Quaestio 1

¶ Distinctionis Uigesimequinte. ¶ Questio Secunda.

SEcundo quaero utrum voluntas possit aliquid non eunm iudicium rationis

videtur quod non. Appetitus rationalis nichil potest nisi secundum iudicium rationis secus est de appetitu brutali vel irrationali. Si voluntas est appetitus in rati ne vel rationalis. 3 de anima: ergo etc.

¶ Secundo sic. Appetitus qui non est nisi inclinatio sequens formam apprehensam per rationem non potest aliquid nisi secundum iudicium rationis nisi violenter feratur quod est impossibile de voluntate vt patet sicut nec appetitus naturalis nichil potest nisi secundum formam impressam. Sed voluntas est appetitus sequens formam apprehensam per rationem: ergo etc.

¶ Tertio sic. Si appetitus posset aliquid non secundum iudicium rationis vel contra iudicium hoc esset ratione sue libertatis Sed libertatis non est posse aliquid contra rationem immo magis brutalitatis. Unde et deus qui est summe liber et libertate contingentie etiam circa creaturas non potest aliquid nisi secundum iudicium rationis: ergo etc.

¶ Quarto sic: quia secundum Anselmum omnis voluntas habet suum cur In volendo saltem in intellectu et in cognitione et si non in re. Sed si voluntas aliquid posset contra iudicium rationis non haberet suum cur nec in re nec in ratione: ergo etc. Potentia libera peccabilis que

¶ Contra non necessitatur ex iudicio rationis potest aliquid contra iudicium rationis. Sed voluntas creata est talis potentia non necessitata ex iudicio rationis: quia est libera et etiam potentia peccabilis: ergo etc.

¶ In ista questione sic procedam. Primo ponam vnam conclusionem multis communem de questione adducendo motiua ipsius et modum dicendi opinantium et tenentium conclusionem. Secundo dicam aliter et arguam contra illam positionem. Tertio soluam ad motiua eius. Ultimo ad rationes principales.

¶ Quantum ad primum articulum dicitur ab aliquibus. Primo quod voluntas non potest aliquid velle vel nolle actu positiuo aliquo nisi quod est iudicatum a ratioue volendum vel nolendum seu eligendum vel fugiendum. Et hoc est communis conclusio in qua multi conueniunt. Sed de nume ro istorum sunt aliqui dicentes quod voluntas: licet non possit velle vel nolle actu positum aliquid nisi iudica tum a ratione potest non velle aliquid iudicatum a ratione esse volendum vel non nolle aliquid indistinctum esse nolendum. Alii vero tenent quod voluntas non solum non potest velle vel nolle aliquo positiuo nisi illud quod iudicatum est a ratione esse volendum: sed nec potest non velle vel non nolle illud quod ratio iudicat esse volendum vel nolendum et hoc in vniuersali et in particulari stante tali iudicio. Ita quod stante iudicio de hoc volendo vel nolendo. Uoluntas non potest non velle vel non nolle illud quod ratio dictat et iudicat esse volendum.

¶ Et isti omnes consequenter tenent quod non potest esse malicia in voluntate secundum commissionem et actum positiuum volendi vel nolendi nisi prius sit er ror in ratione in iudicando. Aliqui tamen eorum ponunt quod in voluntate potest esse culpa et malicia obmissionis obmittendo aliquem actum non precedente errore in ratione.

¶ Conclusio communis omnibus scilicet quod voluntas non possit / in aliquem actum positiuum nisi secundum quod iudicatum est a ratione et quod quantum ad hoc malicia in voluntate esse non potest sine errore in ratione. Probatur multis modis.

¶ Primo sic. Et est Achilles secundum August. 4 de trini. Inuisa possumus diligere incognita: nequaquam et pari ratione nec odire vel nol le possumus incognita.

¶ Ex hoc sic. Si voluntas posset aliquid nolle vel velle actu positiuo non iudicatum et ostensum a ratione ipsa posset ferri in obiectum non cognitum. Sed hoc est impossibile et falsum et contra Augustinum: ergo etc.

¶ Secundo sic. Uolum tas nichil potest velle nisi presupponendo actum sue regule circa illud vt patet. Sed regula voluntatis / est ratio dictans et iudicans practice hoc volendum vel noendum. ergo voluntas nichil potest velle vel nolle: nisi secundum iudicium rationis.

¶ Tertio sic. Si voluntas posset aliquid velle vel nolle non secundum iudicium rationis conforme nolito vel volito: multo fortius sine quo cumque alio iudicio difformi nolito vel volito. Sed hoc est falsum et impossibile: quia tunc sine omni consilioposset eligere contra rationem electionis quia electioest appetitus preconsiliati: ergo etc.

¶ Quarto sic Uande aliqui duo appetitus equali necessitate presupponunt copulationem obiecti in equali necessitate conformantur in appetendo copulationem obiecti appetiti. Patet: quia si non equali necessitate conformantur non pari necessitate presupponunt. Sed appetitus intellectiuus et voluntas et appetitus sensitiuus pari necessitate presupponunt noticiam sui obiecti: quia vterque est appetitus sequens cognitionem: igitur parinecessitate in appetendo sequuntur iudicium de obiecto. Sed appetitus sensitiuus sic necessario sequitur iudicium rationis sensus quod nichil potest appetere nisi secundum ipsum nec aliquid contra ipsum: ergo similiter nec voluntas contra iudicium rationis. Ad duntur due rationes vel tres.

¶ Prima quia tunc posset stare prudentia in intellectu cum malicia vel opposito virtutis moralis in voluntate. Patet et eceuerso. Sed hoc est falsum et impossibile. 6. ethi. vnde et malicia corruptiua est principii. 3. ethicorum.

