Liber 2, Quaestio 1 [Lyon 1518 Transcription]

UTrum creator generis huani iustae gu bernet genus hunanum:

Quod non: quia deus iniuste punit homines et praemiat: ergo deus genus humanum non iuste gubernat. consequentia patet. Antecedens probo primo de punitione multipliciter.

Primo pono quod sit dare summam penam quam anima humana possit sustinere. et hoc est verisimile: cum sit potentiae finitae tam in agendo quam in patier do. sint ergo sortes et plato duo infideles aequales in naturalibus per omnia: et peccet sor tes donec sibi correspondeat summa poena quam potest sustinere: peccet similiter plato aequaliter omnino cum sorte: ita quod inter illos non sint differentiae in peccatis: tamen ponatur cum istis quod sortes moriatur ante platonem per annum. tunc arguo sic. gravius punietur sortes quam plato et tamen non peccavit gravius quam plato. ergo in- suste punietur. Prima pars antecedentis pro- batur. quia sortes punietur in inferno per annum ante mortem platonis: et semper post mortem platonis aequaliter punietur cum platone. ergo gravius punietur quam plato. Praeterea prius pu nietur quod plato: et postea aequaliter eum plato ne in aeternum. ergo gravius quod plato. Item sub hac forma. pena tutura post instans mor- tis platonis est sufficiens pro peccato platonis alio quin plato insufficienter puniretur a deo. ergo eadem poena est sufficiens pro peccato sortis ergo tota pena qua praecessit in sorte: est supersiva igitur iniusta. nec pott dici quod plato quia tardius moritur quam sortes: per aliquod tepus intesius affi getur: vt fiat aequelitas unius ad penam alterius: quia positum est quod sortes meruit summam poenam et plato similiter. ergo illa non potestintendi in plato ne.

Secundo sic. accipio poenam vnius paruuli decedentis in peccato originali: et sit a: et penam alicuius adulti decedentis in peccato actuali mortali: sit b. tunc constat quod b est maior a. aut ergo in infinitum: et hoc non. aut in aliqua proportione finita: et hoc est falsum. quia sit b maior a in decuplo: pono ergo quod sit aliquis viator qui in decuplo minus peccet quam istae ad ultus datus iam damnatus. ergo in decuplo mini- punietur. ergo aequaliter punietur istae pro actuali sicut infans pro orix inali. consequens est falsum. igitur.

Tertio arguitur sic. decedat sortes in peccato veniali et mortali: et puniatur in perpe- tuum pro vtroque. ergo plus puvietur et intensio- ti pena quam si careret veniali. si ergo pena cor- respondens sorti decedenti cum mortali et vo niali a. et sit prna quae correspondeat peccato suo scilicet mortali cule praecise b. tunc a excedit b. quia alias nihil pateret pro peccato veniali. sit istae excessus c. tunc arguo sic c est poena cer- ti gradus debita pro veniali: ergo c aliquoties sumpta reddet penam aequalem b. consequentia patet: quia i est poena finita. et c est poena alicuius gradus ergo toties posset c pena mintiplicari: quod red- deret penam totalem aequalem b. sit ergo gratia ecempliquod c centies replicata reddat penam aequalem b. et ca pio unum viatorem qui sit d. et decedat in pecca to mortali aequali peccato sortis iam damnati et pu- niti pena b. pro suo peccato mortali cum centum venialibus aequalibus veniali eiusdem sortis. tunc arguitur sic. d in duplo punitur gravius quam sor- tes: et peccavit praecise mortaliter aequaiter cum sorte: ergo medietas poene sibi correspon- det pro venialibus ergo tantum punitur pro veniali bus quantum pro mortali. haec consequentia patet. quia hac tota pena punitur pro omnibus peccatis suis: et me- dietate pro suo mortali. ergo reliquao medieta te punit pro vemalibus tantum. sed constat quod vna medietas est aequels alteri. ergo aequaliter pu nitur sicut pro mortali. ergo ita grave fuit con mittere multa venialia sicut peccare mor taliter. consequens est falsum. Quod autem istae quod punie tur gravius in daplo quam sortes pro peccato mor tali: probo: quia tantum pro solo peccato mortali sicui sortes pro suo morali: quia sunt aequalia. et ce- ties tantum prnietur pro venialibus quantum sor- tes pro uno solo veniali. igitur iste o patietur pro suis venialibus centies tatam penam quanta est poena c. et tanta poena centies quanta c est: est aqualis pene b qua est poena sortis debitas- mortali. ergo bis tantam penam patitur d quanta sortes pro suo mortali. ergo in duplo punietur b plus quod sortes pro suo mortali: quod est iniu stu.

Quarto sic. sit sortes in gratia: et plato similiter: sed in maiori grtra. et peccet aequaeliter et dece- dant: tunc isti aequaliter peccant: et inequa iter punt untur. Probo: quia tanta pena sensus insligi tur platoni quanta sorti: et maior pena da ni: quia maiori bono privatum gravius punt tur eo quod maiori bono pruat. patet: quia maio- ri gratia. igitur etc.

Quinto sic. creet deus ali quem in puris naturalibus: et volo quod vivat per aliquam horam: sic tamenquod non peccet nec habeat gratiam: et post horam moriatur. quo posito: quaero utrum talis salvabitur: an damnabitur: an neu trum: ultimum non potest dari: quia non sunt nisi duo loca perpetua scilicet celum et inferuus. ergo oparet quod vadat ad alterum. si ad celum: ergo ex puris naturalibus posset mereri vita aeter nam. si ad infernum: ergo vel ad penam damni: vel sensus. secundum non potest dari: quia nunquam peccauit si ad poenam damni: ergo peccato ori ginali nulla correspondent poena. Probo: quoa si contratisset peccatum originale: non plus pu- niretur quam modo. ergo etc. ergo deus iniuste puniret et insufficienter isto casu posito.

Sexto est dare proportionem maiorem inter poenas punitorum quam inter peccata eorundem. ergo pene non iuste proportionantur. consequentia patet quia qualis est proportio inter culpas: talis debet esse inter poenas secundum iustitiam distributivam b. Ethicorum. Antecedens probatur: quia aliquod pec catum est in infinitum gravius quocumque alio ergo illi deberet correspondere poena in infi nitum maior quacumque alia poena. sed nulla talis est possibilis: quia creatura non posset eam iustinere. ergo. Assumptum probo per An selimum. ii. cur deus homo capitulo xiiii ubi vult quod pec catum factum in personam christi per modicam violentiam / est gravius quod facere omnia peccata quae cogitari possent extra personam christi et ita incomparabiliter superat omne peccatum etc.

Septimo deus pro peccato finitae malitit infligit poenam infinitam: et pro temporalipecca to penam aeternam. ergo iniuste. quia poena in pro portione excedit culpam. Quod autem peccatum sit finitae malitiae / probatur per Anselmum libro icur deus homo. c. ii. Peccare non est aliud nisi non reddere deo honorem debitum. sed ho- nor debitus deo ab homine non est infinitus: quia talem non posset homo soluere. ergo fini tus tantum. igit non reddere deo illum honorem est malum finitum: sed pro peccato temporali infligitur a deo poena aeterna sive infinita. patet Mat xxiu c. Ibunt in supplicium aeternum etc.

Octa vo accipio duas animasequaliter puniendatr in purgatorio: et sint a et b. et debeatur a ma ior gloria in aeternum et b minor. tunc arguo sic. a peccavit aequaliter cum b. et gravius punie tur. ergo iniuste. Assumptum quantum ad pri mam parte patet. et partem secundam probo. nam a per to tum tempus privatur maiori bono quod b. quia ista tota beatitudine quam haberet a si non essent illa peccata venialia: et illa esset maior goria quam glia quam habebit b. igitur maiori pono privatur. ergo plus punitur.

Item eodem: casu posito: fiant orones ab ecclia militan te pro una anima: et non pro alia: tunc illa pro qua prae ces fiunt / citius liberabitur: vel tolerabilius atietur: sed hoc est iniustum. quia non meretur per meritum viventis plus quam alia.

Item peccatum veniale punitum in purgatorio / gravius pu nitur quam peccatum mortale punitum sufficien ter per contritionem et satisfactionem in praesenti. ergo iniuste ordinatur illud. consequentia patet: minor culpa multo gravius punitur. antecedens probo: quia impediri a fruitione per unam ho- ram est gravior pena quam impediri a quacumque deus lectatione huius vire praesentis per totam vitam hominis. cuius probat o est: quia videre deum beatisicae per unam horam / est melius quam fiu quacumque delectatione praesenti peri centum anos. ergo gravius punit deus peccatum veniale quod mortale secundum legen statutam: igitur iniuste. patet ergo prima pars antecedentis: quod deus iniuste homines punit: quae fuit prima pars ancedentis.

Secunda pars eiusdem: videlicet quod iniuste praemiat: etiam posset probari multis pliciter.

Primo sic. deus aequaliter praemiat aliquem qui nunquam habuit vsum liberi arbi trii nec meruit: sicut adultum qui meruit. er go iniuste. consequentia patet: quia praemia debent corre ipondere meritis antecedens probatur: quia capio praemium Lini adulti: et praemium unius de innocent bus: praemium Lini aut est maius / aut minus / aut aequale. si minus vel aequale: habeo proposi tum si maius: non in infinitum: constat. sit igitur quod in triplo. capio ergo vnum viatorem qui me- retur in triplo minus quam Linus meruit: et deus cedat: tunc istae praemiabitur praecise in triplo plus- quam ille qui numquam meruit. videlicet innocens. ergo istae qui meruit et qui fuit adultus: praemiabitur pr cise cum illo qui numquam meruit: quod non videtur iu- sium.

Secundo sic capio duos viatores id ie et er et sit sortes melius et multo plus disposits in naturalibus quam plato: et sit plat.o maioris me riti apud deum. tuc arguo sic. beatitudo non destruit naturam: nec mutat subam hominis: ergo in btitudinem sortes. hembit meliora natura- lia quam plato ergo plus diliget deum quam plato. Ista consequentia patet: quia quilibet beatus diligit deum ex toto corde etc. quia secundum beatum Augustinim in libro de per fectione iustitiae. tunc primo impletur illud praece ptum. sed vltra sequitur: plus diliget deum quod pla to: igitur plus diligetur a deo. et vltra. ergo plus recipriet de btitudine. et tamen minus meruit per casum. igitur qui minus meruit: magis praemi bitur.

Tertio sub hac forma: capio duos aequaeles fideles aequalis meriti apud deu cilce sortem et platonem: et sit sortes simplex: plato sapiens: et decedant. quaero tunc vtrum praemiabum tur aequaliter an inaequaliter: si inaequaliter: habeo propositum. si aequaliter: ergo aequalis beati tudo dabitur utrique: ergo et aequalis cogni tio. sed si inaequalibus addantur aequalia: quae re- sultant / erunt inaequalia. igitur cum sortes et plato prius fuerunt inaequales: et aequelis cognitio eis addatur: erunt adhuc inequales in cognitione sicut prius. ergo sicut prius plato erit sapientior quam sortes. igitur si praemiabuntur aequaliter: praemia buntur inaequaliter

Item si isti duo deberent aequaliter praemiari: ergo sortes erit in praemio aequa lis platoni. et vltra. igitur erit aequalis in co- gnitione. sit igitur gradus istius aequalitatis a. et arguo sic. platoni non dabitur de cognitio ne pius nisi quantum sibi deficit de a gradu et tantum praecise nec plus sorti dabitur de cogni tione scilicet quantum sibi deficit de a praecise: sed pl- deficit sortide a quam platoni: ergo plus da bitur sorti quam platoni. ergo inaequaliter da bitur eis: igitur si praemiabuntur aequaliter: praemia buntur inaequaliter. ergo iniuste. quod est propositum

Quarto sic. deus iniuste praemiat christi igitur. Assumptum probo. quia quaero vtrum tantum da bitur christo et hunano generi quantum chrisius me- ruit: quia ehrisius non meruit sibi btitudinem: sed nobis an non dabitur tantum sibi et nob etem: si non: igitur sibi minus dabitur quam debetur. igitur si bi iniuriatur. si sic: sit tota mltitudo saluan dorum a. tunc erit haec vera. tantum datur a quantum chrisius meruit. ex quo sequitur primo quod si tunc aliquis eorum generaret filum qui contraheret peccatum ori- ginale: ille non posset mundari virtute sa- cramenti: nec virtute pess onis christi. Se- cundo sequeretur si hoc sit verum: quod tot homines pos- sent esse circa finem mundi: quod meritum christi non sufficeret ad satisfaciendum pro eis: nec sa cramenta ecclie haberent efficacia. Probo con- se quantiam: quia sit tota mititudo consupta a prae ter quinque ante finem mundi: et sint adhuc centum homines. tunc arguitur sic. Meritum tempori sufficien- ter praemiatur per h quod datur tempuo in a. ergo de toto- praemio xpri correspondente non deest nisi salus: quinque hominim ergo merito xempori non debetur de in- re niii salus quanquam hominim sed centum homines nunc sunt in mundo. igitur de merito xpri nihil potest iptiri nisi solum illis quinque.

Quinto arguitur si accipio aliquem viatore qui sit a. et pono quod mereatur praecise aequaliter cum anima boni latronis: quae fuit praemiata iam per mille amnos. tunc arguitur sic. si a debet aequaliter praemiari cum ista anima: opartet quod ei fiat recompensatio beatitudinis et gaudui quod iste habuit iam per totum tempus praeteriium: quia a partem durationis in posterum nihil potest addi: quia si mul gaudebunt sine fine. ergo optet quod a per al quod tempus gaudeat gaudio intesiori quod illa anima tam beata. et quod videat deum clarius: et intensius perci- piat lume glorie: et post transacta illa hora remittatur ad aequalitatem gaudii quod non habet alia anima boni latronis. sed videt hoc inconve niens propter multa.

Primo quia sequeretur quod charitas beati posset minui. et sic beatus ille aut vellet diminutionem suae beatitudi- nis: quod non videtur possibile: vel saltem videtur multum irrationabile. vel nollet: et tunc tristare tur si hoc conciperet. Si dicitur quod hoc lateret eum: quod sua btitudo diminueret: igitur deciperetur quia si videt suam beatitudinem: ergo credit eam esse aeternam: et non erit: ergo decipitur.

Secundo tunc quia postea posset recordari se fuisse beatiorem quod post: et magis dilexisse deum: et tunc gauderet de hoc quod minus diligeret deum: et de hoc quod sua btitudo est diminuta. consequentia patet: quia beatus nihil habebit vnde non debeat gaudere: sicut dicit Anselmum de beati capitulo vii Tu inquitur isto gudio perfrueris: quia nihil vnde gaudere non debeas habebis.

