Quodlibetum 8

ARTICVLVS I. Quod si negari debeat species a beatifica visione, hoc oportet ratione facialis, & clarae notitiae, nec propter lumen speciei, sicut aliqui opinantur.

PRIMA propositio est, quod si debeat tolli species a beatifica visione hoc non facit non ratio facialis, & clarae notitiae, nec finitatio, seu limitatio specie i creatae propter opinionem, quae has rationes assignat.

Prima quidem limitationem speciei creatae, nulla enim similitudo finita potest repraesentare diuinam essentiam, quod patet, primo auctoritateDyonisij de diuinis nom. cap. 1. qui dicit, per similitudines inferioris ordinis rerum non possunt superiora cognosci, sicut per speciem corporis non potest cognosci essentia rei in corpore: species autem creata est inferioris ordinis quam diuina essentia: ergo.

Secundo: quia essentia Dei est ipsum suum esse, quod nulli formae creatae competit, & per consequens repraesentare eam non potest.

Tertio quia nullum limitatum per rationem sapientiae, vel bonitatis, vel ipsius esse potest esse fimilitudo eius, quod est incircunscriptum, & continens supereminenter quicquid potest significari, aut intelligi ab intellectu creato: sed talis est Dei essentia: igitur nulla limitata species potest repraesentare eam.

Secundam rationem assignat claritate intuitiuae notitiae, quia prout Augustinus ait 15. de Trinit. cap. 9. Cum apostolus ait: videmus nunc per speculum in aenigmate: speculi, & aenigmatis nomine quaecunque similitudines significatae ab Apostolo intelligi possunt, quae accommodatae sunt ad intelligendum Deum: Sed videre Deum per essentiam non est cognitio aenigmatica, & specularis, imo clara, & facialis: igitur non videtur per speciem, imo hoc dicere est dicere, quod Deus in se non videatur, licet per thophoma, & speculum, quod est erroSed his non obstantibus probo propositionem. neum.

Primo, quod limitatio non impedit sic: Actus, quo videtur Dei essentia, est expraessa similitudo ipsius: sed actus quo videtur Dei essentia, limitatum quid est, & finitum: ergo aliqua res limitata, & finita potest esse expraeila similitudo Dei essentiam repraesentans.

Maior patet per Augustinum 5. de Trinit. cap. 11. qui ait, quod simillima est visio cogitationis rei illi, vnde formatur, & ex qua gignitur. & 14. de Trinit. cap. 17. Tunc perfecta erit Dei similitudo in mente, quando Dei perfecta est visio: Apostolus enim Joannes ait: Scimus quoniam cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est. hinc apparet tunc in ista imagine Dei plenam similitudinem fieri, quando eius plenam percipit visionem. hoc ille. Et cap. 6. dicit, cogitationem, qua formatur mentis obtuitus, imaginem rei esse.

Similiter, & Anselm. dicit quod Monol. 33. nulla ratione potest negari cogitationem rei esse imaginem eius ad similitudinem tanquam ex eius impressione formata.

Ratione etiam patet. Jllud enim, quod vltimate facit formaliter, vt res aliqua menti appareat, luceat, & sit praesens in esse conspicuo, & prospectu est realis expraessissima similitudo. hoc patet, esseenim apparens rosae, quae mihi obijcitur nulla existente, illud non est reale, sed rationis tantum vel intentionale, & ideo nihil est ex se, sed oportet quod reducatur ad aliquid reale, ex cuius denominatione sit illud; aut in mente est quaedam res, quae est relatiua apparitio, praesentialitas, & similitudo conspicua rei, obiectum quod apparet & relucet relucentia, & apparitione expraesfissima apparet, & lucet. Sed actus visionis diuinae est illud, quo formaliter vltimate diuina essentia menti apparet, obijcitur, & lucet in esse conspicuo, & praespecto. Dato enim quod nulla mutatione aliqua facta, nec ex parte Dei, nec ex parte beati, adnihilet Deus visionem in mente beati, constat quod non est apparens, lucens, nec conspicua Dei essentia illi menti, sed aberit secundum esse prospectum. Et hoc est commune actui omni cognitiuo: nullus enim habet in prospectu mentis rem, nisi dum actu deipsa cogitat, vnde Augustinus 14. de Trinit. cap. 6. tanta est vis cogitationis, vt nec ipsa mens sit inprospectu suo, nisi dum se cogitat, nec aliter possit esse in conspectu suo, nisi, cogitando. Sequitur: Multarum disciplinarum peritus ea, quae nouit, eius me moria continentur, nec tamen est aliquid in conspectu mentis suae, nisi cogitat, & lib. 15. dicit quod res lucet in cognitione virtute ipsius: igitur ipsa visio expraessa diuinae essentiae est expraessiua similitudo ipsius.

Minor autem, quod actus sit res limitata, patet quia est creatura, & accidens in determinato genere qualitatis.

Ad tria vero motiua patet.

Ad Primum quidem, quod similitudinem esse inferioris ordinis qua sint cognita, dupliciter intelligi potest essentialiter quasi ipsa sit per essentiam suam inferior, & sic constat, quod similitudo omnis existentis in intellectu, vel de Angelo, vel de quauis substantia, est ordinis inferioris, cum accidens inferius sit substautia, nec sic intelligit Dyonisius.

