Quinto quaeritur (a) an intelligat et videat omnia per species innatas.

Ad quod quidam magni dixerunt et dicunt quod sic. Quorum ratio praecipua fuisse viaetur: Quia pro impossibili habuerunt quod res, et maxime corporales, possent aggenerare suas species in eis (b) aut quod ipsi possent subici passionibus seu actionibus factis ab obiectis, saltem corporalibus.

Est autem apud eos duplex modus dicendi: Quidam enim eorum dicunt quod angelus habet in se species omnium locorum et generum et specierum creatarum et forte illarum omnium quas Deus facere disposuit. Habent etiam species illorum individuorum quae in primordio conditionis fuerunt de principali constituione universi. Volunt igitur isti quod angelus possit huiusmodi species in suo intellectu diversimode componere et compositas possit ad res exteriores applicare et suum intellectum eis informatum ad res exteriores convertere, convertendo scilicet ipsum ad diversa loca in quibus res habent existere. Et sic per hoc potest res videre et earum particulares conditiones, quia huiusmodi species per compositionem et applicationem possunt uic vel illi rei sic applicari quod eas proprie et singulariter repraesentabunt. -- Alii vero dicunt quod Deus ab initio concreavit in eis (c) species tam formae quam materiae. Et quoniam secundum eos per materiam est in rebus individuatio: idcirco per hoc quod habent species non solum formarum sed etiam (d) materiarum suarum possunt sufficienter res videre non solum in universali, sed etiam in particulari.

Contra primum videtur posse multipliciter argui: Et primo, ex conditione (a) specierum innatarum. Constat enim (b) secundum Augustinum(1) quod species illae quae manent in absentia actuum non existunt in acie intelligentiae, sed potius in memoria; sed tales non applicantur ad res exteriores, quin potius, quando per tales species aliquid intelligimus, tunc intellectus convertitur ad eas tanquam ad prima sui obiecta, ita quod tunc nullo modo est praesentialiter conversus ad res exteriores; ergo per species istas non poterit intellectus converti et applicari ad res, sicut ponebatur. Praeterea., per species huiusmodi non videntur res ut (c) praesentes, cum sint species memoriales; ergo oportet alium modum dare per quem res praesentialiter videantur.

Secundo, ex praedictarum specierum nova compositione. Constat enim quod ex speciebus universalium, quantumcunque compositis, non potest repraesentari nisi universale; si enim accipiam hominem in universali et albedinem et dulcedinem et sic de aliis: totum quod ex eis resultabit erit adhuc universale; ergo per compositionem specierum quas de rerum generibus et speciebus habemus non poterimus devenire in cognitionem (d) rerum particularium seu in cognitionem particularitatis earum. - Si dicatur quod ipsi habent species aliquorum particularium, utpote loci et temporis, et ratione istorum possunt species universalium ad particularia repraesentanda appropriari: contra hoc est quod per speciem unius particularis seu unius particularitatis non possunt cognoscere aliud particulare, in quantum est aliud individuum ab illo; non enim per speciem Guilelmi possum cognoscere Petrum, prout est aliud individuum ab illo; ergo nisi habeantur species omnium individuorum cuiuscunque generis, prout habent individuationes a se invicem distinctas, ita quod potest dici quod hoc non est illud: non poterunt (b) cognoscere omnia (c) individua et omnes individuationes eorum; sed ista per successionem temporum currunt in infinitum aut currere possunt; ergo oporteret quod haberent infinitas species infinitorum particularium, utpote omnium accidentium et variationum particularium et consimiliter omnium substantiarum et suarum partium et principiorum individualium. - Praeterea, Augustinus, VIII De Trinitate, capitulo 6, dicit quod si ille qui nunquam (a) vidit Alexandriam fingat seu formet (b) sibi imaginem eius, prout eius conditiones audire potuit, quamvis fortasse fieri posset quod imaginem ei similem fingeret: nunquam tamen posset scire ipsam esse veram imaginem (c) eius, nisi videret ipsam urbem, sed solummodo credit eis qui eam vidissent. Et similem sententiam dicit supra, 4 capitulo et etiam 5, ubi vult quod illorum particularium quae praesentialiter non vidimus nec apprehendimus nullo modo possumus scire an ita se habeant sicut nos ea apud nos fingimus et fingendo cogitamus, utpote an facies beatae Virginis vel Pauli fuerit tails vel talis; sed (d) secundum modum praedictum ponuntur angeli videntes per solam compositionem seu confictionem (e) specierum; ergo nihil per hoc de particulari statu rerum scire poterunt.

Praeterea, quando angelus componit species ad hoc ut per talem compositionem possit aliquam rem distincte et determinate videre: oportet quod primo velit huiusmodi compositionem facere; velle autem hoc non potest, nisi hoc praecogitet; ergo prius quam faciat huiusmodi compositionem, voluit et cogitavit eam facere. Et cum eam nollet (f) propter se, sed propter aliud, ad hoc scilicet ut per eam rem illam vel istam videret, hoc autem velle non poterat, nisi prius vellet seu intenderet ipsam rem in particulari videre, nec iterum hoc, nisi prius cogitaret ipsam rem quam videre intendebat et propter quam videndam species ex certa scientia componebat: ergo oportet quod ipse prius sciverit actualiter rem in particulari, antequam per species sic compositas eam sciret, et consimiliter oportet quod prius sciret illam compositionem quam eam fecisset. -- Praeterea, quandocunque de pluribus speciebus aliquae determinate accipiuntur ad aliquam compositionem formandam et ad aliquam rem per hoc videndam, oportet quod hoc fiat per certam praeelectionem illarum specierum quae ad hoc assumuntur et per certam respuitionem (a) illarum quae scienter abiciuntur seu relinquuntur. Huiusmodi autem praeelectio et respuitio discrete et regulariter fieri non potest, nisi species inter se referantur et componantur, et hoc in relatione ad ipsam rem quam videre quaerimus et intendimus per huiusmodi compositionem. Oportet enim quod attendamus et discernamus quae earum sit melior ad rem sic vel sic repraesentandam et quae earum sit melior (b) et proportionalior ad huiusmodi compositionem debite faciendam. Ex his autem omnibus (c) sequitur quod angeli nullam rem in particulari possint videre, nisi prius actu praesciant et praecogitent (d) eam et eius particulares conditiones et nisi multiplices collationes habeant circa species comparandas et praeeligendas et componendas.

