Quaestio 2

Distinctionis Decimequarte. Questio Secunda

SEcundo quaero: utrum penitentia necessario requiratur ad deletionem peccati actualis mortalis post baptismum.

¶ Uidetur quod non. quia illud quod non valet ad deletionem. non necessario requiritur ad ipsam. sed penitentia ad talem dele letionem n ichil valet. quia penitentia est minus bonum quam peccatum mortale sit malum. quia illud est malum infinitum. tanta enim est offensa: quantus est ille: qui offenditur. bonum autem penitentie est bonum finitum. ergo etc.

¶ Secundo sic. Cessante actu interiori et exteriori peccati cessat peccatum et non manet aliquid de ipso: vt videtur. sed penitentia non est necessaria ad dclendum id quod iam deletum est: et non est. ergo etc.

¶ Tertio sic. homo offensus alteri ex cul pa illius potest liberaliter sibi remittere et offensam et culpam sine penitentia illius. cum igitur deus non sit minus potens: nec minus liberalis: videtur quod possit remittere culpam homini et offensam sine aliqua penitentia homiuis. immo quod ipsum deceat sic remit tere: et quod per consequens de facto faciat 1 secundum Hicronymum ad demetriaden¬

¶ Contra et ponitur in litera penitentia est secunda tabula post naufragium baptismus enim est prima tabula saluans a naufragio peccati mortalis: sed hoc non esset nisi prima esset necessaria ad deletionem culpe post baptismum: ergo etc.

¶ In ista quaestione sic procedam.

¶ Primo inquiram quo formaliter anima dicitur peccatrix: et an aliquid tale maneat in ipsa cessante actu interiori et exteriori peccati et quid sit illud.

¶ Secundo inquiram: vtrum penitentia sit necessaria ad de ietionem peccati post baptismum et vtrum sit peccati deletiua.

¶ Tertio inquiram vtrum penitentia sit tantum vnius pene inflictiua.

¶ Ultimo ad rationes principales.

¶ Quantum ad primum articulum est vna opinio quod in anima cessante actu peccati interiori et exteriori manet macula sequens expeccato. et ista macula nihil in se aliud est: quam priua tio pulchritudinis debite in esse ipsi anime et conformitatis vel similitudinis diuine: que habet esse per gratiam: que impeditur in anima propter obstaculum peccati praepedientis ne deus infundat eam: vel conseruet in aia sicut aliquo obstaculo impeditur ne medium illuminetur a sole. et tunc est tenebra in medio: quae non est nisi priuatio luminis causata tamen ex aliquo obstaculo positiuo. Sic in proposito de macula et actu positiuo peccati quasi obstaculo: dissimile tamen est in hoc: quod cessante vel transeunte obstaculo: transit et cessat tenebra in medio. sed non sic transeunte actu peccati: ex quo causatur vel derelinquitur macula: transit et cessat macula: sed durat et manet macula ipsa vsqui ad remissionem peccati et nouam infusionem gratie. Et hac macula dicitur et est anima formaliter peccatrix cessante actu peccati interiore et exteriore: sicut dicunt. ista videtur fuisse opinio magistri. x viii. distinctione ca. vltimo et est opinio Thome in quarto suo eadem distinctione. t quod cessante actu peccati inAlii dicum teriori et exteriori ipsius peccati: manet reatus in anima: quo reatu dicitur et est formaliter peccatrix. Iste autem reatus non est nisi respectus quidam realis positiuus: qui est obligatio quedam ad penam eternam soluendam pro peccato mor tali: nisi peccator corrigatur. Et ista obligatio vel respectus iste realis non fundatur super actum peccati. quia tunc non maneret transeunte actu: sed super potentiam ipsam vel essentiam anime: non tamen nisi preuioactu peccati: sicut dictum est aliquando quod relatio producentis ad productum non fundatur super actionem producentis: sed super potentiam producentis praeuia tamen actione. Sicut paternitas super potentiam generatiuam: pre quia tamen generatione saltem ordine nature. non est possibile talem obliAlii dicunt quod gationem ess respectum realem: sicut inferius per rationes eorum arguetur.

