Quodlibetum 12

ARTJCVLVS I In quo punctus tangitur intellectus quaestionis.

CIRCA primum scien⸗ dum est, quod quaestio potest currere ad quattuor intellectus secundum diuersitatem partium ex quibus potest intelligi, quod constituatur virtus quia vel potest inquiri de partibus perfectionalibus intendentibus virtutem, & tunc esset quaestio de materia, de modo sui augmenti, an fiat per aduentum alicuius realitatis, quae remaneat cum priori, vel totaliter corrumpatur.

Et si per aduentum realitatis, an illa realitas fit pars participans formaliter, & praecise naturam formae, fic, quod sit aptum natum esse vnum indiuiduum eiuidem speciei; vel sit res impraecisa, quae nec participet rationem illius formae, sed ex ipsa cum praecedenti constituatur intensius indiuiduum talis formae. In isto igitur primo intellectu noncurrit quaestio quo ad praesens, sed de hoc erit alias quaestio specialis.

Secundo potest intelligi de partibus essentialibus, an scilicet virtus sit aliquod constitutum ex absoluto, & respectu, qua litercumque constituatur.

Vel potest tertio intelligi de partibus fund amen talibus in diuersis potentijs, an scilicet ad vnam virtutem moralem concurrant essentialiter habitualis inclinatio in voluntate, & inclinatio alia in appetitu sensitiuo, ex quibus vna virtus moralis integretur.

Vel potest quarto intelligi de partibus fundamentibus in eadem potentia, an scilicet in appetitu sensitiuo, aut in voluntate sint inclinationes partibiles circa eandem materiam distinctae cum ratione circumstantiarum, & quanti & qualis, & similium. Et in istis inquisitionibus stat intellectus, & punctus quaestionis, quamuis posset addi quaestio de partibus constituentibus per modum mixtionis, an scilicet virtus moralis in appetitu sensitiuo sit quaedam qualitas media conflata ex habilitatibus, seu idoneitatibus extremis, quae hominem inclinant ad extrema passionum, ex talibus inquam inclinationibus reductis ad medium eo modo, quo rubedo, & alij colores medij conflantur ex terminis, & in isto intellectu procedit quaestio sequens,

Est autem considerandum, quod quaestio de plu- ribus formis, an constituant vnam formam, potest quidem esse rationalis, & valde irrationalis secundum diuersitatem sormarum. Si enim sit sermo secundum esse naturae, tunc ridiculosa esset quaestio, patet enim ex pluribus manentibus. distinctis impossibile esse constitui vnam formam, seu essentiam, quia actus distinguit, & separat 7. meth. & 9. Sed si sit sermo secundum esse moris, tunc rationalis est: nam multa, quae sunt multa secundum esse naturae, possent concurrere ad aliquod vnum secun dum esse moris, vel bene esse alicuius. Quod patet: tum quia multi humores, & per consequens multae qualitates concurrunt ad conseruandum vnam sanitatem, & multae qualitates, vtpote color, figura ad vnam pulchritudinem: tum etiam quia multa membra, & multae partes, seu qualitates earum ad eandem pulchritudinem concurrunt: tum quia multae qualitates constituunt vnam potentiam, seu idoneitatem, & de secunda specie qualitatis, vtpote pugillatoriam, vel cursoriam, & vniuersaliter tota prima species, & secunda qualitatis, habet vnitatem non absolutam quidem secundum esse naturae, sed esse moris, seu esse relatum, vt infra patebit. Qualitates igitur de tertia, & quarta specie non est dubium, quod non possunt ex multis manentibus distinctis constitui. Sed de prima, & secunda specie non sic apparet, & idcirco rationalis est inquisitio de hoc.

ARTJCVLVS III. Et ostenditur primo, quod virtus moralis constituitur ex principalibus inclinationibus existentibus in diuersis potentij.

TVNC igitur ponendae sunt conclusiones intentae.

Prima quidem est, quod virtus moralis constituitur ex pluribus inclinationibus fundantibus vnam conformitatem respectu materiae, inclinationibus quibus existentibus in duabus potentijs, scilicet in voluntate, & aliam in appetitu sensitiuo. hanc probo multiplici ratione.

Primo sic: Non sunt duae virtutes in homine morales respectu eiusdem materiae: sed si inclinatio illa, quae est in voluntate, & illa, quae est in appetito sensitiuo non constituerent vnam virtutem moralem indiuisibilem, sic quod ista sine illa non esset virtus, nec e conuerso, sequeretur, quod duae virtutes morales in homine essent respectu eiusdem materiae, quaelibet enim de istis inclinationibus esset distincta virtus moralis per se: nam quaelibet esset habitus immediate consistens, & inclinans secundum determinationem rectae rationis, & in potestate videtur consistens: ergo necesse est, quod istae duae inclinationes concurrant ad rationem vnius modi visibilis virtutis moralis.

Sed forte dices, quod in voluntate nulla est inclinatio haec virtus moralis pro eo, quod non est subiecta passionibus, nec contra tendit, vel conten dit rationi, & ideo non indiget virtute, vt Philosophus innuit 1. politicorum.

Sed hoc stare non potest, non enim magis resistit rationi voluntas respectu operabilium, in quibus est iustitia, quam respectu passionum in qualibet sunt aliae virtutes. Sed secundum Philosophum 5. Ethic. respectu operabilium oportet ponere in voluntate virtutem iustitiae, dicit enim, quod talem habitum volumus dicere iustitiam, a quo volumus iusta, & iusta operamur, & per consequens in voluntate est iustitia, qua volumus iusta: igitur respectus omnis alterius materiae est virtuosa inclinatio in voluntate.