Tertio, ex praedictarum specierum applicatione ad ipsa obiecta seu ex intellectus conversione. Primo quidem, quia nulla erit necessitas convertendi intellectum ad res exteriores aut applicandi species ad ipsas res, quia ex quo (e) species sunt compositae (f) et in acie intellectus existentes, sufficienter habent repraesentare ipsi intellectui res quarum sunt similitudo. - Praeterea, secundum Augustinum prius naturaliter est intellectus conversus ad sua obiecta quam sit species eorum in acie intellectus; ergo nihil est dicere quod postquam species sunt in ipsa acie compositae, quod postea intellectus cum eis convertatur ad res obiectas. - Praeterea, aut ex huiusmodi conversione et applicatione fit aliqua variatio in essentia specierum aut non. Si non: ergo non per hoc sunt magis appropriatae ipsi rei nec magis potentes repraesentare particulares conditiones ipsius quam prius. Si sic: hoc primo quidem est contra eosmet qui post compositionem earum nihil eis addi volunt nisi solum applicationem et conversionem. Et ultra hoc oportebit dicere unde causatur huiusmodi (g) variatio essentiae earum. Nulla etiam (h) variatio earum ad res videndas sufficiet, nisi ingignatur eis aliqua ratio seu similitudo repraesentans proprie et distincte particularitatem rerum. Si (a) etiam species praedictae essentialiter variantur, antequam per eas res videantur: ergo per species innatas non videbuntur res (b), sed potius per species alias ex illarum variatione productas, quamvis quomodo (c) possint essentialiter variari nisi solum per augmentum et diminutionem vel per totalem corruptionem earum non est facile videre.

Praeterea, esto (d) quod huiusmodi compositione et applicatione uniformiter stante res de loco illo amoveatur et absentetur aut qualitercunque varietur(e): tunc nihilominus res uniformiter videbitur sicut prius. Si enim aliquid aliud in ea vel de ea videtur: ergo aliquid aliud de novo repraesentatur (f), et sic oportet quod sit ibi de novo facta aliqua alia species per quam illud (g) de novo repraesentetur. - Praeterea, si praesentia vel absentia rei (h) nihil penitus facit aut immutat in ipsis speciebus sic compositis et applicatis: ergo per praesentiam vel absentiam rerum in nullo iuvatur aut immutatur visio earum. Et tunc sequitur quod ita possunt videre (i) absentia sicut praesentia et remota sicut propinqua et contingentia futura sicut et necessaria vel sicut actu existentia et secretas cogitationes et voluntates cordium sicut earum signa exteriora. Sequetur etiam quod ita possint res videre (k) per praedictas species absque hoc quod convertantur (l) ad res sicut et si convertentur (m), quia conversio nihil faciet aut iuvabit, ex quo praesentia rerum in nullo iuvat nec absentia nocet. Praeterea, esto quod angelus existens in caelo velit me videre qui sum Narbone et ipse hoc nescit: tunc non poterit me videre nisi prius applicet species ad locum Narbone; et cum ipse nesciat plus me ibi esse quam Parisius vel Romae aut quam in quocunque alio loco: ergo nesciet ad quem locum debeat species applicare; ex quo poterit frequenter contingere quod primo applicabit species ad omnia alia loca quam ad locum Narbone in quo ego sum. Et iterum poterit contingere quod quando applicabit species ad locum Narbone, quod ego prius recesserim inde (n) et iverim Romam vel alibi, et sic continget quod tunc non poterit me videre ibi. Et iterum et iterum poterunt similia de aliis locis contingere. Ex quo quam absurda sequantur satis de se patet.

Praeterea, sicut de compositione arguebatur, illae applicationes specierum erunt a voluntate intendente talem rem determinate videre et (a) in tali loco; ergo communiter nullam rem videbunt, nisi prius intenderent eam videre. Si dicatur quod simile poterit argui in nobis, quia nos non videmus res, nisi prius convertamus oculos nostros ad eas nec videmus ea quae sunt in memoria nostra, nisi prius convertamus intellectum nostrum ad ilia: quod hoc non sit simile patet; tum quia nos possumus convertere (b) oculos absque (c) hoc quod intenderimus determinate videre illas res quae tunc obiciuntur (d) coram oculis nostris, sic enim frequenter oculos convertimus, non intendentes videre hoc vel illud, sed solum intendentes videre illa quae tunc nostris aspectibus obiciuntur; tum quia quando (e) hoc intendimus vel praecogitamus, nunquam hoc praecogitamus per species per quas res videri possunt, sed solum per species memoriales per quas res absentes possumus imaginari vel rememorari vel recogitare. Et ita non oportet quod visio rei praecedat visionem rei, quia (f) aliquando hoc non intendimus nisi in generali seu in universali; utpote volens videre asinum vel emere (g) vinum non oportet quod praecogitem in particulari hunc vel illum asinum vel hoc vel illud vinum, sed sufficit quod in generali. Et per hanc intentionem possum convertere sensus meos; ad quorum conversionem sequentur aliae species per quas fiat visio, si tamen non sunt ipsa visio. Et ille modus cum primo possunt contingere in intellectu volente videre ea quae sunt in memoria, quamvis non (h) secundo modo (i). Nihil autem horum sufficit ad evadendum rationes factas contra modum praemissum.

Quarto, ex certificatione intellectus angelici super esse et non esse illorum obiectorum (k) quae per praedictas species sibi repraesentatur. Cum enim secundum Anselmum, Proslogion, 2 capitulo, aliud sit cogitare rem, aliud cogitare rem esse, quamvis per speciem repraesentetur res, non propter hoc per eam repraesentatur rem esse. Unde imago asini vel species humanitatis quae est in anima mea de se non repraesentat quod homo vel asinus sit actu. Esto etiam quod repraesentent rem esse: non propter hoc oportet quod vere et certitudinaliter repraesentent eam esse. Esto etiam quod hoc facerent: oporteret aliquid aliud addi ad species vel variari ad hoc quod eandem (a) rem repraesentarent non esse seu aliter se habere. Ergo per solas species innatas non videtur posse (b) haberi certitudo de rerum esse et non esse. - Praeterea, aliud est unum (c) praedicatum affirmare vel negare de aliquo subiecto sola simplici cogitatione absque alia assertione, aliud hoc facere cum certa scientia et assertione seu cum credulitate vel opinione. Ergo ultra illas species quae exiguntur ad affirmationem (d) vel negationem (e) factam absque scientiali certitudine vel absque credulitate oportet aliquid dare per quod intellectus certificetur vel per quod hoc credat vel opinetur. Unde praedictus modus est adhuc in hoc defectivus. - Praeterea, cum unus simplex actus intelligentiae (f) non exeat a speciebus oppositis vel disparatis, si quaeratur ab (g) istis, quando angelus intelligat album non esse nigrum vel hominem non esse asinum, a (h) quibus speciebus exeat ille (i) actus - non enim ab una sola, quia sola (k) species albedinis non sufficit ad cogitandum album non esse nigrum -: ergo una (l) non sufficit ad hoc sciendum. Nec (m) videtur quod possit exire ab ambabus; tum quia sunt oppositae (n); tum quia actus simplex non videtur immediate procedere a duabus causis effectivis quarum una non est alteri subordinata nec instrumentalis respectu alterius; tum quia stante in intellectu specie alibi vel nigri vel hominis et asini possum nescire praedictam negationem aut (o) eius contradictoriam credere. Quod non esset possibile, si (p) illae species essent (q) causa sufficiens (r) illius actus quo scio vel credo album non esse nigrum. Ergo ex speciebus innatis, quantumcunque in se componantur vel ad obiectum applicentur, non poterit exire actus scientiae vel credulitatis.

