ex vi talis generationis non posset haberi essentia divina, ut supra patuit.

Ad tertium respondet Occham, dicens quod talis univocatio ( qualis est in generatione divina) stat cum hoc quod essentia non sit terminus formalis, quia ad illam univocationem, que est ibi, sufficit quod generans et generatum sint una substantia, et quod illa substantia non differat nec a generante, nec a generalo.

Dico, quod ista responsio non solvit rationem Doctoris, ut patet ex supra expositis, quia sustinendo quod Filius ex vi productionis suae dicatur univoce generari, sive esse simile producenti ex vi generationis, quod idem est, oportet assignare aliquid in .Filio quod habeatur vi generationis illius, per quod Filius sit similis quiddilative Patri; illud non potest esse proprietas, ut patet, nec etiam Filius ut Filius, ergo erit essentia. Si ergo per essentiam dicitur formaliter similis Patri ex vi productionis suae, sequitur quod essentia erit terminus formalis generationis, sicut etiam patet in creaturis, ubi compositum est simile producenti ratione termini formalis habiti virtute illius productionis. Et ex his (que dixi) patent alia, quae dicit Occham.

COMMENTARIUS. (a) Ideo tenendo cum Doctoribus antiquis. Ilic Doctor intendit declarare qualiter ista propositio sit vera: Filius generatur de substantia Patris. Et primo declarat quid sit generatio, ut mutatio et generatio, ut productio tanlum, et haec littera clara est. Et hoc idem supra expositum est dist. 2. part. 2. quest. 3. et sic patet quomodo Filius non generatur de substantia Patris, ut de materia vel ut de quasi materia, quia quod sic generatur, habel materiam, que est subjectum mutationis vel quasi mulationis.

(b) Secundo dico, quod negata omni materialitate et quasi materialitate, ista est simpliciter vera: Filius generatur de substantia Patris. Ubi per ly de non tanlum notatur efficientia vel origo, quia tunc creaturae essent de substantia Dei, quia effective sive originative sunt immediate a Deo; nec per ly de tantum notatur consubstantialitas, quia tunc Pater esset de substantia Filii, quia sicut Pater est con- substantialis Filio, ila Filius est consubstantialis Patri; sed nolatur simul origo et consubstantialitas, ut scilicet in casuali hujus prepositionis de, denotatur consubstantialitas cum dicitur de substantia, sic quod Filius habet eamdem substantiam cum Patre, et per illud quod construitur in Genitivo cum isto casuali, nolatur principium originans. Hoc casuale intelligitur per ly Patris; casuale preposilionis de, est substantia, cum dicitur de substantia. Et sensus hujus proposilionis: Filius est de substantia Patris, est, iste Filius est originatus a Patre, ut consubstantialis ei. Et sic patet ista littera.

COMMENTARIUS. (a) Tertio principaliter ad solutionem difficultatum hujus questionis videndum est uomodo relatio et essentia possunt esse in eadem persona, quin essentia sit materiale respectu relationis, etc. Hic Doctor intendit ad majorem dilucidationem ( scilicet quomodo relatio est in essentia, et tamen essentia non sit quasi materia, nec denominet eam, et tamen distinguat unam personam ab alia) declarare quatuor difficultates.

Prima qualiter persona divina erit una, nisi proprietas sit actus, et essentia potentia. Hoc declarat per exemplum, praemittendo aliqua. Primo, quod quidditas creata est,quo aliquid est ens quidditative et hoc non est imperfectionis; et sic dicimus, quod homo humanitate est tale ens quidditative, non sic intelligendo, quod humanitas sit aliqua entitas vere constitutiva ipsius hominis, cum homo et humanitas in re sint penitus idem; sed quia esse totale alicujus habentis esse non potest perfectius explicari quam per abstractum illius, et sic dicimus quod homo humanitate quidditative est homo; non enim partes constituentes ita perfecte explicant totum esse hominis, et perfectius explicatur homo quidditative per humanitatem quam per animam et corpus, cum humanitas dicat absolute entitatem absolutam realem, et realiter distinctam a partibus tam seorsum quam simul sumptis, ut patet a Doctore in 3. d. 2. et ibi hanc materiam prolixe exposui.