Vel potest intelligi obiectiue, & sic Dyonisius intendit, quod per similitudinem inferioris ordinis rerum, hoc est, quae repraesentat inferiora, non possunt superiora cognosci: Vnde exemplificat, quod per speciem corporis, non potest inferri nisi, quod Doi essentia videri non potest per speciem alicuius ereaturae, sed non quod per speciem creatam sola Dei essentia sic infertur. Vnde in argumento cō- mittitur fallacia figurae dictionis, vel amphibolo⸗ giae, cum dicitur per speciem rei inferioris ordinis non possunt superiora cognosci, quia vel potest intelligi intransitiue per speciem, quae est per essentiam inferior in ordine, & sic est falsa: vel transitiue, idest per speciem, quae est de re inferioris ordinis ad cognitionem rei superioris, immo & e conuerso, quia per speciem angeli non potest homo cognosci. Ad secundum dicendum, quod peccat per non causam, vt causam. non causa, vt causa est, quod non possit species reprae sentare Deum, qui est suum esse, propter hoc, quod species non est suum esse sicut patet, quia species, quae vere est accidens, & inhaerens, potest repraesentare substantiam, & subsistens. Vnde nulla esset ratio, qui vellet ostendere, quod angelus non potest habere similitudinem, arguere, quod angelus in essendo subsistit, omnis autem similitudo accidentialis inhaeret, & non subsistit. Et ratio huius est, quia repraesentatio fundatur super qualitatem, & conformitatem, non autem super existentiam, vel inhaerentiam. Vnde accidit rei repraesentari, quod subsistat, vel inhaereat, vel quod sit esse suum, vel non sit. Quamuis etiam falsum assumat, scilicet, quod species non sit suum esse, vt alias ostensum est, quod esse non est nisi atfirmatio essentiae veridicans ipsum, vt Commentator 5. meth. dicit. Et per consequens omnis res est suum esse realiter, quamuis differat secundum modum concipiendi conceptionis.

Ad tertium dicendum, quod propositio, cui innititur, non est vera, scilicet, quod illud, quod est incircumscriptum, continens in se supereminenter quicquid potest sieri, vel intelligi ab intellectu crea to, non possit repraesentari per speciem finitam, & limitatam: probatum est enim, quod actus visionis simillimus est diuinae essentiae exhibens eam praesen tem facialiter in esse apparenti, & cognito, & tamen est quod finitum. Et hoc patet, si ponderetur propositio, cui istud argumentum videtur facere difficultatem, quae est, quod species infiniti debet esse infinita: secundum hoc enim scientia de diuinitate esset infinita, vnde cum repraesentatio fundetur super qualitatem, finitas autem, & infinitas respiciat quantitatem, est mutare quale in quantum, cum arguitur: haec est similitudo infiniti: ergo est in se infinitum quid in esse sensibili. Patet tamen secundum perspectiuum, quod si in modica pupilla oculi describatur similitudo medietatis caeli, aeque repraesentaret ipsam, ac si aequaretur sibi in quantitate.

Secundo probo propositionem, quod clara notitia, & intuitiua hoc nullo modo impediat: Constat enim, quod notitia non rei praesentis per visum corporeum apprehensa est clara, & facialis notitia non impeditur per hoc, quod ponitur species tanquam ratio videndi, & per consequens non est verum, quad qui poneret diuinam essentiam per speciem cognosci tanquam per rationem videndi, poneret diuinam essentiam non videri, aut in aenigma te cognosci.

Praeterea: Jllud, quod ponit aenigma, & notitiam facialem, est medium creatum se tenens ex parteobiecti, quasi actus attingat illud medium, & non diuinam essentiam per se, non autem tollet facialem notitiam medium, quod est ratio cognoscendi, quia in illam non fertur actus, sed immediate in obiectum, quamuis ratio ferendi sit species: ergo nontollitur facialis notitia, si speoies poneretur isto vltimo modo.

Quod autem de Augustino inducitur, patet, quod intelligit de quacumque creata similitudine, quae adhibetur ad intelligendum per modum cuius dam medij obiecti, secundum quod dicitur ad Roman. 1. Quod inuisibilia Dei per ea, quae facta sunt, intellectae conspiciuntur. Et sic ponere, quod diuina essentia videtur per speciem mediam, esset erroneum. Vnde patetiquod committitur aequiuocatio de medio in toto isto processu.

ARTICVLVS II Quod Deus in patria videtur per solam creatam similitudinem, quae est ipse actus sine alia specie, & hoc est etiam commune omni potentiae cognitiuae.

NVnc secundo pono propositionem affirmatiuam, scilicet, quod Deus videtur in patria per creatam similitudinem, quia per actum, quae est vera similitudo obiecti, & hoc commune omni potentiae cognitiuae, scilicet, quod nulla alia species est media formaliter, aut similitudo alia, nisi actus, qui similis est ipsi rei, vt dictum est secundum Augustinum: sic, quod actus non addit vltra speciem actualem repraesentationem.

Hanc autem propositionem, quae sorte videtur noua, probo duplici ratione. Prima fundata inauctoritate. Secunda tenente ex se. Quia secundum Augustinum de moribus Ecclesiae: Nullus ordo ita se habet, vt cum aliquid dicimus, rationem praecedas auctoritas; nam infirma potest videri ratio, quae cum reddita fuerit, auctoritatem postea, per, quam firmetur, assumit. Sed quia caligantes hominum mentes consuetudine tenentur, perspicuitati, aut certitudini rationis aspectum idoneum attendere nequeunt, saluberrime compertum est, vt in luce veritatis aciem titubantem inducat auctoritas.

