Quaestio 2

Circa distinctio nem primam in qua agitur de frui et uti: quaeritur utrum voluntas creata in utendo et fruendo sit libera libertate contradictionis

Quod non: quia sic: sequeretur quod voluntas creata posset libere velle et libere non velle liberta te contradictionis. consequens falsum: quia potest libere vel le pro utraque parte: ut probabo. igitur et antecedens. consequentia est nota. falsitatem consequentis quo ad primam partem: vi delicet voluntas libera potest libere velle: probo sic. Nam si haec sit vera: ponatur in esse: ergo possibile est quod haec sit vera: voluntas libere vult: consequens fal sum: quia si sic: quando voluntas accident aliter vult esset in libertate contradictionis ad volendum: quod est ma nifeste falsum: quia actu vult: ergo quandcumque volun tas vult: caret libertate contradictionis ad volendum illo actu quo tunc vult ergo haec est impossibilis: volun tas libere vult. Praeterea si haec sit possibilis homo libere vult. pari ratione haec esset possibilis: homo libere intelligit: vel homo libere loquitur. conse- quens falsum: quia arguo sic: homo libere in- telligit: ergo intelligit. et sequitur: actu intel ligit: ergo non est in potentia contradictionis ad intelligendum: quia omnie quod est in potentia contradi ctionis ad aliquem actum: caret illo actu

Praeterea si voluntas posset libere velle ergo haberet in sua potestate volitiones suas fu- turas. consequentia patet per magistrum sententiarum libro ii distintione xxiiii. vbi dicit quod liberum arbitrium non est nisi respectu futuorum: sed hoc consequens est falsum. Probo: quia sortes potest cognitionem habere et diligere platonem centies in die di- stinctis volitionibus et aeque intensis. ergo omnes istae volitiones sunt aeque in potestate sortis: consequens est falsum: quia sic libere posset eligere quamcumque de numero istarum quando vellet: im mo non magis posset vnam causare quam aliam: qui arguo sic. tam obiectum quod est plato / quam etiam voluntas sortis aequaliter se habent ad omnes volitiones causandas: et cognitio sortis de platone et omnia sunt paria. ergo vel omnes istae volitiones producentur vel nulla.

Praeterea si aliquis est in potestate voluntatis: aut ergo actus qui iam est: aut actus qui non est. primum non potest dari: quia illum non potest voluntas modo causare. nec secundum: quia quod nihil est: in nullius est potestate patet ergo falsitas consequentis primae consequentiae quo ad primam eius partem.

Secundo probo falsita tem eiusdem consequentis quo ad secunduam eius partem: videlicet istam: voluntas creata potest libere non velle: et arguo sic. haec est impossibilis: voluntas creata libere non vult: ergo etc. antece dens probo: quia voluntas talis libere non vult quae voluntarie non vult. ergo invite non vult aut voluntarie non vult. Si dicatur quod non vo- luntarie vel invite non vult. ergo non libere. consequentia patet: quia omne liberum est voluntarium et omne quod libere fit vel non fit: voluntarie fit vel non fit ergo relinquitur quod si voluntas libere non vult voluntarie non vult. sed sequitur. Voluntarie non vult: ergo volendo non vult. et vltra: simul vult et non vult: quod includit contradictionem: ergo volun- tas creata non potest libere velle et libere non velle: quod est propositum.

Secundo ad principa- le si voluntas creata foret libera: potest libere suspendere omnem actum suum. consequentia patet per illud Augustinus de libero arbitrio libro iii capitulo iii Nihil ma gits est in potestate voluntatis quam ipsa voluntas id est actus voluntatis. Idem etiam Augustinus libro retractationum capitulo ix et capitulo xiii falsitas consequentis patet. quia si potest libere suspendere omnem actum suum: ponatur in esse: sequuntur contradictoria inter se esse simul vera. nam sequitur: libere sus- pendit actum suum: ergo suspendit omnem actum. et vl tra ergo nullum actum elicit: neque alium actum habet. Item libere suspendit omnem actum suum: ergo volun tarie: ergo volendo suspendit omnem actum: ergo vult suspendere omnem actum suum. ergo voluntas respe- ctu huius quod est suspendere omnem actum suum / habet actum volendi. ergo non suspendit omnem actum suum ergo haec propositio: voluntas libere suspen- dit omnem actum suum: infert contradictori inter se esse simul vera. ergo est impossibilis: quod est propositum.

Tertio ad principale. Si sic: vo- luntas creata posset libere abscindere et cor rumpere quamcumque intellectionem positam in intellectu. Ista consequentia probatur. quia secundum beatum Augustinum libro de nuptiis et concupiscentia. Uolun- tas est regina in regno animae. Et secundum Ansel- mum de concordia capitulo xxiii. Ipsa movet omnia in- strumenta in nobis et extra nos. Et vocat ibi Anselmus instrumenta non solum naturalia immo intellectum et voluntatem. Ex his autori- tatibus patet quod voluntas nata est regulare in tellectu in actu secundo. Nec est in intellectu aliqua rebellio vel resistentia. ergo potet quando vult / quamcumque suam intellectionem suspendere et abscindere.

Praeterea sic arguit Aristoteles in de memoria et reminiscentia in fine: pro- bans quod reminisci eset passio corporea et ma terialis: quia non statim cum volumus / possumus reminisci alicuius. ergo est passio corporea Ubi patet quod philosophus ex hoc infert quod reminisci est passio corporalis: quia non obedit voluntati Ergo ex opposito cum intellectus non sit passio corporea: sed incorporea et immaterialis: obe dit voluntati ergo homo potest ea vti cum vult

Praeterea ix metaphysica datur differentia inter potentias rationales et irrationales: per hoc quod agente et patiente dispositis: et cessante im- pedimento extrinseco in potentiis irrationali bus statim sequitur actus secundus. Sicut si gra- ue habet formam grauitatis: et non sit impediens extrinsecum: statim descendit: sed in poten- tia rationali posita dispositione tam ex parte obiecti quam ex parte potentiae: requiritur voluntas Unde textus dicit. Necesse est ergo alterum aliquid esse: quod est propositum in hac poten tia. Dico autem hic appetitum synteresim pro haeresim. id est electionem et voluntatem. Quod enim desiderat principaliter hoc faciet. ergo cum intellectus sit potentia rationalis: ad eius actum secundum requiritur tam voluntas quam species vel obiectum. ergo intelletus impe diri potest tam per voluntatem: siue velit siue no- lit: quam per absentiam speciei vel obiecti.

Praeterea. hoc est de mente beati Augustini in de trinitate quod ad formandum actum cognitionis requiritur "volun tas copulans parentem cum prole": quia aliter non es- set trinitas in illa productione. ergo non potest esse actualis cognitio: nisi sit voluntas copulans secundum eum. Patet ergo haec consequentia. voluntas creata est libera: ergo potest abscindere actum secundum intel lectus quando vult. Sed falsitas istius consequen tis ostenditur multipliciter.

Primo sic. Si sic: ergo existens in igne comburente et agente in eum quantum potest: potest libere abscindere actum intelligendi illam combustionem et per consequens fa cere quod non aduerteret eam. Si dicatur quod non se- quitur: quia illa combustio est passio sensus: et sen sus possunt necessitari per obiecta.

Contra. quaero de actuali intellectione istius pene: vtrum potest eam voluntas abscindere an non: Si sic: ergo homo potest intelligere se non esse in poena.

Praeterea stante sensu exteriori in actu suo: et imagi- natione non impedita: necessario causatur intel lectio respectu eiusdem obiecti: sicut experi- mentum satis docet.

Praeterea aliquod obiectum cum certis circumstantiis et certis dispositioni- bus est maioris virtutis ad causandum et con tinuandum intellectionem: quam voluntas ad ab- scindendum. ergo tali obiecto posito in sui opti ma dispositione: non potest voluntas ipsius intel lectionem interrumpere. consequentia patet. probo antecedens. quia voluntas non est nisi potentiae vel virtutis finitae ad abscindendum intellectionem obie cti: quod sit a. Si a sit virtutis finitae: et mino- ris virtutis ad continuandum vel causandum intellectionem sui: ergo virtus voluntatis ab- scissiva excedit virtutem obiecti contiuativam sive intellectionis in aliquo certo excessu. Uolo ergo quod deus causet aliquod obiectum exce dens virtutem a obiecti secundum excessum quo vir tus voluntatis excedit virtutem a: et sit illud obiectum b. tunc per casum virtus b et virtus volun tatis sunt aequales: ergo voluntas non potest impedire actionem b. ergo intellectionem ipsius b non poterit voluntas abscindere. si ponatur ergo voluntas creata: non potest abscindere quam cumque intellectionem intellectus.

Quarto ad principale sic. si sic: ergo voluntas potest velle contra quodcumque iudicium rationis libere: et se confor mare cuilibet iudicio rationis. consequens falsum quo ad vtramque partem. Falsitas primae partis patet sic. quia voluntas potest libere velle contra quodcumque iudicium rationis. posito ergo quod ratio sortis dictet sorti: quod ex quo potest velle contra omne iudicium rationis: debeat velle contra omne iudicium rationis: et sit il- lud dictamen sortis a tunc arguo sic volun tas sortis potest contra omne iudicium suum velle ergo potest velle contra a quia a est vnum iudicium. consequentia patet ab vni versali ad vnam suam singularem consequens est falsum quia si potest velle: igitur ponatur in esse: et sequitur duo contradictoria esse simul vera. videlicet quod sor tes velit conformiter isti iudicio: et quod non ve lit conformiter isti iudicio. probo quia per te vult contra omne iudicium rationis: sed a est iudicium quo di- ctatur quod debet velle contra omne iudicium rationis: ergo vult conformiter isti iudicio. sed quod non velit conformi ter: probatio. quia sequitur. vult contra omne iudicium rationis et hoc iudicium dictat quod debet velle contra omne iudicium rationis: ergo non vult conformiter isti iudicio: ergo si vult conformiter isti iudicio: non vult conformare se iudicio. ergo ad primam partem primi consequentis sequitur duo contradictoria simul esse vera.

Secundo probo quod secunda pars sit falsa scilicet ista voluntas potest libere se conformare cuilibet iudicio rationis: et hoc potest probari per eandem ratio- nem. Sed aliter arguo sic. posito quod ratio dictet voluntati quod nihil sit ab ea volendum citra a: sit a dies crastinus. quaero vtrum voluntas potest se conformare isti iudicio an non: si non: hoc est propositum. si sic: contra. conformat se isti iudicio: ergo vult se conformari isti iudicio. et vltra. ergo vult aliquid citra a. et vltra. ergo non conformat se isti iudicio.

Dicitur hic quod conformat se isti iudi cio: sed non volendo. Unde haec consequentia non valet: confor mat se isti iudicio: ergo vult conformiter isti iu- dicio: quia istud iudicium non est de volendo: sed de non volendo. et ideo non volendo fit conformiter isti iudicio.

Sed contra istud arguitur sic. si ponatur quod istud dictamen praescindatur seu principiatur sorti a deo et detur consequenter ista responsio: sequitur quod rectitu do voluntatis male diffinitur a venerabili An selmo de libero arbitrio capitulo viii Nam arguitur sic. ista volun- tas conformat se isti praecepto diuino: et sic se habet sicut deus praecepit eam se habere. ergo est recta. sed per respon sionem pro nunc nihil vult. ergo est recta quando nihil vult. et tunc arguo vltra. haec voluntas nihil vult: ergo non vult quod deus vult eam velle: et hoc vo luntas est recta et meretur: ergo seruat rectitudi- nem: et tamen non vult quod deus vult eam velle: ergo re ctitudo voluntatis non est voluntatem velle quod deus vult eam velle: nec servare rectitudinem vo luntatis est vnicuique velle quod deus vult eam vel le: cuius oppositum dicit ibidem Anselmus.

Praeterea probo quod voluntas non potest libere se conformare cuilibet iudicio rationis: quia pono quod ratio dictet alicui quod magis debet velle proximum suum damna- ri quam seipsum peccare mortali: et sit ille sortes gratia exempli: et dictet quod magis debet velle pla tionem damnari quam seipsum peccare mortaliter quo- cumque genere peccati. ponatur quod sortes confor- met se isti iudicio. et arguo sic. Sortes ma gits vult quod plato damnetur: quam quod sortes peccet mortaliter. ergo sortes magis vult quod plato damnetur: quam quod sortes velit platonem damnari. consequentia ista patet: quia sortem velle platonem damnari est sorte esse extra charitatem et peccare mor taliter: et sortes magis vult quod plato damnetur: quam quod sortes peccet mortaliter quocumque genere peccati: ergo sortes magis vult quod plato damnetur: quam quod sortes velit platonem damnari. consequens includitur contradictio nem: quia sic magis vult quod plato damnetur: quam vult quod plato damnetur: quod includit contradictionem

Praeterea nisi iudicium intellectus necessita ret voluntatem: tunc sequeretur quod homo posset pec care mortaliter sine quolibet actu volunta- tis. consequens falsum. quia peccatum secundum Augustinum est a deo voluntarium: quod nisi sit voluntarium: non est peccatum consequentiam probo. quia pono quod aliquis actualissime iudicet quod debet velle subuenire isti pauperi in- digenti. isto iudicio posito: aut potest suspende- re actum voluntatis: aut non. si non: tunc habeo propositum. si sic: fiat. et arguo sic. Iste videt pro ximum suum in extrema necessitate: et non compa titur: ergo claudit viscera sua ab eo: ergo charitas dei non est in illo. Similiter non vult secundum rectum iudicium rationis: ergo peccat in materia prohi- bita sub poena aeterna. ergo peccat mortaliter: et tamen sine actu voluntatis: quod est propositum.

Praeterea pono quod voluntas habeat iudi cium clarissimum de aliquo agibili: et volo quod persistat in isto iudicio. quaero tunc an voluntas potest in oppositum illius agibilis an non: si non: habetur propositum. si sic: ergo stante isto iudicio potest oppositum huius agibilis sibi apparere bo num. ergo potest homo habere iudicium quod hoc non est agen dum: stante clarissimo iudicio quod est agendum consquens falsum. quia haberet simul iudicia contraria et al terum in summo: quod est impossibile. Praeterea pono quod ratio dictet alicui quod magis debet velle illud quod summe est ad honorem dei: quam quodcumque quod est ad commodum suum. si voluntas possit se isti iudicio conformare: sit illud a tunc probo quod sequatur contradictio. Et arguo sic. Magis vult a quam quodcumque quod est ad commodum suum: ergo magis vult a quam vult a. quod includit contradictio nem ut patet. Quinto ad principale: si volun tas creata vtendo et fruendo sit libera: tunc potest homo libere obligare se alteri sub conditio ne: et conditione adimpleta tenetur ei secundum for mam obligationis praestitae sub conditione. Patet per illud dictum vulgare. Omne promissum ab ore fidelis est debitum. Et possunt ad hoc allega ri iura ciuilia: sed transeo ea. Et consequentiam probo per illud quod dicitur extra de iureiu. Peruenit ad nos ii. vbi habetur quod promissum iuramento vel fi dei attestatione vallatum / tenet: nisi conditione non seruata. ergo a contrario simili conditione seruata tenet. Patet ergo quod si homo libere se obliget sub con ditione: tenet conditione stante.

Sed probo hoc quod sit falsum multipliciter. Patet primo sic. Pono quod sortes obliget se platoni sub hac for ma: quod teneatur dare platoni decem: si plato ob viet in a instanti solummodo homini qui sibi non te netur: et aliter non. isto casu posito volo quod plato in a obviet soli sorti: quo facto quaero utrum sortes teneatur platoni in decem an non: si non tenetur platoni in decem: et plato non obui- et nisi sorti: ergo plato in a obuiat solummodo homini qui sibi non tenetur. et sub hac conditione sortes obligauit se platoni in decem. ergo sortes tenetur platoni in decem ergo si tenetur: non tenetur Si concedatur quod sortes tenetur platoni in decem: arguo sic. sortes in a tenetur platoni in decem: et plato in a obuiat soli sorti: ergo plato solum obuiat homini qui sibi non tenetur. ergo conditio non stat. ergo sortes. sibi non tenetur: quia conditio fuit quod sibi non teneretur: nisi obuiaret plato homini solummodo in a instanti qui sibi non teneretur. ergo aliquo casu posito aliquis homo obligatur sub licita conditione et possibili: et tamen in nullo te- netur illi cui se obligauit: nec per iudicem com pelli potest sibi in aliquo satisfacere.

Praeter ea sint tres homines sortes / plato / cicero. et volo quod sortes obliget se ciceroni in. xx. li- bris: si tamen plato obliget se eidem immediate post in instanti: et non aliter. pono ergo quod pla to obliget se ciceroni in decem: si sortes in nul lo teneatur ciceroni: et non aliter. quo posito quaero utrum plato tenetur ciceroni in decem an non: Si tenetur ciceroni in decem: ergo sortes tenetur in du plo: per primam partem casus. Et sequitur. sortes te netur ciceroni: ergo plato non tenetur: per secundam partem casus. ergo si plato tenetur: plato non te- netur. Si dicatur quod plato non tenetur. Contra. se quitur plato. non tenetur: ergo sortes non tenetur: quia pla to obligauit se si sortes non teneretur: et non aliter. ergo si plato. non tenetur: sortes non tenetur Et sequitur: sortes. non tenetur: ergo plato tenetur ex prima parte casus. si ergo plato. non tenetur plato tenetur.

Praeterea ponatur quod dicens cicero habeat duos seruos: sortem et platonem: et quod idem dicens libere concedat utrique libertatem sub hac conditione quod sit liber: si primus cui obuiaue rit non sit liber. isto casu posito volo quod im mediate postea obuient sibi ipsis: quo facto quae ro nunquid sortes et plato sunt liberi an non: et quod neuter sit liber probatur: quia sequitiur: sortes est liber: ergo plato est seruus: per primam partem casus. et eodem modo sequitur: plato est liber: ergo sortes est seruus: per secundam partem casus: ergo neuter eorum est liber: quia si sortes. est liber: plato est seruus: et si plato est seruus: plura non est liber. Et eodem modo conuenit arguere de platone.

Praeter- ea ponatur quod Petrus et Ioannes sic se habeant ad inuicem: quod Petrus velit religionem intrare Si Ioannes vult intrare religionem: et non ali- ter: et quod ioannes velit intrare religionem: si petrus non velit intrare: et non aliter. quo posito quaero vtrum petrus velit intrare religionem an non: si petrus vult intrare: ergo ioannes vult in trare: per primam partem casus: et si ioannes vult intrare: petrus non vult intrare: per secundam partem casus. ergo si petrus vult intrare: petrus non vult intrare. Si dicatur quod petrus non vult intrare: tunc arguitur. Petrus non vult intrare religionem: ergo Ioannes vult intrare religionem: per secundam partem casus. Et si Ioannes vult intrare religionem ergo petrus vult intrare religionem: per primam partem ca- sus: ergo si petrus non vult intrare religionem: petrus vult intrare religionem. ergo non omnis qui vult alquid sub conditione: vult illud stante conditio ne.

Praeterea. Contrahant martinus et ber- tha matrimonium per verba de parenti: et sub tali conditione dicat martinus: accipio te in vxo- rem si immediate post a dixeris mihi verum: et sit a unum instans crastine diei. Dicat eodem modo bertha martino: accipio te in virum si cras immediate post a dixeris mihi verum. quo facto pono quod obuient sibi mutuo in cra stino martinus et bertha. Dicat vir mulieri: non ex vxor mea: et illa econverso: nec tu es vir meus. Isto casu posito: quaero an contractus pri- stinus valeat an non: si concedatur quod valeat: et fuit contractus conditionalis: ergo conditio stat. sed conditio fuit quod vterque diceret verum alteri im mediate post a. ergo uterque dicit verum alteri im- mediate post a ergo ita est quod vterque dixit ve- rum. et vterque dixit neuter est coniunx alterius ergo ita est quod neuter est coniunx alterius: et per consequens contractus nihil valet. Si concedatur quod contractus nihil valet: Contra. si contractus non valet: ergo vterque istorum dixit verum statim post a. ergo conditio contractus est adimpleta. ergo contractus tenet. ergo si contractus non valet: contractus valet.

Perterea. praecipiat deus sorti quod caveat omne falsum: et indulgeat quod liceat quicquid libet: hoc excepto quod caveat ne dicat falsum: et certificet eum quod si dicat fal- sum: damnabitur. Casus patet: quia deus potest libere ordinare quicquid voluerit circa sortem: quo posi- to nihil aliud dicat sortes postea nisi istud sortes damnabitur. hoc etiam potest libere facere. tunc quaero vtrum sortes iuste damnabitur an non: si sic: ergo dixit verum: et dicit quod damnabitur: ergo non est ita quod damnabitur: ergo si damnabitur: non damnabitur. Si dicatur quod non damnabitur: Contra. ergo ita est quod hoc est falsum sortes damnabitur. et hoc dixit. ergo falsum Et vltra: ergo iuste damnabitur: ergo si non damnabitur: damnabitur.

Sexto ad principale. Si volun tas hominis esset libera: qua ratione voluntas hu ius esset libera: eadem ratione et voluntas alte- rius etc et sic sequeretur quod iste homo posset alium diligere et non diligere simul et semel: conse quens falsum: quia ponatur casus quod sint tantum tres homines sortes plato et cicero. et volo quod sortes diligat omnem hominem diligentem se: et tantum diligat talem: similiter plura sortes solum: et sit cicero tertius quae velit diligere sortes. si non diligat. nisi solum vnum homine. Iste casus est possibilis: ex quo quilibet eorum libere potest velle sicut pla- cet sibi qua posito: quaero an sortes. diligit solum platonem: an non diligit solum platonem: si dili git solum plato ergo cicero diligit eum: quia cicero di ligit sortes si sortes diligat solum vnum hominem: per tertiam partem casus. et vltra: ergo plato diligit cicero per primam partem casus et vltra: ergo diligit duos: et per consequens non solum plato. Cuius oppositum est concessum. Si dicatur quod sortes. non diligit solum plato tunc ar- guitur sic sortes non diligit solum plato ergo cicero non diligit sortes et vltra: ergo sortes non diligit cicero et vl tra ergo diligit solum plato ergo si non diligit solum plato diligit solum plato ergo si non diligit solum pla to diligit solum plato et sequuntur contradictoria inter se.

Praeterea. ad idem arguitur sic. sit sortes albus et plato niger: et velit plato esse albus et sortes ni ger et arguitur sic sortes vult esse similis plato et non vult esse similis plato ergo idem vult et non vult. Prima pars antecedentis patet sic sortes vult esse talis qualis est plato per casum: quia vult esse ni- ger: ergo vult esse similis platoni. Secunda pars patet quia sortes et plato volunt esse dissimiles. ergo sortes vult esse dissimilis platoni et plato vult esse dissimilis sort. Et similiter sequitur: sortes et plato vo lunt esse similes: ergo sortes et plato volunt habere qualitates easdem.

Septimo ad principa le. Si voluntas etc sequitur quod homo posset vti habitu scientiae acquisitae: et considerare secundum illam toties quoties sibi placeret. vt patet ii de anima et in commentatore commento lx vbi dicitur quod intellige- re possumus quando volumus: sed sentire non possu mus quando volumus: quia in sensatione indige mus sensatis extra quae non sunt in nostra potestate. Et expressius iii de anima commento xviii. Dispositio habitus est: quod habens illum potest considerare de illo cum voluerit sine aliquo medio extrinseco movente. Uerba commentoris sunt ista. haec est enim dispositio habitus scilicet quod habens habitum / intelligat per illum illud quod est sibi proximum ex se: et quando voluerit: absque eo quod indigeat aliquo alio extrinseco. Si homo ergo secundum eum sit libere voluntatis: et habeat habitum alicuius scientiae: potest libere quando vult / et quotiescum que vult considerare. sed quod hoc consequens sit fal- sum: probo sic. sit talis habituatus / gratia exem pli sortes habens habitum alicuius considera bilis: qui sit a: et pono quod non consideret actu ipsum a. tunc per te sortes potest libere considera re de a. ponatur ergo inesse. et arguo sic. sortes nunc considerat de a libere. ergo sortes prius vo- luit considerae de a. consequentia patet. ideo nunc consi derat a: quia voluit considerare a. et vult consi derare a. igitur nulla causa est quare nunc consideret: nisi quia libere vult considerare. ergo prius voluit considerare a: quam consideraret a: sive quam conside ravit a. tunc arguitur. prius voluit considera- re a / quam considerauit a: sed cum voluit considera re a: considerauit a. ergo prius considerauit a quam considerauit a. quod includit contradictionem.