(b) Secundo ipsa quidditas, puta humanitas, etc. Et quomodo dicatur divisibilis, vide expositionem quam feci in 2. d. 2. ibi: An detur natura habens minorem unitatem unitate numerali. Et dicit Doctor quod tale contrahens naturam ad esse Socratis, dicitur actus formalis respectu nature, et natura est aliquo modo potentiale respectu ejus.

Tertio, humanitas in Socrate est aliqais actus, scilicet essentialis et quidditativus; e precise accipiendo humanitatem et A, scilicet proprietatem, puta haecceitatem, distinguendo contra se, humanitas est perfectior actus, quam ipsa haecceitas; cum humanitas sit actus quidditativus et essentialis, haecceitas tamen est actus magis proprius, quia determinans naturam ad esse hoc.

(c) Quoad primum, Deitas de se est qua Deus est Deus, supple adaequate, quia adaequatum quod vel quis ipsius Deitatis est Deus, ut prescindit ab omni ratione suppositali, ut supra patuit d. 4. q.2. Et similiter ipsa Deitas est, qua persona (cujus proprium est A, scilicet cujus personae actus suppositalis est proprius) est formaliter Deus, quia Pater Deitate est Deus.

(d) Quoad secundum est dissimile, etc. Quia ipsa est in ultima actualitate, etiam ut praecedit quamcumque proprietatem, ut supra patuit dist. 2. q. 1. p. 1. Sienim sic posset contrahi, hoc esset imperfectionis.

Si dicatur: Nonne essentia sit propria Patri per proprietatem hypostaticam ? Dico quod non, quia tunc eadem non esset in Filio. Potest tamen dici propria Patri, quanquam ad aliquam conditionem, puta inquantum est in Patre est ratio formalis producendi, et non ut est in Filio. Sed hoc sibi accidit, quia si esset in Filio, et praeintelligeretur non habere productum sibi adaequatum, esset ratio formalis producendi ipsi Filio.

Sed Deitas de se est hec, id est, quod ex sua ratione formali est hec; non enim est imaginandum quod Deitas ut Deitas, sit aliquo modo prior sua singularitate, sicut est de humanitate, que ex sua ratione formali preintelligitur sua hecceitate, Deitas enim ex se et intrinsece est singularissima. Et sicut supra ostensum est d. 2. q. 2. p. 1. quod existentia est de essentia Deitatis, et existentia non potest competere nisi naturae singulari, et sic videtur sequi quod si existentia est de essentia Deitatis, singularitas erit intimior existentia. Et sic patet quomodo Deitas est de se hec: Et sicut habet ul- timam unitatem de se, ita et ultimam actualitatem. Ultima unitas naturae est tantum singularitas, sicut 5. Met. distinguitur unum in unum numero, specie, genere, proportione.

Si dicatur, quod unitas incommunicabilis est ultima, ut patet in creaturis, quia unum singulare non videtur habere ultimam unitatem, quia adhuc est communicabile alteri, ut patet de albedine singulari et de natura singulari assumpta a Verbo. Sed unitas suppositalis sibi adveniens est ultima unitas naturae, quia tali unitate natura magis determinatur, quia ut sic, fit simpliciter incommunicabilis quocumque modo.

Dico quod non est simile, quia natura divina singularissima non potest constitui per quodcumque sibi adveniens in esse incomniunicabili, quia tunc, ut adveniret sibi proprietas personalis Patris, non posset communicari Filio.

(e) Quoad tertium est aliquo modo simile, etc. Relatio autem non st actus infinitus ex sua ratione formali, ut subtiliter probat Doctor. quest. Quodl. licet possit esse infinita per identitatem; non tamen formaliter, quia per impossibile circumscripta Deitate, manente tota ratione formali relationis, ipsa relatio non erit infinita, ut patet.

Si queratur, si relatio non est formaliter infinita, ergo erit formaliter finita. Dico quod non sequitur, quia inter infinitum et finitum datur medium, scilicet non finitum; erit ergo relatio in divinis non infinita. Et de hoc patebit infra dist. 8. quest. 3. respondendo ad primum argumentum.