¶ Secunda quia secundum philosophum. 3. de anima. Quod est in appetitu electio vel prosequutio et fuga est in intellectu affirmatio vel negatio et ista sunt priora naturaliter et essentialiter in intellectu. Sed ablato priori essentialiter necessario tollitur ipsum prius: ergo etc.

¶ Tertia ratio: quia non potest voluntas ferri in incognitum: igitur oportet quod volitum sit cognitum vel iudicatum. Si ergo voluntas vult oppositum eius quod ludicatum est oportet necessario quod in intellectu sint iudicia contraria.

¶ Quarta et est confirmatio. Aut noticia precedens volitionem est incomplexa et nichil dicit de eligibili vel fugibili nec sufficit ad electionem vel prosequutionem seu fugam. Aut est complexa Puta quod hoc est eligendum vel fugiendum et sic stant duo iudicia contraria necessario quod est impossibile.

¶ Ad primam dico quod non video quin absolutum prudentie possit stare cum malicia in voluntate et similiter absolutum virtutis cum imprudentia: sed tunc neutrum esset virtus perfectione omnimoda virtutis et intrinseca et extrinseca vel concomitatiua.

¶ Ad secundum dico quod non necessario sic ordinantur illa quod quicquid obligitur dictetur eligendum: licet communiter sit ita vel sit hoc necessarium ad hoc ad hoc vt electio sit recta.

¶ Ad tertium dico quod non stant simul duo iudicia contraria. Nec oportet quod volitum sit preiudicatum volendum: sed sufficit quod aliquo modo sit precognitum.

¶ Ad quartum diceretur forte quod sufficit noticia simplex vel etiam iudicium de opposito et sic aliquo modo dat intelligere oppositum eo modo quo dicitur infra. Noticia autem simplex licet nichil dicat de eligibili vel fugibili enunciando: potest tamen vtrumque presentare et voluntas prosequi vel fugere. Ex hoc dicunt isti quod duobus bonis equaliter presentatis voluntati per intellectum dictantem ea esse equalia et equaliter dolenda vel diligenda voluntas non potest se determinare ad preeligendum vnum et dimittendum alterum stante tali iudicio in ratione Primo quia non potest aliquid velle et alteri preeligere nisi dictatum sit a ratione esse preeligendum cum nus oppositum supponitur in questione.

¶ Secundo quia voluntas respectu duorum talium est ex se indeterminata nec potest seipsam per consequens determinare ad alterum secundum auctoritatem commentatoris. 2. phisico. vbi dicit ca. de fortuna quod contingens ad vtrum libet et equaliter indeterminatum non inuenitur in potentiis agentibus per se: sed in passiuis tantum. Et ita vdetur dicere quod potentia indeterminata ad aliquaduoest pure passiua respectu illorum et ita seipsam determinare non potest ad alterum. Actus enim deter minat: et sic potentia passiua est indeterminata. Non autem actiua: sed de ratione sua est determinata. Tertio quia appetitus equaliter se habens ad aliqua duoad neutrum potest determinari stante equalitate illo rum. Sicut Aristoteles ponit exemplum. 3. de celode sitiente et esuriente equaliter qui nec cibum nec potum acciperet: sed staret immobilis inter vtrumque et de terra ipsa quae stat immobilis inter latram celi: sic etiam in proposito. Dicunt etiam isti conformiter quod maiori et minori bono presentatis voluntati per intellectum voluntas non potest eligere minus bonum stante iudicio de maiori bono quod sit eligendum. Tum quia nichil potest voluntas velle nisi secundum iudicium rationis. Tum quia minus bonum ad maius comparatum habet rationem mali. Malum autem non est eligibile vel volibile quare etc.

¶ Tertio dicunt consequenter quod non potest esse malicia culpabilis in voluntate secundum culpam commissionis in actu volendi vel nolendi positiuo nisi precedente errore in ratione: quia voluntas non potest velle aliquid vel nolle nisi iudicatum a ratione et si male vult oportet necessario quod anteceden ter ratio erret et male iudicet et dictet volendum illud quod non est nolendum: sed potius volendum. Quod oporteat ignorantiam et errorem precedere in ratione maliciam in voluntate. Probant primo per auctoritatem Aristotelis. 3. ethi. qui dicit quod omnis malus est gnorans. Secundo per auctoritatem eiusdem. 3. ethi. vbi dicit quod deceptio propter delectationem videtur et non existens bonum bonum videtur. Desiderant ergo de lectabile: quia bonum apparet. Tertio per eundem. 7. ethico. vbi approbare videtur sententiam socratis qui dicit omne malum contingere ex ignorantia. vnde et secundum ipsum pene adhibentur in lege ad correptionem ignorantie et tantum in hoc videtur Aristoteles comsentire quod non contingit agere vel operari praeter opti¬ mum nisi propter ignorantiam. Unde et ista verba dicit ibi et optimum querere circa passionem si propter ignorantiam quis modus ignorantie. Unde non videtur dubitare quin queratur optimum circa passionem propter ignorantiam et errorem: sed querit de modo ignorantie. Hee sunt conclusiones et motiua primorum. Alii vero sunt qui dicunt quod licet voluntas non possit aliquid nolle vel velle nisi secundum iudicium rationis tamen potest aliquid non velle quod iudicatum est a ratione.

¶ Primum probant sicut alii supra secundum videtur eis necessarium: quia si non posset non velle iudicatum a ratione necessario sequeretur rationem. et necessitatem ab ipsa: et sic non esset libera quod est falsum: quare etc. Tertii vero dicunt quod voluntas nec potest velle vel nolle nisi quod est iudicatum a ratione. Nec tali iudicio stante potest non velle ipsum quod est iudicatum a ratione: sed iudicio tali stante oportet ipsam velle illud quod est iudicatum a ratione et non potest pro eodem instanti non velle.