Primo igitur ratione in auctoritatibus fundata apparet propositio. Si enim vel in intellectu, vel in sensu, quae sunt potentiae cognitiuae, poneretur aliqua species distincta ab actu, & non esset ipsa similitudo, & species, actus ille, qui imprimitur ab obieco sequeretur, quod per primum conceptum in sensu, vel intellectu, non esset ipsa visio, & intellectio: sequeretur etiam, quod visio, & intellectio non esset purum pati ab obiecto tali. Patet per ponentes species distinctas realiter ab actu. Et si simul tempore potentia respiciat vtrumque, tamen ordine naturae prius respicit speciem, per quam facta in actu primo elicit actum secundum, qui est cognoscere, intelligere, vel videre, & ita cognoscere non est purum pati ab obiecto, nec primum impressum in potentia. Sed Sancti & Philosophi dicunt, quod primum passum ab obiecto in potentiam est actus ipse, qui est, vtpote visio, & intellectio: ergo. Et de sanctis quidem patet.

Nam Augustinus, de quantitate ani. c. 12. dicit, quod non aliquid aliud patiuntur oculi, nisi ipsum visum, cum vident. Si enim me interrogares, quid pateretur aegrotans, aegritudinem responderem: cur ergo interroganti, quid videns patiatur, non recte visum ipsum responderem.

Similiter 11. de Trinit. cap. 20. dicit, illa informatio sensus, quae visio dicitur a solo corpore, quod videtur, imprimitur, & subdit, quod tardioribus ingenijs difficile persuaderi potest formari in nostro sensu commotionem rei visibilis, & eandem formam esse visioneo, & infra: imago rei impressa secundum est visio sensusue formatus, & concludit, quod imago rei, quae in sensu est, est visio.

Similiter eodem lib. cap. 9. dicit, quod quatuor reperiuntur species quasi gradatim natae altera ex altera, specie quippe corporis quid cernitur exoritur illa, quae fit in sensu cernentis, & ab hac est ea quae fit in memoria, & ab hac, quae fit in acie cogitantis. & subdit, quod duae istarum sunt visiones secundum illa, quae fit in sensu cernentis, altera in acie cogitantis, propterea duas in hoc genere cernitates volui commendare, vnam. cum visio sentientis formatur ex corpore: Alia tamen visio cogitantis formatur ex memoria, memoriam vero volui, quia non solet visio dici, cum forma memoriae commendatur. Ex quo patet, quod forma, quae imprimitur sensui est ipsa visio, aut quae imprimitur aciei cogitationis, non autem illa, quae imprimitur memoriae, quia non est potentia cognitiua.

Similiter & Ansel. Monol. 33. dicit, quod nulla ratione negari potest, cum mens rationalis cogitando intelligit, imaginem nasci in sua cogitatione, imo ipsam cogitationem esse imaginem. Et concludit, quod rationalis mens, cum se cogitando intelligit, habet secum imaginem suam ex se natam idest cogitationem ad suam similitudinem quasi sua impressione formatam.

Similiter & Phylosophus in secundo de anima expraesse dicit, quod idem est actus sensibilis, & sensus, & eadem est actio sensibilis, & passio sensus, & ponit exemplum Commentator com. 14. dicens; verbi gratia sonare est actio soni, audire autem est passio sensus accidentis: & verbi gratia. In visu passio visus est videre, licet sit in figura nominis agentis. Actio vero sui sensibilis, quod est color, caret nomine in graeca lingua, nunc autem cum actio sensibilis sit impraessio specici, nisi ipsa species esset ipsa sensatio formaliter, sed aliquid consequens aliud a subiecto, non esset verum, quod actio sensibilis, & passio sentientis esset idem secundum rem

Similiter Phylosophus in tertio de anima: Postquam dixit, quod intelligere est pati, dicit esse susceptiuum speciei, ipsum intelligere appellans spediem, & ideo Commentator com. 25. eodem 3. ait quod intelligere in cupite passionis, & passio non actio, & tum esset actio, si per speciem intellectus eli aeret actum. Dicit etiam com. 31. quod abstrahere nihil aliud est, quam facere intentiones imaginatas intellectus in actu, postquam erant in potentia: Intelligere vero nihil aliud est quam recipere has intentiones: constat autem quod ibi vocat intentiones ipsas species igitur secundum mentem sanctorum, & Phylosophorum non est aliud actus cognitiuus in quacunque potentia appraehensiua, nisi receptio similitudinis speciei, aut formae rei cognitae, & per consequens in ea non est alia species ponenda.

Nec valet si dicatur, quod auctoritate istae intelligendae sunt per causalitatem, & non formaliter, vt sit sensus, quod species sit intellectio, vel sensatio, quod est causa eorum? Non valet vtique, tum quia secundum hunc modum possent omnes propositiones essentiales inficiari. Vnde possit diei, quod homo est animal per causalitatem: Tum quia modus loquendi improprius est, nec vsitatus in Phylosophia, quia est causa deceptionis. In hoc enim differt phylosophia Aristotelis a phylosophia Platonis, quia iste loquebatur metaphorice, ille vero sub proprijs verbis. Tum quia Phylosophus, & Augustinus non probarent illud, ad quod adducunt has propositiones, si intelligerentur per causalitatem, sicut apparet deducenti illud, quod Augustinus dixit 11. de Trinit. Intendit enim probare quandam Trinitatem insensu, accipiendo pro ente corpus visibile, & palpabile, & formam impraessam ac visionem ipsam. Pro tertio vero intentionem copulantem. Si igitur intelligeret, quod forma & visio essent duae res, & quod forma esset visio. per causalitatem, & non essentialiter, tunc haberet quaternitatem, quia duas proles impressas ab obiecto sub ordine quodam, speciem scilicet, & visiones, cuius oppositum ipse intendit.

Similiter & Phylosophus in secundo de anima non probaret, quod cognoscens visionem scilicet sensus communis, cognosceret colorem seu colorationem, ex hoc quod idem est actus senfitiui, & sensibilis; nisi intelligeret, quod primum impressum a semsibili est ipsa sensatio, vt a colore coloratio, oculi intelligibili, quae est visio. Vbi etiam Commentator ait, quod intelligere nihil aliud est, quam recipere intentiones intellectas, non potest glossari, quod hoc sit dictum per causalitatem, quia falsum diceret, cum effectus alius sit causae a causa.

