COMMENTARIUS. In ista questione erravit Abbas Joachim, etc.

(a) Istud secundum in opinione Joachim est hereticum, scilicet quod Pater, Filius et Spiritus sanctus non sunt una res unitate naturae, hoc est dictu, quod non includunt realiter et essentialter unam et eamdem rem; et probat quod tres personae sint simpliciter una res, et accipit ibi rem pro re, que dicitur essentia, sive natura dans verum esse essentiale et perfectissimum esse perfectionale; et non accipit rem pro aliquo incommunicabili, quia hoc modo tres persone non sunt una res, sed tres res, id est, tria incommunicabilia sive tria supposita. Et quod sint una res essentialiter, patet, quia Pater generando Filium communicavit eamdem essentiam Filio, et Pater et Filius spirando Spiritum sanclum, eamdem essentiam communicaverunt Spiritui sancto, et sic sunt una res.

(b) Quantum autem ad primum articulum.

Pro ista igitur opinione Magistri adduci tur talis ratio. Quia omne generans reali- ter distinguitur a genito, ut patet in primo de Trinitate, essentia non distinguitur realiter ab aliquo in divinis, quia propter sui simplicitatem et infinitatem, identificat sibi realiter quidquid dicitur de essentia. Cum ergo non potest habere aliquod realiter distinclum, patet quod ipsa nullo modo generat.

(c) Ad hoc adducuntur rationes magistri iu littera, qtia si essentia referretur ad se distingueretur a se, id est, quod si essentia essel generans et genila, tunc essentia ut generans realiter referretur ad essentiam ut genitam. Sed omne, quod realiter refertur ad aliquid, realiter distinguitur ab illo.

Hic tamen videtur difficultas, quia non sequitur, A realiter refertur ad B, ergo A realiter distinguitur a B. Nam Doctor expresse vult, supra d. 2. p. 2. quest. 3. quod eadem voluntas realiter refertur ad seipsam, patel, quia movet seipsam; modo moventis ad mobile est relatio realis, et tamen non distinguitur realiter. Hoc idem vult d. 3. q. 7. quod idem in actu virtuali et in potentia formali agit in seipsum actione reali; modo agentis ad passum est relatio realis, et tamen non distinguitur realiter a seipso, cum idem sit agens et passum. Hoc idem infra dist. 26. et in 2. d. 2. q. 10. ubi quaerit, an Angelus possit movere se. Ibi expresse vult, quod aliquid idem possit se movere motu reali, et similiter hoc idem vult in d. 25. secundi. Et sic non videtur sequi, A realiter refertur ad B, ergo A distinguitur realiter a B.

Dico, quod licet in locis praeallegatis non sequatur distinctio realis, cum non sit ibi relatio originis, scilicet agentis ad passum, sive moventis ad mobile, est tamen ibi relatio realis respectu alicujus tertii vere producti nali recipi in eodem agente. Et ideo quando idem pro ducit aliquid in seipso, licet realiter distinguatur a producto, non tamen realiter distinguitur a seipso ut receplivo talis producti, et de hoc vide expositionem, quam feci dist. 25. q. unica secundi. Sed in proposito, si essentia generaret, tunc includeret relationem originis terminatam ad genitum in se; illud autem genitum non possel esse nisi essentia, quia qua ratione dicitur generans, eadem ratione diceretur genita, et sic includeret relationem originis ad seipsam; sed relatio originis de necessitate est inter extrema realiter distincta, videlicet originantis et originati.

(d) Tertia ratio est, quia Pater est formaliter eo quo generat, id est, quod est formaliter eo, quod per generationem communical genito. Ista ratio supponit unum, scilicet quod eadem essentia sit in tribus personis formaliter, et quod essentia est id, quo Pater vere est, supple essentialiter et quidditative, non autem id quo Pater est Pater, ut patet per Augustinum, quia Pater paternilate est Pater formaliter, et Pater est supple ens quidditative ipsa essentia. Secundo, supponit quod genitum non est id quo generans est quidditalive sive essentialiter tale ens, patet, quia tunc genitum esset de ratione formali generantis; sequitur ergo per hanc rationem, quod Pater non generat essentiam, quia si essentia esset genita, tunc essentia non esset id, quo Pater esset tale ens quidditative sive essentialiter, quia suum esse essentiale realiter distingueretur a Patre, et hoc est quod intelligit per hanc rationem.

(d) Adducitur etiam alia ratio, quia in creturis forma non generat, nec generatur, quia generatio per se terminatur ad compositum, ut patet 7. Metaph. text. com. 22. sed clarius, text. com. 26. 27. et 32. forma autem non dicitur per se gene- rari. Ait enim sic Aristoteles text. com. 22. "Omnia quae sunt a natura, aut artificio, habent materiam; quodltbet enim habet potentiam ad esse et non esse, et hoc in quolibet est materia, et quod habet naturam, et est generatum habens naturam ut domus, animal, et illud per quod est illa natura, est illud quod dicitur per formam, aut simile forme, et est in alio, homo enim generatur, illa enim quae sunt per naturam secundum hoc generantur". Et ibi vide expositionem Commentatoris, ubi expresse patet quod solum compositum per se generatur. Forma autem, quae habet esse in composito non generatur, et quomodo hoc intelligatur vide Doctorem in 2. dist. 17. et que ibi prolixe notavi; cum ergo essentia divina se habeat quasi forma in persona, ergo ipsa nec generat, nec generatur.