¶ Ratio et motiuum ipsorum est: quia voluntas est pure passiua respectuobiecti presentati. Sed in potestate pure passiui non est non agere presente actiuo sufficienti: ergo voluntas non potest non velle iudicatum a ratione stante tali iudicio perfecto practico et in vniuersali et in parti culari.

¶ Ad hoc etiam adducitur auctoritas Aristotelis. 7. ethicorum vbi dicit sic. Si fuerit opinio vniuersalis rationis et altera particularis cuiusmo di est sensus et in vnum conueniant necesse est conclusum confestim operari et ita voluntas necessario se quitur iudicium rationis ipso stante in vniuersali et in particulari: vt si arguatur sic. Omne dulce est gustandum hoc vinum est dulce: ergo gustandum confestim necessario sequitur gustare nec potest non gustare: sic iudicas stante tali iudicio. hec de primo articulo

¶ Contra ista arguo. Et primo contra conclusionem generalem et ea que sequuntur ex ipsa probando quod voluntas potest aliquid vel le vel nolle actu positiuo quod non est iudicatum a ratione esse nolendum vel volendum: licet aliquo modo sit apprehensum vel cognitum. Et arguo primo sic. Depeccato luciferi planum est quod fuit peccatum commissio nis in aliquo actu positiuo quo aliquid voluit inor dinate vel quia volitum non fuit conueniens vel quia modus habendi quem appetiit lucifer non fuit conueniens.

¶ Tunc arguo. Quero vtrum ratio vel intellectus suus iudicauit sibi illud esse et eo modo quo ippetiit aut non. Si non habeo propositum quod voluntas potest eligere aliquid vel velle quod non est iudicatum a ratione esse volendum vel eligendum vel non eo modo quo dictatum et iudicatum a ratioue. Si sic ergo ratio sua et intellectus suus ante peccatum errauit. Sed hoc est impossibile et falsum: quia secundum Augustinum error est approbare falsa pro veris est pena peccati damnati.

¶ Tertio de libero arbitrio. pena autem non precessit peccatum: ergo etc. Dicitur ad istud argumentum quod angelus peccauit ex negligentia vel inaduertentia seu inconsideratione quadam et praeterea quod modus peccandi angeli non est nobis euidens nec aliquis ad plenum determinat ipsum et solum modo peccatum angeli ex fide tenetur.

¶ Dico quod ex istis dictis habeo propositum scilicet ex primo dicto quod scilicet ex negligentia vel inconsideratione peccauit: ergo elegit aliquid vel voluit non iudicatum vel consiliatum a ratione quod est contra te.

¶ Similiter sicut argutum fuit supra in illa questione de peccato angeli. Aut illanegligentia vel inconsideratio fuit inuincibilis: et tunc faciendo secundum ipsam non peccauit. Aut fuit crassa vel fupina et imputabilis: et tunc necessario ipsam precetsit malicia et aliquod peccatum in voluntate: et tunc angelus peccauit ante primum peccatum quod est falsum

¶ Preterea secundum dictum est falsum: satis enim expresse determinauerunt sancti de pcto primi angeli quod non fuit ex errore vel ex negligentia: sed ex mala voluntate propria sicut expresse dicit Anselmus de casu dyaboli in fine sicut allegatum est in precedenti questione. Et Augustinus dicit de hoc in tertio de libero arbitrio de modo peccandi dyaboli et aliorum peccantium dicens quod voluntas est prima causa peccandi necesse est cui recte peccatum imputetur nisi voluntati. Tamen bene puto quod nunquam aliquis sanctus posuit talem modum peccati in angelo qua lem iste ponit. Preterea quod dicitur ex fide tenetur peccatum angeli dico quod propter hoc non minus est istud verum nec minus certum: immo magis verum vel sal tem magis certum quam si omnes philosophi dixissent. Unde parum videntur curare de fide et de his que tenemus per fidem.

¶ Secunda ratio principalis est ista. Illa positio est falsa et impossibilis quae negat peccatum commissionis in actu volendi vel nolendi contra propriam conscientiam. Sed ista positio hoc negat: quia si illa positio est vera nullus peccat contra propriam conscientiam volendo aliquid vel nolendo quia peccare contra conscientiam est velle vel nolle contra dictamen actuale proprie conscientie et rationis practice stante tali dictamine alioquin non peccat contra conscientiam: ergo etc.

¶ Tertia ratio est ista Si voluntas non potest aliquid nolle vel velle nisi quod dictatum est a ratione esse. Quero quomodo potest auertere intellectum a consideratione alicuius obiecti ad considerationem alterius planum est quod hoc non potest nisi volendo: quia nichil mouet extra se nisi volendo. Tunc quero vtrum auertere sibi sit dictatum a ratione vel non. Si non est sibi dictatum a ratione vel iudicatum: tunc potest velle aliquid non iudicatum prius a ratione et pari ratione contra illud quod est iudicatum a ratione si sit sibi iudicatum aronne: tunc cum prius iudicium stet vsque ad auersionem et conuersionem si mul in intellectum stabunt duo iudicia quorum vnum erit iudicium aliquod de aliquo obiecto et aliud iudicium eritde auersione a tali iudicio et conuersione ad aliud quod non videtur esse verum.

¶ Et confirmatur quia ab intellectione prioris obiecti potest auertere voluntas intellectum et conuertere ad noticiam huius auersionis vel conuersionis et per consequens prima et secunda non stant simul. Et sequitur quod voluntas habeat velle respectu non cogniti et videtur posse confirmari quia ad actionem sufficit actiuum et passiuum approximata vel presentia et ista presentia potest esse obiecti ad potentiam realem vel per identitatem que non est minor quam per intellectionem: ergo vel non oportet quod ob iectum sit precognitum vel saltem non oportet quod ed modo per omnia sit precognitum sicut est volitum etiam. ex parte obiecti: ergo etc.