Secundo patet idem ratione dicente propter quid. Illud enim, quod existens in potentiam cog: tatina est sibi formaliter ratio, vt res sibi appareat, & praesentetur obiectiue, est formaliter actus cognoscendi, constat enim quod actus cognoscendi non est nisi quaedam formasis apparentia. Vnde eam graeci vocant phantasiam, idest apparitionem. Et propter hoc Augustinus cap. 9. de Triniti vt supra allegatum es dicit, quod ista est vis cognitionis, quod facit rem in prospectu, vnde & conspici nihil aliud est quam in conspectu habere, cognpscere autem, & conspicere idem est. Sed omnis similitudo formalis existens in potentia cognitiua vltimaredisposita est id, quod formaliter facit eidem potentiae rem potentialiter, & obiectiue apparere, & hoc patet ex dicto Phylosophi in 3. de anima, Anaxagoram approbantis, dicit quod si intellectus haberet penes se aliquam connumeralem speciem, faceret apparere illud cuius haberet speciem, & ex hoc haberet apparitionem extranei, & quasi obrstueret intellectum. Propter hoc etiam Auicen. dicit, quod impossibile erat, quod in intellectu remaneret species, quia cum sit potentia cognitiua, semper oportet quandiu speciem haberet potentem videretur species enim, quod obiectum apparet propter idem etiam memoria non ponitur virtus appraehensiua, quia species ibi existentes semper facerent lucem obiectum, & ratio huius potest apparere, quod speciei, & similitudinis est ropraesentare. Vnde ponentes species dicunt eas necessarias, vt repraesentent obiectum, & manitestum est, quod omnis similitudo est repraesentatiua sui similis, & expraessiua, & per consequens cum repraesentare sit rem praesentem facere, patet quod si ponatur similitu⸗ do in potentia, cui potest fieri repraesentatio, qualis est cognitiua, exhibebit actu rem praesentem: Jgitur omnis similitudo existens in potentia cognitiua vlti mate disposita est actus cognitiuus, imo si praeter actum poneretur alia species, sequeretur, quod essent duo actus, quia adhuc illa species repraesentaret obiectum, & ipsum faceret apparere vt dicit Phylosophus.

Sed forte dicetur, quod species non ponitur, vt repraesentet obiectum, quia hoc competit actui, sed vt sit ratio agendi intellectui, vel vt coagat intellectum, ac si obiectum esset praesens, vnde tenet vicem obiecti in coeliciendo actum: hoc autem non valet, quantumlibet enim coagat, adhuc ex vi suae essentiae in intellectu est illud, quo formaliter obiectum, cuius est similitudo, repraesentatur, ac praesentialiter apparet, non enim potest species separari ab actu suo proprio: sed actus proprius speciei est reprae sentare, imo non est nisi repraesentatio obiecti: igitur absque hoc quod coagat ad productionem alterius similitudinis, ipsa seipsa formaliter repraesentabit. Et confirmatur, quia quod iuest alicui per rationem communem, inest cuilibet participanti illam: sed actui inest, quod exhibeat obiectum, & faciat formaliter apparere, ex hoc quod est similitudo, & repraesentatio obiecti: ergo, & hoc inest speciei alteri, si ponatur.

Confirmatur etiam: quia talis species, & actus non different nisi sicut expraessior similitudo, & minor, & per consequens non differrent nisi per magis repraesentare, & minus: in aliquo igitur gradu faceret apparere obiectum species praedicta, & per consequens esset quaedam cognitio, & quoddam conspicere.

Forte etiam dicetur, quod nec actus nec species exhibet obiectum praesens, nec constituit in esse ap parenti, & ita ratio haec cessat. Sed hoc dici non potest, negans enim, quin obiectum aliquod esse intentionale habeat, & prospectum in actu intellectus, negat vniuersale, negat intentiones secundas, negat relationes rationis, & vniuersaliter negat etiam scientiam esse de rebus, & veritatem omnium enunciationum, & ponit quod anima appraehendit, aut cognoscit nisi per proprias passiones, & deniq; negat omnia, quae sunt in ea.

Negat quidem vniuersale, quia constat quod nec actus, nec intellectus, nec aliquid existens extra se vniuersale, sed particulare: Juxta illud Porhyrij: In solis purisq; intellectibus posita sicut particulare, & ideo iam vniuersale nihil est, vel non habet esse nisi in anima obiectiue, & secundum esse intellectuale, & apparens. Secundae intentiones, & relationes, & en tis iur ionit tous fuler este ceste ne is inima nee

Similiter si actio intellectus, qui terminatur ad rosam simpliciter, cum dicitur rosa est flos, non habet in prospectu ipsam rosam, sed vel speciem, vei ipsum actum, sequitur, quod illa propositio est falsa, quia species rosae non est species floris, nec actus est actus. Sequitur etiam, quod scientia de ista propositione non est de rebus, & vniuersaliter quicquid est, quod lucet in phantasmate, cum sit aliud a phantasmate, & ab actu intellectus, necesie est, quod ponatur vel subsistere, sicut posuit Plato, vel tantum esse intentionaliter, & secundum esse apparens, & aliquid. Haec est intentio Augustini 14. de Trinit. cap. 6. vbi dicit, quod creata est vis cogitationis, quod nihil est in prospectu men ti nisi illud vnum, quod cogitat: & subdit, quod anima cogitando congeminat se, ut sit in se conspiciens & tota doctrina Augustini, & Phylosophi vbi loquuntur de actibus cognitiuis hanc veritatem clamat, scilicet, quod res sunt secundum esse apparens cognitum praesentiale, & prospectum etiam intem tionale in acie cogitantis.