¶ Et ideo dicunt: quod in anima cessante actu peccati nichil manet: quo dicatur anima formaliter peccatrix nisi respectus quidam rationis causatus in peccatore vel in anima peccatoris: inquantum est obiectum diuini intellectus seu voluntatis ordinantis ipsum ad penam correspondentem peccato. Et intellectu istam ordinationem voluntatis preuidet omni tempore: donec pena debitasit soluta. Et ista relatio vel iste respectus rationis potest dici offensa macula et reatus. Offensa scilicet inquantum est respectus ordinationis istius peccatoris in penam vindicatiuam. vnde nichil aliud est irascideo vel offendi: quam velle vindicare peccatum: vel vel le punire. Sed macula dicitur inquantum est disconueniens ipsi anime talis respectus nec stans cum pul chritudine gratie vel rectitudinis debite. vel potiexcludens ipsam: sed reatus dicitur inquantum peccator per ipsam dicitur reus talis pene.

¶ Quod autem ita sit pro bant. Primo per Augustinum super illud psalmi. Beati quorum remisse sunt iniquitates etc. vbi dicit videre ( inquit ) peccata dei est ab penam imputareauertere autem hoc est ea ad penam reseruare. igitur ita dicit ab eo scilicet deo peccata tecta non vt non videat: sed vt nollit animaduertere I punire. ergo ipsum peccatum remanere actu transeunte nichil aliud est nisiipsum peccantem a dei voluntate ordinari ad penam condignam illi peccato. Obiectum autem intel lectus vel voluntatis vt intellectum non habet nisi relationem rationis: vt patet.

¶ Secundo declarant hoc per rationem. quia esto: quod deus in multitudine me ritorum non intendat vel augeat habitum charitatis sicut quando merita sunt remissa: vel etiam sicut posset: dato quod merita essent intensa: tunc ille qui plura merita habuit transeuntibus actibus dicitur magis meritus quam alius. Sed hoc nichil aliud est: quam talem ordinari ad maiorem et perfectiorem gloriam secundum relationem rationis in ipso tanquam in obiecto sic volito vel ordinato a diuina voluntate: non per aliquid positiuum reale absolutum: nec relatiuum: nec peraliquam priuationem. igitur sic in proposito vt videtur nichil aliud est istum peccatorem manere et demeritum nisi ipsum ad talem penam ordinari secundum talem respectum rationis a diuina voluntate sic volente ipsum punire.

¶ Tertio per exemplum. Si quis enim offendat magnum principem magna offensa: cui correspondeat grauis pena cessante in ipso actu nichil est inipso nec reale positiuum nec priuatiuum: quod antea non esset: sed tantum in voluntate domini offensi est actus transiens super ipsum offendentem vt quem ordinat ad talem penam: et in ipso est relatio rationis: vt in obie cto ordinato ad talem penam: et cui dominus ipse vult talem penam istas tres opiniones arguitur con¬

¶ Contra tra primam primo sic. Si macula qua dicitur aliquis formaliter peccator: est priuatio pulchritudinis gratie: sicut dicit: sequitur: quod vnus non possit dici nec sit minor vel maior peccator: quam alius. Probatio. quia ita bene priuatur gratia et in se et quantum ad omnem sui gradum per vnum peccatum mortale: sicut per centum milia. et ita cum omnes peccatores sint priuati gratia equaliter: omnes erunt equaliter peccatores.

¶ Secundo sic: si peccatum vel macula manens est carentia pulchritudinis debite inesse: videtur quod pari ratione et non minus sit carentia vel priuatio pulchritudinis actualis quam habitualis saltem loquendo de peccato actuali: sicut loquimur modo. sed hoc non est verum. quia nou manet talis carentia rectitudinis actualis cessaute actu. Nam talis carentia vel rectitudo insunt in mediate actui Et ita non manent nisi manente actu. ergo etc.

¶ Tertio quantum ad illud: quod dicunt istam maculam: licet non sit in se nisi priuatio: causari ex aliquo positiuo actu peccati precedente. quia non potest hoc inueniri impeccato omissionis: licet in peccato commissionis inueniatur et precipue si peccatum omissionis poteft fieri sine omni actu positiuo: et sine peccato commissionis sicut dictum est in secundo. secundam opinionem arguitur de