Contra secundum modum possunt adduci rationes primae et quartae viae contra praemissum modum factae et quarta et quinta ratio tertiae viae ibidem tactae. Constat enim quod species quas isti ponunt non sunt in acie (a) intelligentiae, sed in memoria; et ita contra eos est (b) prima via. - Constat etiam quod per eas non potest sufficienter repraesentari (c) esse et non esse rerum quas repraesentant nec ceterae variationes earum quibus innummerabiliter variari possunt, et nihilominus poterunt esse sufficientes ad eliciendum actum sciendi (d) el credendi; et ita contra (e) eos est quarta via. - Constat etiam quod speciebus illis uniformiter se habentibus uniformiter repraesentabuntur res quarum sunt species (f); et sic contra eos est quarta ratio tertiae viae -- Constat etiam quod obiecti praesentia vel absentia nihil innovabit vel immutabit in illis speciebus; et sic contra eos est quinta ratio tertiae viae, et tanto amplius, quanto ipsi non ponunt applicationem specierum ad res exteriores esse necessariam ad ipsas res videndas.

Verumtamen quidam moderniores respondent ad hoc quod sicut quilibet homo habet in se id per quod nullo sibi in se addito potest esse similis omnibus hominibus fiendis et possibilibus fieri et tamen non est eis actualiter similis, nisi cum ibi sunt actu: sic species intellectus angelici non sunt actu similes rebus, nisi dum sunt, quamvis ex (p) se habeant unde sint rebus similes, quando res erunt actu. Quia ergo huiusmodi species non ducunt intellectum in actualem considerationem rerum, nisi in quantum sunt eis actualiter similes: ideo eo ipso quo res non sunt cessat intellectus videre existentiam rerum illarum et eo ipso videt res illas non esse.

Sed contra hoc est: Primo, quia secus est est de similitudine quae essentialiter est imago alterius repraesentativa et secus de iis quae dicuntur similia, quia consimiliter habent aliquam quidditatem vel formam. Prima emim semper repraesentat id cuius est imago, sive id sit sive non unde Caesaris imago vel idolum non minus repraesentat eum, quando est quam quando non est. - Secundo, quia etiam in exemplo dato quo Petrus Paulo nondum existenti non dicatur actu similis non est sensus quod non possit eum repraesentare, alias patres praeteriti non repraesentassent (a) Christum hominem et sanctos futuros; sed solum est sensus quod Petrus non habet actu alium qui sibi assimiletur. - Tertio, quia eadem ratione sequeretur quod species intellectus angelici non repraesentarent quidditates (b) rerum, nisi dum sunt; et ita de nulla re actu non existente possent intelligere suum quod(c) quid est seu suam definitionem et saltem non quidditatem seu definitionem actualis existentiae quam habere possent; non etiam possent cognoscere plures figuras vel numeros quam essent actu (d) in rebus. - Quarto, quia secundum hoc species nostrae memoriae nullum non ens actu nobis repraesentarent; cuius contrarium continue experimur. - Quinto, quia secundum hoc species rerum per quas de rebus aliqua opinamur (e) facerent nos scire rerum illarum esse, quando essent, et non esse, quando non essent, sicut face rent species mentis angelicae; quia quando res non essent, non essent eis (1) actu similes, sicut nec illae, quando autem res essent, tunc ducerent in illarum notitiam tanquam eis actu similes. - Sexto, quia aliud est non videre rem esse et aliud videre quod non est, et iterum aliud est visibiliter videre quod est vel non est et aliud per quandam rationem vel consequentiam hoc tantummodo scire; sicut faceret angelus qui ex hoc quod percipit se non videre rem argumentatur eam non esse iuxta modum evasionis praefatae. - Septimo, quia illud quod de se est plenum et sufficiens principium alicuius actus semper potest ilium facere, immo et necessaria faciet, si est naturale et necessarium agens; sed intellectus angelorum praefatis speciebus informatus ponitur esse sufficientissimum principium sciendi et videndi res, ita quod ad hoc non egent rerum praesentia vel cooperatione; ergo quantumcunque res non sint, facient et facere poterunt actum sciendi et videndi res illas. -- Octavo, quia secundum hoc non plus scirent fuisse praeterita quae viderunt quam fore futura quae non viderunt, quia species ita parum possent esse actu similes rebus praeteritis sicut et futuris. -- Nono, quia eadem ratione Deus non videret nec posset videre res quae non sunt, quia eius idea non esset actu similis nisi solis iis quae sunt actu. -- Decimo, quia istimet ponunt species angelorum innatas ab exemplari aeterno immediate fluxisse; ergo secundum eos rationem suae similationis trahunt ab exemplari; ergo sufficit quod sint actu similes illi, sicut et beatis ad videndum res futuras in Deo sufficit assimilatio et contuitio rerum, prout exprimuntur in Deo. - Igitur ex decem praedictis patet quod praedicta evasio est omnino ridiculosa et nulla (a)

Praeter hoc autem tripliciter potest argui contra secundum modum praefatum (b): Primo scilicet, ex efficacia et sufficientia et essentiali continentia (c) quam huiusmodi speciebus innatis attribuunt; secundo ex causa propter quam huiusmodi species tam in angelis quam in animabus separatis ponunt; tertio, ex parte potentiae intellectivae quam de se ad nihil (d) potentem innuunt.