Haec vltima consequentia probatur: quia sequitur. prius voluit con siderare a: ergo prius considerauit a. Nam si volu- it considerare a: cum omne volitum sit cognitum: er go prius cogitauit de a. quia impossibile est vel- le a actualiter: sine considerare de ipso a. Unde Anselmus frequenter dans differentia inter volun tatem quae est instrumentum: et voluntatem quae est vsus: dicit quod vsus nunquam est nisi quando cogi- tatur illud quod est volitum. igitur sequitur quod si prius ante hoc instans voluit considerare a: prius consi derauit a: ergo considerauit antequam considerauit consequens impossibile.

Praeterea sub alia forma sic. Si hoc esset verum: homo posset libere eorum quae sunt in memoria sua / recordari. consequens fal sum: quia si sortes vult recordari: ergo recordatur quia voluntas recordandi de a: procedit ex recor datione ipsius a. Si igitur recordatio ipsius proce dit a voluntate: quia voluntas vult libere recor dari de a: sequitur quod respectu eiusdem idem erit causa et effectus. Quod autem voluntas recordandi de a pro cedit ex ipsa recordatione: dicit expresse beatus Augustinus ii de libero capitulo xxi de paruis et vii capitulo de ma gnis ubi dicit sic. Quicquid enim recordari vo lumus: iam recordati sumus in memoria nostra esse vel fuisse.

Praeterea si libere possum consi- derare de a: cuius habitum habeo: ergo antequam con siderem de a: libere possum deliberare an ve lim considerare de a: an non. consequentia patet: quia nul lus actus est liber nisi praecesserit deliberatio: consequens falsum. Nam sequitur: de libero si velim considerare de a vel non: ergo considero de a. Si igitur considero de a: antequam considero de a et de libero ad considerandum de a: sequitur quod prius considero quam considero: quod est contradictio.

Praeterea pari ratione voluntas potest diuer- tere intellectum libere a consideratione illius a / ad considerandum aliquid aliud quod modo non eset consideratum. consequens falsum. Nam sit illud non con sideratum b. tunc arguo sic. voluntas vult di- uertere intellectum a consideratione a ad con siderandum b: ergo vult considerare b: et nondum considerauit b. quia tunc non potest diuertere in- tellectum ad b. quia tunc foret diuersus intelle ctus ante diuersionem. ergo ante diuersionem non consi derat de b: et tamen ante diuersionem vult conside rare de b. ergo vult considerare de b: quando ni- hil considerat de b. quod est impossibile: quia si nihil considerat de b: nihil considerat circa b: nec vult circa b.

Octavo ad principale si voluntas etc ergo libere potest elicere duos actus oppositos successive et immediate. consequens falsum. nam si est possibile: pono quod a sit vna hora: et b sit alia immedia te sequens. et pono quod angelus velit per to tum a sortem sedere: et per totum b sortem non sedere. Tunc arguitur sic. per totum b vult sortem non sedere: et hoc libere. sed omne quod aliquid vult libere: prius mouet se ad volendum illum. secundum Anselmum de casu diaboli capitulo xii Quicquid mouet se ad volendum: prius vult se ita movere: ergo in instanti medio inter b et a ille angelus incipit se mouere ad volendum. ergo prius ante b voluit se ita mouere: ergo prius ante b voluit sortem non sedere: sed semper ante b voluit sortem se dere: ergo voluit simul sortem sedere et non se dere. Istud argumentum stat in pondere hu ius auctoritatis.

Nono ad principale. Si sic: sequitur quod voluntas posset simul mere- ri et demereri libere. consequens falsum. Quod pro bo multipliciter.

Primo sic. ponatur quod ali- quis homo in patria parte proportionabili vnius ho- rae mereatur: et in secunda peccet: et in tertia me- reatur: et in quarta peccet: et sic semper alterna tim secundum omnes partes proportionabiles huius ho rae: in cuius horae ultimo instanti moriatur: et sit il lud instans a. tunc sequitur quod istum hominem non potest deus praemiare nec punire: quia nec fuit finali ter malus nec finaliter bonus: ergo talem non potest deus nec sciet iudicare. Si dicatur quod fuit finaliter malus: Contra, ergo per aliquod tem pus immediate ante instans a fuit malus. sit illud tempus b. Et arguitur sic. In b sunt diversae partes proportionabiles: ergo in aliqua parte ipsius b est bonus. ergo per totum b non fuit malus. ergo si fuit malus in prima me dietate b temporis: sequitur quod fuit bonus in alia medietate post illam. Et eodem modo convenit arguere quod non fuit finaliter bonus.

Praeter ea sortes intendit actum meritorium usque ad in stans a: in quo moriatur. et arguitur sic. Iste in tedebat libere actum meritorium per totam horam: ergo non est dare maximum gradum meriti quem ipse habuerit. ergo cum praemium debeatur secundum gradum maximum: et nullus fuit gradus ma ximus in sorte: quia quocumque gradu dato / post ea habuerit maiorem: sicut faciliter per casum deduceretur: ergo deus nesciet eum praemiare digne.

Praeterea. sint duo homines sortes et plato: et mereantur per unam horam aequaliter: cuius ultimum instans sit a. et moriatur sortes in a. et vivat plato ulterius: sed non mereatur plus. isto ca su posito quaero an sortes et plato eodem modo praemia buntur an non: Si inaequaliter: cum plato non de beat habere minus aliqua ratione: sequitur quod ha bebit plus. Quod non debet habere minus manife ste apparet: quia aequaliter meruit: et diutius fu it in gratia. Si diceretur quod plus habebit de prae mio: quaero utrum praemium platonis tunc excedit praemium sortis in indivisibili an in divisibi li: Si in indivisibili: ergo pro instanti correspon det praemium divisibile. ergo qui in infinitis in stantibus meretur: foret dignus praemio infinito. et sic per consequens quicumque mereretur per aliquod tempus: foret dignus praemio infinito. Similiter aequale prae mium correspondet isti tempori et instanti. nam capio meritum platonis in tempore aliquo: quod sit b. et excessum meriti quem tu dicis eum habere ul tra sortem pro illo instanti a praecise: quem ponis excessum divisibilem qui sit c. tunc quaero utrum b est aquale c an non: si sic: habeo propositum quod aequale praemium correspondet platoni pro instan ti sicut pro certo tempore dato. si b non est aequale c: nec est minus: constat: quia sic meritum elicitum in instanti excederet meritum elicitum per tempus ab eodem conatu: ergo est maius. sed certum est quod non est maius nisi in proportione finita. Sit gratia exempli quod in triplo sit b maius c. vo lo tunc quod plato eliciat unum actum vel unum meritum in tempore in triplo minoris boni tatis quam est b. ergo illud meritum est aequel c. et tamen erit elicitum in tempore. ergo temporale meritum et in stantaneum erunt aequalia.

Praeterea. suppono quod circumstantia bona finis diminuat peccatum. Sint ergo duo homines scilicet sortes et plato: et pono quod sortes occidat patrem suum gratis / nullum bonum finem intendendo: et occidat plato patrem suum propter bonum rei publicae. Isto po sito probo quod sortes peccat peccato infinitae ma litiae intensivae. Et arguo sic. sortes committit peccatum in infinitum gravius platone: ergo com mittit peccatum infinite malitiae. Antecedens probo: quia sortes peccat in triplo gravius quam plato: quia si sortes peccaret propter finem in du plo minus bonum quam sit finis intentus a pla tone: adhuc in duplo peccaret gravius pla tone. et nunc peccat gravius quam tunc: quia constat quod nullum bonum finem intendit: ergo peccat nunc plus quam in duplo gravius quam plato. Eadem ratio ne probo quod in quadruplo peccat gravius: quia si consimilem actum illi quem modo facit / faceret pro pter finem in quadruplo minus bonum quam sit finis nunc intentus a platone: adhuc in quadruplo gravius peccaret platone. sed nunc peccat gra vius quam tunc faceret: ergo nunc peccat in quadru plo gravius. Et sic potest argui de quacumque proportione finita. Et tunc arguitur sic. Peccat in duplo gravius: et in triplo: et in quadru plo: et sic in infinitum: ergo committit peccatum infini tae malitiae intensivae: quod est propositum.

Prae terea arguo sic. Velle occidere duos homines est peccatumalicuius gravitatis. ergo velle occi dere quatuor est peccatum quadruplae gravitatis ergo velle occidere infinitos est peccatum infinitae malitiae intensivae.

Praeterea. velle peccare per duos dies est gravius quam velle peccare per unum diem tantum. ergo velle peccare per infinitum tempus est in infinitum gravius quam velle peccare per unum diem tantum. ergo si sortes vult peccare per tempus infinitum: committet peccatum infinitae mali tiae sive gravitatis.

Praeterea arguitur sub hac forma. velle peccare per tempus infinitum est gravius quam velle peccare per unum diem tantum. ma nifestum est. quaero tunc utrum in infinitum gra vius: an in aliqua certa proportione: Si in infinitum gravius: habetur propositum. Si in aliqua certa proportione: detur illa: et sit gratia exampli centupla. et tunc arguitur sic. pe re per duos dies est gravius quam per unum tantum: et per quatuor quam per unum vel duos tantum. ergo sic adden do numerum dierum erit devenire ad aliquam multitudinem dierum finitam: per quam velle pec care est in centuplo gravius quam velle peccare per unum diem tantum et tamen cum non sit gravius per te velle peccare per tempus infinitum quam velle pec care per unum diem tantum in centuplo: sequi tur quod velle peccare per tempus infinitum non est grauius quam velle peccare per certum nume- rum dierum. consequens falsum.

Praeterea committens peccatum ebrietatis / committit peccatum infinitae grauitatis: quia ex vna ebrietate possent contin gere mala infinita: sed non minus peccat ebrius si non contingant: quia quantum in eo est contingerent. ergo peccat modo peccato infinito. Confirmatur ista ratio: quia tot mere tur ebrius increpationes vel poenas: quot peccata sequuntur ex ebrietate. Unde philosophus iii. Ethicorum capitulo v Ebrius si in tali ignorantia commiserit flagitium: tunc non excusatur: sed me retur duplices increpationes. vnam propter ebrietatem qua factus est ignorans: et aliam pro peccato ex illa ignorantia commisso: quia dicens eius fuit id est habuit in sua potestate inebriari. ergo si ex ebrietate sequuntur vitia infinita: debe ret puniri poena infinita intensiue. Sed non minus peccat modo: licet non sequantur: quia quantum in eo est / causam praestitit vt sequantur

Praeterea: ponatur quod sortes iuret quod reue labit platoni omne peccatum quod faciet citra a in- stans omittendo vel committendo. ponatur er go quod statim deueniat ebrius: et quod non reue let platoni ante a. tunc arguitur sic. sortes iu- rauit quod reuelaret platoni omne peccatum omit- tendum vel committendum a se ante aa et ipse fu- it ebrius ante a. et illud peccatum on reuela uit platoni. ergo ante a fuit periurus. ergo sor- tes ante a omisit vel commisit aliquod pecca- tum aliud ab ebrietate. et illud fuit secun- dum peccatum non reuelatum platoni ante a. ergo sor tes ante a fuit periurus pro illo secundo peccato non reuelato. ergo ante a iterum fuit periurus pro illo secundo periurio et per idem probatur quod fuit tertio periurus: et sic in infinitum. ergo ante a pecca uit peccatis infinitis: et meruit poenam infinitam intensiue.

Decimo ad principale. si volun- tas etc. tunc potest elicere actum suum in instanti vel in tempore libere sicut sibi placeret. consequens est falsum: quia nihil prohibet: nec est ibi aliqua resistentia. ergo statim sequitur actio. Ista consequentia patet iiii physicorum commento lxxi alibi iii phy sicorum commento v.

Secundo quia si voluntas non possit velle de nouo nisi in tempore: sequitur quod homo exi- stens in aliquo peccato / necessario erit postea in peccato per tempus: quia necessario antequam eliciatur actus contritionis: erit tempus lapsum: et toto illo tempore est in peccato: ergo velit nolit est in peccato.

Tertio. si voluntas non potest libere velle in instanti: sequitur quod christus non meruit in primo instanti suae conceptionis consequens falsum: quia secundum magistrum iii sententia distinctione xviii. A principio suae conceptionis habuit summum meritum.

Quar to: quia aliter christus non esset subito in altari consequens est falsum: consequentia probatur: quia vel est ibi de nouo volendo: vel non volendo. si volendo: et non potest velle nisi in tempore: sequitur quod prius fuit ibi quam voluit: vel prius voluit ibi esse quam fuit: quorum vtrumque est inconveniens.

Quinto: quia tantae po tentiae est virtus libera sicut virtus naturalis: sed virtus naturalis habet operationem in instanti ergo etc. Maior patet: et confirmatur per Augustinum de li- bero arbitrio capitulo iii Nihil est tam in nostra po- testate quam ipsa voluntas: ea enim prorsus nul lo interuallo et mox vt volumus praesto est. Minor patet: quia luminosum corpus agit subito. sicut patet vi physici commento xxxii. Et in de sensu et sensa- to.

Sexto: quia intellectus intelligit subito. ergo voluntas potest velle subito. consequentia patet: quia voluntas est potentia ita activa et ita im- materialis et ita potens: nec habet maiorem resi- stentiam. Antecedens probatur iii de anima commento xxiiii vbi dicit philosophus et commentator quod intellectio est actio perfecta: et fit in non tempore: et non praecedit ipsam actio determinata.

Septimo: quia xii metaphysica commento iii Uoluptas delectatio vel volun tas sequitur apprehensionem sicut vmbra corpus: sed delectatio non est sine volitione: ergo volitio sequitur apprehensionem in eadem mensura.

Octa uo: quia visio fit subito: igitur et volitio. Antecedens patet iii de anima commento xviii ubi dicit commentator quod sentire est perfecta actio et sine tempore: et abs- que hoc quod eam praecedat actio determinata. Et infra intendit declarare causam propter quam in telligit sine tempore: pari ratione ergo etiam volitio fit in non tempore.

Confirmatur: quia quandocumque animal videt voluntas copulat virtutem visiua cum obiecto: quia aliter animal non videret. sicut dicit Augustinus ii de trinitate per totum Et ii de libero arbitrio capitulo viii Sed voluntas non compulat aliqua nisi per actum suum: ergo quandocumque animal videt: habet actum suum. Et ita si visio fit in instanti: volitio erit in instanti.

Nono: quia aliquod agens na- turale agit subito: sicut corpus luminosum secundum commentatorem. vi physicorum commento xxxii. igitur voluntas multo magis agit su bito.

Decimo arguitur sic. si volitio non posset esse nisi in tempore: sequeretur quod diabolus peccauit quando fuit obduratus: et sic nunquam li bere peccauit. consequentia patet: quia diabolus postquam peccauit: non mansit per aliquod tem- pus sine obduratione: quia tunc potuisset penituisse: vel igitur peccauit in primo instan ti: quia si in tempore: ergo sua mala voli- tio non habuit primum instans: quia dura nit per tempus et sic in secunda parte temporis potuit peni tuisse. Tunc arguo sub hac forma: aut peccatum suum praecessit indurationem suam: vel non: si non: ergo nulla culpa praecessit penam. si sic: cum non possit esse nisi in tempore: ergo tempus praecessit antequam esset induratio. et sic in secunda medietate potuit pe nituisse. consequens falsum et contra Augustinum.

Un decimo. si non sit dare primum instans actus volun tatis: eadem ratione nec ultimum: et per consequens inter demeritum et penam primi angeli esset instans in quo neutrum haberet: et per consequens tunc primus an gelus non fuisset beatus nec miser: quod negat Augustinus iii de libero arbitrio capitulo xxiiii ubi dicit sic. Non sinitur anima peccatrix non reddere debitum deo: aut enim reddit bene utendo quod accepit: aut reddit omittendo quo bene uti noluit. Namque si non reddit faciendo iustitiam: reddit patien do miseriam. Et paulo post sequitur. In nul lo intervallo tempris ita dividiuntur: ut quod in aliquo tempore non faciat quod debet et alio patiatur quod debet: vel in puncto temporis universi pulchri tudo deturpetur: ut sit in ea peccati dedecus si ne decore vindictae.

Duodecimo secundum Augustinum iii de libero arbitrio ubi prius peccatum diaboli nullo intervallo temporis fuit sine pena debita: ergo si non fuit aliquod primum instans in quo pecca vit: sequitur quod peccatum non praecessit suam poenam. consequens falsum: quia causa efficiens necessario praece dit suum effectum tempore xii metaphysica commento xvii et ix metaphysica commento xiii ubi habetur quod agens necessa rio praecedit suum efectum tempore.

Decimotertio si non sit dare primum instans: sequitur quod sit dare ultimum instans charitatis: et per consequens quando res permanens corrumpitur: in medio instanti in ter esse et non esse permanens habebit esse. consequens est contra commentatorem et philosophum viii physicorum commento ix ubi habetur quod quando res permanens corrumpitur: in instanti medio inter esse et non esse res non est: et econverso quando res generatur.

Decimo quar to sic. praecipiatur alicui quod in aliquo instanti incipiat aliquod opus meritorium: et volo quod omittat illud facere gratis: isto posito non obstante permissione illius quod sibi praecipieba tur | probo quod non peccavit peccato omissionis: quia quaero quando primo peccavit: non in primo instan ti: quia tunc non dimisit facere quod debuit: tunc non tenebatur ad aliquam volitionem; nec pec cavit post illud instans: quia non erat sibi praece ptum quod illud inciperet per illud instans. ergo post illud instans haec fuit falsa: iste pecca vit: ergo numquam peccavit: et per consequens peccavit et non peccavit.

Decimo quinto sic si sic foret possibile quod res permanens non permaneret nisi per instans consequens est falsum et contra philosophum viii phy sici commento lxviii alibi commento lxxxiii ubi habetur sic Impossibile est quod motus generationis sit con tinuus cum motu corruptionis: quia si isti duo motus essent continui: non haberent generaliter esse in actu: omne enim existens in actu est in tempore haec consequentia probatur ponatur quod deus creet chari tatem in instanti aliquo in homine: et quod ille homo immediate post eliciat actum maximum peccati mortalis: sequitur quod charitas illa non manet nisi per instans.

Decimosexto: angelus sta tim quanod fuit creatus cognovit deum: et lauda vit deum. ergo in primo instanti habuit actum voluntas.

Decimoseptimo. si non sit dare primum instans voluntatis: sequitur posito possi bili / quod angelus quando fuit creatus peccavit: nec prius fuit bonus consequens est contra Augustinum xii de civitate dei capitulo vi ubi probat quod nulla voluntas potest esse ma la ab aeterno. Et arguit sic. vitium est in hac voluntate: ergo adimit aliquod bonum huic vo luntati. ergo aliquod bonum precessit in hac volun tate. ergo bonitas illa praecessit hoc vitium. Unde concludit. Non igitur potuit esse sempiter na voluntas mala in ea re in qua bonum natu rale praecesserat: quia voluntas mala nocendo potest adimere haec ille

Undecimo arguitur principaliter sic. Si voluntas etc sequeretur quod ipsa sit potentia pasiva et non activa. consequens est falsum: consequentia probatur per commento iii physici commento xx alias ii physici commento xlviii. Contingens aequali ter non invenitur in potentiis agentibus per se: sed in potentiis passivis: et in illis quarum propria ratio ad receptionem duorum contrariorum est aequalis. Et parum ante in eodem commento. Actio non proventi ab eo quod et contingens aequaliter scilicet ad utrumlibet: nisi ex aliquam eam extrinseca adiuncta cum eo. ergo si voluntas sit libera libertate contradictionis ad suum actum: ipsa respectu illius est contingens ad utrumlibet. ergo respectu illius non est activa: sed passiva tantum. Falsitas consequentis patet quia si esset tantum passiva: tunc praesente agente vel praesentibus agentibus quae sunt nata causare actum: ipsa neces sario pateretur: nec potentia passiva habet suam operationem in sua potestate. Nam non est in potestate sua quod patiatur et non patiatur agente approximato: et sic periret libertas voluntatis.

Duodecimo ad principale. Si voluntas etc ergo voluntas potest li bere non diligere deum clare visum. consequens fal sum et contra magistrum li iiii qui vult quod ipsiis non ma nifestabitur filius dei in forma dei in finali iudiciio: quia sic non potest videri nisi ad gau dium: ergo deus non potest clare videri a volun tate: quin ipsa circa eum habeat actum gaudii: ergo non nisi diligat. vnde dicit magister Deitas christi sine gaudio videri non potest consequentia prob tur: quia sic debetur oppositum consequentis scilicet quod voluntas necessario velit vel diligat deum clare visum sequitur quod voluntas non est voluntas. Ista consequentia probatur per beatum Augustinum iii de libero arbitrio capitulo iii vbi ar- guit quod divina praescientia non imponit necessita tem voluntati: et arguit sic. Si necesse est vt vo luntas velit: vnde volet cum voluntas non erit: et infra. Uoluntas nostra nec voluntas esset: nisi esset in nostra potestate. Porro quia est in nostra potestate: ideo libera est. ergo secundum Augustinum voluntas non esset volun- tas: nisi esset in nostra potestate: nec esset libera. Et constat quod loquitur de voluntate quae est volitio vel usus: et non instrumentum. ergo illa volitio quest est necessario in volente: non est libera: nec est vo- litio dicenda secundum eum. Iterum. si sic: voluntas potest nolle beatitudinem. consequens falsum et contra Augustinum xiii de trinitate quod "pro verissimo certissimoque possumus dicere beate viuere omnes homines velle" capitulo viii ix et x per totum

Item decimotertio arguitur ad propositum sub hac forma. Si voluntas etc vo luntas creata posset libere velle vitare pec- catum Consequens falsum quia si voluntas Adae potuisset vitasse peccatum aut ergo quando peccauit: aut an tequam peccauerit aut postquam peccauerit Non autem potuit vitare quando peccauit quia tunc non fuit ille actus futurus nec per consequens in sua potestate Nec postquam peccauerit quia non potuit facere praeteritum non fuisse praeteritum postquam fuit praeteri- tum Ergo relinquitur quod Adam non potuit vitare peccatum nisi praecise in tempore antequam peccauerit Tunc sit illud tempus a et arguo sic Tantum in a po tuit vitare peccatum et nunquam ante a nec post a ergo tantum in a tenebatur vitare peccatum ergo post a non tenebatur vitare peccatum ergo post a non peccauit

Item arguo sub hac forma si homo potest vitare peccatum aut peccatum praesens aut fu- turum aut praeteritum praeteritum et praesens non potest ut patet per praedicta. Relinquitur ergo quod homo an- tequam peccaret sive peccet potest vitare peccatum futurum consequens falsum quia si potest vitare peccatum futurum sit illud a Et arguo sic a est futurum ergo ab aeterno fuit futurum sed non est in potestate voluntatis creatae vitare vel impedire ne il- lud sit quod fuit ab aeterno futurum quia sic esset in potestate sua decipere deum vel animam christi Nam anima christi heri assensit isti propositioni a ab aeter no fuit futurum ergo voluntas creata non potest vitare peccatum futurum.

Item si voluntas potest vitare peccatum futurum ponatur in esse et sit gratia exempli a hoc est verum in instanti praesenti volun tas vitauit a et arguo sic haec voluntas vita uit a: ergo non commisit peccatum a: ergo a non fuit futurum. igitur a non vitauit peccatum futurum.