¶ Contra ilo respectu. Primo quod non sit talis respectus realis et postea dato quod esset: adhuc eo formaliter non diceretur anima peccatrix. Aut enim ille respectus est intrinsecus aut extrinsecus. Non intrinsecus quia non ponitur necessario naturaliter poito fundamento scilicet anima ipsa: et posito termino: putadeo quia tunc antequam anima peccaret poneretur: quod est falsum. Si dicas quod deus non est terminus: sed pena ad quam iste ordinatur. Contra te est. quia ista pena nondum est. Ad illud autem quod non est non est respectus realis. quare etc. Nec est respectus extrinsecus. quia oporteret sibi assignare agens: per cuius actionem adueniret et ad ipsum terminaretur sicut patet de vbi et aliis respectibus qui non sunt de genere actionis vel passionis. Sunt enim termini actionum: quibus ponutur in esse terminis iam presuppositis: sed inproposito non est dare tale agens. quia nec deum ipsum. deus enim non agit per se aliquid: quo formaliter dicatur anima peccatrix. quia tunc esset malus et peccator. Nec animam ipsam: quia anima in peccando non habet nisi vnam actionem determinatam ad actum peccati de ordinatum. sicut nec nisi vnum peccatum. et ita nullam habet terminatam ad respectum talem: vt videtur quare etc.

¶ Secundo sic. quia in peccato omissionis non apparet aliqua causa talis respectus. quia nec anima ipsa cum anima possit peccare tali peccato nullum actum eliciendo. Nec deus quia deus non est causa peccati effectiua. sed tantum permissiua: quare etc.

¶ Tertio quia dato quod esset talis respectus realis obliga tionis adhuc per ipsum non posset dici anima formaliter peccatrix. Probatio quia talis respectus non est formaliter peccatum: sed magis sequitur peccatum: et est posterius peccato.

¶ Quarto quia est aliquid bonum et positiuum et in se iustum: si ponatur ergo et cetera. tertiam opinionem potest argui:

¶ Contra sicut ipsa arguit contra secundam. Si enim per illum respectum rationis dicitur anima formaliter peccatrix: et voluntas diuina vel intellect causa est talis respectus per se sicut dicit: sequitur quo deus per se est causa effectiua peccati. et habet idem inconueniens contra se: sicut secunda opinio.

¶ Secundo sic. sicut respectu reali secundum quod huius non potest dici aliquis peccator: vt videtur nec illo respectu rationis. quia respectus ille rationis est aliquid aliud a peccato nec est pectantum sed posterius peccato. ergo etc.

¶ Tertio quia forte respectus rationis non est in anima sic obliga ta formaliter. quia non est aliquod ens extra intellectum. Sed illud quo anima est peccatrix debet poni in ipsa formaliter: sicut positiuum vel priuatiuum. ergo etc.

¶ Ad motiua vero ipsius. Ad primum de Augustino dico: quod nunquam intellexit: quod talis respectus rationis esset peccatum vel culpa: vel quod eo formaliter diceretur anima peccatrix: sed per concomitantiam loquitur Augustinus. quia bene talis respectus concomitatur vel consequitur peccatum nondum remissum.

¶ Ad secundum dico: quod respectu rationis non meretur quis: nec est meritus sed actib meritoriis. Et ille dicitur plus meritus: qui ceteris paribus habuit plures actus bonos meritorios. be ne tamen concomitatur respectus rationis ad maius premium.

¶ Ad tertium de dicto offenso dico quod respectus ille rationis non est offensa. tunc enim domus esset per se causa offense vel culpe. sed concomitatuvel cum sequitur offensam vel culpam. qua ille demeruit penam: quare etc. presentem articulum vi¬

¶ Quantum ad detur michi dicendunquod sicut aliquis dicitur rectus seu iustus vno modo actualiter et alio modo habitualiter actualiter dico secundum rectitudinem actus: et habitualiter secundum rectitu dinem habitus gratie vel charitatis ita et aliquis peccator dupliciter potest dici. vno modo habitualiter alio modo actualiter. Habitualiter dupliciter vnomodo quia priuatus habitu iustificante formalitedebito in esse: sicut gratia vel charitate vel iusticia et huiusmodi. Secundo modo quia habens habitum vitiosum inclinantem ad peccatum aggeneratum in eo ex frequentia actuum peccandi. Primo modo dicitur puer cum nascitur esse peccator. Et quantum ad hoc non est vnus magis peccator vel maior peccator quam alius sicut arguebatur supra. quia per vnicum peccatum mortale ita tollitur gratia vel charitas funditus quantum ad omnem sui gradum: sicut per centum milia. Unde et nec peccatum originale maius est in vno quam in alio. Similiter nec peccatum actua¬ le quantum ad priuationem gratie vel charitatis concomitantem. Secundo modo potest dici vnus maior peccator habitualiter quam alius: secundum quod habitus vitiosus inclinatiuus ad peccatum magis intenditur vel minus: vel magis plurificatur. in vno quam in alio. Et primus modus quo aliquis dicitur habitualiter peccator ex priuatione habitus iustificantis formaliter ( cuiusmodi est charitas vel gratia secundum communiter loquentes ) non potest stare in aliquo cum charitate vel gratia sicut patet: quia priuatio cum habitu stare non potest. Secundus modus essendi pecca. torem habitualiter potest stare cum charitate vel gratia et stat frequenter: vt patet in magnis peccatoribus et habituatis in peccatis suis quando de nouo iustificantur et datur eis charitas vel gratia. Non statim enim corrumpuntur in eis tales habitus vitiosi: sed manent in eis donec per contrarios actus vel per cessationem ab actibus talium habituum finaliter corrumpantur. vnde et adhuc tales in seipsis sentiunt pugnam: et non statim habent pacem illam et deus lectationem in operibus virtutum quam habent perfecti et in virtutibus exercitati: quare etc.