Tertio potest hoc probari ratione diuisiua. Si enim praeter illam similitudinem, quae est actus, ponatur similitudo alia in potentia cognitiua, vel erunt eiusdem rationis, vel alterius. Sed eiusdem rationis poni non possunt, tum quia accidentia eiusdem speciei solo numero differentia in eodem subiecto plura esse non possunt; tum quia quaelibet ex illis similitudinibus esset formaliter actus cognitiuus, ex quo essent eiusdem speciei, & ita bis ac duplici actu cognosceret potentia quicquid cognosceret.

Nec etiam potest dici, quod sint alterius rationis, quia tunc vna esset nobilior alia, vt actus esset similitudo expraessior, & nobilior, & per consequens contineret primam similitudinem in virtute: Nunc autem duae formae tales, quarum vna contineret aliam in virtute, incompossibiles sunt in subiecto eodem. Vnde quia anima intellectiua continet sensitiuam in virtute, incompossibiles sunt in eodem corporeesset enim bis animatum, & bis sensibile quare: & similitudo nobilior, quae est cognitio, & ignobilior, quae est species, cum haec contineatur virtualiter in illa tanquam in eminenti, incompossibiles erunt in eadem potentia simul. Sequetur enim, quod idem bis assimilaretur alicui. Vnde quia tetragonus con tinet trigonum, figura tetragona, & trigona incom possibiles sunt in eadem superficie simul. Similiter quia calidum continet tepidum, impossibile est caliditatem, & tepiditatem esse simul in eodem subiecto. Et ratio sumi potest, quia forma diminuta, & forma eminens specie distinctae differunt sicut habitus, & priuatio, nam differentia specifica forme diminutae includit priuationem, differentia vero formae eminentis includit habitum oppositum: tales autem differentiae incompossibiles sunt in eodem subiecto: ergo.

Confirmatur quia tales formae habent rationem terminorum motus, ita quod subiectum transit ab vna in aliam. quod patet, quia non ex quolibet fit quodlibet primo physicorum. Sed existens sub priuatione transfertur a priuatione in habitum vnde quaecunque tales formae habent contrarietatem, quae exigitur ad terminos motus, sicut patet de tepido, & calido, quia contrarietas est distantia secundum priuationem, & habitum, vt patet decimo metaphysicae. Cum igitur istae duae similitudines essent repraesentationes eiusdem rei, essent in eodem genere, nam quaelibet est repraesentatio vnius rei; differrent autem expressius, & nobilius, & per consequens essent termini motus: Vnde potentia cognitiua, dum reduceretur ad similitudinem, quae est actus, amitteret primam similitudinem, sicut aqua amittit tepiditatem dum acquirit caliditatem: ergo propter similitudinem, quae est actus, non est ponenda similitudo alia in potentia cognitiua.

ARTJCVLVSIII. In quo ponuntur quaedam dubia, quae occurrunt in illa positione, quod ad cognitionem solus actus sufficit absque specie

NVnc tertio mouenda est hic quaedam difficultas: Videtur enim hoc aut, quod species inintellectu non remaneant post actum considerandi; aut quod intellectus omnia actu consideret, quorum species habet, si species est ipsum, quod intellectio: hoc autem omni experientiae repugnat.

Propter hanc autem difficultatem aliqui negauerunt in intellectu speciem aliquam remanere post actualem considerationem. quod tamen ratio nale non est; tum quia, quod est perfectionis inparte sensitiua denegari non debet parti intellectiuae: perfectionis autem est in sensu, quod ibi memoria speciem retinens, & conseruans, & similiter in imaginatiua remanent formae: Tum quia possunt addiscere, vel inuenire, quod fit per actuale considerare, esset intellectus in potentia similiter, ficut & ante inuenire, vel addiscere; cuius oppositum Phylosophus dicit in 3. de anima: Tum quia in separatione animae a corpore intellecto nudo abiret, non posset per se considerare.

Propterea difficultatem istam videntes communiter opinantes dixerunt, quod species est aliud realiter ab actu, & quod remanet species actu tran seunte: Cuius oppositum ex superioribus patet. Et propter hoc visum est alijs, quod in parte intellectiua ponenda est memoria tanquam distincta potentia ab intellectu, ex hoc quod memoria illa non est vis cognitiua aut apprehensiua, a qua exprimitur in intellectu siue in acie cogitantis tamquam in alia materia species consimilis, ei quam conseruat, & illa est intellectio siue visio. & haec videtur fuisse mens August. 1i. de Trinit. & quasi vbiq. in illo lib. secundum hoc ergo species in memoria, quia non est vis apprehensiua, non est formaliter cognitio, sed posita in acie cogitantis.

Sed hic modus dicendi non est conueniens. Tum quia si ponitur memoria alia potentia, aut erit distincta re ab intellectu, sicut ponunt dicentes potentias qualitates esse, & hoc dici non potest, quia potentiae animae non videntur esse qualitates, cum qualitas omnis dicat aliquam determinatam natu ram, & non sit purum possibile. Phylosophus autem dicit 3. de anima, quod natura intellectus possibilis est, quod nihil sit actu eorum quae sunt, sed neq. vnam habens figuram, sed hanc tantum, quod possibilis sit vocatus, vnde est purum possibile in genere intelligibilium in substantia sua, & in natura praeparati, non in natura praeparationis, vt posuit Alexander. Secundum hoc ergo nec intellectus possibilis, nec illa memoria si poneretur, possent dici qualitates, sed purum possibile, alioquin non reciperet omnia. Si vero detur, quod sunt differentes potentiae, quod tamen sunt idipsum re, tunc remanet difficultas, quomodo species erunt in re vitali, & apprehensiua, & tamen non facient obiectum apparere.

