Table of Contents
Peter Jean Olivi Commentary
Liber II
Liber II, Quaestio 4 : Quarto, an mundus factus fuerit ab aeterno.
Liber II, Quaestio 5 : Quinto, an mundus potuerit fieri ab aeterno.
Liber II, Quaestio 8 : Secundo, an esse et essentia sint idem.
Liber II, Quaestio 9 : Tertio, an esse rerum creatarum, saltem spiritualium, sit successivum vel habeat simul totam suam durationem.
Liber II, Quaestio 10 : Quarto, an durationes rerum creatarum sint solum duae numero et specie.
Liber II, Quaestio 11 : Quinto, an conservatio seu continua permanentia rerum differat a creatione ipsarum.
Liber II, Quaestio 12 : Sexto, an individuatio aliquid addat ad specificam essentiam individui.
Liber II, Quaestio 13 : Septimo, an universalia sint secundum suam universalitatem in individuis.
Liber II, Quaestio 18 : Tertio, an materia per se possit principium alicuius esse, id est, an dicat aliquam vim activam.
Liber II, Quaestio 19 : Quarto, an Deus possit facere materiam sine omni forma.
Liber II, Quaestio 20 : Quinto, an materia habeat diversas differentias materiales per quas specificetur.
Liber II, Quaestio 21 : Sexto, an materia per essentiam suam sit una numero in omnibus entibus, saltem in corporalibus.
Liber II, Quaestio 22 : Septima, an substantia suscipiat magis et minus.
Liber II, Quaestio 23 : Primo, an omne agens sit semper praesens suo patienti seu suo primo effectui.
Liber II, Quaestio 24 : Secundo, an species seu prima impressio et similitudo agentis educatur de potentia sui subiecti.
Liber II, Quaestio 25 : Tertio, an praedicta similitudo agentis sit idem quod eius actio.
Liber II, Quaestio 26 : Quarto, an primae impressiones omnium agentium fiant ab eis in instanti. Et in hac subditur additio in qua exponitur regula Aristotelis VI Physicorum data, quod si tanta virtus movet tantum in tanto spatio et tempore, dupla movebit aequale super aequali in dimidio tempore. Ibi etiam dissolvitur et improbatur ratio eius per quam IV Physicorum probat quod si (a) aliquid moveretur in vacuo, moveretur in instanti.
Liber II, Quaestio 27 : Quinto, an motus sit idem quod forma quae per motum educitur.
Liber II, Quaestio 28 : Sexto, an motus possit per se terminari ad omnia illa quae possunt de materia educi.
Liber II, Quaestio 29 : Septima, an motus fiat immediate a motore.
Liber II, Quaestio 30 : Octavo, an agens creatum possit formam iam corruptam eandem numero educere in esse.
Liber II, Quaestio 31 : Nono, an omnia quae educuntur de potentia materiae sint ibi prius secundum suas essentias seu secundum rationes seminales vel secundum potentias activas.
Liber II, Quaestio 32 : Primo, an substantia angeli sit in loco corporali. Ubi in quadam additione ibi subiuncta probatur quod ubi seu esse in loco addit aliquid ad rem locatam realiter diversum ab ipsa.
Liber II, Quaestio 33 : Secundo, an in quolibet angelo sit tota species sua secundum totum ambitum suum, ita quod extra ipsum non possit esse aliud individuum eiusdem speciei.
Liber II, Quaestio 34 : Tertio, an in angelis sint species seu similitudines rerum universales.
Liber II, Quaestio 36 : Quinto, an angelus intelligat et videat omnia per species innatas.
Liber II, Quaestio 38 : Primo, an angeli in primo instanti quo meruerunt fuerint glorificati.
Liber II, Quaestio 39 : Secundo, an gloriam prius habitam possint mereri per actus subsequentes.
Liber II, Quaestio 40 : Primo, an Deus possit facere aliquam potentiam intellectivam vel liberam essentialiter inerrabilem et impeccabilem.
Liber II, Quaestio 41 : Secundo, quaeritur an potentia peccandi sit pars nostrae libertatis.
Liber II, Quaestio 42 : Tertio, an angeli potuerint peccare in primo nunc suae creationis.
Liber II, Quaestio 43 : Quarto, an sit possibile vel credibile quod angeli sic peccaverunt sicut doctrina fidei tradit.
Liber II, Quaestio 44 : Quinto, an daemones possint aliquid addiscere et oblivisci.