Item si voluntas tenetur vitare peccatum: quaero vtrum peccatum committendum a se: an peccatum non com mittendum a se aut ab alio: secundum non potest da ri: quia illud non potest vitare: ex quo illud nunquam committet.

Si teneatur vitare peccatum committen dum a se: tenetur ad impossibile. nam haec est ne- cessaria: omne committendum a se est committen dum a se: ergo videtur quod voluntas etc.

Prae- terea ad idem probatur quod posito possibili in esse: voluntas necessitabitur ad peccandum. probo: pono quod deus reuelet sorti existenti in chari tate istam propositionem certificando eum de ea: tantum ille de numero istorum / sorte et platone demon stratis / salvabitur: qui cras peccabit morta- liter. hoc est satis possibile. nam potest continge- re quod omnes homines electi cras sint peccatu- ri mortaliter: et post futuri penitentes. illo casu posito: sortes non potest vitare peccatum: quia quaero vtrum vult cras peccare mortaliter an non: si sic: ergo iam peccat mortaliter: quia qui nunc vult peccare mortaliter: aut quando potest: peccat morta liter. Si non: contra. ergo vult damnari: quia scit quod tamen ille salvabitur qui cras peccabit mortaliter. et ipse non vult cras peccare mortaliter. ergo non vult salvari. et si non vult salvari: non diligit se ad vitam aeternam. et si sic: non est in charitate ergo peccat mortaliter.

Praeterea. revelet deus sorti quod numquam slavabitur nisi per commissionem ho micidii platonis faciendam per eum: tunc quaero vtrum debeat commissionem desiderare an non: Si non: contra. debet velle saluari. Si sic: ergo debet velle homicidium platonis. Sed contra illud est beatus Augustinus Peccatum est a deo voluntarium quod si etc

Praeterea. suppono quod quicumque assentit peccato mortali suo vel alterius: peccat mortaliter. quo supposito: probatur quod aliquis ne- cessitetur ad peccandum. nam possibile est esse hominem perplexum inter duo peccata mala eligen- da: sed in tali casu tenetur homo eligere minus ma lum: ergo in aliquo casu homo tenetur peccare. Assum ptum probatur ex casu praecedenti. vbi sortes debet eli gere minus malum: et per consequens minus peccatum. Probo assumptum per canonem distinctione iii. Duo mala etc. vbi suadet eligere minus malum et minus peccatum: et per consequens est aliquando eligendum.

Item probatur idem assumptum multipliciter. Revelet ti- bi aliquis quod aliquis interficiet te: nisi assenseris sibi in peccato mortali: quaero quid faciendum est: Quia si assentis: peccas mortaliter. Si non assen- tis: ergo magis vis quod te interficiat. ergo consentis in peccatum suum: et per consequens peccas.

Praeterea. sciat aliquis dicens quod si ipse exiret certa hora de sua domo: aliquis famulus quem habet / committet fornicationem: et si remanserit: fornicationem et homicidium: ita quod nullo modo sit in potestate sua eum impedire: tunc talis necessitatur ad peccatum.

Praeterea. sciat iudex aliquod matrimonium fuisse contractum inter duas personas occulte: tamen probetur legitime coram eo oppositum in foro publico: iste iudex vel assentiet in diuortium iudicando secundm allegata: vel faciet iustitiam et forte scandalum aliis: et forte diffamatio- nem suae personae si non ministrat copiam iustitiae suae secundum allegata coram eo. Ude siue sic siue sic: istae iudet assentiet in peccato vt videtur etc.

Praeterea. sit aliquis existens cum vsurario: et sit in extrema necessitate: nec possit habe- re aliquo modo quicquam nisi tantum ab eo sub vsu ra: tunc vel capiet: vel non. si sic: assentit in vsuram alterius: quia scit quod nullo modo faciet sine vsura. si non: est causa mortis suae: ergo ho- micida.

Praeterea. sit inter sortem et plato nem existentes in extrema necessitate vnus pa nis in aequali distantia. et sint sortes et plato praecise aequalis virtutis ad mouendum se ad apprehendendum panem illum: et fit panis ille prae cise tantae quantitatis quod possit relevare ne- cessitatem sortis: et non platonis: et econuerso: qui sit a. ita quod non sufficiat pro vtroque. tunc cum totus casus istae sit possibilis: quaero vtrum ambo sortes et plato debent niti ad apprehendendum panem illum an neuter an tantum alter :si vterque simul: ergo simul attingent a. Maior est manife sta. conseqentia patet per casum: quia si aequelis virtutis et est aequalis distantia etc. et suppono quod nihil im pediat ipsis ergo sic approximatis ad a. ergo qui- libet rapiet partem ipsius a: cum sint aequelis virtutis. cum ergo vterque sciat quod medietas non sufficit ad saluandum vitam suam: vel ergo unus tenetur cede re alteri vel non. si non: ergo vterque peccabit vt patet. Si vnus cedat alteri: ergo ille qui cedit: diligit alium cui cedit plus quam se. ergo eccat: quia non est in charitate. ergo in tali casu etc. neces- sitatur ad peccandum.

Decimoquarto ad principale. si voluntas etc tunc peccator pos set libere poenitere: vel saltem posset alias vir- tuose poenitere. consequens falsum. consequentia patet. Nam poenitentia est virtus. ergo habet aliquem actum quem voluntas potest libere causare. Falsitatem conequen- tis probo: quia si sic: sequeretur quod in eadem anima si mul et semel formaretur actus contrarii. Nam arguo sic. sit sortes qui poeniteat virtuose: tunc sequitur sortes poenitet: ergo dolet et tristatur. et ex alia par te sequitur agit virtuose: ergo delectatur et gaudet per philosophum iii Ethicorum c. iii. habituatus in vir- tute delectabiliter operatur. signum autem habentis virtutem est superueniens delectatio. ergo si sor tes virtuose poenitet: simul gaudet et dolet: dele ctatur et tristatur poenitentia.

Dici potest quod hoc non est inconveniens respectu diversorum obiectorum: quia gaudet de contritione: et dolet de peccto commis so.

Sed contra istud est philosophus x Ethicorum ubi dicit quod de lectatio excludit tristitiam contrarium: et non solum il lam: immo omnem contingentem. Praeterea. si simul debet gaudere a dolore vere poenitens: iuxta il lud beati Augustinus de vera. et falsa poenitentia. et po- nitur iiii sententiarum di. xiiii. c. xiii. hic semper dole at: et de dolore gaudeat. ergo de modico dolo re minus debet gaudere: et de maiori magis. ergo quanto magis dolet: tanto magis debet gau dere. conequens falsum. quia hoc non potest facere.

Praeterea. delectatio perficit operationem virtu tis x. Ethicorum. ergo si dolor etiam sit opatio virtu- tum: debet perfici per delectationem. ergo delectatio pos set perficere dolorem. consequens falum. nam corrumpit dolorem.

Praeterea. actus poenitentiae est voluntarius et tunc non est poenalis per Anselmus de conceptu vir- ginis c. x. Nihil penale est alicui: nisi quod est contra eius voluntate. vel non est voluntarius: et tunc non est virtuosus: vel est simul voluntarius et non volun tarius: et hoc est impossibile.

In oppositum quaestio- nis est totus processus Aris. iii. ethicorum similiter. ix. me ta. de differentia inter potentias rationales et irrationales: quia rationales possunt in opposita: sed irrationales determinantur ad unum. Item Aug. et Anselmus et Ber. qui libros de libero arbitrio scripserunt.

Ad quaestionem dico quod sic: sicut habet quilibet dicere. Ad cuius euidentiam et maiorem declarationem circa hanc materiam sic volo pro cedere. Primo recitabo sententiam Anselmi de libertate voluntatis: ad inquirendum quid sit li bertas voluntatis. Secundo an rectitudo vo luntatis sit alia res a voluntate. Tertio an voluntas creata possit ad aliquem actum neces sitari. Quarto an voluntas sit activa an pas siva. Quinto an volitio sit cognitio. Sexto an passiones voluntatis et intellectus sint res aliae abd operationibus. Septimo an vo litio fiat subito an sucessive. Octavo mo vebo quaedam dubia et soluam. Nono et ultimo dicetur ad rationes principales.

Circa primum sciendum est quod intentio venerabilis Anselmi circa hanc materiam colligi potest complete ex libro suo de libero arbitrio: et de concordia: et de casu dia boli: maxime ad propositum meum. Et de com- cordia ca. xviii ubi distinguit de aequiuocatio ne huius nominis voluntas: quod accipitur pro instru mento volendi affective vel appetitive: vel iustrumentaliter pro vsu ipsius instrumenti. qui vsus instrumenti non est sine actuali cogni- tione illius obiecti respectu cuius diceretur: sic- ut frequenter replicat in eodem capitulo. Et de eode usu dicit de libero arbitrio. ca. vii. Uoluntas (inquit) quam voco instrumentum vo- lendi: vna et eadem est sempr: quicquid velimus: il- la vero quae opus eius est causa multiplex ex quam mmlta et quam saepe volumus. Uoluntas vero quia est affectio: est duplex. Una ad volendum commoditatem: alia ad volendum rectitudinem sicut visus secundum eum habet plures appetitio nes ad videndum. Et haec affectiones sunt si- ne actuali cognitione obiecti. Unde in homine dormiente visio est affectio iustitiae etiam si ni hil somniet. et hec affectio est rectitudo. haec autem duae affectiones consociantur ipsi volunta ti a deo: sed affectio iusti est separabilis a voluntate: affectio commodi non. Similiter af fectio iusti est maior et minor in diuersis: sed affectio commodi non.

Istis positis An- selmus diffinit libertatem de libero arbitrio c. iii. dicens. Iam ergo clarum estde libero arbitrio quod non est aliud quam arbitrium liberum potens serva rerectitudinem. Et paulo post. Omnis liber- tas est potestas voluntatis servandi recti tudinem. De qua voluntate probat quod deus non potest ab ea aufere rectitudinem de libe. arbi trio c. vi alias. viii.

Contra istam diffinitionem est illud iii de libe arb. c. iii vbi Augu. in- quirit quid est esse in potentia voluntatis: et di- cit sic. Optime et voluntas clamat neminem posse sentire aliquid esse in potentia nostra: nisi quod cum volumus facimus. Et retractationum lib. ii. c. i Non dicimus esse in potestante nostra nisi quod cum volumus fit. Ubi prius et maxie est ipsum velle sine quocumque intervallo temporis presto est ipsa voluntas cum volumus: vide ibidem. Ergo secundum Augustinum isti termini convertuntur habere ali quid in potestate nostra: et posse facere illud cum vo0 lumus. sed rectitudinem non possumus fa cere cum volumus ergo.

Praeterea iste affe ctiones videntur poni supersive aliae res a vo- luntate. nam posita sola voluntate saluan- tur omnia quae saluantur per eas. nec experien tia nec rotio / nec auctoritas scripturae tales res distinctas a voluntate ponit. ergo fru- stra ponutur. Confirmatur per exemplum suum de instrumento videndi. dicit enim quod aliam habitudinem habet ad videndum lucem: aliam ad videndum colores: et aliam ad videndum figuras: sed maifestum est quod nulla res requi ritur alia ab instrumento videndi: scilicet po- tentia visiva et organo bene disposito: ergo nec in voluntate. Praeterea si rectitudo volun- tatis sit affectio iusti: et illa est alia res ab ipsa voluntate: ergo naturaliter separabi- lis ab ipsa voluntate. ergo deus potest eam separare vel auferre ab ipsa voluntate quod est contra Anselmum. de libero arbi. c. viii. consequen tia patet: quia omnem rem potest deus ausferre ab alia que non est pars etc. sed in de concordia c. vi Aliud est voluntas: aliud rectitudo qui recta est.

Si dicatur quod non potest ipsa inuita. Contra si voluntas velit habere ipsam rectitudi- nem: tunc sunt haec tria: scilicet voluntas / instru- mentum /et oprus eius affectio. certum est quod affe- ctio que est opus eius: non impedit deum quin possit adnihilare affectionem.

Praeterea affectio ita per eum intenditur in iusto Accipio ergo aliquem in quo est affectio mul- tum intensa: et peccet iste mortaliter. non potest dici quod vnicus aetus peccati corrumpat to- tum istum habitum: quia nullus unus actus potest corrumpere habitum: sicut quidam dicunt: et satis verisimile est quod habitus intensus non potest statim corrumpi: alias sicut habemus in nostra potestate operationes facere: ita haberemus privationes et habitus. consequens est falsum. et contra Arist. iii. Ethi.

Et sic dicatur quod si aliquis peccet mortaliter actu: quod totus habitus acquisi tus per mille operationes diminuitur: quia alias oportet concedere quod rectitudo potest esse in peccatore damnato si statim moriatur.

Prae- terea illa operatio quae minus imputatur libe ro arbitrio: non debet poni in diffinitione liberi arbitru quasi existens in potestate liberi arbitrii: sed servare rectitudine minus im putatur libero arbitrio quam gratiae. ergo male ponitur in diffinitione liberi arbitrii mino rem probo per eundem Anselmum. de libero arbitrio. c. xix Uel de conceptu virgi. ubi dicit sic. Nem pe quamuis illa servetur per liberum arbitrium: non est tamen tantum imputandumn libero arbitrio quam gratiae cum rectitudo servatur. Confirmatur ista ratio quia illud quod liberum arbitrium non potest nis per aliud a se: non debet dici habere in sua potestate. nec per talem operationem debet diffiniri: sed liberum arbitrium secundum eundem ubi prius non servat recti- tudinem nisi per aliud. Unde dicit Rectitudinem liberum arbitrium non nisi per gratiam praevenientem et sub- sequentem habet et servat. ergo praedicta diffinitio non est conveniens.

Praeterea argumentum qui nititur probare quod deus non potest auferre rectitudinem non videt concludere. arguit enim sic de libero arbitrio capitulo viii deus separat rectitudinem ab alicuius voluntate: vel hoc facit nolens aut volens. nolens non: constat. Si igitur hoc facit vo lens: ergo vult auferre ab ea rectitudinem. et ultra: ergo non vult eam servare rectitudinem et ultra: ergo non vult eam velle quicquid vult eam vel le: quo nihil est impossibilius secundum eum. Istud argumentum non videtur concludere inconveniens. Nam conclusio est vna negativa: quae nihil ponit Unde lapis non vult quod deus vult eum velle: quia sua opposita est falsa. Accipio ergo aliquem dormientem: vel aliquem circa quem deus nihil velit nisi quod sit homo. Et arguo sic. haec est fal- sa: deus vult istum velle quod vult eum velle: ergo sua opposita est vera id est deus non vult istum velle quod deus vult eum velle: ergo inconveniens ad quod deducit / non est aliquod impossibile. Prae terea. ista consequentia est bona: deus nihil vult sor- tem velle: ergo non vult eum velle quod vult eum velle

In secundo articulo ubi quaeritur utrum liber tas sit alia res a voluntate.

Antequam ostenda tur: praemittendae sunt distinctiones quaedam qua pro isto et aliis articulis valere poterunt: propter diversos modos loquendi qui in doctorum di ctis inveniutur.

Prima ergo distinctio est libertatis: quam magister sententiarum libro ii dist xxv c. x. ponit dicens quod libertas est triplex. A necessitate: a miseria: et a peccato. Liberta tem a necessitate vocat ipse libertatem a coa- tione: ideo dicit voluntatem humanam esse liberam hac libertate tam ante peccatum quam post. quia nec tunc nec nunc cogi potest. Libertate a peccato ibi vocat immunitatem a peccato: quia homo potest esse in gratia et mereri. Libertate a miseria vocat privationem vel statum in quo homo potest carere omni nociuo et omni penali.

Secunda distinctio. Libertas a necessitate est duplex secundum quod necessitas dicitur dupliciter. Est enim ne cessitas idem quod coactio vel violentia. Et est necessitas idem quod inevitabilitas: sive sit violentum illi respectu cuius est inevitabili tas: sive non.

Tertia distinctio quod haec li bertas a coactione est duplex. Nam quaedam di citur libertas indifferentiae: et quidam dicitur li bertas contradictionis. Nec ista verba sunt syno nima: scilicet libertas indifferentiae et contradictionis Nisi omnis libertas indifferentiae est libertas contradictionis: et non econverso. Est enim libertas indifferentiae: quando voluntas ad neutram partem contradictionis inclinatur magis vel determinatur sed libertas contradictionis esse potest: licet ma gis ad unam partem determinatur voluntas quam ad aliam. sicut aliquis habituatus ad orandum certo tempore / est in potentia contradictionis ad ora- dum et ad non orandum: sed non in potestate indiffe rentiae: immo invenit se magis promptum seu in clinatum ad orandum quam ad non orandum. Et sic proprie loquendo nullus virtuosus nec vitio sus est liber libertate indifferentiae ad ope randum virtuose vel vitiose propter determi nationem habitus virtuosi vel vitiosi secundum na- turam. Si quis tamen vti voluerit istis terminis tamquam sydnonimis: hoc est idem: sed improprie.

Quarta distinctio est ista. quod homo aliquid li bere facere dicitur dupliciter. Uno modo vere Alio modo interpretative. Uere libere dicitur ali quid fieri: quando aliquid positivum pracedit ipsum quod fuit in hominis potestate. Et hoc dupliciter. Uno modo per deliberationem et collectionem vel compositionem rationis: quando vel soli vel cum aliis consiliamur. Alio modo per habitum prius acquisitum: propter quem non requiritur deliberatio nostra. Et ideo dicit Aristoteles quod in repentinis maxime operamur per habi tum. iii. Ethicorum. Unde etiam sine actuali cogni tione multa facimus quae nobis imputan- tur: vel sunt ex habitu vel consuetudine ma gna. Et certe si sint virtuosa: laudamur. et si mala: vituperamur. Unde et talia dicun tur voluntaria: et libere a nobis fieri: quia principium et generatio istorum habituum no bis debet imputari. Interpretative dicitur homo libere facere aliquid: quando delibera re potest: et habet deliberationem in sua po- testate: et non deliberat: sed ad determinatam partem assentit naturaliter: vel ex impetu consuetudinis. Dico autem naturaliter quan do voluntas ex omissione deliberationis causat actum suum modo nature: non modo rationis.

Istis distinctionibus positis: dico quod libertas quantum ad rectitudinem quam principaliter importat: et pro qua sup ponit: quocumque modo accipiatur: est voluntas in diversis tamen acceptionibus diversa ha bet connotata. nam libertas a peccato sup ponit pro voluntate: et connotat eam esse in gratia. Libertas a miseria connotat eam esse sine poena. Libertas a necessitate connotat eam non posse cogi ad actum suum. Libertas indifferentiae connotat eam non magis incli- nari ad unum oppositorum quam ad aliud. Li- bertas contradictionis connotat eam velle posse utrumque oppositorum. Et sic omnes isti termini supponunt pro una re quae est vo luntas: non tamen sunt nomina synonima propter diversa connotata.

Quod autem voluntas non sit libera per rem additam sibi: sicut dicimus aqua est calida: vel aer est lucidus per res addi- tas: probo. quia si sit alia res: deus posset eam se parare a voluntate. consequens falsum: quia tunc foret voluntas non rationalis: et non potentia rationalis. sed hoc est falsum: quia voluntas est rationalis per essentiam.

Sic ergo quantum ad quid rei istius termini libertas voluntatis: dico quod est ipsa voluntas. quantum vero ad quid nominis huius termi ni libertas: secundum quod modo vtimur ea: et secundum quod philosophus vtebatur: Libertas est potestas quedam: qua voluntas concurrentibus omnibus causis re quisitis ad suum effectum habet quod possit cum eis coagere et ponere actum suum in effectum: vel non ponere: sicut ei placuerit. Et haec vocatur libertas contradictionis: de qua intelligo titulum quaestionis.

Secundo hic videndum est an rectitudo voluntatis sit alia res a voluntate. Et hic dico primo quod diffinitio exprimens quid nominis / non est voluntatem velle quod deus vult eam velle. et hoc loquendo proprie de velle. quia sine quocumque velle voluntas potest habere rectitu dinem. sed diffinitio expremens quid nominis huius termini rectitudo / potest sic dari. Rectitudo voluntatis est status voluntatis conformis le gi divinae in volendo: sicut deus vult eam velle vel non velle. Et sic consequenter debet dici quod rectitudo voluntatis aliquando est alia res a vo luntate: puta quando voluntas recte vult quod deus vult: quia tunc volitio conformis legi divinae est sua rectitudo. Aliquando rectitudo volunta- tis non est alia res a voluntate: sicut quando vo luntas nihil vult conformando se legi divi- ne nihil volendo: quia tunc rectitudo est ipsa vo luntas recta. Unde possibile est quod voluntas sit ita recta non volendo / sicut volendo vel non lendo: et ita recta nihil volendo. Et sic potest dici ad istum articulum / quod aliqua rectitudo est voluntas: et aliqua non: sed res est distincta a voluntate: quia pono quod volitio sit res distin cta a voluntate.

Tertius articulus est videre an voluntas creata possit ad actum suum necessitari: non necessitate actionis: sed ne- cessitate naturalis productionis: an videlicet voluntas creata possit esse simpliciter disposita et sic circumstantionata: quod eliciat actum suum modo naturae et non libere: nec habeat in sua potestate coagere illa quae requiruntur ad actum suum et non coagere.

Una opinio est quod non: et vult quod voluntas creata si vult se exponere ad experiendum suam libertatem: potest omne ob- iectum libere diligere et libere odire. Unde potest libere velle miseriam: et odire beatitudi- nem: et constituere sibi pro fine quicquid est in vita ista.

Ista opinio non est directe ad propositum. Nam propositum est investigare an voluntas possit sic esse disposita vt dicitur prius Ad hoc est opinio dicens quod sic: et hoc in tribus ca sibus: vel pluribus forte.

Primo videlicet quando est ita quod est intensa appraehensio excessivi tristabilis: nec est in potestate voluntatis illam appraehensionem impedire. In tali casu potest dici quod voluntas necessitatur ad fugam illius.

Secundo quando ita est quod est intensa appraehensio ex- cessivi delectabilis: nec est in potestate volunta tis illam appraehensionem impedire. possibile enim foret quod appraehensio esset tam delectabilis: quod voluntas aliquem actum volendi vel delectan- di haberet in illo.

Tertio potest etiam dici quando volun tas vult alquid: et scit aliquid aliud esse consequens ad illud: et vult illud esse consequens: eo ipso vult ipsum consequens forte velle distincto: et forte eodem velle. Dico autem signanter quod voluntas sciat ipsum esse consequens: et velit ipsum esse consequens. nam non sequitur: volo transire mare: ergo volo navigare. Nam forte nescio quod navigare sit necessario consequens ad hoc. nec iterum dato quod esset necessario consequens ad hoc: adhuc non valet. Nam sicut non se quitur. volo vivere in corpore mortali: er go volo mori: quia possibile est quod nolim hoc esse consequens: quia licet sit necessario conse quens: est tamen imaginabile quod non sit conse quens: quia voluntas est impossibilium iii. Ethi corum. Et ideo possum velle volare ultra ma re: et possum velle in tali corpore semper vive re: quia haec sunt imaginabilia: licet non possi- bilis.

Quarto potest dici quod aliquis habitus potest esse ita intensus in voluntate: quod stante gra du intensionis suae et habitu cum aliis circum stantiis requisitis ad actum in quem habitus talis inclinat: voluntas necessario produce ret actum consimilem illi habitui. Unde de fa cto quam voluntas humana communiter producat actus suos modo naturae et non libere: sed li bere interpretative: patet per experientiam in vita humana. Nam paucos de actibus no stris deliberamus per collectionem vel syl- logismum practicum: sed regulamus per consue tudinem in illis ad quos maxime consueui- mus. sicut homo raro deliberat quando vult pone re capitium vel alia indumenta: sed sicut con sueuimus et habituati sumus: sic quasi na- turaliter operamur: et ita de valde multis experimur. sicut aliqui habituati in distra ctionibus: ita bene operantur sicut si optime scirent vel adverterent quid facerent. hoc facit tamen habitus acquisitus: quod homo non ita indiget deliberatione. Unde Aristoteles. i. po steriorum capitulo viii dicit quod ars non deliberat. Ubi commentator ponit exemplum de arte su endi et texendi.