Praeterea: Non minus sunt efficaces actus volun tatis ad generandum habitum in ea per assuesactio nem, quam intellectus actus, vel appetitus: sed ex actibus intellectus delinquitur in ipso habitus, & similiter de actibus appetitus: ergo ex actibus voluntatis delinquitur in ea inclinatio virtuosa.

Et confirmatur, quia nec intellectus resistit obie cto, & multo minus quam voluntas rationi.

Praeterea: Non est minor resistentia ad rationem illa, quae oritur ex libertate, & dominio, quam quod oritur ex passione: quod patet ex hoc, quod contra passiones potest hoc per dominium, & clectionem moueri; sed in voluntate, & ex voluntate oritur libertas, & dominium actuum humanorum, est enim dominus verus, vt dicit Commentator 9. meth. igitur in voluntate oportet ponere habitum firman tem cum ratione.

Praeterea: In omni eo, quod est rationale non quidem per essentiam, sed per participationem, necesse est ponere virtutem obedientialem, quae dicitur moralis, vt patet per Philosophum r. Ethic. in fine. vbi dicit Auer. quod virtus prima sui diuisione in suas partes diuiditur, quarum vna est intellectualis, & est apprehensiua, altera vero obedientialis, & est virtus moralis; sed constat, quod voluntas non est idem per essentiam, nec virtus secundum veram definitionem 2. & 7. Ethic. Item constat, quod omnis virtus vel est corporalis, vel moralis, vel intellectualis, quia de pluribus non fit mentio in illo septimo: cum igitur ista inclinatio non sit pure virtus corporalis, nec etiam intellectualis, necesse est dicere, quod includatur essentialiter in morali.

Tertio forte dicetur, quod non est inconueniens vtramque inclinationem esse virtutem moralem per se & distincte, & ita erunt duae virtutes morales respectu eiuidem materiae.

Sed istud stare non potest: tum quia Philosophus non agit de duplici fortitudine, & duplicij temperantia: tum quia carens altera non dicitur absolute temperatus; propter quod patet, quod vna sine altera non sufficit ad virtutem, sicut nec tectum sine parietibus sufficit ad domum: est igitur vna virtus ex his duabus inclinationibus indiuisibiliter constituta, sicut domus indiuisibiliter constituitur ex pariete, fundamento, & tecto.

Tertio principaliter arguo sic: Vnus est perfe. ctibilis per virtutem in ordine ad vnam materiam; quod paret, quia circa rationalem materiam sunt duo modi se habendi hominem secundum quod homo, vnus vt bene se habeat secundum rationem, & per essentiam in cogitando, & in disponendo de materia ista; alius vero, vt bene se habeat in obediendo rectae rationi circa illam: nunc autem si appetitus non habet in se obedientialem virtutem, numquam bene obedit voluntati, nec etiam e conuerso voluntas ei, quia appetitus trahit appetitum, sicut rota trahit rotam, vt dicitur tertio de anima, & ob hoc dicitur Daniel. 14. Concupiscentia subuertit cor tuum, & 1. Jacob. 1. Vnusquisque tentatur a concupiscentia sua attractus, & illectus; ex quo patet, quod bonum rationis, quod consillit in obediendo suasioni rationis, non autem in cogitando, hoc vtique bonum non est perfecte in homine secundum, alterum appetitum sine altero, & per consequens est vnum perfectibile hoc secundum vrrumque appetitum per virtutem obedientialem: igitur necesse est, quod sit virtus vna obedientialis, & per consequens moralis in homine secundum vtrumque appetitum.

Et confirmatur per simile de sanitate, ad quam concurrunt in vno membro dispositiones bonae omnium partium illius membri, si debeat dici sanum; & similiter, si debeat dici pulchrum, oportet, quod multa occurrant in eodem membro secun dum diuersas partes eius, vtpote nasi, oculorum, labiorum in vultu. Et ratio huius est, quia membrum habet rationem vnius sanabilis, aut vnius. susceptibilis respectu pulchritudinis, quamuis habeat plures partes, & idem est de toto homine quã- tum ad esse obedibile rationi secundum vtrumque appetitum.

Tertio principaliter ad eandem conclusionem sic illae inclinationes essentialiter ad pertinet vnam vir tutem moralem, a quibus actus virtuosus circa materiam. aliquam coelicitiue dependet sub ratione, qua virtuosus: quod patet ex definitione virtutis, quia habentem perficit, & opus eius bonum reddit, habitus enim dicitur virtuosus, quia inclinat ad actum, & idcirco omnes inclinationes, quae exiguntur ad actum vnum virtuosum sunt vnus habitus virtuosus: sed circumstantiae, quibus actus redditur virtuosus, impossibile est, quod insint actui ex vna tellectione sola alterius appetitus: non enim actus elicitur delectabiliter, si appetitus sensitiuus caret obedientiali inclinatione, nec firmiter, quia homi nes in repentinis magis mouent motu ipsius appetitus, ex sola autem inclinatione appetitus sensitiui, qui voluntas sit inclinatiua, etiam non haec oriuntur, & tamen islae sunt circumstantiae secundum quas actus elicitur delectabiliter, prompte, faciliter ex 2. Ethic. & 2. Corinth. 9. repentine, vt patet ex 2. & 3. Ethic. Vnde de liberali dicit Apostolus: Non ex tristitia, aut ex necessitate, hilarem enim datorem diligit Deus, & Eccles. 1S. Fi i in bonis non des querelam, & in omni non des tristitiam: ergo inclinatio vtriusque appetitus essentialiter concurrit ad rationem vnius virtutis indiuisibilis moralis.

Et confirmatur, quia ad rationem vnius indiuisibilis syllogismi tot propositiones essentialiter concurrunt, quot sunt necessariae ad inferendam conclusionem, non plures, nec pauciores, vtpote maior & minor.