Tertio ex alia parte si hoc esset verum quod gaudium istius qui tardius me ruit deberet sibi recompensari per intensionem gudii sui: vt aequaretur totaliter praemium suum praemio alterius qui iam fuit beatus per mille vel quoscumque annos in praeterito: sequeretur quod si pater assumeret unam naturam humanam aequem humanitati christi: et illa tantum mererelur sicut natura quae in christo meruit: illa foret praemianda intesiqui merito per aliquod tempus quam anima christi conseqentia patet: quia cum ista tantum meruit quantum anima christi ergo debet aequaliter praemiar. ergo non sufficit quod praemietur modo et deiceps aequaliter cum anima christi: nisi fiat ei recompensatio pro beati tudine praeterita quam iam habuit anima christi sed hoc fieri non potest: nisi per intensionem gaudit sicut dicit haec responsio. ergo opet quod per aliquod tempus intensius gaudeat quam anima christi. Simile ar gumentum potest fieri de angelo: si cretur modo unus aequalis beatissimo in naturalibus: qui tantum mereatur quantum ad omnes circumsta tias sicut istae meruit: talis nullo modo posst iuste praemiari.

Secundo ad principale sic. deus non gubernat genus humanum. ergo non iu- ste gubernat. conseqentia patet antecedens probatur: quia si gubernaret genus huanum: ordinaret omnem hominem ad vitamaeternam. consequentia patet: quia omnis gu- bernans alium si sapientergubernat: ordi- nat eum ad finem suum naturalem: sed finis hominis naturalis est beatitudo secundm Anselmum monolo. cclxix Rationalis creatura ad hoc facta est: ut sine fine amet summam essentiam. Item idem secundo. cur deus homo c. i ergo deus vult voluntate beneplaciti quemlibet hominem habere beatitudinem. consequens est falsum: ergo illud ex quo sequitur. igitur deus non gubernat mun dum seu genus humanum.

Confirmatur quia deus voluntate beneplaciti creat istam animam ergo voluntate beneplaciti vult eam esse. aut igitur vult eam esse voluntate beneplaciti propter finem: aut non. si non: tunc deus in agendo non attenderet finem. si sic: aut vult animam humanam fieri beatam vel non. si non: igitur non fecit eam propter bea titudinem. si sic: et ipsa non erit beata: ponatur. gitur non gubernat eam.

Item sub alia for ma sic. Sub sapiente gubernatore nihil ac cidit praeter intentionem gubernantis: nequam aliquis periclitatur sub sua gubernatione: sed multi homines periclitantur. igitur non sunt sub divina gubernatione.

Item nihil inten tum a natura accidit vt in paucioribus: sed semper vel frequenter ii physicrim et deficit vt in paucioribus. sed homines attingere ad bati- tudinem accidit vt in paucioribus. igitur non est intentum a natura: igitur nec a deo. ergo nec est finis naturalis hominis.

Item inconue niens est nobilissimam creaturam gubernari et frustrari fine suo in perpetuo: sed maior pars generis humani frustratur beatiiudi- ne. ergo est sine dei gubernatione.

Tertio prin cipaliter sic. nullus acceptator personarum iustae gubernat personas: quarum alteram acce ptetat: et alteram reprobat sine merito vel de- merito. sed deus sic gubernat homines quod vnum acceptat et alterum reprobat etc. Malacbumr. ic. Iacob dilexi: Esau autem odio habui. et simi lis ratio in aliis. neque valet dicere quod istum re- probauit: quia vidit eius malitiamfuturam: et istum elegit: quia vidit eius merita futura: quia hoc retractauit beatus Augustinus dicens spem fu turam et futuram fidem procedere ex gratia divi- na libro ii capitulo xxiii

Item sic. nullus sponte: et de mera sua voluntate et gratia eligens ali os ad honores et praemia: et reprobans ali os ad poenas et supplicia: iuste eos guber- nat: sed deus non propter futuram fidem et me- rita elegit hos homines ab aeterno ad gloriam: et alios praesciuit ad penam aeternam. igitur non iu- ste sed voluntarie eligit quos vult: et quos vult reprobat.

Item arguitur sic. sint duo cras nascituri: unus praedestinatus quae sit a. et alii praescitus quae sit b. quaero quando deus creauit animam b. vtrum ordinauit eam ad vitam aeternam: an ad pe nam aeternam: non potest dici quod ad neutrum: quia ipe ordinat quod quaelibet anima ibitad alterum. et per consequens quod haec anima ibit adalterum. et hoc ordinat non intelligendo ilusd scilicet ad quod anima ordinatur hoc disiunctum vita aeterna vel pe- na aeterna. immo determinate anima ordinatur et ab eo praescitur ad alteram partem disiunctive. Si dicatur quod ordinatur animam b. ad vitam aeternam igitur non praescit animam b. ad penam. cuius op positum ponit casus. Si dicatur quod ordinat eam ad penam aeternam: sequuntur inconvenientia.

Primo quod non ordinat omnem naturam rationa lem vt fruatur deo finaliter: cuius oppositum di- cit Anselmum secundo cur deus homo capitulo v et monolo. xix et sic sequitur quod vita aeterna non sit finis rationalis creature.

Secundo sequitur quod libere creat istam animam nulla necessitate coactus: neque alia bona ratione inductus: vt damnetur. quod non videtur aliquam iustitiam importare nec mise ricordiam. cum tamen dicatur quod omnes vie eius ntmnia et veritas.

Item arguitur sic. qui nullam proportio nem attendit inter meritum et praemium quantum ad illos quis honorat: nec demeritum et suppli- cium quantum ad illos quis reprobat et punit: non videtur eos iuste gubernare: sed sic videtur esse de deo. ad foma. ix. Cui vult miseretur: et quem vult indurat. sicut figulus facit vas unum in honorem: et aliud in contumeliam. hoc est exemplum apostoli. Et certum est quod figulus nec iuste nec iniuste gubernat vasa sic de eis ordinando: ergo eodem modo deus nec iuste nec iniuste: sed mere libere videtur guberna re genus humanum.

Item deus ab aeterno praeparavit res sicut contingent a creatione mundi: et continuae gubernat. ita quod demon- tratis omnibus beatis futuris: et nullis aliis: haec est vera. solum istis praeparavit vitam aeter- nam: igitur nullum alium ab istis ordinauit ad vi tam aeternam. similiter demonstratis damnatis omnibus solum: haec est vera: solum istis praeparavit poenam aeterna. Tunc arguitur sic. omnes istos praeparavit ad vitam: ergo nullum istorum potuit gubernare ad alium fine. patet consequentia: quia non potuit gubernare contra suam pordinationem. et sic sequitur quod non omnes homines ordinantur ad eundem finem.

Quarto principaliter sic. nullus iuste gubernans ali os punit eos pro eisdem operibus quae vult eos fa cere: sed deus facit sic. ergo. maior patet: quia si iuste gubernans vult eos facere aliquid: vult eos praemiari: si hoc fecerint: et non puniri. Minor probatur multipliciter.

Primo sic. om- ne quod deus facit sicut causa totalis vel partia lis in homine: deus vult fieri tale opus: sed om- ne opus hominis deus causat sicut totalis caus vel partialis in homine: ergo tale opus vult fieri: sed aliquod peccatum est opus hominis: sicut fu- rari et occidere. ergo deus vult istos actus fieri. et pro eisdem punit homine. ergo pro eo dem punit hominem quod vult ab homine fieri Mhaior istius rationis patet: quia omnie quod deus facit volendo facit: et per electionem. vnde eligit hoc fieri: et magis vult hoc fieri quam dimitti quod ipse facit. Minor probatur. quia esa xxvi Omnia opera nostra operatus es in nob. Et Actuum. xvii In quo vivimus mouemur et ssumus. vnde sicut est continua causa vite nostre: ita est cau sa motionum nostrarum. Unde Augustinus iii de tri capitulo iiii. "Uoluntas dei prima et summa causa est omnium corporalium specierum atque motionum" ergo motionis qui quis occiditur: et motionis qua occidens vult illum occidere: voluntas dei est summa causa. sed illa volitio peccatum est. ergo deus est causa peccati.

Secundo ad idem. deus vult omnes illos facere illud quod est necessarium ad finem de eis pordinatum: et ad quodlibet quod est pvisum a se mansurum in perpetuum. sed deus or- dinauit infernum ab aeterno et in aeternum esset ergo vult omne illud quod est ad hoc ordinatum. sed si nemo peccaret: infernus foret frustra ergo vult homines peccare quibus internum prae paravit: et pro peccatis puniet eos. ergo etc. Quod autem malis praeparauit infernum: dicit Ful gentius. et allegat magister primo sento distit xi cac. iiii. Praeparauit inquit deus malis ignem aeternum. Illis vtique quis iuste praeparauit ad luenda supplicia. et Mat xxv. Ite maledi cti etc. Et constat quod non solum illis demonibus sed malis hominibus: istis videlicet demonstratis omnibus damnatis. ergo istos et nullos alios vult esse tales ut ad xinem istum vadant.

Tertio sic. deus vult quicquid est ad decorem universi: et ac manifestationem suae iustitiae. sed mala fieri- peccata puniriest ad decorem universi: et ad manifestationem divinae iustitiae: ergo deus vult peccata puniri. sed peccata puniri non possunt nisi ab hominbus committantur. neque di- vina iustitia in eorum punitione manifestari posset: nisi peccata perpetrarentur. ergo vult peccata per petrari: vt sua iustivia manifestetur ad deco rem uniuersi. Sed minor principalis rationis patet per Augustini in Enciorum cul x. Malum bene rdinatum et suo loco positum eminentius con- mendat bona. Item eodem libro. Melius ordi- navit deus de malis bona facere: quam mala nulla permittere.

Quarto sic. illud quod deus prelegit: illud vult magis fieri quam non fieri: sed deus praelegit mala fieri quam ea impedire: ergo deus magis vult fieri mala: quam non fieri nequam puniri. Quod si non: tunc quaero an melius: est mala non fieri neque puniri: an mala fie- ri et puniri: Non potest dici primum: quia si esset melius illud deus elegisset. consequentia patet ex isto dicto Augustinus iii de libero arbitrio capitulo vii Quicquid enim tibi in illa ratione melius occurrerit: scias fe- cisse deum tamquam bonorum omnim conditorem. ergo me lius est mala fieri et puniri: quod illa non fieri nec puniri. sed ho: totum est a deo volitum. scilicet mala puniri. Si dicatur quod deus non vult ma- la fieri et puniri: sed vult quod mala puniantur si fiant: non tamen vult quod fiant: contra aut vult abso: lute aliquam penam: aut non. si dicatur quod non: hoc non potest stare. si sic: ergo vult peccatum fieri. quia opr peccatum praecedere penam: saltem ordine aliquo.

Quinto sic. omnis pene deus est auctor. Amos iii: Non est malum in ciuitate quod deus non fece rit. sed aliquod peccatum est poena alterius peccati: vt patet per bratum Praego. et Augustinus et allegat macister iii sententia distintione xxxi c. vi vii et viii usque ad finem dicit enim magister capitulo viii quod aliqua peccata sunt pene peccatorum. et dicit Augustinus i. retracta capitulo ix quod omnis pena peccati iusta est: et a deo infi- gitur. Capio ergo vnum peccatum quod sit poena al terius praecedentis peccati. sit a. Et arguo sic. omnis poena est volita a deo: a est pena: ergo a est volitum a deo. Et vltra. a est volitu a deo: a est peccatum: ergo aliquod peccatum est volitum a dro. igitur deus est causa peccati et auctor ipsius

Sexto sic deus voluit chr:stum occidi a Iu deis. igitur voluit Iudeos occidere christum. consequentia patet. quia idem praecise significatur per antecedens et consequens. quia quicquid significatur per hanc propo- sitionem deus voluit christum occidi a Iudeis sietur per isam deus voluit Iudeos occidere christa. nec est alia dria nisi vocatur et gra- maticalis: et contradictionem includit quod ita esset sicut denotatur per consequens. sed interfectio chri sti apud Iudeos fuit maximum peccatum. igitur.

Septimo sic opus vel effectus instrument debet imputari principali agenti: sed in persecution bus sctorum toramni sunt instrumenta dei. et di- tunt scium quod deus per malos affligit bonos. ig tur persecutio illa est a deo auctore principa- l. sed ista persecutio est peccatum igitur est a deo auctore. quod omnino vitari vult beatus Augustinus itin lxxxiii quia quiao iiii et in aliis locis sicut alle- gat magister sententia distinctione xlvi.

Confirmat. quia de voluit aliquis: et praedessinauit eos: vt propter patientiam persecutionis et martu: in mereren tur vitam aeternam. ergo voluit patientiam illam esse medium salutis eorum et nihil aliud. ergo voluit esse illud sine quo passio illa non habetur. sed sine persecutione iniusta non potest esse passio iusta. igitur voluit esse perseci tionem iniustam.

Octavo sic deus ab aeter- non voluit beatum Stephanum habere aureo lam martviii. igitur voluit esse illud quod scivit esse medium ad illam obtinendam. ergo voluit par- secutionem malorum. igitur malam volitionem eo- rundem.

Nono sic deus voluit diabolum vinci a christo quando christum tentauit. igitur voluit eum tentari. immo plane dicitur Msat. iiii. Ductus est Iesus in desertum a spum. et exponitur de spun- scto: vt tentaretur a diabolo. et constat quod dia- boli tentatio fuit vitium: sicut sunt omnes suae operationes. igitur deus voluit illum iliam vitio- sam operationem exercere in christum.

Decimo sic deus voluit Paulum mereri per suam conuer sionem et per suam poenitentiam de persecutione quam fecerat ecclie: et voluit quod miraculosa eius conversio esset ad edificationem ecclie. igitur vo luit omne illud quod sciuit esse medium necessarium alillam conuersionem et ecclie edificationem. Con firmatur. quia deus vult illud esse quod est medium necessarium ad complendum effectum praedestina- tionis circa eosdem. igitur etc. Minor probatur quia quidam nunquam fuissent saluati: nisi per peni tetiam et humilitatem quam de peccatis prius commis- sis conceperunt: secundum illud Augustinum. Expedit su- perbis cadere in aliquod peccatum etc.

Quinto principaliter deus non facit omne illud quod ad iu stum iudicem partinet. igitur non iuste gubernaur consequentia patet. Antecedes probatur.

Primo sic ad iustum gubernatorem pertinet non permitto re mala fieri a subditis: sed omnia debet im pedire: si possit ea impedire: sed deus permit tit gratis mala fieri a subditis: quae omnia pos set impedire. Constat: et expresse habetur primo senten. dist xlvi ergo deus non facit omne il- lud quod partinet ad iustum gubernatorem.

Con firmatur. quia maxie iustum decet cavere iniu- sta et impedire si possit: quia sicut haber in decre. di lxxxiii c. error. error cui non resistitur: ap- probatur: et veritas cum minime defensatur: op primitur. Negligere quippe cum possis partur- pare paruersos: nihil aliud est quod fouere. ne- que scrupulo caret societatis occulte: qua ma nifesto facinori desiunit obuiare.

Secundo quia deus remittit partem pene vel forte tota liter: et semper punit citra condignum. igitur sem per recedit ab aequalitate proportionis debi te inter culpam et penam. Quod autem hoc repugnet iustitiae probatur: quia in tali casu non punitur quod puniri deberet quantum puniri deberet.