Ad conclusionem istius articu li: quae dicit quod voluntas creata potest necessi tari ad volendum et nolendum: possunt addu- ci rationes multipliciter.

Et primo arguitur ex eodem processu Aristoteles vi ethicorum capitulo iii ubi docet qualis est processus scientiae practicae: dicens quod in naturali processu scientiae practicae est duplex opinio vel notitia necessaria. Una universalis: alia singularis de actu cadente sub sensu. Uerbi gratia: si in anima sit haec opi nio: omne dulce est gustandum. et simul haec singularis: hoc est dulce. sequitur conclusio quod hoc est gustandum. Unde dicit Aristoteles In syl logismo speculativo anima discit conclusio- nem solum: sed in practico statim operatur eam si potest. Unde dicit. In factivis autem ope rari confestim etc. Ex istis arguitur sic. Tan ta est necessitas syllogismi practici ad suam conclusionem: sicut syllogismi speculatiui ad suam: sed stante assensu principiorum scilicet praemissarum: et applicatis praemissis adin- vicem: non relinquitur aliquis dissensus in anima: nec potest anima non assentire con- clusioni: sed simul inducens cognoscit. i. po- steriorum. ergo eodem modo in syllogismo pra ctico si sit assensus praemissarum: erit assensus conclusionis. Unde dicit philosophus vbi prius. Ne- cessarium est potentem non prohibitum opera- ri confestim.

Praeterea quanto bonum osten sum alicui magis apparet: tanto difficilius voluntas respuit illud. ergo cum potentia qua homo respuit hoc / sit finita: et bonum potest apparere melius et melius in infinitum: sequi- tur quod continget excedere omnem potentiam re spuitivam voluntatis: et sic necessitabitur vo luntas.

Praeterea agitur de illecebra ex quo difficultat voluntate. vel ergo est dare dif ficultatem maximam super quam voluntas potest: vel minimam super quam voluntas non potest. et sive sic sive sic: est dare aliquam potentiam voluntatis excedentem: et per consequens voluntas poterit necessitari.

Ad istud argumentum et ad formas consimiles multipliciter respondetur Uno modo quod in operatione propriae volun- tatis nulla est difficultas scilicet in ipso velle: sed est rebellio vel inobedientia virtutis appeti tivae quo ad eius operationes ad volunta tem: ita quod non potest faciliter passiones eius domare vel corrumpere: vel amputare eas: tamen velle eas non esse aeque faciliter potest sem- per: conceditur tamen quod voluntas non potest statim cum voluerit / illas passiones vel concupiscenti- as refrenare vel reprimere: sed stant per aliquod tempus in appetitu sensitivo: invita volun- tate et renitente et poenitente de eis. quaelibet enim concupiscentia recipit certum: et etiam requirit alterationem et motum spirituum ad sui mo- tionem etiam localem. et ideo requiritur tempus. nam ira: tristitia: gaudium: et huiusmodi requirunt mo- tum localem spirituum. et ideo non possunt sta- tim ad nutum voluntatis deleri vel generari. Isti opinioni concordat Auicenna. primo can. et Galenus tertia parte regiminis: et alii medici dicentes quod gaudium et dolor et alia accidentia animae non sunt nisi cum motu lo- cali spirituum. in deliciis autem est motus lo- calis spirituum et sanguinis ab interioribus ad exteriora: et tunc fit infrigidatio interiorum et caefactio exteriorum. et ideo sine tali mo- tu spirituum / imaginatio potest esse: sed con- cupiscentia non erit. et quia eadem est ratio de ira et concupiscentia: de qua dicit Aristoteles in de memoria: quod non statim potest reprimi a voluntate.

Sed contra istam responsionem ar guitur: quia tunc non foret maior difficultas voluntati nec magis laudabile vincere ma- iorem tentatione quam minorem: quia aeque facile potest unum respuere sicut aliud. sed hoc est sa tis ad vincendum tentationem. nam quantumcumque maneat in sensitiva: si voluntati displiceat nullum peccatum est: ergo non est magis lau dabile voluntati refrenare maximam tenta tionem quam minimam. consequens est falsum et contra experientiam.

Secundo confirmatur ista: quia concupiscentia adiuncta peccato si- ue annexa / vel tentatio diminuit de graui tate peccati: et absentia tentationis est circum- stantia aggravans peccatum secundum beatum Augustinum de civitate dei ubi dicit quod Adam plus peccavit quia cupiditas voluntati nondum resistebat nec iensualitas: quod de pena transgressionis postea subsecutum et concausatum est. est ergo modo cupiditas resistens voluntati: sed nul lo modo resistit nisi faciendo difficultatem voluntati: ergo etc.

Praeterea secundum apostolum. Caro concupiscit adversus spiritum etc. sed hoc non potest esse nisi sibi aliquam inferat diffi cuitate.

Praeterea tunc stante dolore sen- sus: voluntas potest sine difficultate istum dolorem accipere et velle: et aequaliter maxi- mum sicut minimum.

Praeterea. si quacumque passione stante in sensu / potest voluntas velle contrarium huius passionis: ergo stante quacumque pas sione ire vel appetitus: ad motum corporis in loco potest voluntas impedire talem motum. consequens falsum. consequentia patet: quia aliter non moveretur in loco: si voluntas non concordaret appetitui sensitivo: quia motus localis corporis est partim a voluntate. Unde appetitus inferior videtur habere duas operationes: videlicet appe- tere et movere partes corporis: sicut colligi tur ex iii de anima de movere versus finem. Et concordans Anselmus de conceptu virginali capitulo iiii Si (inquit) de actionibus voluntariis qui iniuste fiunt arguitur: menbra et sensus quibus fiunt responde- re possunt. deus nos et potestatem quae in motu nostro est / sub iecit voluntati: vt ad imperium eius non possimus nos non movere et facere quod vult. Ex quo arguitur sic. Membra corporis non possunt non obe dire voluntati quando vult: sed voluntas potest vel le oppositum concupiscentiae vel ire: maxime stan- te concupiscentia vel ira: ergo pro tunc partes non possunt non obedire. ergo non foret maior difficultas quod homo contineret manum stante magno appetitu vindictae: quam quando totaliter est quietatus. consequens falsum et contra experientiam: ergo non est ita facile voluntati velle elicere volitionem contrariam concu piscentiae quando concupiscentia est et quando non est: et per consequens voluntati fit difficultas.

Praeterea voluntas non respuit illecebram nisi per volitio- nem contrariam illi: sed voluntas in causando ta lem volitionem / nullam difficultatem patitur in reprimendo passiones: ergo nullam difficul- tatem patitur. consequens falsum. Iste est articulus de necessitate voluntatis: et hic tantum recitatus non assertus.

Quartus articulus est inqui rere an voluntas sit potentia activa an pas- siva.

Et in hoc articulo dico quod voluntas est activa et passiva respectu suae operationis. Est activa: quia eam efficit saltem sicut causa par tialis. Passiva: quia eam in se recipit sicut sub- iectum.

Istam conclusionem suadeo sic quantum ad primam partem. Aristoteles iii ethiorum capitulo iiii diffinit voluntarium sic. Uoluntarium est cuius prin- cipium est in ipso operante principio scien te singularia in quibus est operatio. In qua diffinitione excludit duo quae causant invo luntarium: videlicet violentiam et ignorantiam. Violentiam excludit per hoc quod dicit. Cuius principium est in ipso. Ignorantiam excludit per hoc quod dicit: in ipso sciente singularia. Quaero igitur an loquatur de principio acti- vo: an de passivo tantum: Si secundo modo: non excludit violentum: nam in eo quod violen- ter patitur: est principium passivum. Planum est ergo quod loquitur de principio activo disposi- to et sufficienter approximato.

Item sic. Non est in potentia principii passivi pati et non pa ti ab obiecto activo praesente et sufficienter ap- proximato. Si ergo voluntas esset potentia passiva tantum: non foret in potestate sua velle et non velle obiecto praesente. consequens falsum: quia sic periret omnis libertas.

Praeterea Augustinus xii de civi. Omnis actio erit involuntaria cuius prin- cipium non est in operante. Si igitur volitio non haberet principium activum in homine: volitio foret involuntaria.

Praeterea si sic: meritum et demeritum non forent in potestate voluntatis: consequens falsum.

Praeterea si sic: tantum reciperet et non ageret: et per consequens non peccaret: quia pati malum non est peccatum sive malum: et pati iniustum non est iniustum. Et Anselmus iii de libero arbitrio Pati iniustam non est peccatum. Etiam de libero arbitrio Augustinum in multis locis. Nihil est tam in potestate volun tatis sicut ipsa voluntas: igitur.

Quintus articulus est inquarere an volitio sit cogni- tio.

Et hic videtur mihi dicendum quod omnis voli- tio est cognitio complexa: et non econverso. Unde potest poni quod omnis volitio vel nolitio est quaedam oratio optativi modi: vel aequalens tali ora tioni: sicut cum formatur in mente / vtinam habe- rem hoc: vel hoc fieret: vel consimiles. Tales autem propositiones mentales: appeto hoc: diligo hoc: odio illud: non sunt actus exerciti volun tatis: sed significant actus voluntatis. Impossi bile est autem quod voluntas feratur in aliquid nisi in illud quod apparet sibi bonum. sicut dicitur in de anima capitulo xv.

Sextus articulus est inquirere an delectatio sit alia res a voluntate: et bre- viter an passiones voluntatis et intellectus sint res aliae ab operationibus.

Et licet multi tene ant quod non: videtur tamen melius quod sic. hoc enim multum concordatur processui philosophi et verbis commen- tatoris. Unde philosophus expresse. ix ethicorum probat quod delectatio perficit operationem: sicut pulchritu- do iuuentutem. Unde textus habet. Perficit autem operationem delectatio: non vt habitus quae inest: sed supueniens quidam finis: sicut venit iuuenibus pulchritudo. Ubi exponit Thomas quod formalis perfectio est duplex. Una intrinseca: quae consti tuit essentiam rei. Alia quae superuenit in sua spe cie constituente. Dicit enim quod delectatio per ficit operationem: non sicut habitus cui inest. id est. sicut non forma intrans essentiam rei: sed sicut finis id est quaedam perfectio superueni- ens: sicut pulchritudo superuenit iuueni- bus non quasi existens de esse iuuentutis. Eodem modo delectatio consequitur bonam dispositionem causarum operationis. Ex quo videtur expraesse quod delectatio sit alia res ab operatione quam con sequitur.

Praeterea. ponatur quod aliquis vehe menter appetat aliquid quod non habet: tunc ista volitio adhuc non est delectatio: nec dele- ctationem habet: immo est magis dolor quam volu- ptas. sicut dicit commenta xii metaphysica commento xxxviii. vbi dicit quod desiderium praecedens ap praehensionem rei desideratae est magis dolor quam voluptas. et si ponatur quod statim adipisca tur illud delectabile quod appetit: delectatio talis non est sine alteratione corporis. Tunc ar- guit. Si ista delectatio in corpore non est nisi propter aliquid existens in voluntate: et haec alteratio est noua sine alteratione corporis cum ergo talis alteratio in corpore non est nisi propter aliquid existens in voluntate aliud ab ipsa voluntate quae respuit: sed haec delectatio est noua: ergo prapter aliquod nouum existens in volun tate: sed volitio prius fuit: ergo illa est aliquid in vo luntate aliud ab illa volitione quae praecessit: sed ni hil est nisi delectatio. ergo.

Praeterea. dele- ctatio est in operatione sensus exterioris. sed nullus actus appetitive virtutis est in opera tione sensus exterioris: ergo delectatio non est appetitus. Minor est beati Augustini de libero arbitrio capitulo vii ubi dicit. Nam aliud est quo videt bestia: et ali- ud quo videndo ea quae sentit / vel vitat vel appe tit. Maior habet a philosophus ii ethicorum quod quali- bet sensus habet operationem circa suum obiectum conveniens. Sed ista ratio non valet: quia cum anima sit appetitus: et anima est sensus: sequitur quod sen- sus est appetitus.

Septimus articulus est an volitio fiat subito an successive.

Et ad istud sunt tres modi dicendi. Unus est quod tantum fit in tempore: ita quod non sit dare primum instans in quae haec sit vera: voluntas vult. Secundus modus dicendi quod volitio potest esse subito. Tertius mo dus est quod res vel actus quae est volitio: bene sit subi- to. Sed tamen non est dare primum instans in qua illa est volitio: vel in qua voluntas illa re vtitur: vl per illam vult. De istis nescio vtra est verior de duabus primis: teneo tamen primam ad praesens: vi- delicet quod omnis volitio data fiat successive et in tempore: et non subito.

Tertia non apparet mul tuam rationabilis: quia posita illa re quae primo vocatur volitio: non est ratio quare primo non dicitur volitio: et postea dicitur volitio: nisi quia aliquid connotatur quod modo est: et prius non fuit: sicut in instanti qua ignis est approximatus ad lignum: ille calor ignis non est calefactio: et immediate post hoc erit ca lefactio. Ratio est: quia immediate post hoc habebi calorem causatum in ligno: et hoc importat iste te minus calefactio. importat enim aliquid quod catu sat calorem. ideo concedimus primo quod iste calor non est calefactio: et immediate post hoc erit calefa ctio. sed talem re ponere in voluntate non est ma nifestum. Illa enim res potius diceretur actus vo luntatis: quod alias ostendetur: quando agetur de distinctio ne intellectus sive intelligibilis ad intellectum

Quod autem nulla volitio causata possit esse sub ito declaratur: quia si sic: tunc foret possibile quod angelus peccaret sive peccasset in instanti sui creationis consequentia patet: quia si in instanti haberet cogni tionem boni et mali et vsum liberi arbitrii: in illo instanti posset bene vel male velle: et pec caret.

Falsitas consequentis ostenditur multipliciter Primo per beatum Augustinum xii de ciui capitulo vi ubi ar guit sic. Uitium est in hac voluntate. ergo volun tas ista prius fuit bona. Probatur consequentia: quod omne vitium adimit aliquod bonum quod fuit in volun tate. ergo istans datum non fuit primum instans in r haec voluntas fuit mala.

Secundo per eundem xi de ciui capitulo xv ubi arguit quod peccatum ex hoc quod ponitur in primo instanti angeli: est natu rale. Et reprobat quosdam quo dixerunt primi angelum peccasse in primo instanti sui esse propter illum i Ioannes iii Ab initio diabolus peccat. Et si est naturale: deducit quod non est peccatum. Etiam capitulo xvii dicit. Sine dubio ubi est malitiae vitium: natura non vitiata prae cessit. Ecce quod expresse concludit quod natura necessario praecessit vitium.

Tertio. Si angel lus peccavit in hoc instanti: ergo potuit vi tium vitasse.

Quarto. Si sic: pari ratione ta lis potest mereri in primo instanti sui esse. con sequens est falsum: quia prius non potuit iusti tiam amittere: nec in hoc instanti potest. ergo ne cessario servat iustitiam. Et ultra: ergo non magis laudandus est de iustitia quam servat quam de rationabilitate quam servat. Sicut argui it Anselmus de casu diaboli capitulo v. probans quod boni angeli potuerunt peccare.

Praeterea. si actus voluntatis fiat subito: aliquis angelus necessario peccaret et inuitus: quia supposito quod deus creet in hoc instanti angelum: et principiat sibi actualiter quod diligat quam citissime pote- rit: et sequestret actum voluntatis suae per hoc instans praecise quo facto: iste in aliquo instanti amabit deum: et sit illud instans a. Et arguo sic. Inter a et hoc instans fuit tempus medium in quo ille angelus non amauit deum: ergo tunc peccavit: et tamen hoc vitare non po tuit. ergo inuitus et necessario peccauit Nec valet dicere quod praeceptum est irrationabi le: quia ingratus foret si haberet cognitionem dei et vsum liberi arbitrii: nisi amaret deum quam citissime posset.

Secundo circa principale. Si sic: tunc meritum instantaneum et temporale forent aequalia ceteris paribus. Probatur consequentia sic. po- no duos homines qui sunt aequeles in gratuitis et naturalibus et in conatu voluntatis: et merea tur unus per instans: et alius per horam. iste secundus ha bebit plus de merito: et non in infinitum: ergo suum meritum factum in hora excedit aliud in aliqua proportione finita. sit gratia exempli quod in duplo: accipio ergo tertium hominem: et volo quod il le mereatur in medietate horae: et sit aequalis secun do in omnibus. ergo iste meretur subduplum ad secundum et per consequens aequale ad primum. Quod autem meretur sub- duplum patet: quia si primus habuisset interru- ptionem per instans solum: et fuisset possibile me ritum vtriusque medietatis: secundum fuisset aequale merito tertii. Similiter si iste tertius cum aequali co- natu meruisset per totam horam: habuisset aequale meritum cum secundo: ergo nunc habet subduplum Falsitas consequentis patet: quia tunc nihil pro- desset continuare meritum per tempus.

Praeter ea. Si sic: pro peccato mortali unius instantis tantum deberetur una poena: et sic sequeretur quod possi bile esset aliquem angelum tantum peccare: quod deus non posset eum punire. consequentia probatur: quia cum ange lus sit natura finita: erit danda aliqua pe na quam angelus non poterit recipe. sit talis a. tunc inter a et penam debitam angelo pro pec cato instantaneo est aliqua proportio: non in finita. sit ergo quod sit decupla. cum ergo in quo- cumque tempore accepto ille angelus potest in decem instantibus peccare: potest mereri decem tales poenas: et per consequens ipsum a.

Praeterea. Continuans meritum vel demeritum per cer- tum tempus haberet praemium vel poenam intensi- ve infinitam: quia sicut merenti pro primo instanti extrinseco debetur aliquod praemium: ita pro quolibet instanti illius temporis. aut ergo pro quolibet de betur aequale: et tunc patet propositu. Aut pro primo instanti debetur maius: tunc accipio medium instans illius temporis: pro hoc debetur ali- quod praemium: ergo pro infinitis quae praecesserunt debentur infinita praemia maiora isto. Si se- cundo modo: tunc pro infinitis omnibus sequentibus illud instans debentur praemia infinita: quo rum quodlibet est maius debito huic instan- ti.

Si dicatur ad istam rationem quod pro primo in- stanti tantum debetur praemium: et pro nullo posterio- ri. Contra. sequitur praemium quod inaequaliter me- rentes aequaliter debeant praemiari: posito ca- su possibili. pono ergo quod sortes mereatur in aliqua hora: et in primo eius instanti: et in vl timo similiter: et mereatur plato uniformi- ter cum sorte: excepto solo instanti ultimo. quod sit c. Tunc arguo sic. aut praemium sortis et prae- mium platonis erunt aequalia: vel praemium sortis erit maius. Si aequalia: ergo inaequaliter merentes habebunt aequalia praemia. Et similiter si male vo- luisset plato in c instanti: demeruisset. ergo mo do meruit. Si inaequalia: hoc est maius. ergo pro c debetur praemium. ergo pari ratione pro quolibet instanti posteriori.

Praeterea sequitur quod si aliquis peccaret venialiter vniformiter per tempus in cuius fine mereretur: talis deberet esse in perpetuum in purgatorio: vel habere pe nam infinitam intensive. Et similiter si peccaret mor taliter: planum est quod sibi debetur pena infini- ta intensive. consequens falsum.

Octavo restat movere quaedam dubia contra praedicta. Fuerumt enim dictae septem conclusiones in septem articu lis. Prima fuit: quod voluntas est libertas: et non res addita. Secunda: quod rectitudo volunta tis est aliquando voluntas. videlicet quando est a volun- tas scilicet quando voluntas est recta: vel volendo sic- ut deus vult eam velle. Tertia fuit: quod volun- tas potest necessitari ad eliciendum actum suum modo nature: et non libere. Quarta: quod volun- tas respectu suae operationis est activa et pas- siva: et non passiva tantum. Quinta: quod omnis volitio est quidam cognitio conplexa: videlicet oratio opta tiui modi: affirmatiua vel negatiua. Sex- ta: quod delectatio non est volitio nec actus voluntatis quem consequitur: ita quam eadem sit voli tio primo et non delectatio: et postea consequenter fi- at delectatio. Septima: quod volitio fit succes siue et non subito. Circa omnia ista potest merito quis dubia contemplari: sed quia tempus non sufficit: ar guo contra quidam istorum tantum.

Et primo contra primam conclusionem probo quod libertas sit res addita voluntati: per quam voluntas diceretur libera: sic ut aer dicitur lucidus per lucem. Nam arguitur sic. Li- bertas suscipit magis et minus: voluntas non. ergo etc. Antecedens probo. quia voluntas beati est li- berior quam voluntas viatoris: et liberior est il la quae peccare nequit: quam illa quae peccare po test. Unde Anselmus de libero arbitrio Potestas peccan di addita voluntati minuit libertatem. Et Augustinus enchi. capitulo ciiii Multo quippe libe- rius est arbitrium quod omnino non poterit serui re peccato. Ex quo arguitur sic. Uoluntas non po- test minui: nec suscipit magis et minus: quia est substantia animae: sed libertas potest: ut patet ex di- ctis. ergo libertas non est voluntas.

Secundum dubium potest esse an odium sit amor. Et appa ret quod non: quia non sunt contraria. Tamen videtur quod sic: quia sequitur / odio sortem: ergo volo sortem non esse vel male esse. ergo sorte male esse eset vo litum et desideratum a me et dilectum: ergo eo dem actu diligo sortem et odio sortem: ergo omne odium est amor. Et idem actus dicitur odium: amor: et desiderium.

Tertio potest esse dubium an idem numero possit esse oditum simul et dilectum. Et videtur quod non: quia si diligo hoc: volo hoc bene esse. si odio hoc: volo hoc male esse. sed non possum simul et semel velle hoc bene esse et male esse vel non esse: ergo nec odire et dili gere simul et semel.

Sed contra istud sunt casus possibiles. Primo. Odiat sortes in- terfectorem patris sui: et nesciat quis sit: et di ligat platonem: et sit ita in rei veritate quod pla to occiderit patrem sortis. Sic ex casu sequitur sortes odit omnem interfectorem patris sui: er- go platonem odit sortes. sed platonem diligit per casum: ergo sortes eundem diligit et odit

Quarto potest esse dubium an aliquis possit diligere: et tamen nihil diligere. odire: et tamen nihil odire desiderare: et tamen nihil desidera re. Uidetur quod non: quia sequitur: sortes nihil dili- git: ergo nulla dilectio est in sorte. Et vltra ergo non diligit.

Praeterea cuiuslibet actus volendi est aliquod obiectum: ergo cuiuslibet di lectionis est aliquod obiectum. sed obiectum dile ctionis est dilectum: ergo in qualibet dilectione est aliquid dilectum.

Nam etiam sequitur: sortes di ligit: ergo vult alicui bonum. Et vltra. ergo diligit aliquid.

Praeterea iii de anima capitulo xvi ponit philosophus quod ad motum animalis requiritur sem per vnum movens immobile scilicet appetibile: et ali ud movens quod movetur scilicet appetitus: et tertium motum et non movens scilicet ipsum animal: ergo ad talem dilectionem requiritur aliquod appetibile vel odi- bile quod moueat voluntatem.

Praeterea eo dem libro commentator commento xv Semper quidem mouet appetitum: sed hoc aut est bonum aut videtur bonum. ergo omnis dilectio vel est re spectu boni veri: vel respectu boni apparen tis.

Praeterea si dilectio potest esse: et tamen ni- hil diligi per eam: sequitur quod summa dilectio posset esse: et tamen habens eam in nullo delectaretur.

