Quodlibetum 13

ARTICVLVS I. Quod in appetitu sensitiuo est qualitas media & coordinationis eum extremis constituentibus.

CIRCA primum ergo est sciendum, quod in appetitu sensitiuo sunt quaedam habilitates, & idone itates naturaliter insitae ex complexione prouenientes, sunt etiam uando que ex assuefactione: hoc autem per experientiam patet, & per auctoritatem.

Experientia quidem docet, quod sunt aliqui homines iracundi, & ex complexione sua proni ad iram, & aliqui timidi; aliqui audaces, & sic dealijs. Consuetudo etiam facit in ratione, pronitatem, cum altera natura sit 7. Ethic.

Auctoritas vero scripturae docet Genes. 8. sensus, & cogitatio humani cordis proni sunt ad malum, &c. & de habilitate ad passiones laudabiles testatur Job 31. ab infantia creuit mecum miseratio, & ab vtero matris meae egressa est mecum. Et Philosophus etiam 2. Ethic. dicit, quod potentia sunt secundum quas possibiles passionum dicimur, puta secundum quas potes irasci, vel contristari, vel misereri, & dicit idem Eustatius in commento; est igitur inquisitionis nostrae punctus, an habilitas illa ad passiones moderatas secundum rationem. quae dicitur esse virtus, sit eiusdem coordinationis cum habilitatibus illis, quae inclinant ad passio nes extremas, ita quod sit habilitas media, sicut color rubeus inter album, & nigrum. Nunc igitur ponenda est conclusio intenta, & affirmatiua, scilicet, quod inclinatio, quae est virtus in appetitu sensitiuo est qualitas media, & habilitas media inter extremas habilitates eiusdem generis, & eiusdem coordinationis cum eis, sicut color rubeus, & c.

Sed vt magis elucescat, ostendo.

Primo hoc esse impossibile: qualitates enim, quae sunt eiusdem coordinationis, & se habent sicut me dium, & extrema, sunt eiusdem generis propinqui: medium enim inter contraria, & ipsa contraria sunt in eodem genere, 10. meth. vnde rubedo, albedo, & nigredo sunt eiusdem generis propinqui, scilicet coloris, sed constat, quod habilitates, quae inclinant adextremas passiones sunt de secunda specie qualitatis, sunt enim potentiae secundum quas possumus faciliter, & difficiliter, vt patet a. Ethic. ex dico Philosophi, & Eustachij: virtus autem non est in secunda specie qualitatis, sed in prima, virtutes enim sunt secundum quas nos benehabemus circa passiones: ergo virtus non potest esse qualitas media constituta inter extremas habilitates, sicut aliquid eiusdem generis, & coordinationis.

Secundo sic: Habilitas media inter habilitates, quae inclinant ad passiones extremas semper inclinant ad medium rei, ad passiones scilicet existentes in medio secundum rem passionum extremarum, numquam autem inclinat ad extremas passiones, secundum, rem: quod patet: tum quia actus proportionantur suo principio, & per consequens habilitas media secundum rem non inclinabit nisi ad passiones medias secundum rem: tum quia videmus, quod tepidum non calefacit in summo, nec infrigidat, sed medio modo semper immutat, nec rubeum congregat, aut disgregat in extremo, sed semper medio modo mouet. Nunc autem virtus in appetitu sensitiuo existens non inclinat ad medium rei, sed ad medium rationis, quod aliquando contingit esse extremum secundum rem: quia secundum rectam rationem decet aliquando hominem multum irasci, aliquando parum, aliquando nihil, & vniuersaliter tam extremum, quam medium secundum rem in passionibus secundum diuersa tempora, fines, & causas prudens determinat eligendum, ac per consequens virtus obedientialis, quae est in appetitu sensitiuo sequens medium, & indiuiduum rationis, aliquando inclinat ad extremas passioner feuudum rem cergo habilituis qui est media inter habilitates inclinames ad extremas pasfiumes, non potest esse rirtus, nec e codanersus Tertio sic: Inclin atio, qus est aeintus, ac quiritur ex actibus, & assuefactione, vt patet a. Erhic. fed habilitas acquisita ex actibus non est eiusdem coordinationis, nec generis eiusdem cum habilitatibus illis naturalibus, quae ad extremas pasfiones inclinant: nam ea, quae insunt a natura, & ea, quae insunt ex consuetudine, non sunt eiusdem originis, vt uidetur, virtus non est habilitas media inter extremas habilitates, aut ciusdam coordinationis cum eis.

