Quaestio 3

QUeritur vtrum de mones libere peccauerunt.

Et videtur quod non: quia tunc malus an igelus peccasset volendo aliquid iniuste. consequentia patet per Anselmus de casu diaboli cai iiii Nullus iustitiam deserit nisi volendo quod non debet. sed consequens falsum quia si angelus pec cavit volendo quod non debuit: quaero utrum illud quod voluit / apparuit sibi commodum: an non: Secundum non potest dici: quia secundum Anselmus de casu dia boli. ca. ii Non potuit velle aliud: nisi quod aliquo modo apparuit sibi commodum: ergo illud quod voluit / prius apparviti sibi commo- dum. et certum est quod non fuit sibi commodum et ergo error praecessit suum peccatum ergo pena cul- pam: quia fuit deceptus: et omnis deceptio est pe- na.

Secundo si peccavit: ergo potuit vitasse peccatum. consequentia patet per Augustinum iii deliero abitio apitulo xviii Nullus peccat in eo quod vitare non potest. Fal sitas consequentis probatur. quia vel postquam peccauit: et hoc non: quia post necesse fuit eum peccasse. Nec tunc: quia tunc simul peccasset / et caruisset pec cato. Nec ante: quia ante non potuit melius fa cere quam fecit: quia ita bene fecit sicut illi qui stete runt: ergo non potuit melius facere nec cauere quam fecit. igitur etc.

Tertio. quia aut angeli ma li sperauerunt se posse consequi quod optabant vel non. si non: ergo non voluerunt illud ex ele ctione: quia electio non est impossibilium iii. Ethi si si: ergo fuerunt decepti sicut prius argutum est.

Quarto sic. tunc omnes peccassent male volen do. consequens est falsum: quia tunc primus peccasset male volendo solum ex mala volitione. consequentia patet: quia non sunt aliae potentiae in angelo quibus potuit peccare. Falsitas consequentis patet quia ange lus primus fuit aliis occasio peccandi: sicut legitur Apoines xii vbi dicit quod draco cadens de celo trarit secum tertiam partem stellarum. sed si peccasset sola voluntate: non fuisset aliis oc casio peccandi: quia volitionem talem alii non no- vissent. Similiter videtur quod nullo modo aliis fuit occasio peccandi: quia tunc omnes alii peccassent er tentatione. Cuius oppositum dicit Augu. in Enchi.

Quinto sic. si angelus malus pec cavit male volendo: ergo cum in illa mala voli- tione non fuerit creatus: mouit se ad sic volen dum: ergo antequam sic voluit / voluit se ita velle. quaero tunc vtrum pre volitionem primam: et tunc per pri mam voltione qua se peccare voluit: voluit peccare. sed prima sua volitio fuit natura lis: ergo volitione naturali voluit se pecca re: ergo volitio naturalis fuit mala. Si mouit se ad volendum volitione alia a primam: et illa fuit mala: ergo mouit se ad illam quadam alia volitione. et sic vel erit processus in infinitum: vel dabitur quod prima volitio naturalis fuit mala.

Confirmatur ista ratio ex processu Anselmus de casu diaboli capitulo xii ubi dicit. Necesse est fa teri: quia nihil potest per se velle qui nihil vult: et quicquid mouet se ad volendum / prius vult se ita mouere: ergo si malus angelus mouit se ad male volendum: prius voluit se male velle / quam male voluit: quod est impossibile.

Sexto. si angelus malus mouit se ad ma- le volendum: ergo aliquam volitione praecedente ma- litiam: sed omnis volitio quae praecessit malitiam in angelo fuit voluntas recta: ergo per volunta- tem rectam mouit se ad peccandum. Confirmatur ratio: quia per Anselmum de casu diaboli capitulo xv. An- gelus non fuisset debitor iustitiae: nisi iusti- tiam a deo accepisset: ergo iuslam volitionem accepit a deo: ergo omnis volitio ante pec catum fuit iusta: ergo si mouit se per volitio- nem ad malam voluntatem seu ad malitiam: opr imaginari quod per iustam volitionem mouit se ad volendum iniuste: quod est impossibile. ergo etc

