Table of Contents
Peter Jean Olivi Commentary
Liber II
Liber II, Quaestio 4 : Quarto, an mundus factus fuerit ab aeterno.
Liber II, Quaestio 5 : Quinto, an mundus potuerit fieri ab aeterno.
Liber II, Quaestio 8 : Secundo, an esse et essentia sint idem.
Liber II, Quaestio 9 : Tertio, an esse rerum creatarum, saltem spiritualium, sit successivum vel habeat simul totam suam durationem.
Liber II, Quaestio 10 : Quarto, an durationes rerum creatarum sint solum duae numero et specie.
Liber II, Quaestio 11 : Quinto, an conservatio seu continua permanentia rerum differat a creatione ipsarum.
Liber II, Quaestio 12 : Sexto, an individuatio aliquid addat ad specificam essentiam individui.
Liber II, Quaestio 13 : Septimo, an universalia sint secundum suam universalitatem in individuis.
Liber II, Quaestio 18 : Tertio, an materia per se possit principium alicuius esse, id est, an dicat aliquam vim activam.
Liber II, Quaestio 19 : Quarto, an Deus possit facere materiam sine omni forma.
Liber II, Quaestio 20 : Quinto, an materia habeat diversas differentias materiales per quas specificetur.
Liber II, Quaestio 21 : Sexto, an materia per essentiam suam sit una numero in omnibus entibus, saltem in corporalibus.
Liber II, Quaestio 22 : Septima, an substantia suscipiat magis et minus.
Liber II, Quaestio 23 : Primo, an omne agens sit semper praesens suo patienti seu suo primo effectui.
Liber II, Quaestio 24 : Secundo, an species seu prima impressio et similitudo agentis educatur de potentia sui subiecti.
Liber II, Quaestio 25 : Tertio, an praedicta similitudo agentis sit idem quod eius actio.
Liber II, Quaestio 26 : Quarto, an primae impressiones omnium agentium fiant ab eis in instanti. Et in hac subditur additio in qua exponitur regula Aristotelis VI Physicorum data, quod si tanta virtus movet tantum in tanto spatio et tempore, dupla movebit aequale super aequali in dimidio tempore. Ibi etiam dissolvitur et improbatur ratio eius per quam IV Physicorum probat quod si (a) aliquid moveretur in vacuo, moveretur in instanti.
Liber II, Quaestio 27 : Quinto, an motus sit idem quod forma quae per motum educitur.
Liber II, Quaestio 28 : Sexto, an motus possit per se terminari ad omnia illa quae possunt de materia educi.
Liber II, Quaestio 29 : Septima, an motus fiat immediate a motore.
Liber II, Quaestio 30 : Octavo, an agens creatum possit formam iam corruptam eandem numero educere in esse.
Liber II, Quaestio 31 : Nono, an omnia quae educuntur de potentia materiae sint ibi prius secundum suas essentias seu secundum rationes seminales vel secundum potentias activas.
Liber II, Quaestio 32 : Primo, an substantia angeli sit in loco corporali. Ubi in quadam additione ibi subiuncta probatur quod ubi seu esse in loco addit aliquid ad rem locatam realiter diversum ab ipsa.
Liber II, Quaestio 33 : Secundo, an in quolibet angelo sit tota species sua secundum totum ambitum suum, ita quod extra ipsum non possit esse aliud individuum eiusdem speciei.
Liber II, Quaestio 34 : Tertio, an in angelis sint species seu similitudines rerum universales.
Liber II, Quaestio 36 : Quinto, an angelus intelligat et videat omnia per species innatas.
Liber II, Quaestio 38 : Primo, an angeli in primo instanti quo meruerunt fuerint glorificati.
Liber II, Quaestio 39 : Secundo, an gloriam prius habitam possint mereri per actus subsequentes.
Liber II, Quaestio 40 : Primo, an Deus possit facere aliquam potentiam intellectivam vel liberam essentialiter inerrabilem et impeccabilem.
Liber II, Quaestio 41 : Secundo, quaeritur an potentia peccandi sit pars nostrae libertatis.
Liber II, Quaestio 42 : Tertio, an angeli potuerint peccare in primo nunc suae creationis.
Liber II, Quaestio 43 : Quarto, an sit possibile vel credibile quod angeli sic peccaverunt sicut doctrina fidei tradit.
Liber II, Quaestio 44 : Quinto, an daemones possint aliquid addiscere et oblivisci.
Liber II, Quaestio 45 : Sexto, an eorum habitualis malitia usque ad diem iudicii augeatur.
Liber II, Quaestio 46 : Septimo, an citra diem iudicii habeant aliquas (a) complacentias et gaudia in iis quae (b) pro voto volnnt et agunt.
Liber II, Quaestio 47 : Octavo, an decor et integritas angelicae hierarchiae sic fuerit per casum daemonum immutatus quod omnino eguerit restaurari.
Liber II, Quaestio 48 : Nono, an ruinam ipsorum decuerit ex hominibus reparari. Plures quaestiones alias de angelis feci in lectura super liber Angelicae hierarchiae; non enim in hac ordinatione pono quaestiones quas super lecturas specialium librorum feci.
Liber II, Quaestio 49 : An anima immediate informet omnes partes corporis sui
Liber II, Quaestio 51 : Tertio, an sensitiva hominis sit a generante vel a solo creatore. Ubi multipliciter probatur quod pars animae intellectiva non informat corpus immediate, quamvis ei substantialiter uniatur, et quamvis forma intellectiva et libera sit forma hominis. Cui magnam additionem adiunxi.
Liber II, Quaestio 52 : Quarto,an immortalitas spiritus rationalis possit per rationes probari.
Liber II, Quaestio 53 : Quaeritur an aliquid de alimento convertatur in veram speciem carnis et ossis et ceterarum partium corporis.
Liber II, Quaestio 54 : Quaeritur primo unum commune omnibus potentiis: an scilicet potentiae animae vel angeli sint totaliter eaedem cum substantia eorum aut totaliter diversae aut partim eaedem partim diversae.
Liber II, Quaestio 57 : Tertio, an in homine sit liberum arbitrium. Et hic, scilicet in responsione ad undevicesimum, tangitur quaestio quomodo in beatis et in purgatorio immobilitetur voluntas ad bonum et in damnatis ad malum. Et improbantur septem errores circa hoc dictum. Primus est quod intellectus in statibus alterius vitae nihil apprehendit cum discursu rationis. Secundus est quod voluntas in omnibus sequitur modum apprehensionis ita quod, si intellectus habet modum immobilem in apprehendendo, voluntas id (a) ipsum habet in volendo. Tertius quia voluntas angeli suo solo actu acquirit immobilitatem in bono vel in malo, voluntas vero nostra acquirit hoc ex eo quod per mortem datur sibi altitudo consimilis altitudini substantiarum separatarum et simul cum hoc ex defectu divinae influentiae seu gratiae trahentis ipsam ad bonum. Quartus est quod voluntas totaliter convertitur, quandocunque convertitur, quia est simplex. Quintus est quod sensitiva habet statum immobilem in omni statu alterius vitae. Sextus est quod error circa finem non potest emendari nisi per causam superiorem, potentem immediate influere in intellectum et voluntatem. Septimus est quod error circa finem non potest esse nisi perverso habitu voluntatis acquisito vel innato.