Ex primo quidem (e): Attribuunt enim speciebus angelorum innatis universalitatem et talem quod simul in se comprehendunt (f) rationem naturae specificae et proprias rationes omnium individuornm suorum. Unde volunt quod per unam speciem cognoscant hominem in universali et (g) omnes homines particulares. Quot autem inconvenientia in hoc implicentur in quaestionibus praecedentibus sufficienter est tactum. Nam praeter positionem universalitatis in qua multa pericula fidei latent sequitur quod simul actu cognoscant non solum omnes homines qui sunt, fuerunt et erunt, sed etiam omnes quos Deus posset facere sub specie humana; et idem erit de individuis aliarum specierum. Cognoscent etiam omnia futura contingentia et cordium secreta quorum genera (h) vel species in universali noverunt (t). Cognoscent etiam totam potentiam materiae, ac per consequens totam divibilitatem continui intellectualiter distinguent, et maxime, quia secundum eos in illis speciebus continetur ratio propriae materiae cuiuslibet rei. - Praeterea, cum secundum istos praesentia aut propinquitas rei non sit necessaria ad hoc quod videatur ab angelis, pro eo quod species illae sunt de se sufficientes ad repraesentandum eas (k): tunc non indiget intellectus aliqua conversione ad hoc quod res actualiter sciat et consideret. Et tunc iterum sequitur quod semper intelligat actu omnia illa quae possunt repraesentari per suas species innatas.

Si dicatur quod intellectus eorum non indiget converti ad res ipsas, necesse est tamen quod convertatur ad ipsas species innatas (a) ad hoc ut per eas videat ipsas res: tunc contra eos sequitur quod ipsi nunquam possint res videre, sed solum quod possint (b) eas quasi ut absentes imaginari seu rememorari, quia nunquam intuitus (c) eorum figitur in ipsa (d) veritate rei, sed solum (e) in quadam intellectuali similitudine ipsius (f), ac per consequens sequitur (g) quod veritatem eius nude non intueatur, sed solum intuetur eius similitudinem acsi in ea (h) esset ipsa res et acsi esset idem quod (t) ipsa. Ista etiam (k) evasio contraria est dictis eorum, quia ipsi volunt quod species huiusmodi sint in intellectu. Unde nec in (t) nobis nec m angelis ponunt memoriam intellectualem seu rerum intelligibilium, sed dicunt quod species est habitus intellectus possibilis, ita quod per eam semper est in actu primo, quamvis non (m) per eam sit semper in actu secundo. Quod autem haec sit mens eorum (n) satis alibi est ostensum. Non enim in hac parte sequuntur viam Augustini qui distinguit inter speciem quae est in memoria et inter speciem quae est in acie intellectus seu inter speciem quae tenet locum obiecti quae et remanet in mente post absentiam actualis cogitationis et inter speciem quae semper est coniuncta actui et quae secundum Augustinum est (o) idem quod cogitatio formata seu visio cogitationis; sed potius sequuntur viam Aristotelis qui (p) non ponit speciem nisi in solo intellectu quae secundum eum semper, quantum est de se, exiret in actum, nisi esset aliquod impediens, et tunc ad agendum non indiget nisi removente proh1bens, unde secundum euri:t non est nisi in potentia actuali respectu sui actus (q).

Praeterea, quomodo (r) per hanc viam angeli cognoscent seu videbunt unum subiectum cum suis accidentibus? numquid component (s) species accidentium cum specie huius homini? Si enim non: non videtur quod aliter possint (t) hoc cognoscere vel videre. Si sic: tunc sequitur quod non solum istam particularem albedinem videant inesse huic homini (a), sed etiam totam universalem albedinem cum omnibus partibus (b) suis, quia species(c) illae quas ad invicem componunt sunt universales rationes omnium particularium suorum in se comprehendentes, et ideo oportet quod videant totum inesse toti. - Quodsi dicas quod sic vident totam albedinem inesse toti speciei (d) hominis quod tamen hanc particularem albedinem vident inesse huic homini et non alteri: primo quidem, cum ipsi non videant hanc inesse illi nisi per hoc quod(e) totam speciem applicant ad illum, necessario sequitur quod totam (f) videant inesse (g) illi. Per quid etiam sciunt ipsi quod haec albedo plus insit isti quam alteri aut quare illa (h) albeo plus alteri quam isti? aut quomodo (i) per unicam simplicem speciem possunt huiusmodi diversitates distincte discerni? Esto etiam quod Deus amoveat istam albedinem ab isto subiecto et transferat ad aliud et e contrario illam illius ad istud, aut esto quod per agens creatum, sive naturale sive voluntarium, mutetur ille (k) de hac albedine in nigredinem et iterum de illa nigredine in aliam albedinem a priori et sic iterum saepius semper in aliam et aliam: quomodo (l) per unam speciem albedinis universalem cognoscet (m) istum secundum diversa tempora diversas numero habere albedines? et (n) utique non (o) videtur ad praedicta posse rationabilis responsio dari (p). Esto etiam quod nunc sunt tot homines in hac domo et alii tot vel plures in alia et quod (q) cras illi erunt in ista et isti in illa vel per (r) alios modos combinationum qui innumerabiliter secundum loca et tempora et secundum alias circumstantias possunt diversificari: quomodo (g) angelus per unam speciem universalem hominis poterit infallibiliter scire veritatem omnium combinationum istarum in tempore suo determinato non videtur posse dari.

Ex secundo etiam (t) potest argui contra istum modum: Ipsi enim ponunt huiusmodi species inesse angelis et animabus separatis per naturam. Dicunt enim quod lumen intellectus angelici, et maxime superiorum ordinum, est tantum quod est potens se ipsum determinare ad obiecta absque adiutorio obiectorum; inferiores vero angeli sunt (a) ad hoc potentes partim per naturale (b) lumen suum, partim per lumen superiorum, ad quorum lumen suscipiendum sunt isti naturaliter subordinati et illi ad influendum naturaliter praeordinati (c). Nec distantia locorum potest hic afferre impedimentum; tum (d) quia non ponunt substantias separatas esse in loco secundum suam substantiam, sed solum secundum suam operationem, ac per consequens non ponunt eas locis ad invicem distare; tum quia operationes eorum intellectuales omnino sunt remotae et abstractae ab omni (e) ordine locali, ita quod nullam habent penitus relationem ad corporalia loca nisi forte valde per accidens. Nihilominus etiam volunt, saltem de supremis angelis, quod (f) ad huiusmodi species determinetur naturale lumen eorum per lumen divini (g) exemplaris seu divinarum idearum, ita quod supremi angeli immediate suscipiunt hanc influentiam a divino exemplari, inferiores vero mediantibus superioribus. Hanc autem influentiam potius ponunt in ordine naturali primae conditionis quam in ordine gratiae. Sicut enim propriae passiones sunt naturales suis subiectis et sicut lumen datum soli vel stellis est eis naturale: sic dicunt huiusmodi species eis esse naturales. Dicunt etiam quod quia directe manant a divino exemplari, idcirco habent in se rationem repraesentativam non solum formae sed etiam materiae, quia hoc habent ideae a quibus manant. Noster(h) vero intellectus (i) qui secundum eos, dum est in corpore, non est potens ad determinandum se, sed indiget adiutorio obiectorum, recipiendo speciem ab eis per irradiationem intellectus agentis eas (k) abstrahentis ex phantasmatibus, ad harum (l) autem specierum generationem non possunt res per suam materiam: idcirco species intellectus nostri non possunt per se repraesentare (m) materiam, quia non fiunt in intellectu nisi per abstractionem, idcirco secundum eos non possunt repraesentare individuales conditiones (n) ipsius formae quas (o) habet a materia et m materia. Secuti sunt autem in hoc paganos philosophos qui ponunt quod intelligentiae sunt naturaliter plenae formis; in hoc tamen discordant ab eis, quia philosophi illi volunt quod huiusmodi formae seu species sint omnino idem quod (a) simplex essentia earum (b), nec mirum (c), quia ponunt eas (d) esse deos, isti vero ponunt eas esse diversas ab essentia earum (e).