Liber II, Quaestio 45 : Sexto, an eorum habitualis malitia usque ad diem iudicii augeatur.
Liber II, Quaestio 46 : Septimo, an citra diem iudicii habeant aliquas (a) complacentias et gaudia in iis quae (b) pro voto volnnt et agunt.
Liber II, Quaestio 47 : Octavo, an decor et integritas angelicae hierarchiae sic fuerit per casum daemonum immutatus quod omnino eguerit restaurari.
Liber II, Quaestio 48 : Nono, an ruinam ipsorum decuerit ex hominibus reparari. Plures quaestiones alias de angelis feci in lectura super liber Angelicae hierarchiae; non enim in hac ordinatione pono quaestiones quas super lecturas specialium librorum feci.
Liber II, Quaestio 49 : An anima immediate informet omnes partes corporis sui
Liber II, Quaestio 51 : Tertio, an sensitiva hominis sit a generante vel a solo creatore. Ubi multipliciter probatur quod pars animae intellectiva non informat corpus immediate, quamvis ei substantialiter uniatur, et quamvis forma intellectiva et libera sit forma hominis. Cui magnam additionem adiunxi.
Liber II, Quaestio 52 : Quarto,an immortalitas spiritus rationalis possit per rationes probari.
Liber II, Quaestio 53 : Quaeritur an aliquid de alimento convertatur in veram speciem carnis et ossis et ceterarum partium corporis.
Liber II, Quaestio 54 : Quaeritur primo unum commune omnibus potentiis: an scilicet potentiae animae vel angeli sint totaliter eaedem cum substantia eorum aut totaliter diversae aut partim eaedem partim diversae.
Liber II, Quaestio 57 : Tertio, an in homine sit liberum arbitrium. Et hic, scilicet in responsione ad undevicesimum, tangitur quaestio quomodo in beatis et in purgatorio immobilitetur voluntas ad bonum et in damnatis ad malum. Et improbantur septem errores circa hoc dictum. Primus est quod intellectus in statibus alterius vitae nihil apprehendit cum discursu rationis. Secundus est quod voluntas in omnibus sequitur modum apprehensionis ita quod, si intellectus habet modum immobilem in apprehendendo, voluntas id (a) ipsum habet in volendo. Tertius quia voluntas angeli suo solo actu acquirit immobilitatem in bono vel in malo, voluntas vero nostra acquirit hoc ex eo quod per mortem datur sibi altitudo consimilis altitudini substantiarum separatarum et simul cum hoc ex defectu divinae influentiae seu gratiae trahentis ipsam ad bonum. Quartus est quod voluntas totaliter convertitur, quandocunque convertitur, quia est simplex. Quintus est quod sensitiva habet statum immobilem in omni statu alterius vitae. Sextus est quod error circa finem non potest emendari nisi per causam superiorem, potentem immediate influere in intellectum et voluntatem. Septimus est quod error circa finem non potest esse nisi perverso habitu voluntatis acquisito vel innato.
Liber II, Quaestio 58 : Quarto, quaeritur an liberum arbitrium seu voluntas libera sit potentia passiva vel activa. Et in hac multae quaestiones aliae continentur: nam in responsione ad tertium decimum argumentum tangitur quaestio an corpora sensibilia possint per se generare species simplices et intellectuales in potentia nostrae mentis; et iterum an hoc possint per irradiationem intellectus agentis; et iterum, an quantitas aliquid reale addat ad formas aliorum praedicamentorum. Item, in responsione ad quartum decimum tangitur quaestio an omnes potentiae apprehensivae sint passivae. Et ad huius evidentiam pertractantur septem. Primo scilicet, quod actus potentiarum non sunt immediate ab obiectis. Secundo, quod non sunt a solis speciebus. Tertio, quod non partim ab eis et partim a potentiis. Quarto, quod ipsi actus sunt species seu similitudines obiectorum. Quinto, quod anima non potest in se generare species quae sint principia effectiva suorum actuum. Sexto, quod potentiae non possunt excitari ab (a) obiectis ad generandum huiusmodi species aut ad producendum suos actus. Septimo, quod potentiae sunt sufficientes ad efficiendum suos actus absque coefficentia facta ab obiectis vel speciebus. Haec tamen clarius et sanius pertractantur in tribus primis quaestionibus de actibus potentiarum animae infra scriptis. Item, in responsione ad duodecimam supprobationem quarti decimi argumenti tangitur quaestio an species imaginariae sint incorporales et inextensae. In responsione vero ad tertiam decimam tangitur quadruplex causa quare potentiae sensitivae (b), quamvis sint activae suorum actuum, indigeant organo.