Liber II, Quaestio 58 : Quarto, quaeritur an liberum arbitrium seu voluntas libera sit potentia passiva vel activa. Et in hac multae quaestiones aliae continentur: nam in responsione ad tertium decimum argumentum tangitur quaestio an corpora sensibilia possint per se generare species simplices et intellectuales in potentia nostrae mentis; et iterum an hoc possint per irradiationem intellectus agentis; et iterum, an quantitas aliquid reale addat ad formas aliorum praedicamentorum. Item, in responsione ad quartum decimum tangitur quaestio an omnes potentiae apprehensivae sint passivae. Et ad huius evidentiam pertractantur septem. Primo scilicet, quod actus potentiarum non sunt immediate ab obiectis. Secundo, quod non sunt a solis speciebus. Tertio, quod non partim ab eis et partim a potentiis. Quarto, quod ipsi actus sunt species seu similitudines obiectorum. Quinto, quod anima non potest in se generare species quae sint principia effectiva suorum actuum. Sexto, quod potentiae non possunt excitari ab (a) obiectis ad generandum huiusmodi species aut ad producendum suos actus. Septimo, quod potentiae sunt sufficientes ad efficiendum suos actus absque coefficentia facta ab obiectis vel speciebus. Haec tamen clarius et sanius pertractantur in tribus primis quaestionibus de actibus potentiarum animae infra scriptis. Item, in responsione ad duodecimam supprobationem quarti decimi argumenti tangitur quaestio an species imaginariae sint incorporales et inextensae. In responsione vero ad tertiam decimam tangitur quadruplex causa quare potentiae sensitivae (b), quamvis sint activae suorum actuum, indigeant organo.
Liber II, Quaestio 59 : Quinto, quaeritur an infantes et dormientes et furiosi possint exercere opera liberi arbitrii.
Liber II, Quaestio 60 : Primo, an sensus particulares sint plures potentiae vel una.
Liber II, Quaestio 61 : Secundo, an tactus habeat in se plures potentias tactivas.
Liber II, Quaestio 62 : Tertio, an sensus communis sit potentia differens a sensibus particularibus.
Liber II, Quaestio 63 : Quarto, an sensus communis sit eadem potentia cum imaginativa quae imaginatur absentes formas sensibilium.
Liber II, Quaestio 64 : Quinto, an istae sint eadem potentia cum aestimativa.
Liber II, Quaestio 65 : Sexto, an hae tres sint eadem potentia cum memorativa.
Liber II, Quaestio 66 : Septimo, an cogitativa quae omnium quatuor praedictarum obiecta ad invicem componit et confert sit eadem potentia eum praedictis.
Liber II, Quaestio 68 : Primo, an appetitus sensualis sit alia potentia ab appetitu intellectivo.
Liber II, Quaestio 69 : Secundo, an vis concupiscibilis et irascibilis, prout spectant ad appetitum sensitivum, sint eadem potentia.
Liber II, Quaestio 70 : Tertio, an secundum numerum sensitivarum apprehensivarum sint tot potentiae appetitivae (a) sensuales.
Liber II, Quaestio 71 : Duodecimo (b), queritur an vegetativa animalium differet ab anima sensitiva eorum.
Liber II, Quaestio 72 : Primum, an corpora possint agere in spiritum et in eius potentias apprehensivas et appetitivas.
Liber II, Quaestio 73 : Secundo, an aliqua virtus cognitiva vel quaecunque alia secundum suam essentiam exterius non emissa possit ab extrinseco et distanti medio vel obiecto absque eorum influxu mutari vel pati. Per mutationem autem intelligo protensionem virtutis ad extra vel retractionem sui ad intra vel pertransitionem medii vel fractionem sui incessus aut reflexionem vel diverberationem aut resistentiam vel prohibitionem aut fixionem vel terminationem sui in obiecto.
Liber II, Quaestio 74 : Tertio, an principium effectivum actus cognitivi sit species repraesentativa obiecti aut habitus aut potentia vel omnia tria in simul sumpta. Circa finem autem huius tangitur
Liber II, Quaestio 75 : Quarta quaestio, an scilicet quando Deus videtur ab intellectu creato, divina essentia teneat locum speciei repraesentatis Deum. Postquam et subditur
Liber II, Quaestio 76 : Quinta, an scilicet anima sciat se ipsam per speciem sui aut per essentiam suam et an per immediatam reflexionem sui aspectus super se aut primo dirigendo aspectum ad phantastica, id est, ad species imaginarias per actus sensuum exteriorum acceptas.
Liber II, Quaestio 77 : Sexto, quaeritur an habitualis dilectio sui et suae beatitudinis sit accidens.
Liber II, Quaestio 78 : Septimo, an unico simplici actu sciantur plures termini eiusdem propositionis aut plura extrema eiusdem correlationis aut plures partes eiusdem totius.
Liber II, Quaestio 79 : Octavo, an actus scientiae vel amoris possit se ipsum habere pro obiecto, utpote cum scio me scire vel amo me amare seu meum actum amandi.
Liber II, Quaestio 80 : Nono, quaeritur an aspectus beatorum sic feratur super creatorem et creaturas in proprio genere visas quod uno aspectu et uno actu iudicet mutuas correlationes Dei et creaturae.
Liber II, Quaestio 81 : Decimo, an conscientia dicat potentiam unam vel plures aut actum aut habitum et an synderesis sit quaedam pars conscientiae et iterum in quo differat recta conscientia a prudentia, fide et caritate regulata.
Liber II, Quaestio 82 : Undecimo, an lex naturalis dicat aliquid concreatum in intellectu vel voluntate aut aliquid aliud.
Liber II, Quaestio 83 : Duodecimo, an sit verum quod Aristoteles in Ethicis dicit de actu electionis, scilicet quod electio non est de fine sed de iis quae sunt ad finem et quod semper sequitur actum consilii seu deliberationis.
Liber II, Quaestio 84 : Tertiodecimo, an sit falsum dictum quorundam, scilicet quod actus electionis factus propter aliquem finem est idem actus numero cum velle illius finis, quamvis iste cum primo sumptus sit perfectior.
Liber II, Quaestio 85 : Quartodecimo, an sciens actu et in particulari hoc vel illud esse agendum tanquam honesto necessario habeat illud agere et an nesciens actu et in particulari illud esse (a) agendum non possit illud agere, immo necessario habeat illud non agere.
Liber II, Quaestio 86 : Quintodecimo, an habitus scientiae bonorum et honestorum ligetur per passionem pravae conscientiae vel irae, ne scilicet his perdurantibus possit exire in actualem considerationem boni honesti in singulari sumpti et obiecto praefate concupiscentiae contrarii.
Liber II, Quaestio 87 : Primo, an motus animalium voluntati vel appetitui sensitivo subiectus causetur immediate ab intrinseco actu appetitus, quo scilicet sufficientur vult et appetit se movere.
Liber II, Quaestio 88 : Secundo, an in motu corporis processivo seu voluntario moveatur ab appetitu aliqua una pars corporis primo et immediate ac postmodum reliquae per primam ut motae ab ea.
Liber II, Quaestio 89 : Tertio, an quandocunque anima movet unam partem corporis, aliqua alia stet fixa, ut a fixa inchoetur motus partis quae movetur
Liber II, Quaestio 90 : Primo, an species et genera vitiorum sumantur a positivo in quo fundantur vel a sua privatione.
Liber II, Quaestio 91 : Secundo, an genus vitii sumatur suo proximo obiecto.