Et ratio huius est, quia forma, & vnitas syllogismi accipitur vnius principij illatiui conclusionis: quare cum virtus sit habitus illatiuus actus virtuosi inquantum virtuosus est, & ex hoc solo habeat re lationem virtutis, tot inclinationes concurrunt ad eam, quot exiguntur ad inferendas circumslantias virtuosas in actu.

Quarto principaliter sic secundum, quod deducit Philosophus 2. Ethic. Virtutes vere sunt delectationes & tristitiae moderatae circa passiones, vbi dicit Commentator, quod virtutes existunt in accidentibus, & passionibus: omnem autem operationem, & pallionem sequitur delectatio, & contristatO, & propter hoc oportet, vt virtus sit circa delecta tiones, & trist tias scilicet, vt ambae, delectationes, & tristitiae sint secundum quod oportet: Illa igitur concurrunt ad rationem vnius virtutis respe- ctu alicuius materiae, quae necessario concurrunt ad vnum delectari, aut tristani secundum, quod oportet circatillam matetiamased ioclinatio vtrius que appetitus concurrit: si enim fuerit tristitia in altero minuitur delectatio, aut tollitur ab altero, & e conuerso, expellit enim delectatio tristitiam, & quae contraria, & quae contingens si sit fortis 7. Ethic. ergo inclinationes vtriusque appetitus indiuisibiliter concurrunt ad vnam rationem moralis virtutis.

Quinto principaliter sic: Illud quo dempto ab aliquo toto non manet ratio totius essentialiter concurrit ad illud totum, & ideo cor, & cerebrum est de integritate essentiali hominis, non autem digitus, quia impossibile est manere hominem illis demptis, sicut manere potest digito absciso: sed remota inclinatione habitus sensitiui conformis rectae rationi non remanet virtuosus, vt patet in continente: remota etiam habituali electione, & habituali proposito, iam non remanet virtuosus, vt patet in illo, qui prius temperatus existens amittat voluntatem, vel propositum, quia constat, quod non est virtuosus: igitur vtraque inclinatio essentialiter exigitur ad moralem virtutem.

Quod in eodem etiam appetitu concurrunt plures partiales inclinationes ad constitutionem vnius virtutis.

SEcunda Conclusio est, quod in eadem potentia, vtpote in appetitu sensitiuo, plures inclinationes partiales concurrunt ad constitutionem vnius virtutis, quae natura habet latitudinem, & difficultatem diuersam. hoc autem patet.

Primo quidem sic· quia ex disparatis assuefactioni bus, & alterius rationis causantur disparatae inclinationes habituales; sicut enim ex diuersis demon strationibus causantur diuersae notitiae habituales in intellectu, sic ex diuersis assuefactionibus causan tur diuersae inclinationes morales. Sic in materia habente latitudinem, & variam difficultatem sunt disparatae assuefactiones. In matetia namque tem perantiae potest se quis assuefacere circa vnum genus cibi, vel potus secundum rectam rationem; nec ex hoc assuefaciet se circa vnum aliud genus, quod est forsan delicatius. & maioris difficultatis est bene se habere circa illud; ergo ex huiusmodi assuefactionibus diuersae inclinationes partiales causan tur: hae autem inclinationes ad vnam perfectam temperantiam exiguntur circa materiam totam: igitur in vna potentia concurrunt multae inclinationes ad constitutionem vnius virtutis.

Secundo sic: Istae inclinationes non sunt eaedem, quae sic se habent, quod generatio vnius non est generatio alterius, nec corruptio, similiter nec intensio, nec diminutio: sed sic est de huiusmodi inclinationibus, quae respiciunt infra materiam habentem latitudinem obiecta diuersarum difficultatum. Non enim oportet, quod inclinatio circa vnum generetur generata inclinatione cirça aliud, immo aliquis remanet sobrius circa vnum cibum, & tamen circa alium non erit ita sobrius. Poterit etiam intouts u& toun-

Tertio sic: Virtutes sunt medicinae, & sanitates verae, vt patet 2. Ethic. & Prouerb. 4. dicitur, quod vita sunt inuenientibus eas, & vniuersae cordis sanitas: Cum igitur sanitas sit medium inter aegritu. dinales passiones, necesse est, vt secundum varietatem huiusmodi aegritudinalium multiplicentur inclinationes mediae seruatiuae, sed secundum Philosophum 3. Ethic. in diuersis hominibus sunt diuersae concupiscentiae circa cibos, & potus, & hoc experientia docet: igitur inclinationes debitae sanantes superfluas concupiscentias, oportet quod sint diuersae, & tamen concurrant ad vnam virtutem quia non dicitur simpliciter temperatus circa cibum, qui habet inclinationem debitam ad vnum, immoderatam vero ad alium.

Quarto sic: Sicut se habet diuersa difficultas, in quali, & in quanto ad diuersam inclinationem, sic & diuersa difficultas in alio, & alio quali: sed in materia temperantiae pro eo, quod in quali & quan to est alia, & alia difficultas, vnus enim delectatur in repletione, & alter in delicatione, non curans de quanto: idcirco alia est inclinatio in bene, sed quantum ad illam, quae est in bene secundum quale. Vnde Gregorius in moral. dicit, & habetur de

Consecrat. distict. 5. quod aliquando, & qualitas ciborum, & tempus congruit, sed in ipsa quantitate su nendi mensuram refectionis vitium gulae exceeit: ergo vbi est alia, & alia difficultas in alio, & alio quali circa eandem materiam, necesse est ponere diuersam inclinationem, quae ad vnam virtutem concurrat. & confirmatur, quia virtus est de bono, & difficili, vt dicitur 2. Ethic. & ideo alia, & alia difficultas quandam alietatem ponit circa con currentiam ad virtutem. Quod non tenet diuersas inclinationes concurrere

ad conttitutionem vnius virtutis, si circa

naturam illius virtutis non sit alia

& alia difficultas. r Ertia Conclusio est, quod vbi in vna materia

non est alia, & alia difficultas, vel circa quan tum, & quale, vel circa aliud & aliud quale, ibi non oportet diuersas inclinationes concurrere, immo vna inclinatio simplex sufficit ad quantum, & quale, & ad aliud & aliud quale, si tamen hoc reperiri contingat, quia quasi in omni materia virtuosa videtur, quod possit haec veritas reperiri.