¶ Ex quo patet: quod aliquis dicitur vel potest dici formaliter peccator habitualiter tamen per aliquid quod non est formaliter peccatum sed habitualiter tantum inclinans ad ipsum: et per aliquid etiam quod cessare potest et deficere manente homine peccatore: eo modo quo accipietur infra peccator. cessaret autem et deficeret talis habitus vel dispositio relicta ex actibus peccatorum per cessationem a talibus actibus: dato quod non remitterentur peccata precedentia: et sic adhuc mane ret vel diceretur peccator nec est inconueniens. sicut nec est inconueniens. quod talis habitus vel dispositioquibus dicitur habitualiter peccator: stet cum charitate et gratia sicut dictum est supra.

¶ Aliter dici tur quod est peccator ex carentia iusticie actualis debite inesse: que non inest: quando debet inesse: siue illa iusticia dicatur actus rectus: siue circunstantia recta ipsius actus. et hoc se extendit tam ad peccatum veniale quam mortale: tam ad pctantum omissionis quam commissionis. et isto modo dicitur quis peccator actua liter vel peccato actuali. Et modo loquamur de peccato mortali. quia de veniali directe non est sermo sicut enim aliquis actualiter rectus dicitur quando habet actum rectum pro quando debet ipsum haberesic actualiter peccator et iniustus dicitur: si caret actu recto pro quando debet ipsum habere. et hoc siue careat substantia actus et circunstantia recta: sicut in peccato omissionis siue habeat substantiam actus careat tamen circumstantia recta sicut in peccato con missionis. Et isto secundo modo dicitur quis peccator formaliter et in re: quando actu peccat committendo vel omittendo. pro quando debet sibi in esse rectitudo actus et non inest: siue priuetur totus actus siue tantum circumstantia rectitudinis actus. et est de nominatio formalis ab eo: quod est in re. Et simili ter etiam de primo modo: quo dicitur aliquis peccato habitualiter. Nec video quod isto modo possit quis dici esse actu et realiter peccator. denominatione facta ab aliquo: quod sit realiter in ipso cessante actu vel habitu peccati: quando scilicet non habet habi tum vitiosum peccati formaliter in seipso quantum ad modum: quo dicitur quis habitualiter peccator: vel quando non habet actum peccati: vel quando actu non peccat quantum ad secundum modum quo actuali¬ ter dicitur quis peccator. quia cum aliquis non posit dici peccator formaliter et actu denominatione intrinseca ab eo: quod transiit et non est: sicut nec aliquis albus ab eo: quod non inest sibi. Peccatum autem quando peccator iam actu non peccat: transiit et non est: et planum est quod non nisi peccato potest dici aliquis peccator actu aliter. Cum igitur cessante peccato quando actu quis non peccat ( etiam daeto quod habitum non habeat ) dicatur quis peccator siue actualiter siue habitualiter: aliquando oportet quod hoc non sit denominatione formali ab aliquo inexistente actu: sed ab aliquo quod infuit aliquande Et hoc modo frequenter fiunt denominationes secundum nomina verbalia non ab eo quod inest actu semper: sed ab eo quod infuit: sicut patet. Dicitur enim aliquis doctor non tantum quia docet in actu sed quia aliquando docuit. Sic etiam peccator non semper: quia peccat in actu: sed quia aliquando peccauit. et sic puto quod peccator actualiter dicitur quis post actum peccati: vel postquam actu peccauit non manente peccato non ab aliquo: quod insit actu putanec a respectu reali: vel obligatione illa. seu a respectu rationis: sed a peccato vel peccatis: que infuerunt sibi: de quibus non penituit: vel que non sunt deleta per aliam viam. Et secundum quod plura peccata incurrerat vel maiora vel minora dato quod non maneant in seipsis sed transeant: secundum hoc dicitur maior vel minor peccator: et quod maiorem vel mnorem penam meruit.