Liber II, Quaestio 92 : Terto, an idem actus numero possit esse in duabus speciebus vitiorum et an diversae vitiositates eiusdem actus se habeant sicut genus et differentia speciei eiusdem vitii.
Liber II, Quaestio 93 : Quarto, an omnis circumstantia vitiosa variet speciem vitii.
Liber II, Quaestio 94 : Quinto, an species unius vitii possit esse pars integralis alterius vitii seu an unus actus vitiosus possit integrari ex pluribus actibus vitiosis habentibus vitiositatis specie differentes.
Liber II, Quaestio 95 : Sexto, an omne vitium sit extremitas opposita medio alicuius virtutis et hoc sic quod extremitas illa remisse sumpta sit pars ipsius virtutis tanquam medii ab extremis compositi.
Liber II, Quaestio 96 : Septimo, an morale bonum et malum sint genera omnium moralium virtutum et vitiorum.
Liber II, Quaestio 97 : Octavo, an malus finis sit circumstantia vitii vel potius sit principale vitium.
Liber II, Quaestio 98 : Nono, an distinctio septem capitalium vitiorum data a Gregorio sit solius congruentiae vel necessariae sufficientiae.
Liber II, Quaestio 99 : Decimo, an omnia vitia sint spiritualia vel omnia sint (a) carnalia.
Liber II, Quaestio 100 : Undecimo, an spiritualia sint peiora quam carnalia.
Liber II, Quaestio 101 : Duodecimo, an quaedam vitia sint virtutibus magis similia vel minus contraria quam alia.
Liber II, Quaestio 102 : Tertiodecimo, an ab uno extremo vitiorum sit recedendum ad aliud extremum, ut tandem perveniatur ad virtutis medium.
Liber II, Quaestio 103 : Quartodecimo, an inordinatus amor sui sit primum peccatum cuiuscunque qui primo incidit in peccatum.
Liber II, Quaestio 104 : Quintodecimo, an in omni peccato sit privatio modi, speciei et ordinis.
Liber II, Quaestio 105 : Sextodecimo, an omnis imperfectio moralis seu in moralibus sit peccatum.
Liber II, Quaestio 106 : Septimodecimo, an omne imperfectum ex (b) genere sit imperfectum ex circumstantia et e contrario; an omne perfectum ex circumstantia sit perfectum ex genere et e contrario.
Liber II, Quaestio 107 : Duodevicesimo, utrum peccatum, in quantum malum, possit ab aliquo appeti.
Liber II, Quaestio 108 : Undevicesimo, an peccatum sit poena sui ipsius et ultra hoc aliquando alterius peccati et an, in quantum habet rationem poenae (c), sit a Deo plus quam in quantum habet rationem culpae.
Liber II, Quaestio 109 : Vicesimo, an reatus culpae possit esse in aliquo in quo non est nec fuit aliquis actus vel habitus pravus.
Liber II, Quaestio 110 : Primo scilicet, quae sit quidditas peccati originalis.
Liber II, Quaestio 111 : Secundo, quae sit causa eius effectiva.
Liber II, Quaestio 112 : Tertio, qua iustitia vel ratione permisit Deus animas a corporibus infici aut quomodo iuste potuit animas talibus corporibus infundere aut quare permisit corpus infectum propagari aut quare genitorem infectum permisit filios propagare. Hic autem quaedam aliae duae quaestiones circa opus primae conditionis includuntur; inter quas est quare Deus fecit hominem potentem peccare et quare per intermediam Evam.
Liber II, Quaestio 113 : Quarto, qua iustitia vel ratione huiusmodi infectio imputetur proli ad culpam et ad reatum poenae aeternae.
Liber II, Quaestio 114 : Quinto, an culpa originalis et actualis habeant univocam rationem culpae.
Liber II, Quaestio 115 : Sexto, quomodo originalis culpa probetur per novum et vetus testamentum.
Liber II, Quaestio 116 : Primo scilicet, an Deus sit causa immediata totius entitatis quam realiter ponit peccatum vel culpa.
Liber II, Quaestio 117 : Secundo, an negatio seu deformitas culpae includatur substantialiter in actu vel habitu sibi substrato (a).
Liber II, Quaestio 118 : Quaeritur an sit contra Dei praeceptum. Et in hac multae difficultates et quaestiones includuntur. Inter quas est: an veniale sit contra caritatem et contra virtutum rectitudinem et contra animam et an includat aliquem contemptum Dei et aliquam aversionem ab ipso et aliquam perversionem a fine et aliquam fruitionem boni commutabilis. Item, in responsione ad duodevicesimum tangitur an peccata venialia in tantum possint augeri vel multiplicari quod faciant mortale. Item, in responsione ad undecimum tangitur an unus fidelis minus peccet faciendo aliquod veniale quam unus infidelis vel e contrario et an infidelibus non baptizatis omnia venialia sint mortalia vel non. In responsione ad undevicesimum tangitur an mendacium vel rancor, quae sunt venialia vulgo, sint aliquando mortalia viris perfectis. In responsione vero ad vicesimum tangitur an originale sit contra praeceptum. In hac quaestione monstratur quod in statu innocentiae quodcunque peccatum nobis veniale esset ibi mortale.
Librum II, Quaestio 37
Et quod non videtur
Ad quod quidam dixerunt(a) quod nullo modo potest simul cognoscere plura, nisi solum quando cognoscit res (b) in Verbo seu in rationibus aeternis sumentes rationem ex quatuor: primo scilicet, ex configuratione seu assimilatione (c) quae fit per species; secundo, ex conversione potentiae ad res (d); tertio, ex certificatione iudicii quo finaliter certam sententiam damus de obiectis apprehensis; quarto, ex iis quae experimur in nobis (e) ipsis.
1. Omnis materia et (f) potentia simplex, a quacunque forma attingitur, tota attingitur (g), alias haberet partem et partem; ergo a formis seu speciebus disparatis vel oppositis non poterit simul figurari seu informari; sed non possunt plura simul (h) intelligi, quin potentia intellectiva quae est simplex et indivisibilis (i) diversis speciebus plurium obiectorum configuretur et (k) informetur; ergo et cetera.
2. Praeterea, species sic se habet in oppositione ad alteram speciem sicut et obiecta quorum (l) sunt; tum quia causae contrariae in quantum tales, contraria gignunt, et ita (m) album et nigrum, in quantum sunt sibi contraria, contrarias(n) species gignent (o); tum quia sic videmus esse in affectibus et habitibus affectiones (p) enim contrariorum obiectorum sunt contrariae et habitus opinionis affirmativae contrariatur (q) habitui opinionis negantis quod affirmativa opinio affirmabat; sed formae obiectorum contrariae seu disparatae non possunt esse simul in eodem subiecto et praecipue in eodem subiecto simplici; ergo nec eorum species (a).
3. Praeterea, sicut figura corporalis se habet ad materiam corporalem, sic figura spiritualis videtur se habere ad materiam spiritualem; sed materia (b) corporalis non potest simul (c) figurari duabus figuris corporalibus, et si quis ad hoc conetur faciendo secundam figuram, confundit priorem; ergo sic erit in materia intellectus (d) spirituali; sed species sunt quaedam configurationes intellectus; ergo (e) et cetera.
4. Praeterea, qua ratione duae figurae possent simul (f) esse in eadem materia, eadem ratione infinitae sicut (g) et Aristoteles arguit contra ponentes duo corpora in eodem loco; sed constat quod intellectus non potet simul figurari (h) infinitis speciebus, ergo nec duabus; ex omnibus autem praedictis rationibus sequitur quod non possunt plura simul intelligi, cum hoc non possit (i) fieri nisi per(k) plures species simul in acie intellectus existentes.