Conclusio autem ista probatur ex opposito rationibus oppositis illis rationibus, quibus secunda Conclusio est probata. Quaenam cireumstantia circa eundem actum uir-

tuosum requirunt diuersas incli-

nationes, & quae non. Varta & vltima Conclusio est, ad videndum Ade varijs circumsttantiis, quae circa actum

- virtuosum concurrunt, quae sunt exigentes diuersas inclinationes, & quae non.

Vbi sciendum, quod circumstantiae huiusmodi quaedam sunt, quae circa materiam virtuosam actus exigunt disparatas, & diuersas assuefactiones, quaedam vero sunt, quae necessario concurrunt in vno simplici actu virtuoso. Et primae quidem sunt quan tum in materia, aut quale, aliud & aliud, aut tempus aliud & aliud, aut persona alia & alia. Potest enim actus virtuosus elici circa materiam tantam & tali tempore respectu talis personae; & si contin gat, quod in istis sit alia difficultas, necessario erit alia, & alia inclinatio, nec assuefactio actuum, & frequentia circa materiam vno modo circumstan- tiatonam causat inclinationem circa materiam alio modo circumstantionatam, ex hoc, quod disi milec sunt tales materiae ratione difficultatum. & hins est, quod temperatus in potu vini communis non oportet, quod sit temperatus in potu vini vernachini. Si vero non, alia & alia difficultas ratione similitudinis, non oportet, quod sint diuersae inclinationes, & ideo non oportet, quod semper diuersorum qualium, aut temporis diuersi ponantur diuersae inclinationes virtuosae, nisi sit diuersa difficultas, aut diuersa inclinatio ad propositum.

Aliae vero circumstantiae, quae necessario concur runt ad actum quemlibet simplicem virtuosum, sunt finis & quale in actu, scilicet gradus actus tantus, vel tantus, & huiusmodi circumstantiae non exigunt diuersas inclinationes. Cuius ratio, quia actus per sui frequentiam, & assuefactionem conformem inclinationi, quarum est vnus actus cum omnibus circumstantijs, quae concurrunt de necessitate ad ipsum, vnam simplicem inclinationem causabit; nunc autem actus, & gradus non sunt dinstinctae res cum forma intensa, & remissa sint eadem innumero.

Similiter etiam idem actus transit super finem, & super illud, quod est ad finem, cum non sunt diueria obiecta formalia; nam illud, quod est ad finem, non attingitur ab actu propter se, sed propter finem: relinquitur ergo quod vna inclinatio simplex semper sit ad actum, & gradum actus, & finem ipsius actus, & similiter ad facultatem delectantem, & promptitudinem actus. & sic patet, quaenam circumstantiae infra eandem materiam exigant inclinatio nes diuersas varias partiales, & quae non requirunt.

ARTJCVLVS III. In quo tanguntur difficultates accurrentes contra praedicta.

NVnc tertio inducendae sunt difficultates quaedam circa praedictas Conclusiones. Videtur namque.

Primo, quod sit impossibile plures inclinationes siue in eadem potentia siue in pluribus existentes concurrere ad constitutionem vnius virtutis. Virtus namque habens specificam vnitatem, cum ponatur in prima specie qualitatis, si constituitur ex istis inclinationibus, vel est aliquid absolutum constitutum ex istis inclinationibus per modum cuiusdam tertiae rei resultantis ex ipsis, vel est tantummodo illa multa inter se aggregata, & haben. tia tantummodo vnitatem originis, & aggregationis: sed non potest dici, quod sit aliqua tertia res ex istis inclinationibus constituta: tum quia inclinationes illae ponunturin diuersis potentijs: tum quia vna non est alterius actus, sed quaelibet est actus: tum quia quaelibet videtur vnum distinctum indiuiduum ab alio in genere habitus, & per consequens non potest constituere vnum habitum, nec vnam rem simplicem, quae sit virtus. Nec potest dici secundum, quia vnitas alicui non sufficit ad specificam vnitatem vnius qualitatis, similiter nec vnitas originis, cum talis sit in toto vniuerso: igitur impossibile est, quod diuersae inclinationes concurrant ad constitationem virtutis vnius.

Si dicatur, quod illae inclinationes sunt vnum fundamentum congruentiae, & propter hoc habent vnitatem virtutis.

Contra, quia relationes numerantur ex sundamentis propinquis: sed inclinationes sunt propinqua fundamenta istius congruentiae: ergo erunt totcongruentiae, quot inclinationes, & ita tam secundum esse naturae, quam secundum esse moris videtur, quod virtus nullam habeat vnitatem.

Secundo videtur in specialil, quod sit impossibile de duabus inclinationibus, quarum vna est in voluntate, & alia in appetitu sensitiuo, sicut enim se habet potentia ad potentiam, sic habitus ad ha bitum: sed voluntas & appetitus non possunt constituere vnam virtutem: ergo.

Praeterea: Magis conueniunt voluntas & intellectus, quam voluntas, & appetitus: sed prudentia, quae est in intellectu respectu vnius moralis materiae, nullo modo est eadem virtus cum inclinatione, quae est in voluntate ad eandem materiam, aut cum ista, quae est in appetitu: ergo inclinatio, quae est in voluntate, & illa, quae est in appetitu constituent vnam virtutem.