Liber II, Quaestio 59 : Quinto, quaeritur an infantes et dormientes et furiosi possint exercere opera liberi arbitrii.
Liber II, Quaestio 60 : Primo, an sensus particulares sint plures potentiae vel una.
Liber II, Quaestio 61 : Secundo, an tactus habeat in se plures potentias tactivas.
Liber II, Quaestio 62 : Tertio, an sensus communis sit potentia differens a sensibus particularibus.
Liber II, Quaestio 63 : Quarto, an sensus communis sit eadem potentia cum imaginativa quae imaginatur absentes formas sensibilium.
Liber II, Quaestio 64 : Quinto, an istae sint eadem potentia cum aestimativa.
Liber II, Quaestio 65 : Sexto, an hae tres sint eadem potentia cum memorativa.
Liber II, Quaestio 66 : Septimo, an cogitativa quae omnium quatuor praedictarum obiecta ad invicem componit et confert sit eadem potentia eum praedictis.
Liber II, Quaestio 68 : Primo, an appetitus sensualis sit alia potentia ab appetitu intellectivo.
Liber II, Quaestio 69 : Secundo, an vis concupiscibilis et irascibilis, prout spectant ad appetitum sensitivum, sint eadem potentia.
Liber II, Quaestio 70 : Tertio, an secundum numerum sensitivarum apprehensivarum sint tot potentiae appetitivae (a) sensuales.
Liber II, Quaestio 71 : Duodecimo (b), queritur an vegetativa animalium differet ab anima sensitiva eorum.
Liber II, Quaestio 72 : Primum, an corpora possint agere in spiritum et in eius potentias apprehensivas et appetitivas.
Liber II, Quaestio 73 : Secundo, an aliqua virtus cognitiva vel quaecunque alia secundum suam essentiam exterius non emissa possit ab extrinseco et distanti medio vel obiecto absque eorum influxu mutari vel pati. Per mutationem autem intelligo protensionem virtutis ad extra vel retractionem sui ad intra vel pertransitionem medii vel fractionem sui incessus aut reflexionem vel diverberationem aut resistentiam vel prohibitionem aut fixionem vel terminationem sui in obiecto.
Liber II, Quaestio 74 : Tertio, an principium effectivum actus cognitivi sit species repraesentativa obiecti aut habitus aut potentia vel omnia tria in simul sumpta. Circa finem autem huius tangitur
Liber II, Quaestio 75 : Quarta quaestio, an scilicet quando Deus videtur ab intellectu creato, divina essentia teneat locum speciei repraesentatis Deum. Postquam et subditur
Liber II, Quaestio 76 : Quinta, an scilicet anima sciat se ipsam per speciem sui aut per essentiam suam et an per immediatam reflexionem sui aspectus super se aut primo dirigendo aspectum ad phantastica, id est, ad species imaginarias per actus sensuum exteriorum acceptas.
Liber II, Quaestio 77 : Sexto, quaeritur an habitualis dilectio sui et suae beatitudinis sit accidens.
Liber II, Quaestio 78 : Septimo, an unico simplici actu sciantur plures termini eiusdem propositionis aut plura extrema eiusdem correlationis aut plures partes eiusdem totius.
Liber II, Quaestio 79 : Octavo, an actus scientiae vel amoris possit se ipsum habere pro obiecto, utpote cum scio me scire vel amo me amare seu meum actum amandi.
Liber II, Quaestio 80 : Nono, quaeritur an aspectus beatorum sic feratur super creatorem et creaturas in proprio genere visas quod uno aspectu et uno actu iudicet mutuas correlationes Dei et creaturae.
Liber II, Quaestio 81 : Decimo, an conscientia dicat potentiam unam vel plures aut actum aut habitum et an synderesis sit quaedam pars conscientiae et iterum in quo differat recta conscientia a prudentia, fide et caritate regulata.
Liber II, Quaestio 82 : Undecimo, an lex naturalis dicat aliquid concreatum in intellectu vel voluntate aut aliquid aliud.
Liber II, Quaestio 83 : Duodecimo, an sit verum quod Aristoteles in Ethicis dicit de actu electionis, scilicet quod electio non est de fine sed de iis quae sunt ad finem et quod semper sequitur actum consilii seu deliberationis.