Septimo si angelus peccauit quaero utrum praescivit se aeternaliter debere puniri pro peccato: an non praescivit: si praescivit: et go sic peccare non potuit: quia non potuit vel le vnde miser esset. sicut patet per Anselmus vbi ergt it. xii. Si non praescivit hoc. Contra. praescivit quod si peccaret nuniretur: sicut patet per Ansel- eodem li capitulo xii Uel ergo credidit puniri pe na aeterna: vel temporali. si aeterna: stat argumen tum. si temporali: erravit: et sic poena praecessit cul pam. Similiter si credidit quod debuisset tantum puniri temporaliter: ergo credidit peccatum suum fore veniale si peccaret: ergo errauit sicut prius antequam peccauit. Et similiter deus iniuste: ut videtur: egisset cum eis dando praeceptum: ni- si demonstraret quae poena sequeretur trans- gressionem praecepti. Similiter videtur irra- tionabile quod tantum lateret angelum de conditio nibus suae naturae: quod nesciret se semper fore miserum si in peccatum semel caderet: et si hoc sibi constabat: nullo modo peccare poterat: nis posset velle miseriam.

Octavus si angeli peccauerunt omnes occasione unius: igitur illi v derunt eum prius peccasse. sed nullo momento dividitur poena et culpa: ergo statim viderunt eum privatum gratia et in pena: ergo nullo mo do habuerunt ab eo occasionem peccandi: sed magis cauendi.

Nono sic. si angelus po- tuit peccare: vtrum ergo peccare potuit in pri mo instanti suae creationis: an non: sed post pri mum instans: Primum non potest dari. Tum quod sic nunquam fuisset bonus: et sic nunquam cecidii- set a bono habitu. Tum quia secundum Anselmum de ca su diabo capit.o xii. Creatura non potest habere primum actum nisi a deo. Si ergo in primo instanti fuisset malus: factus fuisset malus a deo: Tum quia statim in peccando fuit corruptus in naturalibus: et depressus in libe arbitrium secundum quod dicit ma rister libro ii dist vii et sic si pec casset in primo instanti: simul fuisset integer in naturalibus et corruptus vel depressus

Si autem concedatur quod non potuit peccare in primo instanti suae creationis: sed post tantum Contra. aut est dare primum instans in quo po tuit peccare: vel non. Si sic: sit a. tun: inter in stans a et tempus creationis fuit medium tempus ergo in illo toto tempore medio fuit impeccabilis. quod non apparet rationabile: tunc enim esset dare in- finita tempora media: quorum nullum sufficeret ad deliberationem vel electionem angeli. Si do non sit dare primum in quo potuit peccare: ergo ante illud in quo peccavit potuit peccas se: et ante illud aliud adhuc. et sic in infinitum

Praeterea. christus meruit in primo instan ti suae conceptionis: ergo angelus potuit peccare in primo instanti iue creationis.

Praeterea. anima paeueri nunc contrahit peccatum in primo instanti suae infusionis: ergo illa anima fuit mala in pri- mo instanti. igitur et angelus.

Praeterea. homo potest peccare iu primo instanti sui esse: ergo et angelus. Probo antecedens: quia peccet anima aliqua separata extra corpus et habens prae ceptum. ponatur quod ipsa peccante actualit uniatur corpori: et sit homo: tunc homo iste pec cat in primo instanti suae creationis. Cuiu probatio est: quia voluntas huius hominis peccat ergo homo iste peccat.

Praeterea. angelus in primo instanti suae creationis habuit co- gnitionem boni et mali: et perfecta voluntatem: et aeque facilem ad volendum sicut intellectum ad cognoscendum: nec cognovit per discursum: nec componit nec dividit sicut multi dicunt: ergo in primo instanti potuit bene vel male vel le.