In oppositum est casus possibilis. Ponatur quod plato diligat sortem: et nihil aliud a sorte: et interim stante dilectione adnihiletur sor- tes: tunc haec est vera: dilectio est in plato- ne: et tamen nihil diligitur a platone. haec enim universalis est vera: quia quaelibet singularis est vera: sicut patet inductive.

Praeterea ali quis desiderat: et tamen nihil desiderat. Primo quia infirmus desiderat sanitatem: et tamen nullam rem: quia nulla sanitas desideratur ab eo patet: quia qualibet singularis est vera: quia nec haec sanitas quae est in sorte: nec quae est in plato ne: et sic de aliis. Sed omnis sanitas est aliqua istarum: ergo nulla desideratur ab eo.

Praeter- ea si sortes desiderat aedificare castrum: tunc in sorte est aedificii desiderium: et tamen nulla res desideratur: quia nec praesens nec futura: quia sor tem aedificare castrum nihil est.

Quinto du- bitatur de eo quod dictum est: quod voluntas est activa respectu suae operationis. Et contra hoc argu tur primo. quia si sic: sequitur quod voluntas altera- bit se. consequens est falsum: et consequentia patet: quia causa- ret in se vnam aliam qualitatem successive. Nam volitio successive producitur: sicut dictum fuit in alio articulo. Sed omne producens suc cessiue qualitatem in aliquo subiecto / vere al terat illud. ergo si voluntas producit successi ve una qualitatem: sequitur quod vere alterat se Falsitas consequentis patet. quia est vere contra com ment. i et vii physicorum commento. Probat enim quod in parte intellectiva non est alteratio

Similiter probat in eodem quod omne quod muta tur: ab alio mutatur.

Praeterea. si sic: idem re spectu eiusdem foret in actu et in potentia: vi delicet voluntas respectu suae operationis: quis omne agens in actu respectu illius quod agit et omne recipiens est in potentia respectu illi us quod recipit. consequens est contra commentator quam ix metaphysica commento ii ubi deducit ad hoc tamquam ad impossibile scilicet quod aliquid pateretur et produ catur a se.

Praeterea. Uoluntas non est cau sa effectiva suae dilectionis: ergo nec sui actus Ista consequentia patet per commentatorem xii metaphysica com mento xxxix. Delectatio sequitur appraehen- sionem: sicut vmbra corpus. ergo si voluntas sit causa effectiva sui actus: tunc erit effecti- va suae dilectionis ergo non est causa suae dile ctionis: nec per consequens erit causa efficiens sui actus.

Confirmatur ista ratio: quia appraehensiuo non causatur a voluntate: sed ab extrinseco. et di lectatio sequitur necessario appraehensionem ergo delectatio causatur ab extrinseco.

Item si esset causa suae delectationis: esset etiam sue tristitiae. et tunc in potestate voluntatis damnati foret facere poenam non esse afflictivam

Item sub alia forma arguitur sic. sicut volitio ad tristitiam: sic volitio ad delectationem: se volitio sequitur necessario tristitiam: et tristi tia totalis causatur ab extra et non a volunta te: ergo delectatio. et vltra. ergo et voliti naturaliter est sequens istam delectationem

Praeterea arguitur sic. si voluntas esset cau sa effectiva sufficiens respectu volitionis: po sita cognitione alicuius obiecti delectabilis ipsa libere posset stante illa cognitione / vel le illud vel nolle. consequens falsum. Falsitas con sequentis patet: quia ponatur quod velit obiectum. et arguo sic. capio instans in quo incipit vel le aut nunc primo habet posse sufficiens ad cau sandum illam volitionem / et ad volendum: aut non primo. Si non nunc primo habet posse suffi tiens ad volendum. Contra. nunc incipit vel le: ergo habet posse sufficiens ad volendum. Si conce datur quod nunc primo habet posse sufficiens ad volendum: ergo prius non habuit posse suffici- ens: ergo aliqua mutatio facta est circa vo luntate: quare modo potest et prius non po tuit. quaero de illa mutatione unde causabit: utrum a se an ab extrinseco: Si ab extriseco: Ergo non libere producit hanc volitionem: quia praeter cognitione obiecti et semetipsam / volun tas non requirit ab extrinseco dispositionem ad producendum volitionem. Si a se sit illa mu- tatio: quaero vtrum nunc primo potest causare illam mutationem: an prius potuit: Si prius po tuit: ergo prius produxit: quia quandocumque agens habet posse sufficiens ad producendum effectum: pro ducit illum: quia aliter agens haberet habitudinem eandem ad effectum quanod non producit et quando producit. Si ergo prius potuit istam mutatonem sufficienter causare: prius causauit ipsam. et si sic: ergo prius voluit.

Si diceretur quod nunc primo potest istam mutationem in se: ergo prius non potuit: ergo aliqua mutatio fa- cta est in voluntate vel in aliquo extrinse- co: quare modo potest et prius non potuit. Si in aliquo extrinseco: non iuuat volunta tem vel ad volitionem. Si in seipsa: quaere tur vnde: vtrum a se an ab alia; quaeretur etiam quando primo potuit causare mutationem istam: et sic ibitur in infinitum in talibus mutatio nibus: ita quod omnem mutationem praecessit mu- tatio in infinitum.

Praeterea ponatur sicut prius / quod voluntas habeat sufficientem cogni tionem alicuius obiecti: nihil tamen velit circa illud obiectum. probo quod non possit velle illud obiectum: nisi moueatur ab extrinseco: quia dato quod sic: ergo erit in omnibus dispositionibus suis vniformis omnino quando causat volitionem / et quando non: ergo non est magis cauma quando vult / quam quando non vult. nec est magis causa volitionis nunc quam prius: sit nunc instans in quo voluit.

Confir- matur ista ratio sicut praecedens: per argumentum commento viii physicorum commento v ubi probat quod ante omnem motum fuit motus. Motor inquit non mouet nisi in tempore in quo mouet: et non ante: quia ante non habebat dispositionem in quo pos- sibile erat ei movere. Et planius commento viii ubi dicit quando proportio illius quod habet po tentiam agendi duo contraria: fuerit eadem: non fa ciet alterum eorum. In commento nono probat quod nulla virtus rationalis potest agere postquam non egit / nisi per transmutationem praecedentem in illa virtute: vel in extrinseco: ergo si volun- tas nunc vellet: et ante non voluit: aliquam dis positionem habet quam ante non habuit. et non ab extrinseco: quia cognitio obiecti sufficiens praefuit: per positum: ergo aliud requiritur ad causandum volitionem praeter voluntatem et intel lectum: ergo causatur ab extrinseco: ergo volun tas est tantum passiva.

Praeterea. si volun tas foret actiua respectu suae volitionis: voli tio non foret actus immanens in ipsa. consequens falsum. consequentia patet: quia potentia actiua est prin cipium transmutandi alterum inquantum alte rum ix. metaphysica capitulo v scilicet de potentia.

Prae- terea iii de anima capitulo de voluntate / siue de mo uente dicit quod voluntas est mouens motum: et appetibile mouens et non motum. igitur volun- tas mouetur ab obiecto: et non mouetur nisi motu appetendi et volendi obiectum: ergo vo luntas tatum patitur volendo.

Ad primum dubium de libertate / dico quod libertas eit voluntas.

Et ad argumentum in oppositum nego consequentiam Sed tantum sequitur quod libertas non sit terminus synonimus cum isto termino voluntas: quia iste terminus libertas connotat aliquid aliud a voluntate: quod non significat principaliter et in recto: ideo potest de diuersis praedicari secundum ma- gis et minus.

Ad secundum dubium potest concedi quod idem actus fit odium et dilectio respectu di- uersorum: sicut manifeste patet si velim sic. vtinam sortes occidatur vt plato promoueatur. vnica volitione possum velle finem et ea quae sunt ad finem. Similiter idem actus est quo volo sor tem non esse: et odio sortem: et desiderium respe- ctum ipsius. Et quando arguitur quod amor et odium sunt contraria. dico quod non nisi respectu eiusdem obiecti sicut duplum et dimidium non sunt diversa seu contraria nisi respectu eiusdem: et non respectu di- uersorum. nam etiam idem est actus quo volo sortem non esse: et desiderium respectu eiusdem: sic quod non esset sicut denotatur per hanc propo- sitionem: sortes non est.

Ad tertium dubi- um an idem possit esse simul et semel odi- tus et dilectus. Dico quod sic apprehendendo per duas propositiones sive intentiones: quo- rum una causat sicut partialis causa dile- ctionem: et alia odium. vt patuit in isto exemplo de sorte odiente interfectorem patris sui: quem nescit esse platonem: et diligit platonem: et scit se diligere platonem.

Ad quartum dubium quod mouet quosdam ad ponedum res in esse co gnito in quodam esse diminuto: dico quod bene stant: sortes diligit: et tamen sortes nihil diligit Nam per istam propositionem sortes diligit: ni- hil aliud designatur nisi quod dilectio est in sor te. hac autem dilectione aliquando aliquid diligi tur: sicut quando sortes est aliquid. Et aliquando nihil per eam diligitur: sicut quando sor- tes non est.

Ad primum in oppositum. Ne- go consequentiam sortes nihil diligit: ergo dilectio non est in sorte.

Ad secundum. nego istam: cu- iuslibet dilectionis est aliquod obiectum dile- ctum.

Ad tertium. nego istam consequen- tiam: plato diligit: ergo vult alicui bonum. forte tamen putat se velle alicui bonum.

Ad quartum de philosopho quod in motu animalis requiruntur appetibile: mouens: immobile. Illud soluit commentatorum xii metaphysica commento xxxvi per exem plum commune de balneo: quod balneum habet duplicem formam: scilicet in anima et extra animam Per formam in anima agit desiderium et modum et per formam extra animam ut finis. Et dicit quod non debent talia dicta intelligi quasi bal neum sit in anima hominis loquendo proprie. Sed vult dicere quod intentio vel species vel cognitio balnei est in anima: quae est causa partialis desiderii: quod est respectu bal- nei. Et similiter philosophus dicit ii de anima quod requiritur appetibile: et hoc verum est vel secundum quod est in anima tantum: vel secundum quod est in anima et extra animam. sicut aliquando accipit vt loquitur ad respondendum ad hoc quod est manifestius: quia vel requiritur appetibile extra vel intentio appetibilis. Manifestum est enim quod ita vere mouetur aliquando animal creatum sine quocumque terribili extra: sic ut si verissimum terribile extra appareret.

Ad quintum argumentum concedo quod potest esse dilectio sine re circa quam: quia sic non est dubium.

Ad quintum dubium dico sicut di- ctum est quod voluntas non solum est activa: sed etiam passiva respectu sui actus: sicut causa partialis. Nam cognitio praecedens volitionem est etiam causa volitionis. Et quecumque sunt causae cognitionis praecedentis: sunt causae vo litionis aliquo modo

Ad primum in opposito de philosopho vii physicorum verum est quod ibi probat quod in virtute intellectiva non est alteratio ibidem: tamen in ii de anima textus commenti. lvi dans differentiam inter scientem in potentia antequam habeat scientiam: et scientem in poten tia ad considerandum: dicit sic. Utrique ergo secundum potentiam scientes. Sed hic quidem per do- ctrinam alteratus est: et multoties ex contra- rio mutatus est in habitum. hic autem ex eo quod habet sensum et grammaticam: naturali- ter agit in agendo aliquo modo. Ecce pla ne duo dicit. Unum: quod intellectus alteratur quando deducitur de ignorantia dispositio- nis ad habitum scientiae. Aliud: dicit quod sciens habitum quando deducitur ad actum secun dum in agendo: aliquo modo mutatur. Com mentator etiam commento lviii in fine. Quae est euasio facientis: est duplex: scilicet alte ratio de non esse ad perfectionem: et altera tio de prima perfectione ad vltimam. Et in aliis commentis circa passum istum frequen ter replicat quod intellectus alteratur. Et ideo ad saluandum intentionem Aristotelis ibi opor tet scire quod intentio sua est probare quam in mo- uentibus et motis non est processus in infi- nitum.

Ad quod probandum prius probat quod in tali motu aliquod movens est motum et hoc probat in motu locali inductive: et con sequenter de pulsione: vectione: tractione et vertigine. hoc idem probat in motu alte rationis: vbi ostendit quod non est alteratio nisi ad qualitates sensibiles: quae sunt de tertia specie qualitatis: et in omni tali alte ratione mouens et motum sunt simul. quali tates autem quae sunt in parte intellectiua causantur vel a sensibus: et sic per sensum ad intellectum: et semper aliquod mouens est semper cum moto. immo quando intel lectus possibilis recipit speciem a phantas- mate: simul est intellectus qui mouetur: et phan tasma quod mouet: vel intellectus agens

Si ponatur ita quod intentio philosophi est principali ostedere quod in omni motu aliquod mouens est si mul cum moto: in parte autem intellectiva non est alteratio: verum est quod alteratio illam pro positionem falsificet: mouens et motum sunt si mul. Sic ergo intelligitur ad praesens: quamuis per tex- tum suum videatur ibi magis eum secutum fuisse sententiam Platonis de scientia: quam sententiam propri am. et licet ponendo viam Platonis de concrea- tione scientiae cum anima: planum sit quod in anima non fiat alteratio quando acquirit scientiam: tamen secundum opinionem Aristotelis erit alteratio in anima qua alterans et alteratum sint simul: multo magis quam sensibile alterans medium.

Ad aliud quod accipitur ex alio: omne quod mouetur etc. ergo vo luntas non mouetur a se. Dico quod voluntas mo uetur a se tamquam a causa partiali et ab alio: quia voluntas nunquam causat in se volitionem nisi cognitione voliti praehabita: et ideo non mo- uetur a se sicut a causa totali.

Ad tertium quando deducitur ad hoc inconveniens: quod idem esset in actu et in potentia respectu eiusdem. Dico quod inconveniens esset quod idem haberet aliquid: et tamen esset in potentia ad illud: quia sic idem haberet et non haberet. Unde voluntas non est in actu volens antequam velit: sed in potentia tantum: ut dictum fuit: tamen sic est in potentia: quia potest se reducere ad actum secundum cum coactione cognitionis.

Ad secundum principale de isto dubio: cuius vis stat in hoc quod voluntas non est causa suae delecta- tionis: ergo non est causa suae volitionis: dato quod delectatio aliqua sequatur naturaliter co gnitionem alicuius delectabilis: sicut po- nunt aliqui quod ad claram dei visionem sequitur na turaliter delectatio: et ad istam delectationem sequitur volitio. hoc posito adhuc ista consequentia non valet: ista delectatio est ab extrinseco: et istam delectationem sequitur naturaliter ista vo- litio: ergo ista volitio est ab extrinseco: sed sequitur quod est ab extrinseco totaliter: vel est ab extrinseco et voluntate non libere sed natu- raliter: et hoc est impossibile: si ita sit quod aliquam visionem sequatur naturaliter delectatio. sed non sequitur: non est libere a voluntate: ergo non est effective a voluntate. Dico tamen quod in casu vo- luntas potest esse causa suae delectationis indirecte Potest enim voluntas continuare considerationem intellectus circa aliquod delectabile in quo de lectatur: et copulare ad illud cognitionem sensitivam: et sic intendit delectationem suam: et per consequens causare delectationem in se. Et similiter conce do quod voluntas potest causare in se tristitiam: intedendo eam per continuationem cognitionis circa causam tristitiae. Unde ille qui attentius et diligentius vult causas tristitiae considerare certe causat et augmentat tristitiam suam: eo quod augmentum cognitionis de tristibus in causis sequitur augmentatio tristitiae. Et licet volitio tristitiae sequatur tristitiam naturaliter: non tamen ideo sequitur quod illa non sit a voluntate: sed est a vo luntate: licet non libere: sed tantum naturaliter.

Ad tertium principale dubii: cuius vis stat in hoc quod voluntas non potest esse in consimili dispositione quando causat volitionem et quando non: propter istam propositionem. viii physicorum Si mo tor moueat postquam non mouebat etc. Dicendum est ad hanc propositionem vltimam quod ipsa ha bet intelligi de motu locali ab extrinseco extra voluntate. sic quod si moueat modo: et prius non mouebat: habet aliquam dispsitionem quam prius non habuit: quia saltem nunc vult mouere et prius non voluit: quia si prius voluisset: pri us mouisset: vel non habuisset posse suffici- ens tamen in rei veritate propositio est falsa de virtute sermonis: tam de agente libero quam de deo: quia agens liberum respectu volitionis habet posse sufficiens respectu volitionis quando non vult ad volendum. Et ideo dicitur liberum: quia potest agere: et per consequens habet posse sufficies ad agendum: et potest non agere. Et ad primam propositio nem: quae est quod voluntas non potest omnino esse in consimili dispositione quando causat volitionem et quando non. Nec habet eandem habitudinem ad effe ctum illum qui est velle quando vult: et quando non vult. Concedo quod quando causat volitione: informatur per volitionem suam: et disponitur per eam: et habet se ad eam in habitudine causae ad suum effectum. De nouo tamen nullam rem recipit: quo coagat ad causandum volitionem quam prius non habebat Et ideo ad formam argumenti quando capitur instans in quo voluntas incipit velle a obiectum. Dicitur quod non est dare tale instans. Et quando quaeritur vtrum nunc primo habet posse sufficiens ad volendum an non: Dico quod nunc non primo: quia prius per casum habuit posse sufficiens ad volendum. Et quando arguitur: ergo prius voluit. Nego consequentiam de agente libero: sed si naturaliter egisset: consequentia foret bona.

Ad quartum prin cipale patet per idem: quia est aequalis virtutis. Et ad auctoritatem commentatoris. viii physicorum commento v. qui dicit quod motor mouet in tempore in quo mouetur: et non ante: nisi quia ante non ha bebat dispositionem in qua possibile erat ei mouere. Dicendum quod ista propositio sua est falsa. plane patet de deo: qui posse sufficiens habet ad producendum mundos alios: et non facit: et sufficiens posse habuit ad producendum ipsum antequam ipsum produxerit: et non fecit. Cuius op positum nititur commentator declarare com- mentio. viii eiusdem libri: et in aliis commentis multis. Et verum est quod rationes Aristoetelis in viii super quas fundat se ad concluden- dum vnum motorem primum separatum a magni- tudinem et immobilem / sunt falsae: scilicet primo aeter- nitas motus et temporis a parte ante et a par- te post: et ideo totus processus suus in. viii est nimis debilis ad intentum suum proban- dum: et ideo non oportet auctoritate suam in tali recipere.

Ad quintum quando arguitur per diffinitionem potentiae active quam ponit. est principium transmutandi etc. Potest dici quod per istam diffinitionem satis innuit quod idem possit se ali quo modo tramsmutare. Et ideo non dicit quod potentia activa est principium trasmutandi al terum a se absolute: sed dicit sub disiuctione vel alterum a se vel inquantum alterum i. inquam tum caret aliqua perfectione quam a se potest reci pere: et ita voluntas trasmutat se ad volitio nem: large loquendo de transmutatione.

Ad sextum de philosophus iii de anima etc. Dico c philosophus loquitur gratia doctrine: sic ut manifesti videbimus de motibus animalium: videlicet quod mouent se propter appetibile sensatum ab eis: quod convenit omnibus animalibus: et tunc appe tibile movet: verum est causando cognitio- nem sui et appetitum: non tamen vult negare quin in perfectis animalibus sic est quod moueantur aliquando et appetant illud quod non vident nec sentiunt: immo appetunt / et nullam rem appetut: sicut si in hyreme appetam rosas. Et ideo dicendum quod appetibile accipitur ibi pro appetibui comi- ter: pro eo quod est appetibile in rei veritate et pro intentione seu cognitione quae est causa partialis volitionis: velactus volendi: ita quod semper ad causandum volitionem vel appeti tum concurrit intentio obiecti vel obiectum una cum potentia appetitiva: et ideo potentia appetitiva non est nisi causa partialis effe- ctiva actus.

Ad primum principale questio nis huius quando arguitur. Si voluntas foret li bera etc. sequitur quod voluntas posset libere vel le et libere non velle libertate contradictionis concedo. Et quando arguitur. si haec sit vera: volun tas potest libere velle: ponatur in esse: tunc erit haec vera: voluntas libere vult et non vult Potest dici quod haec de possibili non debet sic po ni in esse. Uerbi gratia. ista propositio: volun tas potest indifferenter velle et non velle in a: non debet sic poni in esse: voluntas indifferen ter vult et non vult in a. sed sic: voluntas vult in a: et potuit immediate ante a noluisse in a Uel sic: voluntas non vult in a: et potuit vo luisse in a. Eodem modo ista: voluntas potest libere velle: debet sic poni in esse: voluntas vult: et immediate antequam incepit velle / po tuit non incipere velle. Similiter alius de fectus et in isto argumento est: quod ista consequentia. non valet: haec est possibilis / voluntas libere vult ergo ista potest esse vera: voluntas libere vult Na hae: possibile est tantum deum esse: et possibile est nullam propositionem esse veram: et deus po test nihil creare: et multe tales sunt possibi les: et tamen nunquam possunt esse vere: sed ideo dicuntur possibiles: quia ita potest esse sicut per eas significatur: nec per istam / possibile est nul- lam propositionem esse veram: denotatur quod haec potest esse vera: nulla propositio est vera: sed deno: tatur quod possibile est quod ita sit sicut per illam denotatur: nulla propositio est vera.

Aliter po- test dici quod haec propositio: voluntas potest libe re velle: est distinguenda: eo quod libere potest determinare primum verbum vel secundum: praece dens vel sequens. Si praecedens: propositio est vera. si sequens: propositio est falsa. Et cumi arguitur. haec foret possibilis: libere vult et similiter libere non vult. concedo quod haec est possibilis: voluntas libere vult. et haec simili ter: voluntas libere non vult. sed debet sic ex poni: voluntas positis omnibus quae requirum- tuitr ad actum suum: habet in potestate sua in- cipere velle et non incipere velle. et similiter ideo libere vult: quia potest desinere velle quando sibi placet. et quando arguitur: voluntas libere vult: et est in potentia contradictionis ad velle. ergo quando libere vult: caret actu nolen di. Nego consequentiam: quia non dicitur quod vo- luntas libere vult: quia vult libertate con tradictionis quam tunc habet ad actum suum quem habet. sed dicitur libere velle a libertate con tradictionis in qua est ad continuandum suum velle in futurum vel ad discontinuandum

Contra. si voluntas vult: ergo de necessi tate vult sive volet per aliquod tempus. et si sit non potest libere non velle pro futuro: quia de necessitate volet pro aliquo futuro. istud concedo consequentiam et consequens. quia si vult: de ne- cessitate volet per tempus: per nullum tamen tempus de necessitate volet: et quia in potestate volun tatis est quandoque in suis actibus pec hoc tem pus futurum velle: sicut velle per horam vel per medietatem horae: ideo quandoque quando vult: ab illa potestate respectu futuri denominatur libe ra: licet non sit verum in omnibus suis actibus: quia non in illis in quibus necessitatur agere mo- do naturae.

Item nota circa ista / quod ista propo sitio de possibili non debet sic exponi: videlicet quod voluntas potest indifferenter velle et non velle in a. sed sic: voluntas vult in a: et potu- it immediate ante non voluisse in a. vel sic: vo luntas non vult in a: et potuit immediate an- te voluisse in a. Eodem modo ista: voluntas potest libere velle: debet poni in esse: volun- tas vult: et immediate antequam inceperit velle potuit non incipere velle. Similiter alius defectus est in isto argumento: quia ista consequentia non va- let. haec est possibilis: voluntas libere vult: ergo ipsa potest esse vera. Nam multe sunt proposi tiones possibiles: quis posse esse est impossi- bile. Sed ideo dicuntur possibiles: quia ita potest esse sicut per eas denotatur esse: et hoc sufficit Dicatur ergo vt prius dictum est: quod voluntas potest libere velle. et voluntas vult. sic intelli- gendo quod positis omnibus quae requiruntur etc. Et sic patet solutio ad primam formam.