Liber II, Quaestio 84 : Tertiodecimo, an sit falsum dictum quorundam, scilicet quod actus electionis factus propter aliquem finem est idem actus numero cum velle illius finis, quamvis iste cum primo sumptus sit perfectior.
Liber II, Quaestio 85 : Quartodecimo, an sciens actu et in particulari hoc vel illud esse agendum tanquam honesto necessario habeat illud agere et an nesciens actu et in particulari illud esse (a) agendum non possit illud agere, immo necessario habeat illud non agere.
Liber II, Quaestio 86 : Quintodecimo, an habitus scientiae bonorum et honestorum ligetur per passionem pravae conscientiae vel irae, ne scilicet his perdurantibus possit exire in actualem considerationem boni honesti in singulari sumpti et obiecto praefate concupiscentiae contrarii.
Liber II, Quaestio 87 : Primo, an motus animalium voluntati vel appetitui sensitivo subiectus causetur immediate ab intrinseco actu appetitus, quo scilicet sufficientur vult et appetit se movere.
Liber II, Quaestio 88 : Secundo, an in motu corporis processivo seu voluntario moveatur ab appetitu aliqua una pars corporis primo et immediate ac postmodum reliquae per primam ut motae ab ea.
Liber II, Quaestio 89 : Tertio, an quandocunque anima movet unam partem corporis, aliqua alia stet fixa, ut a fixa inchoetur motus partis quae movetur
Liber II, Quaestio 90 : Primo, an species et genera vitiorum sumantur a positivo in quo fundantur vel a sua privatione.
Liber II, Quaestio 91 : Secundo, an genus vitii sumatur suo proximo obiecto.
Liber II, Quaestio 92 : Terto, an idem actus numero possit esse in duabus speciebus vitiorum et an diversae vitiositates eiusdem actus se habeant sicut genus et differentia speciei eiusdem vitii.
Liber II, Quaestio 93 : Quarto, an omnis circumstantia vitiosa variet speciem vitii.
Liber II, Quaestio 94 : Quinto, an species unius vitii possit esse pars integralis alterius vitii seu an unus actus vitiosus possit integrari ex pluribus actibus vitiosis habentibus vitiositatis specie differentes.
Liber II, Quaestio 95 : Sexto, an omne vitium sit extremitas opposita medio alicuius virtutis et hoc sic quod extremitas illa remisse sumpta sit pars ipsius virtutis tanquam medii ab extremis compositi.
Liber II, Quaestio 96 : Septimo, an morale bonum et malum sint genera omnium moralium virtutum et vitiorum.
Liber II, Quaestio 97 : Octavo, an malus finis sit circumstantia vitii vel potius sit principale vitium.
Liber II, Quaestio 98 : Nono, an distinctio septem capitalium vitiorum data a Gregorio sit solius congruentiae vel necessariae sufficientiae.
Liber II, Quaestio 99 : Decimo, an omnia vitia sint spiritualia vel omnia sint (a) carnalia.
Liber II, Quaestio 100 : Undecimo, an spiritualia sint peiora quam carnalia.
Liber II, Quaestio 101 : Duodecimo, an quaedam vitia sint virtutibus magis similia vel minus contraria quam alia.
Liber II, Quaestio 102 : Tertiodecimo, an ab uno extremo vitiorum sit recedendum ad aliud extremum, ut tandem perveniatur ad virtutis medium.
Liber II, Quaestio 103 : Quartodecimo, an inordinatus amor sui sit primum peccatum cuiuscunque qui primo incidit in peccatum.
Liber II, Quaestio 104 : Quintodecimo, an in omni peccato sit privatio modi, speciei et ordinis.
Liber II, Quaestio 105 : Sextodecimo, an omnis imperfectio moralis seu in moralibus sit peccatum.
Liber II, Quaestio 106 : Septimodecimo, an omne imperfectum ex (b) genere sit imperfectum ex circumstantia et e contrario; an omne perfectum ex circumstantia sit perfectum ex genere et e contrario.
Liber II, Quaestio 107 : Duodevicesimo, utrum peccatum, in quantum malum, possit ab aliquo appeti.
Liber II, Quaestio 108 : Undevicesimo, an peccatum sit poena sui ipsius et ultra hoc aliquando alterius peccati et an, in quantum habet rationem poenae (c), sit a Deo plus quam in quantum habet rationem culpae.