Confirmatur per illud Anselmi prio. cur deus homo aic. xii RNecte ordinare peccatum non est nisi punire. si non punitur: inordinatum di mittitur. et infra capit.o xx. secundum mensuram peccati opicet sa tisfactionem esse: aliter aliquatenus inordina- tum manet peccatum: quod esse non potest si deus ni- hil relinquit inordinatum in regno suo

Tertio si gubernat: nihil inordinatum re linquit in regno suo. secundum quod dicit Anselmum secundo cur deus homo capitul xii et xiii sed multa sunt in- ter homines deordinata: et multa peccata impu nita: igitur deus eos non gubernat.

Quarto sic. tanta est distantia pene temporalis ad acternam: quanta est aeterne ad temporalem. patet iii physico rum. Tanta est via Athenis etc. Sint igitur sor tes et plato duae personae quae peccauerunt sic: quod sortes meruit penam temporalem quae sit a. et plato penam aeternam quae sit b. tunc arguitur sic. tanta est iustitia quod plato habeat b. sic quod sor- tes habeat a. et econverso. ergo tanta iniustitia est quod plato habeat a et non b. sicut quod sortes habeat b et non a. sed talia facit deus. nam illi cui debetur poena aeterna: facit commutationem in penam temporalem per sactum penitentiae. igitur fa cit tantam iniustitiam: quantam faceret si com- mutaret penam temporalem in aeternam. consequentia patet: quia aeque iustum est quod plato habeat b. sicut quod sor- tes habeat a. cum sit aequalitas proportionis geometricae inter sortem et a. et platonem etb. igitur tantum recedit ab ista aequalitate dando platoni a. sicut dando sorti b. quod est proposi tum.

Quinto sic. ad iustum iudicem partinet nihil principere nisi quod vult fieri: nec aliquid pro hibere nisi quod vult non fieri quia sic finge- ret se velle quod non vult: et deciperet subditos. sed deus prinecipit quandoque hominibus illud quod non vult eos facere: et prohibet quibusdam illud quod vult eos facere. vn magister id est sentiane dist xiv et xlvii in fine dicit. Quaedam praecepit deus in nova et veteri lege: qui ab eis quibus praece pit fieri noluit. vt Abrae de immolatione fi lii. Den xxii et in euangelio quibusdam cu- ratis quibus praecepit ne alicui dicerent.

Sexto principaliter sic. nullus detinens a subdito illud quod omnino sibi sufficienter de betur et meruit: subditum illum iustae gubernat: sed deus sic se habet ad subditum. probo. capio gudium illud quod debetur animabus iam existen- tibus in celo: et quod habebunt resumptis cor poribus post die iudicii: et sit a. tunc a tam meritis eorum quam pro meritis christi est sufficae- ter comparatum. igitur est sufficienter et de iusti- tia eis debitum.

Confirmatur ratio ista. sub iu- sto gubernatore unus non debet damnari neque lu ere peccatum alterius cuius nullo modo est pari cepa nec dccasio: sed ille animae luunt propter peccata viuentium damnatorum: quia si illi non damnarentur: foret citius iudicium et resur- rectio generalis. et per consequens impletio gaudii electorum. ergo iste animae et etiam bea ti angeli modo habent culpas peccantium. Quod autem eorum gaudium et beatitudo augebi tur post diem iudicii: expresse dicit beatus Augustinus super Gena. et allegatur in fine quar ti senten dist xliiii et. xlix.

Et confirmatur ista ratio. quia istud damnum quod sustinent si ne eorum culpa: nunquam recompensabitur. igiut fit eis iniustitia.

Septimo sic. nullus iu ste gubernans subditos exigit ab eis quoc non vult fieri ab eis. sed deus hoc facit: quia exigit a reprobis quod servent finaliter iusti tiam. ergo.

Item quod deus iniuste guber nat genus humanum: probatur sic. Duobus pecctoribus decedentibus in peccatis et dam natis: deus plus remittit de pena peiort quam alteri. ergo etc. Antecedens probo sic. Sint duo sortes et plato. et ponatur quod sortes peccavit in duplo plus quam plato. igitur pena condigna sortis erit dupla ad penam condignam plato: nis. sit igitur pena sortis duodecupla: et pe- na platonis sextupla: et supponatur quod de us semper puniat citra condignum: et per con- sequens aliquid remittit de condigno. quae ro igitur an remittat istis aequaliter secundum quantitatem: an aequaliter secundum proportio- nem: Si primum: sit gratia exempli quod re mittat utrique duos gradus: ergo remittit uni tertiam partem: et alteri non nisi sextam: et tamen aeque condigna fuit poena sextupla pla ioni sicut poena. xii sorti. ergo misericordius agit cum vno quam cum alio: ergo plus de condi gno remittit vni quam alteri: quia penam vnius reducit ad tertiam partem: et alteri infligit tortam poenam praeter sextam parte. ergo cum eo durius agit: et per consequens in iuste. Si detur secundum: sit igitur quod vtrique re mittat tertiam partem. ergo sorti remittit. iiii et platoni tantum secunduam. ergo minus remittir platoni minus malo quod iorti peiori.

Ad oppositum Sapientia xiiii. Tua autem pater providem tia ab initio cumcta gubernat: et non nisi in stae: quia iustus dicens in omnibus viis suis. ergo iuste gubernat genus humanum.

Item Augustinus in dicitur libe arbitrio capitulo iiii. Opii ne de deo ei istima- re verissimum est pietatis e ordium. nec quiquam optime de deo existimai: quae non eum omnipotente atque ex nulla parte commutabilem credit bono rum omnium creatorem et quibus ipse praestatior est. Rectorem quoque iustissimum eorum omnium quo crea uit. ergo est omniut creator et omnium iustissimus ergo est creator generis humani et eiusdem gubernator. Et hoc tota scriptura sacra so- nat.

Circa istam quaestionem: in cuius titulo non est magna difficultas:

primo expono termi nos quaestionis:

et intelligo per creatorem ge- neris humani deum. non quod omnes homines creat: quia nullum hominem creat: sed animas tantum. Unde ad formam quaestionis dici debet negative quod est fal sa: quia implicativa falsi: sed dicitur vulgaritet creator generis hueani: quia creatur animas: et quia creavit animam primi hominis: similiter corpuscd i primam materia: vnde fecit corpus. si tamen nihil esset in homine nisi materia prima: et anima intel- lectiva: et totum esset suae partes: deberet con cedi: quocumque homine demonstrato: iste hom fuit creatus a deo: vt vitr: sed de hoc modo non curo.

Similiter per genus humanum non inte ligo aliquam intentionem secundam: quae tamen voca ri possit genus humanum: sed intelligo per ge nus humanum idem quod omnes homines.

Tertio distinguo de islo aduerbio iuste. Potest enim deus tripliciter dici iuste gubernare. Primo modo ideo quia gubernat sicut debet: et sicut tenetur. sic enim in quobusdam locutionibus exponimus istum terminum iuste. iste homo iuste se habet quando fa cit illud quod debet et ad quod ex officio obligatur et tenetur. et sic multipliter loquitur Anselmus soto vitate ic. xii vbi dicit quod duo sunt necessaria volun tati ad iustitia scilicst velle quod debet et nolle quod non debet. et prosols x.

Denique quod non iuste fit: neque debet fieri. et quod non debet fieri: non iuste fit. Secundo modo potest intelligi quod deus iuste gubernat: quia aequaliter gubernat: sic videlicet quod in dando ramia et poenaus: quod partinet ad iustitiam distri butivam: servat aequalitatem proportionis intel meritum et praemium: et similiter inter culpam et sup plicium. ita quod aeque bonum sit praemium sicut meri- tum: et econverso: et aeque malum poena sicut cui pa: et econtrario. et sic ur iustitia accipi coni- ter apud loquentes de iustis iudicibus: quia vi delicet commensurate et aequaliter adequant pe nas culpis et praemia meritis. Tertio modo ptr dici deus iuste gubernare creaturam: si libet iu- ste exponatur id est. sicut decet deum: et conuenit crea- turae: et hoc est generaliter sicut ipse vult. Unde isti termini convertuntur: hoc est iustum: et deus vult hoc. et sic accipit Ansel iustum prosolies xi Uere inquitur universae vie diceni enmia et veritas et tamen iustus dicens in omnibus viis suis. et vtique sine repugnantia: quia quos vis punire non est iustum salvari: et quibus vis parcere non est iustum damnari. Nam illud solum est iustum quod vis: et non iustum quod non vis. igitur secundum eum deum velle hoc: et hoc esse iustum: conuertuntur: Exponendo igitur diversimode istam determi- nationem: iuste: diversimode dicendum est ad questionem. Exponendo primo modo: deus iu- ste gubernat id est. sicut debet: et quia debet: quia in quibus dam operationibus divinis circa homines fac iustae in quiobusdam non iuste ad illum intellectum. facit autem iuste primo modo id est quod debet et quia debet: cer te quando punit hominem pro culpa: et praemiat ho minem pro bono opere.

Similiter quando infundit grata tiam se bene disponenti: et quando auget gratiam benden operanti: et quando subtrahit peccanti: omnia ista deus debet: et ad ista tenetur. In quibusdam autem operationibus non facit iu- ste illo modo: sicut quando creauit mundum: quam do instituit homini tales leges sicut modo habemus: quando ordinauit ista sacramenta fo re media ad nostram salutem: et ad nihil eorum tenebatur: et nihil istorum iuste fecit.

Ad istum intellectum datum quod alicui non sit incon- veniens isto modo loqui de deo: dicendo deum debitorem creaturae: et quod deus facit quod debet: et sicut debet. Probo sic. hoc est ver de deo. igitur non est inconveniens deo. consequentia patet: quia medium inconveniens deo est impossi- bile secundum Anselmum Antecedens probo sic omne communicans alteri communicatione politi- ca debet alteri quod sibi promittit: sed deus coni cat hominbus conicatione ciuili: sicut dicens ser- vis: et eis multa promittit. igitur post promiss onem est vere debitor.

Confirmatur ratio: quia non est inconveniens ponere in deo illud sine quo fidelitas servari non potest neque eius veri tas: sed si promisit et non est debitor: non est fidelis.

Secundo sic. homo potest mereri apud deum. igitur potest deum facere debi torem suum. consequentia patet. quia mereri non est aliud quam quod aliquis faciat sibi debitum: vel quod faciat sibi idem vel magis vel alio mo do debitum seu multiplicius debitum. ita quod in diffinitione istius termini mereri inclu ditur facere aliquod debitum. ergo homo me rendo apud deum facit aliquem sibi debi torem: et non nisi deum. igitur etc.

Tertio par idem primo senten. vbi sicdincitur. Multiplicem et involutam intelligentiam tenet: nec deo pro- prie competit: quo non est debitor nobis nisi forte ex promisso. ex quo arguitur sic. si non est nobis proprie debitor nisi ex promissa: et go est nobis proprie debitor. consequentia te- net ab exceptiva ad suam affirmativam ex- ponentem. Sic dico ad questionem exponem do libet iuste primo modo. videlicet quod in qui busdam deus iuste gubernat: et in quibusdam non: quia quandoque facit quod debet et sicut debet quand scilicet cii ca nos implet illud quod promisit: et qundoque fa cit illud quod nullo modo debet: exponendo lie iu- ste debet obligatorie. Exponendo vero licet iu- ste gubernare secundo modo: sic dico similiterqo quandoque iustae gubernat: et quandoque non. nam ali quando maxime de malis hominibus qui nul- lum praemium recipiunt nisi in praesenti: for- te posset contingere quod aliquis praecise tantum bonum recipit quantum meruit de bonis tempora- libus.

Similiter forte aliquando contingit in prae senti quod homo aequaliter punitur sicut culpa requirebat: licet hoc non servetur communter. Et certe sic loquendo de iustitia isto secundo modo est difficile nimis salvare. immo impossibi- le est in omnibus operationibus divinis ser vare iustitiam: quamuis etiam isto secundo modo sitcre denda quaedam ratio iustitiae in divinis opera tionibus nobis incompraehensibilis. Tertio modo exponendo lier iuste absolute dico quod sic: quia deus sic gubernat sicut decet et sicut con venit hominibus.

Ad primum principale di com pro materia argumenti istius quod assigna re maximam penam quam natura huenana pos- sit sustinere: potest intelligi dupliter. Uno modo simpliciter et absolute. Alio modo sub certis cir- cumstantiis et dispositionibus. Dico igitur loquendo absolute: quod non est dare summam penam quam natura humana possit sustine re: quia quocumque afflictivo dato / deus potest creare maius et activius. similiter quacumque ap raehensione pene deus potest creare maio- rem: et sic de quibuscumque causis ipsius pene. et sic deus intendendo causas bene potest qua cumque data causare maiorem. Dico tamen quod est sunima poena quae potest causari in hac natu ra existente sub istis dispositionibus ab ob iecto tali et cum talibus circumstantiis. Tunc ad formam argumenti admitto totum casum. et quando arguitur quod sortes gravius punitur pla tone: potest negari: quia deus potest sorte in- tensius punire platonem qui tardius obiit ad certa mensuram donec fiat aequalis recon- pensatio pene quam sustinuit sortes an mor tem platonis: et sic aequaliter puniretur. vel ne getur possibilitas casus: quia plato per annum non stabit indifferenter: quia aut merebitur aur demerebitur: et tunc puniet plus vel minus Si autem argueretur sic. sortes punitur plus quam plato: et post aequaliter cum platone. igitur du tius. consequentia non valet. concedo tamen quod si plato non puniretur intensius per aliquod tempus: sed semper aequaliter cum sorte ab instanti suae mor tis: tunc puniretur minus graviter quam sortes et si hoc fieret: negaretur tamen quod hoc iniuste fit.

Ad secundum quando dicitur quod pena paruuli decedem tis quae sit a. et adulti damnati quae sit b. di- com quod a et b non sunt pene eiusdem rationis: cum vna sit damni tantum: et alia sit damni et sensus. et ideo b excedit a in infinitum: sicut corpus su- perficiem vel linea punctum. et ideo licet a in- finities replicaretur: quod tamen fieri non posset cum sit quaedam privatio: quod nihil est dictum etc. Ad tertium quando arguitur de decedente cum peccato mortali et veniali etc. concedo quod venia le coniunctum mortali punietur pena perpetua: quia nulla penitentia potest illud peccatum dilue- re: cum desit gratia sine qua nullum peccatum re- mitti potest et quando dicitur quod gravius punitur pro mortali et veniali quam pro mortali solo. concedo. et quando capitur ille excessus: et sit c. ca sum admitto. et quando arguitur c est aliquanti gradus: igitur aliquoties replicata reddet b vel maius. nego consequentiam quia iste excessus nulla multiplicatione replicatus reddet b. Nam aeternitas poene infligitur pro mortali. et ioeo concedo quod intensius patit per excessum c. qui excessus notat gradum intesiorem: et istae gradus non foret aeternus nisi propter mor- tale peccatum et ideo si per considerationem di stinguamus illud quod infligitur praecise pro veni ali ab illo quod praecise insligitur pro mortali: non sunt eiusdem rationis: nec coparabilia adinui tem: sic quod c aliquoties replicata reddat b sicut neque linea infinities replicata redde ret superficiem. et ideo nunquam tantum punitur quis pro venialibus sicut pro mortali: etiam si habe- ret infinita venialia.