¶ Quarta ratio est ista. Si voluntas non potest aliquid velle vel nolle quod non est ludicatum a ratione. Sequitur quod deus de necessitate absoluta produxit mundum et meliori modo quo potuit vel quod ipse peccauit vel peccare potuit. Sed vtrumque est simpliciter falsum: et contra fidem: ergo etc. Probatio consequentie: quia secundum illam positionem deus non potuit determinate velle producere mundum nisi prius dictasset suus intellectus determinate mundum fore et eligendum mundum producere. Cum ergo intellectus quicquid dictat ante actum voluntatis circa illud idem obiectum mera necessitate naturali dictet et iudicet sequitur quod intellectus diuinus mera naturali necessitate dictauit voluntati mundum producendum et pari ratione ex necessitate obiecti meliori modo quo potuit produci: et tunc cum voluntas diuina non possit discordare a determinatoludicio sue rationis vel intellectus sui alioquin esset peccabilis: sequitur quod deus necessitate absoluta et eadem necessitate qua est impeccabilis determinauit mundum producendum et meliori modo quo potuit produci vel si non determinauit peccauit peccato omissionis: propter difformitatem voluntatis ad intellectum. Hoc autem est falsum: ergo etc. ergo illapropositio vel positio est falsa. Hoc probo secundo perauctoritates sanctorum: et per articulos Parisien. et postea per auctoritates Aristotelis.

¶ Primaauctoritas est Augustini superius allegata in illa questione vtrum angelus potuit peccare II. super Genesim ca. vlti. vbi dicit de Salomone quod non est credendum quod ipse ignoraret simulachra illa non esse adoranda: sed amore mulierum tractus faciebat quod sciebat non esse faciendum. Idem dicit. 14. de ciui. c. 4I. tamen oppositum videtur dicere. 17. lib. c. 8. Dicit enim ibi quod fuit seductus igitur volebat facere contra rium eius quod dictatum erat sibi per rationem et quod ipse sciebat in actu.

¶ Ad hoc est auctoritas Bernardi de libero arbitrio quod voluntas licet non sine ratione: tamen contra rationem potest eligere minus bonum Nec valet quod dicitur quod hoc est verum cessante iudicio priori et adueniente alio. Primo quia hoc nichil est dictu quia de hoc nullus dubitat. Secundo quia hoc est plane contra intentionem sancti: quia tunc non esset contra rationem si cessante priori iudicio de maiori bono eligendo et adueniente alio minori bono voluntas: tunc eligeret illud: quare etc.

¶ Ad hoc est auctoritas Richardi. 8 de trini. ca. 5. Testis est ille lucifer quod potest esse multiplex potentia et multiformis sapientia vbi nulla manent bonitatis vestigiam et econtra nulla bonitas esse poterit vbi potentia et sapientia defuerit et intelligit per bonitatem bonam voluntatem. Patet ergo quod lucifer habuit sapientiam et errorem et hoc non habuit bonam voluntatem: immo malam.

¶ Ad hoc est articulus parisien. expresse qui dicit sic. Articulus secundus de voluntate vel libero arbitrio. Quod voluntas manente passione et scientia in particulari et in actu non potest agere contra eam. Error supple. Et planum est quod illud agere velle quoddam est: ergo voluntas potest velle aliquid contra iudicium rationis stans in particulari et in actu. Nec potest exponi articulus quod voluntas potest agere contrarium contrario adueniente iudicio et cessante.

¶ Primo quia hoc est directe contra articulum qui ponit stare iudicium et in particulari. Preterea etiam quia fatuum fuisset de hoc fecisse articulum: quia nullum est de hoc dubium nec aliquis vnquam diceret contrarium huius expositionis. Preterea non soluitur ad articulum etiam nec ad ver ba sicut nec ad mentem. Dicit enim articulus quod scientia manente recte in vniuersali et in particulari etc. Tunc igitur quero a te quando aduenit iudicium erroneum vel ex passione vel aliunde non curo secundum quod voluntas potest eligere oppositum eius quod prius iudicatum est et non alias secundum te. Aut manet primum iudicium rectum cum illo erroneo aut non. Si manet tunc stant simul duo iudicia contraria de eodem et intellectus simul ast verus et falsus rectus et erroneus simul iudicat aliquid esse faciendum et non esse faciendum: et cum voluntas necessario sequatur iudicium et determinatio nem rationis sicut dicis sequitur quod simul velit opposita simul velit et non velit quod est contradictio plana vel nichil potest velle contra te. Si non manet primum iudicium cum secundo adueniente contra articulum est qui dicit quod stante et manente scientia recta in vniuersali et particulari et planum est quod intelligit in actu: quia de statu habituali non est dubium potest voluntas in oppositum. Et si dicatur vltra quod stant simul duo iudicia sed non opposita: quia non sunt iudicia omnino et simpliciter determinata omnibus pensatis: sed secundum quid ex diuersis causis vt quod fornicandum est: quia delectabile et non fornicandum est: quia contra legem dei et ista possunt simul starequia non sunt iudicia simpliciter et omnibus pensatis deliberata et determinata.