Dicit Doctor quod hoc minus valet in natura quam in creaturis, quia in creaturis forma non dicitur per se generari, quia quod per se generatur, est actu existens el per se existens, et sic sola substantia per se generatur, ut homo et asinus. Cetera enim generabilia magis dicuntur actiones, ut patet per Aristotelem 2. Metaph. text. comm. 22. et ibi Commentator sic ait: Generabilia autem alia, qua sunt in substantiis magis dicuntur acta quam generata: haec ille. Actum autem proprie respicit passum in quo recipitur. Cum ergo forma in creaturis non sit per se ens existens, ideo non per se geheratur; sed essentia divina est perfectissinie ens et actualissimum, et perfectissimum per se existens, etiamsi per impossibile nulla persona esset, adhuc esset perfectissime per se existens summa existentia et actualitate, imo ut sic praeintelligitur omni proprietate hypostatica, ut patet a Doctore in pluribus locis in isto 1. d. 1. et 2. et 7. et 28. et alibi sepe; ergo videtur quod ista ratio non sic concludat de essentia divina, sicut concludit de forma in creaturis.

(e) Tamen confirmatur ratio sic. Ratio stat in hoc, generare est operatio alicujus' generantis realiter distincti a genito; ergo non est operatio essentiae divine tt hec essentia, sive ut hec forma, quia ipsa ut sic, est simpliciter idem realiter et essentialiter tribus personis, et si talis generatio essel proprie operatio essentiae, ut haec de necessitate distingueretur realiter a persona genita, quod est falsum.

Nota tamen quod aliud est dicere generare esse operationem alicujus ut principii formalis productivi, et esse operationem alicujus ut producentis. Primo modo non est alicujus ut realiter disiineti a producto, memoria enim fecunda in divinis est principium quo formale productivumn notitie genitae, ut supra patuit d. 2. p. 2. ergo generatio est operatio memoriae fecunde ut principii quo formalis productivi; et constat, quod ipsa non distinguitur realiter a producto. Secundo modo de necessitale est alicujus ut rea liter distincti, ut patet, quia persona patris est principium quod producens, et realiter distinguitur a producto. Et quomodo generare dicatur operatio alicujus suppositi realiter distincti est difficile salvare, sustinendo quod primum suppositum in divinis constituatur in esse per relationem ad Filium, ut patet infra d. 28. Et tamen talis generatio non praesupponit aliquo modo suppositum generans, cum constituatur in esse suppositali per hujusmodi generationem activam; et ideo hoc tangit bonam difficultalem, quam aliqualiter, supra dist. 1. pertractavi; sed magis clare infra dist. 7. Deo duce pertractabitur, ubi erit materia specialis. Doctor tamen in Quodlib. q. 4. hanc materiat respondendo ad principalia argumen- ta subtilissime et aculissime pertractat, quam bene nota.

COMMENTARIUS. (a) Respondeo. In ista littera nota multa singularia dicta. Primum, quando subjectum est abstractum ultimata abstractione, et preedicatum ex ratione sua non potest praedicare nisi formaliter, non potest propositio esse vera nisi per se primo.

Pro intelligentia hujus est intelligendum, quod hic Doctor loquitur de abstracto ultimata abstractione primo intentionaliter. Sicut dicimus, quod humanitas est ultimale abstracta, et non pro ratione fabricata ab intellectu, sicut dicimus, quod ratio bonitatis non est ralio Deitatis; nec e contra, licet Deitas, que est ultimate abstraclum, vere dicatur bonitas.

Secundum, aliqua sunt predicata, que de sua ratione tantum sunt nata predicari formaliter, sicut omnia adjectiva adjective sumpta, quia omnia talia praedicantur de subjecto per modum formae inhaerentis, sicul generare, generans, spirare, spirans, sapiens, bonus, et hujusmodi. Et dicuntur ista tantum praedicari formaliter propter modum pre licandi, qui modus est suo modo inherentie predicati ad subjectum per modum formae.

Tertium, ultimate abstractum ut sic tantum includit in prae licatione formali illa predicata primi mdi dicendi per se, et sic concedimus quod Deitas est sub- stantia et ens, que ut sic praedicantur, tantum sunt data praedicari formaliter. Si vero praedicalum non est de quidditate illius, et natum sit tantum predicari formaliter, nunquam poterit praedicari de sic ultimate abstractis, quia ultimate abstracta, ut hujusmodi, non possunt terminare dependentiam alicujus forme per modum informantis vel inhaerentis.

Et ex his patet ista propositio: quod de ultimate abstractis nullum praedicatum, quod tantum natum est praedicari formaliter potest verificari, nisi sit natum predicari in primo modo dicendi per se.

Secundum dictum est, quod relatio concretive sumpla tantum nata est praedicari formaliter de fundamento, et si fundamentum esset ultimate abstractum non poterit predicari de illo, nisi in primo modo dicendi per se. Sed essentia divina est ultimate abstracta, et non includit in suo conceptu relationem; ergo nulla relatio potest praedicari formaliter de essentia divina, et quod non includat, probat per Auguslinum 7. de Trin. quam auctoritatem supra exposui dist. 1. quaest. 2.

Tertium dictum est, quod in substantiis, sive simplicibus sive compositis ultima abstractio est abstrahere substantiam a suppositis.

Pro intelligentia hujus, nota quod abstrahere substantiam a supposito proprie est sic considerare ipsam, ut non

sit apta nata praedicari de supposito a quo abstrahilur. Exemplum in natura humana, que dupliciter potest considerari. Uno modo ut est apta nata predicari de supposito, et sic habet rationem concreti, et tunc accipitur pro homine, quia haec est vera: hic homo est homo. Alio modo potest considerari in se praecise, ut non concernit suppositum propriae nature, quod tunc est, considerando ipsam ut nullo modo aptam verificari de supposito, sicut humanitas. Hec est enim falsa de rigore sermonis: hic homo est humanitas.