Liber II, Quaestio 109 : Vicesimo, an reatus culpae possit esse in aliquo in quo non est nec fuit aliquis actus vel habitus pravus.
Liber II, Quaestio 110 : Primo scilicet, quae sit quidditas peccati originalis.
Liber II, Quaestio 111 : Secundo, quae sit causa eius effectiva.
Liber II, Quaestio 112 : Tertio, qua iustitia vel ratione permisit Deus animas a corporibus infici aut quomodo iuste potuit animas talibus corporibus infundere aut quare permisit corpus infectum propagari aut quare genitorem infectum permisit filios propagare. Hic autem quaedam aliae duae quaestiones circa opus primae conditionis includuntur; inter quas est quare Deus fecit hominem potentem peccare et quare per intermediam Evam.
Liber II, Quaestio 113 : Quarto, qua iustitia vel ratione huiusmodi infectio imputetur proli ad culpam et ad reatum poenae aeternae.
Liber II, Quaestio 114 : Quinto, an culpa originalis et actualis habeant univocam rationem culpae.
Liber II, Quaestio 115 : Sexto, quomodo originalis culpa probetur per novum et vetus testamentum.
Liber II, Quaestio 116 : Primo scilicet, an Deus sit causa immediata totius entitatis quam realiter ponit peccatum vel culpa.
Liber II, Quaestio 117 : Secundo, an negatio seu deformitas culpae includatur substantialiter in actu vel habitu sibi substrato (a).
Liber II, Quaestio 118 : Quaeritur an sit contra Dei praeceptum. Et in hac multae difficultates et quaestiones includuntur. Inter quas est: an veniale sit contra caritatem et contra virtutum rectitudinem et contra animam et an includat aliquem contemptum Dei et aliquam aversionem ab ipso et aliquam perversionem a fine et aliquam fruitionem boni commutabilis. Item, in responsione ad duodevicesimum tangitur an peccata venialia in tantum possint augeri vel multiplicari quod faciant mortale. Item, in responsione ad undecimum tangitur an unus fidelis minus peccet faciendo aliquod veniale quam unus infidelis vel e contrario et an infidelibus non baptizatis omnia venialia sint mortalia vel non. In responsione ad undevicesimum tangitur an mendacium vel rancor, quae sunt venialia vulgo, sint aliquando mortalia viris perfectis. In responsione vero ad vicesimum tangitur an originale sit contra praeceptum. In hac quaestione monstratur quod in statu innocentiae quodcunque peccatum nobis veniale esset ibi mortale.
QUAESTIO II.
Rationes principales
Et quod sic videtur. 1. Quandocunque alterum duorum positivorum potest tolli vel transire ab altero illo remanente, illa necessario differunt realiter et unum addit ad alterum aliquid realiter d1fferens ab 1llo; sed nunc creari transiit et praeteriit remanente essentia rei creatae; ergo et cetera.
2. Item, id quod permanet in tota successione differt realiter ab ipsa successione et a partibus eius, quia illud est totum Simul, haec vero sunt solum in successione; sed creatio et conservatio sunt in transitu successivo, essentia vero rei est semper tota simul; ergo et cetera.
3. Item, si essent idem, unum praedicaretur de altero; sed non bene dicitur: creatura est creatio; ergo et cetera.
4. Item, rerum non creandarum videt Deus totam quidditatem et essentiam et tamen non videt eius creationem, cum non sit creanda; sed si essent omnino id ipsum non posset unum videre sine altera; ergo et cetera.
5. Item, nulla res est causa suae existentiae; sed creari est causa existentiae creaturae; non enim ideo creatur, quia est, sed potius ideo est, quia creatur; sed omnis causa differt realiter a suo causa to; ergo et cetera. -- Item, Avicenna, III Metaphysicae, dicit quod relativa referuntur per relationes, ipsae vero relationes se ipsis referuntur; ergo relativa realiter differunt a relationibus suis, alias relativa referuntur se ipsis, sicut et ipsae relationes; ergo et cetera.
Responsio
Quod nihil addit realiter diversum, dicit tamen quandam rationem respectivam in essentia rei creatae realiter inclusam, ita quod essentia creaturae habet in se absolutam rationem suae essentiae et hanc rationem respectivam qua vere est et fuit a Deo absque aliqua diversitate essentiali.
Hoc autem probatur primo ex hoc quod creatio non potest addere ad rem creatam aliquid accidentale nec partiale quod dicat aliquam specialem partem essentiae.