(f) Sed quomodo possunt isti duo actus, scilicet essentia et paternitas concurrere ad constitutionem unius, puta personae Patris, si neutrum sit actus alterius (actus dico perficiens vel informans, quia non est dubium quod paternitas sit actus essentiae, non tamen perficiens, neque determinans, neque contrahens, sed actus personalis non constituens essentiam in esse personali, sed constituens personan in tali esse), de hoc infra patebit dist. 26. quaerit ergo hic de actu tantum perficiente.

(g) Respondeo, etc. sed est simpliciter simplex, et ita vere simplex sicut est essentia, et non accipitur hic simpliciter simplex pro non resolubili in conceptus priores quidditativos, quia certum est quod persona resolvitur in essentiam et in proprietatem. Et ultra, conceptus simpliciter simplex, vel totaliter scitur vel totaliter ignoratur, ut supra expositum est dist. 3. quest. 2. et hoc non contingit dicere de persona; accipitur ergo hic simpliciter simplex pro perfectissime et summe simplici.

(h) Qualiter autem stat, etc. Dicit Doctor quod haec ratio est, quia ista ratio relationis est eadem perfecte illi, scilicet rationi essentiae; modo perfectio identitatis realis excludit omnem compositionem et quasi compositionem.

Sed circa hoc occurrunt dubia, quia non videtur quod talis identitas realis aliquorum, cum qua stat distinctio formalis, excludat compositum, vel quasi compositum, ut patet in multis.

Primo, qui haecceitas et natura in Francisco sunt idem realiter secundum Scotum in 2. dist. 3. et tamen Franciscus componitur ex humanitate et haecceitate. Secundo, quia color et differentia, puta disgregare, sunt idem realiter respectu albedinis, et tamen definitum dicitur quasi compositum.

Similiter secundum Doctorem in 2. d. 1. et in 3. essentia et existentia sunt idem realiter, et tamen potest dici homo quasi componi ex essentia et existentia.

Quarto secundum Doctorem in 2. d. 1. relatio creaturae ad Deum est idem realiter cum ipsa, et tamen hoc totum, scilicet relativum, potest dici quasi compositum ex entitate absoluta creature, et relatione illa.

Quinto dist. 3. primi quest. 3. forma a qua sumitur differentia, puta rationale ab anima, et realitas illa a qua sumitur ultima differentia, est realiter idem ipsi forma, et tamen ipsa forma, puta anima, dicitur quasi componi ex illa realitate ultima et entitate, in qua convenit quidditative; ergo sic in proposito, quamvis essentia divina et relatio sint perfecte idem realiter, ex quo tamen distinguuntur ex natura rei vel formaliter, persona divina potest quasi componi ex illis.

Respondeo ad omnia simul et postea singillatim, quod essentiae et relationis est simpliciter major identitas realis quam in aliquo istorum, quia propter suam infinitatem simpliciter et absolute, etiam circumscripto omni alio, quod non est idem realiter illi includit perfectissime illud; et ultra, quod est in ultima actualitate et ex sua ratione formali, ita quod nihil actualitatis potest sibi advenire, et etiam omnes relationes sunt, ibi in ultima actualitate, et sic patet responsio ad omnia argumenta.

Dico tamen ad primum, quod natura ex se non est in ultima actualitate, quia contrahitur per haecceitatem.

Secundo dico, quod non sunt sic idem realiter, cum natura ex se non includat realiter quidquid sibi advenit. Nam hec est vera: Homo est idem realiter Joanni, et differt realiter'a Francisco, quia ut in Joanne est idem realiter illi, et ut in Francisco differt realiter ab illo.

Tertio, quia identitas realis est propter existentiam proprie. Modo natura et haecceitas ut precedunt existentiam, proprie non dicuntur realiter idem; sed quia existentia est simpliciter eadem in Francisco respectu naturae et hecceitatis, sic natura et hecceitas dicuntur realiter eadem. Essentia vero divina ex se dicit totum existentiam realem, et sui et omnium existentium ibi, ut patet a Doctore in pluriribus locis.