¶ Contra. aut iudicia vera sunt equalia et efficacia equaliter: et tunc neutrum eorum potest voluntos vel necessario vtrumque quia secundum te est pure passiua. Aut sunt inequalia: et tunc voluntas necessario sequitur alterum scilicet illud quod precellit. Aut ergo precellit primum iudicium scilicet quod non est fornicandum: quia contra legem dei et sic voluntas sequitur necessario contra articulum. Aut aliud precellit et illud necessario voluntas sequitur per te igitur non erit dare casum in quo voluntas possit sequi rectum iudicium et non necessario sequatur ipsum quod est contra articulum semper. Et praeter hoc cum iudicio deliberato simpliciter et firmiter de aliquo agibili stat iudicium secundum quid de opposito scilicet ex aliqua causa: licet non simpliciter. igitur non potest adhuc velle voluntas oppositum: quia habet obie ctum presens cognitum et non est impedita nec oportet quod oppositum iudicetur simpliciter esse faciendum vel eligendum: sed sufficit quod sit cognitum vel secundum quid iudicatum sicut patet de quocumque alio obiecto: quareetc.

¶ Ad hoc sunt auctoritates Aristotelis. Prima est. 3. ethicorum vbi dicit. Uidetur autem non eligere optima et opinari: sed opinari quidem melius propter maliciam autem eligere que non oportet: ergo secundum ipsum electio potest esse contraria opinioni et iudicio rationis. Nec oportet quod maliciam in voluntate praecedat error in ratione.

¶ Secunda est. 7. ethico. vbi dat differetiam inter incontinentem et intemperatum et dicit quod intemperatus eligibiliter errans operatur malum habens principium corruptum. Incontinens vero eligibili ter vincitur a passionibus nec habet in se corruptum Et in eodem. 7. dicit quod incontinens sequitur delectationes non persuasus id est non errans nec deceptus. Sed intemperatus sequitur eas persuasus. Sed si voluntas non posset velle contrarium eius quod dictatum est a ratione: ita quod necessario precederet error in ratione maliciam in voluntate in actu positiuo omnia essent falsa quecumque dicit de incontinente. Ita enim habet principium vel rationem corruptam sicut intempera tus et ita esset persuasum vni sicut alteri quod est falsum.

¶ Preterea. 3. ethic. est auctoritas expressa. Si autem non ignorans operetur quis ex quibus eriiniustus volens vtique iniustus erit. Non quod non ignorans operatur iniuste vel ex quibus iniustus est. Pre¬ terea. 7. ethi. vbi repellit opinionem Socratis quidicebat quod omne peccatum contingit in moribus propter ignorantiam. Patet hoc dicit enim ibi Aristoteles sic Ille sermo socratis quo dicit. Nullum estimantem esse aliquid optimum operari preter optimum. Sed si aliquis operetur preter optimum hoc est propter ignorantiam dubitat in his que manifeste apparent. Uide mus enim habentem estimationem mali non abstinentem ab illo: sed sequitur passiones et est auctoritas expressa. Et in eodem. 7. ca. 2. remanens dubium confirmat istud Aristoteles. Posset enim aliquis dicere quod aliquis estimans optimum potest operari praeter illud optimum: dum tamen estimatio sit debilis puta si sit opinio tantum. Sed si sit estimatio certa sicut scientia hoc non contingit.

¶ Contra hoc dicit Aristoteles quod opinio potest esse firma sicut scientia. Quidam enim non dubitant plus de eis que operantur quam de eis qua sciunt Sed scientia demonstratiua non cogeret: nisi quia remouet omne dubium et determinaret ad alteram partem. Cum ergo et hoc possit facere opinio: quia firmiter aliquando facit adherere sicut scientia: ita cogeret opinio optimi ad sequendum optimum sicut scientia optimi: ergo secundum Aristotelem siue opinetur aliquis siue sciat aliquid esse optimum tamen potest operari preter optimum et contra opinionem vel scientiam optimi¬

¶ Sic igitur dico quod voluntas potest velle vel nol le contra dictamen et iudicium rationis.

¶ Ex quo concludo contra secundum dictum eorum quod duobus presentatis equalibus bonis et equaliter per omnia. Dico quod voluntas potest se determinare ad alterum volendum non volendo aliud stante omnino eodem iudicio de equalitate omnimoda eligendorum: et similiter de maiori et minori bono quod potest eligere minus bonum contra iudicium et dictamen rationis et potest se ad hoc determinare libere. Patet. Tum quia voluntas in sua libertate hoc habet quod virtualiter per modum cause equiuoce talem determinationem contineat. Non enim repugnat effectui distinctionis formalis contineri in aliqua causa equiuoca: et per consequens formaliter indeterminata quantum est ex se ad tale distinctionem vel actum determinatum. Tum quia voluntas potest se determinare ad minus bonum si cut voluntas diuina determinauit se ad minus bonum vniuersum quam potuisset et non fuisset ex ratione determinata sicut probatum est supra: ergo similiter et ad equale bonum alteri non volendo alterum. Tum quia in quolibet illorum non obstante iudicio rationis reperitur ratio obiecti ipsius voluntatis siue in minori siue in equali et vtrumque est apprehensum licet ratio iudicet vnum preeligendum vel neutrum: ergo circa illud potest voluntas determinate habere actum suum dato quod non circa aliud: quare etc.

¶ Ad hoc est auctoritas expressa de bonis equalibus et equaliter presentatis. Puta de duabus pulchritudinibus est est allegata cum aliis in secundo articulo questionis pocedentis. Et est August. 12. de ciuita. dei. Similiter de minori bono est auctoritas Bernardi supra adlucta in isto articulo. 3. de libero arbitrio: quare etc.

¶ Ex quo concludo cum omnibus precedentibus tertium dictum est falsum scilicet quod non possit esse malicia peccati commissionis in voluntate nisi precedente errore in ratione et contra hoc satis est argutum.

¶ Eo tra illos qui cum prioribus ponunt quod voluntas non possit velle vel nolle aliquid nisi iudicatum a rationeesse volendum vel nolendum. Ponunt tamen quod voluntas potest non velle illud quod est iudicatum a ratione.