Ad quartum cum dicitur quod peccent sortes et plato aequaliter: sit tamen sor- tes in maiori gratia etc. Admitto casum: et concedo quod sortes gravius punitur. quia ma iori bono privatur. et quando infertur / igitur in- iuste. nego consequentiam. quia punitur sicut deus sta- tuit: et vult hominem privari grtia quantumcumque intensa in eo per quodcumque mortale.

Ad quinto tum quand arguitur de homine creato sine origi- nali etc. nihil habemus dicere secundum legen sta tutam nunc: deus tamen posset multipliciter or dinare sicut sibi placeret: vel adnihilando ipsum: vel conservando sibi vitam aeternam sine meritis. et non valet. ponitur in celo sine me- ritis: igitur homo potest mereri celum ex puris naturalibus. sicut patet. et poset eum ponere in inferno si vellet: vel posset eum manutene re extra pro semper sicut vellet. et quicquid face ret: iuste fieret tertio modo exponendo libe iustae.

Ad sextam quando arguitur. deus non atten dit proportionem inter culpas et penas malo rum et praemia et merita iustorum. igitur iniuste nego istam consequentiam. Nam si statim ab initio ho minem creasset: et eum in celo sine merito po suisset: nullius iniustitiae reus esset. similiter si eum in perpetuo supplicio posuisset. et pari ratione non obligaretur ad attendendum proportionem in ter poenas et culpas / vel inter praemium et meri tum Aliter potest dici negando assumptum: quia illt quod ipse rependit pro culpa / est proportionatum: eo ipso quod vult quod sit pro tali culpa repensum. et quando probatur antecedens: videlicet quod sit aliquam culpa quae quamlibet earum improportionabiliter excedit. puta qualibet malitia commissa contra personam chri sti secundum Anselmus ii. cur deus homo capit. xiiii.

Ad istud potest dici quod vnum peccatum esse gravius altere potest dupliter intelligi. Uno modo quod duo peccata comparabilia et eiusdem speciei sic se haberent quod vnum excederet aliud sine proportione. Alio modo quod vnum quod est minus / infinities ire- plicatum non redderet aliud: et tamen aliud foret finitum. et hoc includit contradictionem.

Ad se- ptimum quanod dicitur pro peccato finitae malitiae deus infigit poenam infinitam: et pro peccato temporali pe nam aeternam.

Ad difficultatem istius argu menti respondet quidam doctor ponendo tres conclusiones.

Prima est quod peccatum est ma- lum in se finitum.

Secunda: quod peccatum in damna- tis manet perpetuum: sicut dilectio dei ma- net in sanctis perpetua. et ideo debetur peccato pena perpetua seu infinita in duratione: quia peccatum manet: et damnati manent. et pec cans aeternaliter in infinitum durabit.

Ter tia: quod peccato mortali finiti temporis non debe tur poena infinita secundum tempus: sed finita tam. tum.

Prima conclusio probatur sic. tantum est peccatum praecise / quantus est honor debitus deo per peccantem subtractus: sed honor debitus deolab homine est tantum finitus. igitur et peccatum quod est eius subtractio / est finitum. Maior patet per Anselmus. primo cur deus homo capitulo ii quia peccare non est aliud quam non reddere deo debitum honore. Minor probatur: quia si ho vor debitus deo a natura finita foret infi nitus: sequitur quod tantum teneretur ista creatu- ra natura honorare deum sicut deus seipsum vel filius parem. et si honor debitus deo sit ififinitus: tunc aliqua creatura tenetur ad operationem quae excedit in infinitum naturam operantem.

Secundo arguitur sic. si peccatum foret infinitae malitiae intensive: tanta esset mali tia voluntatis: quanta est bonitas dei. quod non bene capit intellectus.

Tertio arguitur sic. quia nisi sic: deus non posset punire sufficien- ter illud peccatum. quia non per penam finitam: quia tunc esset debita proportio inter peccatum et penam: quia velle peccare per unum diem mereretur poenam infi nitam intensive: sed velle peccare per tempus infini tum in infinitum maius malum est quod velle pec care per unum diem. ergo velle peccare per tempus infi nitum mereretur poenam infinitam intensiue: sed hanc non potest natura tolerare. igitur etc.

Secunda conclusio probatur sic. voluntas rationalis rema net obligata ad diligendum deum super omnia post mortem sicut in vita: sed damnati hoc nunquam facient: igitur continue peccabunt. Maior patet: quia aliter homo in patria non teneretur deum diligere super omnia. consequens est falsum. quia secundum Augustinum de perfectione. iustitiae illud praeceptum de diligendo deum su- omnia non impletur nisi in patria. ergo in patria beati tenebuntur implere.

Secundo sic peccatum est aufer- re a deo honorem qui sibi debetur in via ergo pec catum maius est auferre sibi maiorem honorem. sed maior honor debetur deo in parferia quod in via: quia impletio totalis illius praecepti sicut dicit Augustinus erit in patria. ergo damnati gravius peccant in morte quam in vita. Et hoc confirmatur per magistrum ention iiii lii distintione vl ubi dicit. Sane tenebre ex teriores intelligi possunt quodam malignitas odii et voluntas qui tunc excrescit in metibus reproborum. vult dicere quod in mentibus repro borum maior est malignitas post mortem quam i vita fuit.

Tertia conclusio asseritur ad euacu ationem istius argumenti. Peccato mortali fini to secundum tempus / debetur poena infinita secundum tempus ergo peccato mortali in duplo secundum tempus / debet in du plo pena maior. et non in duplo maior secundum tempus: quia alteri debetur infinita secundum tempus. igitur maior in duplo intensivae. igitur maiori in qua druplo secundum tempus debetur maior intensivae. igitur infinito peccato secundum tempus debetur poena infinita intensiue. igitur pari ratione gaudium infinitum bea tis. et per consequens tantum gaudet quilibet beatus sicut deus.

Ad istam rationem respondetur negando illud cui to tum argumentum innititur scilicet quod peccato finito secundum tempus debetur poena infinita secundum tempus.

Contra hanc opi. et primo contra primam conclu. qui tamen apparet magis rationabilis: arguitur probando quod peccans sit infinitae malitiae intensivae sic tantae malitiae est peccatum / quantae bonitatis foret illud pro qugo non deberet fieri peccatum si esset: sed pro infinitis mundis saluandis non deberet fieri peccatum secundum Anselmus cur deus homo c. xiiii ergo tante malitiae est peccatum quante bonitatis forent in finiti mundi: sed illi forent infinitae bonitatis intensivae: igitur secundum auctoritatem Anselmi pec catum mortale est infinitae malitiae intensive. Praeterea si peccatum on sit maioris malitio quod honor subtractus est bonus: igitur non est gravius peccatum occidere quam ille honor est bonus quem homo facit deo quando no occidit. sed seruando hoc negativum praeceptum paruum honorem faciet deo. igitur etc.

Tertia conclu sio videtur magis periculosa: quia videtur esse dire cte contra intentionem sctorum: nam Augustinus xxi de ci vitate dei per totum hoc intendit probare: quod pro peccato mortali et momentaneo secundum tempus debetur poena aeterna: spaliter autem capitulo vi ubi inquat. Octo genera poenarum in legibus esse scribit Tul lius etc.

Confirmatur. nam leges humanae qua dicunt iustae: pro peccato momentaneo infligunt poenas perpetuas. sicut patet de exilio perpetuo: quod perpe tuum foret si persona perpetuo maneret. similiter de mutilatione et morte. ergo non est contra rationem senti re hoc de divino iudicio. Item probat Araeg iiii libro dialog. Ad magnam iustitiam iudi cis partinet ut numquam careant supplicio quai nun quam carere voluernt peccato.

Contra secundam conclusionem Si damnati continue peccarent: ergo et beati mererer tur continue. et oporteret sic imaginari quod beatitudo essentialis auge- bitur continue. et sic nullus esset perfecte beatus Similiter arguo contra eum sic. ipse ponit quod est dare maximum gradum quem deus potestdare illi natu re. sit istae gradus a. tunc quaero vtrum habet a. an non: si habet: ergo non potest plus mereri. si non habet a tunc arguo sic. Linus continuae meretur: ergo pro vna die sibi debetur aliquod praemium. sit b ergo pro secunda die debetur sibi tantundae: quia non est verisile quod minus haberet pro die secundo quam pro primo. ergo a gradus non distat in infinitum a praemio quod modo habet.

Aliquando etiam erit verum dicere quod Linus haet a ergo post illud instans non poterit mereri. Co dem modo arguo de damnato: sit summus gradus pene quam Iudas potest sustinere a. et capio peccatum diurnum Iudae: et penam correspondentem: quia sicut continue peccat: ita optet quod continue pe na sua intendatur. ergo erit devenire necessario i aliquam tempore finito ad gradum poene a. Si dicatur quod punitur per aeternitatem: non per intensionem: contra: tun periret dria doctorum inter veniale et mor- tale: quia mortali correspondet pena perpetua quia manet semper usque ad mortem: veiali ten- poralr.

Si dicatur quod ideo mortali corresponde- ret pena perpetua: quia manet semper usque ad mortem. Contra. eadem ratione veniali deb tur pena perpetua si manet sine mortali vs- que ad mortem. Praeterea si sic: tunc nunquam ali quis scatuns commisit peccatum mortale: quia in nul lo secto permansit peccatum usque ad mortem.

Prae terea quae consiteretur de peccato mortali et con- tereretur: et diceret se peccasse mortaliter: mentiretur. nam sequitur. conteritur: ergo non est in mortali. et vltra. ergo non manet in eo usque ad mortem. et vltra. ergo non fuit morta le. et sciuit se contritum: et per consequens sciuit peccatum suum dimissum cum ceteris circumstantiis. er go mentiretur confitendo.

Praeterea contra hoc quod dicit actum peccati manere. pono viatorem damnatum propter voluntarium homio dium. quaero quis actus semper manet: nont velle occidere: manifestum est. nec velle occi disse: quia tristabitur de hoc quod voluit: licet non virtuose poenitebit.

Propterea quae ratione unum peccatum maneret: et aliud. et sic omnes ma- le voluntates manerent continue in peccan tibus. consequens falsum est: igitur nihil est dicere quod peccatum on manet quantum ad actum: sed iolum quantum ad reatum: sicut dicit magi- ster sentem libro ii distintione xiii capitulo v

Praeterea si ali quis homo nimis diligat socium deordina te fruendo eo: et eundem postea odiat: sicui convenit aliquando: quia secundum Senecam idem est exitus odu et amoris insani. iite damna- tur propter illa peccata tantum. ergo isti actus par- petuae manebunt in eo. et sic eundem nimis odiet et nimis diliget in aeternum.

Praeter- ea damnetur aliquis: quia deum non dilexit pro- pter se: iste actus est peccatum mortale: dam- netur igitur propter hoc: tunc secundum eandem opi nionem iste actus diligendi deum summe propter se prim manebit in aeternum. et sic idem odibit deum: quia constat quod omnes damnati odibunt deum. et diliget deum intensivae et sub eadem inten tione appraehensum.

Praeterea sunt quaedam peccata omissionis quae nullum actum requi runt ponatur ergo quod aliquis damnetur propterta lem omissionem. igitur nihil in perpetuum rema net. Si dicatur quod damnatus approbat quod omi sit: hoc non videtur. Cum quia ista approbatio est nouum peccatum Tum quia dolebit de ista omissio- ne: licet non virtuose.

Ad rationes quando argui tur pro patria conclusione: tantae malitiae est peccatum quantae bonitatis est honor subtractus deo a peccante: nego istam propositionem super quam fundatur totum argumentum. Quia vel ipsa est vna vniuer sal: et tunc in casu est falsa: vel est vna indefini ta: et sic argimentum peccat in forma. Quod aute possit esse falsa patet. Nam quis minus pec cando potest substrabere deo maiorem honorem et magis peccando minorem. velbi gratia. Esto quod teneor sub pena peccatipenialis celebrare hodie unam missam: ita quod peccem venialite: si non celebrauero.

Et similiter quod teneor dicere orationem dnenicam sub poena peccati mortalis tunc simul pono quod omittam vtrumque. Tunc ar- guitur sic. magis pecco omittendo orationem dnenicam quam omittendo missam. igitur maior honor est subtractus deo per hanc omissionem. consequens est falsum. quia sic maior honor esset deo quod aliquis diceret unam oronem dnenicam / quam quod ce lebraret missam.

Si dicatur ad istud quod ex casu concedendum est quod maior honor sit deoc obediendo eius praecepto de leuando sciliet festucam: quam faciendo quodcumque opus bonum de consilio puta de edificando eccliam.

Contra. igitur beatus Petrus plus honorauit deum quando serva uit sabbatum in iudaismo: quam quando obtulit se spoteste ad moriendum pro fide ecclie. consequentia patet: quia unum fecit de praecepto: alterum de consilio. Forte aliter posset dici quod honor subtra- tus deo: est infinitus: saltem duratione.

Nam homo tenetur ex praecepto servare charitatem in aeter- num: et deum diligere in sempiternum. et ideo qui privat se charitate: privat se bono infini- to saltem secundum durationem. et ideo subtractio il- lius est infinitum malum intensivae eo modo qua pri- uatio potest dici malum infinitum. et ideo quando argui tur in argumento / quod honor deo debitus a creatura non est infinitus intensivae: conceditur. et tunc negol istam consequentiam. igitur subtractio illius honoris non est malum infinitum intensiue. et concedo quod privatio cuiussibet boni perpetui potest dici malum infinitum intensivae veraciter. Et vltra ad argumentum: quando arguitur quod si homo tenetur ad infinitum honore: tenetur tantum hono rare deum sicut filius prarem in divinis. dici potest quod nusquam legitur quod filius tenetur honorare pa- trem nec spuesictus: cum sint vnus dicens. Unde non tenetur filius honorare nisi secundum humnanitatem a sumptam: sed est impropria vel falsa locutio-

Ad secundum quando arguitur: si malitia peccati foret infinita intesive: ergo foret tanta quanta est bo nitas dei. Dici potest distinguendo consequens. tanta est haec malitia quanta est dei bonitas secundum amphibologiam: eo quod potest accipi propriae: et tunc est falsa. denotatur enim quod malitia peccati sit aliquid: et bonitas dei aliquid. et neutrum istorum maius alio. et hoc est falsum: quia malitia est terminus negatiuus. et non est magis res in anima ubi deberet esse bonitas quam in lapide: sic- ut dicit Anselmum de contraceptu verginali capitulo v Alio modo potest accipi ista propositio improprie: prout ista et consimili termino vtimur quando bene responde mus ad quaestionem factam per quanta est de bonita te: per quantum est de peccto mortali: et per quanta est de bonitate dei. et hoc est verum. Dicimus enim quod vtraque est infinita intensiue: sed diuer simode: quia bonitas dei est infinita intensi ve: peccati malitia est prevatio boni infiniti secundum durationem. ideo aliquo modo duratio est in finita intensiue.