5. Item, quando visus transit per vitrum viride vel rubrum, tunc ilia quae sunt ultra vitrum videntur quasi viridia vel rubra; cuius ratio, ut dicitur, est: quia pupilla primo fortiter intincta a colore (l) vitri non potest pure et incommixte seu inconfuse suscipere species colorum subsequentium obiectorum, ex quo videtur quod species prima (m) impedit sequentem; sed in intellectu, cum sit simplex, non possunt plures species simul recipi, nisi una sit alteri superposita; ergo una impediet ibi reliquam (n).
6. Nullum mobile potest simul terminari ad plures terminos, saltem eiusdem generis, nec simul potest moveri pluribus motibus eiusdem speciei aut pluribus motibus contrariis; sed plures conversiones ipsius intellectus habent diversos terminos et sunt quaedam motiones intellectus aut eiusdem speciei aut inter se contrariae; ergo intellectus non potest simul diversas conversiones habere; sed aliter non potest simul ad plura obiecta converti, cum quodlibet obiectum sit per se terminus conversionis ipsius intellectus (a), figitur enim conversio seu aspectus eius in ipso obiecto; nisi autem simul ad plura obiecta convertitur, non potest simul intelligere plura; ergo et cetera.
7. Praeterea, simplex, ad quodcunque se convertit, totaliter se convertit; sed potentia intellectus est simplex; ergo totaliter convertitur ad unum (b); ex quo sequitur quod non possit simul converti ad plura.
8. Item, sicut se habet res ad esse, sic et ad operari; ergo sicut se habet ad unum esse, sic et ad unum operari; non enim videtur res maiorem ambitum liabere ad operari quam ad esse (c).
9. Indicium certum requirit fixionem firmam et stabilem super eo de quo indicium habet ferri (a), et oportet quod illud quod (e) per indicium ab aliis discernitur et distinguitur (f) distincte et discrete aspiciatur et apprehendatur; sed haec esse non possunt (g), si pluribus obiectis simul et (h) confuse intendatur.
10. Praeterea, iudicium de pluribus non potest solide (i) et infallibiliter dari nisi comparando illa ad aliquod unum seu ad aliquam communem regulam per (k) quam de eis unum commune iudicium dari possit; ergo iudicii certificatio exigit recollectionem intellectualis considerationis ad aliquid unum; sed hoc non potest fieri diffundendo (l) se simul ad plura; ergo et cetera.
11. Praeterea, quanto potentia est magis ad unum intenta et recollecta, tanto perfectius potest intelligere illud et iudicare de illo, unde commune proverbium est (m), ""pluribus intentus minor est ad singula sensus" et communis conceptio est quod omnis virtus unita potentior est se ipsa multiplicata; ergo intellectus nunquam secundum suum posse poterit perfecte intelligere seu diiudicare aliquid, nisi illi soli totaliter intendat.
12. Oommuniter enim in nobis experimur quod nos non possumus fixe cogitare de aliquo aut solide et clare diiudicare et discernere aliquid nisi sequestrando et recolligendo aciem intellectus nostri ab omni alio cogitatu et aspectu, unde quando pluribus cogitationibus importune sollicitamur, turbatur soliditas nostri iudicii et nostrae inquisitionis; et huic consonat Aristoteles, in Topicis, dicens quod "contingit plura scire, sed intelligere non nisi unum solum;" sed si intellectus angelicus potest per naturam simul plura, nulla est ratio quare noster (a) non possit simul aliqua plura, saltem pauciora; et cetera.
13. Praeterea, animus noster secundum Augustinum, libro De Trinitate, ibi est ubi intentionem suam figit, unde, IV libro De Trinitate, capitulo 20 (b), dicit (2) quod "cum intelligimus aliquid supermundanum (c), quod tunc non sumus in hoc mundo." Et Christus dicit (3) quod "ubi est thesaurus tuus (d), ibi est et cor tuum." Et Bernardus dici (4) quod "anima verius est, ubi amat quam ubi animat;" sed animus noster non potest per naturam esse simul in pluribus locis, ergo nec intendere simul pluribus obiectis.
Respondeo
Alii vero dicunt quod intellectus tam angelicus quam humanus potest simul plura videre, sub aliqua tamen unitate alicuius correlationis seu coordinationis (e).
Quod secundum eos ostendit primo (f) diversitas terminorum propositionis: Veritas enim huius negationis homo non est asinus non potest ab intellectu sciri, quin simul apprehendam rationes (g) duorum terminorum, hominis scilicet et asini; et idem est de omnibus aliis compositionibus sive negationibus diversorum terminorum.
Secundo, ostendit hoc (h) apprehensio conclusionis et principiorum. Non enim potest sciri conclusio, in quantum talis, nisi simul sciantur (i) sua principia et habitudo necessaria huius ad ipsa, non enim est aliud scire conclusionem in quantum talem, quam videre necessitatem huius habitudinis; hoc autem non potest apprehendi, nisi simul ad invicem comparentur sua extrema ac per consequens nisi simul apprehendantur; sed conclusio cum suis principiis non potest simul apprehendi, quin (a) simul apprehendantur omnes termini ex quibus constituuntur.
Tertio, ostendit hoc apprehensio relationis (b) et correlativorum. Nulla enim relatio(c) potest videri aut (d) cogitari, quin simul cogitentur sua extrema, nec unum correlativorum(e), in quantum tale, potest apprehendi seu cogitari, quin simul cogitetur alterum correlativum ad quod essentialiter refertur (f); unde nullus potest cogitare patrem, in quantum pater est, quin (g) cogitet filium, et e contrario (h).
Quarto, ostendit hoc apprehensio (i) partium cuiuscunque totius seu ipsius totius (k), in quantum est constitutum ex eis, sive sint partes essentiales sive integrales sive (l) connaturales sive quantitativae (m). Impossibile est enim intelligere numerum mille(n) hominum seu. millenarium seu denarium absolute, quin aliquo modo apprehendatur pluralitas et numeralis diversitas partium ipsius numeri. Quis etiam cogitat(o) duo, non cogitando duas unitates (p)? aut quis cogitat domum vel arborem vel asinum, nullam partium diversitatem in eis (q) cogitando? Quomodo etiam videt homo hanc vel illam lineam totam, si suarum partium nullam habet homo speciem? quomodo (r) enim videbitur ordinata continuatio et protensio earum, si (s) nulla multitudo partium ibi animadvertitur (t)? Idem argui potest de partibus definitionis (u) quarumcunque specierum seu de diversis rationibus generum et differentiarum ex quibus constituuntur; quomodo (v) enim poterit definitio asinae videri, quiu simul videam rationes (x) generis et differentiae? Quinto, ostendit hoc apprehensio et diiudicatio actuum interiorum (y). Constat enim quod ego nescio me actu videre vel audire vel velle vel cogitare, nisi quando huiusmodi actus praesentialiter existunt; constat etiam quod quando existunt, tunc ego per intellectum scio me videre et audire et sic de aliis; sed saepisime et quasi semper (a) sunt omnes vel plures potentiae in suis actibus (b), saepe enim simul (c) cum video, audio, odoro (d), tango et gusto, simul etiam cum quolibet horum currit sensus communis diiudicans quemlibet (c) horum et eorum obiecta; ergo tunc simul per intellectum advertam omnes huiusmodi actus et eorum obiecta, et tunc iterum (F) advertam et advertere possum me intelligere ea (g), tunc etiam simul (h) possum velle ea et delectari vel offendi in eis, ex quo (i) iterum sciam tunc vel scire possum me velle vel nolle illa; in omnibus etiam istis semper advertam illos actus esse meos ac per consequens semper apprehendam me esse suppositum illorum actuum; omnem igitur pluralitatem (k) actuum et obiectorum suorum apprehendit simul intellectus.