¶ Si dicas: quod tunc semper homo postquam aliquando peccatum incurrit: dicere tur peccator ab illo peccato preterito: quod incurrit et tunc aut veraciter peccator diceretur. et tunc esset peccator etiam post penitentiam: quod falsum est. vel falso diceretur peccator: et tunc non esset peccator etiam ante penitentiam.

¶ Preterea quia si in illo cuius peccatum transiit quantum ad actum noest aliquid quo formaliter sit in actu peccator: frustra dicitur deleri peccatum et culpa quantum ad cul pam: et non est peccator etiam ante penitentiam: licet dicatur peccator. sed hoc est salsum ergo etc.

¶ Respondeo ad primum: quod quando aliquis nopeccat actu: impossibile est: quod maneat in eo aliquid quod sit peccatum formaliter et actu: et per consequens quod in re sit peccator actu per aliquid in existens. possibile est tamen: quod dicatur vel denominetur peccator a peccato quod transiit vel infuit: et pre cipue quandiu non penitet: nec penituit de tali peccato: vel aliud remedium contra tale peccatum non habuit: et quandiu per consequens manet obligatus ad penam eternam pro tali peccato et reprobatur a deo vel oditur pro tali peccato: quod incurrit ita quod licet obligatio illa nec etiam aliquid se tenens ex pate ipsius dei non sit illud quo dicitur iste peccator sed magis peccatum quod infuit: est tamen aliquid concomitans talem denominationem secundum quia communiter vtimur ipsa: vt dicatur ille qui peccauit aliquando et manet obligatus ad penam eternam pro tali peccato: et oditur vel reprobatur a deo et quandiu sic manet: dicatur peccator: et veraciter se cundum istum modum loquendi et exponendi: et tamen non inest sibi actu peccatum nec actus peccan di. Et ita patet: quod post penitentiam gratia acceptanon debet dici peccator a peccato: quod infuit nisi valde large loquendo et secundum modum insoli tum loquendi de peccatore. eo modo etiam quo ca¬ nimus de Magdalena. Illa beata peccatrix: licet: sit modo in gloria: vt si dicatur peccator vel peccatrix cuicunque infuit peccatum aliquando. Per hoc patet ad primum.

¶ Ad secundum dico: quod non frustra dicitur peccatum remitti vel deleri quantum ad culpam. non quia culpa vel peccatum in seipse maneat: nec aliquid aliud quod sit aliquid quo formaliter sit aliquis: vel dicatur peccator vsque ad penitentiam: et tunc adueniente penitentia deleatur sed pro tanto quia deus illum cui infuit culpa vsque ad penitentiam vel pro tempore vsque ad penitentiam odit: et detestatur et reprobat ipsum. et non so lum hoc sed etiam vult sibi penam eternam. est enim peccator inimicus deo: et cum hoc ab ipso puniendus. Et tunc dicitur peccatum remitti quantum ad culpam quando de inimico fit non inimicus: licet non sit necessarium: quod fiat amicus. sed quantum ad ponam eternam dicitur remitti: quando commutatur in penam temporalem. et hoc non est remittere totaliter: vel quando simpliciter pena quitatur: sicut posset deus facere: vt nullam penam expeteret: nec eternam nec temporalem pro peccato. Et modo prae dicto si manet macula: vel si qua dicta aliquorum de manentia peccati sunt vera: videntur intelligen da. Per maculam enim peccati non intelligo nisi peccatum ipsum. Et eodem modo debet dici manere vel non manere sicut et ipsum peccatum. Per reatum intelligo obligationem ad penam eternam pro tempore ante penitentiam qui bene manet post peccatum: et est respectus rationis: sed per eam non dicitur quis formaliter peccator. Hec de primo articulo principali

¶ Quantum ad secundum articulum: an scilicet penitentia necessario ad deletionem culpe mortalis actualis post baptismum requiratur et an sit talis culpe deletiua: distinguendum est de penitentia pro actu vel habitu vel pro signo sicut supra in questione precedente. Et similiter distinguendum est de necessitate absoluta: cuius oppositum est impossibile: et implicat contradictionem et de necessitate ordinata: que concernit ordinem divine sapientie: qui nunc est.