Si dicatur, nonne hec est vera: haec humanitas est humanitas ? Dico, quod sic; ergo ut abstracta verificatur de supposito propriae nature. Dico, quod verificari sive concernere suppositum proprie nature est ipsum concernere per modum formae inhaerentis quando formaliter praedicatur, quod tunc est, quando accipitur concretive, nec haec humanitas dicitur proprium supposilum naturae, sed bene hic homo.

Et nota, quod istae abstractiones non fiunt in re, sed tantum per intellectum, patet, quia in re idem est penitus homo et humanitas. Addit in ista littera,. quod in substantiis proprie tantum est una abstractio, que est nature ad supposita propria, modo preexposito; natura enim humana, cum non sit apta nala praedicari nisi de supposito proprio, ideo tantum concernit illud.

Si dicatur, quod etiam potest praedicari de supposito alterius nature, ut patet de facto de natura humana assumpla a Verbo; et etiamsi assumeretur a lapide, quod Deus posset facere, ut patet a Doctore in 3. dist. 2. adhuc praedicaretur de lapide, quia hec esset vera, lapis est homo.

Dico primo, quod concernere suppositum est concernere illud per modum formae informantis vel inhaerentis; sed natura humana respectu alterius suppositi non se haberet per modum forme, quia nullum actum daret, nec quovis modo perficeret, ut exposui in 3. dist. 1. et 2.

Dico secundo et magis ad propositum, quod tantum concernit suppositum proprie naturae, vel aliud suppo- situm supplens vcem suppositi proprie naturae; et sic Verbum supplet vicem proprii suppositi naturae humane, ut patet a Doctore in 3. dist. 1. et in Quodlib.. 19.

Addit etiam, quod quando in eadem substantia sunt plures perfectiones realiter idem, tunc possunt fieri due abstractiones, ut quando una perfectio concernit suppositum proprie naturae, et concernit suppositum alterius nature. Exemplum: Intellectivum est volitivum, tunc enim volilivum predicatur de intellectivo, et ut sic concernit aliquod suppositum intellectivi, concernit etiam suppositum proprium. Sicut voluntas concernit hanc voluntatem, ut suppositum proprium, quia haec est vera: hec voluntas est voluntas, prima abstraclio fit ab intellectivo quando volitivum sic consideratur, ut non possit predicari de intellectivo, ut considerando voluntatem in se, tunc haec est falsa: intellectivum est voluntas.

Secunda abstractio fit quando consideratur voluntas, ut non possit predicari de hac voluntate, quae est suppositum propriae naturae, ut accipiendo sic pro quidditate voluntatis, et tunc haec est falsa: hec voluntas est quidditas voluntatis.

Et nota, quod non accipitur hic suppositum simpliciter pro incommunicabili, de quo supra dietum est, sed accipitur suppositum propriae naturae pro omni eo quod potest recipere praedicationem nature in quid; et sic hec albedo dicitur suppositum albedinis, suppositum vero alterius naturae accipitur pro omni eo quod potest recipere predicationem denominative, ut ly denominative distinguitur contra predicationem essentalem; et sic paries dicitur suppositum albedinis, quando praedicatur de illo, ut cum dicimus: paries est albus.

Secundum dictum est ibi: Sed in accidentibus quanto plura possunt concernere, tanlo plures possunt fieri abstractiones.

In ista littera sunt duo consideranda. Primum, quod in accidentibus absolutis possunt fieri saltem due abstractiones. Una a supposito alterius naturae, et alia a supposilo propriae naturae, quia saltem ista duo possunt concernere.

Prima fit a supposito alterius nature, quod fit considerando accidens, ut non possit praedicari de supposito alterius naturae, ut cum considero albedinem in se, nam hec est falsa: paries est albedo.

Secunda fit consideranlo naturam albedinis, ut non sit apla nata praedicari de supposito proprio, puta de hac albedine, ut considerando quidditatem albedinis in se, sive albedineitalem, et tunc hec est falsa: Hec albedo est albedineitas, vel quidditas albedinis.

Secundum est, quod in accidentibus respectivis aliquando possunt fieri tres abstractiones, et plures si plura concernunt. Et exemplum clarum est in littera. Infert ergo Doctor quid sit ultima abstractio, quia est quidditatis absolulissime sumpte ah omni eo quod est quocumque modo extra rationem quidditatis, ut humanitas inquantum humanitas, tantum includit illa que sunt de sua ratione formali et quidditativa, ut exposui in 2. dist. 3.

Et ex his infero, quod ista de rigore sermonis est falsa: Humanilas est animalitas, quia animalitas ut animali-, tas, de nullo formaliter potest praedicari; forte tamen ista est vera: humanitas est animal, quia animal consideratur sub ratione qua est idem humanitati. Ista tamen: humanitas est entitas, est vera predicatione identica, quia entilas, etsi non sit formaliter infinita, est tamen permissive infinila; et erit vera praedicatione formali: humanitas est ens, quia ens in concreto consideratum non est natum predicari, nisi formaliter; et forte ex istis posset ista negari: Hec humanitas est humanitas, quia humanitas in communi ex quo nihil concernit, non est nata predicari, nisi de seipsa; dicere enim humanitatem praedicari de hac humanitate formaliter, est dicere humanitalem ultimate abstractam concernere aliquid, de quo vere praedicetur per modum formae inhaerentis, et ut sic, non consideratur ut ultimate abstracla; nec est vera praedicatione identica, quia humanitas non est formaliter infinita, nec permissive, cum sibi repugnet infinitas.