¶ Quantum ad primum menbrum satis est contra eos argutum. Quantum vero ad secundum menbrum quia in ipso dicunt verum nolo ad guere tamen videtur alicui quod ex isto dicto secundo habent concedere oppositum primi dicti. Nam sicut stante primo iudicio voluntas potest non velle illud quod dictatum est. Ita potest reflecti super illud non velle actu positiuo volendo se non velle illud. Sed hoc posito necessario habetur quod voluntas potest aliquid velle quod non est a ratione vel per rationem iudicatum esse volendum. Nam impossibile videtur quod simul in tellectus iudicet aliquid esse volendum et cum hoc iu dicet volendum non velle: quia simul iudicaret duo contradictoria de eodem quod est impossibile. Ideo dico quod non solum voluntas potest contra rationis iudicium non velle: sed etiam velle vel nolle actu positi uo. Et puto quod ipsimet hoc frequantur expperimur. Frequaentur enim dicunt multi se scire non fiendum malum. Et tamen se velle facere malum. Similiter se scire bonum fiendum et tamen nolle facere bonum.

¶ Contra tertios quidicunt quod sic voluntas sequitur rationem vt nec possit velle vel nolle nisi quod dictatum est a ratione et iudicatum. Sed nec etiam. potest non velle illud quod iudicatum est a ratione stat te iudicio tali: sed oportet eam velle. Dico primo quod motiuum eorum nullum est: quia sicut ostensum est supra voluntas non est pure passiua sicut satis est ostem sum. Tunc enim totus processus in humanis actibus esset naturalis et necessarius et nullo modo liber.

¶ Secundo quia ista positio tollit peccatum non so lum commissionis sed etiam omissionis contra propriam conscientiam: quia sicut dicit voluntas non potest omit tere illud quod dictatum est a recta ratione faciendum stante dictamine et ita non potest peccare contra propriam conscientiam: quia nisi stet dictamen non est peccatum contra dictamen conscientie.

¶ Tertio quia contra istam opinionem sunt omnes auctoritates adducte supra ad probandum quod voluntas potest velleet nolle contra iudicium rationis: et ita bene potest non velle aliquid et omnem actum suum suspendere.

¶ Quarto contra istam opinionem Godefridi sunt tres articli Parisien. excommunicati et expressi sicut possunt esse.

¶ Primus articulus est talis. Quod si ratio est recta et voluntas recta error: quia est contra glosam Augustini super illud psal. Concupiuit anima mea desiderare etc. Dicit enim Augustinus ibidem sic non dicit desiderauit: sed dicit concupiuit desiderare. Uidemus enim nisi nunquam ratione quam vtiles sunt iustificationes dei id est opera iusticie: sed infirmitate impediti aliquando non desideramus. Preuolat intellectus sequitur tardus aut nullus effectus scimus bonum nec delectat agere et cupimus vt dele ctet. ergo secundum Augustinum ibidem intellectum dictante quod iustificationes dei sunt bone et desideram de hoc non obstante voluntas potest non desiderare.

¶ Alius articulus est talis quod voluntate existentein tali dispositione in qua nata est moueri et mouente sic disposito quod natum sit mouere impossibile est voluntatem non velle error. Et planum est quod hoc est stante iudicio rationis et in vniuersali et in particulari

¶ Tertius articulus est decimus quintus de voluntate qui dicit sic quod voluntas necessario sequitur quod firmiter creditum est a ratione et quod non potest abstinere ab eo quod ratio dictat et quod hec necessitas non est coa¬ ctionis sed voluntatis error.

¶ Isti sunt articuli expressi contra istam positionem: licet sint multi alii arti culi adhuc tres vel quattuor. Rspendetur tamen ab aliquibus so quacibus illius doctoris quod voluntas non de necessitate vult illud quod iudicatum est a ratione: sed potest ipsum non velle pro alio instanti pro quo non durat tale iudicium.

¶ Ista responsio est nulla: quia pari ratione posset dici quod supposita generali influentia dei si supra approximetur igni necessario comburetur quod hoc est error quia pro alio instanti vel tempue in quo non approxinaretur posset non comburi. Similiter etiam quia fatuum fuisset de hoc fecisse articulum de quo nullus dubitat nec vnquam cecidit oppositum eius in mentem hominis quantumcunque infidelis vel heretici vel saraceni.

¶ Quis enim vnquam dicit quod voluntas illud quod vult pro vno instanti vult necessario pro omni instan ti. Et ideo dicit ille doctor principalis. Godefridum quod non potest videre quod articuli sint veri et quod episcopus parrhisiensis peccat non reuocando illos articulos. Et ita oportet quod homines contenciosi dicant qui nolunt nisi propositio sensui et propositio capiti ad herere. Nam secundum Magistrum sententiarum in prologo Inter veri assertionem et placiti defensio nem pertinax pugna est dum se veritas tenet et se voluntas errore tuetur. Sed non propter dictum suum articuli sunt minus veri quia nesciunt ad eos respondere dicendo consequenter ad sua dicta falsa et ad suam positionem simpliciter excommunicatam sicut patet per articulos. Hec de secundo articulo.

¶ Quantum ad tertium articulum oportet respondere ad motiua aliorum. Ad primum dico quod licet voluntas non possit velle vel nolle aliquid simpliciter incognitum naturaliter loquendo. Tamen dico quod potest velle vel nolle aliquid quod non est iudicatum a ratione esse volendum velnolendum contra iudicium practicum rationis stante tali iudicio. Ita quod sufficit obiectum aliquo modo presentari et aliquando solum in vniuersali aliquando so lum in simplici intelligentia non composita qua dicatur hoc esse eligendum vel fugiendum sicut per simplicem actum intelligitur bonum et aliquando eodem actu malum sibi oppositum sicut priuatio per habitum. Aliquando sub distinctione ad suum opposi tum hoc est eligendum vel illud. Aliquando sub negatione ad suum oppositum: hoc est eligendum et volendum et non illud.