¶ Et tunc de primo discendum est: quod loquendo de necessitate absoluta: penitentia nullo modo illorum trium accepta necessaria est ad remissionem culpe mortalis actualis post baptismum. posset enim deus absolute remittere hoc mini quamcunque culpam mortalem sine penitentia sine habitu sine actu quocunque interiori vel exteriori et sine penitentia sacramento siue signo sensibili quia hoc nullam implicat contradictionem. Non enim alligauit suam potentiam remittendi vel misericordiam ipsi penitentie dicte secundum aliquem predictorum modorum: sicut patet.

¶ Secundo discendum est: quod penitentia accepta pro aliquo actu in teriori scilicet pro displicentia et detestatione peccati cum non proposito recidiuandi secundum potentiam dei ordinatam necessaria est ad deletionem culpe mortalis post baptismum. Nam secundum potentiam dei ordinatam ordine qui nunc est non remittitur peccatum nisi cum aliqua punitione ipsius penitentis: qui non est sine displicentia de peccato. Etiam nec in adultis ante baptismum sicut dictum est supra: loquendo de peccato actualimortali remittitur tale peccatum in baptismo sine tali displicentia et intelligo de tali displicentia habita vel formaliter vel virtualiter in aliquo superiori et perfectiori: ad quem nata est sequi talis displicentia: vt in actu vehementis dilectionis dei vel martyrii sustinendi propter deum. Ad hoc autem est congruentia bona. Tum quia pena reordinatiua est cu pe: et etiam displicentia ad quam nata est sequi tristicia. Tum quia aliquo modo per displicentiam de pecteoredditur deo aliquo modo equiualens: dum tamen sit de bite circumstantionata: et precipue circumstantia debiti finis. Tum quia per talem displicentiam retrahitur quis a peccato.

¶ Tertio dicendum est: quod penitentia accepta alio modo siue pro habitu siue pro signo vel sacramento non est necessaria etiam de potentia dei ordinata ad deletionem vel remissionem culpe mortalis Et patet de habitu penitentie: qui est virius. alicui enim remittitur pctantum ad vnum solum actum contritio nis vel penitentie: que est displicentia ipsa: ex quo tamen vnico actu non generatur habitus penitentie virtutis. Similiter etiam alicui remittitur peccatum antequam accedat ad penitentiam signum vel sacramentum. Unde dico: quod nec penitentia virtus nec actus a virtute elicitus et posterior ipsa virtute siue interior siue exterior: nec penitentia sensibile signum vel sacramentum est necessaria ad deletionem vel remissionem culpe mortalis vniuersaliter loquendo: sed sine omnibus istis potest haberi remissio culpe per actum interiorem: qui est displicentia de pcto: qui non est elicitus a vertute: sed prior vit tute et generatiuus ipsius secundum aliquem gradum. qui quidem actus potest esse ita intensus et debite circunstantionatus a pectatore elicitus quod est meritum de congruo vt cum pa remittatur. quia non sufficit talis actus pro quocum que gradu suo: sed pro aliquo quem determinauit deus. quem ego nescirem limitare. et talis acius inquantum est dispossitio preuia ad remissionem pecti: dicitur et est actus informis et attritio magis quam contritio. sed si durat adhuc dum remittitur culpa: et infunditur gratia: tunc est actus formatus: et pro tunc magis dicitur contritio quam atiritio. Unde et idem actus continuatus primo sine gratia est informis: et dicitur atiritio. sed superueniente gratia est formatus et dicitur contritio. Et signantur in illo actu proinstanti infusionis gratie tria signa nature: in quorum primo potest dici attritio et meritum de congruo vel dispositio proxima ad gratiam vel remissionem culpeIn secundo superuenit gratia et remittitur pectantum. In tertio fit talis actus contritio et hoc in eodem instanti durationis. sed non curo de ista distinctione multum. Si dicas: quod ex praedictis sequitur pctantum non dimitti percontritionem. quia contritio non est prior remissione peccati. sed magis posterior. Dico quod per actum quni est contritio: si continuetur et duret vsque ad remissionem peccati: remittitur pctanum: licet talis actus vt contritio non sit prius. et tunc per ipsum vt coniritio: non remittitur pctantum: sed magis vt attritio est preuia per modum meriti de congruo non sub quocumque gradu suo: sed intensa sub illo gradu: quem determinauit deus et circunstantiis debitis in genere moris circunstantionata: et precipue circumstantia finis.