Ex supra dictis etiam infero, quod de rigore sermonis iste propositiones sunt false: Deitas est bona, est sapiens, est intelligens, est volens, est generans, et hujusmodi, quia ut sic, ullimate abstracla non includit formaliter, nisi tantum predicala essentialia. Nec valet dicere quod sunt verae predicatione identica, quia hujusmodi praedicata tantum sunt nata praedicari formaliter et adjective, et per modum forme inhaerenlis.

Ubi autem est predicatio identica, consideratur perfecta indentitas predicati ad subjectum, ita quod predicatum non consideratur ut aliquid inhaerens, sed consideratur, ut eadem res cum subjecto Sed omnes istae sunt verae: Deitas est paternitas, est generatio activa, est bonitas, est intellectio, est volitio, est sapientia, et hujusmodi; sunt enim verae tantum predicatione identica, quia ut sic, non sunt natae praedicari formaliter de essentia, cum sint ultimate abstracla, nec concernunt aliquid, de quo ut sic verificari possint; quia tamen propter infinitatem essentiae divine considerantur, ut sunt eadem res cum essentia divina, erunt vere per identitatem, sive per predicationem identicam, que praedicatio identica aliquando fit abstracti de abstracto, inquantum utrumque est infinitum, et sic ista: Sapientia est bonitas, est vera tanlum praedicatione identica; ulrumque enim extremum est formaliter infinitum, ut infra palebit dist. 8. quest. penult. Aliquando est identica ratione unius extremi formaliter infiniti, ut in ista: Bonitas est paternitas. Ubi vero considerantur abstracta ultimata abstractione, et unu non est formaliter infinitum, nunquam unum verificatur de altero, nec identice, nec formaliter, unde hec est falsa: Paternitas est fliatio, generatio activa est generatio passiva, et hujusmodi.

Ultimum dictum in ista littera est, quod substantiva possunt dupliciter praedicari in divinis, scilicet formaliter et per identitatem; adjectiva vero si praedicantur, de necessitate formaliter praedicantur. Exemplum de substantivis: Deus est Pater, sive, Paler est Deus. Hec enim est praedicatio formalis, sed hec est identica tanlum: Pater est Deas, vel e contra, accipiendo semper Pater substantive.

Aliqui etiam dicunt, quod sapiens potest accipi substantive, et tunc est praedicalio formalis: Deus est sapiens, et hec identica: Deus est sapientia. Credo tamen, quod hoc non sit proprie dictum, quia sapiens significat formam per modum inhaerentis.

Si dicatur quod erit idem de Patre et paternitate, dico, quod hoc non sequitur in divinis, quia Pater ut Pater, est vere substantivum, cum sit quoddam conslilutum per se ex essentia et paternitale, non sic in creaturis.

Et cum dicitur, quod infra patebit, quod aliqusndo accipitur adjective, dico, quod tunc Pater non accipitur inquan- lum Pater, sed inquantum generans, et si generare sive generans adjective accipiatur, substantive vero accipitur generans pro generatione. .Sequentia clara sunt ex dictis supra.

Nonnulli arguunt contra multa dicta Doctoris, et primo contra illam propositionem, videlicet: Quando subjectum est abstractum ultima abstractione, et pradicatum ex ratione sa non est aptum natum praedicari nisi formaliter, non potest esse propositio vera nisi sit se primo. Hanc propositionem dicit esse falsam dando instantias contra eam, quia ista secundum Scotum est vera: Essentia divina communicatur Filio. Similiter ista: Essentia divina videtur ab intellectu creato. Similiter ista, secundum Scotum, in 1. dist. 1. Essentia divina est objectum fruibile. Et adducit Occham responsionem quorumdam, qui dicunt quod communicari, videri, et hujusmodi dicunt precise relationem rationis super essentiam, et ideo non ponunt aliquid reale in essentia, et propter hoc non sunt predicata distinctiva in essentia. Sed generare est aliquid reale in essentia, et reale predicatum distinctivum illius cui convenit ab alio, et ideo tale praedicatum non potest predicari de essentia ultimate abstracta.

Contra hanc responsionem arguit Occham dicens: Abstractum ultimata abstractione non magis abstrahitur ab ente reali quam ab ente rationis; ergo tale abstractum non magis recipit praedicalionem entis rationis quam entis realis. Confirmatur, quia secundum Avicennam, sicut equinitas, inquantum equinitas, non est una, nec plures, ita nec est in effectu, nec in intellectu, nec universale, nec particulare.

Preterea, supposito quod communicari el videri ab intellectu creato, dicant praecise relationem rationis, tamen inlelligere et velle, esse bonum et esse sapientem, et hujusmodi, dicunt aliquod reale, sicut et generare, et tamen iste sunt verae: Essentia divina intelligit, essentia divina vult, est bona, est sapiens, et hujusmodi.

Preterea haec est vera: Essentia divina creat, essentia divina distinguitur a creatura, et tamen predicata sunt distinctiva, quia necessario inferunt essentiam divinam distingui ab aliquo.

Preterea, ratio sua non concludit, quia hujus deberet assignari ratio quare tale praedicatum reale distinctivum non praedicatur de essentia; et assignat rationem, quia suhjectum est abslractum ultimata abstractione, et praedicatum non est natum predicata nisi formaliter, sed ista causa est communis, sive praedicatum sit distinctivum, sive aliud.