Ad tertium quand arguitur. si peccatum foret infinitae malitiae: deus non posse sufficienter punire illud. nego consequentiam. Et ad probationem quando arguitur / velle peccare per unum diem meretur poenam infinitam intensive: sed velle peccare per tempus infinitum est in infinitum maius malum quam velle peccare per unum diem tantum: igitur velle peccare per tempus infinitum meretur poenam infinitam intensiue: sed talem non potest natura to- lerare.

Ad istud potest dici negando minorem: quia impossibile est quod aliquis ita graviter pec cet volendo peccare per unum die tantum / sicut il- le quai vult peccare per tempus infinitum. Ponatur enim pro exemplo quod hic sint duo homines: quorum unus statuat poenes se hodie volo occidere: christum vel hodie volo destruere eccliam dei et alius poenes se statuat siliter volo odi re sortem in aeternum. non est dubium quin peccatum prae- mi foret gravius. Nam circumstantia quaedam est a parte voliti in volitione primi: quo praeponderat circumstantiis de infinitis temporibus in volitione secundu. et ideo potest dici quod minor accepta est fal sa.

Et si arguatur sic. Contra. velle odire deum per diem meretur poenam infinitam secundum tempus: et velle odire deum per duos dies meretur maiorem. et velle odire deum per tres adhuc maiorem. ergo vel le odire deum per tempus infinitum meretur poenam in finitam intensiue. Dici potest quodr consequentia de forma non valet: quia si fiat processus in augendo secundm eandem proportionem et secundum aequelem quantitatem: erit processus in infinitum: et ideo non sequitur / infinita quantitas: sicut patet dividendo vnum lignum pedale secundum tres partes proportionabiles: et apponendo alteri continuo pedali: erit proces sus apponendi in infinitum: et tamen numquam illudcui fit additio / erit duorum pedum: quia nunquam to- tum de quae fit appositio totum consumetur. et ideo for ma illa arguendi non valet.

Si vero arguitur sic. velle peccare per unum diem est malitiae ali- quantae: et velle peccare per duos dies est du plae malitiae: et per tres triplae: et sic de ceteris igitur velle peccare per tempus infinitum est infini tae malitiae intensivae.

Potest dici quod anectens es falsum: quia sicut alias dictum fuit: nullum peccatum est in duplo gravius alio simpliciter loquendo: et pensando quatitatem peccati secundum penam corrudem tem de lege ordinata. nam sint a et b due pene aeterne: tun dicis quod a est dupla ad b. tunc arguo sic omne duplum ad aliud est diui sibile in duo: quorum vtrumque est aequele illi cui est duplum: sed a est duplum ad b. ergo a potest divi- di in duo: quorum vtrumque est aequele ipsib. igiul a componitur ex duobus infinitis. Nec valet ista consequentia / a est in duplo intensior b. ergo est in duplo maior b. sicut non sequitur / sortes est in duplo longior platone: ergo est in duplo malor platone: quia stat cum hoc quod plato sit simpliciter maior: quia latior et spissior. Praeter ea a est aqualis b in aeternitate pene quae sit c. et vtraque est aeterna: ergo si a sit dupla ad b. oportet imaginari quod in a sit adhuc aliud a c aequale c. quia in c aequantur. ergo ali- qua intensio pene vel gradus foret quae aequm retur aeternitati pene a. alius ab aeternitate c. et sic non foret aeternitas pen. c potissima portio pene a. consequens est falsum.

Contra istud arguitur sic. Omne quod est in infinitum maius alio / est plusquem duplum ad illud: et plusque tri plum ad illud: et sic in infinitum. sed unum peccatum est in infinitum maius alio secundum Anselmum ii. cur deus homo capiculo xiiii. Omne peccatum commissum in personam christi est in infinitum gravius quocumque alio peccato alterius generis. er go tale peccatum est plusque in duplo gravi et plusquod in triplo gravius: licet non praecise quocumque alio.

Ad istud potest dici negando minorem: quae est Anselmi sicut allegant: et po test dici quod Anselmus loquitur hbuesperbolice- ad insinuandum summum honore quem homo debet illi personae. et quod non omne peccatum illatum im mediate illi personae sit in infinitum maius quolibet alio: patet: quia possibile essetquam aliquis per errorem occideret christum: et tunc si error istae foret invincibilis: nullum foret peccatum. Si vero error foret peccatum veniale: talis mole- stia illata christo iniuste foret veniale pec catum solum. Similiter potest dici et exponi sic Anselmus quod per istam cathegoricam hoc peccatum est incon- parabile cuilibet alteri: intelligit istam pro- positionem habet potheticam: si tota gravitas peccati esset ex circumstantia nobilitatis ob iecti contra quod immediate et corporaliter peccatur: et aliquis tunc peccaret corpora- liter molestando christum: suum peccatum foret incomparabile cuilibet alteri peccato distin- gto secundum speciem: quo quidem peccato iniuria tur cuilibet alteri persone corporaliter. et hoc est verum. Modo non sequitur. hoc est in infinitum gravius illo secundum hanc circumstan- tiam: ergo hoc in infinitum est gravius illo: sed est fallacia secundum quid ad simpliciter. sicut non sequitur / a est in infinitum longius b. ergo a est in infinitum maius b simpliciter secundum omnem di mensionem. vnde sit b una quatitas bipeda lis longitudine et latitudine: et a quatitas pedalis in latitudine ex vna extremitate. extensa: ponendo partem proportionabilem iu- xta parte: ita quod sequens semper sit aequelis praece denti immediate in longitudine: subdupla in latitudine: sicut contingit imaginari quan titatem pedalem extendi in infinitum. et sic a est in infinitum logius b: et tamen aequele in magnitudine Similiter aliud exemplum. sit b vna linea infinita: et a unum corpus pedale. non sequitur a est in infi nitum longius b. ergo est in infinitum maius b. immo stat quod b sit in infinitum maius a.

Quantum ad quantitatem peccati mortalis de quae est tota difficultas argumenti principalis videtur probabiliter posse dici quod omne peccatum mor- tale sit infinitae malitiae intesive: eo modo quo infinitas intensiva ponit privationem. Cuius causa potest sic assignari. Possumus privationem commensurare ex habitu: et malum secundum bonum quod privat. pruat autem peccatum gratiam quam in per petuum homo tenetur in se servare.

Item privat peccantem beatitudine quae foret perpetua. Et ideo cum peccatum puat tot bona infinita: opet peccatum aliquo modo esse malitiae infinitae: et non exten- sive. probo: quia non manet in infinitum. Similiter si privat in infinitum bono infinito extensive: foret malum infinitum extensive: ergo si puat modo homines bono infinito intensivo: videtur quod sit ma lum infinitum intensiue.

Contra. Si hoc esset verum: nullum peccatum esset gravius alio. consequens falsum. quia be dicere est hereticum. consequentia patet per commentato rem in de celo. commentio cxxxiiii vbi deducit ad hoc tamquam ad inconneniens quod vnum in infi nitum esset maius alio.

Ad illud respondeo quod non est imaginandum quod peccatum sit infinitum intensivae: sed quia hoc nomen peccatum significat privative vl negative multa: quorum aliquam sunt finita ali qua infinita duratione. vnde quando dico / iste pec cat mortaliter: denotatur quod facit vel omittit ali quid de nouo alio modo quod sibi est praeceptum: et quod io praevat se bonis infinitis secundum tempus. et ideo debet quod suum peccatum est infinitum intensiue: non extensi ue: nisi quantum ad reatum. Et esse infinitum in tensive in proposito / non est aliud nisi quod intrin seca ratione hoc est in descriptione expremete quam titatem istius peccati debet poni istae terminus infinitum. et ideo istud peccatum est quodan- modo infinitum: et non extensiue: quia non manet actus. sed transit. et ideo dicitur quod est intensiue in- finitum.

d formam igitur argumenti nego conse quentiam. sicut si hic esset vna linea infinita et una subficies infinita: superficies foret in infinitum maior linea.

Similiter si foret hic una superficies pedalis latitudinis: et lons tudinis infinitae: quae sit b. et alia bipedalis: et longitudinis et latitudinis infinitae: quae sit a. manifestum est quod ista secunda foret maior sim- pliciter: et tamen non foret longior. et tamen non sequi tur / a est aequalis b in longitudine. ergo est eo lis b. Codem modo dico de pecctis. hoc est infin tum intensivae: et illud est infinitum intensive: ergo neutrum est maius alio. nego consequentiam. quia potest esse maius malum: quia plura mala includit: vel quia contra maius praeceptum est. Ad commentatorem di com quod vult dicere quod vnum ips infinitum non est maius alio. hoc probat ibi: nec una linea infi nita maior alia: nenc unum corpus infinitum maius alio. Similiter aequiuocatio est de intensione quando probatur de peccato et de re positiva: et ideo non est si mile.

Ad primum argumentum pro secunda conclusio ne quando arguitur quod voluntas hominis est obligata diligere etc. concedo silitudinem: non tamen in omnibus Et quando dicitur: damnatus nunquam diliget deum: igitur continue peccabit. nego consequentiam. potest tamen dici quod ista propositio / sortes peccat: et quilibet consimilis potest dupliciter exponi. Uno modo sic. sortes non fecit sicut debet: et deberet aliquid facere vel omittere. Alio modo sic. sortes non se habet sicui se habere deberet: et ideo meretur penam. et sic omnis qui demeretur: peccat. sed non omnis qui peccat illo modo: demeretur. Primo modo concedi potest quod dam- natus continue peccat: quia cont nue omittit il- lud ad quod obligatur: quia omnis natura quae dilige re potest: continue debet diligere deum. hoc est tenetur u tare omnem actum oppositum. Secundo non peccat damnatus: quia deus non vult quod ille actus deformis imputetur sibi ad demeritum: nec quod pro illo actu penam henat. sicut si deus hominem poneret in na turalibus: nec approbando facta ad beati- tudinem: nec rep:obando ea ad penam: tali nec mereretur nec demereretur: illo modo loquendo quo nunc schola loquitur de merito et de de merito. et sic anime damnate non demerentur. et tamen usque ad diem iudicii demones demerentur sic dicit Augustinus.

Ad octavum principalis quando ar- guitur. sint a et b duae animae aequaliter pumendem in purgatorio: sic tamen quod a debetur maior glia et brmisior: cum transierit purgatorium. Ad istud potest dici quod animae punitae in purgatoris duplici poena puniunstr id est pena sensus et pe- na damni. loquendo de poena sensus: a et b aeque liter puniuntur intensivae et extensiue. loquendo de pena damni: aequaliter extensivae puniutur: et non intensiue. hoc est per tantum tempus punitur a sicut b taequaeli pena dani hoc est per tantum tempus punitur. hoc est ita diu retardatur a ne videat deum sicut b. sed non punitur pena damni aequailiter intensive: hoc est non a tanto bono retardatur b sicut a. nec est simpliciter ita malum retardari per aequale tempus a gloria debita b sicut a gloria debita ixsi a. et tunc quando arguitur. ergo iniuste punientur. ne go consequentiam. quia antecedens est verum et consequens fal sum: quia deus vult quod habentes aequalia pur ganda aequaliter punientur pena sensus tantum.

Tunc ad aliud quando arguitur quod oretur pro a et non pro b. tunc a citius liberabit. concedo consequentiam. itrao non meretur plus quam b. Dico sicut credunt ca tholici: quod alius viator meretur pro eo. et ita est lex statuta quod viatores mereri possunt pro iis qui sunt in purgatorio et etiam in via: quia illi qui sunt in purgatorio / sunt viatores. hic nota quod nunquam fuit aliqua lex per quam aequali ter peccantibus potest aequalis poena infligi: pro duplo dupla: et sic consequenter: quia natura peccas non est capax poenarum in ista proportione: et tamen forte sic potest homo mortaliter peccare. Pona tur quod hic sint duo: quorum unus commisit vo- luntarium homicidium vnius personae: alius mille personarum. tunc tanta pena millies debetur secundo quanta primo et tamen per nullum potest tanta pena sibi infligi temporalis: et ideo iustitia punitiva plus relinquitur impunitum.

Ad aliud dico quod deus habet duo fora ad punienda peccata unum in vita ista: aliud in futuro. et concedo quod multo gravius puniat in futuro venia- le peccatum: quia in infinitum: quam peccatum morta- le in vita ista. et quando arguitur: ergo iniuste: ne ganda est consequentia et omnis consimi lis. Quod autem multo gravius puniat in futu- ro veniale etc. satis bene osteundit argumen tum.

Ad illud pro alia parte quando arguitur: deus aequaliter praemiat unum quimeruit et alium qui non meruit. Probatur: quia praemium Li ni non excedit in infrinitum praemium innocentis etc potest dici concedendo quod praemium Lini adulti ex cedit in certa proportione praemium innocen tis qui nunquam habuit vsum liberi arbitrii- et detur proportio gratia exempli multipli citer maior: vel suppartialiter: non curo. sed dico quod impossibile est si detur quod sit tri- plato: quod aliquis adultus viator mereatur subtriplum praemium ad praemium Lini. Nam praemium datum inoceti tali confertur sibi propter meritum christi cuius istae pruulus efficitur praeticeps: et per sacramenta ecelesie idem christi meritum uniformitur participatur ab ipso adulto. Ude si habeat ultra aliquod meritum proprium: illud erit per gratiam: et ab homine habente vsum liberi arbitrumi. et ita necesse est quod plumerea tur quam subtriplum praemium ad praemium lini in ca su argumenti.

Ad secundum quando arguitur de duo bus viatoribus: quorum unus est alio excellen- tior in naturalibus etc. potest dici quantum nunc occurrit quod ille qui plus meruit: plus dili- git. et secundum opi quae ponit actum beati sicum frur- tionis totaliter causari a deo: et non ab intel lectu: facile est euadere. sed quia hoc non teneo: dico quod partialitur causatur actus beatificus non quod una pars eius causetur a deo: et alia a creatura- sed quia deus et creatura concurrunt ad causandum istum actum: sicut celum et homo concurrunt ad causa dum homine. Unde dico quod deus illi qui debiliora habet naturalia effcacius coagit: vel maius lu- men gliie infundendo: vel per media alia non ignota: vel immediate intensiorem actum causan do.

Ad tertium quando arguitur de literato et sim plicae: conceditur quod aequaliter praemiatur. et non sequi tur sortes et plato praemiatur aequaliter: ergo sortes et plato recipient aequaliter de cognitione Nam posset dici quod plato sapiens minus reci peret de cognitione: quia plus habuit de co- gnitione hic in via: sed fit sibi recompensatio in dilectione: vnde plus recipit de dilectione: et mi- nus de cognitione. et sic aequaliter meruerunt cognoscentes et diligentes deum. Unde beatitu do non solum consistit in cognitione sed etiam in mul tis aliis: cum sic status omnim bonorum aggrega- tione perfectus.

Aliter potest dici quod quantumcumque plato sit sapiens: nullam partem habet cognitionis beatificae: quae est cognitio intuitiva dei. et ideo tantum potest recipere de cognitione beatifica sapientissimus sicut simplicissimus. Argumen tum autem procedit acsi cognitio quam homo habet hic in via: vel alia consimils foret pars cognitionis beatitur ce: quod non est verum.

Ad quartum quando arguitur. deus iniuste praemiat christum: ergo in- iuste gubernat. nego antecedens.