¶ Quarto dici potest: quod licet penitentia sacramentum vel signum non necessario requiritur in facto tamen requiritur aliqualiter in votosuscipiendi sactrum: si posset haberi et pro ipare opportuno: et per consequens etiam necessarius est acius peniten tie exterior: qui est confiteri in voto similiter sicut et ipsum sacramentum.

¶ De aliis vero actibus qui sunt actus interiores: de quibus dictum est in questione precedente puta de vindicare sustinere ad ceptare: non puto quod sic sint necessarii ad deletionem culpe: sicut nolle vel odire pctantum seu displicentia. nec oportet quod displicentia semper sit imperata ab aliquo actu priori vindicatiuo. et ita ille non est necessarius ad displicentiam. Similiter non oportet quod voluntas reflectatur actu supportandi vel acceptandi super penam: vt videtur. et ideo non sunt sic nocessarii: sicut actus displicentie. possunt tamen esse dispositiones de congruo concomitantes actum displicentie: si sint perfecte circumstantionati. Et secundum quod sunt plus vel minus voluntarii: sunt magis vel minus meritorii siue de congruo siue de condigno. Sic is tur patet an penitentia necessario requiratur et quo.

¶ De secundo an scilicet penitentia sit deletiua pecti mortatalis actualis post baptismum. Dico primo quod peni tentia actus interior vindicandi vel detestandi peccatum et precipue isti duo siue sint eliciti a virtute siue non: sed priores virtute vel sine virtute: dum tamen sint recte circunstantionati moraliter et sint perfecti vsque ad illum gradum: quem terminauit deus sufficere sibi per modum meriti de congruo ad remissio nem peccati. Penitentia dico isto modo vt meritum de cogruo est deletiua pectim: sicut est superius declaratum. Et si alii duo actus sunt deletiui puta supportare vel acceptare: non tamen sine istis vel altero isto rum quia presupponunt tristiciam vel penam: que non causatur sine istis. vel altero isiorum.

¶ Secundo dico: quod penitentia habitus quicumque secundum quod huiusmodi numquam est de letiua pctim mortalis. quia hoc non est nisi per modum meriti vel per modum formaliter incompossibilis ipsi pcton non per modum meriti. quia habitibus non meremur sed actibus. Nec per modum alicuius incompossibilis ipsi pcto: quia penitentia virius acquisita quecum que potest stare cum pctto mortali aliquo. Et si non siet cum pctato quod deletur per actum vel per actus ex quibus acquis ritur: hoc est per accidens ratione illius actus: qui est de letiuus talis pctin per modum meriti: non per se ratione sui: sed quantum est ex se posset stare cum illo. Sola enim charitas est incompossibilis cuilibet pcton mortali: vel ex se et natura sua secundum aliquos: vel ex ordinatione diuina secundum alios.

¶ Tertio dico: quod penitentia sacsecum est deletiua pctimo mortalis actualis: quod inuenit in pent tente non ponente obicem sacro et habente aliquam displicentiam de pctato cum non proposito recidiuandi: et talem displicentiam etiam quae per seipsam non sufficeret per modum meritide congruo ad deletionem culpe vel pcti. Nam si esset sufficiens talis displicentia et precederet sacramentum: iam sacramentum non inueniret petantum remittendum in penitente: sicut patet. Et puto quod cum sacramento sufficit valde modica displicentia comparatiue ad illam: que sufficit sine sacramento immo puto: quod sufficit cum sacramento quecumque displicentia debita circumstantionata quantumcunque modica cum non propositorecidiuandi. et est sufficiens dispositio ad susceptionem sacramenti quantum est ex parte displicentie

¶ Ex quo patet liberalitas diuine mine: et efficatia se cramenti penitentie: quod est secunda tabula post naufragium et deletiuum culpe ex opere operato et ordinatum in remedium et medicinam contra peccatum mortale actuale post baptismum. Si autem pectantum mortale non inueniat delendum: sed iam prius per contritionem deetum: saltem auget gratiam in suscipiente. Et non propter hoc debet dici: quod sactrum penitentie non sit deletiuum culpemortalis: sed tantum ostendat ipsum esse deletum ita quod sacer¬ dotes non absoluant: sed tantum ostendant absolutos Sicut sacerdotes veteris legis non mundabant a lepra: sed ostendebant mundatos: vt dicit magister. hoc tamen accidit sacramento penitentie. sicut etiam baptismo accidit: quod accedenti ad ipsum aliquando prius remittatur culpa originalis per bonum motum liberi arbitrii sui. Nec propter hoc dicitur baptismus non delereculpam originalem.