Respondeo ad omnes istas objectiones praemittendo unum, scilicet quod multa conceduntur ex usu loquentium, que tamen de rigore sermonis non sunt vera ut in multis apparet. Et ultra, multa admittuntur propter carentiam exprimendi conceptus, que tamen de rigore sermonis non admittuntur. Dico ergo, quod de ultimate abstracto nihil potest praedicari formaliter, nisi in primo [modo dicendi per se. Et cum dicit: Essentia est communicabilis, et hujusmodi, dico, quod de rigore sermonis ista propositio non admittitur; ista enim est vera, quod Deus sub ratione Deitatis est communicabilis, sive Deus sub ratione Deitatis est principium formale communicandi: non enim Deus, ut est adaequatum quod sive concretum Deitatis, includit rationem incommunicabilis, sive supponit pro aliqua persona, ut supra expositum est dist. 4. quest. 2. Et similiter ista est falsa de rigore sermonis: Essentia videtur, sed haac est vera: Deus sub ratione Deitatis videtur; et breviter omnes consimiles proposiliones de rigore sermonis non admittuntur. Et ideo, judicio meo, non oportet recurrere ad entia rationis, scilicet communicabile, et hujusmodi, quod sit ens rationis, et per consequens praedicabile de essentia, quia concedo cum Occham, quod ista enlia rationis repugnant ultimale abstracto, sicut et generare, id est, quod de voluntale abstractis hujusmodi praedicata non verificantur, sicut nec hoc praedicatum generare.

Est tamen aliqualis differentia inter hujusmodi predicata, quia etsi enlia rationis non verificentur de essentia ultimate abstracta, verificantur tamen de adaequato concreto essentie, ut praescindit ab omni ratione supposilali, ut patet de ista: Deus est communicabilis, Deus videtur, etc. Aliqua vero sunt predicata, que non praedicantur de essentia ultimate abstracta, nec de Deo ut praescindit a suppositis, sive ut non supponit pro aliquo supposito. Et sic hoc modo hec est falsa: Deus generat, Deus spirat, Deus generatur, quia generare, cum importet realem distinctionem generantis ad genitum, tantum supposito competit, et ideo si ista conceditur: Deus generat, vera est, proul ly Deus supponit pro persona Patris. Et sic patet quod hujusmodi praedicata distinctiva non verificantur de essentia, nec de adaequato concreto essentie, quod est Deus, ut non supponit pro aliquo supposito. Si dicatur, ista est vera: Deus creat, ut non supponit pro aliquo supposilo, ut supra patuit dist. 4. quest. 2. et tamen creare est predicalum distinctivum, dico, quod nulla praedicata distinctiva ad intra verificantur de Deo, nisi inquantum supponit pro aliquo sup- posito; predicata vero distinctiva, que important respectum ad extra, possunt verificari de Deo, ut non supponit pro aliquo supposito.

Ad alias instantias dico, quod omnes. istae propositiones de rigore sermonis sunt falsae scilicet: Essentia intelligit, essentia diligit, essentia est bona ef sapiens, et hujusmodi; et quod sint falsae, patet supra, exponendo mentem Doctoris. Et si aliquando conceduntur, hoc non erit de rigore sermonis, sed ex improprie usu loquentium. Et sic patet responsio ad istas instantias, et ad omnes alias, que fieri possunt; et loquendo de abstraclis ultimalae abslractionis, sive in Deo, sive in creaturis, omnes isle negarentur de rigore sermonis: Equinitas inquantum equinitas distinguitur a Deo, eqinitas est creata, equinitas est una, et hujusmodi. Sed bene istae sunt vere: Equus sub ratione equinitalis distinguitur a Deo, est creatus, etc.

Deinde arguit Occham, ubi supra, improbando aliud dictum Doctoris, videlicel, quod in substanliis sit tanlum abstractio a supposilis proprie nature, dando instantiam, quia haec est vera: Filius Dei est homo, et haec est falsa: Filius Dei est humanilas; ergo substantia concernit aliquod suppositum alterius naturae. Item, haec est vera: Haec huanitas est humanilas, quamvis non praedicetur de supposito alterius nature; ergo humanitas non est abstraclum ultimata abstractione, sicut nec albedo a suis singularibus.

Dico, quod ad omnia ista patet responsio ex his, que supra exposui, movendo difficultates circa dicla Doctoris. Et breviter, si recle intueantur, que exposui supra, omnes inslanlie contra Doctorem possunt solvi. Et ex his patet responsio ad argumenta Alphonsi Tole- tani in 1. d. 5. q. unica. Et quia illa argumenta incidunt cum argumentis Occham, ideo non replico illa.

COMMENTARIUS. (a) Ad argumenta in oppositum. Hic Doctor respondet ad argumenta principalia. Et primo ad illa quae sunt realia. Sed in responsione ad primam occurrit dubium, quia non videtur quod propler hoc, quod sapientia est principium operandi, debemus concedere quod sit nata vel quod sit generans, cum ista praedicata semper importent distinctionem realem; et si hoc absolute concederet, haberet concedere, quod memoria fecunda possit generare, quia ipsa est potentia generandi, ut infra dist. 7. et tamen non conceditur.

Dico primo, quod non haberem pro inconvenienti dicere istam propositionem non esse veram de rigore sermonis, scilicet Sapientia est nala.