Aliter potest dici quod haec propoitio: voluntas potest libere velle: est concedenda: eo quod libere potest determina re primum verbum / vel secundum: praecedens vel sub sequens. quia si praecedens: propositio est vera. sed sequens: erit falsa.

Ad secundum quando dicitur: tunc haec posset esse vera: homo libere intelligit conceditur illo modo vt prius. Et eodem modo expo netur. non quod pro instanti pro qua haec est vera: sit in potentia contradictionis: sed quia immediate an tequam inciperet intelligere: concurrentibus omni bus requisitis ad intellectionem; habuit in sua potestate incipere intelligere et non intelli- gere

Ad tertium quando arguitur. si volun tas foret libera: haberet in sua potestate volitiones futuras: et cum possit centies in die consimiles volitiones habere: efset in sua potestate quam vellet primo causare. Nego istam vltimam consequentiam: quia ipsa non est nisi causa partialis actus volendi: ideo hanc volitionem primo causabit: et non aliam.

Contra. omnes causae sunt eedem: prta voluntas et cognitio Nam stante vna cognitione continuata per ho ram: possum in prima parte horae diligere a dilectione: et in secunda non diligere: et in tertia diligere b dilectione omnino sili ipsi a: et in quar ta non. tunc quaritur quare magis voluntas pro ducit in primam parte a: quam b: si tempus sit ali quo modo causa seu celum: tunc facile erit solue re.

Ad quartum quando arguitur. si actus volun- tatis sit in eius potestate: tunc aut actus quae est: aut actus qui non est. Dico quod non est ille qui non est: quia nullus actus est qui non est: sed quilibet a- ctus est. Dicitur tamen quod antequam voluntas habe at actum: actus suus est in sua potestate: quae est propositio falsa de in esse: et ideo est impropria so- cutio. Sed conceditur in vsu loquentium: et ad- mittitur pro una de possibili: quo est ista: volun tas potest libere velle causare actum suum. Similiter in aliquo casu quando voluntas vult: haec concedi tur: iste actus est in potestate voluntatis: quia voluntas potest libere continuare actum suum diu tius vel minus diu.

Ad quintum quando arguitur quod haec est impossibilis: voluntas libere non vult. quia tunc volendo non vult. Nego consequentiam: quia dicitur libere non velle a potestate contradictionis prae cedente: per quam potuit quando incepit non velle voluisse: sicut de libere velle dictum est. Et ideo concedo istam: voluntas nihil volendo libe re non vult. Uti libertate est dupliter scilice positi ue et negative. Secundo modo vtitur voluntas li bertate nihil volendo.

Ad secundum principa- le quaestionis quando dicitur: si voluntas foret libera posset libere suspendere actum suum. consequens fa sum. quia sequitur: libere suspendit: ergo vult suspen dere. Dico hic quod exponendo istum terminum suspendere actum suum: sic quod suspendere actum suum nihil aliud sit quam libere non habere aliquem actum: sic concedo quod potest suspendere omnem actum quia libere nihil volendo suspendit omnem actum suum. Si autem istae terminus suspendere alitur ex- ponatur: videlicet sic velle nullum actum habere: ita quod istae terminus suspendere actum denotet sic esse a parte rei sicut per hanc compulati- uam signatur: tunc manifestum est quod haec est impossi bilis: voluntas suspendit omnem actum suum: quia importatur per eam quod nullum actum habet: et nullum actum vult habere: quod includit contradictionem. et certe ad talem intellectum argumentum procedit: et concludit verum. videlicet quod hoc includit contra dictionem: voluntas libere suspendit omnet actum suum: quia si sic: voluntarie suspendit: et si volun- tarie vult: ergo non omnem actum suum suspendit.

Ad tertium principale. si voluntas et c ergo pos- set abscindere etc. nego illam consequentiam. et consequens si militer. quia sicut argumenta facta probant: o bus osditur falsitas consequentis: cognitio potest co tinuari in sensu per aliquod excellens sensibile. et et intelletus similiter: ita quod talem notitiam nul- lo modo possit voluntas corrumpere. sicut patet de existente prope ignem: et eode modo est de intel- lectu seperato. Unde anima damnata sive in purga torio / habet intellectiones quas non potest libere absciudere: sed continuantur vel per divinam actionem: vel per actionem obiecti: sive aliunde velit nolit. Et quando arguitur in oppositum ad pro bandum consequentiam: quod voluntas est regina sui actus: et regulat intellectum: et intellectus non potest re sistere. Dico quod dato quod sit regina: non io potest facere quicquid vult. nam ista regina est ita mi- rabilis: quod aliquando vult impossibilia: nec potest in tellectus in omnibus suis praeceptis obedire ei nec etiam sensus.

Contra. Anselmum dicit de com- ceptu virginali capitulo iiii quod sensus non possunt deficere: eo quod voluntas mouet eos in actio nibus suis: et quod non possunt ei non obedire. Dico quod intentio Anselmus non est alia nisi quod nullus actus sentiendi est peccatum: nisi sit imperatus a voluntate. vnde dicit. Si de voluntariis actio- nibus qui iniuste fiunt: arguantur sensus: re- spondere possunt etc. Siliter quando accipitur in ratione quod voluntas est regina et ratio iniellectus. non est verum: quia tunc intellectus foret ratio et regina suimet: quia idem est intellectus et voluntas.

Ad secundam formam quando arguitur quod remini sci non est operatio materialis: quia non obedit voluntati etc. Dico quod ad intellectum Aristoete lis nunquam potest homo reminisci cum vult: quia reminisci est recordari alicuius quod homo tradidit oblivioni. Et ideo sequitur secundum Ari sto quod omne reminisci dependet ab organo corporali. Et similiter ex opposito sequitur. Si intelligere est immaterialis operatio: se- quitur quod voluntas potest in aliquod intelligibile licet non in omne.

Ad tertiam formam quando arguitur per differentiam inter potentiam rationa lem et irrationale. Dico quod potentia rationalis aliquando operatur modo naturae et non libere: et in tali casu non requiritur voluntas copulans

Ad quartam de intentione beati Augustinus centis. Ad formandum actum / alias aciem / cog- tantis: requiritur voluntas copulans etc. Di co ad tempus differendo difficultatem illius usqued alias: quantum requirit argumentum. Dico quod verum est quod in quibusdam intellectionibus ita est quod voluntas concurrit copulans spe- ciem in memoria cum aciuali intelligentia. hoc est quod homo habet speciem: et intelligit per illam: et delectatur intelligendo forte: et tunc magis nititur intellectionem istam continuare: et tunc concurrit voluntas cum specie ad in- telligendum intellectionem et ad causandum in- tellectionem. Et sic quodammodo metaphori ce coniungit parentem cum prole. Similiter in sensu contingit: puta visum immutari aliquam do ab obiecto: et recipere speciem: et tamen non videre: sicut accidit cum homo vehementer cogitat de aliqua re: vel cum auditus vel tactus est vehementer in actu suo intentus: tunc verum est quod species coloris est in visu: t tamen visus nihil videt. Causa est secundum Aug. quia ibi non est voluntas copulans speciem: quo est quasi proles forme sensate: quae est quasi pa rens in memoria. hoc est dictu: ibi non est cognitio vel attentio quae est visio realiter: sic- cut alias dicetur: quia anima taliter intenta sensibi- li nihil causat ad intentionem istius visibi- lis. Dicta autem Augustiniinista materia sunt quaedam adaptationes metaphorice: et houent quandam silitudinem ad intentum suum: licet exilem.

Ad quartum principale quando arguitur quod sic tunc voluntas potest libere velle contra quodcumquoe iudicium rationis: et libere conformare se cuilibe iudicio rationis. Dico pro nunc negando consequentiam pro vtraque parte: quia nec rationi nec etiam cuiliberium tali iudicio se conformare potest. possibile essm tamen quod voluntas velit contra quodcumque iudicium ratio nis. quia habeat sortes tamtum hoc iudicium raum tionis: quod eundum est ad eccliam in a: potes tamen velle contra hoc iudicium. et tunc concedo quod vult contra ome iudicium rationis: quia iudicium ro- nis pro tunc non habet plura supposita. Sed dico quod est dare tale iudicium rationis contra quod volun- tas non potest velle: et tale iudicium est istud: non est vivedum misere: quia impossibile est sicuim pro nunc teneo / quod voluntas velit se essei mise- ram: licet possit velle se non esse beatam: vel possitum velle se non esse. sicut in proxima quaestione dicetur

Similiter pro materia argumenti est notandum quod aliud est voluntatem se conformare iudicio ra tionis: et aliud eam velle conformari iudicio rationis. quia non sequitur: voluntas conformat sequei iudicio rationis: ergo vult conformari iudiciora rationis. nam ponatur quod ratio dictet non esse qm volendum in a: sit a una hora futura cras: eti- sit ita quod sortes in a dormiat: tunc in a vo- luntas sortis conformat se iudicio rationis: et tamen non vult conformiter iudicio prae- cedenti: quia nihil vult: immo si aliquid vult sive vellet: non conformaret se illi iudicio ratio nis. Unde voluntatem conformare se iudicio rationis: est voluntatem facere quod ita sit sicut per tale iudicium principaliter denotatur. Sed confor- miter velle iudicio rationis: est velle et optare ita esse sicut per iud. cium denotatur. et ideo ali- qua iudicia possunt esse: quibus voluntas non potest conformiter velle. sicut si ratio dictet nunscia quam esse volendum: voluntas non potest isfi iudi- cio conformiter velle.

Ad formam argumer ti quando arguitur: si voluntas potest velle contra omne iudi cium rationis: posset velle contra hoc iudicium rationis: quod est / volendum est contra omne iudicium ratio nis: vel contra omne iudicium rationis vo lendum est. sit ergo illud dictamen a. tunc quaeritur an sortes potest velle contra a an non Dico quod sortes potest velle contra a: et velle disi formari tali iudicio. Nam sortes potest habere ali- quod iudicium oppositum illi iudicio: et tunc tale iudicium / videlicet velle conformari se illi: est primo se velle difformari iudicio a

Et quando arguitur. Contra. si vult contra illud iu dicium: et hoc iudicium est quod volendum est con tra omne iudicium rationis: ergo non vullum contra omne iudicium rationis. concedo

Et si arguatur. ergo non vult contra a. nego consequentiam. Unde dico quod contra hoc iudicium bene potest vo luntas velle: sed dico quod impossibile est quod ve lit conformari isti iudicio / stante illo iudicio solo: quia si vult conformari isti iudicio: vult conformari alicui iudicio. et per consequens non vult contra omne iudicium: vel non contra omne iu dicium vult. et si non contra omne iudicium vult ergo non vult conformari isti iudicio. ideo potest dici quod stante tali iudicio solo in intel- lectu hominis: non potest libere velle conformiter illi iudicio nec difformiter: quia si vult diffor mari: vult contra hoc iudicium. et si vult contra hoc iudicium: vult contra omne iudicium:quia non sunt plura iudicia. et si vult contra onuc iudicium: vult conformari isti iudicio. et ideo stante isto iudicio / non potest velle conformari vel difformari: sed transibit istud iudicium sine volitione sequente: et ideo concedendum est quod voluntas non vult conformiter isti iudicio. Istud enim iudicium denotat quod volendum est sicut per ipsum denotatur esse volendum: et non esse volendum sicut per ipsum denotatur esse volendum. Potest etiam dici quod stante illo iudicio solo / po- test voluntas velle contra hoc iudicium: sed nullo modo conformatur totaliter isti iudicio: istud iudicium denotat quod debet velle contra- hoc iudicium: et non debet velle contra hoc iudicium ideo potest negari ista consequentia: vult contra omne iudi cium: et istud iudicium est quod debet velle contra omne iudicium: ergo vult conformari totali ter isti iudicio.

Ad secundam formam eiusdem quando arguitur quod voluntas non potest se conforma re cuilibet iudicio rationis. Concedo conclusio- nem. quamuis argumentum non concludit. Dico tamen ad argumentum cum dicit voluntas sortis quod nihil sit volendum ab ea citra a: et sit a dies crastina. Dico sicut dicebatur: quod voluntas con format se in non volendo. Dico tamen quod si ista conformitas fiat: non est laudabilis nec vir- tuosa: quia numquam fuit volita: quia nec post dicta men nec simul cum dictamine voluit se non velle. Et concedo quod voluntas non potest vel le conformari isti dictamini citra a. quia non est idem iudicium voluntatem velle conforma- ri iudicio rationis: et se conformare ut dictum est

Ad tertiam formam quae probat quod voluntas non potest se conformare cuilibet iudicio ratio nis. concedo conclusionem. Tnde ad rationem dico quod si esset tale dictamen apud sortem: quod ra tio sua erraret: quia nec debeo velle proxi mum meum damnari: nec me peccare mortali ter: sed vtrumque debeo nolle. De lege tamen mi- nus debeo nolle proximum meum damnari quam me peccare mortaliter: et tunc non procedit ar- gumentum.

Aliter respondeo: et dico ad proposi- tionem super ouam totum argumentum dependet videlicet ad istam: sortes magis vult plato dam nari quod peccare mortaliter: quia haec est falsa et necanda: quia haec dictio quam confundit confuse et distributive terminum cui additur. et ideo confundit istum terminum sortem peccare morta liter: quia pro quolibet suo supposito: scilicet pro quolibet peccato mortali quod sortes potest com- mittere: et per consequens contingit descendere sub isto termino distributo ad omnia sua supposi ta. et ideo sequitur: sortes magis vult plato- nem damnari quam se peccare mortaliter: ergo sortes magis vult plato damnari quam se peccare mortaier hoc peccato vel isto vel isto: et sic de singulis. sicut sequitur: margarita est magis alba quam homo: ergo est magis alba quam sortes vel plato vel petrus: et sic de singulis. Quia igitur inter peccata quae sortes potest committere: unum est istud: sortes vult platonem damnari: ad istud contingit descendere. ergo sortes magis vult platone damnari / quam se velle platone dam nari. quod includit contradictione: ideo prima propositio ex qua sequitur talis conclusio: falsa est et neganda.

Ad quartam formam argumenti quando arguitur quod vbi intelletus necessitaret voluntatem: homo posset peccare mortaliter sine actu quocumque voluntatis. concedo illam conclu- sionem: quia casus est possibilis: quod homo potest pec care mortaliter sine quocumque actu voluntatis. et in isto casu concedo quod peccato omissionis nul lus actus corrundet nec interior nec exteri- ortes. Et quia non habet actum volendi: sed privatur illo actu: ideo peccat mortaliter. nam ad ha bendum actum illum tenetur ex praecepto divino quia tamen libere non vult eum habere: ut expositum. fuit in primo principali: ideo peccat mortaliter

Ad quintam. quando ponitur in voluntate sum mum clarissimumque iudicium etc. potest dici vno modo quod non obstante illo iudicio / potest voluntas illud non velle: licet non potest velle oppositum stan te illo iudicio: quia si oppositum vel aliud osten deretur: illud iudicium remitteretur: et ideo stante illo iudicio voluntas bene potest suspendere actum suum: non tamen aliquid aliud velle. Aliter potest dici / quod clarum iudicium de uno oppositorum est sufficiens notitia respectu vtriusque: ita quod per illud iudicium sufficienter representetur voluntati vtrumque oppositorum. sicut per illud iudicium: eundum est ad ecclesiam cum hac inten- tione recta: quia semper est praesto menti voluntas habet notitiam sufficientem ad eliciendum quodcumque voluerit de numero illorum duorum.

Ad sextum quando accipitur quod sortes magis vult illud quod est ad honorem dei: quam quodcumque aliud partines ad commodum proprium. Dico ad illam sicut dixiad consimilem in forma: quod ipsa est falsa: quia licet quam con fundit confuse et distributive partinens ad con modum sortis: sub quo continetur velle illud quod summe est ad honorem dei. et ideo per illa prae positionem denotatur quod magis velit illud quod sum- me est ad honorem dei: quam velit illud quod sum me est ad honorem dei: quod includit contradictionem.

Ad quintum principale. quando arguitur: si volun- tas posset esse etc. ad illas formas respondetur secundum quosdam / quod in tali casu vel consimili ob ligans se per modum istum sub conditione: tenetur illi secundum formam obligationis cui fit obliga- tio: sive conditio adimpleatur sive non. et ideo non gatur illa consequentia: dedit sibi sub ista conditione et non aliter: et conditio non est adimpleta: ergo no tenetur.

Sed in casu sequitur oppositum: quia quando aliquis obligat se alicui: vel promittit aliquo sub conditione: et ex opposito conditionis se quitur ipsum teneri sibi siueut nunc sive simpliciter sive conditione adimpleta sive non / tenetur tunc facta tali obligatione: et ratione talis ob ligationis: est in potestate mea facere ipsum te- neri mihi: et ex opposito conditionis facte tunc ille tenetur ex opposito conditionis facte et tunc illud erat propter primam obligationem. si tamen casus ponitur sic: quod sortes tenetur platoni dare x. den. si plato obviet in a instanti homin qui sibi non tenetur: et non aliter. tunc obviet per.o in s sorti. diceretur quod casus est impossibilis: quia ex patria parte sequitur quod illa conuertuntur: sortes dabit platoni decem denarios: siplao obuiet homini qui sibi non tenetur dare decem denarios.

Et per secundam partem casus sequitur quod non convertuntur et ideo casus si sic ponitur: est impossibilis. Si tamen supponitur quod sortes debet platoni sub conditione posita in casu: casus est possibilis. Et quando ar guitur: tunc tenetur dare vel non. Dicitur quod sic: quia sive conditio sit adimpleta sive non: tenetur: quia si conditio non sit adimpleta: tunc plato non ob- viat homini qui sibi non tenetur: ergo obuiat homin qui sibi tenetur. et negatur consequentia: conditio non est ad- impleta: ergo non tenetur propter casum supradi ctum

Ad tertium dicitur quod plato estliber: et sortes est seruus: quia platonem esse liberum sequitur ad- impletionem conditionis: et ad non impletionem conditionis: sed sortem esse liberum non sequitur nisi ex impletione quae non potest esse. Et negatur consequentia plato est liber: ergo obuiat libero. et tamen sub ista conditione dedit dicens platoni libertatem

Ad quartum admittitur casus. et quando quaerit utrum petrus vult intrare religionem an non Diceretur ex casu quod neutra pars sequitur: quia non equitur: petrus vult intrare religionem si io- annes vult: ergo petrus vult intrare religio- nem. Quia sic velle non est velle nisi sub con- ditione: quia sic volendo cadit actus voluntatis super isto toto: petrus vult intrare religione si ioannes vult. Nec sub isto casu valet con sequentia: petrus vult intrare si ioannes vult intrare: ergo petrus vult etc. Nec econuerse Ioannes non vult: ergo petrus vult. Sed cont tra ista potest argui. Nam accipit pro radice quod aliquando obligans se sub conditione et non aliter tenetur virtute obligationis: etiam si condi- tio non sit adimpleta ex opposito conditio nis.

Contra illud arguitur primo. sic: tota ratio quare sortes tenetur: est forma obli gans: quia nullo modo teneretur si se nullo modo obligasset. ergo non aliter obligatur nisi secundum formam obligationis. sed forma obligationis est quod non tenetur nisi conditione adimpleta. ergo non tenetur conditione non adimple- ergo ex hoc quod est conditionem non adimpler non sequitur eum teneri.

Praeterea. si aliquid antecedit ad aliud sicut causa principalis ad suum effectum: oppositum causae non antecedit ad eundem effectum: quia illud antecedens non foret prae cisa causa istius effectus: sed in illa conse quentia conditione non adimpleta sortes te netur aliquid est causa praecisa consequentis: quia ob ligauit se conditione adimpleta et non aliter ergo oppositum non infert illud consequens: nec antece dit ad illud.

Praeterea in eodem instanti in quo sortes tenetur platoni: obuiant se scilicet in a. ergo in a obuiat homini qui sibi tesietur: et nulli alteri obuiat nisi sorti: ergo non obuiat ei qui sibi non tenetur. Et vltra. ergo non implet conditionem. Et vltra. ergo sortes non tenetur. Ideo aliter et magis rationabiliter potest dici quod praedicto casu posito: sortes non tenetur.

Ad cuius euidentiam est sciendum quod si aliquis obligatus est vel obligat se sub conditione impossibili et non aliter: in nullo tenetur: quia conditio non potest adimpleri: nec ipse se ob- ligat nisi conditio adimpleatur: et ideo omnis qui obligat se sub conditione: obligat se sub conditione quae potest adimplexi. Si autem condi tio deueniat impossibilis ex aliquam euentu post obligatione ante tempus quo deberet im pleri: in nullo obligatur promittens sub tali con ditione: et hoc dico si promittens nullo modo sciuerit causam quare conditio deuenit im possibilis in hora qua debet impleri. modo ita est in proposito: quod hora qua conditio interpo sita est inter sortem et platonem: deberet adim pleri: videlicet in a. ex eventu cuius sortes non est voluntaria causa quare sit impletio condi tionis impossibilis: quia impossibile est quod ita totaliter sit in a sicut conditio denotatur in a. Illo casu posito quod sit totaliter in a: sicut per conditionem denotatur. Isto inquam casu posito: infertur contradictoria: et ergo est impossibilis: qum re sortes non tenetur. Similiter ipse accipit et non probatur istam propositionem: quando ita est quod in potestate est illius cui fit promissio / facere promitten- tem sibi teneri: tam ex opposito conditionis quam ex impletione conditionis: tunc tenetur ipse obligans. Et ego accipio unam aliam ma gits vel saltem aeque rationabilem propositionem et concludo quod promissio non tenetur: quandocumque est ita quod aliquis obligat se sub conditione: et hora impletionis conditionis ipsius ipsa comn ditio infert promittentem non teneri: tunc pro mittens non tenetur. sed sic est in casu isto ho- ra concursus. Nam sequitur ex conditione: plato obuiat homini qui sibi non tenetur: ergo sortes non tenetur: quia sortes est solus ille cui obuiat. Et imiliter sequitur ex opposito: plato abuiat homini qui sibi tenetur: ergo plato non implet conditione Et vltra. ergo sortes non tenetur. igitur haec sor tes non tenetur: sequitur tam ex opposito conditio nis quam ex ipsa conditione: ergo sortes non te netur. Praeterea contra eum. videtur quod ipse dicit quod si casus sic poneretur: quod teneatur sortes platoni in decem si obuiet in a homini qui sibi non tenetur: et aliter non. et tunc obviet plato so li sorti: tunc dicit quod casus est impossibilis. et totum istud ponitur in conditione cum casu. ergo casus cum conditione est impossibilis: et condi tio est impossibilis cum casu. ergo conditio in a est impossibilis. ergo non tenetur qui se sub illa obligauit.

Praeterea. omnis conditio re- pugnans contractui principali / in sui adimpletio ne inficit principalem contractum. verbi gratia si vir contrahat cum muliere sub tali conditio ne: accipio te in meam: tali conditione quod nun iquam reddam tibi debitum. certe contractus nullus est: quia adimpletio conditionis repugnat im pletioni contractus matrimonialis: quia ex conditione non tenetur ei reddere debitum: et ex contractu tenetur ei necessario reddere debitum: ideo contractus nullus est. Sic ar- guo in proposito. impletio conditionis arguit sortem in casu posito non teneri platoni: et sortem teneri platoni est principalis contractus: ergo conditio interposita ex euentu sequen ti repugnat contractui et inficit totum contractum: et sic per consequens sortes non tenetur.