¶ Dico quod voluntas potest velle illud quod est iudicatum non volendum vel fugiendum et nole illud quod est iudicatum esse volendum tamen cognitum aliquo modo et apprehensum sufficit: ergo obiectum presentari quoquo modo sed non sic quod iudicetur a ratione esse volendum vel nolendum.

¶ Et quod ista sufficiant patet: quia in appetitu sensitiuo qui non minus de pendet a cognitione sensitiua obiecti sufficit quod obie ctum presentetur per copulationem talem secundum propriam rationem talis qualitatis sensibilis. Nec oportet quod dictetur esse bonum vel malum: sed absolute sufficit quod sic presentetur ad hoc: vt appetitus sensitiuus tendat in illud vel refugiat. Non enim noticia sensitiua apprehendit illas intentiones frequenter quas imaginatiua apprehendit et appetitus sensitiuus prosequitur vel refugit: ergo similiter in voluntate respectu intellectus apprehendit istas intentiones prosequendum vel fugiendum. Gustus enim non presentat dulce subista intentione quod sit prosequendum vel fugiendum: sed tantum dulce presentat. ita dico in proposito sufficit quod obiectum absolute presentetur nec oportet quod subratione eligendi vel fugiendi: et ita non est voluntas sine obiecto vel operatur.

¶ Preterea possum velle scientiam Geometrie in particulari et planum est quod iptellectus meus non presentat michi scientiam geome trie in particulari. Tunc enim scirem eam. Similite etiam exemplum August. 10. de trini. quod ad volitionem alicuius sufficit noticia eius in vniuersali quantumcumque non nouerit in particulari tamen appetit in particulari. Sicut si dicatur alicui nescienti litteras quandam esse doctrinam qua quisque valeat quantumcumque longe ab senti verba mittere manu facta in silentio que verba rursus ille cui mittuntur non auribus: sed oculis colligit statim talis concupiscit litteras discere et in particulari et tamen non nouit litteras in particulari: sed tantum in communi. Unde dico quod licet volitus vel nolitum oporteat aliquomodo esse nolitum non amen sic quod sit iudicatum a ratione esse fugiendum velprosequendum: nec in particulari dato quod sit nolitum vel volitum in particulari.

¶ Ad tertium per idem dico bene quod voluntas presupponit aliquem actum intel lectus circa obiectum sed non talem qualem tu dicis Uel dic quod verum est de voluntate inquantum est recte eligens quia oportet eam sue regule conformari vt sit recta sed non concludit de voluntate absolute quia possit in oppositum eius quod dictatum est per rationem

¶ Ad tertium dico quod voluntas potest aliquid vel le vel nolle sine omni consilio rationis dictatiuo quandiam hoc est volendum vel nolendum immo contra ometale consilium dato quod insit. Uando dicis quod non quia electio est appetitus preconsiliati.

¶ Dico quod non ita describitur electio sed appetitus intellectiuus describitur.

¶ Et dico quod bene est intellectiuus pro tan to quia praesupponit aliquem actum circa obiectum in ratione saltem simplicis intelligentie secundum rationem propriam sed non talis actus iudicatiuus hoc esse volendum vel eligendum. Bene tamen verum est ad hoc quod electio sit recta et proprie vocata electio est appetitus preconsiliati sed hoc non impedit propositum.

¶ Ad quartum patet de appetitu sensitiuo et intellectiuo quod licet vterque presupponat in suo actu aliquam noticiam de obiectonon tamen oportet quod sic omnino obiectum cognoscatur si cut appetitur et dato quod oporteret hoc de appetitusensitiuo non tamen oportet de voluntate ratione liber tatis ingenite quam non habet appetitus sensitiuus

¶ Ad primum de equalibus bonis patet quod non oportet quod ratio dictet alterum preeligendum. Sed voluntas stante iudicio quod equaliter sint eligenda potest vnum eligere et non aliud.

¶ Ad secundum dico quod voluntas non est pure passiua respectu eorum: immo est actiua habens in seipsa virtualiter suam determinationead quodcumque sibi placuerit.

¶ Ad propositionem comentatoris quod contingens ad vtrumlibet vel indifferentia non inuenitur nisi in potentiis passiuis.

¶ Dico quod si intelligit de mere passiuis falsum dicit. De actiuis vero quod in ipsis non inuenitur contingens ad vtrum libet. Dico quod non dicit verum nisi forte intelligat dipotentiis naturalibus que sunt determinate ad vnum Sed in potentia actiua et passiua libera dico quod est indifferentia formalis et determinatio virtualis sicut etiam oportet dicere commentatorem et dicit de voluntate quod habet determinare intellectum et planum est quod non minus habet determinare seipsam.

¶ Ad tertium dico quod appetitus liber quicquid sit de sensiti¬ uo et naturali non trahitur nec necessitatur ab apbetibili nec determinatur et ideo stante equalitate duorum appetibilium. Dico quod potest in alterum dimittendo aliud quicquid sit de appetitu sensitiuo vel naturali de quibus ponuntur exempla Aristotelis.

¶ Ad primum de minori bono patet quod falsum est cum nichil possit voluntas eligere nisi secundum iudicium rationis. Ad secundum dico quod minus bonum quantumcumque maiori bono comparatum habet rationem boni per se loquendo quia illa inter que fit comparatio participant et conmunicant in forma. Uerum est tamen quod per accidens habet negationem maioris boni annexam et sic etiam aliquo modo rationem mali et hoc etiam habet dato quod per intellectum non comparetur maiori bono. Et isto modo omnia pariter sunt aliquo modo mala habet: ergo per se rationem boni: licet sit minus bonum et ita potest eligi non obstante quod malum per se non possit eligi vel appeti.