Dico secundo, quod adeo concedit istam: Sapientia est generans, quia ut est principium summe disposilum generandi, sic concernit aliquod suppositum. Et ideo ratione illius conceditur, quia supposilum sapientiae ut principio formali productivo, sive ut potentia generandi vere generat. Et similiter posset dici de memoria fecunda, que ut est potentia generandi concernit aliquod suppositum cujus dicatur potentia generandi. Sed essentia ut ultimate abstractiva, non dicitur potentia generandi, sicut nec ista dicitur potentia generandi intellectualilas, sive quidditas intellectus, sed bene intellectus potest dici potentia generandi.

Ad secundum responsio clara est in littera.

(b) Ad lertium respondet Doctor, et in responsione ponuntur plura dicta. Primum, quod terminus adequatus produ- ctionis est ipsum productum totale, quia composilum primo generatur, ut patet 7. Metaph. text. com. 22. 26. et 27. id est, quod adaequatus terminus generationis est compositum.

Secundum dictum est, quod in composito genito forma est terminus formalis generationis, loquendo de forma, que est pars compositi, non autem de forma totius. Et est terminus per se formalis generationis, non autem per accidens, quia generatio per se terminatur ad formam que est pars compositi, non autem per accidens, ut patet 2. Physic. text. comm. 14. ubi sic habetur: Et etiam natura, quae dicitur de generatione est via ad naturam, etc. ubi Commentator: Hoc nomen natura, inquit, dicitur de generatione, quae est via ad hoc quod forma iat, id est, quod generatio dicitur naturalis quae est via ad formam, de qua predicatur nalura; ideo sequitur: Ideo forma est dignior; hoc enim nomen transmutari derivatur in rebus naturalibus ab eo ad quod est transmutatio, id est, quod transmutatio dicitur naturalis, quia terminatur ad ens naturale. Et hoc patet per exemplum Commentatoris: Illud, inquit, quod transmutatur de nigredine in albedinem, dicitur albescere, non nigrescere, et similiter dicimus quod illud quod alteratur de frigore in calorem calefieri et non infrigidare. Hec ille.

Dicit ergo Doctor quod forma est per se terminus formalis generationis, quia generatio per se terminatur ad formam, patet, quia generatio dicitur per se naluralis, quia per se est via forme, de qua forma per se predicatur natura, ut patet 2. Physic. text. com. 4. vide ibi textum cum com. Probat etiam, quod sit terminus per se generationis, quia generatio dicitur per se, quia lerminatur ad formam per se; patel, quia si aliquid dicitur per se finis sive terminus generationis, dicitur per se generatio; sed forma est per se finis generationis naturalis, patet, quia forma et finis coincidunt per Philosophum 2. Physic. text. com. 70. quod intelligitur de fine generationis, non autem de fine geniti, ut patet ibi in littera Philosophi, secundum translationem aliam: Et multoties reducuntur tria ad unum. Et ibi Commentator: Accidit enim (inquit) in scientia naturali ut tres cause, scilicet, agens, forma et finis sint unum secundum subjectum, et plura secundum definitionem. Et parum infra: Quoniam homo generatur ex homine, ideo generans et genitum sunt untm secundum formam, et forma generala est finis motus materie ab agente, et sic ista forma erit agens, et finis, et forma; et quia hoc non est verum in rebus, qte non generantur ab equali sibi in specie, neque in finibus rerum generabilium, ideo finis generationis est alia a fine generali. Hec ille. Et sic patet expresse quomodo forma dicitur per se finis generationis naturalis.

Tertium dictum in littera Doctoris est, quod generans habet unam habitudinem ad primum terminum, qui dicitur productus, et aliam habitudinem habet ad formalem terminum, sive ad illud quod est formalis terminus generationis, et in creaturis utraque habitudo est realis, quia utraque habitudo habet terminos realiter distinctos, et est realis dependentia utriusque producti ad ipsum producens. Exemplum: Ignis generat ignem, ignis est principium quod generans, et forma substantialis ignis est ratio formalis generandi, sive est quo ignis generat ut principio formali generandi, et ignis genitus est composilum, quod proprie generatur, et forma ignis geniti est terminus formalis generationis, sive est quo ut principio formali generationis, ignis genitus prin- cipaliter accipit esse; et patet in creaturis, quod tam ignis producens et ignis productus realiter distinguuntur quam forma in igne producente, que est ratio formalis generandi, et forma in igne genito, que est terminus formalis generationis, que etiam realiter dislinguuntur; ideo sicut retatio ignis generantis ad ignem genitum est realis, ila et relatio principii formalis generandi ad terminum formalem generationis erit vere realis. Si tamen eadem forma numero, que est principium formale generandi, communicaretur igni genilo, tunc eadem ut in igne generante diceretur principium formale generandi, et in igne genito tantum diceretur terminus formalis generationis, et sic relatio formae, ut principii productivi ad seipsam, ut terminum formalem productionis esset tantum rationis, quia non esset inter extrema realiter distincta, ut patet. Et quod tantum sit relatio rationis, patet per Aristotelem 5. Metaphys. tet. non habente com. in cap. de eodem, qui textus incipit: Eadem vero dicuntur, etc. ubi vult Aristoteles quod identitas non sit relatio realis, quia non est inler extrema realiter distincta.

Quartum dictum est, quod in divinis relatio generantis ad genitum est vere realis, quia inter extrema realiter distincta; relatio vero communicantis ad communicatum, sive relatio principii formalis generandi ad terminum formalem generationis, est tantum rationis, quia eadem essentia numero ut in Patre, est ratio formalis generandi, et ut in Filio est terminus formalis generationis. Dicerem tamen de rigore sermonis, quod essentia ut ultimale abstracta, non est communicans, nec communicata, sed Paler communicat eam Filio per realem generationem, et in Filio habetur ut terminus formalis generationis, et sic patet responsio ad ista argumenta realia.