Ad probationem quando quaeritur: dabitur christo et hunano generitantum quantum christus meruit per sufficientiam infinit: hominbus si essent credituri in eum quod possent saluari: licedt tot non meruit per effica:iam. et secundum hoc potest dici quod hoc est neganda: christo et hunano generi dabitur tantum quantum christus meruit per iufficientiam. quia non tot de humano genere salva- buntur ad quit saluandos passio christi suffice re potest: quantum tamen meruit per efficaciam sibi da bitur.

Ad quintum quando arguitur de duobus aequelis meriti: quarum vnus praemiatus est ante alium. Dico pro isto artig. et multis aliis negando istam consequentia: istae aequaliter meruit: et inaequaliter praemiatur: ergo in iuste agitur cum eis. Nam esto quod sortes et plato per aliqua opera mihi impensa meruerunt a me recipere dece. et ego retribuendo do sorti. xv platoni. xx. nihil iniuste nec eis iniuriam fa cio. Nam vterque recipit quantum meruit et plus et in proposito sic est: quod quilibet beatus plus haen- bit quod meruit. hoc videtur saluator satis innue resMsat xix de parrefamilias conducente opera rios etc et in fine diei dedit singulis singu los denarios: qui signant vitam aeternam vnicui- que tribuendam: differenter tamen: quibusdam anterqui busdam post: quibusdam intensius: quabusdam remissius Unde concedi potest quod ille qui est hodie ita scatuns sicut ille beatus latro: principue numquam habet tantum de btitudine extensive et intensive sicut ille: et tantum henbit quantum meruit: immo plus: quia vterque pl- hemnbit quod meruit.

Ad secundum principale quando ar guitur. si deus gubernaret genus hunanum: deus or dinaret omnem hominem ad btitudinem etc. Dico pro materia istius argu. quod deum ordinare ho- minem ad btitudinem potest dupliter intelligi: Uno modo sic quod praedestinet omnem hominem ad gliam: conferendo ei vtrumque. Alio modo potest in telligi sic quod creet naturam hunanam talem qua sit capax betitudinis: et praebeat ei leges et statu ta quibus possit parvenire ad btitudinem si illas leges tenuerit. Primo modo non ordinat. secundo autem modo ordinat: hoc est creat naturam hunanam capacem beatitudinis.

Sed contra. finis hominis est beati tudo: sed maior pars hominim non consequitur illum fi- nem: quia plures sunt mali homines quam boni sic- ut dicit magister. ii sen. Et patet ex euatig. Multi sunt vocati etc. ergo maior pars caret perpetuo suo fine naturali consequens est falsum: quia nullum violentum est perpetuum.

Praeterea primo de ce lo commentator probat quod motus mordinatus non potest convenire rebus per tempus infinitum. quia tunc mordinatio foret naturalis rebus. consequens fal sum. consequentia probatur: quia natura rerum est: sicut dicit antiqua transiatio: quod est sum- ma ista rerum et in summa temporis ubi dicit con- mentator quod res quae sunt in maiori parte subie cti et in maiori parte temporis: sunt naturales ergo illud quod convenit seu contingit pluribus suppositis humane naturae: et in maiori per te temporis: est homini naturale: sed hoc est carere beatitudine. ergo beatitudo non est finis naturalis hominis.

Ad primum isto rum dico sicut dictum est: quod finis hominis est beatitudo: et quilibet homo ordinatur ad bea titudinem: hoc est talis natura quae est capax bea titudinis. vnde sicut generans graue ordinatur grave vt sit deorsum. et nihil aliud est di- ctu / hoc ordinat grave deorsum: nisi quia hoc dat sibi gravitatem: vel removetur prohibens. ita deus ideo dicitur ordinare hominem ad btitudi- nem: quia creat hominem naturam capacem beatitudi nis. et removet prohibens quantum in eo est: sta tuendo leges convenientes homini pro tali fine com sequendo. et non sic ordinat hominem ad btitu dinem: sicut ordinatur sagitta ad metam per arcum ut continue moueat vel pellat hominem in beati tudinem: sed sicut dictum est: quia fecit eum capacem btitudinis: et quia tunc est perfectissimus quando consiun gitur deo: ideo est deus finis hominis. Tunc ad argu mentum quando dicitur quod maior pars caret et carebit btitudine: concedo. quia sunt liberi arbitrii: et avertunt a fine quae consequi deberem scilicet a deo.

Et quando dicitur quod nullum violentum est perpetuum: hoc debet negari: quia in infefno erit violeta actio sine corruptione.

Contra. eadem ratione possem dice re quod deus ordinat hominem ad miseriam: quia fe- cit hominem talem naturam quae est capax miserie. Nego consequentiam tum quia beatitudo sive deus cuius homo est capax / perficit naturam: et ei summe con venit. et ideo naturam hominis esse talis rei capace est eam ad illam ordinari sicut ad finem. sicut li cet grave possit esse deorsum: et similiter sursum tamen magis conuenit naturae suae esse deorsum: et ibi maxime salvatur. Tum quia deus non datleges homini vel doctrinam quae inclinetur ad peccandum: sed magis ad contrarium: et ideo proprie loquendo non ordi nat hominem ad miseriam.

Ad secundum quando ar- guitur. omnie quod accidit in pluribus suppositim etc. Dico quod hoc est verum de natura non libera tantum.

Ad confirmationem secundi principalis quando arguitur sic. deus ordinat hominem ad btitudinem: ergo vo luntate beneplaciti creat istam animam: et vult eam esse. vel ergo ad finem illum: vel non. Concedo quod vo luntate bnplaciti vult eam esse proptur tinem illum: quia voluntas beneplaciti est efficat causa rerum et ideo nihil vult voluntate beneplaciti nisi iliud quod efficit.

Ad aliam formam quando arguitur: sub sapiente gubernatore nihil accidit praeter in- tentionem agentis. Concedo illam propositionem de deo: quia praeter intentionem suam nihil accidit. Quia sua voluntas vel fit de nobis: vel a nobis secundum Augustinus Enchi c. centesimo. Intensio sua in pro posito est voluntas sua. vnd non est intentio sua simpliciter et absolute quod omnes saluentur: sed vult quod quicumque vixerit secundum leges statutas / saluetur.

Ad tertiam quando dicitur quod nihil intentum a natura accidit vt in paucioribus. verum est in natura intendente finem naturae solum. non autem a natura quae dupliter potest intenders scilicet naturaliter et libere. Nam secundum Augustinum xiii de tritria capitulo v. "Omnes homines volunt naturaliter esse beati": et tamen in pau cioribus accidit quod aliquis sit beatus.

Ad quartam quando arguitur: inconveniens est gubernatori si nobilissimum quod ei subditur / perpetuo careat suo fine: nego ilud. immo inconveniens esset si nobilissima creatura contra propriam electio nem cogeretur in finem.

Ad tertium principale quando arguitur. nullus perfsonarum acceptator etc. Pro materia istius argumenti opiet videre tria. Unum est: an in praedestinato sit aliquam causa suae praedestinationis. Secundo an in reprobato sit aliquam eam suae reprobationis. Tertio quis dicen dus est proprie acceptator personarum.

Circa primum primo ponam quaesdam distinctiones: Prima est quod istae terminus praedestinatio aequi uoce dicitur. Uno modo sonat in actionem alio modo in passionem. Tertio modo possum dicere quod gsfia aeterna est praedestinatio: vel gratia est praedestinatio. et generaliter omne do num collatum homini a deo / quino homo bene uti tur ad btitudinem / potest vocari praedessinatio Quarto modo istae terminus praedestinatio pro nulla re supponit: sicut iste terminus edifi catio: sed est terminus quae vtimur proptur eloquen tiam et breviloquium loco vnius conplexi. Unde istae terminus edificatio denotat aliquem ap- ponere et coniugere ligna et lapides et huiusmoni in certam figuram. et sic istae terminus praedestina tio accipitur loco talis conplexi / deum velle da re alicui vitam aeternam quam ille non habet: sed ha bebit.

Si igitur quaeratur an praedestinatio habe at aliquam causam in praedestinato. Dici potest quod praedestinatio primo modo loquendo nullam causam habet: cum sit deus. Si loquamur secun do modo: tunc sensus quistionis est: nunquid praedestinatus habeat causam sui in se. Et si loqui- mur de homine: maimfestum est quod sic. quia conponitur ex materia et forma quae sunt esse sui: sed hoc nihil est ad propositum. Si autem loquimur ter- tio modo: tunc est sensus: an sit aliqua causa ex parte praedestinati quare ipsre habebit gratiam et gloriam. Et sic videtur dicendum quod aliquis effe ctus praedestinationis id est predestinatus habet causam in praedestinato: et aliquis non: sed tota multitudo effectuum praedestinationis non habet causam in praedestinato. h patet. quia bona operatio hominis habet causam in homine: et in est unus effectus praedestinationis. creatio vero animae et forman- tio corporis et huiusmodi non hount causam in ipso homine praedestinato: nec per consequens tota multitudo operationum quae vocat effectus praedestinationis. Si loquimur quaerto modo: sensus est istae. vtrum a pate praedestinati sit aliquam eam suae praedestinationis hoc est / an deus ordinauerit se alicui daturuergo vitam aeternam propter aliquid in praedestinato: vel propatur hoc quod praescit aliquid futurum in praedestinato: b est / an talis causalis sit viritus. deus praedesti navit et pordinauit Pe. ad vitam aeternam: quia scivit Pe. crediturum i deum et finaliter dilectu- rum deum: et istae sensus tractatur propriae ad pre positum apud doctores. et dicitur quod non. immo econ verso est haec causalis vira: quia scilicet deus pordi- navit Petrum ad vitam aeternam: ideo Petrus fuit crediturus in deum: et finaliter dilecturus. ita quod sicut ista consequentia est bona. terra directe inter- pontur inter solem et lunam: ergo est aeclipsis: et non econtrario. ita ista consequentia est bona. deus pordi navit Petrum ad vitam aeternam: ergo Petrus fuit crediturus etc. haec tamen causalis non est vera. ideo deus pordinauit Petrum ad vita aeternam: quia fuit crediturus etc. sed econtrario secundum sanctos. Sed aliter dicunt de reproba tione. Nam ideo deus praescivit Iudam damnan dum: et pordinauit se eidem daturum poenam: quia Iudas fuit peccaturus: et non econverso. et ie deus quae est reprobatio activa: non est causa quare ipse peccauit.

Isto modo loquitur Ansel de casu diaboli capitulo i in fine. et capitulo iii in princi. ubi quaerit quare angelus malus non habuit perse verantiam. et nititur soluere istud argumenum. si angelus bonus ideo non accepit: quia deus non de dit. Rsndet Anselmum nulla inquit est convenien tia. et loquens ad discipulum suum ponit ei exem plum tale. Porrigo inquit tibi alquid: et tu acci pis: non ideo do quia tu accipis: sed quia acci pis / ideo ego do. et datio est causa acceptionis.: porrigo alteri: et non accipit. ille non ideo non accipit: quia non do ego: sed ideo non do: quia il le non accipit: et statim iunvit distinctionem quandam de causa: quia loquimur dupliter de causa aliquando de causa efficiendi rem: aliquando de causa consequendi re. et non omne illud quod est causa consequendi rem: etiam est causa essendi illius rei. et ponit exemplum: sicui incendium non est causa ignis: sed ignis est causa incem dii: et tamen in consequendo incendium esse infert ignem esse. sic ut dicit Ansel est in proposito. deum non dare graram bene est causa. essendi istud: quia istae non accepit gertram. haec tamen camlis est falsa ideo istae non accepit: quia deus non pedit. sed sic dber calis formari veraa ido deus non dedit Iude vl- diabolo graram: quia ille non accepit. Videntur ergo doctores aliter loqui de praedestinatione et prae destiato: et alitride reprobatione et reprobis Nam de praedestinatistales caules sui vre: quia Pe trus est praedestinatus Pae. salvabitur. In reprobis autem non debent tales concedi: quia deus Iudam re- probauit: ideo peccavit: et ideo damnabitur: sed econ trario quia Iudas erat peccaturus ideo deus eum reprobauit.

Tertio videndum est quis sit acces otator personarum. Dici potest quod ille generaliter est acceptator psonarum: qui unum preponit alter aliter quod debet. Unde si sortes et plato sint duo ec lis meriti omnino: et aego neutri istorum teneor in aliqui: volo tamen de liberalitate mea dare sortes decem et platoni nihil: non ideo sum acce ptator personarum: quia nihil subtrahoplatoni quod sibi debetur. Isto mo dicendum est de deo. quia licet velit dare isti pruulo iam nato vitam eternam: qui nunquam merebitur si baptivabitur et morietur: et paruulo alteri eodem tempore nato qui morietur ante baptismum / non vult dare vi- tam aeternam: ideo non est deus acceptator perso- narum: quia neutri est aliquid debitum a deo. Nec- potest argui de iniustitia: quia nulli subtrahi quod ei debetur.

His visis: ad primam forma argumenti dico quod deus praedestinat ante meritum: et reprobat ante demeritum: et tamen sine acceptione personarum: quia acceptio si gnificat in acceptis praeponere unum alte ri aliter quam debet: et sic subtrahere ab vno alquid sibi debitum.

Ad secundum quando arguitur nullus de mera gratia eligens aliquois ad praemium et alios praeparans ad supplicia / iuste eos gubernat: deus sic facit. ergo etc. Dico ad istu per distinctionem positam in positione de liber iuste. nam tertio modo exponendo hoc aduerbium iuste: sicut decet deum et convenit creaturae: tunc maior est falsa. Exponendo tamen primo modo- id est sicut debet: et sicut tenetur: vel secundo modocd i aequaliter secundum aequalitatem quandam inter meritum et prae mium inter culpam et supplicium: consequentia est vira: quia deus in multis suis actibus non illo modo iu ste gubernat: vt ibi dictum est.

Ad tertiam formam: quando arguitur sic. sint duo crasnasciti ri: vnus praedestinatus a et alius praescitus b. quaritur tunc quando deus creatur animam b. vtrum ordinat ad vitam aeternam an ad penam aeternam: Si pri mum ergo etc. Dico quod admisso casu b sit praedest natus ad vitam aeternam nasciturus cras: quando quari tur an deus creando animam b ordinat eam ad vi- am aeternam an ad insernum: Distinguo deisto termino ordinat: vel de ista propositione deus ordinat animam b ad vitamaeternam. Ista propositio exponi potest per istam / deus praescit animam b ad vitam aeternam: et vult dare sibi vitam aeternam: et tunc neganda est: quia repugnat casui. Nam positum est quod b sit praescitus ad penam aeternam. vnde suaop posita est concedenda: ista videlicet / deus non ordinatur animam b ad vitam aeternam. et ita similiter deus ordinat b ad poenam: et vult sibi dare pe nam. Alio modo potest ista propositio exponioe deus or- dinatur animam b ad vitam aeterna id est facit animam b naturam capacem betitudinis: providens de mediis: qua si seruet illa anima: salvabitur. et sic concedo istam. deus ordinatur animam b ad vitam aeternam. et hoc in nullo est inconveniens. Similiter ist i propositio / deus ordinatur animam b ad penam. pe test dupliter exponi. Uno modo sic deus ordi natur animam b ad poena cid est deus praescit animam b ad penam: et vult ei dare penam: et vult esse principa lis causa quare erit dignus poena. et illud est falsum si tamen non plus intelligatur per istam / deus ordinat animam b ad penam aeternam: quam quod velit sibi da re penam aeternam: pro parte concedo eam. vnde vtraque istarum in aliquo sensu est concedenda: deus ordinatur animam b ad vitam aeternam: et deus ordinatur animam a ad penam aeternam. Ptria tamen in vno sensu est contigens: et alio sensu non. sed secunda est in vero sen su dependens a futuro contingente: et exponitur ier prescitur. Unde licet deus ordinauit a ad penam: potest tamen nunquam ordinasse b ad penam: sicut in proxi- ma sequinti quaestione tractabitur.