¶ Ad primum pro quarto dicto de ignorantia que necessario precedit culpam commissionis. Dico quod assumit falsum quod voluntas nichil possit velle vel nolle nisi secundum iudicium rationis.

¶ Ad primam auctoritatem quod omnis malus est ignorans. Dico quod non video quod oporteat ipsum esse ignorantem vere et realiter: sed tantum interpretatiue: quia agit quasi ignorans. Unde non puto quod dyabolus siue ante pectantum siue post sit ignorans de peccato suo.

¶ Aliter dicitur quod Aristoteles verum dicit de hominibus: sed nesciens quid diceret quod omnes homines descendentes ab Adam sunt percussi ignorantia quam incurrit homo propter primum peccatum. Sed hoc non facit ad propositum. Potest enim hoc posito stare recte iudicium de aliquo et cum hoc voluntas eligere oppositum Aliter dicitur quod non oportet ignorantiam precede re sed bene concomitatur vel sequitur peccatum sicut videtur innuere scriptura in Daniele. Concupiscentia decepit cor tuum ita quod concupiscentia fuit prior et similiter. Excecauit enim eos malicia eorum. Aliter dicitur quod omnis peccans est ignorans: non formaliter sed interpretatiue agendo ac si esset ignorans.

¶ Ad secundum dico quod Aristoteles dicit quod propter delectationem est deceptio. Sed illa deceptio non precedit actum malum: sed sequitur vel concomitatur et patet per ipsum quod non precedit in incontinente: quia agit malum non persuasus.

¶ Ad tertium non consentit cum Socrate: immo ab eo plane dissentit. Bene tamen querit si est optimum querere propter ignorantiam quis est modus ignorantie dubitatiue inquirendo. And scilicet sit ignorantia precedens vel consequens: vel dici potest quod hoc dicit non secundum dictum proprium: sed repetendodictum Socratis: vt inquirat de ipso.

¶ Ad illam rationem pro vltimis. Dico quod voluntas non est pure passiua respectu obiecti presentati sicut ostensum est supra.

¶ Ad auctoritatem Aristotelis de. 7. ethico rum dicitur quod Aristoteles soluit statim post dicens quod oportet operari potentem non prohibitum et dico quod hec prohibitio vel impedimentum ne operetur est libertas voluntatis qua potest non velle quicquid prae sentet ratio et quomodocumque ad ipsum in presentando se habeat.

¶ Aliter dicitur quod qui sequitur passionem oportet quod iudicet seipsam esse prosequendam non formaliter et in actu sed interpretatiue quia facit malum ac si aliquis iudicans. Sicut quicumque peccat mortaliter dicitur interpretatiue deum velle non esse et non vult sibi obedire plusquam si non esset.

¶ Unde etiam Aristoteles per hoc quod dicit non prohibitum bat intelligere quod cum iudicio stante in vniuersali et in particulari stat non operari nec prosequi dictatum vel iudicatum.

¶ Aliter dicitur quod non sequitur confestim operari etiam vi iudicii rationis sic quod necessario nisi in incontinente vel in intemperate affectato male circa dictatum et ita quia voluntas dimittit se succumbere primo confestim sequitur oporari non ad dictamen vel ex vi dictaminis sed ex malicia voluntatis. vnde si voluntas non staret non se queretur operari pro toto posse rationis. Sed quia voluntas corrupta est primo vel circa finem vel cit ca dictatum ad finem stante iudicio et ista corruptione voluntatis necesse est confestim operari. Aliter dicitur quod si Aristoteles intendit sicut alii imponunt sibi quod ipse dicit falsum et contradicit sibii ipsi in auctoritatibus superius allegatis: et in ista quam nunc allegant quod non est putandum: et ideo auctoritas est exponenda. Hec de terttio articulo. Quantum ad primum principale dico quod maior est falsa. Licet enim appetitus rationalis non possit aliquid nisi primo aliquo actu rationis de obiecto potest tamen multa contra iudicium rationis.

¶ Ad secundum dico quod voluntas non est talis inclinatio sicut tu imaginaris sequens formam apprehensam necessario et naturaliter sicut appetitus naturalis lapidis deorsum. Sed est potentia quedam libera distincta a ratione potens agerecontra rationem et secundum iudicium rationis licet praesupponendo aliquem actum rationis de obiecto et dico quod hoc pertinet ad libertatem talem creatam descientiam cuiusmodi est libertas voluntatis create per idem patet.

¶ Ad tertium quando dicis de libertate dei circa creaturas quod habet libertatem continentie que tamen non potest aliquid contra iudicium rationis

¶ Dico quod verum est quia habet libertatem impeccabilem non sicut nostra voluntas.

¶ Ad quartum de cur voluntatis in volendo quero a te quid voces cur voluntatis vel vocas cur ipsum finem actum actus proprie quem vel vocas cur ipsum efficiens volitionis vel vocas ipsum curobiectum volitionis vel molitionis. Si primomodo tunc dico quod potest habere talis aliquem finem valde bene sicut si esset secundum iudicium rationis finem dico intentum a volente. Si secundo modo adhuc voluntas habet cur id est ipsa volitio et istud cur est libertas voluntatis vel voluntas ipsa que est cur effectiuum sui actus siue sit secundum iudicium rationis siue contra et hoc vel sicut causa partialis vel sicut causa totalis. Si tertio modo dico quod voluntas etiam habet cur: quia habet obiectum apprehensum non obstante quod velit vel nolit costtra iudicium apprehendentis ipsum: et sic semper voluntas habet suum cur aliquo modo.