COMMENTARIUS. (c) Ad argumenta Logica. Hic doctor respondet ad argumenta Logica, quibus probal, quod essentia generet et generetur, que argumenta ponuntur circa principium quaestionis.

Item, per argumenta Logica. Ad primum respondet dicens, quod essentia non predicatur per se primo de Patre, nec formaliter, ut satis supra patuit, quia ultimate abstractum non potest formaliter predicari de aliquo supposito. Et cum probatur quod non per accidens, patet littera, quia multae sunt praedicationes, quae non sunt per se neque per accidens, accipiendo per accidens pro praedicato accidentali, quod est proprie accidens. Non enim genus per se praedicatur de differentia, nec sic per accidens, quia neutrum neulro accidit, nec ambo tertio. Sed est ibi medium extraneum, sive inferius comprehendens aliud, quod inferius potest dici accidens superiori, id est, extraneum, sed non proprie accidens. Nec enim rationale accidit animali, nec e contra, nec ambo tertio, puta homini, sicut unum accidens accidit alteri vel ambo tertio; rationale ergo se habet ut medium, quia extraneatur animali dicitur sic accidere. Similiter inferius hoc modo accidit superiori. In proposito in divinis non omnia sunt per se eadem, etc.

Ista littera sic intelligitur, quod in divinis non sunt omnia per se eadem, id est, fornaliter; accipitur autem formaliter prout praedicatum inest subjecto, sicut supra exposui, scilicet vel per modum inherentis vel informantis, sed aliquid est idem alicui absoluta indentitate, id est, predicatione identica. Et sic respondet argumento, quando dicit: Praedicatum quod per se praedicatur de subjecto, potest supponere pro eo. Verum est, si praedicatur formaliter, ut Socrales est homo, ly homo supponit pro Socrate, et si Socrates generet, sequitur, ergo homo generat; sed in praedicatione identica non valet, ut hic, Pater est essentia. Nota tamen, quod Pater hic accipitur substantive, scilicet pro paternitate sive pro persona, secus si adjective, ideo essentia non supponit pro Patre.

Et si arguitur: Pater generat, Pater est essentia, ergo essentia generat; patet syllogismus, quia in syllogisno resolulorio oportet extrema conjungi.

Dico, quod si Pater in minori stat adjeclive, est falsa, quia ultimate abstractum non potest predicari identice de adjectivo, sic nec e contra, si vero accipitur substantive, est fallacia figure dictionis, commutando praedicationem identicam in formalem.

(d) Ad secundum respondet Doctor distinguendo istam: Essentia est Pater, quia Pater potest accipi adjective vel substantive; substantive Pater significat personam, que est paternitas, et sic ista est vera: Essentia est Pater, tantum praedicatione identica; adjective vero Pater significat proprietatem denominative, quod est generans vel generare, sicut exponit Magister d. 27. quod est idem Patrem esse et genuisse; et sic negatur ista propositio: Essentia est Pater, quia significat Patrem formaliter predicari de essentia. Et hoc modo accipiendo, sensus est, quod essentia generat vel est generans; Quando igitur arguis de subjecto et passione sensus litterae est: si subjectum passionis praedicatur identice de essentia, et generare ( quod dicitur passio prout est operatio, ut est in subjecto) tantum praedicatur de Patre formaliter, non sequitur quod praedicetur de essentia idenlice; patet, quia adjectivum non praedicatur identice de ultimate abstracto, nec formaliter, quia non primo modo, et hoc est quod dicit Doctor.

(e) Ad tertium antequam det responsionem propriam, adducit responsiones aliorum. Prima responsio est Magistri Alexandri quando dicitur: Essentia est Pater Filii; si Pater accipitur adjective est falsa; si vero substantive est vera, sic quod quando dicimus: Essentia est Pater Filii, accipiendo Patrem adjective est falsa, et consequentia vera, quia cum dicitur: Essentia es Pater Filii, accipitur ly Pater pro generare, ut supra paluit; et sic sequitur, quod essentia general, substanlive vero anlecedens est verut, sed consequentia non valet.

Secunda responsio est Magistri Praepositivi, qui dicit quod ista est simpliciter vera, scilicet: Essentia est Pater Filii; tum quia convertens est vera, scilicet Pater Filii est essenti, ergo et conversa; tum quia ista simpliciter est vera: Essentia est Pater, aut ergo est Pater alicujus, aut nullius; si nullius, ergo non est Pater; si alicujus, ergo non nisi Filii.

(f) Contra Magistrum Alexandrum arguitur sic. Hic Doctor adducit rationem, quam facit Henricus contra Magistrum Alexandrum, quia Henricus dicit quod ly Pater tantum tenetur adjective, quoniam nomina, que imponuntur a potentia activa et passiva (ut sunt Magister, et discipulus) sumuntur tantum in significatione adjectiva. Et sensus hujus littere stat in hoc: Nomina sumpta a potentia activa (ut patet a potentia activa generandi vel a potentia passiva, ut Filius a potentia passiva generandi, et sic de aliis) dicuntur adjectiva, et quanto magis sunt determinata ad aliud, vel magis respectus est determinatus ad aliud, ut dicendo Pater Filii, respectus Patris ad Filium est magis determinatus, cm situ actu ad Filium quam respectus Patris absolute, et sic patet ista littera.