Primum autem, quod scilicet non addat accidens, probatur per quatuor principia per se nota. Primum est quod omne accidens est naturaliter posterius suo subiecto; secundum est quod impossibile est quod aliquod accidens sit naturaliter prius suo subiecto; tertium est quod impossibile est quod aliquod accidens sit causa esse et essentiae sui subiecti, et praecipue quod sit causa effectiva; quartum est quod impossibile est quod aliquod accidens sit per se existens. Sed haec quatuor aperte et necessario ponuntur, si creatio est accidens. Nam eo ipso quod erit accidens erit naturaliter posterior suo subiecto et ita essentia creaturae erit naturaliter prius actu quam sit sua creatio; quod est expressa contradictio. Si autem est naturaliter prior, tunc accidens est naturaliter prius suo subiecto; et tunc sequuntur etiam duo ultima, sicut de se patet.
Praeterea, si creatio est accidens, tunc aut est accidentalis relatio aut factio aut receptio seu recepta passio aut aliqua qualitas. Si solum accidentalis relatio, tunc tria impossibilia sequuntur: primo scilicet, quod suum subiectum quod per eam refertur et in quo ipsa fundatur erit naturaliter prius quam ipsa. Secundo, quod ipsa non erit fieri ipsius creaturae, sed solum quoddam referri seu quidam respectus rei ut iam existentis in actu. Tertio, quod creatura poterit esse actu aut intelligi esse actu absque creatione; id est, absque eo quod sit creata; ex quo enim nec in essentia nec in substantiali esse creaturae essentialiter includitur creatio, absque contradictione poterit essentia et esse creaturae poni non posita creatione. Quarto, quia omnis relatio accidentalis exigit aliquam essentiam accidentalem absolutam seu alterius generis in qua fundetur, sicut alibi est probatum. -- Si autem est factio, tunc creatura vere fiet et creabitur ab ipsa et ita ipsa erit creator et habebit in se vim creativam creaturae. Tunc etiam non exiget patiens nec subiectum, et tam en haec erit factio creata; quod est impossibile. - Si autem est passio recepta, tunc praeexigit subiectum patiens et ipsum recipiens, tunc etiam non erit creatio, sed aliqua alio mutatio. - Quartum de qualitate non prosequor, quia eius absurditas nimis patet.
Praeterea, si est accidens, tunc erit accidens separabile, quia creatio qua res in primo nunc fuit creata iam transiit; dato autem quod sit accidens separabile, tunc sicut nunc res potest esse sine ea, potuit et antea semper. Si dicas quod respectu initii creaturae est eius accidens inseparabile, tunc saltem aut erit propria passio manans ab essentia creaturae pro illo tunc aut erit per essentiam suam determinata ad illud recipiendum; quorum absurditas de se patet. - Praeterea hoc accidens in subiecto extenso et corporali erit extensum et corporale et in simplici et intellectuali erit simplex et intellectuale. - Praeterea, cum formae ita creentur sicut et materiae, ergo creatio formarum erit quoddam accidens per se et primo fundatum in forma tanquam in subiecto primo, ita quod illa creatio non erit in materia; quia creatio formae, in quantum formae, non est creatio materiae nec e contrario. - Praeterea, omne accidens gratuitum est separabile a subiecto, cum ex mera gratia detur; sed si creatio est accidens, erit accidens gratuitum et supernaturale suo subieto, alias esset sibi accidens naturale et debitum; et tunc contra legem naturae et debiti rerum faceret Deus eas non creando.
Quod autem non sit pars creaturae aut aliquid partiale probatur: Primo, quia tunc reliquae partes non essent creatae nisi forte solum denominative sen adiunctive, eo modo quo materia dicitur formata per formam sibi adiunctam. -- Secundo, quia tunc erit de absoluta ratione quidditatis rerum creabilium, quamvis nunquam creentur. -- Tertio, quia secundum hoc nunc primo creari non poterit transire sine partiali diminutione essentiae creatae. - Quarto, quia aut erit pars materialis aut formalis, et si formalis, tunc praeexiget materiam. - Quinto, quia tunc ex essentia et esse rei creatae et ex creatione eorum simul sumptis constituetur una tertia essentia et natura tanquam ex partibus suis.