Et confirmatur: tum quia pari ratione dicetur, quod omnes inclinationes in quibuscumque poten tijs ponantur circa vnam materiam, constituent vnam virtutem, & ita in potentia executiua & in appetitu exteriori, & appetitu interiori, & in voluntate, & intellectu erit vna virtus moralis, quia inomnibus sunt inclinationes circa vnam materiam: tum etiam quia omnes inclinationes, quae sunt circa diuersas materias morales, videntur respicerehominem, sicut vnum perfectibile, & per consequens constituent vnam virtutem, quod est absurdum.

Tertio videtur, quod sit impossibile de inclinationibus in eadem potentia circa eandem materiam diuersae inclinationes, stante enim eodem formali obiecto, & eadem potentia impossihile est inclinationes multiplicari, cum non multiplicentur, nisi penes potentiam, & obiectum.

Et confirmatur: quia materia ista, quae habet latitudinem obiectorum, & varietatem difficustatum, non est plene vna materia, cum diuersificentur rationes obiectiuae, quae faciunt difficultates.

Et iterum confirmatur, quod lobrietas ponitur distincta virtus ab ipsa temperantia ratione specialis difficultatis, quae est in potu, & similiter magnificentia differt in quanto, & magnitudine a liberalitate, & magnanimitas ab omni alia virtute. operatur enim magnanimus ex 4. Ethic. magna in qualibet virtute: ergo inclinationes diuersae, quarum diuersitas prouenit, ex alia & alia difficultate, non concurrunt ad vnam virtutem.

Quarto videtur, quod dato, quod inclinationes multae concurrunt ad vnam virtutem, vnam scilicet in voluntate, & aliam in appetitu, non tamen iste concursus est per se, sed per accidens: quando enim aliqua per se, & essentialiter vniuntur, & exiguntur ad constitutionem alicuius altero dempto non manent: sed in anima separata remanent virtutes, in qua tamen non manent inclinationes appetitus sensitiui, sed tantummodo voluntatis: ergo ad essentiam virtutis moralis non facit per se vtraque inclinatio.

ARTJCVLVS JV. In quo soluuntur difficultates praemissae.

NVnc quarto dicendum est ad istas difficultates, & ad Euidentiam primae difficultatis es considerandum, quod inter modos vnitatis positos a Philosopho 5. meth. vnus est vnitas totali⸗ tatis, qui quidem modus distinguitur ab vnitatecontinuationis, & ab vnitate simplicitatis. Vnde C mmentator comm. II. ibidem dicit, quod differentia inter vnum secundum continuationem, & vnum secundum totum est, quia vnum secundum totum & persectionem non dicitur esse vnum per con tinuationem partium, sed per suam formam, quia nihil diminuitur ab eo: v. g. Socular dicitur unum per suam formam completam non per continuationem partium: ex quo patet, quod quando plura concurrunt ad aliquod vnum, dato, quod non sint habentia vnitatem simplicitis, vel continuitatis, habent tamen vnitatem totalitatis, sic quod ista totalitas in indiuisibili consistit: ita quod non potest fieri additio, vel diminutio, quin mutetur nomen, & definitio: haec autem vnitas non est acer uus, & sufficit ad vnitatem aliquarum specierum directe ordinabilium in praedicamento. Oratio namque, quae est mensura districta syllabae longae, vel breuis, non habet vnitatem, nisi totalitatis, & tamen ponitur species quantitatis, & idem est de numero. Similiter etiam syllogismus habet vnitatem cuiusdam, quia consistit ex duabus propositionibus, nec principalibus, nec paucioribus, & secundum hoc in proposito inclinationes istae, quarum vna est in voluntate, & alia in appetitu, concurrunt ad vnam totalem inclinationem perfectam, & ad vnam totalem congruentiam ad rectam rationem, & ad vnum totale bene esse, & quale esse secundum bene.

Ad formam igitur difficultatis dicendum, quod istae duae partiales inclinationes concurrunt ad vnitatem specificam, sic, quod vna sine altera non habet nomen, nec definitionem illius speciei qualitatis, quae dicitur virtus. & cum additur, quae vel ex istis sit res tertia aliqua constituta, vel remanet solus aceruus, & multitudo; dicendum, quod tertiam rem fieri potest intelligi, vel per modum mix tionis, sic, quod fiat vna res indiuisa conflata ex ipsis constituentibus non remanentibus in actu, & distincte, sed tantum in potentia, sicut elementa in mixto, sic impossibile est, quod ex istis inclinationibus particularibus fiat vna res secunda, quae sit virtus. Vel quae potest intelligi ista res tertia ha bens vnitatem solius totalitatis constituentis remanentibus actu distinctis, sicut dictum est de ora tione, quae est mensura discreta in probatione, & sic concedendum est, quod constituitur res tertia, quae est virtus.

Et cum additur, quod talis totalitas videtur aceruus, dicitur, quod non est verum. Vnitas namque totalitatis consistit in ratione cuiusdam indefinitatis, quia in hoc potest serri additio, vel diminutio, vt patet per Commentatorem 5. meth. vt supra. Vnde si diminuitur vna pars non habetur; aut si additur, habetur aliud totum; ratio autem acerui non consistit in indiuisibili, immo aceruus, vt aceruus formaliter non importat vnitatem, sed potius multitudinem, & aggregationem.