Et quod dicit de respectu mo di infinitivi, quem Grammatici dicunt magis supponere quam alios, quia illi dicunt finitam inclinationem ad suppositum, ille vero infinitam inclinationem ad suppositum. Infinitivus autem et adjectivum in neutro genere potius substantivantur quam in genere masculino vel feminino. Exemplum de infinitivo, sicut amare potest stare pro prima, secunda et terlia persona, ut ame amare, te mare, et Joannem amare. Alii autem modi non sunt ita indeterminati, ut de indicativo patet. Et infinitivum et adjectivum si accipiantur in neulro genere, magis substantivantur quam in masculino vel feminino; nam album magis est indeterminatum, quia potest stare pro ligno albo, pro lapide et hujusmodi quam Franciscus albus. Similiter amare absolute magis est indeterminatum, quia pro prima, secunda et tertia persona, me autem amare stat tantum pro prima persona. Sic in proposito est de Patre absolute sumpto, et de Patre Filii, quia ly Pater Filii habet finitam et expressam habitudinem, non sic autem cum ponitur Pater absolute. Et ideo licet Pater possit teneri substantive dicendo, essentia est Pater, non tamen nisi adjective dicendo: Essentia est Pater Filii, et sic simpliciter ista est falsa: essentia est Pater Filii.

(g) Contra modum ejus dicendi. Hic Doctor improbal positionem Henrici quoad illum modum dicendi. Et improbatio stat in hoc: Si enim animal sit de conceptu essentiali hominis sub quocumque modo concipiatur homo, puta vel sub modo concretivo vel abstractivo, si excludatur ipsum animal, talis modus repugnabit homini; patet, quia modus rei praesupponit ipsamrem,etsi animal excluditur ab homine, homo non erit. Sed in conceptu relativi ex hoc quod conceptus relativus (non ut hoc modo conceptus vel illo, id est, non conceptus adjective vel substantive) necessario includitur correlativum ut terminus ejus, non quod correlativum sit de essentia ejus, sed sic debet intelligi, quod includit essentialiter respectum ad correlativum, et hoc loquendo de definitione quidditativa relativi, que datur per genus et differentiam. Si vero de definitione additamentali loquamur, tunc correlativum sive absolutum correlativi est de conceptu additamentali relativi, ut patet a Doctore in isto primo dist. 30. et per consequens, Pater quomodocumque accipiatur sive adjective sive substantive, semper includit respectum ad correlativum ut ad terminum, et ita nullo modo potest intelligi ut absolutum.

(h) Item, tunc ista esset incongrua. Sensus hujus littere est, quod nunquam adjectivum non substantivatum supponit pro subjecto, id est, quod non habet rationem subjecti, et hoc de rigore sermonis. Et ideo hec erit falsa de rigore sermonis: albus est lignum vel lapis, et haec vera album est lignum vel lapis. Cum ergo per Henricum Pater Filii, tantum habeat rationem adjectivi, et ponitur ut subjectum, hec erit falsa de rigore sermonis: Pater Filii est essentia.

(i) Ideo teneo opinionem Alexandri. Hic Doctor dat propriam responsionem, et concordat cum Magistro Alexandro, et dicit conformiter, ut ibi exposui.

(j) Ad rationes Praepositivi dico, etc.

(j) Ad secundam ejus rationem dico. Et tota responsio stat in hoc: Quando aliquid est primo relativum, ut patet inquantum pater, erit consequentia mutua cum correlativo, ut pater filii pater, ergo filius patris filius; si etiam relatio conveniat formaliter, scilicet vel per informationem vel per inhaerentiam alicui subjecto, ut palernitas Joanni, tunc est mutuitas relalivorum, ut Joannes est pater Francisci; ergo Franciscus est filius Joannis.

In proposito quando dicitur, essentia est pater filii, nec essentia est primo relativum, sed est hoc, quod dico pater filii, nec etiam ipsa paternitas predicatur de essentia formaliter, sed tantum identice, ideo non sequitur, essentia est pater filii identice; ergo filius est filius essentiae, non sequitur, nec identice, nec formaliter, quia cum dico, filius est filius essentiae, necessario sequitur ipsam esse formaliter correlativum filii, id est, quod necessario sequitur ipsam referri ad filium formaliter mediante palernilale; et sic paler predicatur de illa formaliter, quod est falsum, ut supra patuit, et sic arguitur a praedicatione identica ad formalem. Nam in ista: essentia est pater filii, est praedicatio identica, et in ista: ergo ilius est filius essentie, denotatur ex vi sermonis ipsam essentiam esse patrem filii formaliter, et per consequens esse praedicationem formalem, et sic patet ista littera.

Respondet Doctor negando istam: quod genitum inquantum genitum sit aliquid. Et dicit, quod inter contradictoria est medium cum ly inquantum, ut supra expositum est dist. 1. p. 2. q. 1. respondendo ad argumenta principalia; nec enim homo inquantum homo est albus, nec inquantum homo est non albus, et hoc accipiendo ly inquantum reduplicative, quia si homo inquantum homo esset albus, sensus esset, quod homo sit causa praecisa et adequata quare albedo inest homini. Similiter si ista esset vera: homo inquantum homo est non albus, sensus esset, quod homo esset, causa praecisa et adaequata quare albedo non inest homini, et sic albedo simpliciter repugnaret homini. Nec sunt duo contradictoria complexa simul falsa, cum illa non contradicant. Sed ista contradicunt: homo inquantum homo est albus, hom0 on inquantum homo est albus, et ista secunda' est vera, ut patet. Sic in proposito, ista est vera: genitum non inquantu genitu est aliquid, quia ratio gignitionis non est formalis ratio inherentiae predicati, ita scilicet quod ly inquantum dicat rationem formalem geniti, licet genitum in se formaliter sumptum sit per identitatem essentia.