Ad secundum de albedine, scilicet de colore respectu disgregationis eodem modo dico, ut dixi ad primum. Et addo, quod color non est simpliciter idem differentie, nisi tantum quia identificatur in albedine.

Ad tertium dico, quod existentia et essentia non faciunt non compositionem, nec quasi compositionem. Et si etiam sit aliqualis compositio, dico quod essentia suo modo est in potentia ad existentiam, et existentia advenit essentiae non ut accidens, sed ut gradus intrinsecus, et ipsa essentia non est ex se in ultima actualitate; imo ut sic, nullam includit existentiam, sicut essentia divina, ut hujusmodi, que in primo modo includit summam existentiam.

Ad quartum dico, quod creatura facit aliqualem compositionem cum relatione, et hoc patet per unam propositionem Doctoris in 2. et in Quodl. scilicet: Quulis est ordo inter aliqua si essent realiter distincta, talis est ubi tantum ratione distinguuntur. Si ergo creatura esset realiter distincta a relatione, que est ipsius creaturae ad creatorem, faceret compositionem cum tali relatione ut patet, talem etiam ubi nunc ratione distinguuntur vel formaliter, ergo ut sic, faciunt aliqualem compositionem; sed hoc non sequitur de essentia et relatione, quia si per possibile vel impossibile, talis relatio esset distincta realiter (cum sit tantum actus hypostaticus et nullo modo personalis), nullam compositionem faceret cum essentia divina, et ideo nec nunc ubi tantum est distin- ctio ex natura rei vel formalis. Similiter non posset ulterius actuare essentiam, cum sit penitus in ultima actualitate, ut supra patuit.

COMMENTARIUS. (a) Secunda difficultas est, quomodo relatio, etc.

Respondeo, concedo relationem esse actum personalem, etc. Essentia autem est actus quidditativus, quidditative distinguens, non personam a persona, cum sit eadem in tribus, sed distinguens personam quidditative a creatura.

Et si dicatur, quod actus distinguens est actus ejus quod non distinguit, et sic actus personalis qui distinguit, erit actus essentiae que non distinguit. Hoc falsum est, ut talis actus comparatur ad essen- tiam. Sed bene verum est, quod ut comparatur ad naturam quae distinguitur, erit actus ejus, sicut haecceitas dicitur actus distinguens humanitatem, quia humanitas est distinguibilis in plura singularia, essentia vero divina singularissima et omnino indistincta, est simpliciter eadem in tribus personis; dicitur ergo magis actus personae, quia ipsam distinguit ab alia persona, et non actus essentiae divine, cum sit omnino indistinguibilis.

(b) Tertia difficultas est, quomodo potest esse, etc.

Respondeo, quod in creaturis ordo generationis, etc. Sententia hujus littere est, quod essentia divina est simpliciter primum primitate perfectionis, ita quod unum infert aliud, et e contra; et per consequens, ex quo essentia est simpliciter prima entitas in divinis, et primitate originis, et primitate perfectionis, etiam ut prior relatione, sequitur quod sit simpliciter in ultima actualitate, ita quod ex sua ratione formali sibi repugnat posse actuari, vel determinari, vel perfici per quodcumque sibi adveniens; et per consequens si ponitur fundamentum relationum non habebit rationem quasi materiae, nec quasi potentie, nec quasi determinabilis, nec quasi per modum recipientis, sed magis dicetur fundamentum quasi per modum formae, in qua iste relationes natae sunt subsistere, non quidem per informationem, sed sicut subsistens dicitur esse in natura, sicut Socrates dicitur subsistere in humanitate, quia Socrates humanitate est homo.