Ad argumen tum in oppositum respondeo: quando dicitur: si sortes non tenetur: ergo plato obuiat homini in a qui sib non tenetur. concedo. et quando arguitur ultra: ergo implet conditionem. nego consequentiam: quia im- plere conditionem est facere esse sic totaliter sicut per conditionem denotatur. ideo non implet conditionem: quia hoc non facit plato: quia condi tio conuertitur in a cum hac copulativa: pla to obuiat homin scilicet sorti: et sortes est homo qui pla toni non tenetur: et sortes tenetur platoni. qui compulativa est impossibilis: et ideo non implet conditionem; nec totaliter facit sicut per condi tionem denotatur: ideo non implet conditionem: sed diminute facit ad conditionem: quare non tenetur. Similiter certum est quod intentio pro mittentis sub conditione fuit: quia impletio com- ditionis infert sortem teneri. modo impletio quamcumque sortes facit / non infert sortem teneri: sed potius sortem non teneri. et ides non implet conditionem: quia implere conditionem est facere sicut per eam denotatur ad inten- tionem promittentis.

Ad sextum principale: quando dicitur quod tunc sequitur quod idem homo eundem diligeret et non diligeret. Nego consequentiam. et ad casum cum ponitur quod sortes diligat omnem ho- minem etc. Dico breviter quod partes casus sunt omnino incompossibiles: quia ex primis duabus partibus habetur ista copulativa: sortes dili- git omnem diligentem se: et sortes diligit plato nem. Et ex tertia parte habetur contradictio eiusdem copulative: videlicet quod sortes. non dili- gat omnem hominem diligentem se.

Ad aliam formam quando arguitur quod sortes vult et non vult idem. et ponitur casus sic. sit sortes albus etc Nego illam consequentiam. sortes vult esse silis pla toni: et plato vult esse similis sorti: ergo sortes et plato volunt esse similes: quia aliquid deno tatur per consequens: quod non denotatur per antecedens quia per consequens denotatur si volunt esse similes: quod volunt habere qualitatem eiusdem speciet: quod non est verum: nec per consequens denota tur. Sed antecedens potest habere duas cau sas veritatis: consequens vero non nisi vnam tan tum: ergo est fallacia consequentis in ar- gumento.

Ad septimum principale quan do arguitur: quod si voluntas foret libera: tunc homo posset libere uti habitu scientiae ac- quisitae etc. Pro materia illius argumenti dico quod intentio philosophi et commenta- toris ibidem commento xviii est quod habens habitun scientiae / potest eo vti quando vult id est non indiget ad hoc quod vtatur sua scientia / actione sensibilis ex terioris: sed per ea qua habet in sua memoria:- vna cum voluntate potest ea vti quando vult: non quia sua voluntas sola sufficiat sine nova ad de ducendum scientem in habitu ad actualem consi derationem: sed quicumque deducitur de habituali notitia ad actualem considerationem libere per voluntatem: habet prius unam confusam notitiam ipsi considerabilis: et scit quid est considerare: et tunc virtute illius notitiae potest libere velle com- siderare illud in speciali et distinctae: et ideo impossibile est quod homo per voluntatem dedu- cat se ab habituali notitia ad distinctam: nisi prius peruenerit ad confusam eiusdem obie cti.

Et tunc ad primam formam quando arguitur. habeat sortes habitum alicuius considera- bilis: quod sit a etc. Dico quod non plus concluditur: nisi quod priusquam consideret distinctae: conside rat confuse de a. sufficit enim consideratio con- fusa ad velle cognoscere a: licet non sufficiat ad volendum distincte a: quia non est idem dice re vult distincte a: et vult distincte cogno- scere a. quia ad primum requiritur distincta cogni tio: ad secundum sufficit cognitio confusa.

Ad secundam formam quae arguitur quod si quistio foret utrum homo posset libere recordari et reducere etc. Dico ad istud sic ad praesens: quod ideo diceretur quod homo potest libere recordari: quia habet in se principium actus recordandi: non quod per solam volitionem possit recordari. Et concedo quod quicumque vult re cordari / iam recordatur: sed forte confuse. et per il- lam recordationem confusam appetit recorda ri de re distinctae. Et hoc innuit Augustinus x de trini. c. i. dicens. "Omnis amor studentis animi: hoc est volentis scire quod nescit: non est amor eius rei quam nescit: sed eius quam scit: propter quam vult scire quod nescit".

Ad tertiam quando arguitur: libere possum etc. Dico quod omnia concurrut su idem: quia per confusam notitiam de a delibero an velim distincte an diutius considerare de a Contra. volo scire quod nescio: ergo volo quod nescis.

Praeterea. vellem scire quod nullo modo scio: ergo volo quod nullo modo cognosco.

Ad argumenta ista re- spondet Augustinus xi de trintia capitulo vii de ma gnis. Et dico cum eo ad illa et ad similia / quod volo me scire quod nescio in particulari. et tamen non sequitur: ergo volo: quod nescio. quia pene scio quid est scire quod nesciio id est quicquid per hanc propositionem denotatur. et hoc suffi cit ad volendum.

Ad secundum quando a guitur: volo quod nullo modo scio nec in geni rali nec in speciali: hoc sorte est impossibile nam per intentiones generales habeo non titiam confusam de omni scibili per inte tionem scibilis. et hoc est verum.

Ad quar tum quando arguitur quod voluntas potest libere velle sive diuertere intellectum a cquaem sideratione a / ad considerationem b. conc do. sed dico quod non est possibile: nisi intel- lectus apprehendat determinate a: et indium fincte seu confuse b. tunc enim quando in- i elligit vel vtrumque confuse: vel b confuse: po test velle distinctius cognoscere ipsum b: et sic dimittere consideratione de a. sed diuertere in tellectum ad considerationem incogniti nu lo modo potest voluntas.

Ad octavum principale. dico quod argumentum stat in ponde re auctoritatis Anselmus ideo videturquo facile es homini volenti illo onusto pondere seipsum deonerare / negare illamlauctoritatem Anselmum. di casu diaboli xii ca.

Ad nonum principale quando dicitur quod voluntas etc concedo consequentiam. Et ac primum quod probat falsitatem consequentis: quan do arguitur. posito etc. cum concluditur quod in fine nesciet deus istum iudicare. potest dici vne modo quod debet damnari: quia in a instanti mor tis suae haec esset vera: immediate ante a ill fuit malus. et sufficit ad hoc quod dicatur finalite malus. Sed contra. immediate ante a fui bonus: ergo fuit finaliter bonus. antecedens pa tet. quia nullum tempus fuit ante postquam fuit bonus.

Praeterea. post quodlibet pecca tum ipse penituit: ergo fuit finaliter bon- Uerum est quod isto casu admisso opet utrumque concedere: quod scilicet immediate ante a fuit bo nus: et immediate ante a fuit malus. Ideo posset casus negari: et dici probabiliter quod est minimum tempus in quo potest haec creatura mereri: vel maximum in quo non potest. et siue sic sive sic detur: argumentum impeditur. quia quando alternasset peccans ille usque ad tale tem pus quod foret minus minimo in quo potest vel maximum in quo non potest: vel minus eo: in illa dispositione inveniretur in instanti mor- tis suae: et secundum illam deberet iudicari: et istud est sensibilius. quo viso dicendum est ad argu menta.

Ad secundam formam quando arguitur. intendatur sortes actum meritis usque ad instans mortis etc ad illud dico est nego consequentiam illam: non est dare maxi- mum gradum etc. ergo deus nescit etc. Nam deus iudicabit eum secundum gradum quem ani ma habuit in primo instanti sui non esse pi- videlicet in instanti mortis.

Ad tertiam per idem patet: quia si sortes et plato mereantur per unam horam: in cuius vltimo instanti quod sit a: mo riatur sortes: et plato superuiuat: sed numquam post amereatur nec demereat: tunc arguitur quod meri tum platonis excedit: vt sit tale meritum sor- tis per minimum instantium. Et quaeritur utrum exces- sus meriti platonis sit divisibilis an indi- visibilis: Si divisibilis: ergo est dare temporale me ritum illi aequale. Si indivisibilis: est ergo im perceptibilis. Ad illud dico quod sortes et pla to aequaliter praemiabuntur: quia aequaliter meruerunt Nam instanti nullum meritum corrundet distin ctum a merito corrndente tempori. Eideo secundum gradum meriti quem anima sortis habuit in in- stanti mortis: praemiabitur. Et quando arguitur. pla to aequaliter meruit: et diutius fuit in gratia: ergo magis praemiabitur. Negatur consequentia: quia esse in gratia sine operatione meritoria non facit ad augmen tum praemii. habitibus enim et potentiis non mere- mur: sed actibus. sicut habetur primo ethicorum

Ad quartam quando arguitur. posito casu sortes peccat in infinitum gravius etc. Ad illud re- spondeo negando anens et consequentiam et consequens similiter: ex ponendo peccatum infinite malitiae / ipsum peccatum pro quo deberetur infinita poena intensive. Et ratio quare negatur antecedens: videlicet hoc sortes peccat in infinitum gravius quam plato etc. est ista: quia negabo similiter istam: sortes peccat in duplo grata vius quam plato.

Ad cuius euidentiam est sciendum quod quando aliqua plura requiruntur ad aliquem effe ctum: sicut si decem homines requirantur ad tra- hendum navem per spatium vnius stadii una hora: tunc certe. xx. homines partrabent eandem navemn per idem spatium in medietate horae: sicut patet ex re gulis comparationum. vii xhysico. Sed si virtus quocumque ex istis praecise foret duplicata: non ideo sequitur dupla velocitas. Sed ad hoc quod sit dupla ve ocitas / requiritur duplicatio to tius virtutis. Modo ad propositum. ad graut tatem alicuius peccati mortalis puta parici dii multe circumstantiae concurrunt. prohibitio le gits: machinatio contra proprium sanguine: intentio occidentis: vtilitas patris occisi in republi ca. Nam gravius est occidere patrem utilem rei- publicae aut pro republica: quam patrem inutilem reipublicae et per eadem. Similiter multe aliae cir- cumstantiae possunt esse ex parte temporis / loci / et aliorum quae agunt ad grauitatem peccati a. Ad hoc autem quod a foret in duplo gravius: non sufficit duplare unam cirtumstantiam de istis causantibus istam gravitatem. puta quod fiat pro pter finem in duplo minus bonum: quia licet sequatur duplatio istius circumstantie: non tamen duplatio omnium aliarum circumstantiarum cau santium grauitatem: ideo bene sequitur quod a erit gravius: sed certe non est gravius secundum aliquam ipenm proportionis: quia nec in duplo: nec in tri plo: et sic de aliis. ideo dico quod in casu sortes non peccat in duplo gravius platone: sed pec tat in alia proportione simpliciter gravius. Et haec est caquare nego antecedens: videlicet illud: sortes peccat in infinitum gravius platone: ergo peccat peccato infinitae malitiae intensivae. nam peccans mortaliter peccat in infini- tum gravius quam peccans venialiter: et tamen non peccat peccato infinitae malitiae: ad illum in- tellectum quod sibi debeatur poena infinita intem sive.

Ad quintam formam quando arguitur. velle occidere duos homines etc patet per praedicta quod con sequentia non valet: quia ad duplationem unius circumstantiae requisite ad peccatum on sequitur grauitatem totius peccati duplari: sed bene ma iori proportione particulari.

Ad sextam eodem modo quod velle peccare per duos dies non es in duplo gravius quam velle peccare per unum diem.

Ad septimam formam quae videtur reducere ad contradictionem scilicet quod velle peccare per tempus infini tum / est gravius quam velle peccare per unum diem: vel ergo etc. Ad istud dico quod velle peccare per tempus infinitum non est gravius in infinitum quam velle peccare per unum diem: quia nullum pecca tum mortale est in infinitum gravius alio: pen- sando grauitatem ex pena debita pro peccato: quia pro quolibet peccato mortali debetur poena in finita extensiue: et nulla poena est dupla / vel esse potest ad poenam infinitam extensiuae. Et ideo ad argumentum in contrarium: quando accipitur quod velle pec care per duos dies est gravius quam velle pecca re per unum diem ceteris paribus: et velle pecca re per tres quam velle peccare per duos: et sic de aliis. Ad praesens dico quod impossibile est cete ra esse paria quae faciunt ad grauitatem pec cati. et sic potest imaginari vna sufficiens responsio cum parua additione.

Ad octavam cum arguitur sic. committens peccatum ebrietatis. Ad istam responsio nem respondet quidam: licet non sufficienter sic: si at gumentum valeat: et meum valebit. capio illud quod summe vitio ebrietatis opponitur: puta virtutem sobrietatis: et sit ista abstinentia seu obrietas a: et pono quod aliquis puta b existens in multis peccatis mortalibus aliis ab ebrieta te diligat tantum a: et ipsi adhereat. Isto posi to arguo a simili: b diligit a: ergo diligit aliquam virtutem creatam intensive. Probo consequentias. nam sicut ex ebrietate possunt contigere mala infi nita per eum: ita possunt contingere ex suo opposito a bona infinita. et sic non minus peccat ebri si etiam illa mala non contingunt: quia quantum in eo est etc. Et sicut dicetur in confirmatione: ebrius tot meretur poenas etc. sic arguo in proposito. videlicet quod propter a praemiabitur praemio infini to etc. Sed hoc est falsum: quia nullo modo prae- miabitur: posito quod sit in quocumque peccato mor tali: si tamen in eo decedat. Unde sic arguere non concludit efficaciter: sicut ex casu patet: licet de nullam posset dare gratiam ipsi b propter a: ad purgandum se de suis peccatis mortalibus et ad faciedum infinita intensiue. nec praemiabitur pro a praemio infinito intensivae. Cum igitur assumit: committens peccatum ebrietatis etc. Dico quod si in- finitae intelligatur intensivae: falsa est. si extensi- ue: viera est: quia sic correspondet sibi poena infi- nita extensive ratione ipsius durationis etc

Ad nonam formam dicitur ab uno / quod illo casu posito impossibile est quod sortes peccet duobus- peccatis mortalibus: scilice ebrietate et periurio: nis peccet infinitis. Sed tunc consequentiam negat quando infertur: ergo poena corrundens est infinita in- tensive: quia sicut dicit: forte omnia illa peccata pu nientur una poena: quae est infinita extensive. Uel si sint distinctae pene correspondentes di stinctis peccatis: deus tamen non facit nec fieri per mittit vnam.

Ad decimum principale quando ar- guitur quod si voluntas etc. tunc posset velle etc. Nego consequentiam: quia voluntas est impossibilium ut habetur. iii. Ethicorum. Unde concedo quod volun- tas potest velle se. sed non potest velle se subito: sed successive tantum: sicut dictum est in articulo se- ptimo quaestionis.

Ad rationes quae facte sunt in illo decimo principali: quae sunt in vni verso septendecim. sosndeo ad primam quando ar guitur. Nihil prohibet etc. Nego consequentiam: et illam videtur negare commentator. vii physici commen- tio xxxv. Nam inter corpora celestia et eorum mo tores nulla est resistentia: et tamen movent in tempor similiter medium non resistit angelo: et tamen mi- tat se localiter in tempore. Sed de istis dicetur alias ideo sufficit ad praesens quod natura forme quae est volitio: habet partes intensivas inclusas: per quas contingit imaginari veram resistentiam ad volitionem producendam.

Ad secundam for mam quando arguitur: quod si volitio fieret etc. Conce do quod sicut illud quod mouetur: necessario mo vebitur in tempore postea: sed per nullum tempus praecise postea mouebitur: sicut qui peccat / postea peccabit: sed per nullum temprus necessario peccabit

Ad tertiam quando concluditur quod christus tunc non meruit in primo instanti suae co ceptionis etc. Concedo conclusionem quantum ad nunc: sed incipit mereri: et ideo a primo in- stanti suae conceptionis meruit. Uidae magi- strum libro iii ditin xe viii.

Ad quartam quand ar guitur. tunc christus etc. Nego primam consequentiam. et dico quod christus est in altari subito sacramen- taliter: et haec tamen est concedenda per conicationem idiomatum: christus fuit ibi ante: sed hoc non est ad propositum. Sed quando arguitur: aut volendo aut etc. Dico quod volendo non volitione instanta- nea: sed successive producta et per tempus conser- uata. Contra. ergo voluit ibi prius esse quam fuerit. Concedo quod antequam fuerit / voluit pro aliquo tempore esse ibi: sicut volo nunc pro aliquo tempore esse Nome. Tamen in rei vi ritate non est idem iudicium de christo et sua volitione et nostra. Nam forte deitas sic coa git: quod subito vel in tempore producit volitionem sicut deo placet.

Ad quintam de illumina tione medii quando arguitur. Agens naturale agit subito. Dico quod voluntas non agit subito: nisi quando actio sua est finis transmutationis sucessive: sicut per commentatorem patet. vi phy sicorum commento xxxii. Et quia volitio non potest le- qui actionem nisi in tempore: volitio dico libera: ideo non potest esse in instanti.

Ad sextam quando arguitur. Intellectus intelligit etc. Nego an tecedens. Et ad dictum philosophi et commentatoris: qui in diversis locis videntur dicere quod intel- lectio fit subito vt visio: sicut de intellectio ne dicit iii de anima commento xxviii et de dele- ctatione iiii. Ethicorum capitulo v Dicitur quod quamuis ille qualitates in sua generatione intendantur: et par tibiliter acquirantur: tamen quia possunt manere in esse quieto sine intensione vel remissione qando sunt perfecte: et illa perfectio est in instan ti: sic autem non est de alteratione. Sed impo sibile est alterationem esse nisi in tempore: et pars sic acquisita et pars acquirenda: ideo intel lectio: visio: volitio: et huiusmodi non sunt essen- tialiter alterationes: quia possunt manere in esse quieto: et tunc vere denominant sua sub iecta: ita quod anima intellectiva per intellectionem que fuit iuccessive producta: et manet in esse perfecto in instanti. Et sic probat Ariose iiii ethicorum. quod delectatio non est vera generatio nec altera tio: quia delectatio est perfecta in instanti.

Ad septimam quandod dicitur quod delectatio sequitur etc. Nego consequentiam: quia sic arguendo est fallacia consequentis:

Ad octavam nego consequentiam et atecns. sicut patet ad quintum. Ad nonam cum dicitur. agens natura le agit subito. Negatur: ut patet in praedicto quin to.

Ad decimam quando arguitur. si sic diabolus etc. Concedo quod in instanti in quo incepit pec care: vtraque istarum fuit vera si fuisset forma ta: immediate post hoc ille peccabit: et im mediate post hoc ille est induratus.

Sed hic est vna difficultas: quia in isto instanti vi detur quod haec fuit vera: hic in gratia est / et nun quam postea erit. et idem est quandocumque habcc. peccat mortaliter: quia vel est dare primum in stans non esse gratiae: vel ultimum esse. si pris- mum non esse: ergo primum non esse peccati. si vl- timum esse: ergo habetur propositum: quod est dare ultim mum esse rei permanentis in esse. Ad istud posset dici: quia in actionibus vel transmi tationibus ubi deus est agens: non est omnino sicut in actionibus vel transmuta tionibus naturalibus. de quibus loquitur Ario- viii physicruim ubi dicit quod instans semper est poste- ritas passionis a quo est hoc generale dictum: quod non esse dare ultimum instans rei permanentis in esse. hoc non est inconveniens.

Ad unde- cimam concedo quod nec est: primum volitionis nec vltimum. hoc est: non est dare primum in quo haec est vira sortes vult: nec vltimum: quia si vult: voluit et volet. Et quando arguitur. tunc inter meritum et demeritum et penam foret medium. consequens est fal- sum et contra Augustinum etc. Nego consequentiam: quia sicut non est dare primum in quo peccat: ita non est da re primum in quo punit: quia simul cum peccat privat se gratia et dispsitione ad bonum: et ideo punit se continuae sicut peccati. Et hoc vult Augustinus quod patiendo reddit quod noluit faciendo.

Ad duodecimum quando arguitur. si sic etc. ergo peccatum etc. Concedo conclusionem: quia non praecessit tempore nec puncto temporis: sicut dicit Augustinus Dico tamen quod aliquo genere loquendi peccatum praecessit pe- nam causalitate vel natura: hoc est tales locu- tiones sunt vere: iste punitur / quia peccavit: et si non peccasset: non fuisset punitus. Et ideo cum dicitur quod peccatum praecessit penam in angelo vel homine: vel: est causalitate vel natura: non duratione prae cessit. Et quando arguitur per commentatorem. dico quod loquitur de agente per transmutationem: et de effectu completo.

Ad decimumtertium. conce do ad praesens quod est dare ultimum instans cha ritatis: quia charitas non causatur a creatura: nec ab ea corrumpitur: sed per hoc quod deus iam eam ulterius non conservat: et quia in istanti potest inci- pere eam non conservare: igitur est dare ultimum instans in quo conservat.

Ad decimumquar tum quando ponitur: praecipiatur alicui quod in a instan i etc. tunc quaeritur etc. Uerum est quod ista difficul tas potest multipliciter fieri: sed quantum ad praesens spectathaec conclusio est concedenda: et haec est vera: aliquis peccavit: et tamen nunquam peccavit in aliquo tempore quod esset praecisa mensura pec cati sui. et hoc loquendo de peccato omissionisc t hoc si non sit dare minimum tempus in quo vo- luntas potest velle: et maximum in quo non potest velle.

Uel aliter dico quod ante a est dare ali quod tempus quod esset minimum perceptibile ab eo in quo potest: vel maximum in quo non potest: et in quo debebat velle incipere: quia non sufficit obedienti quod exequatur: nisi exequatur ad intentionem praecipictis. hoc autem requirit de liberationem. et ideo ex deliberatione et non subito debet incipere in a: et ideo debet velle incipere in a ante a. Et tunc est dicendum quod in toto tempore illo peccauit.

Sed contra non omittit quod deberet facere: quia nihil di facere ante a. Nego: quia qui praecepit quod de beret incipere facere: praecepit quod ante a de beret velle hoc facere: et ideo licet sit praece ptum rationale de quodam particulari voli bili: tamen illud foret praeceptum omnino irrationa bile: praecipio tibi quod tu incipias bene vel- le in a.

Ad decimumquintum ubi dicitur quod tunc charitas maneret solum per instans etc. Concede conclusionem. et dico ad philosophum quod Ariniteues vult quod hoc sit impossibile per actionem coniunctam cum tempore: ita quod eadem res generetur per tramsmutationem con iunctam cum tempore: et postea corrumpatur per agens na turale: et non maneret nisi per instans. Ad de cimum sextum quando accipitur de angelo etc. Potest ex poni sic. quod a primo instanti: non in primo in stanti.

Ad decimumseptimum dico quod illud argumentum directe concludit oppositum: quia si non peccavit nisi in tempore: tunc in primo instant extrinseco illius temporis fuit bonus. idest existens in gratia. Ad undecimum principale quando ar guitur quod si voluntas etc sequeretur etc. Nego con sequentiam: sicut patuit in quarto articulo questionis. Ad probationem quae est auctori- tas commentatoris iii physicorum glossatur con- muniter quod intelligitur sic: quod contingens aequa liter non invenitur in potentiis activis. verum est in potentiis activis naturalibus: quod conce- do: sed de potentiis activis et liberis non loquitur

Ad duodecimum principale quando argu tur etc. differo ad primam quaestionem quae erit de modo fruendi.

Ad decimuntertium prin cipale quando arguitur. tunc voluntas libere po test vitare veccatum: concedo consequentiam et conse quens similiter. ad istum intellectum: potest libe- re antequam peccet facere peccatum et non face re peccatum non ita quod possit libere vitare pec- catum postquam peccauit: sicuit probatr venerabi lis Anselmus de libe arbitrio cu.o i nam seruit: peccati est impotentia non peccandi.

Ad formas qua probant falsitate consequentis / respondeo quarum prima fuit talis: Si Adam potuit vitare peccatum aut ergo antequam peccauit: aut quando peccavit etc. Dico quod quaelibet ista- rum est distinguenda secundum sensum conpositum et secundum sensum divisum. Sensus compositus potest esse talis: quod haec fuit possibilis: Adam vitauit peccatum quando peccauit et ille sensus est falsus. Sensus diulsus est iste: Adam in hoc tempore potuit vitasse peccatum et in hoc tempore pec- cavit: demonstrato tempore qua peccauit. tunc conce do illam in sensu diviso: scilicet Adam potuit vita re peccatum quando peccauit. Qui sensus magis pro priae exvrimitur hic: Adam quando peccauit / potu- it vitare peccatum. Secunda propositio est ista: Adam po tuit vitare peccatum antequam peccavit: est vra si- militer in sensu diviso: et in sensu composito falsa. Tertia est falsa in vtroque sensu. Unde concedo istam: Adam quando peccavit / potuit vitasse peccatum.