Decimo sic. angelus nunquam cecidit a iu stitia sua quam habuit: ergo nunquam peccavit: consequentia patet: quia si non accepisset iustitiam et ab ea cecidisset: nunquam fuisset debitor iustitiae secundum Anselmum de casu diabo. c. iii. Et si nunquam fuis set debitor iustitiae ad servandam eam: nunquam peccasset: igitur quia nunquam accepit iustitiam: nunquam peccauit. Sed quod nunquam accepit iusti tiam probatur per Augustinus xii super Geni capitulo xxx iiii vbi dicit quod diabolus est continuc imipi us et mente cecus: non ex eo quod acceperat ce cidit: sed ex eo quod accepisset si deo subdi vo luisset. Ex hoc arguitur sic. diabolus non ce cidit ab aliquo quod habuit: et cecidit a iusti- tia: ergo iustitiam non habuit. Uel aliter sub hac forma: non cecidit ab aliquo quod habuit: er go nunquam cecidit a iustitia: ergo nunquam acce pit iustitiam. ergo nunquam deserendo iustitiam peccauit quod est propositum. consequent intermediet patent sicut prius.

Praeterea vndecimo. si angelus peccauit male appetendo: quaero quid fuit illud quod deordinate vel iniuste appetut. et videtur quod est aequalitas dei: propter iliud Esa. xiiii quod dicitur ex persona Nabuchodo no sor: et in figura diaboli. In celum ascendam: et supra astra celi exaltabo solium meum. quod quia non potest intelligi de celo emprreo: quia in il- io creatus erat: opartet quod intelligatur de celo trinitatis: quod est excelsitudo divinae maiesta tis. Sed contra illud est quod angelus scivit hoc sibi esse impossibile. Unde i super Gen. c. vlti. dicit Augustinus quod Adam diabolo sugge- rente / quando audiuit quod primi parentes forent sicut dii: nullo modo credidit si iam spuali mente praeditus erat. sed constat quod angelus spsiura li mente praeditus fuit: ergo se fieri aequalem deo impossibile sciuit.

Ad oppositum est ca tholica fides. et Augustinus super SDena. et Anselmus de casu diabo. per totum et magiter sentoro lib ii.

Ad questionem dicendum quod sic. quia sequitur: pecca vit: ergo libere peccau x. Sed quomodo peccauit angelus: et quid peccando petiit: et an peccatum primi angeli fuit peccatum omissionis an com missionis difficile est videre.

Tamen ad praesens dico quod probabiliter potest poni modus iste scilicet quod omnes angeli fuerunt creati in gratia: secundum doctores coniter: licet magister dicat oppos tum libro ii ditit iii capitulo v et in hoc non tenetur. Creati enim fuerunt in cognitione dei et sui: et sciebant quid debebant velle et quid respue- re. Ioni igitur cognoscentes se esse factos a deo per cognitionem naturalem: et existentes in gratia / inceperunt diligere deum: et ei de sua tam notabili productione regratiari: propsitr quam dilectionem meruerunt de congruo suam beati tudinem et suam confirmationem. Mali vero econ- trario suam nobilitatem considerantes: in deum sicut in auctorem suae bonitatis non referebant: nec ei assurgebant: sed absolute in considera- tione suae nobilitatis persistebant: et perfrue- bantur seipsis / delectati de propria nobilita- te: et nulli alteri de eius bonitatis efficacia regratiantes / sibi ipsis ettribuebant boni- tatem suam: et negantes aliquid esse ipsius causam: quod deus solus iuste potest facere et ve re de seipio. propter quod angeli cadentes: quia seipsis fruebantur: et in seipsis delectabantur: et non referentes suam bonitatem per gratiarum actiones in deum: diligendo illum super omnia: ideo dicuntur aliquid proprium deo sibi viurpasse: et sic quodammodo interpretative dei aequalita tem appetisse: quia in hoc quod voluerunt delecta ri de se / non referendo se ad aliquid aliud sicut in causam: voluerunt illud quod solus deus potest velle licitae: cuius esse nihil respicit pro causa et sic peccatum eorum multiplicem habuit deformita- tem: quia considerando bonum quod a deo aces perant: et omissionem quam fecerunt de regra- tiando auctori eorum: quod peccatum potest vocari in gratitudo: quae est radix omnium vitiorum: pen lando et considerando actum quo peccauetunt: et malitiam qua se dilexerunt absolute ibi insi stendo: posset dici peccatum eorum libido. Potest etiam vocari superbia: quia fuit amor proprie ex- cellentiae inordinatus. nam amare propriam ex- cellentiam nullum peccatum ess: cum virtuosi et beat hoc faciant: sed mordinate propriam excellentiam amare est peccatum: et superbia dici potest. ergo secundm ista dici potest quod peccatum angelicum non fuit ap- petitus alicuius nature habite nisi interum tative: sed amor deordinatus vere habite.