Quarto sic: Virtus est qualitas media intur malitias extremas, qui sunt habitus vitiosam: sed habilitates, quae sunt ad passiones extremas, non sunt malitiae, nec habitus vitiosi, cum tales habilitates a natura non possent inesse, & quibusdam insunt, malitiae autem nou insunt a natura, vt patet a. Ech. In his enim, quae a natura insunt, nec laudamur, nec vituperamur, vt dicitur in tertio: ergo virtus non potest esse habilitas media inter habilitatos extremas. & c.

Sed his non obstantibus dicendum est illud, quod prius, quod potest multipliciter declarati. Primo sicr Illa qualitas, qua est sanitas appetitus, media est inter habilitates inclinantes ad passiones extremas, tales namque habilitates sunt aegritudines nostri appetitus. quod euidenter docet Apostolus ad Rom. 7. qui cum in huiusmodi inclinationes quas vocat legem membrorum repugnan tem legi mentis nostrae, & quas etiam vocat, habitans in carne peccatum, & malum, diu inquisiuisset, in sine capituli concludit: Infoelix homo, quis me liberabis de corpore mortis, per hoc innuens, quod pronitates istae sunt aegritudines, quae inducunt ad mortem. & in fine capituli sexti dicit humanum dico propter infirmitatem carnis nostrae, carnem dicens infirmam propter habilitates, quibus inclinamur ad passiones extremas: nunc autem sanitas semper est medium inter aegritudines, & eiusdem coordinationis cum eis; fieut patet, quod sunitas corporalis consistit in media proportione humorum, exitus autem ab illa proportione in maius, vel minus, & ad diuersas extremitates sunt aegritu dines. Sed constat, quod virtutes sunt sanitates nostri appetitus. Vnde Isaias cap. 58. cum loquere⸗ tuo de virtutibus, & operationibus virtuosis, & dieeret: Dissolue colligationes impietatis, dimitte eos, qui confracti sunt, liberos, frange esurienti panem tium, concludit in fine, tunc erumpet quasi mone lumen tuum, & sanitas tua citius orietur: Peo hoc ostendens, quod virtutes, quae acquiruntur ex actibus sunt lumen, & sanitas appetitus. Philosophus etiam 2. Ethic. dicit, quod virtutes medicinae sunt: ergo virtutes sunt qualitates, medicinae, & habilitates moderatae existentes inter passiones extremas.

Secundo sic: Illa qualitas, in qua non est directeacquisitio, sed dicitur acquiri ex intentione vnius extremae qualitatis, & remissione alterius, est per necessitatem media inter illa; sicut patet, quod ex remissione vnius humoris, & diminutione, & inten sione alterius statim sequitur qualitas media, quae est sanitas, & propter hoc in sanitatem non est directe motus, vt patet 7. physic: sed secundum Philo. sophum ibidem in virtutes morales non est direce motus, sed acquiruntur transmutatione facta niros passiones, per hoc, quod vna passio diminuitur, & alia intenditur. Vbi dicit Commentator om. I9. quod virtus fit a rebus alteratis: virtus enim nod est prohibitio virtuosi a receptione pasionum corporalium, aut est receptio modo terminato, & quomodoeumque nocesse fuerit est, vt se quatur passionem. & subdit: Si autem virtutes fuerint mediae inpassione, sicut est verum, manifestum est, quod sequatur alterationem ipsa, est passio, corruptibilis erit per alterationem: & concludit, quodi existentia virturis perfectae necessario sequatur passionum al terationem: ergo virtus non est aliud, quam quaedam qualitas medians inter habilitates extremas inclinantes ad passiones.