Quod autem isti ponunt quod intellectus angeli determinat (f) se modo praedicto: quaero an velint dicere quod gignat in se species obiectorum absque adiutorio eorum, aut (g) an velint dicere quod ipse (h) intellectus sit species indeterminata omnium rerum et quod postea determinet se ita quod postmodum sit determinata species(i) earum, aut forte velint dicere quod sicut propria passio naturaliter sequitur formam specificam acsi resultans (k) ab ea, quod sic species naturaliter resultent ab intellectu angeli seu naturaliter consequantur (l) naturam intellectus eorum. Et quocunque horum (m) dato, multae absurditates (n) sequuntur; quia ex primo sequitur quod intellectus, ante etiam quam gignat (o) in se species, habeat in sua essentia similitudinem rerum etiam altiori modo (p) quam habeant in se (q) species ab eo genitae; quia omne influens speciem absque coadiutorio (r) obiecti seu terminativi habebat in se modo altiori rationem (s) similitudinis influxae, quia similitudo sic influxa totam rationem suae essentiae trahit a suo agente. Praeterea, tunc oporteret quod illae (t) species essent actiones ipsius intellectus aut quod per praevias actiones educerentur ab eo in esse. Ex secunda vero sequitur quod intellectus angeli (u) suam substantiam faceret esse similiorem unicuique rei; ac per consequens sequeretur quod educeret in se aliud substantiale substantialiter (v) completivum sui intellectus. Sequeretur etiam quod (x) ipse, in quantum esset causa efficiens suae determinationis absque coadiutorio obiecti seu determinativi, quod haberet in se prius naturaliter veritatem illius determinationis a se causatae, et hoc tanto altiori modo, quanto causa est altior suo effectu. Multaque (y) alia sequerentur, sicut satis (z) de se patet.

Dicere autem iuxta modum tertium quod sint propriae passiones satis est de se absurdum, quia non videtur quod magis essentialiter competant eis quam animae Christi aut quam aliae species multorum creabilium quas (a) Deus posset eis (b) a principia indidisse, sicut et istas quas nunc habent. Omnes etiam isti tres (c) modi sunt contra id (d) quod dicunt eas esse ab exemplari aeterno, nisi forte velint dicere quod non sunt (e) ab eo nisi sicut effectus aut propriae passiones causarum secundarum sunt a causa prima. Dicere etiam (f) quod superiores angeli ordine naturali et necessario et nullo modo interpolabili semper influant in inferiores huiusmodi species seu (U) aliquod lumen determinans eos ad obiecta valde est absurdum et contra naturalem libertatem eorum; et multo magis est hoc absurdum de animabus separatis et maxime (h) de reprobis et damnatis. Quis enim ferat (i) audiens quod Lucifer naturali ordine et necessaria influat in illos angelos quibus fuit praelatus ab initio suae creationis aut quod angeli boni naturaliter et necessaria influant lumina veritatis in daemones seu in animas damnatas (k)? quamvis si quis (l) velit diligentius attendere ad generales rationes influentium et influentiarum et ad speciales rationes et quidditates huiusmodi specierum et ad speciales rationes potentiarum intellectivarum (m) et actuum suorum, plenius videre poterit quantae (n) absurditates in his implicentur (o).

Ex ultimo autem membro principali potest sic argui: Videtur enim in eorum positione (p) includi quod si intellectus angelorum (q) non haberet in se huiusmodi species innatas, quod nihil penitus posset (r) intelligere aut videre quantumcunque sibi esset praesens; quia si potest aliquid (s) intelligere seu videre absque praedictis speciebus tunc illius rei poterit novam speciem acquirere, quia constat quod omnis rei (t) quam videt habet in se speciem; ergo iam illam speciem de novo acquisivisset. Et tunc sequeretur quod non videret omnia per species innatas seu inditas vel infusas; quod est directe contra positionem eorum (u). Sequeretur etiam quod posset videre per species ex praesentia obiectorum acquisitas; quod (a) est etiam contra positionem eorum. Hac enim de causa dicunt quod in eis non est intellectus agens, quia (b) nihil de novo abstrahunt (c); nec est proprie in eis intellectus possibilis, quia nihil nisi (d) a Deo vel aliis (e) superioribus recipiunt. Ex hoc sequitur quod intellectus eorum sit multo (f) impotentior quam noster, immo etiam multo impotentior quam oculi nostri. Praeterea, esto quod Deus creet aliquam rem cuius speciem (g) eis ab initio non dedit - hoc est enim possibile ac per consequens ponibile (h) -: tunc ipsi non poterunt videre illam rem, quantumcunque sit eis praesens, nisi infundatur eis de novo similitudo illius; quod valde (i) absurdum est dicere. Praeterea, dicere quod ipsi habuerunt ab initio species determinate repraesentantes veritatem omnium futurarum (k) locutionum et cogitationum quarumcunque personarum quae unquam (l) erunt est absurdum nec est secundum veram fidem. Dato autem quod per species (m) eorum talia non possent (n) sciri, tunc ex positione eorum sequetur quod nullo modo possunt (o) eas nunc videre, etiam quando aperte nobis omnibus innotescunt, nisi (p) divina gratia eis de novo horum species et scientia infundatur; quod est etiam valde absurdum.

Verumtamen a quibusdam modernioribus respondetur ad hoc quod quia interni cogitatus et actus liberi arbitrii includunt in se relationem intentionis ad suum obiectum et ad suum finem ultimum, quae non est quid de se visibile aut distinguibile nisi per divinam revelationem (q) aut per effectum patentem: idcirco non possunt videri nisi per visibilem effectum vel signum aut per revelationem. Quod autem non sint quid de se visibile et distinguibile probatur; tum quia etiam proprio cordi non plene patet an illa quae facit faciat ex intentione recta et caritativa et solum propter Deum; tum quia huiusmodi (r) relationes nihil addunt ad absolutas essentias actuum et habituum in quibus fundantur; tum quia notitia relationis dependet ex notitia sui termini seu extremi in quod terminatur, terminatio autem relativarum intentionum cordis, prout sunt in Deum conversivae vel aversivae, non potest videri nisi a solis videntibus Deum. Ergo soli beati possunt videre intentiones cordium.