Sed contra hoc videtur dictum Anselmus de casu diabo li caci. vi et xxv. vbi inquarendo quid fuit illud quod angelus appetiit: dicit sic. Quid illud fuit non video: sed quicquid fuerit / sufficit scire quod fuit aliquid ad quod prosicere et ad quod cresce- re et partingere potuerunt: quod non acceperunt quando creati fuerunt: vt ad id suo merito proficerent. ergo secundm eum appetierunt aliquid qui caruerunt /e- aliquid partinens ad beatitudinem: quia secundum eum illit debebat postea per meritum accepisse. et tamen iiii c. dicit quod angelus peccando aliquid voluit quod deus illum velle non voluit. ex quibus duobus concluditur quod deus non voluit eum velle illud quod debuit meruisse: et tamen certum est quod voluit vo luntate praecepti quod illud meruisset. quia aliter non peccasset in non merendo. igitur voluit eum aliquid mereri: quod tamen noluit eum velle. quod tamn apparet omnino irrationabile. vnde dicere quod ni hil appetierunt nisi illud ad quod prosicere de buerunt ex merito suo: et tamen quod voluerunt ali- quid quod deus non voluit eos velle: non videtur rationabile. vnde dictum Anselmum non intelligo illo modo: nisi dicatur forte quod angelus peccavit volen do btitudinem deordinate: quia voluit habere beati tudinem ex solis naturalibus sine gratia: non tamen a se: sed a deo. Et sic dicit sanctus Thomar quinto articulo quarti libr. Et in hoc autem quod appetiit habere finalem beatitudinem sine auxilio divino et sine divina gratia ex solis naturalibus: appetut quodammodo aequalita tem dei per similitudinem: quia hoc est dei proprium ic beatificari per seipsum. Unde sive dicatur ista via sive alia: parua cura est: quia veritatem nosse non possumus nisi per reuelationem.

Ad primum igitur argumentum dici potest quod non praeces sit aliqua notitia erronea: sed ex sola visione dei et sui et aliorum angelorum potuit appetere deordinate beatitudinem: sicut dicit secunda via Uel potuit diligere se sine relatione ad deum sicut dicit prima via.

Si diceretur aliter: scilicet quod peccatum primi angeli fuit omisso et negli gentia considerandi. Tunc fuit talis ordo in peccato suo. primo omisit cousiderare na turales leges a des sibi praeceptas. Secun- do quia sicut: omisit sic considerare: incidit in iudicium erroneum. Et tertio in amorem vel appetitum deordinatum: et tunc non fa- cit difficultatem an appetierit possibile an impossibile: quia error sequebatur peccatum omis sionis: licet praecederet peccatum positivum

Et tunc posset dici ad argumentum plane com cedendo quod illud quod appetiit apparuit si bi commodum: et ideo fuit deceptus per negli- gentiam utendi cognitione habituali sibi indita a deo.

Sed contra istud est quod talis negligentia non potuit esse in angelo: nisi ex nimia intentione circa bonum aliquod in- telligendum: propter quod distraheretur a consideratione tali et collatione legis sibi da te. Talis igitur attentio voluntaria fuit: non casualis: quia tunc a casu peccasset. Et si fu it voluntaria: tunc sic volendo illud attende- re fuit peccatum primum.