Circa difficultatem ergo istam considerandum, quod non minus sequitur ponentem, quod species realiter differant ab actu: est enim propositio nota ex 9. met. quod posito actiuo, & passiuo disposita ex vtroq. approximato necesse est sequi actum. Sed specie existente in intellectu Intellectus cum specie, est actiuum sufficiens ad causandum actum, & ipse intellectus sufficiens ad suscipiendum, & sic actiuum erit passiuo sufficienter approximatum, praecipuesi voluntas imperet actum considerandi; & tamen non sequetur actus quantumcunq. voluntas imperet nisi phantasma fit in actu conformi, quia intelligentem necesse semper phantasmata speculari, & tamen a phantasmate tunc, vel recipit intellectus, vt exigitur phantasma, vt actum disponens ad agere, vt passiuum disponens ad agere, nec vt passiuum disponens ad suscipere, nec sicut approximans actiuum passiuo: ergo mirum est, quod actio non sequatur, sic quod intellectus habens speciem exeat in actum absq. phantasmate

Ad hoc autem respondetur communiter, quia hoc facit ordo potentiarum: sed haec solutio interimit illud principium, scilicet, quod agente approximato, & passo disposito, de necessitate sequitur actus; nam ordo iste non videtur in intellectu dispositionem ponere ad agendum, aut recipiendum, cum sit quaedam relatio, quae nec est principium actionis, nec passionis, vt patet 5. physic.

Et ideo dicendum, quod licet species, & actus cognitiuus idem sint secundum suum absolutum, tamen differunt ratione in hoc, quod vbicunq. in potentia non apprehenfiua aut vitali dispositione existente, in qua non est apprehensiua, similitudo illa ponatur, habet rationem tantummodo speciei, & non actus, & ideo species in memoria sensitiua aut in medio non est comprehensio, in potentia vero cognitiua est comprehenfio: non additur autem aliud, dum est comprehensio nisi sola praesentialitas, & apparentia obiectiui, quod est purum ens rationis. Quamuis enim similitudo semper sit apta nata praesentare obiectum, & facere apparere, non tamen praecise hoc habet a se, nec in omni subiecto, & propter hoc in memoria, vel in medio, quamuis sit species, non tamen obiecta praesentialiter repraesentat, alioquin medium, & memoria vere cognoscerent. habet igitur species in potentia cognitiua, vt faciat apparere, quia vtrumque potentia scilicet & species, constituunt vnum, ad quod sequitur obiecti apparentia, ita quod quia esse apparens est esse vitale, quod sit haec apparitio, est ex potentia: quod vero sit talis res sub ista appa ritione, est ex specie ipsa. Et ideo Commet. 3. com. 18. de anima dicit, quod sicut esse sensibile diuiditur in materiam, & formam, sic esse intelligibile.

Dicit etiam, quod intentio intellecta, & intellectus materialis faciunt vnum in actu, sic quod intellectus seu intellectio actualis componitur ex intellectu possibili, & similitudine rei, quae vocatur intentio intellectiua.

Sic igitur ad dicffiultatem dicendum, quod sicut species existens in memoria, vel medio vel sensu distraco per fortem imaginationem, vel in intellectu secundum ponentes eam differre ab actu: (In his enim omnibus remanet absolutum speciei absque hoc quod actu repraesentet, & exhibeat praesens ob iectum, & tamen istud repraesentare & species sola ratione differrent,) sic in proposito erit. Dato quod species non differant ab actu realiter sed sola ratione scilicet solo actuali representare praesentiam subiecti. Videmus enim, quod sinistrum in colũna non differt re, cum sit relatio rationis, & tamen amittit ratio nem dextri, sola immutatione facta alibi.

Est ergo sciendum, quod intentio intellecta ob- iectiue habet duplex subiectum; primum in eo, quod est verum pro esse apparenti, & hoc subiectum est intentio imaginata, nunquam enim intellectus noster fertur in aliquod vniuersale, aut aliquam quidditatem obiectiue, nisi speculando eam in aliquo particulari phantasmate. & ideo Commentator, ait quod proportio intentionum intelligibilium ad intentiones imaginatas est sicut proportio caloris ad corpus coloratum, non sicut proportio coloris ad sensum visus est: intellecta enim sunt intentiones formarum imaginis abstractae a materia. & idem etiam dicit commento 18. quod intentiones intellectae sunt de intentionibus imaginatis, sicut formae de materia. & Phylosophus ait, quod Intelligentem necesse est phantasmata speculari.

Secundum vero subiectum est illud, per quod sunt entia realia: Et ille est possibilis intellectus informatus similitudine rei, nam totum istud est intellectio realis, a qua dependet esse subiectum intentionis intellectae, & hoc patet per Commentatorem in praed ictis locis.

Cum igitur omne dependens corrumpatur ad corruptionem illius a quo dependet, necesse est quod circa intellectionem contingat duplex corrputio, & generatio. Vna quidem in se quantum ad reale absolutum, quod per intellectionem importatur, etsic generatur intellectio in addiscente de nouo, aut sustinente similitudinem rei, & corrumpitur in obliuiscente. Altera vero in prospectu, cum corrumpitur intentio imaginata, in quo sustentabatur intentio intellecta, & per consequens intentio quantum ad illud, quod dicit obiectiue: Et ideo experientia docet, quod abeuntibus, vel turbatis phantasmatibus intentio cessat non quidem quo ad realitatem absolutam, sed quantum ad actum rationis, quae est repraesentare, aut exhibere vniuersale in prospectu. Et ideo dicit Commentator 3. de anima com. 49. quo intellectus quidditatis aut vniuersalis indiget forma imaginatiua indiuisionali in qua sustentetur. & Phylosophus de memoria, & reminisc. dicit quod volens intelligere lineam simpliciter ponit ante oculos lineam pedalem, vt in linea pedali consideret quidditatem simpliciter.