Et cum additur, quod pari ratione totum vniuer sum poterit poni vna species, vel in vno determinato praedicamento, cum habeat vnitatem originis, & totalitatis; dicendum, quod non est verum, distinctio enim praedicamentorum specierum sub praedicamentis accipitur penes alium, & alium modum praedicandi, vt Symplicius super praedicamenta, & Philosophus innuit in praedicamentis, & 5. Methaphysices cum ait, quod incomplexorum aliud significat quid, aliud quale, &c. constat autem, quod illud, quod significat quid & quale: quantumcumque ergo aliqua plura sint simpliciter vnum indiuisibile in vno modo praedicandi: vt v. g. in vno indiuisibili quali, sic, quod vnum sine altero nullatenus sufficit, tunc illa duo concurrunt ad vnam specificam qualitate, sicut patet, quod color, figura, & magnitudo concurrunt ad vnam qua lificationem faciei secundum esse pulchrum, quia interroganti qualis est facieis? non potest responderi, quod pulchra, nisi omnia ista concurrant. quare sic est de istis duabus incli nationibus respectu esse virtuosi, quod respondetur ad interrogationem vnam factam per quale de vtraque, cum respondetur virtuosum, idcirco concurrunt ad vnam specificam qualitatem, quae dicitur pulchritudo, non est autem sic de toto vniuerso respectu vnius modi praedicandi, & ideo, vt sic non oportet, quod sit aliqua res specifica in vno praedicamento.

Est autem hic attendendum, quod omnes qualitates, quae sunt in prima specie, & secunda, sunt etiam in tertia specie, vel in quarta, vel in p̃dicamento alio.

In prima quidem secundum, quod concurrunt ad vnum indiuisibile quale esse secundum bene, vel male, haec est formalis ratio primae speciei secundum Symplicium in praedicamentis, & Philosophum, & Commentatorem 2. Ethic.

In secunda vero specie qualitatis sunt secundum, quod concurrunt ad vnum indiuisibile quale esse secundum facile, vel difficile, pati, vel agere, haec enim est formalis ratio secundae speciei.

In tertia vero, & quarta sunt secundum esse naturae, & realitatem absolutam, sic, quod omnes qualitates in esse naturae absolutae vel sunt qualitates in quantitate, & sic consurgit ratio formalis tertiae speciei, quamuis enim nominetur passio, vel passibilis qualitas, ibi tamen accipitur passio pro omni forma recepta secundum Symplicium in praedicamentis, vnde habitus, & dispositiones sunt in tertia specie qualitatis vero sunt: Prout formae informantes secundum rationem indiuisibilem virtutis, in qua specie sunt secundum quod sunt distinctae res in se, dicendum, quod sunt in tertia specie qualitatis, nec vt sic oportet, quod sint eiusdem speciei specialissimae, & per consequens, nec vna per se qualitas. Si vero quaeratur de ipsis, prout ad vnum indiuisibile quale esse concurrunt secundum bene, sic sunt in prima specie, & vna qualitas indiuisibilis in prima specie habens vnum nomen, & vnam definitionem.

Ex istis autem patet duplex differentia inter primam, & secundam speciem qualitatis ex vna parte, & tertiam, & quartam ex alia.

Prima quidem differentia, quod tertia, & quarta species dicuntur secundum esse naturae absolutae, & qualitates, quae assignantur in eis, ponuntur in ipsis secundum esse naturae absolutae.

In prima vero, & secunda ponuntur, prout concurrunt ad vnum esse bene, vel male, & secundum vnum esse facile, vel difficile, vel agere, vel pati, & idcirco hae duae species sunt relatiuae secundum dici vt dictum est quaestione praecedenti.

Secunda vero differentia est, quia communis qualitas vna in tertia specie, vel in quarta habet vnitatem formae non constitutae ex multis distinctis qualitatibus, quae vt sunt in alia specie, sunt multae, & distinctae secundum tamen rationem primae speciei erunt vna indiuisibilis qualitas, dans vnum indiuisibile pati faciliter, vel difficiliter. & ideo decipiuntur, qui vnitatem primae, vel secundae speciei aestimant, & mensurant secundum vnitatem tertiae, vel quartae; quae enim sunt possibiles qualitates in tertia, vel quarta, conuenit non non esse nisi vnam qua litatem indiuisibilem in secunda, vel prima, & hoc totum patet ex processu Symplicij super praedicamenta, & ex his, quae superius dicta sunt.

Ad instantiam vero, per quam probatur, quod non sit vna conformitas fundata super plures incli nationes, pro eo, quod relatio multiplicatur secundum immediata fundamenta, & per consequens erunt plura bene esse, sicut plures conformitates: dicendum, quod ad plurificationem conformitatum, siue congruitatum partialium distinctarum bene sufficit distinctio inclinationum, quae sunt proxima fundamenta, nihilominus istae partiales congruitates vniuntur per se, & non per accidens, & illud totum vniuocum est vna perfecta congruentia: habent autem, quod per se vniantur, & non per accidens ex vnitate termini indiuisibilis vtriusque nam congruem tia habet pro termino habente in ordine ad actum definitionem virtutis; nunc autem nulla de inclinationibus per se supradicta inclinat ad actum congruentem sine altera, quia, vt probatum est supra numquam actus elicitur virtuose, nisi vtraque incli natio concurrat. Secundum hoc igitur numquam actus virtuosus congruentiam terminat vnius incli nationis, nisi simul cum hac terminet congruentiam alterius inclinationis, quapropter per se termino vnius congruentiae clauditur, quod sit alterius congruentiae. sicut autem se habet terminus ad terminum, sic relatio ad relationem; vnde in relationibus, quae sunt ad eundem terminum per accidens, vtpote duae similitudines duorum alborum ad tertium coalbum, vna relatio accidit alteri, quia & idem terminus, quamuis sit terminus vtriusque, accidit tamen sibi, vt terminat vnam similitudinem aliam terminare. In relationibus vero, quae habent eundem terminum per se, vt plures tractores partiales vnum tractum nauis, & pater, & mater vnum filium, necesse est, quod relationes illae vniantur per se ad constituendam vnam perfectam relationem in illa specie. Et ideo plura trahentes nauem in trahendo sunt vnus tractor, & pater & mater vnum perfectum principium filij. Sic igitur in proposito, istae duae congrui tates partiales, quae super duas partiales inclinatio nes fundantur, constituunt vnam per se congruentiam cum ex alia parte respondet vna simplex congruentia in actu, sicut relationi perfecti principij constituti ex paternitate, & maternitate vna filiatio correspondet: & hinc dicitur, quod nec vna inclinatio sine alia fundat inclinationem congruentiae etiam partialis, non quidem, quod ambae sundent eandem partialem congruentiam, sed quia vna fundat suam & hoc oritur ex vnitate per se tripliciter, vt patet in praedictis exemplis. Et sic ad rationem vnius perfecti bene, & ideo vniuntur istae duae inclinationes per se, in dando vnum esse bene, & per consequens vnum sunt in prima specie.