Sexto, ostendit hoc actus electionis et deliberationis (l) et actus intentionis seu quicunque actus voluntatis (m) quo volo unum propter aliud. Quando enim aliqua alii praeeligimus, tunc eligendo (n) illa simul respuo et abicio alia; ergo tunc voluntas fertur (o) simul super illa; sed hoc non potest, nisi intellectus simul cogitet illa. Quando etiam intendimus seu volumus unum propter alterum, tunc semper fertur voluntas simul super duo, scilicet super finem et super illud quod est ad finem. Quando angelus primitus peccavit, constat quod pro (p) primo nunc (q) quo peccavit fuit naturaliter prius potens non (r) peccare, ita quod in eodem nunc fuit potens facere bonum et malum; sed hoc non est verum, si intellectus non praesentabat (s) sibi simul bona et mala aut saltem si simul ea praesentare (t) non poterat. Et universaliter considerando quoscunque (u) actus voluntatis in se habentis aspectum ad plura obiecta: semper oportet dare actus intellectus naturaliter praevios (v) et praesentialiter concomitantes (x), qui consimiliter habeant simul plura obiecta. Quando etiam deliberamus vel consiliamur vel qualitercunque conferendo aliquid inquirimus: tunc oportet plura simul ad invicem comparare ac per consequens plura apprehendere. Positio igitur contraria tollit omnes actus praedictos et potestatem eorum ac per consequens tollit libertatem eligendi et deliberandi, conferendi, intendendi, demerendi et merendi (a).
Septimo, ostendit hoc potestas (b) sensus communis et sensuum particularium. Constat enim quod ego possum simul tangere duos lapides (c), unum una manu et alium (d) altera; et iterum (e) simul cum hoc (f) alios duos, unum uno pede, alium altero; quin potius quot acumina acuum (g) possunt simul percuti vel tangi, tot possum simul sentire. Constat etiam quod auditus non audit (h) voces, nisi dum sunt actu, aliter audiret (i) non entia; illas ergo voces quae totaliter simul sunt (k) et fiunt (l) non potest auris omnes audire, nisi simul audiat illas. Visus etiam (m) impossibile est quod unquam videat (n) aliquid indivisibile, quin potius ita parvae quantitatis posset esse suum obiectum quod non posset illud videre; aut igitur nihil (o) unquam videt (p) aut est dare quod simul videat aliquod continuum divisibile, multas habens partes. Unde illi (q) qui dicunt quod nihil videt fixe et certitudinaliter, nisi solum illud (r) super quod figitur axis speciei radiosae aut ipsius visualis aspectus: non potest stare, sumendo (s) axem pro linea seu radio lineari et indivisibili quia tunc sequeretur quod non posset fixe videre nisi solum aliquod indivisibile (t), quia acies lineae non potest actu figi nisi super indivisibile. Oportet igitur dare aliquam certam (u) quantitatem super quam visualis aspectus potest (x) simul in uno nunc figi. Detur ergo quod illa quantitas dividatur in duas partes sibi contiguas: adhuc poterit illam simul videre, quia hoc quoad potestatem visus nihil refert. Ergo tunc videbit plura simul, utpote si potest unum lapillulum (x) integrum simul videre, potest et fractum, si (y) solum fracturae sint contiguae, quia non plus occupant de spatio (x), saltem sensibiliter. Constat etiam nos videre distantias et discontinuationes (a) corporum; hoc autem est impossibile, nisi simul (b) cum hoc videantur extrema (c). Sensus etiam communis non apprehendit actus sensuum (d) particularium, nisi dum sunt actu; nec potest iudicare de obiectis diversorum sensuum discernendo diversitatem eorum nec de contrariis obiectis eiusdem sensus (e), nisi tunc simul apprehendantur, etiam secundum Aristotelem, II (f) De anima(1); ergo simul apprehendit actus sensuum particularium simul coexistentes et obiecta eorum. Si igitur in potentiis sensitivis est hoc dare, multo magis in (g) altissimis potentiis quarum aspectus est altioris et latioris (h) ambitus.
0ctavo, ostendit hoc efficacia virtutum corporalium, utpote lucis vel coloris et consimilium. Videmus enim (i) quod unus punctus lucis solaris simul diffundit suos radios per totum hemisphaerium (k), ita quod simul illuminat omnia corpora, quamvis sint (l) numero valde plura. Nec est vis, si punctus ille non est (m) omnino indivisibilis, quia illi plures radii a toto ipso egrediuntur; non enim per unam partem sui facit unum illorum radiorum et per aliam alium, sed potius quilibet egreditur a toto; sunt enim ei proportionales, et in (n) loco contactus ubi ei continuantur est quilibet eorum aequalis (o) quantitatis cum ipso. Si igitur aspectus virtutum corporalium, etiam in suis (p) partibus quasi punctalibus, est tanti ambitus simul: (q) multo magis virtutes intellectuales debent esse altioris (r) ambitus. Videmus etiam quod diversi radii plurium luminum et diversae species colorum, odorum et sonorum et saporum possunt simul concurrere in eodem puncto seu in eadem parte aeris absque sui confusione, secundum quod vult Dionysius, capitulo (s) De divinis nominibus (2). Si ergo potentia receptiva quae est (t) in aere seu in quocunque medio corporali est tanti ambitus, multo magis hoc esse debet in potentia receptiva potentiarum intellectualium.
Nono, ostendit hoc modus simplicitatis intellectualis, quae non est simplicitas punctalis nec simplicitas parvitatis seu ex parvitate proveniens, quin potius quanto (a) simplicior, tanto est potentior et maioris ambitus. Unde videmus quod licet anima sit simplex, potest tamen (b) simul informare omnes partes corporis sui. Et consimiliter angelus, quamvis sit simplex, potest simul esse in qualibet parte loci sui. Sic (c) etiam memoria, quamvis sit simplex, potest in se simul continere multitudinem specierum quasi innumerabilem (d), ita quod una in nullo impedit alteram, immo frequenter una iuvat alteram. Sic etiam videmus quod voluntas potest multos simul capere habitus; et etiam ipsemet intellectus multos habitus scientiarum et opinionum seu credulitatum potest simul habere. Non ergo ex parte suae (e) simplicitatis potest (f) argui quod nullo modo possit simul (g) in plura obiecta, immo potius deberet oppositum argui.