Tertio sic: Illa sunt in eodem genere, & contraria, quae eidem subiecto vicissim insunt, & mutuo se expellunt, & in eodem subiecto incompossibilia sunt. hoc patet, quia talia necessario sunt contraria ex definitione contrariorum, contraria autem suut in eodem genere, vt patet ro. meth. sed habilitates extremae, & virtus sunt in eodem subiecto, & vicitim scilicet in appetitu sensitiuo, & mutuo

se expellunt, nam in appetitu virtuoso non possunt osse inclinationes, & pronitates ad extrema, alioquin temperatus posset esse incontinens; posset enim habore inclinationem contrariam habitui temperantiae, quod est omnino impossibile: ergo nocesse est, quod virtus, & habilitates extremae sint in eodem genere, & in eadem coordinatione sicut formae contraria: constat autem, quod non sunt contrariae, sicut extrema contrarietatis, immo ralis est contrarietas ipsorum habituum, qui sunt ad extremas passiones: relinquitur ergo, quod sint contraria, sicut medium contrariatur extremis.

Quarto sic, & est confirmatio praecedentis, Impossibile est inter duas qualitates, quae sunt extrema contrarietatis infra aliquod genus, reperiri nisi vnam mediam qualitatem inaequari statim ad illas quamuis enim inter albedinem, & nigredinem possent esse diuersi colores medij fecundum diuersos gradus distantiae, in eodem tamen gradu est impossibile, quod reperiatur, nisi vna species coloris: sed inter habilitates extremas inclinantes ad passion s reperitur virtus, vt tenens medium inclinan do, constat autem, quod habilitas media inter habilitates extremas tenet etiam medium inclinando: ergo non potest poni, quod virtus, & illa habij litas sint duae res, aut duae qualitates, alioquin erunt duo media inaequalia, & extrema contraria, quod est impossibile.

Si dicatur, quod medium, ad quod incliuat virtus, & talis habilitas, non est idem; quod alterum est medium rei, & alterum medium rationis, nonvalet: quia medium rationis, quod accipitur secun dum debitas circumstantias, quando videlicet opor tet, & sicut & quantum, est aliqualiter medium secundum rem: nam habilitates extremae inclinant ad passiones, & quando non oportet, & plusquam oportet. Et ita patet, quod habilitas media inclinat ad idem medium, ad quod extrema, cum habilitates extremae inclinando exeant a medio virtutis.

Quinto sic: virtus generatur in appetitu sensitiuo ex passionibus mediis recta ratioue regulatis, vt patet 7. physic. & 2. Ethic. Sed constat, quod passiones huiusmodi regulate, & ad medium redactae extremas habilitates diminuunt, & mediam habititatem inducunt; quod ex actibus similibus dispositiones similes relinquuatur in subiector ex extremis quidem extremae, & ex medijs mediae: ergo habilitas media, quae generatur ex pasionibus medijs in appetitu sensitiuo, non erit aliud, quam virtus exponens, & inclinans postmodum appeti⸗ tum ad consimiles passiones.

Non procedunt ergo rationes, quibus probatur oppositum.

Prima siquidem non, quoniam nihil prohibet eã- dem qualitatem secundum rem in diuersis speciebus, secundum aliam, & aliam rationem, vt decla ratur in quastione de practico, & speculatiuo, & in illa, qua quaeritur, an virtus sit ens per accidens. Vnde huiusmodi habilitates possunt considerari absolute, prout sunt quaedam formae, & passiones exi stentes subiectine in appetitu, & sic nihil prohibet eas poni in tertia specie qualitatis, sicut & actus earum, quae proprie appellantur passiones: vel pos-

sent considerari, prout induunt conceptum copula tum respectui principij ad facile patiendum, vel faciendum, & sic ponuntur in secunda specie, & appel lantur potentiae, quia secundum eas faciliter, vel difficulter appetitus potest moueri, vt patet a. Eth. Vel possunt considerari, vt induunt conceptum copulatum respectui congruentiae, vel incongruentis ad rectam rationem, vt scilicet sunt principium actus secundum bene, vel male, & sic pertinent ad primam speciem qualitatis. habilitas igitur media proportionaliter est in eodem genere qualitatis ad habilitates extremas secundum triplicem considerationem praedictam.