Forte dicetur quod non addit aliquid accidentale nec aliquid partiale, sed addit essentiale quod non est pars. - Sed contra hoc arguitur: primo, quia omne essentiale alieni aut est pars essentiae eius aut tota essentia; et si non pars nec totum, nihil est eius, nisi sit accidentale. - Secundo, quia aut est omnino idem cum essentia aut omnino per essentiam diversum ab ea aut partim idem partim diversum. Si omnino idem, tunc habeo intentum; si omnino per essentiam diversum, ergo nullo modo sunt sibi coessentialia; si partim idem, partim diversum, hoc non potest esse nisi dupliciter: aut scilicet quia est eius pars quae in hoc solum differt a toto, quia non est ipsum totum nec ceterae partes eius, aut quia dicit partem eius et ultra hoc aliquid aliud quod non est pars illius totius nec ipsum totum, et tunc illud aliquid additum erit necessario quoddam accidens. - Tertio, quia aut illud essentiale erit naturaliter prius quam essentia creaturae aut naturaliter posterius aut nec naturaliter prius nec posterius. Si naturaliter prius, ergo prius est naturaliter per se ipsum et in se ipso et, quamvis sit quid creatum, erit tamen causa effectiva totius creaturae; quod non solum est impossibile, sed etiam contra fidem. Si posterius, tunc non est creatio creaturae, sed potius subsequens eam. Si neque prius neque posterius, ergo saltem nullum ordinem causalitatis habet ad creaturam nec creatura ad eam; tunc etiam neutrum dependet ab altero nisi solum sicut duo correlativa; et tunc non poterunt ab invicem separari nec secundum rem nec secundum intellectum.
Secundo probatur principale ex respectu ad Deum creantem. Et primo, quia nimis derogat divinae potentiae qui dicit quod ipse non possit creaturam immediate creare, ita quod ipsa sit eius immediatus effectus; sed hoc ponitur, si suum creari necessario differt per essentiam ab ea. - Secundo, quia constat quod Deus creat volendo; sed suum velle ita immediate potest ferri super essentiam creaturae et super suum esse sicut super quamcunque aliam essentiam; ergo ita potest eam immediate creare sicut et essentiam creationis. - Tertio, quia multum derogat Deo qui dicit quod ipse non creare possit creaturam sine causa intermedia sibi cooperante; sed hoc ponitur hic, quia hic ponitur creatio passio tanquam quiddam realiter et causaliter medium inter creatorem et creaturam.
Tertio probatur principale ex respectu Creatoris ad ipsam creationem. Constat enim quod omnis essentia alia a Deo est facta a Deo; si ergo creatio passio est essentia differens ab essentia creaturae et ab essentia Dei, ergo ipsa est creata a Deo. Aut igitur suum creari differt realiter ab ea aut non. Si sic, tunc ibitur in infinitum, quia suum creari habebit aliud creari et illud iterum aliud usque in infinitum. Si non, tunc eadem ratione poterit fieri quod creari ipsius creaturae non differat ab ea. - Praeterea, si creatura creatur per creari realiter differens ab ea, tunc saltem ipsa immediate fit ab illo creari; ergo saltem illud suum fieri quo ipsa fit ab illo creari nihil addit ad ipsam aut ibitur in infinitum; sed qua ratione hoc potest poni sine additione, eadem ratione et primum; ergo et cetera.
Quarto probatur ex respectu ad ceteras habitudines creaturae ad Creatorem. Ipsa enim essentia creaturae secundum se ipsam nullo sibi addito est similitudo divini exemplaris et divinae ideae, ipsa etiam per essentiam suam, nullo alio sibi addito est immediatus terminus et effectus Dei. Et dato quod esset mediatus, saltem istam habitudinem secundam habet nullo alio sibi addito, alias enim iretur usque in infinitum. Ipsa etiam, nullo alio sibi addito, habet Deum pro iine ultimo: essentia enim entis et potentiarum eius, nullo alio sibi addito, est imago Dei, et saltern essentia gratiae et gloriae, nullo alio sibi addito, est similitudo Dei. Nec mirum, quia radius lucis vel coloris et omnes primae impressiones agentium sunt per se similitudo sui agentis.
Quinto probatur ex reali quidditate seu ratione ipsius creari, quod quidem non est aliud quam esse immediate a Deo et non de alio. Sed esse immediate a Deo nihil addit super esse nisi solum significatum huius quod dico a Deo, quod solum significat Deum ut causam. Sicut ergo cum dicitur: Deus est causa creaturae, nihil additur ad Deum nisi creatura, ita, cum dicitur: hoc est immediate a Deo, nihil additur ad illud ens vel ad illud esse nisi Deus vel causa increata. - Si dicas quod creari non est idem quod esse a Deo, sed idem quod fieri a Deo: contra, quia illud fieri non est aliud quam esse a Deo; alias prius fieret res quam esset.