(c) Quia tamen ista littera est aliqualiter obscura, ipsam declaro. Cum dicit, quod illa que sunt priora generatione, sunt posteriora perfectione. Hoc debet intelligi in eodem ordine, ut exponit Doctor in 4. in materia de Sacramento, et in Quodlib. et sic in ordine formarum substantialium posterior generatione erit prior perfectione, et ratio est, quia creaturae procedunt de potentia ad actum, et ideo de imperfecto ad perfectum, ut patet de generatione hominis. Sequitur:

(d) Sed eundo ad simpliciter primum. Hoc patet quia omnes causae secunde, inter quas etiam est ordo prioris et posterioris, reducuntur ad aliquod primum ens, quod est simpliciter primum primitate originis, et illud erit simpliciter primum primitate perfectionis. In divinis igitur simul debent intelligi ordo generationis, etc. id est, quod est simpliciter primum origine in divinis, illud est simpliciter primum perfectione. Et non debet intelligi primum origine, quia ab alio origiuetur; sed hic intelligitur primum origine, cujus esse est simpliciter prius quocumque alio, et quod est sic primum primitate originis, est etiam primum primitate perfectionis. Sequitur:

(e) Sicut igitur in creaturis, si concurrerent isti duo ordines semper uniformiter, puta in Francisco quod est primum origine, in Francisco sit primum perfectione, et e contra; tunc non quereremus primo materiam, que substaret forme, etc. puta si in Francisco forma substantialis esset prior materia primitate originis et primitate perfectionis, primum simpliciter existens in Francisco primitate originis esset forma, et posterius origine esset materia. Sequitur:

Ita in divinis incipiendo a primo signo nature, omnino primo occurrit esssentia divina,ut est esse per se et de se, id est ut est de se et per se existens, quod non competit alicui naturae creatae, quia nulla natura creata habet esse, supple existentie prius naturaliter quam in supposito; ipsa autem essentia secundum Augustinum 7. de Trin. est qua Pater est, et qua Filius est, supple Deus, vel ens perfectum, licet non sit qua Pater est Pater, quia paternitate est Pater, et Deitate est Deus. Sequitur:

(f) Isti igitur essentie abstractissime considerate, etc. non ut aliquid receptivum alicujus perfectionis, cum sit in ultima actualitale, sed ut infinita perfectio potens, etc. Et quomodo dicantur pullulare, infra declarabit dist. 8. quest. ult. dicuntur tamen pullulare ex ea, ex hoc quod est principium simpliciter primum omnis originationis et personae dicuntur pullulare in ea ex hoc quod dicuntur subsistere in essentia divina, et ex ea ex hoc quod est prima entitas, a qua omnis proprietas hypostatica suo modo dicitur habere esse. Sequitur:

(g) Non quasi quedam forme dantes esse sibi, id est, personae non pullulant ab essentia divina ut quedam forme dantes esse sibi, vel quasi quedam supposita, in quibus ipsa essentia divina recipiat esse, cum sit simpliciter ens, scilicet per se existens; sed dicuntur pullulare ab essentia hujusmodi supposita, sive proprietates, ut quibus ipsa essentia dat verum esse existentiae, ut quo formaliter illa supposita sunt, et quo sunt Deus; et ita relatio pullulans, scilicet relatio originis, cum sit per se subsistens, vel quod magis videtur ratio per se subsistendi, ipsa, supple relatio, pullulat non ut forma essentice, sed ut nata esse Deus ipsa Deitate formaliter, non quod relatio originis dicatur Deus formaliter, quia hec est falsa: Paternitas est Deus, ut est predicatio formalis, licet sit vera ut est pre licatio identica, pDersona tamen constituta per hujusmodi relationem erit formaliter Deus. Et sic patet littera.

COMMENTARIUS. (a) Exemplum hujus potest accipi in creaturis, etc. Doctor in ista littera ponit quatuor exempla, quae omnia essent ad pDroppitum si non essent cum mutatione. Et quia primum et tertium sunt cum mutatione, ideo relinquit illa. Tertium tamen est aptius: Primo, quia intendit probare quod eadem essentia divina, virtute productiva existenle in Patre, est in Filio et in Spiritu sancto, et sic tertium exemplum est magis aptum, quia ponit quod si materia cordis, virtute activa ipsius animati, esset sub forma capitis et sub forma pedis, ista duo tota, scilicet compositum ex forma capitis, et ex illa materia cordis, et similiter compositum ex forma pedis, et ex illa materia pedis, essent vere producta. Secundum autem et quartum sunt ad propositum, quia non est ibi mutatio. Quartum tamen est magis ad propositum, quia ponit ipsam animam existentem in corde, virtute productiva ipsius animati posse esse eamdem in capite et in pedibus, ita quod hoc compositum ex materia capitis et ex ipsa ani- ma, et similiter compositum ex materia pedis et ex ipsa anima, essent vere producta, et si caput et pes essent duo supposita per se subsistentia, et non essent partes alicujus totius. Et ultra, si ipsa anima non informaret cor, nec materiam capitis, nec pedis, sed esset ipsa natura in qua ista tria dicerentur subsistere, scilicet cor, caput et pes, exemplum esset omnino ad propositum.