Ex his patet ad difficultatem, nam in intellectu possibili remanet species, & similitudo sine actuali consideratione, non tamen vt faciens apparere aut vt praesentans obiectum, & ita remanet absolute, vt species, & similitudo, non autem vt intentio. Sed dum phantasia existens in suo actu exhibet intentionem imaginatam siue particulare fundamentum, tunc similitudo illa remanens in intellectu exhibet in esse obiectiuo intentionem intellectam, quae nullo phantasmate sustentatur, & colligatur. Et propter hoc dicit Commentator 2. de anima com. 18. qu d generatio, & corruptio insunt intellectis, vel secundum quod sunt entia simpliciter, & hoc cum acquiruntur, aut delentur secundum suum esse reale ab intellectu possibili; vel secundum esse verum, & sic generantur, & corrumpuntur intelleeta non in se per generationem, vel per corruptionem formae imaginatae. Concedendum est igitur, quod intellectio differt a specie non quidem quo ad aliquid reale absolutum, sed quia intellectio nominat ipsam speciem, vt actu exhibet obiectum in esse praesentiali, & apparenti.

Sed contra praedicta videntur esse dubia.

Primum quidem, quia manente re denominante omni alio circunscripto denominatum manet, vnde pictura Caesaris manente semper remanet Caesar pictus: Sed esse apparens, & essse cognitum non est nisi quaedam denominatio ab ipsa intellectione, quae est quaedam formalis apparitio: ergo quantumcunque absentia sint phantasmata si remanet in intellectu realis intentio, videtur, quod obiectum maneat in esse cognito & esse intellecto.

Secundum, quod nullum esse habet ex se, sed ex hoc quod aliud habet esse non incipit, nec desinit esse praecise per se, sed alio incipiente aut desinente esse: sed constat quod esse apparens, cum sit nihil esse in se, totum esse quod habet est per rem intellectionis: ergo illa manente semper manebit tale esse apparens, alioquin si per se incipit esse, & desinit, videbitur verum esse reale.

Tertium, quia secundum Commentatorem sic sensus habet duo subiecta sicut & intellectus, & est sensibile subiectum secundum, quod sensatio est vera, potentia vero est subiectum secundum quod est vnum de numero entium. Si ergo ad generationem, vel corruptionem subiecti secnndum quod intellectus est verus, videlicet intentionis imaginatae, non generatur nec corrumpitur intellectio, sed tota realiter manet nunc faciens apparere, nunc autem apparet obiectum: ergo nec sensatio ad praesentiam, & absentiam sensibilis generabitur realiter, aut corrumpetur, sed tantum faciet; nec apparere, nec non apparere sensibile& secundum hoc dicam, quod omnes sensationes sunt secundum rem in sensu a natiuitate, & omnes volitiones in voluntate, & intellectiones in intellectu, quamuis obiecta non sint praesentia.

Quartum est, quod Phylosophus, & Commentator non intelligunt per eise verum esse apparens, vt videtur, alioquin sensibilia mouentia seusum non essent subiectum sensationis, sed esse verum, cuius oppositum Commentator dicit, constat enim quod sensibilia habent esse reale, & non solum apparens.

Sed his non obstantibus dicendum, quod sicut similitudo entis in potentia retentiua, & non apprehensiua non est formaliter cognitio, nec facit apparere obiectum, existens vero in apprehensiua potentia apparere facit, vt Augustinus I1. de Trinitatae dicit: sic eadem similitudo existens in potentia cognitiua vltimate disposita, & perfecta facit apparere obiectum existens non in eadem indistincta, & sub esse diminuto non faciet apparere, nunc autem intellectus possibilis est infimum genus intelligibilium.

Vt Commentator dicit secundo de anima, com. 32. & ideo ratione suae infinitatis nihil intelligit sine phantasmate. & signum huius est, quia quanto grossior est intellectus, tanto magis materiali phantasmate indiget, quanto vero intellectus est altior in hominibus, tantum phantasmata spiritualiora, & meliora sibi sufficiunt. Sic ergo potentia intellectiua non est in sui perfecta dispositione, inquantum apprehensiua, nisi dum phantasma est in actu suo. Sicut si poneretur exemplum de debili naue trahente, quae non est in vltimata dispositione ad trahendum nisi tota die alio assistente. Sic etiam colores vitrei non sunt in vltimata dispositione, vt similitudinem suam diffundant in aere, radio tamenperfunduntur.

Ad primum ergo dicendum, quod species siue similitudo non est totalis causa, quod obiectum habeat esse apparens, nec totale denominans, alioquin in medio, vel memoria faceret obiectum apparere: est ergo causa totalis constitutum ex potentia apprehensiua in debita dispositione existente, & ex ipsa similitudine. Et ideo quodcunque istorum trium deficiat scilicet species, vel apprehensiua potentia, vel dispositio exigita, non manebit esse apparens; desinet enim esse, non per se, & praecise, sed ad cessationem alicuius, quod erat increatum ipsi. Sic autem est, cum similitudine existente in intellectu possibili phantasma non est in actu conformi, tunc enim intellectus ratione suae debilitatis non est in dispositione exigita ad apprehendendum, & ita remanet ibi similitudo, quod in potentia, non apprehensiua. Et per idem patet ad secundum non oportet enim, quod illud esse apparens sit reale, quia praecise non desinit esse, nec incipit alio incipiente, vel desinente.