[Solutio obiectorum].
Ad primum igitur in contrarium dicendum quod prima est vera, quando realis entitas unius positivi tollitur a entitate alterius remanente, non autem, quando aufertur secundum solam rationem secundum quam differt a ratione alterius positivi. Et hoc modo est in proposito, sicut in fine quaestionis de aevo est plenius recitatum. Quando enim idem ens semper manet idem secundum rem, sic quod permanendo continue acquirit novam rationem permanendi sen essendi et continue aliam amittit, sicut si Deus rem quam creavit annihilaret et iterum eandem penitus recrearet: tunc suum prius esse non differret a sequenti secundum suam realem entitatem, sed solum secundum rationem secundum quam dicitur prius fuisse.
2. Ad secundum dicendum quod quando idem sibi ipsi succedit et sibi succedendo permanet idem quod prius, tunc successivum et permanens non differunt realiter, quin potius ex primo datis convincuntur esse id ipsum. Et sic est in proposito. Unde prima ratio permanentiae quae dicitur praeteriisse non est aliud quam ipsum ens, in quantum primo extitit. Et consimiliter secunda non est aliud quam idem ens,. in quantum nunc post primam permanentiam exstat. Licet autem ens sic permanens sit semper totum simul respectu partium suae essentiae, non est tamen totum simul respectu suae continuatae permanentiae; quia ipsummet, in quantum primo extitit, non fuit simul cum se ipso, in quantum est secundo exstans.
3. Ad tertium dicendum quod praedicatio potius respicit rationem et modum significandi quam identitatem rei. Quia ergo hic est diversus modus significandi, quia creatura significat rem creatam per modum termini vel per modum substantiae, creatio vero per modum actionis seu exitus: idcirco unum non dicitur proprie de altero, dicitur tamen vere propter veram identitatem realem; multa enim improprie dicta sunt vera.
4. Ad quartum dicendum quod licet Deus videat totam essentiam creabilium respectu totalitatis partium suae essentiae, non tamen respectu totalitatis rationum fiendi et existendi quas possunt habere. Unde loquendo proprie totam videt essentiam, sed non omnes rationes seu modos essendi sumptas ut fiendas vel factas, licet omnes videat secundam rationem possibilis vel secundum absolutam rationem suarum quidditatum, intelligendo scilicet quid dicit haec ratio et quid ilia. Nec sequitur has rationes esse realiter diversas, si una potest videri sine altera; sicut non sequitur ipsas esse realiter diversas, si una, in quantum ratio talis, potest esse sine altera, in quantum est ratio alia ab illa.
5. Ad quintum dicendum quod creari non est causa existentiae rei creatae. Quando vero dicimus quod res ideo est, quia creatur: non intendimus per hoc directe significare causam, sed solum consignificare; per hoc enim consignificamus quod est a creante, in quantum est creans. Alias quaero de ipso creari quare est et quare fit. Et si dicatur quod ideo est, quia fit et fit quia creatur, nullus ita desipiet ut putet quod creatur per aliud creari aut quod fit per aliud fieri quod sit ·aliud ab ipso.
6. Ad sextum dicendum quod licet secundum modum significandi valde impropria locutio sit dicere quod creatio passio sit composita ex materia et forma, non est tamen impropria dicere quod creatio substantiae compositae sit composita ex creatione suae materiae et suae formae vel ceterarum partium eius. Et tunc pro quanto creatio materiae non differt realiter a materia nec creatio formae a forma, pro tanto vere, licet improprie, dicitur creatio compositi esse composita.
7. Ad septimum dicendum quod mutatio proprie sumpta differt a subiecto quod per eam mutatur tanquam accidens eius naturaliter subsequens suum subiectum. Et hoc modo creatio non est mutatio. Sumendo tamen large nomen mutationis pro omni nova inceptione vel desitione entium, sic creatio et annihilatio sunt quaedam mutationes. Sed tamen sicut annihilatio non est aliud realiter ab annihilato, in quantum tali, sic creatio nihil aliud realiter addit ad rem creatam; quia nec oportet quod inceptio formae aut sui fieri addat aliquid realiter diversum ad ipsam formam vel ad suum fieri.