Nam ipsa essentia divina ex semetipsa, et non per productionem, neque per communicationem sui est in Patre, ita quod Pater dicitur subsistere in illa ex semetipsa, et eadem est in Filio et Spiritu sancto per generationem et spirationem, ideo secunda et tertia persona dicuntur productae, et vere subsistere in essentia divina, et hoc per productiones. Et ultra, istae tres personae non dicuntur partes alicujus totius, sed sunt tria supposita penitus incommunicabilia, nec essentia divina est in eis sicut forma informans; nec relationes ille sunt in essentia divina, sicut actus perficientes, vel forme informantes, sed sicut subsistentia in natura in qua vere dicuntur subsistere. Et sic patent ista exempla.

Dubitatur in hoc quod dicit Doctor, scilicet quod nulla natura creata habet esse prius naturaliter quam in supposito. Tum, quia natura creata est naturaliter prior negatione fundata in illa, patet, quia talis negatio presupponit fundamentum cujus est, sed suppositum formaliter in creaturis dicit negationem duplicis communicabilitatis, scilicet ut quo et ut quod, ut supra patuit dist. 2. part. 2. q. 1. sive dicit negationem duplicis dependentiae, scilicet actualis et aptitudinalis, ut patet in 3. dist. 1. quest. 1. et in quodl. q. 19. ergo talis natura habet esse prius naturaliter quam sit in supposito. Tum etiam, quia natura est prior natura singularitate; ergo et supposito. Antecedens patet in 2. d. 3. q. 1. Consequentia patet, quia ratio suppositi presupponit in creaturis rationem singularis. Sed quidquid est prius priore, est prius posteriore; ergo.

Responsio facilis est, quia Doctor sic intelligit, quod in quocumque instanti nature positivo, habet natura verum esse existentiae, et ut sibi derelicta est necessario in aliquo supposito vel saltem in aliquo, ad quod necessario concomitatur ratio suppositi. Si enim natura humana vere existat, tunc existit in proprio singulari, ut patet in 2. d. 3. q. 1. et in illo instanti nature positivo in quo intelligitur vere existere, est actu singularis. Si dicatur, ex quo natura est prior singularitate, accipiendo naturam priorem sua existentia, et similiter singularitatem ut priorem sua existentia, sequitur quod ex quo existentia nature est prior existentie singularitatis, ut exposui super 2. q. 1. d. 3. ergo natura ut existens habet verum esse prius naturaliter quam sit singularis, vel quam sit in supposito. Dico ergo, quod Doctor intelligit, quod natura creata non habet verum esse existentie in ultima actualitate nisi in singulari, quia ut prior singularitate, etiam ut habens verum esse existentie, est contrahibilis per haecceitatem existen tem propria existentia. Sed natura divina ut prius natura supposito, habet verum esse in ultima actualitate, ut supra patuit. Et etiam natura creata non habet esse ultimum actuale et incommunicabile, quod esse nata est habere cum sit divisibilis, nisi actu habeat negationem duplicis communicabilitatis, natura vero divina etiam ut in supposito divino nullo modo actualiter, ut supra patuit.

(b) Contra illud objicitur, quia ter- minus formalis generationis communicatur, etc.