Ad euidentiam vero secundae difficultatis sciendum, quod cum bonum habet propositum, constat inesse rationale secundum diuisionem perfectionis rationalis oportet, quod accipiatur diuisio boni humani. Est autem quaedam perfectio rationalis ex hoc, quod disponit ad actum, quae est rationati per essentiam; alia vero ex hoc, quod disponit ad rationati per conformitatem, & obedientiam. Vnde duplex est rationalis perfectio, quaedam quidem cognoscitiua essentialiter, quaedam vero obeditiua & totum hoc patet I. Ethic. sic igitur impossibile est, quod concurrant ad vnum bonum humanum istae duae perfectiones, quae sunt duae primae differen tiae, quae distinguunt bonum hominis. In homine vero sunt duo, quae sunt apta nata recipere perfectionem obedientialem, voluntas scilicet, & appetitus, & in obediendo sic adunantur, quod impossibile est vnum esse in perfecta obedientia rationis reliquo existente rebelli. Et ideo concurrunt in ratione vnius apti nati obedire, propter quod inclinationes vtriusque constituunt vnum bonum ra tionis in esse obedientiali.

Ad primam igitur instantiam huius difficultatis dicendum, quod non est simile de potentijs, & perfectionibus, nisi tantum in esse perfectibili, quam. uis autem voluntas, & appetitus non sint vna poten tia, in ratione tamen perfecti obedientialis rationi sunt vnum perfectibile, vt dicum est, & ideo inclinationes vtriusque constituent vnam obedientialem perfectionem.

Ad secundum dicendum, quod prudentia in intellectu est honum rationis quasi quaedam perfectio totalis per essentiam, virtus vero moralis est tantummodo rationalis per obedientiam: propter quod Auerroes semper vocat virtutes morales, virtutes obedientiales: & ita patet, quod sunt perfectiones diuersi generis, & bonum rationis diuersimode: propter quod non concurrunt ad vnum indiuisibile quale etiam secundum bene humanum.

Sed inclinationes quarum vna est in voluntate, alia in appetitu sensitiuo concurrunt ad vnum plene obedire, vnde sicut non concurrit ad sanitatem constitutione media, quae dirigit ad sanitatem, nec ad pulchritudinem speculum, licet per ipsum quis dirigatur ad faciem ornandam: sic nec prudentia concurrit ad virtutem moralem, quamuis sit praecipua, & directiua respectu cius.

Ad primam confirmationem dicendum, quod potentia motiua non est obediens immediate rationi, sed mediante voluntate, & appetitu, quae mouent, & determinant potentiam executiuam ad agere; & ideo non est capax virtutis obedientialis respectu rationis.

Ratio namque mouet per modum finis, & cuius gratia, vt dicitur 6. Ethic. & ideo non mouet nisi per modum obiecti: mouet igitur voluntatem, & appetitum obiectiue, & idcirco in eis ponitur virtus obedientialis respectu rationis, non autem in potentia exccutiua, quae non mouetur obicctiue, nec criam in appetitu exteriori.

Et si dicatur, quod nec etiam ratio mouet appetitum interiorem, sed tantum virtus cogitatiua, dcendum, quod ratio particularis mouet appetitum sensitiuum, siue illa sit cogitatiua virtus, vt ali quious visum cit, siue spectet ad intellectum; inten- tiones enim particulares mouent appetitum.

Ad secundam confirmationem dicendum, quod licet omnes virtutes morales sint connexae ratione vnius prudentiae, non tamen connectuntur in vnico actu simplici virtuoso, sicut connectuntur volun tas, & appetitus respectu vnius determinatae materiae, & idcirco hae duae inclinationes concurrunt ad vnam per se rationem virtutis indiuisibilis, non autem inclinationes virtuosae, quae sunt respectu omnium moralium rerum.

Et si dicatur, quod vnus actus vnius virtutis non elicitur firmiter, vtpote iustitiae, nisi coassistat alia virtus, scilicet castitas, quia vero castus ratione pulchritudinis posset a iustitia deuiare: dicendum, quod iuuat vtique remouendo prohibens, non autem elicitiue per se. Ex hoc patet ad confirmationem qua dicebatur, quod homo est vnum perfectibile per omnes actus omnium moralium virtutũ; non est enim in hoc per se vnitas, sed magis connexio per modum remouentis omne prohibens.

Ad euidentiam difficultatis tertiae sciendum, quod vnitas materiae moralis aliquando compatitur aliquam diuersitatem intra se, quae tamen diuersitas non omnino est alterius speciei, & alterius rationis; sicut infra albedinem sunt diuersi gradus manente eadem specie, & per hunc modum infra delectabile secundum gustum reperiri potest aliquid delectabilius alio, sicut qualitas vnius potus, aut vnius cibi, magis autem, & minus non diuersificant speciem, vt dicitur 1. Topic. quare totum remanet infra vnam materiam specifice, & per consequens est vna virtus moralis.