Quantum ad istam difficultatem / facilius est euadere dicendo quod volitio vel amor potuit esse sine dictami ne quocumque praecedente: et sine notitia qua cumque complexa. Unde apprehendendo beatitudinem potuit statim prorumpere in talem actum voluntatis quod ex se foret beatus sed tunc appetisset impossibile. Si dicatur prima via: illa euadit difficultatem de ap- petitu impossibili: similiter de errore praece dente culpam: quia ex sola notitia potuit in- herere sibi ipsi amore / non reddendo deo gratia tias de conditionis beneficio.

Ad secun- dum dico quod illa forma generalis est de quo- tumque peccante: quod peccat antequam peccet: vel peccat in eo quod vitare non potest. ideo di cendum est quod haec propositio est conceden- da / onim is homo qui peccat / peccat in eo quod cavere non potest. Sed ad istam de praeterita quando quaritur an potuit cavisse peccatum quando pec cauit an non. potest dici quod ista potuit cauisse quando peccauit: est distinguenda secundum sen sum compositum et divisum. sensus compositus est falsus: et est iste: haec est possibilis cavit ne peccaret quando peccauit supposita tamen significatione terminorum quae nunc est. sensus divisus est istae. in hoc tempore potuit cauis se: et in hoc tempore peccavit: et est vera copu lativa cuius vtraque pars est viera.

Et tunc ad ar gumentum quando quaeritur an potuit cavere anquam peccauit an quando peccauit an postquam pecca uit. dico: non potuit cavere postquam peccauit: sed antequam peccavit potuit cavere: accepta pro positione in sensu diviso: non autem in sensu con posito: quia sensus compositus dicit quod potuit si- mul peccasse et non peccasse: et de virtute ser- monis ista proposoitio est falsa: potuit cavere quando peccauit praetedit enim sensum compositum: quia prae dicatum appellat suam formam: ideo est neganda si ne distinctione. haec autem: quando peccavit potuit cavere: praetedit sensum divisum: quia signum temporal scilicet quando non ponitur a parte praedicati. ideo potest absolu te concedi.

concedo etiam quod ita bene se habuerunt antequam peccarent: sicut illi qui steterunt et non pec cauerunt. Nec valet. isti boni non peccauerunt isti mali peccauerunt. ergo ita bene non se habuert quia sit a mensura in qua peccauerunt: tunc non valet discursus. boni non peccauerunt: ergo ita bene non se habuerunt usque ad a sicut alii: quia istae terminus peccauerunt dependet a futuro: et ita importat quod illi qui peccauerunt / cavebantu in a: et ante a: et quia mali ita bene cauerunt ante a sicut boni: cum non peccauerunt: ideo non valicet dis- cursus factus.

Ad tertium quando quaeritur an speraue rat se consequi quod optabat etc. Dico quod istud ar- gumentum nititur probare errorem vel ignorantiam i cessisse culpam. et si dicatur quod primum peccatum angeli fuit omissio confitendi: tunc error sequebatur peccatum Uel potest dici quod appetierunt interpreta tive illud quod non sperabant: quia non distincte secundum primam responsione appetierunt dei aequalitatem: sed dilexerunt se / non referendo in deum: et quia nul li debet competere se diligere non referendo se in aliud: ideo vt dicitur interptative aequeuerunt se deo: et illam dilectionem nullus actus assensivus praeces sit: sed ex apprehensionibus et notitiis incomplexis causauerunt in se talem dilectionem.

Ad quartum potest dici quod simul angelus in illam dilectionem nordinatam prorupit: et illam voluit aliis inote scere. et sic per locutionem qualis est in angelis innotuit aliis. Nec tamen tentatio fuit illis qui bus loquebatur: quia omnis tentatio causat in ten- tato difficultate. modo in illis nulla difficul- tas fuit causata per hoc quod eis suam deordina tam dilectionem manifestauit. Ione dico quod ceci derunt sine tentatione.

Contra. si omnis tentatio affert tentato difficultatem: igitur praemi paren tes senserunt difficultatem antequam peccauerunt igitur poena in eis praecessit culpam.