Decimo, ostendit hoc multitudo visionum et rerum visarum quae competit beatis (h) secundum statum gloriae et multitudo visorum quae damnatis competit ad (i) consummationem divinae iustitiae et suae poenae. Si enim simul actu intelligi (k) plura est omnino repugnans naturae et essentiae intellectus creati: tunc (l) in nullo statu posset sibi competere. Sed communiter tenetur a sapientibus quod beati non solum simul (m) videbunt plures rationes et ideas in Deo, sed etiam simul cum hoc quadam inferiori (n) scientia videbunt res creatas in se ipsis. Et secundum Augustinum, XV De Trinitate, capitulo 16 (1), secundum illam inferiorem scientiam fortasse (o) uno aspectu videbunt totum quod in eorum memoria continetur, ita quod acies intellectus erit simul formata tot speciebus quot sunt species in memoria ex quibus illae sunt genitae. XX etiam De civitate, capitulo 14(p), loquens de finali omnium (q) iudicio et de apertione libri vitae secundum quem (r) omnium vitae iudicabuntur dicit (2): "Quaedam igitur vis est intelligenda divina qua fiet ut cuique opera sua vel bona vel mala cuncta in memoriam revocentur et mentis intuitu mira celeritate cernantur, ut accuset vel excuset (s) scientia conscientiam, atque ita simul et omnes et singuli iudicentur. Quae vis divina libri nomen accepit, quia in ea quodam modo leg1tur (a) quicquid ea faciente recolitur;" haec Augustinus. - Si dicatur quod per virtutem supernaturalem potest hoc intellectus quasi miraculose non autem per naturam propriam, sicut et verba Augustini expresse innuunt, tunc adhuc ex hoc ipso arguitur: quia quomodocunque (b) hoc fiat, oportet quod intellectus tunc habeat potestatem per quam possit attingere plura; quae potestas (c), quamvis non fuerit sibi a principio indita, nihilominus tamen erit creata. Oportet etiam quod tunc eius aspectu feratur simul super omnia illa obiecta et quod simul eius acies informetur pluribus speciebus et quod una visione aut pluribus simul videat omnia illa. Si igitur potestati creatae et aspectui creato haec competere possunt (d), quamvis illa potestas et ille aspectus sint quasi miraculose creati: unde potest contradictio reperiri, si etiam Deus aliquam naturalem potestatem dederit intellectui per quam (e) posset in alia plura, etsi non in tot? - Si autem contra ultimam auctoritatem Augustini importune instetur quod ad eius verificationem sufficit quod hoc fiat (f) in tempore celerrimo seu brevissimo, non autem in instanti: tunc contra istud est primo illud unde ipse est motus ad illa (g) sic exponenda (h); quia si nomine libri intelligeretur ad litteram aliquis liber creatus in quo omnium hominum merita et demerita essent scripta et in quo omnia perlegerentur, tunc Augustinus arguit quod maxima mora temporis esset ad hoc necessaria, et tamen certe Deus posset dare homini intellectum ita vivacem qui citissime ea percurreret (i), nec enim cogitur intellectus stare in aliquo eorum plus (k) quam per unum nunc, nec potest fieri quod minus stet, quare etiam non posset ita cito percurrere librum sicut et decursum operum bonorum et malorum omnium iudicandorum? Secundo est contra hoc: quia verisimile est quod ab hora iudicii usque in aeternum semper durabit illa universalis cogitatio omnium demeritorum; qua enim ratione in hora iudici hoc fit (l) ad iustitiam Dei plenius revelandam et culpam reproborum magis exaggerandam et ad poenam (m) eorum maiorem, eadem ratione et (n) ex tunc semper hoc fiet.
Huic igitur secundae opinioni magis assent iudico; prima enim non solum est irrationalis, sed etiam (a) in fide periculosa, sicut ex praedictis satis patere potest.
Si autem quaeratur (b) quae est illa unitas quae ad hoc exigitur aut quare(c) exigitur: dici potest quod quandocunque aliqua plura simul apprehenduntur sub aliqua coordinatione (d) unius totalis numeri vel unius loci vel unius temporis vel unius totius compositi ex eis (e) constituti vel unius correlationis secundum quam ad se invicem vel ad aliquod (f) tertium comparantur, tunc oportet in eis esse unitatem coordinationis vel simultatis vel compositionis vel correlationis. Cum etiam nulla potentia creata possit aliquid apprehendere, nisi actualiter aspiciat illud (g), totalis autem aspectus unius potentiae oportet quod habeat aliquam unitatem (h). Unde et videmus quod totalis aspectus lucis solaris habet in se unitatem continuitatis sicut et ipsa lux, et non loquor hic de luce vel aspectu radiorum, sed solum de illa (i) quae est in corpore solis. Sic etiam dicimus quod unus angelus oportet quod sit in pluribus partibus sui loci secundum unum totalem aspectum suae substantiae seu (k) secundum unam totalem coexistentiam; unde non posset existere simul in (l) pluribus locis, ita quod in uno haberet totalem existentiam (m) et in alio (n) aliam totalem aut ita quod ilia loca nullam habeant inter se continuitatem vel contiguitatem vel coordinationem. Sic (d) etiam sensibiliter experimur quod quamvis oculus plura simul (p) aspiciat, nunquam tamen hoc facit (q) nisi sub uno totali aspectu; unde oportet quod omnia quae simul videt sic se habeant quod sub illo (r) uno totali aspectu possint conspici et apprehendi. Et etiam in sensu tactus de quo minus videtur oportet hanc unitatem assignare secundum correspondentiam (s) unius continuitatis totius (l) sui organi Haec (u) est igitur unitas sine qua nec naturaliter nec (v) supernaturaliter seu miraculose potest intellectus creatus aliqua plura simul videre; semper enim oportet quod sub uno totali aspectu ea (a) videat. Hoc autem in Deo non oportet, quia (b) Deus non videt per protensionem (c) aspectus, sicut nec est in pluribus locis per applicationem suae substantiae sed suum videre est sua essentia; et hinc est quod Deus potest simul infinita finita (d) videre, sicut in quaestione an Deus possit vel sciat (e) actu infinita ostensum est. Totalem autem aspectum idcirco superius dixi, quia (f) quamvis in se sit unus et simplex per carentiam corporalis quantitatis nihilominus (g) intra se habet virtualiter et spiritualiter magnitudinem (h) proportionalem magnitudini et pluralitati (i) suorum obiectorum. Si quis vero contra hoc instet quia aspectus visionis matutinae quo beati vident res in Deo non videtur aliquam unitatem habere cum aspectu visionis vespertinae quo vident res in se ipsis: dici potest quod(k) pro tanto habent unitatem, pro quanto sunt unius et eiusdem potentiae et pro quanto unus ad alterum coordinatur sicut inferior ad superiorem (l).
[Solutio Obiectorum]
Ad primum igitur quod pro prima positione adducebatur dicendum quod maior est falsa. Materia enim simplex, quamvis pro tanto tota attingatur quod (m) non habet more corporum partem et partem, non tamen propter hoc secundum totalitatem suae capacitatis attingitur.