¶ Ex quo etiam patet quod bonum est et tutum frequentare sacramentum penitentie quod cum tam modica displicentia est culpe mortalis actuais deletiuum: et quam periculosum subterfugere ipsum. quia est secunda tabula post naufragium: et sine ipso non sufficit modica displicentia: sed puto quod requiritur multa magna et intensa et maior vel minor secundum maiorem vel minorem grauitatem peccati. hec de secundo articulo principali.

¶ Quantum ad tertium articulum. an scilicet penitentia que est virtus acquisita per actum suum sit tantum vnius pene inflictiua pro pctoto: dicitur breuiter: quod penitentia potest habere duplicem regulam in intellectu. quelibet enim virtus in appetitu habet suam regulam dictatiuam in intellectu. Unam habet regulannaturaliter notam: quod scilicet pectantum est detestandum et odiendum tanquam malum et deordinatum et rectitudini contrarium. et ista regula est naturaliter cognoscibilis apud quemcunque intellectum dispositum. et secundum istam regulam ipsa est tantum vnius pene inflictiua pro pectto scilicet mentalis tristicie: que nata est sequi in appetitupassibili ad displicentiam de pecto.

¶ Ex quo patet: quod hoc intelligitur de penitentia primo modo vel secundo modo accepta scilicet vindicatiua vel detestatiua. quia supportatiua et acceptatiua non infligunt penam vel tristiciam sed magis eam presupponunt. Alio modo potest accipi vt habens regulam non naturaliter notam: sed ex reuelatione: puta quod pctantum est detestandum inquantum offensiuum dei vel impeditiuum gratiae et glorie: vel inquantum procuratiuum pene eterne. qui omnia non sunt nobis naturaliter nota nec alicui creature: sed penitenti sunt nota tanquam rationes concomitantes in pctoto rationem formalem penitentie obiectiuam in pecto. et sic penitentia est plurium penarum inflictiua. pro vno pecto: et tot penarum quot sunt reuelate per scripturam sufficere ad peccatuum expiandum et quantum ad culpam et quantum ad penam: sicut abstinentias vigilias labores et alia huiusmodi multa: quae a penitentibus exercentur: et eis in remissionem suorum pctorum imponuntur. Nec obstat si penitentia est virtus naturaltter acquisibilis. id est non infusa vel theologica: quod ipsa habeat aliquam regulam in intellectu non cognoscibilem naturaliter: sed tantum super naturaliter ex reuelatione. quia sic est etiam de baupertate et virginitate et humilitate euangelica vel obedientia.

¶ Quod enim omnia tmparalia sic sint abii cienda propter deum sicut paupertas abicit: vel omnes carnales delicie sicut virginitas: vel quod in omnibus sit homini obediendum propter deum. non est naturali ter notum: sed tantum ex reuelationem. et tamen iste sunt virtutes naturaliter acquisibiles suppositis noticiis suarum regularum. Hec de tertio articulo principnle dico: quod penit

¶ Ad primum tentia vel penitens potest reddere equiualens bonum malo peccati. nam potest reddere bonum actum conuersiuum in deum: sicut peccatum est a deo auersiuum. Nec peccatum est malum infinitum formaliter. non enim priuat bonum formali¬ ter infinitum. quia non priuat nisi actum rectum vel circumstantiam rectitudinis in actu quae est aliquid creatum et finitum. Et si dicas: offensus est infinitus. Ita dico:: quod placatus per penitentiam est infinitus. Et si tanta est offensa quantus offensus pari ratione tanta est placatio penitentie quantus est placatus. Et planum est: quod non oportet placationem esse infinitam formaliter. De penitentia sacramento dico: quod non habet efficaciam a passione christi cum actu aliquo suscipientis: vt dictum / fuit supra. et eo modo intelligendo: quo de passione christi superius dicebatur. et passio christi equiualet malo pecti immo et superualet. Preterea dico quod de penitentia absoluta posset deus remittere peccatum sine redditione cuiuscumque equiualentis: et sine omni penitentia. sed non est ad propositum.

¶ Ad secundum patet quo actu cessante interiori et exteriori peccati: manet peccatum remittendum.

¶ Ad tertium dico: quod hoc posset deus sine omni penitentia et deceret: si sic ordinaret. et similiter decet illud: quod ipse ordinauit propter congruentias dictas in corpore questionis. quare etc.