Ad hoc dico quod non omnis difficultas est poena: sicut nec omnis nescientia est poena: et ideo stat quod fuisset difficu- tas instatu inocentiae: quia non possent habere opera virtuosa sine difficultate: cum virtus consistat circa difficile.

Sed contra. tunc non erunt virtutes in parria: aut saltem oportet dicere quod manebunt in pairia difficultates.

Potest dici quod habitus vir utum ibi manebunt: sed non habebut talem vsum qualem modo habent: sicut dicit magister libro iii dist xxxiii et Augustinus xiiii de trini c. x.

Ad quintum potest dici sicut ad formam Anselmum quod angelus malus mouit se ad male volendum volitione bona. Pro quae sciendum quod apud Anselmus voluntas accipitur pro iustrumento: pro vsu: et pro affectione sicut patet de concordia c. xviii et de libro arbi. c. ii. Na vult dicere quod sine affectione commodi vel iusti non potest voluntas aliquid velle: vtraque autem affectio est bona: licet non voluntas vtra- quam virtuosa: quia homo non potest non velle commodum Sic igitur potest dici quod angelus habens affectio nem commodi concreatam per voluntatem vt instru- mentum et istam affectione cum notitia: mouit se ad volendum inordinate: id est ad diligendum se sine relatione in deum. et sic omnia quibus mouit se ad volendum inordinate: fuerunt bona boni tate naturali / non morali. sicut patet quod omnia qui- bus homo committit homicidium / sunt bona na- turaliter: sed non siunt naturali dilectione. et sic non sequitur quod ante primam volitionem praecessit aliqua omnino distincta et mala volitio.

Ad sextum dico quod non est imaginatio Anselmus quod angelus ita mouit se ad volendum per volitionem quia esset vsus vel libera operatio voluntatis: quia sic omnem volitionem praecessisset aliquam volitio in infinitum quod non est imaginabile / ponendo angelum screa tum ex tempore. Sed vult dicere quod volitionem quia est vsus / praecessit volitio quae est affectio con- creata cum voluntate: quam vocat instrumentum: et tunc ista tria natura affectio et voluntas causant operationem quam vocat usum. Et tunc volendo affectionem commodi etc. conceden- dum est quod volitione recta mouit se ad pec candum: sed ista rectitudo in angelis non est moralis rectitudo: sed potest vocari rectitudo que est affectio concreata a deo: sicut potest aequiuoce dici quod grauitas est rectitudo gra uis.

Ad septimum dico sicut videtur mihi quod ipse habitualiter credebat quod si peccaret pu niretur aeternaliter. sed non considerabat de hoc delectatus nimis in propria nobilitate. Et quando arguitur. si praescivit: non potuisset voluisse unde miser esset. Potest dici quod hoc est verum: si actualiter considerasset: et contulisset penam se quentem ad culpam.

Ad octavum potest dici quod tanta intentione considerauerunt suam locutio- nem: quod non intenderunt ad penam: sed inim ad pec cantem vnde simul peccauerunt. puto etiam quod valde improprie fuit eis occasio peccandi.

Ad nonum dico ad praesens quod in primo in- stanti suae creationis potuit peccasse: sed non potuit pecasse in primo instanti suae reationis. Primum patet: quia ante illud in stans sui peccati deus potuit eum creasse: et in illo instanti potuit peccasse. vnde primum in stans suae creationis potuit fuisse ultimum instans sui peccati: quia deus potuit eum creasse: et in instanti potuit peccasse. Secundum patet. quia re cta ratio non est nisi respectu futuri secundum magistrum li ii distintione xxv. et ideo respectu primi instantia vel respectu praesentis non est liberum arbitrium et pe consequens libere causare non potuit actum malum in primo instanti. Dico tmenquod angelus bene po tuit habere primo actum voluntatis malum. quia po sito quod deus creasset angelum: quo stetisset in co gnitione alicuius cognoscibilis per tempus sine quicumque actu voluntatis: sicut fuisset ho satis deo possibile: tamen post tale iudicium potest ange- lus elicuisse actum malum: et sic primus actus vo luntatis illius fuisset malus: sed quod fuisset pri mus actus in primo instanti sui esse et malus includitur contradictionem.