Ad secundum dicendum quod non oportet quod species sic opponantur sicut et earum obiecta; unde et scientiae contrariorum non sunt sibi contrariae, immo sunt sese invicem consequentes (n) et sibi mutuo connexae et quasi eaedem (o). Ad contrarietatem enim (P) actuum et habituum intellectualium exigitur quod habeant respectum ad idem obiectum et pro (q) eodem tempore; non enim scire Sortem esse nigrum et Platonem esse album sunt contraria, aut scire hoc de Sorte pro diversis temporibus, sed solum scire hoc de eodem pro eodem tempore. Nec isti habitus aut (r) actus sic gignuntur ab obiectis quod in identitate et contrarietate (a) eis omnino proportionentur. -- Quod autem dicitur quod habitus contrariorum sunt contrarii non est simpliciter (b) verum. Amor enim dulcis et odium amari non sibi contrariantur, immo secundum fundatur in primo. Sed si amarum simul cum dulci diligeretur, et hoc (c), prout sunt inter se contraria, tunc amor dulcis esset contrarius amori ipsius amaritudinis. Si tamen diligerentur (d) secundum aliquam unam rationem, utpote in quantum utrumque est utile, aut si unum diligeretur secundum appetitum (e) vel habitum superiorem et aliud secundum appetitum (f) vel habitum inferiorem: non esset (g) necesse quod ibi esset (h) contrarietas. Sciendum etiam quod subiectum spirituale et simplex habet tantum ambitum quod (i), sicut unum corpus quantum potest absque repugnantia contrarietatis in una parte esse album (h) et frigidum et in alia nigrum et calidum, sic subiectum (l) spirituale, utpote memoria (m) vel intellectus, potest secundum unam partem sui virtualem capere unam speciem et (n) secundum aliam aliam, sive sit disparata sive contraria. Sicut etiam materia corporalis in eadem parte sui potest recipere duas (o) formas inter se naturalem ordinem habentes; sic nihil (p) inconveniens, si memoria vel intellectus recipiunt in se duas species inter se (q) ordinem habentes, sicut habent species generis et differentiae aut species subiecti et accidentis, prout(r) sibi inhaerent, et consimilium; quia sicut illae duae formae concurrunt ad unam formam completam constituendam, sic et illae (s) ad unam repraesentationem completam (t) constituendam.
Ad tertium dicendum quod duae figurae corpoales quarum quaelibet occupat totum subiectum non possunt simul stare in eodem subiecto, figurae tamen diversarum partium eiusdem subiecti bene possunt simul esse in eodem subiecto, quamvis non in eadem (u) parte. Species autem non occupant totam (v) magnitudinem virtualem potentiarum intellectualium, sed subiciuntur (x) uni speciei secundum unam sui partem seu rationem virtualem et alteri secundum aliam. Huiusmodi etiam (a) species non habent omnino talem (b) rationem figurationis sicut figurae corporales, quia illae non videntur aliud dicere quam modum finalium terminationum (c) quantitatis alicuius rei, istae vero species habent potius rationem luminum seu radiosarum (d) imaginum seu potius nec hoc nec illud proprie et totaliter, sed quoad quid conveniunt cum uno istorum, quoad quid cum (e) altero et quoad multa disconveniunt ab omni forma et specie corporali. Et ideo argumentum a simili non multum hic valet (f), quia non sunt omnino similia, immo in multis valde dissimilia.
Ad quartum dicendum quod illa consequentia non valet, nisi solum quando aeque impossibile est de duobus sicut et de mille vel sicut (g) de infinitis. Non enim sequitur quod si domus potest capere (h) centum vasa, quod idcirco possit mille vel infinita; nec valet(i) quod si una materia potest capere duas formas substantiales et duas accidentales, quod idcirco possit mille vel (k) infinitas.
Ad quintum dicendum quod dato quod illa causa sive ratio sit vera in visu, non propter hoc oportet quod sit vera in intellectu, quia intellectus non est potentia organica, sicut est visus; et ideo non oportet ibi huiusmodi (l) intinctiones vel permixtiones specierum dari. Quibusdam autem videtur quod alia sit causa quare visio coloris vitri impedit puram visionem colorum subsequentium. Quae, ut dicunt, consurgit ex duobus in simul concurrentibus: primum est fortis infixio visionis et visualis aspectus super intensum colorem vitri; secundum est debilitas potentiae visivae ad habendum simul duos a pectus fixos secundum eandem lineam. Quem defectum, ut dicunt, non habet oculus gloriosus, quia oculus Christi post vitrum coloratissimum videt pure ulteriores colores sicut et colorem vitri, potest etiam facere quod feratur libere in ulteriores absque hoc quod figatur in colore vitri (m).
Ad sextum(n) dicendum quod licet unum(0)mobile non possit terminari ad plures terminos quorum quilibet sit totali et toti mobili proportionalis, potest tamen secundum diversas sui partes terminari ad plures terminos partial seu partibus suis (a) correspondentes; una enim pars potest simul moveri ad unum totalem locum, cuius loci una pars erit (b) terra, alia aqua, alia aer, alia ignis. Quia igitur mobile spirituale (c) habet magnitudinem spiritualem quae non minoris est virtutis quam magnitudo mobilis: idcirco, quando unus angelus movetur de loco ad locum, potest unus motus eius terminari ad unum locum, cuius loci partes erunt plures (d) et diversorum corporum. Et consimiliter est in aspectibus seu conversionibus potentiarum. Quamvis enim aspectus visualis non sit quantus quantitate corporali: nihilominus tamen habet intra se quandam (e) magnitudinem per quam quasi commetitur (f) se magnitudini sui obiecti in qua in uno nunc (g) figitur. Omnia igitur obiecta quae simul cadunt sub uno magno et alto (h) aspectu unius potentiae habent rationem unius totalis termini (i) illius totalis aspectus seu illius (k) totalis conversionis; diversa vero obiecta seu diversae partes obiectorum correspondent diversis partibus illius aspectus et sunt partiales termini earum. Non est etiam (l) necesse quod omnes motiones intellectus (m) sint eiusdem speciei aut quod semper sint sibi (n) contrariae, sicut ibi falso dicebatur.
Ad septimum dicendum (o) quod licet illa propositio apud plures sit vulgata, aperte tamen est falsa, etiam quasi in omni genere simplicium, utpote in Deo, in angelis et etiam in puncto qui non secundum totalem ambitus (p) est terminus unius lineae, immo sic est conversus ad unam terminandam quod simul cum hoc potest terminare omnes lineas a tota circumferentia ad ipsum concurrentes.
Ad octavum dicendum quod prima non est secundum omnem modum vera, non enim omni modo quo res se habet ad esse se habet (q) ad operari; sed pro tanto est vera, quia perfectio essendi facit ad perfectionem operandi et imperfectio ad imperfectionem et specifica diversitas essendi exigit diversitatem actionis. Unde alia est actio formae habentis esse spirituale et alia habentis esse corporale. non autem oportet quod si esse est permanens et unum et simplex aut compositum, quod consimiliter operatio sit permanens aut una vel simplex vel ex pluribus actionibus composita (r).
Ad nonum (a) dicendum quod minor est falsa, quin potius nunquam potest iudicium completum de alicuius (b) distinctione dari (c) nec complete ab aliis discerni, nisi simul videantur et diiudicentur (a) illa a quibus distinguitur. Aspectus enim iudiciarius (e) non est ita parvae virtutis quin secundum diversas sui partes seu rationes possit simul in pluribus (f) figi. - Quod autem dicitur quod oportet illud distincte et discrete (g) aspici, hoc potest dupliciter intelligi: aut quod oportet eius distinctionem aspicere et videre aut quod oportet ipsum aspectu distineto (h) videri sic quod tunc (i) nihil aliud aspiciatur. Primo modo est verum, secundo est falsum.
Ad decimum (k) dicendum quod dato quod semper oporteat diiudicanda comparare ad aliquod unum, tunc magis sequitur quod illud unum cum illis iudicandis oporteat simul videre quam quod alterum ipsorum solum. - Et ideo etiam tunc minor est fa1sa qua (i) dicitur quod intellectus non potest illud (m) unum complete videre, nisi sic recolligat (n) se ad illud quod ad nullum aliud se diffundat (o); quamvis, quando iudico (p) hominem non esse asinum aut(q) quod ens est divisum a non ente, non oportet aspicere aliquod tertium per quod hoc diiudicem (r). Et idem est de aliis pluribus.