Sed contra hanc evasionem est: Primo, quia sicut angelus videt res, sic et videt multos respectus earum quibus ad invicem referuntur, utpote multas convenientias et contrarietates earum (a). Et eo ipso quo videt aliqua fieri ab aliqua causa, videt ea ad invicem referri sicut causae ad (b) causatum. Eo etiam ipso quo videt aliquam actionem vel habitum videt respectus eorum sine quibus esse nec intelligi possunt; respectus autem actuum et habituum mentis ad sua formalia obiecta sunt sic eis essentiales quod trahunt speciem suam ab eis nec possunt esse aut intellegi sine eis. - Secundo, quia secundum hoc non plus posset quis videre suas proprias intentiones et cogitatus quam aliorum. -- Tertio, quia saltem secundum hoc possent videre alienos cogitatus et affectus, quamvis non finales intentiones eorum. - Quarto, quia si huiusmodi relationes (c) aliquid addunt realiter diversum, tunc habent aliquam propriam quidditatem ex se visibilem seu intelligibilem. Si vero nihil addunt diversum ad actus vel habitus quorum sunt, tunc angelus plene videns (d) totam entitatem illorum habituum et actuum, videbit eo ipso illas relationes eorum quae sunt cum eis omnino id ipsum.

Ad primum igitur quo probatur quod non sint quid angelis visibile dice n dum primo quod quam vis nostrae propriae intentiones non sint plene visibiles nobis ipsis, pro eo quod oculus cordis nostri est lippus et quasi caecus ad sua interiora videnda, angelis tamen suae propriae intentiones (e) sunt clarissimae. Secundo dicendum quod multae nostrae sunt nobis certissimae, saltem illae quae sunt aperte malae; propter tamen multam mixturam vitiorum et vitiosarum intentionum cum nostris bonis latet nos tota quantitas et condignitas meriti (f) et bonitatis nostrarum et maxime respectu praemii aeterni. Non igitur haec (g) latentia provenit ex eo quod sunt relationes in finem, sed potius ex nostri oculi caecitate et ex vitiorum mixtura. Ad secundum patet ex quarta ratione contra illam evasionem facta. Ad tertium dicendum primo quod secundum hoc diaboli non possent videre suas pravas et finales intentiones quibus sunt aversi (a) a Deo, nisi viderent Deum, nec boni angeli suas, antequam essent beati; quod non solum est falsum, sed etiam valde absurdum. Sufficit enim quod terminus relationis, prout in ipsa relatione includitur, sciatur seu videatur, sicut videnti se cogitare Paulum (b) absentem sufficit videre quomodo Paulus, ut est ab eo cogitatus, est obiectum sui cogitatus et terminus sui respectus. Secundo dicendum quod realis ratiocinatio et fixio (c) nostri interni aspectus est in eius primo et immediato et praesentiali obiecto. Quando autem alicuius cogitatio et intentio fertur in Deum ut in non visum (d) sive absentem: tunc species memorialis Deum repraesentans est primum et praesentiale obiectum illius cogitatus et intentionis, et ideo hoc sufficit visibiliter seu praesentialiter videri a vidente praefatam cogitationem et intentionem. Obiectum vero earum absens sufficit videri seu sciri ut absens, cum aliter non sit obiectum earum. Intentiones autem beatorum immediate infixae in Deo ut ab eis facialiter (e) viso non possunt videri nisi a vidente Deum, prout est praesentialis et immediatus terminus earum (f). Unde de his solis valet illud argumentum (g).

Ex praedictis igitur videtur quod sit eligenda aliqua illarum trium opinionum. Quarum una dicit quod per species ab obiectis receptas cognoscunt ea, et hoc, sive eas recipiant per abstractionem factam a lumine intellectuali quod est in eis intellectus agens, si tamen est in eis, sive fiant in eis per solam actionem obiectorum. Alia vero dicit quod partim per species (h) innatas, partim per receptas, ita quod innatae species valent (i) ad cognitionem rerum universalem, receptae vero ad cognitionem earundem particularem. Tertia vero dicit quod per (k) species ab intellectu genitas non simpliciter et absolute, sed ad praesentiam obiecti et praevia (l) conversione et virtuali defixione intellectus ad ipsum (m), ita quod obiectum cooperatur (n) ibi per modum terminativi. Nisi forte (o) quis velit quartam opinionem eligere quae dicit quod species sic genita ab intellectu, sicut opinio immediate praecedens dicit, est idem quod actus cogitandi seu intelligendi, non quidem illa (a) species quae est in memoria, sed illa quae est in acie intelligentiae. Quas opiniones cum suis rationibus et improbationibus recitavi (b) in quaestione an voluntas sit potentia activa. - Et licet nullam curem (c) asserere ultima tamen modicitati mei iudicii probabilior videtur et magis catholicae fidei consona, nisi esset contraria communi opinioni.

Advertendum tamen in omnibus praedictis (d) quod non loquimur de notitia angelorum quam habent in Verbo, sed potius de notitia quae eis competit ex suo ordine naturali seu ex virtute suae naturae; quia de (e) illa quae est in Verbo constat quod per eam possunt videre simul (f) omnia quae eis (g) praesentantur in Verbo, sive sint contingentia sive absentia sive futura sive sint cordium secreta(h).

Quod praeter opiniones praemissas est cuiusdam moderni magistri positio quod angelus non intelligit per species innatas vel acquisitas, sed solum per habitus; per quos non solum universalis obiectum uniuscuiusque habitus intelligit, sed etiam omnia individua illius universalis obiecti, non tamen simul omnia sed solum illa ad quae illum habitum applicat seu convertit. Vultque quod huiusmodi habitus non sint proprie similitudines rerum et quod consequantur essentiale lumen sui intellectus sicut propriae passiones ipsius. - Nostrum etiam (i) intellectum dicit intelligere non per species sed Per habitus; quos, quando a principiis dilatantur ad conclusiones, non vult per aliquam superadditam compositionem augeri, sequens in hoc scripta(k) cuiusdam alterius magistri.- Quid autem sint huiusmodi habitus aut quomodo per eos res secundum suas rationes proprias exprimantur, ex quo non sunt earum species vel similitudines, aut non tradit aut valde confuse.