Contra. capio aliquem peccantem nunc actualiter: aut iste potest vitare peccatum aut non. Si sic: contra. nunc est in peccato: quia nunc peccat: ergo nunc non potest vitare peccatumuia habens peccatum on potest vitare peccatum: quia habet peccatum tunc si non potest nunc vitare peccatum: ergo nunc non peccat quia nemo pec cat in eo quod vitare non potest. secundum Augustinum li bro iii de libero arbi. c. xxviii.

Ad istud di com quod iste duae propositiones sunt incompossibi- les: scilicet ille peccat: et ille potest vitare pecca tum. Unde demonstrato peccante: concedo quod iste non potest vitare peccatum. Et ad Augustinus di co quod debet sic intelligi nemo peccat in eo quod vitare non potest: id est nemo peccat faciendo illud quod sic excedit suum posse: quod non po- tuit illud vitare antequam peccauerit Und di com quod ideo homo peccat quia antequam peccauerit poterat non peccare: similiter peccans est causa huius impotentiae qua non potest vitare: et ideo est sibi imputandum. Sed contra istud argui tur per secundam formam: sit a tempus ante peccatum Adae quod peccatum fiat in tempore b: tunc arguitur sic: Adam tantum ante b potuit vitare peccatum: et semper ante b vitauit peccatum ergo fecit quantum potuit. ergo non peccavit. terea. Si ante b potuit vitare peccatum ne pec caret in b: et non vitauit: ergo ante b omisit facere quod debuit: ergo ante b peccavit. Con sequens falsum: quia argumentum procedit de pri mo peccato Ade.

Praeterea ca itl apio primum angelum qui peccaviti i. Luciferum et Micha lem: et sit a instans casus vel ruinae ipsius Tu- ciferi: et arguo sic. semper ante a aeque bene se habuerunt Michael et Aucifer: quia si non: Li cifer peccauit antequam peccavit consequens falsum. et in a Aucifer non potuit vitare pec catum ergo quandocumque potuit vitare peccatum vi- tauit.

Ad primum istorum nego istam: Adam tamen ante b potuit vitare peccatum quia in b po- tuit vitare peccatum Unde concedo quod quam do peccavit: potuit vitare peccatum.

Ad secundum dico quod ante b potuit vitare peccatum ne faceret in b. Et quando arguitur: ante b non vitauit ne faceret in b: ergo ante b pecca vit etc. Nego consequentiam: sed sequitur quod in b pec cauit quia non tenebatur vitare ne peccaret in b ante b: sed ante b. quia hoc non potuit fal- cere: quia non potuit peccare in b ante b: sed tantum ante b tenebat vitare peccatum in- b. et in b similiter tenebatur vitare in b: etum ideo quia non vitauit in b: ideo in b primo pec cauit

Ad tertium conceditur quod Michael et Lu cifer aeque bene se habuerunt etc. vsque ad a et nego istam: in a Tucifer non potuit vita re peccatum et quando peccauit: potuit cavere vel vi tare peccatum loquendo scilicet in sensu diviso sicut dictum est.

Ad tertiam formam quando ar guitur. si homo potest vitare peccatum aut peccatum praesens aut futurum. Dico quod nec sic nec sic: sed dicium quod homo potest vitare peccatum loquendo scilicet ui sensu diviso. sicut dictum est ad istum intelle ctum quam potest vitare ne peccet in futurum.

Ad quartam quando arguitur. Si potest vitare peccatum futurum ponatur in esse etc. Dico quod haec est fal sa. homo potest vitare peccatum futurum si proprie ac quam cipiatur. Si autem improprie accipiatur et pro quaum dam alia: scilicet pro ista: homo potest vitare non peccet in futurum sic est vera.

Ad quintam quando ar- guitur per idem. aut homo tenetur vitare pec- catum committendum a se: vel committendum ab alio. Dico quod nec sic nec sic: sed debet vitare ne committat peccatum.

Ad sextam forman quando ponitur quod deus reuelet sorti quod tam tum ille de numero istorum: demonstratis sor te platone et quibusdam aliis: salvabitur / qu cras peccabit mortaliter etc. Et sic quaritur in taliicasu vtrum debet velle peccare mortali ter an non: Uidetur mihi dicendum ad istam secundum artem obligatoriam. Nam idem est dicere: reuelet deus sorti a propositionem: et credat sortes hanc propositionem deo docente: et sic erit sicut per eam de notatur Et sile est si sibi dicat. revelo tibi istam propositionem: tantum de numero istorum iste qui cras pec cabit mortaliter salvabitur. Quantum ad propositum est concedendum: et quantum ad materiam est nega dum postea. Et facta tali reuelatione: ipsapro positio reuelata quoties proponitur: est conce denda. et omne sequens ex ea simpliciter consequentia forma li est concedendum. ad omne autem quod non sequitur ex ea nisi consequentia vt nunc: respondendum est sicut ad im pertinens: quia consequentia vt nunc debet negari in illa a: te.

Istis suppositis distinguo de casu: quia vel deus reuelando istam sorti: tantum ille salvabi tur de numero istorum / quae cras peccabit mor- taliter: deposuit sibi: propositiones prius positas cuilibet christiano ex lege commni: vel vult quod vna cum aliis ponatur: sicut omnes prius positae cuili bet christiano: cuiusmodi sunt istae: quilibet christianus debet velle actu vel habitu se salua ri: et quod debet velle omne illud quod credit esse neces sarium ad salutem suam: et quod nullus debet peccare mortaliter. et huiusmodi. ita deus istas prius posi- tas vult stare in sui ratione: et simul cum ipsis ma nentibus in eadem praefixione ponit sibi de nouo illam. Si dicatur secundum: ubet quod casus debet intelli gi quod vna copulativa sit posita sorti: quo sit talis: tamtum ille salvabitur qui cras peccabit mor taliter. et sortes non vult peccare mortaliter sed vult se salvari: et vult omnie quod credit / esse necessarium ad salutem suam: et debet credere quod peccare mortaliter sit necessarium ad salutem Videtur quod hoc ponere sit impossibile: et per consequens non debet poni rationabiliter ipsi sorti sub le ge. Si autem casus intelligatur primo moduo scilicet quod deus reuelando istam: tantum ille salvabitur qui cras peccabit mortaliter: deponat quamcumque isti repugnantem: et abroget legem statuntam de repugnantibus ad illam: vel saltem dispenset cum sorte quo ad legemn propositionum repugnantium isti propositioni de nouo positae sort. Casus est possibilis: et consequenter concedendum est quod sor tes non vult se salvari. si tamen illa dispenser quilibet homo debet se velle salvari: et tamen non peccat mortaliter: quia lex est mutata. nunc concedendum est quod sortes vult cras peccare mortaliter: et tamen nunc non peccat mortaliter: quia illa propositio est deposita. i prnfixa vt sustineatur taquam falsum. Uolens peccare mortaliter pec cat mortaliter. et ideo haec consequentia est neganda: sortes vult nunc peccare mortaliter: ergo pec cat morts et sic nullum sequitur inconveniens ad argumentum.

Ad septimam formam quando dicitur re velet deus sorti quod non salvabitur nisi per con tritionem etc. Dico quod non potest illud reuela re sorti: nisi dispenset de aliqua lege statuta modo per ipsum: quia repugnat legi statute: statuit em quod nullus homo debet velle pec care mortaliter: et quod debet velle omnem viam et omne medium necessarium ad salutem. et cum deus non possit statuere duo contradictoria esse simul ve ra: ideo casus non est admittendus.

Ad octa uum quando probatur quod homo potest necessitari ab aliquo extrinseco ad peccandum: nego illud omnino. quia quicquid est illud ad quod homo ne- cessitatur: illud non est sibi imputabile ad peccatum accipiendo peccatum propriae et strictae. Si autem possibile foret quod aliquis esset in tali necessitate: quod vel deberet furari vel occide re hominem: si casus sit possibilis: certe debe ret eligere furari: tunc dico quod non peccaret furando: quia eo posito quod esset necessitatus ad alterum istorum: nullo modo foret peccatum.

Con tra facit contra praeceptum. Negatur: quia intelligitur praeceptum extra necessitatem. vnde sensus est non furaberis id est non spoteste vel voluntarie fura beris: quia in omni praecepto negativo prohibetur actus voluntatis: et non solum actus exteri- ortes. Et per hoc patet ad auctoritates canonis Utrum autem aliquis debeat peccare venialiter ut alius vitet peccatum mortale: alias. videbitur.

Ad nonum quando dicitur: reuelet tibi deus quoam pla to interficiet te: nisi assenseris ei in homi cidio etc. Dico breviter quod si fiat necessitas ad eligendum alterum istorum: plato interficiet sortem: si nulla alia reuelatio specialis fie ret mihi cum ista: eligam quod plato interficiat sortem.

Et quando arguitur. ergo assentis quod peccet mortaliter. Concedo. et dico quod non est pec- catum mortale semper assentire quod homo peccet mortaliter: immo iuvare liceret in casu ad hoc quod peccaret mortaliter minori peccato ad vitandum maius.

Ad hoc sunt auctoritates et primo Oratiani distintion xiii. in prim. dicentis.

Item adversus naturale ius nulla dispensatio ad mittitur: nisi forte duo mala ita vrgeant: vt al terum eorum necesse sit eligi. Et sequenti capso. scilicet duo mala. Licet enim mala cautissime sint praecavenda: tamen si periculi necessitas unum ex his perpetrare copulerit: id debemus: resoluere quod minori nexu noscitur obliga ri. Consequenter iii c. et est Graetg. moralurs. xxxv Suggestio diaboli plerosque peccare facit: quatenus si fortasse fugere peccatum appetunt: hoc sine alio peccati laqueo non euadant.

Contrarium huic dicit hug de libero arbitrio libro iii capitulo xxviii. hoc breuissime tene: quatenus ista causa est voluntatis: si ei non potest resisti sine peccato ei cedatur. si autem potest: ei. non cedatur. et non pec- cat an forte fallit incautum ergo caveat ne fal latur. vbi tanta fallacia est: vt caveri omino- non possit si ita est: nulla peccata sunt: quis enim peccat committendo quod nullo modo vitari pos- it: hoc ille.

Ad decimum de diceno et famulo etc. Dico sicut ad praecedens: quod si possibile sit ali quem sic necessitari: non peccat in eligendo ma nus inconveniens: sed peccaret in eligendo maius Unde posito casu necessitatis: non peccat.

Ad undecimum: quod fuit de iudice an de beat iudicare secundum allegata etc. si tamen sint con tra consciam et veritatem quam nouerit notitia- certa. respondetur quod debet trasmittere ad superiorem et si non possit nec differre iudicium / nec per aliam aliquam cautelam iudicium declinare: debet fa cere iudicium secundum allegata et probata contra scientiam propriam: quia ille actus sententiadi non est nisi actionis deductio coram eo iudicialiter. nec est reus iniurie quae fit iudicato: sed falsi actores et falsi testes.

Ad aliud de illo qui viuit cum vsurario etc. in necessitate talis consentit quod alius det vsuram sive committat: concedo: nec tamen peccat: sed facit ad vitandum maius malum. Potest etiam dici quod talis non al sentit vsuris simpliciter: sed secundm quid: et sic de aliis casibus praecedentibus. Sed contra hoc videtur esse processus Aristoteles iii. Ethicorum ubi inquirit utrum operationes facte ex timmo- re / sint voluntarie an involuntarie: sicut proii- cere merces in mare imminente periculo: et di cit quod simpliciter loquendo sunt voluntarie: sed videntur mixte ex voluntario et non volun tario. cuius ratio est: quia consideratis parti cularibus circumstantiis facti: illud praeeligitur ideo simpliciter loquendo sunt voluntario quia operationes secundum particulares circumstan tias specificari debet.

Ad decimuntertium de sortes et plato existentibus et in extrema neces sitate habentibus unum panem etc. patet per praedicta quod homo debet facere aliquam cautelam ad deci piendum alium antequam ipse moriatur: nec neces sitatur.

Uel aliter potest dici quod non licet nec sorti nec platoni nec cuiquam cum iniuria alter us salvare vitam suam. unde pro casu isto licet sorti auferre panem: quia ex casu panis est utrique communis. vnde sortes auferendo pa nem / ausfert quod suum est: sed certe non licet sibi inferre violentiam proximo suo: nisi tantum vi vim repellendo.

Si dicatur contra si quis vellet mi hi auferre cucullam: licet mihi vivi repellere sed panis est meus per casum propter necessi tate. Responndeo quod non est simile de cuculla quo est personaliter res tua: et de pane isto qui ex casu est tuus si possis eum habere: hoc est di- ctum / iuste potes eum recipere: sed quia plato habet aequalem iustitiam sicut tu: ideo appionem do diligentiam vt panem habeat sine grava- mine persone tue: nullam tibi infert iniuri- am. et ideo potes omni via tibi possibili pro curare quod panis a te habeatur: dummodo non fa cis iniuriam. his visis facile est euadere supra dicta.

Sed contra hoc potest argui mutando ca sum: ponatur quod plato sit propinquior pani vl fortior: ita quod sortes non possit attingere ad pa nem: nisi interficiat platonem. Tunc arguitur sic. sortes tenetur salvare vitam suam: ergo te- netur velle medium necessarium scitum esse ta le ad vitam suam. sed nullum est nisi occisio pla tonis: ergo tenetur eum occidere.

Praeterea ipse tenetur accipere panem si possit: sed si aufert: occidit plato. ita efficaciter ac si iugularet eum gladio: quia ab illo pane conseruatur vita tota platonis. ergo tenetur quacumque via da ta occidere platonem et licitae.

Praeterea plato vult eum occidere: et hoc sibi constat: ergo tenetur defendere vitam suam etiam sine necessitate secundum omnia iura. ergo sine peccato et sine necessita te potest platonem interficere: quia non est alia via defendendi.

Ad primam cum dicitur: te- netur. ergo etc. consequentia negatur. sed opor- tet addere quod medium sibi sit licitum. quod non est verum in casu.

Ad secundam concedo antecedens et consequens: quia licet eum occidere per unam viam: et not per aliam. Nec est aequalis ratio quare potest unum fieri iuste et aliud non.

Ad tertiam patet: quia non licet homini defendere nisi quando aliquis niti tur iniuste auferre: quod non est verum in propo- sito: et ideo non cadit hic vi vim repellere: sic ut dictum est superius. Adhuc probatur quod vo- luntas creata potest necessitari ad volendum ali quid: probatur hoc per duas propositiones. Pri- ma est: quod omnis voluntas creata est finita intensive. Secunda est quod aliquod bonum difficul tat voluntatem: et etiam malum intantum quod non potest illud velle.

Prima propositio satis patet per experientiam et auctoritate Ansel. Per expe- rientiam primo: experimur enim in malis: quia sentimus: quod nimis difficile est ea acceptare vel velle. Unde multo magis difficile est vel le intrare ignem: quam velle intrare rorem: velle bibere fel quod velle bibere aquam. Ad hoc eti- est auctoritas Anselmus de libero arbitrio ca. v Frater: oportet nonaliquando sic praemi tentatio nibus: vt sine difficultate non valemus fu- gere sive nolle quod suggerunt. Unde cer- tum est quod ipse vult quod tentationes inferunt difficultates resistendi ipsi voluntati. Ex his probatur intentum: quia ex quo voluntas creata est finita tentatio: intantum poterit intendi: quod excedet voluntatem respectu nolle.

Secundo etiam probatur: quia voluntas potest confirmari in bo no: et obstinari in malo. Et de facto ita erit de omni voluntate creata. igitur omnis voluntas potest necessitari. Antecedens satis partet: qundom vt volunt omnes doctores: angelus bonus non potest peccare: non tamen ex natura: sed ex gratia dei. Nam vt dicit Augustinus enchiriu capit. xi in fine Ad mutationem ad malum repugnat grarta non natura in bonis. Accipio igitur gratiam que est in mente beati: et volo quod deus po- nat eam in mente viatoris. Si igitur ista gra- tia necessitat mentem beati ad bene volendum et mentem istius viatoris necessitabit. Conse- quentia patet: quia omnia sunt paria: quia ponitur quod mentes sint aequalis virtutis.

Tertio ar guo sic. pono quod deus aliquam voluntatem ponat in maximam poena. quo facto: aut vo luntas talis potest eam velle: aut necessitatur ad eam nolendam. Si primum: igitur voluntas potest facere quod illud affictivum non foret sibi pe nale: et sic homo existens in maximo igne posset facere per suam voluntatem quod non foret sibi poenalis.

Ista consequentia patet per Anselmum de conceptu virginali capitulo iiii Nihil est penale alicui: nisi quod est contra voluntatem eius. Si secundum: habeo propositum: quod est dare aliquod ob iectum per quod voluntas necessitabitur ad nolen- dum vel respuendum si sibi offeratur.

Confirmatur ista ratio: quia si omnem penam potest voluntas acce ptare: ipsa potest velle damnari aeternaliter: et similiter nolle beatitudinem. Consequens est fal sum. Enchirium. c. iiii. Neque culpanda erit voluntas. Aut voluntas libera non est dicen- da qua beati esse sic volumus: ut esse miseri non solum nolimus: sed nec prorsus velle pos simus.

Quarto sic: habitus diminuit de indifferentia voluntatis. nam habitus volun tatem inclinat modo naturae determinate ad consimilem operationem illis per quas generabatur ergo intensior habitus intesius inclinat: ergo cum voluntas in sua indifferentia sit virtutis et potentiae finitae: est invenirem habitum quae neces- sitaret voluntatem cum notitia obiecti: et aliis circumstantiis extrinsecis requisitis.

Confir matur ista ratio per beatum Augustinum viii de confes ubi vl detur dicere quod in malis hominibus ex consuetu- dine parversa vivendi generatur unus habitus: qui necessitat hominem ad male vitioseque vi- uendum. dicit enim sic. "Velle meum tenebat ini- micus: et inde mihi catenam fecerat: et con strinxerat me. Quippe ex voluntate parversa facta est libido: et dum seruitur libidini: facta est consuetudo. et dum consuetudini non resistitur: facta est necessitas". haec ille Et nota quo- modo dicitur in principio auctoritatis. Uel le meum tenebat inimicus. Et post panca. Uoluntas autem noua quae mihi esse ceperat vt te gratis colerem: fruique te vellem: deus sola certa iocunditas nondum erat idonea ad superandam priorem vetustate roboratam. Ita duae voluntates mee: vna vetus: alia nova: il la carnalis: illa spiritualis consiigebant in- ter se: atquam discordando dissipabant animam meam. Sic intelligebam in meipso experimento id quod legeram: quon caro concupisceret ad- versus spritum: et spiricens aduersus carnem. Ego quidem in vtroque: sed magis ego in eo quod in me approbaba: quam in eo quod i eo improbaba. Ibi enim magis iam non ego: quia ex magna par te id patiebar invitus: quod faciebam volens. Sed tamen consuetudo adversus me pugnaci- or ex me facta erat: quando volens quo nollem par- veneram. Et quis iure contradiceret: cum peccan- tem iusta poena sequeretur: Item iuxta finem capi tuli. Lex enim peccati est violentia consuetudi- nis: qua trahitur et tenetur etiam invitus animus eo merito quo in eam volens illabitur.

Quin- to vna complexio magis inclinat ad volendum aliquod volibile quod alia: sicut cholericus ma- gis inclinatur ad vindictam pro facili iniuria quem sanguineus ceteris paribus. Uel aliud exemplum potest inveniri ad talem gradum intensio- nis: quod approximatis obiectis cum notitia: et aliis qui naturaliter requiruntur sive ab extra sive ab intra: quod voluntas naturaliter et sine indifferentia vel elective fertur in illa. Confir matur istud experimento. nam homo in estatela borans necessitatur bibere velle: et homo fameli- cus non libere esurit: immo velit nolit non est in potestate sua non appetere cibum. quia si sic: faci liter posset homo non esurire et non sitire quando si bi placeret. consequens falsum et contra experientiam.

Sexto arguitur sic. magnitudo temporis dimi nuit de reatum quem tentatus meruit si cadat. ista propositio est evidens. nam ceteris peribus si duo peccet: vnus ex tentatione ex impugnatione ab ex trinseco: et alius ex libera electione sola: secundus gravius peccat. Et hoc assignatur ratio quare peccatum primi hominis fuit magis remissibile: non autem an geli Nam homo cecidit per suasionem diaboli: an gelus autem de spotestanea malitia.

Septimo potest argui: quia tetatio potest excedere voluntate cum voluntas sit firma. Confirmatur ista ratio per Greg. ix. nmo capitulo iii vbi inquit. Misericors deus cum viribus tentamenta modifices. Nullus profecto est quae malignorum insidias non corruens portet: quia si mensuram tentationis non praebet: eo ipso stante protinus deiscit: quo vltra vires onera imposuit.

Ad decimumquartum princi- pale et ultimum quando arguitur. si voluntas foret libera etc. concedo consequentiam et consequens. et ad argumen ta quae probant falsitatem consequentis: respondeo ad primam formam quando arguitur tunc in eadem anima sil foret de lectatio et tristitia. Probatur consequentia: quia operatio virtuosi perficitur per delectationem: sed operatio poenitentiae est tristari. Dico sicut responsum est in ar- gumento: quod dolor est de peccato: et gaudium est de dolore: et sic non sunt respectu eiusdem ob iecti. Addo etiam pronunc: quia alias de hoc fiet sermo: quod actus poenitentiae est vna aggregatio di versorum actuum succedentium sibi in anima. nam primo homo perpendit feditatem peccati et ingraia titudinem suam ad deum: et sic iudicat quod dolen dum est quod sic se habuerit ad deum. Etiam imperat sibiipsi quod doleat. Considerans etiam quod iste de lor est deo acceptus: incipit gaudere de isto dolore: habens memoriam de dolore. Unde non po no quod gaudet de dolore quando dolet: sed post quam doluit quando non dolet: habet tamen memoriam re- cetem doloris et cognitionem de dolore. sicui dicit beatus Augustinus x confessionum. "Laetatum me fuisse reminiscor non laetus: et tristitiam meam recordor non tristis" etc Quia tamen ista in bre- vi valde tempore fiunt: vr homini ac si simul gau deret et doleret: delectaretur et tristaret propr imperfectionem temporis. Tunc ad formam qua sic arguitur. Agit virtuose: ergo delectatur. Conse quentia non valet sebet philosophum iii Ethicorum capitulo xviii in fine. vbi dicit quod non omnes operationes virti tum sunt delectabiles. Nam non requiritur quod fortis in operatione forti delectetur: sed sufficit quod non tristetur. Per istam patet ad omnes formas:

praeterquam ad ista scilicet ad ultimam quae fuit dictum Anselmi de conceptu virginali capitulo iiii Nullum voluntarium est penale voluntati cum poena sit voluntaria: sequitur igitur quod nulla poena est pe nalis. Ad istud dicitur quod aliquid potest dici volun tarium dupliciter. Uno mo denominative a vo litione naturali: quae nata est causari a vo- luntate et cognitione sensitiva: et talis vo- litio semper est affectio commodi. Alio modo a volitione rationali: quo est causata a cogni- tione discretiva et voluntate et volitione. Pri mo modo est maior vera: et istae est intellectt Anselmi. Secundo modo est minor vera: et sic dicimus quod poenitentia est voluntaria. Unde An selmus quando dicit quod nihil est penale nisi quod est contra voluntatem: accipit ibi voluntatem non pro instrumento volendi: sed pro affectione commodi secundum suum modum loquendi. Et sic in forma ar- guendi aequuocatur de voluntate: et ideo discursus non concludit: et sic quistio totaliter terminatur.