Secunda etiam non procedit: habilitates enim istae, cum sint in appetitu senfitiuo, qui mouetur ab obiecto, non elicit actum suum actiue, oportet esse dispositiones inclinantes non quidem actiue, sed tantum passiue, eo modo, quo leuitas in sphaera inclinat ipsam ad facile mouendum: nunc autem sic est, quod medium facillime trahitur ad extrema, & ideo appetitus, qui existens sub habilitateextrema ad iram cum difficultate mitesceret, & traheretur ad virtutem, & similiter e conuerso existens sub habilitate media faciliter traheretur ad vtrumque. Et ratio huius est medium; & si separetur in actu ab vtroque extremorum, tamen vtrũ- que est in virtute, & quanto magis reducitur ad medium, tanto facilius trahetur ad extremum. Videmus enim, quod medium, quod non habet sensibilem actum, nec calefacit sensibiliter, aut parum mouet.

Ad propositum ergo dicendum, quod habilitas media existens in appetitu sensitiuo diponit ipsum vt faciliter trahatur ad extrema passionum, & ad quemcumque gradum, prout erit a ratione dictatum, & in hoc consistit medium rationis, non incli nat autem sensibiliter, aut motum facit ad aliquem gradum passionis, sed quanto se habet magis indifferenter, & quanto dispositio illa magis consistit in medio, tanto appetitus est magis obediens rationi, & minus rebellans; propter quod talis habilitas est virtus obedientialis secundum Commen tatorem 1. Ethic. in fine. & propter huius sequestrationem appetitus a rebellione, quam facit haec qualitas, Stoici putauerunt virtutem esse impossibilem, non est autem secundum magis mediocritas vt supra visum est ex dicto Commentatoris com. 19.

Non procedit etiam tertia: quia modi acquiren di non diuersificant speciem, vnde non est inconueniens qualitatem illam, quae acquiritur ex consuetudine esse eiusdem generis, & coordinationis cum habi litatibus illis extremis, quae insero homi a uatura praecipue quid confuetudo ust altema mttura ex 7 Ethic. Et quia actus, qui sequuntue intulitates, sunt apti nati intendere habilitateriium; aut diminuere, sicut apparet in iracundis naturaliter, qui finnt iracundiores, vel minus iracundi ex assue factione.

Non procedit etiam quarta; nam habilitater extremae non habent rationem habitus vitiosis hisi prout induunt conceptum copulatum respectui incongruentiae ad rectam rationem: licet. ergo siut quaedam vitia naturalia, prout insunt anatura, & rationem praeueniunt, non tamen sunt vitia mortalia, nisi prout accedit consensus rationis.

Et consimiliter dicendum de habilitate media, quod si aliquis habet eam a natura, non erit rirtus principalis siue moralis, sed tantum naturalis; adueniente tamen vsu, & concordia rationis efficitur virtus moralis, vt Philosophus dicit 6. Ethic. & amagnorum moral. & magis infra patebit, & ita conformiter habilitates extremae sunt malitiae moralesaut vitia, nec alia habilitas media est virtus moralis, seu naturalis.

ARTICVLVS II. Qualiter se habent extremae habilitates in cirtute, Ad quae mediat inter eas.

Jrca secundum vero, an scilicet, ista qualitas media concipiat aliquid de realitatibus extremarum habilitatum, non quidem in actu, & distincte in aliquo gradu, sed in virtute, & amota distinctione; sicut & caterae formae mediae dicuntur conflari, & constitui ex extremis, patet, quid dicendum ex quaestione infra posita de formis miscibili⸗- bus, qualiter iunt in mixto.

ARTJCVLVSIII. An uirtus moralis posset transire in uirtutem moralem.