Primo, quia secundum Augustinum, libro De bono coniugali, "habitus est quo quis potest operari, cum opus est." Et secundum Aristotelem (2), quod est in actu primo, sicut est habens habitum scientiae vel formam caloris et ignis, potest ex se in actum secundum, nisi sit prohibens; et si hoc sit, non indiget nisi removente prohibens. Ergo omnis habens (a) habitum alicuius scientiae potest absque omni alia specie intelligere omnia obiecta illius scientiae.

Secundo, quia qua ratione species memorialis ponitur repraesentare obiectum quod non est actu aut quod non est intellectui praesens et ducere intellectum in illud actualiter considerandum absque hoc quod ab illo et in illo (b) realiter terminetur: eadem ratione videtur hoc posse fieri per solos habitus intellectus.

Tertio, quia affirmativa vel negativa compositio contrariorum aut diversorum terminorum non videtur posse exprimi per aliquam (c) speciem, saltem per unicam; sed hoc fit a sciente vel opinante per habitum scientiae vel opinionis; ergo et cetera.

Sed videtur quod praedicta positio deficiat ad minus in quatuor: Primo scilicet, in hoc quod ponit angelos omnia naturaliter vidisse aut visibiliter scivisse per solos habitus praefatos. - Secundo, in hoc quod ponit per illos non omnia sub ipso contenta (d) simul videri, sed successive, per voluntarias scilicet et successivas applicationes ipsius. - Tertio, in hoc quod ponit omnia per solos ipsos sciri et exprimi et tamen non esse species ipsorum scibilium vel scitorum. - Quarto, in hoc quod in angelis ponit eos suum bonum (e) consequi tanquam proprias passiones ipsius.

Contra primum enim et contra secundum potest argui fere per omnia argumenta superius facta contra positionem quae ponit angelos per solas species innatas et praecipue per universales omnia naturalia, quantumcunque absentia, certitudinaliter vidisse et omnes eorum naturales variationes videre.

Sed ultra illa arguatur primo breviter contra primum: Proprius enim et specificus actus alicuius habitus semper pro tanto eandem speciem participat (a), pro quanto, si actus est scitivus, et habitus a quo exit est neccessario scitivus, et si actus est opinativus vel creditivus, erit etiam et habitus; ergo si actus eius non solum est scitivus, sed etiam visivus, et habitus similiter erit visivus, id est, erit habitualis visio rerum; sed de essentia visionis est quod sit immediate praesens rebus visis; ergo angelicus intellectus et eius habitus et actus haberent immediatam praesentiam ad omnia sibi naturaliter scibilia; sed talis praesentia com petit soli intellectui aeterno et increato; ergo in hoc ipso attribuitur (b) intellectui creato increata et immensa proprietas, competens soli Deo. - Item, qua ratione potest praesentialiter videre naturalia sibi absentia vel nondum existentia: eadem ratione potest et contingentia et cordium quorumcunque arcana; quia talis intellectus est necessario praesens omnibus locis et rebus in quibus aut intra quae sunt sua (c) visa. - Item, eorum visivus habitus potius erit actualis visio quam habitualis; quia ex quo est praesentissimus suis obiectis et hoc per modum visivum, videtur quod sit ultimata et actualissima unione eis unitus. - Item, sicut Dei scientia seu visio nullo sibi addito vel ablato potest disiunctive in obiecta opposita, prout contingit aut contingere potest illa diversimode verificari: sic et angelorum habitualis scientia seu visio nullo sibi addito vel ablato erit disiunctive potens in opposita, ita quod absque sui variatione repraesentabit et videbit nunc unum oppositorum, nunc aliud; sed, hoc includit quandam immensitatem et simplicitatem soli Deo propriam; ergo et cetera.

Contra secundum autem arguitur: Primo, quia omnis applicatio et conversio fit primo et immediate ad aliquid praesens et immediatum (d); ad absens enim et mediatum non potest fieri nisi per aliud intermedium. Sed hic (e) inter habitum et eius obiecta nullum obiectum intermedium ponitur ad quod huiusmodi applicatio seu conversio fiat primo immediate; nulla enim ponitur hic species rerum quae teneat vicem obiecti pro eis. - Item, si huiusmodi habitus sunt praesentes omnibus obiectis suis sicut et visio actualis et habitualis: nulla eget applicatione aut conversione sui ad illa Si enim dicas quod immo, sicut et nostra habitualis scientia eget applicari ad species quae sunt in memoria, quamvis prius essent sibi realiter praesentes, quia intellectus actualiter non intendebat in eas, habitus autem non sufficit absque actuali intentione intellectus: patet quod non est simile, quia praefata positio ponit habitus angelicos nulla specie intermedia et vicem obiecti tenente egere, immo nec aliqua reali praesentia rerum ab eis visarum; intentio autem intellectus addita habitui non est (a) aliud quam actualis aspectus in aliquod primum (b) obiectum conversus atque defixus; et si illud est ipsa res, tunc ad hunc aspectum sequitur actus qui proprie dicitur visio, si vero illud sit aliqua rei similitudo tenet locum obiecti, et (c) tunc aspectum illum sequitur actus qui dicitur recordatio vel absentium intellectio seu cogitatio. - Item, huiusmodi habitus ponuntur esse ab istis indivisibiles et ex nullis partibus compositi et ad suum universale obiectum cum omnibus suis individuis actu entibus vel possibilibus aequaliter et uniformiter se habere; ergo quandocunque applicabitur, totus et totaliter et ad totum seu ad omnia sua obiecta applicabitur. - Item, huiusmodi habitus erunt utique in acie intellectus angelici, et quamvis ab istis non dicantur esse species rerum, ex dictis tamen eorum sequitur quod habeant vim expressivam et repraesentativam rerum et hoc sufficientissime; ergo hoc non est ponere aliud quam sufficientissimam expressionem et repraesentationem obiectorum in acie intellectus; sed hoc vel est actualis visio aut id ad quod necessario et immediate sequitur actualis visio omnium quae aciei per illam expressionem exprimuntur et repraesentantur; ergo et cetera