Ad quarta for mam quando arguitur nullam proportionem attendit etc Ad istuod concedo maiorem: et nego minorem. Nam dico quod deus attendit proportionem aliquam inter culpa et penam in reprobis: et inter praemium et meritum in electis: quando eos praemiat: licet tales cau sales non sint vere. si praelegit: pelegit propi merita futura vel praeterita. Et ad apim videm da est intentio eius. dic enim sno ix sic. Cum enim non dum nati fuissent: aut aliquid egissent boni aut mali: vt secundum electionem propositum dei ma neret: non ex operibus sed ex vocante dictum est esi. quia maior hcuiet miori: sicut scripium est. Iacob dilexi: Esau autem odio habui. Quid ergo dice- mus: numquid liquitas: etapo deum: absit. Moysi enim dicim. Miserebor cui misertus ero: et mia- praestabo cui miserebor. igitur non volentis neque turrentis / sed miserentis est dei. et paulo post. Er- go cuius vult miseretur: et quem vult indurat. Di cis itaque micruim. Quid adhuc quaeritur: volunta- ti enim eius quaes resistit: O homo tu quis es qui responde as deo: numquid dicit figmetum eiqui sefinxit / quid me fecisti sic: Et istud exemplum prosequitiur: ondens quon figulus ex eadem massa fact unum vas inho norem: aliud in contumeliam. et sic deus volens onede re etc. inspice glossam ibidem etc.

Ad quartum principale nullus iuste gubernans aliquis / pu nit eos pro eisdem operibus quae vult eos facere. Pro istius arti. materia opiet videre quatuor. Prio quoto istae terminus voluntas dei apud doc. distinguitur. secundo an voluntas beneplacit sper impleatur. tertio an deus voluntate bnplaci ti velit peccatum fieri: et an sit auctor peccati. quaerto an viator teneatur quicquid credit deum vel- le voluntate beneplaciti: et vtrum in illa conformi tate consistat rectitudo hunane voluntatis.

Circa primum sciendum quod sic concorditer dicum doc. iste terminus voluntas aequoce praedicatur de deo in diversis propositionibus in scriptura se cra. Nam aliquando denotat voluntatem beneplacit et aliquando signi: hoc est signum voluntatis. et hoc quinquam modis. Unde ista propositio / deus vult a fieri. expe nitur sex modis. Uno modo sic: placet deo quod a sit secundo sic: deus principit a esse. tertio modo sic: deus prohibet a non esse: et ideo dicitur quod vult a esse. quae to modo sic: deus permittit a esse. quinto: deus consu lit a fore. sexto modo per istam: deus operatur a. Si autem ista propositio / deus vult a esse. vrificetur per primam propositionem exponentem. videlicet per istam. placet deo quod a sit. tunc dicendum est secundum doctores quod deus vult a esse voluntate beneplaciti. Si vero verifice tur ista propositio / deus vult a esse per aliquam illarum quinque exponentium: tunc dicendum est secundum eos quod deus vult b voluntate signi. et dicuntur signa iue voluntatis. sicut dicit magr distintione xleu ac. i et re tinentur communiter per hunc versum. Uult: iubet: ac prohibet: permittit: consulit: implet.

Secundo scien dum quod voluntas beneplaciti apud doctores dicitur dupliciter. Nam est voluntas beplaciti antecetens: et vo luntas beneplaciti consequens. Qua distinctionem si explanant. quia iste terminus voluntas beneplaci ti anencens habet tale quid nominis. Uoluntas antece dens dei est illa quae dat alicui naturalia vel antecedentia quibus potest aliquid consequi: cui deus paratus est coagere si ille velit: nec sibi contrarium manifestabit: cum praecepto vel consi- lio permittendi eum libere agere ad consecutio- nem suae salutis. Per istam particulam / cui deus pa ratus est coagere si alius velit: nec sibi contrarium re velabit. excluditur instantia de Abraam: quem deus noluit immolare filium suum: et tamen dederat ei naturalia quibus potuit eum immolasse: et praeceptum vt immolaret: sed reuelauit sibi contrarium postea. Per mediam particulam excluditur ix. stantia de malis: quia licet deus dederit malis antecedem tia vel naturalia quibus possunt facere mala: quia tamen non principit nec consulit quod peccent: sed praecipit et consulit contrarium: ideo non dicitur anteceden- ter velle malum: sed dicitur antecedenter homines velle mereri et bene agere. et sic intelligitur illa au ctoritas Apliter. i. Linmato ii. Deus vult omnes ho mines saluos feri. quia dat eis antecedentia quibus possunt consequi salutem cum praecepto et con silio consequendi: et numquam eis principiet contrarium et eis paratus est coagere: permittens eos libere velle agere ad consecutione salutis suae. Per vltimam particulam excluditur instantia qua posset fieri de damnatis: quis deus non vult saluos fic ri etiam asicedenter. Uoluntas autem placiti con sequens est illa quae deus vult aliquid efficaciter po nendo illud in esse. hoc Oncliam super. i sententeni distintione xlvi. diou

Sed contra. hoc est dubium: quia secundum istud deus non vult paruulos salvari voluntate antece dente. quia non dat eis nalia vel aentia quibus possunt consequi salutem: neque praecepta neque consequenlia. igr etc. Item non vr quod illa descptio conueniat volunta- ti beneplaciti: sed magis voluntati signi. vic i pr ticula dicit divinam o perationem: media praeceptio nem et prohibitionem: vltima permissionem: quoi omnia partinet ad voluntatem signi.

Ideo potest dici quod hoc propositio / deus vult omnes homines saluos fieri- debet intelligi de voluntate signi: et non de volun tate beneplaciti. sensus est iste. deus fecit omnes homines capaces salutis. et statuit praecepta quo si omnes homines facerent: salui forent. et non plus in portatur per illam quam per hanc compulativam. Aliter eam exponit magister: dices deus vult omnes homines etc i. nullus salvatur nisi quem deus vult salvari.

De secundo videlicet an voluntas beneplaciti sem per impleatur: dicendum est quod sic: quia voluntas bne- placiti denotat deum velle aliquid proprie lo quin do. voluntas vero signi non: quia denotat deum ali quid velle mediante signo.

Probatur primum. nam si voluntas beneplaciti potest impediri: sequitur primo quod deus non esset omnipotens nec infinitae virtutis.

Secundo sequitur quod deus potest tristari: quia omnis voluntas nata est tristari quando impeditur ne fiat quod ipsa vult: et sic deus non esset beatus

Tertio patet idem per magistrum sentention it dist xlv in si ubi dicit sic. Consonat rerum effectibus bene- placitum dei: et ipsi effectus rerum ab illo non discordant. fit enim omne quod beneplacito vult fieri: et omne quod non vult fieri: nequaquam fit. Item dis xlvii in prin. Uoluntas quippe der semper efficax est vt fiat omne quod velit: et ni- hil fiat quod non velit: quo de homine semper impleum quocumque se vertat. nihil enim ut ait Augustini in de libe. arb. constitutum superat voluntatem dei hoc idem sonat scriptura sacra ubique.

Ter tio restat videre an deus velit peccatum fieri: et an sit auctor peccati.

et iste articuius ut mihi vi detur: dependet ex duabus propositionibus: quarum prima est: an deus sit causa et auctor omnis rei quae fit. Secunda est. an peccatum sit res aliqua: sicut communiter dicitur quod peccatum commissio- nis sit actus voluntatis elicitus vel impera tus: et maxime primum peccatum dicitur actus elicit voluntatis.

Quantum ad primum: est sententia com munis omnim theologorum: quod deus est causa im mediata omnis rei producte: sic quod omni creaturae agenti: sive sit natura sive voluntas: deus coa- git. et sic imaginandum est quod in omni actione crea turae quao aliquid producitur: deus et creatura sunt duae causae partiales illius producti: non sic ima ginando quod deus producit vnam partem effectus: et cre atura aliam: et ob hoc dicatur causa partialiter. sicut qui- dam rudes imaginantur: sed ideo oir concurrunt in agendo vel causando: vt alias ostendetur. vnde tam causa vlis quam particularis dicitur communiter causa partialius. et ideo etiam solet homo sunt duae causae partiales ho minis generandi: et similiter vir et mulier: quia ad hoc quod aliquid dicitur causa partiali: sufficit quod sit tale quod propter ipsum et quodam aliud vel quaedam alia res ponatur in esse: sic quod illis positis res est: et ali quo istorum ablato res non fiet.

Ad hoc addu- ci potest dictum Anselmum de cor cac. xviii. Ipsa vero. id est voluntas: se suis affectionibus mouet: unde dici potest instrumentum seipsum movens. Di- co voluntatem instrumentum omnes voluntarios mo- tus facere. sed si diligenter consideremus: deus ipse verius dicitur facere omne quod facit natura au voluntas: quia facit naturam instrumentum volen di cum affectionibus suis: sine quibus istud instrumuntum nihil facit.

Ad idem libro de casu diabo li capitulo xx quod deus facit singulas actiones quae fiunt mera / alias mala voluntate. Supponatur ergo quod haec sit vera. deus agit in omni actione natu re et voluntatis. Supponatur etiam haec propoteo quod aliquod peccatum sit res: quia aliquod peccatum est actus voluntatis. quibus suppositis sequi- tur necessario quod deus sit immediata causa pecca ti sub duplici forma arguendi.

Nam sequitur in darii. cuiuslibet actus voluntatis deus est causa aliquod peccatum est actus voluntatis: ergo alicui- peccati deus est causa similiter sequitur per syllogismum expositorium: huius acius deus est causa: hic actus est peccatum: ergo huius peccati deus est causa.

Consi mili modo contingit probare quod deus est prise cipalior causa peccati quam voluntas creata: quia quam cumque rem deus et natura causant / deus prin cipalius causat. Ex eodem sequitur quod deus voluntate beneplaciti vult peccatum esse etfieri. qui arguitur sic. omne illud cuius deus est causa effectiva: deus vult esse voluntate bene placiti: sed peccati deus est causa effectiva: ergo pecca tum deus vult esse. Sed tunc ad istam propositionem / deus est auctor peccati: quam semper negat Augustinus quo erit dicendum: investigat enim Augustinum libro lxxxiii aiui qpia iiii et iiii de causa peccati: etsimiliter pi xii eo rit vttum deus sit auctor mali. In qua conclu sione dicit plane ista duo. videlicet quod deus est auctor omnim quao sunt rerum: et tamen non est auctor mali nec peccati: et allegat eum imagiter i. sentiame dist xlvi capitul. xiiii similiter explanans quid ipse intelligit per deum esse auctore peccati: lilxxxiii qui quia iii. et arguit sic. Nullo sapiente homine auctore fit homo deterior: est autem deus omni homine sapien te praestantior: ergo deue auctore non fit homo dete- rior. Quid autm sit fieri deo auctore deterio rem subiungit. illo autem auctore cumdor: illo vo lente dicitur vnde concludit. Est ergo vitium volentis quo est homo deterior. quod vitium si longe est a der voluntate: vt ratio docet: in quo sit querendum est. Posset dici ad istud quod ideo homo peccat quia facit contra voluntatem signi: et non contra volunta tem beneplaciti dei. vnde quando homo volendo aliter se habet quod deus sibi prinecipit: talis peccat. Et hui ententiae concordant communiter omnes diffinitiones quo dantur communiter de peccato: quas recitat magister sens libro ii distintione xxxv. in prin. vna est beati Augustini in ito de duabus animabus. Peccatum est voluntas re tinendi vel consequendi quod iustitia vetat. Ubi nota duo. vnum / quod peccatum est res: quia est voluntas. secundum / quod peccatum est voluntarium. Alia est diffinitio Anelmus libro suo de para Quid est inquit peccatum nisi praevaricatio lego divinae: et celestium inobedientia mandatorum Tertio diffinitur a beato Augustinus contra Faustum li xii quod peccatum est dictum vel factum vel con- cupitum contra legem dei. lex autem dei dicitur dei volun- tas: quia est signum suae voluntatis. Quod autem nullus peccet volendo contra voluntatem bene- placiti: hoc est habendo volitionem quam deus non vult eum habere voluntate beneplaci- ti: manifestum est quod est impossibile. nam sic ha beret volitionem quam deus non causaret: quod est contra primum suppositum. et tunc ad Augustinus quando probat quod deus non est auctor peccati: per hoc quod esse auctorem peccati est vitium tantum: quod ist hominem sapientem non cadit.

Potest dici consequenter ter ad dicta quod nullo modo cadit in sapientem quod statuat malas leges vel erroneas vel in iusta praecepta per que homo inclinetur ad de terius. nam si haec faceret: necessario foret ins piens: quia vel statueret ex ignorantia vel ex malitia. et sive sic sive sic sequitur insipientia: quia omnis malus est ignorans. deus autem presta- tior est dmni homine tam in bonitate quam in sapi entia. ergo nullo modo statuit mala quibus homo sit deterior. Et quia homines statuentes leges iniquis dant aliis licentiam et auentatem peccandi: ideo ad mentem Augustini in proposito statuens malas leges vocatur auctor peccati deus hoc non facit. deo non dicitur ad istum intellectum auctor peccati: quia nemini praestat licentiam et auctoritatem pec cansdi dicitur autem auctor pene secundum magistrum ii sen- stintione xxxvii caci. vlt. et hoc potest intelligi: quia leges statuit punitivas.

Sic igitur ex isto arciculoarticulo patent tria. Unum / quod deus est causa omnis rei. et hoc dicitur Augustinus libro iii de trinitate capitulo v et viii et ii sicut fuit allegatum. Secundum est / quod deus est causa petid i volitionis qui est peccatum. Et tertium est. quod non debet dici auctor peccati quasi auctent cans leges peccandi.

Sed contra hoc secundum arguitur sic. omne quod fit a deo: bonum est: et bene fit et iuste: peccatum per tefit a deo: ergo peccatum bonum est et iu- ste fit. sed constat quod omne peccatum est malum et fit in- iuste: ergo idem est bonum et malum: et idem fit iuste et iniuste. et tunc ultra sequitur quod qua ratione iste actus est peccatum vel iniustitia quaefit iniuste: ea dem ratione est bonum et iustitia quae fit bene et iuste: et sic foret concedendum quod eadem res foret simul et semel iustitia et iniustitia.