Ad formam igitur dicendum, quod inclinationes variantur in potentia secundum diuersitatem, quam cooperatur latitudo vnius materiae moralis specifice, vt praedictum est.

Ad primam confirmationem dicendum per idem. Verum est, quod non est vna materia omnino gradualiter, est tamen vna specisice.

Ad secundam dicendum, quod delectabile incibo, & potu sunt alterius rationis, delectatio quidem potus est per frigidum, & humidum expellendo indigentiam, quae oritur ex calido, & sicco, quae est tristitia siue delectatio sitis. Delectatio vero cibi est per calidum & siccum, & repletionem in. digentiae, sunt enim istae delectationes naturae indigentis, vt patet 7. Ethic. Sicut igitur sitis & esuries sunt duae tristitiae, & duo appetitus; sic delectatio cibi, & potus sunt alterius rationis specificae, & ideo distinguunt virtutes duas sub temperantia quare vna dici potest Parsimonia, siue parcitas respectu cibi, altera vero sobrietas. Vel dicendum, quod quia in ebrietate est specialis deformitas, ideo sobrietas sibi opposita habet pulchritudinem specialem, & est distincta.

Ad tertiam dicendum, quod non quaecumque magnitudo distinguit magnificentiam a liberalitate, sed illa, quae facit materiam alterius rationis; facit autem magnitudo materiam alterius rationis, quando inducit alium finem, & alterius rationis, sic autem est de magnifico, & liberali, nam liberalis non intendit nisi bonum rationis, quod lucet in communicatione bonorum suorum ad alterum, magnificus autem intendit bonum rationis, quod consistit directe in magnitudine, & ideo intendit, per se, & directe magnitudinem, quocirca obiectiua ratio diuersificatur.

In proposito vero, quando aliquis fertur per virtutem in difficile, & magis difficile, illa magnitudo non est ratio obiectiua per se, sed est anneracircumstantia, & ideo non variat obiectum.

Ad Euidentiam vero difficultatis vltimae sciendum, quod perfectio debet perfectionari perfectibili: sicut ergo anima separata non est homo perfecte, sed est pars hominis, sic inclinatio remanens in anima separata in voluntate non est perfectevirtus moralis humana, sed est pars ipsius, & per hoc patet, quod inclinationes, quae constituunt virtutem moralem humanam, inquantum humana est, non vniuntur per accidens, immo per se; & ideo instantia non procedit.

Nunc vltimo concludi potest ex praecedentibus solutio cuiusdam quaestionis antiquae, qua consuetum est quaeri.

Vtrum Virtutes Morales sint subiectiue in volun tate, vel in appetitu sensitiuo: quibusdam dicentibus, quod in voluntate per essentiam, & in appetitu sensitiuo per redundantiam: quibusdam vero dicentibus, quod omnes sunt in appetitu tensitiuo per essentiam, nec oportet ponere, quod sint in voluntate. Dicendum tamen ex praecedentibus, quod per essentiam omnis virtus moralis socundum aliquid sui est in voluntate, & secundum aliquid sui in appe:itu, vel quod vna virtus obedientialis constituitur in esse indiuisibili virtutis ex inclinationibus existentibus hic & ibi. Sicut vna pulchritudo faciei constitultur ex debita figura nasi, labio rum, oculorum, & varietate colorum. & hinc est, quod Philosophus 3. Ethic. dicit, quod in moralibus magis pensatur electio, quam exterior operatio; per hoc innuens, quod ad virtutem moralem requiritur perfectio potentiae elicitiuae. & in secundo dicit, quod omnis virtus est circa delectationem, & tristitiam, & quod signum generati habitus est delectatio superueniens operationibus; per hoc innuens, quod ad essentiam virtutis moralis pertinet inclinatio appetitus, sine qua non prouenit delectatio in operationibus. Hinc est etiam, quod in fine primi virtutem moralem ponit in eo, quod est rationale per participationem; hoc est, in omni potentia, quae non est essentialiter cognitiua, & tamen mouetur a cognitione, quod vtique conuenit vtrique appetitui. Vnde & Commentator non aliter nominat ibidem virtutem moralem, quam obe dientialem. Si etiam dicatur, quod Philosophus ponit in tertio temperantiam in concupiscibili, & fortitudinem in irascibili, quasi praecise sint in appetitu sensitiuo, & non in voluntate: dicendum, quod vtrique commune est esse in voluntate, nec ex parte voluntatis attenditur differentia, quoniam sicut vna est in ea, sic & reliqua, ex parte vero appetitus est differentia, quia vna est in appetitu concupiscibili, & alia in irascibili. Et hoc voluit Philosophus notare, non autem excludere illam simpliciter a voluntate. & haec de quaestione sufficiat.

Ad primum in oppositum dicendum, quod auctor sex principiorum definiendo formam respexit ad genus natura, & sic verum est, quod nulla vna forma constituitur ex pluribus formis distinctis.

Dicendum etiam, quod istae plures inclinationes, etsi sint plures in esse naturae, videndo tamen quale esse secundum bene sunt vnum indiuisibile, & per consequens sic sunt vna qualitas indiuisibilis in prima specie qualitatis: omnis enim qualitas iu illa specie, in qua ponitur, oportet, quod sit vna qualitas illo modo vnitatis, quem illa species exigit, & per idem patet ad secundum; non enim ex pluribus actibus fieri potest vna forma in esse natu rae, sed quin possit indiuidi in dando esse quale secundum bene, non est verum; hoc autem sufficit ad vnitatem qualitatis in prima specie, vt dictum est faepes