Contra tertium etiam arguitur: Quia cuicunque competit definitio, competit et definitum; sed praedictis habitibus competit definitio intentionalium specierum; ergo vere erunt species seu similitudines obiectorum (d) suorum. Probatio minoris: quia ratio seu definitio huiusmodi specierum est quod sunt similitudo rerum expressiva et repraesentativa; sed hoc ponitur sufficientissime fieri per solos habitus istos; ergo in simul cum hoc dicere quod non sunt rerum species est ponere in eis contradictionem expressam. -- Item, quantum in nobis experimur, scientialis aut creditivus vel opinativus habitus in nobis sunt idem quod habitualis affirmatio vel negatio seu habitualis assensus vel dissensus intellectus de veritate vel falsitate obiectorum suorum nisi per nomen habitus intelligas habituale (a) acumen ingenii perspicacis vel oppositum eius, scilicet habitualem tarditatem et hebetudinem ingenii rudis et grossi. Habitualis (b) autem assensus, quando est scitivus, dicitur habitus scientiae; quando autem est creditivus vel opinativus, dicitur habitualis credulitas vel opinio. Quilibet autem horum assensuum exigit simplicem et habitualem seu memorialem notitiam terminorum super quorum affirmativam vel negativam compositionem fertur praedictus assensus. Quod autem simplex et memorialis notitia terminorum differat realiter a praedicto assensu (c), saltem sicut formae elementares differunt (d) ab ultima forma mixti, probatur tripliciter: Primo scilicet, quia saepe sciuntur huiusmodi termini absque hoc quod sciamus vel credamus affirmativam vel negativam compositionem ipsorum (e), sicut patet de eo qui scit quid est mulier et quid virgo et quid parere, et tamen nondum scit vel credit mulierem virginem peperisse. Secundo, quia de eisdem terminis nobis notis possumus nunc unam scientiam vel opinionem habere, nunc vero contrariam, et nunc veram, nunc erroneam, nunc probabilem, nunc improbabilem, et hoc per successionem temporum potest sic in infinitum variari. Tertio, quia sicut compositio differt a suis componibilibus, sic scientia vel opinio compositionis differt (f) a simplici et absoluta apprehensione suorum componibilium. Sicut etiam actualis consideratio unius vel alterius termini differt ab actuali consideratione compositionis vel mutuae correlationis eorum: sic et habitualis notitia huius vel illius termini ab habituali notitia compositionis eorum. Nec mirum, quia etiam repraesentatio speciei memorialis differt ab illo actu vel habitu intellectus quo simplices quidditates vel rationes terminorum cum quodam habituali assensu novimus et tenemus et aliquando cum actuali assensu cogitamus et consideramus.

Contra quartum etiam arguitur: Primo, quia causa a qua suus effectus totam suam essentiam et esse absolute et totaliter trahit habet longe praecellentius et plenius quicquid nobilitatis est in suo effectu, ita quod talis effectus se habet ad suam causam sicut analogum ad suum principale. Sed si praedicit habitus se (a) habent ad intellectum agnelicum sicut propriae passiones ipsius ab eius essentia fluentes seu resultantes: tunc se habent modo praedicto ad eum et ipse ad eos; ergo quicquid sapientialis actualitatis et nobilitatis est in habitibus erit principalius et praecellentius in essentia eius, et sic esset essentialiter scientia omnium scitorum suorum; quod est proprium solius Dei. -- Secundo, quia habitus determinant potentiam ad certos actus et ad sua propria obiecta; ergo respectu talis determinationis est potentia secundum suam essentiam indeterminata; sed indeterminati non est (b) se ipsum ex solo se ipso ad haec vel illa determinare, et maxime si non sit potentia se ipsam movens, et saltem illam determinationem non posset in se efficere nisi per aliquam primam et intermediam actionem quam hic non est dare; ergo et cetera. -- Tertio, quia ceterorum entium creatio et existentia non dependet ab essentia et existentia intellectus angelici nisi apud illos qui erronee ponunt eos esse deos et creatores rerum. Detur ergo unum solum angelum absque ceteris angelis et entibus fuisse creatum: tunc secundum positionem praedictam oportebit quod adhuc necessario habeat totam scientiam essentiae et existentiae ceterorum angelorum et entium, sicut et si essent creata; quod nemo sanae mentis credet. -- Quarto, quia omnis intellectus qui non est (c) essentialiter sua scientia tanto est altioris et latioris ambitus, quanto latius et universalius respicit totum ambitum et possibilitatem entis et non entis; ergo ille qui per oppositos actus et habitus potest diversimode determinari ad scibilia et opinabilia est latioris ambitus quam ille qui non potest (d) nisi solum uno genere illorum modorum; ergo illi qui ponunt omnem intellectum creatum, quantum est ex sua essentia, posse determinari per habitus et actus oppositos, utpote per certos et (e) dubios aut veros et erroneos ac scientificos et opinativos ac visivos praesentium et eorundem absentium memorativos, latiorem et universaliorem ambitum sibi attribuunt quam illi qui omnes scientiales habitus sibi determinant tanquam proprias et inseparabiles passiones. -- Quinto, quia cum voluntas sit altior aut saltem aeque alta potentia sicut intellectus: ergo ita nobiles habitus respectu omnium debent sibi affigere quasi (f) proprias passiones sicut faciunt intellectui.

Ad primum igitur (a) in contrarium dicendum quod aliquando nomine habitus intelligitur non solum id quod est in eo principale, sed etiam omnis dispositio sibi annexa per quam iuvatur ad opus et sine qua non potest in (b) opus. Et hoc modo sumit Augustinus habitum in libro illo. Hoc etiam modo sumitur primus actus ab Aristotele in locis ubi dicit verba illa. Et hoc modo sub habitu scientiali includitur non solum habitualis notitia vel assensus, sed etiam species memoriales sine quibus non potest absentia scire vel cogitare. Praeterea Augustinus semper subintelligit debitam praesentium alicuius primi obiecti, quia sine illa nullus habitus intellectivus potest exire in actum.

Ad secundum dicendum quod pro quanto habitus includit in se similitudinem suorum obiectorum repraesentativam, pro tanto habet illa repraesentare; pro quanto autem habet elicere actum defixum et terminatum in aliquod obiectum et hoc per praevium aspectum per quem est actualiter ad illud conversus et applicatus, indiget aut reali obiecto aut memoriali gerente vicem illius, et ideo in rerum absentia eget speciebus memorialibus, non pro habitu actus elicitivo, sed potius pro obiecto immediato et in aliud absens manuductivo; species autem memorialis non eget praesentia sui obiecti, quia non dicit actum vel aspectum actualiter conversum et defixum in id cuius est species, sed solum est quaedam repraesentatio seu imago ipsius et talis quod videre eam, in quantum est illius imago, est quasi videre rem cuius est imago.

Ad tertium dicendum quod dato quod per species memoriales non posset repraesentari compositio terminorum, nihilominus sunt necessariae ad repraesentationem ipsorum terminorum. Potest etiam dici quod compositio repraesentatur (c) per coordinationes specierum memorialium (d) aut per quandam speciem memorialem specialem ipsius et speciebus suorum extremorum necessario annexam tanquam illis essentialiter indigentem, verumtamen absque assensu (e); habitus vero scitivus vel opinativus dicit illam cum assensu, quia est quidam habitualis assensus illius.