Ad rationes quando quaeritur aui est dare primum etc. Dico quod potest concedi quod non est dare primum instans in quo potuit incipere peccare. nec est dare primum instans in quo potuit peccare. et concedenda est haec conclusio quod infinitis temporibus antequam peccavit / potuit peccasse.

Sed contra arguo sic. quaero an in primo instanti incepit peccare: an post primum in stans: Si post primum instans: capio illud instans: et inter illud instans et primum tempus fuit tempus medium: tunc in illo tempore non peccavit. Si in primo instanti incepit peccare: tunc non fuit in gratia nisi per instans. Unde non vr quod libe re potuit incipere peccare in primo instanti.

hic potest dici concedendo quod est dare primum instans in quo potuit peccare de facto: sive incepit peccare: licet non sit dare primum instans in quo peccare potuisset. et concedo tunc quod in illo tempore medio diabolus bene voluit et meruit: sed quia non perseverauit: ideo non praemiabatur nec praemiabitur: sic ut dicit Anselmus de casu diaboli c.o iii. Et in hoc sile fuit de eo et de homine praescito finaliter: qui ad tempus meretur: sed finaliter confundit totum. Sed ad- huc difficile est videre quo incepit habere pri- mum actum liberum: quia post primum instans veri sile est quod ipse habuit actum cognitionis vel co gnoscendi et volendi. et tunc potest dici quod in pri- mo instanti sui esse incepit elicere primum actu voluntatis respectu dei et sui actus: quia angel- non praecessit eum nisi per instans: et cout ita loquir: non fuit liber: sed naturalis. et ideo per actum illum non meruit nec demeruit: sed isto casu stante co- gnouit se fore liberi arbitrii: et habere praeceptum hrimoni: et tunc post aliquam baeuem moram elicui- liberum actum. tunc potest poni quod peccavit: nec opaet dicere quod numquam meruit. quia illam dilectionem naturalem qua dilexit deum: et se habuit natu raliter et non libere: sed causaliter: sed istam deseru it. et ideo pardidit iustitiam naturalem.

Sed de ista voluntate et de illa potestate dicit Anselmus quod vo- luit: sed non perseverauit: et ab illa iustitia ceci dit: et tunc concedendum est quod fuit necessarium es esse in gratia per tempus: sed per nullum tempus necessario fuit in grata.

Et similiter sicut prius dictum est conce dendum est quod infinitis temporibus prius potuit peccasse quam peccauit: sed de facto fuit certum tempus inter instans creationis et instans lapsus: sicut est instans in quo intelligitur labi.

Ad secundum conceditur quod angelus potuit peccasse in primo instanti: quia etiam potest dici quod christus non meruit in primo instanti suae conceptionis: sed ince pit mereri.

Ad tertium dico quam consequentia non valet quia ad contrahendum peccatum originale nullus actus liberi arbitrii requiritur.

Ad quartum conceditur quod homo potest peccare in primo instati sui esse / per casum de creatione animae ante corprus: sed hoc est per partm scilicet quod homo peccat secundum ipsum quo primo peccat: sed non potest peccare in primo instanti sui esse.

Ad quintum quando quaeritur / angelus in primo instanti habuit certam etc. Upparet m hi dicendum quod non: sed tunc incepit habere dilectio- nem et cognitionem. Et dicitur creatus in cognitio- ne: quia in instanti creationis habuit omnia requisi- ta ad principiandum in se actum cognitionis et dilectionis.

Ad decimum principale quando dicitur quod angelus nunquam cecidit a iustitia qua habu it dico vt superius dixi: quod cecidit a iustitia naturali: licet forte nunquam cecidit a iustitia moe rali: quae est libere et iuste velle: et concedo quod fu it debitor illius iustitiae: quia sicut voluit libe re naturaliter a creatione: ita debuit libere com tinuasse et pruoluisse: et tunc fuisset confirma tus cum aliis.

Ad undecimum dictum fuit su- perius.

Sequitur questio quarta.