Ad undecimum (s) dicendum quod "omnium natura constantium est praefixus (t) terminus et determinata (u) mensura" prout Aristoteles (v) ait, libro suo II De anima. Non igitur oportet quod (x) una nobilis potentia pro quocunque obiecto etiam perfecte videndo totalitatem suae virtutis suique aspectus (y) ad ipsum solum dirigat, sed sufficit quod sub tanta et (z) tali mensura hoc faciat, quantum exigit natura illius potentiae et perfectio sui actus et conditio sui obiecti. Numquid enim sol omnes (a) radios suos recolligit ad unum colorem perfecte illustrandum (b) aut ad unam arborem perfecte producendam? non, nec oportet (a), immo superflueret (b), et forte noceret. Sicque (c) videmus quod (d) licet visualem aspectum acuere et figere et approximare sit bonum ad perfectius videndum, si fiat sub debita (e) proportione: sic e contrario nocet, si fiat sub immoderata mensura. Propositiones igitur ibi positae sunt intelligendae sub, certa (f) proportione quam natura rei et suae unitatis et suae perfectionis exigit. Unde pluribus intentus (g) plus quam ratio perfectae apprehensionis uniuscuiusque exigeret (h) minorem sensum habet ad singula; alias, si sub debita proportione hoc fiat, apprehensio unius iuvat ad pleniorem (i) diiudicationem aliorum (k) potius quam noceat, et e contrario. Sic etiam tantum posset uniri seu (l) constringi in se ipso organum visus quod potius sonaret (m) in coarctationem aut in corruptionem virtutis in eo existentis quam in fortificationem. Rursus (n), praeter hoc sciendum quod sic (o) suscipere in se unam formam quantum inde capi potest in nullo impedit capacitatem materiae ad suscipiendum alteram subsequentem; et maxime, quando prior, quanto est maior, tanto magis disponit materiam ad suscipiendum sequentem; et potissime (p), quando cum hoc sequens forma fortificat priorem et regit et tanquam instrumentum suum ad suas operationes plenius deducit, sicut videmus in formis corporis humani respectu animae rationalis. Tunc (q) quidem toto posse unam illarum capere in nullo impedit susceptionem alterius, sed potius (r) iuvat, non solum propter rationem immediate tactam (s), sed etiam quia (t) una nihil occupat aut occupare potest de illa capacitate materiae secundum quam est alterius capax.
Et haec, prout credo, est causa quare visio Dei et rerum in Deo in nullo impedit visionem rerum in se ipsis aut notitiam (u) rerum in sua memoria (v), sed potius fortificat eas (x) et regit; quia aspectus mentis secundum quem (y) est capax visionis divinae, quantumcunque sit magnus et intensus, nihil (z) penitus occupat de illo aspectu seu de illa capacitate mentis secundum quam est capax aliarum scientiarum seu visionum, et praeter hoc una visio se habet ad alteram sicut superior ad inferiorem.
Si tamen aliquis quaerat quare (a) nunc in statu viae perfecta contemplatio Dei (b) abstrahit ab omni sensu et ab omni alio (c) cogitatu et quare hanc abstractionem exigit: sciendum quod hoc est (d) tam ex parte modi nostrae contemplationis quam ex parte sensuum et aliorum actuum; quia in hac vita nos non possumus Deum contemplari nisi per speculum creaturae et in aenigmate. Secundum enim Hugonem oculus contemplationis est in nobis quasi caecus, oculus vero rationis quasi lippus, oculus autem carnis (e) apertus; et ideo aspectus per quem (f) in vita ista aspicimus Deum non est omnino (g) alterius rationis ab illo quo aspicimus res creatas in se ipsis vel in nobis ac per consequens alquid occupat de eo (h) quod spectat ad capacitatem illorum et ideo multa istius (i) intensio et augmentatio impedit plenitudinem aliorum. Rursus, sicut aspectum figi in ipso (k) speculo et eundem transire per speculum ad res alias contuendas (l) sibi quodam modo opponuntur ac per hoc simul bono modo esse non possunt, quin se mutuo impediant: sic suo modo aspectum intellectualem terminari in notitia creaturae et eundem transire per eam tanquam per (m) speculum ad Deum contemplandum sibi quodam modo opponuntur et ideo se impediunt; si autem transire eidem opponitur, multo magis iam, ut (n) ita dicam, pertransiisse et in termino contemplationis fixum esse ei opponitur. Sicut enim aspectus visualis, quando (o) est bene fixus in re quam per speculum videt, utitur quidem speculo - unde praesentia speculi est sibi (p) necessaria ad perseverantiam (q) illius visionis suae --, sed tamen eius intentio (r) ita in rem pertransiit (k) quod quasi speculum non advertit nisi valde latenter (t): sic est de actu nostrae contemplationis, quando est in termino suo. Quia etiam nostri sensus et nostrae affectiones et cogitationes inferiores sunt valde adhaerentes suis obfectis, et potentiae nostrae currunt cum multo pondere et cum multa inclinatione et impetu ad huiusmodi actus, actus vero contemplationis non quaerit figi in speculo creaturae, sed potius celerrime transire per ipsum et transvolare ab ipso: idcirco in vita ista mutuo se impediunt, in patria vero utemur creatura tanquam via distanti a Deo nec tamquam speculo aenigmatico, immo unumquodque videbitur per se (a) ipsum et nihilominus unum in altero. Rursus, quod (b) potentia intellectiva convertat (c) se ipsam simul totis viribus ad superiora et ad inferiora (d) non est ita (e) possibile sicut quod sit (f) a Deo conversa ad utrumque. In vita ista autem non potest contemplari Deum, nisi mens convertat se ipsam ad superiora nec etiam aliter vadit communiter ad inferioria; in patria vero conversio illa seu ille aspectus qui est praevius actui visionis non est a mente factus (b) nec esse potest, sed solum a Deo. Si enim mens creata (h) posset huiusmodi aspectum seu conversionem in se causare (t), posset se facere de non viente videntem ac per consequens de non beato beatum (k). Et forte idem est de aliquo aspectu quo erit ad inferiora conversa (l), saltem quoad aliquam dilatationem ipsius aut quoad aliquam potestatem liberius aspiciendi. Et ideo non oportet quod ibi ita se impediant sicut hic.
Ad duodecimum (m) dicendum quod non omnis multiplicatio cogitatuum perturbat nos ab aliquo plene diiudicando. Cogitatus enim principiorum demonstrativorum et probabilium rationum non impediunt plenum iudicium conclusionis, sed potius iuvant. Fateor tamen quod nos in vita ista faciliter impedimur, pro eo quod intellectus noster et eius intellectualis aspectus est in nobis valde depressus et coarctatus et valde obscurus et confusus nec est potens sufficienter regulare et frenare varios et confusos motus phantasmatum et idcirco ad pauca simul perfecte potest nec hoc ipsum sine multo conatu et labore. Aliter tamen fuit in statu innocentiae et multo magis in primo statu angelorum.
Ad decimum tertium (n) dicendum quod verba illa metaphorica sunt. Non enim sumus ibi realiter seu substantialiter, sed solum virtualiter seu intentionaliter. Qui quidem modus essendi (o) aliquas efficacias unionis habet quoad quid maiores quam habeat unio substantiae intellectualis ad suum locum. Et haec est intentio illarum auctoritatum.