CIrca tertium vero: an scilicet, talis qualitas, vel Ahabilitas media possit inesse a natura, & dato quod insit, an induat rationem virtutis moralis, adueniente sola prudentia, & rectitudine rationis, nul la alia mutatione facta in ea, vel facta aditione, vel diminutione ex consuetudine, si contingat illam decli nare ad alterum extremorum, & nullo modo aliqua ha bilitas, quae insit a natura, possit fieri virtus, dubium est.

Videtur enim, quod realitas virtutis totaliter generetur ex actibus, & nihil, quod insit a natura, trã- seat in virtutem, quia diuersa efficientia, & diuersae causae inducunt diuersos effectus: sed natura, & consuetudo sunt diuersae causae, & alterius rationis: ergo realitates habituum, quae per consuetudiuem acquiruntur, & sunt alterius rationis a quibuscumque realitatibus, quae insunt a natura: non igitur mansuetudo, ac liberalitas naturalis, quae inest aliquibus hominibus, a tota completione potest transire in mansuetudinem, aut liberalitatem moralem, fed differunt omnino realiter.

Praeterea: inclinationes distinguuntur penes for males rationes eorum, ad quae inclinant: sed mansuetudo, clementia, & liberalitas complexionalis inclinant ad actus, quatenus sunt delectabiles secun dum complexionem, & appetitum, & sensitiuam apprehensionem; virtutes autem morales, quae sunt mansuetudo, clementia, liberalitas, inclinant ad actus prout sunt delectabiles secundum rectam rationem; inclitati autem ad aliquid, prout est conneniens ra tioni, & inclinari ad idem, prout est- conueniens sensui, & complexioni, est formaliter diuersum, q alterius rationis: igitur nullo mondo haec inclinatio, & illa possent esse idem realiter. Praeterea: Indiuisiones oppositae non ineidunt in idem realiter: sed liberalitas complexionalis opponitur liberalitati morali, quando enim recta ratio dictat non dandum, & moralis liberalitas inclinat per consequens ad non dandum, & tamen quantum est ex complexione, & ex assuefactione, videntur realiter differre hae duae liberalitates, & per consequens naturalis habilitas non fit virtus moralis.

Sed istis non obstantibus dicendum cum Phylosopho, quod habilitates mediae naturales induunt rationem virtutis sola prudentia, & solo vsu acquisito in intellectu: habilitates etiam extremae per diminutionem, & additionem ad medium reductae induunt etiam rationem virtutis moralis, per hoc quod efficiuntur congruentes rectae rationi. haec autem est mens Phylosophi in 2. moral. qui sic dicit, non sicut putant aliqui ratio dux est, & principium virtutis, sed magis passiones; oportet enim ad bonum quendam motum irrationalem primum fieri, deinde rationem fecundum posterius fuperuenientem esse discernentem. Videbit autem vtique quis hoc ex prauis absque ratione viuentibus. In his enim absque ratione fiunt motus passionum, ad bonum prius, deinde ratio posterius superueniens, & connumerator existens facit operari bopa, propter quod magis principium videtur. ad virtutem passio bene disposita quam ratio. hoc Phylosophus. Ex quibus patet, quod illa melinatio, quae est ad bonum absque ratione, in prauis soeundum ipsum fit virtus moralis sola ratione, & prudentia superuemente por modum cuiusdam copnumeratoris, & dirigentis.

Similiter idem patet ex 6. Ethic. vbi mouet hanc quaestionem: ait enim, quod omnibus videntur inexistere virtutes aliqualiter a natura; etehim iusti, & temperati & fortes, & alia habemus confestim a natiuitate. & infra. Si autem accipiat intellectum in operari, differt, habitus enim similis existens tunc erit proprie virtus, & conensudis quod, cum sint duae virtutes, vna naturalis, & alia principalis fiue moralis, moralis non fit sine prudentia. Ex quo patet, quod est de mente sua, quod virtus naturalis solo intellectu adueniente, tanquam directore, & connumeratore efficitur vir tus moralis.