Respondet Doctor quod productio est alicujus termini primi, etc. ut patet in Francisco producto; productio enim Francisci terminatur ad Franciscum ut ad totale productum, in quo natura humana est terminus formalis productionis, et ratio suppositi sive singularitas, est conditio ipsius producti, ut supra declaravi. Sequitur: Ideo contradictio est respectu productionis hec separari. Et ratio, quia generatio terminatur ad compositum vere subsistens, ut patet 7. Metaph. quod de necessitate includit naturam et hecceitatem, sive rationem subsistentie. Sequitur: Licet absolute prioritas esset unius ad alterum, scilicet naturae ad rationem subsistendi, etiam quantum ad separari sine contradictione considerando ipsa absolute, non inquantum per productionem habent esse, id est, licet natura humana ut natura, sit in se prior ratione singularitatis et ratione subsistendi, sic quod nullam istarum includat, ut probat Doctor in 2. dist. 3. In productione tamen, qua compositum producitur, est impossibilis separatio unius ab altero, cum productum utrumque de necessitate includat.

(c) Tunc ad formam argumenti dico, etc. Exemplum: Si Deus crearet nunc naturam Angeli, in Angelo creato natura simplex Angeli esset terminus formalis creationis, et ratio subsistendi esset conditio ipsius producti, et tunc diceremus quod per creationem communicatur Angelo talis natura, et tamen illa natura non presupponit rationem subsistendi cui communicetur, nec e contra, ratio subsistendi praesupponit naturam cui communicetur. Sic in proposito, quando dicimus quod natura divina communicatur, quia ista communicatio non est alicui jam existenti, sicut est in alteratione, ubi forma, secundum quam est alteratio, communicatur alicui subjecto preexistenti. Sed ista communicatio, scilicet essentiae est alicui, ut sit: Ideo nec natura communicatur ante productionem suppositi, etc. prioritate essendi, sive originis, quia in Deo essentia est formaliter infinita, relatio autem non. Ut vero intelligitur communicata producto, non est prior ratione suppositi, nec e contra, cnm productum, ut hujusmodi, eque simul includat utrumque.

COMMENTARIUS. (a) Ad argumenta pro opinionibus. Ad illud Augustini contra Maximinum positum pro opinione Henrici, patet responsio ex declaratis in littera.

Ad primum pro opinione Goffredi. Dicit Doctor quod loquendo de subjecto generationis, tale subjectum transit de privatione ad formam; termini enim generationis naturalis, scilicet a quo'et ad quem, sunt privatio et forma, et ideo generatio naturalis quae includit mutationem, praesupponit aliquid subjective generari quod transit de privatione forme ad ipsam formam. Sed in divinis accipitur generatio, ut tantum est productio, ut supra expositum est dist. 2. part. 2. guest. 3. Et ideo non est ibi aliquid quod dicatur subjectum generationis, quia illud transiret de privatione ad formam, et sic essentia divina diceretur privata vel quasi privata forma, cujus oppositum probatum est supra dist. 2. parte 2. quest. 3. in responsione ad argumenta. In generatione enim divina termini generationis tantum sunt generans et genitum, et non privatio et habitus, sicvt est in generatione naturali, et per consequens non sequitur, quod in generatione divina sit ibi aliquid quasi subjectum. Sed sequitur ex hoc si generatio est univoca, quod aliquid sit commune gignenti et genito, non autem commune ut materia, sed ut forma vel actus in utroque.

Ad secundum patet responsio, quia relatio non est in essentia sicut forma in materia, et per consequens sic non intelligitur manere eadem sub termino generationis et sub generatione; est enim proprietas hypostatica in essentia divina, sicut ratio suppositi in natura, et non sicut actus perficiens, nec forma informans, ut supra expositum est.

Ad tertium negatur ista, quod omni potentiae active correspondeat aliqua potentia passiva; accipiendo passivam, in qua sit potentia activa, sive que est receptiva alicujus producti a tali potentia activa; et quod non omni potentie active correspondeat hoc modo aliqua passiva, patet de potentia creativa. Si vero accipiatur potentia passiva objective, que est potentia producibilis, hoc modo concedit Doctor quod si Pater est fecundus active, Filius erit producibilis.

Ad ultimum, dicit Doctor quod si ignis communicaret suam formam igni genito, ut formalem terminum generationis, substantia ignis non diceretur quasi materia generationis, quia illa haberetur ut terminus formalis, et sic est in proposito in generatione divina. Et sic patet responsio ad argumenta Goffredi; cetera patent.