Et si dicatur, quod cum intelligere sit pati, non apparet, quod phantasia, quae realiter distinguitur ab intellectu, ponat eam in vltimata dispositione ad apprehendum: hoc tantum conceditur in potentijs actiuis, quod ad praesentiam alterius actiui coagens agere possit, sicut patet in exemplo de tractore nauis. Et adhuc, uec in partibus videtur esse concedendum, nisi dum agunt in ratione, sicut tractores eandem nauem mouent. Si vtique sic dicatur, non valet, nam intel lectio quantum ad similitudinem receptam, est pasiio; quantum vero ad expressionem, & repraesentationem obiecri, quod facit apparere est quaedam intentionalis actio, & secundum rationem in idem tendens cum actu phantasiandi. Nam vna, & eadem res vt particularis est phantasiata; vt vniuersalis vero natura simpliciter intellecta, & ideo necesse est concurrerespeculationem intellectus cum ipsa apprehensione phantasmatis, quia tendunt & agunt in idem obiectiue. Istae namque potentiae, etsi non sunt transeuntes realiter, negari tamen non potest, quin transeunt obiectiue. Et ideo Augustinus cap. 12. dicit de quantitate animae, quod sensus ibi sentiunt vbi non sunt, quoniam vsque ad sydera tenduntur, quod quidem non est verum realiter, sed intentionaliter, & obiectiue. Vnde sicut lux perficit colorem, & imaginatio sensum communem: Sic imaginatio existens in actu suo iuuat, & perficit, & roborat intellectum, quia tendunt in idem, quamuis diuersimode; imaginatio, quia particulariter, intellectus vero vniuersaliter.

Ad tertium dicendum, quod sensibile duplicem habitudinem habet ad sensationem. Primam quidem agentis, & conseruantis, secundam vero terminatis, & sustentantis intentionem sensatam obiectiuam, quando sensatio vera est: quando vero sensatio falsa est, vt si ex oculorum mollicie, vel ex alia causa visio maneat visibili abeunte, tunc intentio visa non sustentatur in re, cum iam abierit. Et hoc apparet in delusis, & similiter in visis per radium reflexum & fractum: nam imago, & intentio visa apparet in alio situ, vbi non est ipsa res. Secundum hoc ergo, si sensationes essent aeternae aut ab origine in sensibus, sensus sempet declus derentur, quia sensationes huiusmodi semper repraesentant dum sunt, dato etiam, quod obiectum nt absens, non sic autem est de inteleeuu, quoniam intentio intellecta semper eget phantasmate siue intellectio vera sit siue falsa. Et idep Com mentator, cum dicit esse simile de subiecto, quo visus est verus, & quo intellectio est vera, postmodum dissimilitudines quasdam assignant, & plures sunt quam ipse assignet: igitur sic nec sensationes possent semper esse in sensibus per rationem iam dictam. Sed nec intellectiones in intellectu sunt a natura, quamuis non posset hoc probari per rationem praedictam. Sed tamen aliunde patet, quia sequeretur, quod formae oppositae scilicet oppositiones essentiae, & iterum intellectiones falsae inessent a natura. Videmus etiam, quod mutatur homo de aestimatione in aestimationem, & est natus suscipere omnia, & ideo necesse est, quod intellectiones secundum rem non sint actu a natura, imo generantur, & corrumpuntur.

Ad quartum dicendum, quod sensibilia habent duplex esse, vnum quidem reale, siue sentiatur in actu siue non. Saltem hoc verum est de tangibilibus quibusdam, quicquid sit fit de odore & sono, quia Pnylosophus c irima viderur innuere, quod non habeant esse reale. sed aautum intentionale, & sensatum 5 quod xantum sint dum actu sentiuntur, & quod esse non habeant nisi obiectiuùm in seutiente, aliud vero esse habeant vltra esse reale secundum esse sensatum, quod est esse obiectiuum, & intentionale. Et secutidum Augustinum a. de Trinit. cap. 2. licet dum videtur color, non distinguamus, inter esse reale coloris, & suum esse visum, & intentionale, tamen dum est detrahitur. color, & remanet visio in habentibus molles oculos; remanet etiam color secundum esse sensatum apparens, & intenrionale. Cum ergo dicit Commentator, quod sensitiua sunt subiectum sensationum secundum esse verum, intelligit secundum esse intentionale; nam dum obiecta sunt praesentia, & videntur per lineam rectam absque vllo errore, tunc esse sensatum & esse reale sunt simul in eodem situ, & tamen esse intentionale habet in reali sustentari, quamuis dum videntur per lineam fractam aut reflexam, esse sensatum, quod est esse imaginis, & esse intentionale differat, & distet a vero situ rei visae.

Concludendo igitur patet, quid dicendum ad quaestionem, quia ad visionem beatificam requiritur similitudo creata, quae est actus visionis; similitudo vero, quae sit videndi ratio, aut quae coagat intellectui ad visionem elicitam, aut quae terminet visionem, & mediet inter ipsam & diuinam essentiam, nullo modo est ponenda, sed nec in aliqua alia cognitione.

Ad argumentum igitur principale dicendum, quod cum dicitur cognitionem omnem fieri per assimilationem, haec praepositio, per, notat habitudinem causae formalis, non efficientis, aut alicuius alterius; sicut si diceretur, quod linea sit recta per rectitudinem. vnde sensus est, quod cognitio per assimilationem fit, ꝗa cognitio formaliter assimilatio est, non autem debet intelligi, quod praecedat assimilatio cognitionem tanquam coagens, aut ratio eliciendi.