Ratione etiam idem patet. Est enim punctus Inquisitionis, an habilitas media possit esse immediatum fundamentum partiale eo modo, quo dictum est in quaestione praecedenti respectu congruentiae ad rectam rationem, vel exigatur aliqua alia realitas absoluta acquisita ex actibus, super qua fundetur talis respectus, & sic intelligendo; dicendum, quod talis habilitas media, si insit alicui a natura, solo vsu adueniente in intellectu, aut habilitas inclinatione acquisita per consuetudinem in voluntate induit rationem virtutis, aut saltem transibit per intensionem, vel remissionem, si declinet ad alterum extremorum. Hoc autem patet, quia si requireretur alia qualitas, & habilitas media in appetitu distincta a priori, aut oporteret poni aliam propter modum acquirendi, quia illa secunda natura, ista vero ex actibus, aut propter modum obe- diendi, quia seilicet illa facit obedire appetitum apprehensioni naturali, hac autem apprehensioni rationali, aut post discursum.

Sed primum non impedit, tum quia modus inexistendi a natura, vel per acquisitionem, non variat speciem, quia consuetudo est altera natura; tum quia actus procedentes ex habilitate naturali prioremshabilitatem intendunt, & constat quod Vrtutem generant: ergo habilitas prior sit virtus.

Secundum etiam non impedit, quia apprehensio intellectus componentis, qui non mouer, eiusdem rationis est in mouendo, siue insit intellectui practico, subito, & sine consilio, siue insit eidem per consisium, & discursum, sicut patet 3. Ethic. quod virtus maxime apparet in repentinis; & ita eadem habilitas, quae reddebat appetitum obedientem operationi intellectus practici discursiue, & iudicio conciliatiuo. Et ideo Phylosophus dicit, quod ratio superueniens sit connumerator passionis: ergo non apparet, quare habilitas naturalis non possit transire in rationem virtutis.

Confirmatur, tum quia habilitates extremae induunt rationem vitij adueniente consensu habituato in voluntate, & iudicio imprudentiae in intellectu. Tum quia ostensum est supra, quod virtus est habilitas media inter habilitates extretnarum passionum, & per consequens sicut illae possunt induere rationem incongruentiae, & transire in rationem vitij, sic & habilitas media, si insit a natura, rationem virtutis.

Et iterum sequeretur, quod in eodem appetitu essent duae habilitates mediae aeque distantes ab cidem extremis, quod ostensum est supra impossibile fore.

Non procedunt etiam rationes superius inductae.

Prima quidem Ratio, non, quia in habilitatibus & actibus est reciprocatio, nam habilitates sunt principium actuum, & actus ipsi qualitates habintates generant, & intendunt, & quia habilitates, quae in sunt a natura ad consimiles actus, inclinant illis ex quibus fit, imo in quibus consistit consuetudo. Idcirco consuetudo ipsa habilitatem eiusdem rationis potest causare cum illa habilitate, quae est a natura.

Ad secundam dicendum, quod habilitas naturalis inelitut ad actum sub rutione boni congruen tis naturae hominis secundum dictamen intellecus practici, quo mouet appetitum sine discursu siue, consilio, virtus vero ad idem iudicandum post consilium, & discursum: & ita patet, quod bonum rationis vnum, & idem est, quia discursus primus, vel non primus non facit varlationem, dum tamen in fine sit idem iudicatum.

Ad tertiam dicendum, quod inclinatio gatura lis pro tanto est inclinationi virtutum opposita pro quanto declinat ad alterum extremum, & propter hoc talis non est perfecte media, & ideo si pebeat induere rationem virtutis, oportet quod per actus consuetudinis naturalis, ad medium reducatur.

Ad argumenta principalia dicendum.

Ad primum quidem, quod habilitates extremae & virtus sunt in eadem specie, eo modo quo supra dictum est.

Ad secundum dicendum, quod extrema non remanent in forma media in actu aliquo intenso, vel remisso, sed secundum aliquid realitatis suae, amis- sa terminatione, v ditfaratur in quistionadi⸗ sormis miscibilibus, vnde sunt ibi in vinure sius in esse medio inter purum acum, & puraur potentem, vt declaratur ibidem.