Praeterea arguo sic. sit a voluntas qui Iudas vult tradere chri stum per te a causatur partialiter a deo. ergo volun tarie. ergo deus vult Iudam velle tradere christum et ultra. ergo deus vult sicut Iudas vult eum vel le ergo recte vult per Anselmus de libero arb. c. viii et si recte vult: non peccat. ergo si deus est causa peccati: deus vult peccatorem peccare: ergo peccans vult in pec cando sicut deus vult eum velle. ergo peccatum non est peccatum et peccas non est peccans.

Praeterea ni- hil quod deus vult esse / displicet deo peccatum deus vult esse: ergo peccatum non displicet deo.

Praeterea aliquod peccatum deus vult esse: omne peccatum deus prohibet esse: ergo aliquid quod deus prohibet / deus vult esse. Item omnis qui facit malum: ae malus.

Praeterea. si sic: homo numquam poenitere deberet pro peccato commisso. quod arguitur sic. de nullo quod deus voluitfieri debet homo poenitere: sed peccatum commissum ab isto deus voluit fieri: ergo de peccto commisso ab isto iste non debet poenitere.

Ad primum istorum dicitur quod actum esse malum est ipsum male fieri: et eodem mo actui esse iustum est actum iuste fieri: actum esse iniustum est actum iniuste fieri. quia igitur idem actus fit iuste a deo / et ab homine iniuste: quia contra praeceptum: ideo idem actus potest vere dici bonus et malus: iustus et iiustus. unde bonum et malum iustum et liustum et huiusmodi non sunt termini absoluti: sed respectivi: sict sile vl aequal alio quin haec foret impossibilis. omne mala est bonum. sicut ista. omne nigrum est album. Quod autem haec sit vira: omne malum est bonum: haberi po test a beato Augustinus Enchiorum capitulo xii Omnis natura bonum est: nec res aliquao mala esset: si res ipsa qui mala est / natura non esset. Ex quo arguitur sic. dis natura est bonum: ipsa res qui est ma- la / est natura: ergo eadem res est bona et ma lao hoc plane dicit magister ii libro distintione xxxiiii. c vi quod in his duobus contrariis qua sunt boni et malum: fallit regula dialecticorum: quia eadem res est bona et mala. Quod autem eadem actio vl idem actus sit rectum et non rectum diversis in tentionibus et considerationibus: probatur ex intentione venerabilis Anselmum de veritate capitulo viii per tria exempla. Idem inquit debet esse et non esse. debet inquit esse bene et sapienter. et non debet esse quantum ab iniqua voluntate com cipitur. et ita quis audebit negare debere esse quod tanta sapientia et bonitate permittitur. deneget quo audet: ego non audeo. ergo secundm Ansel peccatum debet esse. et vltra. ergo quando fit iuste fit. et hoc est verum: quia actus fit iuste et iniuste a diversis.

Primum exemplum Ansel est de christo: quod christus debuit pati mortem et christus non debuit pati mortem. Multisenm modis eadem res suncipit diversis considera tionibus contraria.

Secundum exemplum. eadem percussi est recta et non recta quando reus percutitur ab aliquo cuius non interest pearcutere. recta est: quia ille debet percuti. non recta est: quia ille non deber percutere.

Tertium exemplum. claui ferrei de buerunt penetrare carnem christi: et non debuerunt penetrare carnem christi care christi debuit dolere: et non debuit dolere Cicet modus loquendi in istis exemplis mihi non placeat: vtor tamen eis ad propositum meum.

Dico tunc ad argumentum quando acci- pitur omne quod fit a deo: est bonum et iuste fit concedo: quia idem actus puta eadem volitio iuste causatur a deo: et iniuste ab homine cui praecipitur ne talem actum causet. et posset conce di quod eadem res est iustitia et iniustitia: sicut eadem res est aequalitas et inaequalitas: simi litudo et dissimilitudo: propiuquitas et di stantia et huiusmodi.

Ad secundum quando arguitur. sit a voluntas vel volitio qua Audas voluit occidere christum etc. potest concedi quod Iudas vo luit sicut deus voluit eum velle voluntate bene- placiti: non tamen voluit sicut deus voluit eum vel le voluntate signi sive praecepti. et ideo Iu das peccavit. nec consistit rectitudo volunta tis creatae in hoc quod voluntas creata velit sicut deus vult eam velle voluntate beneplaciti: sed in hoc quod velit sicut deus praecepit eum velle.

Ad tertium conclusio est vira proprie accepta quia nulla res displicetdeo: diceu tamen peccatum displi cere deo locutione tropica et impropria: quia sic se habet ad peccantem / sicut homo solet se habere ad alium qui sibi displicet: quia puniteum si potest et praecipit ne faciat hoc quod sibi displicet.

Ad quartum concedo conclusionem.

Ad quin tum nego assumptum: quia solus ille est mals quie male facit: et ille bonus quae bene facit. Sic eti am non omnis qui facit iusta / est iustus: sed qui cit iusta iuste. vi ethicorum.

Ad sextum conce do quod debeo dolere de illo quod deus voluit me facere voluntate beneplaciti: quia illud idem prohibuerat mihi ne facerem per praeceptum: et quod voluit me peccare / fuit ex voluntate ex condi tione: quia aego volui peccare: et non voluntate ex sua electione absoluta.

Quarto restat videre an voluntas creata tenetur velle quicquic credit deum velle: an rectitudo voluntatis co sistat in hoc quod velit omne illud quod deus vult eam velle. Et hic distinguo de velle: quia volun tas creata aliquid vult actualiter: et aliquid ha bitualiter. similiter aliquid vult in generali: et aliquid in particulari et distinctae. Possunt igitur- sine assertione hic dici tria.

Primum: quod vo luntas creata non tenetur semper conformare se voluntati beneplaciti ipsius dei: etiam quando sibi constat deea.

Secundum est quod voluntas crea- ta tenetur semo se conformare voluntati praece pti dei actualiter vel habitualiter: quia praecepta al firmativa non obligant ad semper exercendum actualiter ea.

Tertium est quod voluntas creata semper tenetur se conformare voluntati beneplaci ti ipsius dei agnite. dummodo non henat praeceptum de conrio.

Primum patet sic: quando sortes actualis peccat: deus vult eum voluntate beneplaciti pec care. sicut patet ex tertio articulo praecedente: quia deus coagit secum ad peccandum: quia alias impos sibile esset quod sortes peccaret. igitur tunc sor- tes conformat se voluntati beneplaciti dei: quia deus vult eum peccare: et ipsemet similiter. et per consequens istae voluntates sut conformes: et tamen sortes non tenetur ad hanc conformitatem: quia si teneretur: non peccaret. peccat autem per positum: ergo vult confor mari voluntati beneplaciti. et tamen ad hoc non te netur: ergo non semper tenetur voluntas viatoris ad conformandum se voluntati beneplaciti dei agnite. Quod autem sortes credat deum velle ipsum. peccare patet: quia credit quod non potest peccare ni si deus coagat: et scit se peccare actualiter: er- go credit deum sibi coagere. ergo credit quod voluntas hamemplaciti ipsius dei sit quod ipse peccet ergo manifeste in isto casu patet. quod homo non tenetur se conformare voluntati bnepiaciti ipsus de. Et ideo posset dici quod deus dicitur aliquid velle dupliciter. Uno modo absolute. Alio modo ex conradi tione: vel ex quodam convuentione cum creatura ratio nali.

Primo modo concurrit ad agendum cum omni na tura agente naturaliter voluntarie. illo etiam modo facit quicquid facit praecise per seipsum. et ideo omne tale est ab eo absolute volitum et ex electione

Secundo modo concurrit deus voluntarie ad coa- gendum cum natura rationali libera: cui tales le gens statuit / quod quicquid ipsa velit: placet sibi coagere ad illam volitionem: licet non semper pla- teret sibi agere sicut per illam volitionem denotatur ita quod si sortes vult peccare: placet deo coc gere secum in hac volitione et non impedire eum: vl si impediat eum: hoc facst per legen conem. Onde igitur quod ritur an voluntas creata teneatur se confor- mare voluntati beneplaciti ipsius dei.

Dici potest quod loquendo de voluntate beneplaciti dei absoluta / dicendum est quod sic: quando sibi constat de ea: nisi hem at praeteptu in contrarium. Si vero loqum mur de beneplacito dei secundum quid et conditiona to: non optet quod sempr.

Praeterea ad idem potest argui de aliquo peccante. revelet deus plato quod sortes prccat: igitur plato scit quod deus vult sorte peccare voluntate beneplaciti: cui omnes effectus consonant secundum magistrum. Praecipiat tamen deus platoni quod velit sortem non peccare: certum est quod plato tenetur obedire praecepto: igitur tenetur se non conformare dei beneplacito. Sic igitur si ne assertione potest dici haec conclusio: quod volun tas non obligatur ad conformandum se generaliter in omni casu oi voluntati quam scit vel credit esse voluntatem beneplaciti ipsius dei.

Dico tamen quod scti im portria forte se conformant voluntati dei. Secundo posset dici quod voluntas creata se per tenetur conformare se in volendo voluntati prae cepti: et exinde surgit ipsius rectitudo. hoc patet sic: voluntas obligatur ad cavendum peccatum. sed impossibile est eam cavere peccatum nisi velitcon formari habitualiter vel actualiter praecepto: sic- ut probatum fuit supra per distinctiones peccati: ergo voluntas creata tenetur velle conformari habti tualiter vel actualiter voluntati praecepti: hoc est prae cepto. Unde quando dicit Anselmus quod voluntas creata est recta quando vult sicut deus vult eam velle: det exponi de voluntate praecepti: non de voluntate bueplaciti. Nam quando sortes actualiter peccat: sor tes vult sicut deus vult eum velle voluntate bene placiti: non tamen voluntate signi sive praecepti.

Tertio potest dici rationabiliter quod voluntas creata semper tenetur se conformare voluntati beneplaciti cognite: dummodo non habeat praeceptum de contrario: et hoc habitualiter vel actualiter: et hoc loquendo de iis qui deus vult voluntate absoluta: non conditionata.

his visis dico ad primam formam istius principalis quando arguitur. nullus iuste aliquis gubernans punit eos etc Nego istam intellectam de volun tate beneplaciti. nam ideo iuste punit eos quia praecepit eis ne facerent. Et quando arguitur quod esset summa causa peccati. concedo. Tamen potest dici quod non est causa peccati: quia ista causalis est vera. deus vult sortem peccare: quia sortes vult peccare. et non econtrario. ideo sortes est magis causa peccati quam deus: non tamen est maior cau sa vel melior seu principalior. Uel potest conce di quod deus est summa causa peccati: et summe causat. tamen hoc non obstante imputatur crea turae: quod in potestate ipsius fuit deum esse cau sam istius peccati. Unde eo ipso quod homo est liber quia deus statuit coagendo vnicuique creatum re secundum modum naturae suae: sequitur quod homo habet in sua potestate facere deum coagere et non coa- gere: sicut sibi placet. quia deus serviret hominis voluntati. vnde peccatoribus exprobrat deus: Ser- vire me fecistis in peccatis vris.

Contra. deus libere cooperatur voluntati: ergo non seruit. Uer est: sed est metaphorica locutio. Sed quare non subtrahit cooperationem: tunc enim nemo pecca ret. s sndeo: quia deus non vult. tunc enim impedi ret liberum arbitrium.

Ad secundam formam quando arguitur quod deus ordinat de mediis necessa riis ad fine: sed multi sunt ordinati ad pe- nam: ergo vult eos peccare concedo quod vult eos peccare si velint. Et quia ipsi volunt: conce do quod quando volunt peccare absolute: vult eos peccare: et tamen iuste punit eos: quia faciunt con tra suum praeceptum. Et quando arguitur frustra fie- ret intfernus si nemo peccaret. falsum est. Tum quia nihil est frustra quod deus vult esse. Tum quia manifestius ostenditur dei iustitia per ipsum licet nullum puniret. sicut patibulum non est frustra licet uunquam homo in eo damnetur. decla- rat enim se iustitiae esse instrumentum ex ipso quod est.

Ad tertiam concedo quod deus vult mala fic ri: sed quia praecepit hominbus ne mala fiant: ideo hoc relinquit in eorum dispsitione. et ideo peccant. et eis debet imputari quod deus causat peccatum. qua tamen argumentum videtur niti ad probandum quod mala et peccata sunt de perfectione vniuersi: co cedo quod haec perfectio qui nunc est / exigit mala fuisse facta et homines peccasse: tamen si numquam homo peccasset: non minus fuisset vniversum perfe- ctum et pulchrum: sed tamen alia pulchriuudie.

Ad quartam concedo quod deus pelegit mala fieri quam ea impedire: et quod mala fieri est bonum: non tamen est bonum male facienti: sed sibi est peccatum et non vult deus impedire mala fieri: quando ipsi pla cet posse agere libere.

Ad quintam concedo quod vnum peccatum est poena alterius: quia fit con tra praeceptum: ideo est peccatum: quia nocet facienti: io est poena: et generaliter ome peccatum est pena sicut alias ostendetur.

Ad sextam cum arguitur / deus voluit christum occidi a Iudeis: ergo vo- luit Iudeos occidere christum. concedo consequentia: et antecedens et consequens: nec video differentia in- ter antecedens et consequens: nisi forte gramaticale: immo forte in conceptu vna mentalis eis cor respondet. et sicut frequinter replicavi: nego istam consequentiam / deus voluit quod Iudei occideret chri stum: ergo ipsi non peccauerunt: quia ipsi habue runt praeceptum de opposito. Concedo tamen quod christus fuit iuste occisus: et iniuste simili- ter: et iustum fuit eum mori et iniustum similiter: sicut declarat Anselmus de veritate capitulo viii ut fuit in quarto arti. istius argu. allegatum.

Ad se ptimam concedo quod toramni et mali homines sunt insira divinae voluntatis: non quod deus eos ne- cessitet ad persequendos scatuons: sed quia permit tit et cooperatur eis in persecutione sctorum: sicut ubicumque creaturae agenti cooperatur volun tarie agenti secundum positionem cui istae rationees innituntur. quia tamen illis turannis praecepit oppo situm: ideo non plus excusantur quam si omnino facerent contrarium benemplacito dei: et deo resisterent. vnde Augustinus enthicorum xcix de peccantibus dicit. Quam tum ad ipsos attinet: quod deus noluit fece runt. quantum vero ad oripotentiam dei: nul lo modo illud facere valuerunt. quod verbum ex- ponit magiter in primo sen. dicens sic: ac si di ceret: fecert contra dei praeceptum quod appellatur der voluntas: sed non fecerunt contra dei voluntatem omni potentem: quia hoc non valuerunt. Unde dicit ma gister similiter quod deus implet voluntatem suam: hoc est praescientia et voluntatem similiter per malas hoim voluntates diinione xlviii. c. ii. Et nota dictum ma gistri xlvii disin capiaule vl Nequam inquit ideo praecepit deus omnibus bona: vel prohibuit mala: vel con suluit optima: quod vellet ab omnibus bona praecepit fieri: vel mala qua prohibuit vitari. si enim vellet: vtique et fierent: quia in nullo potest ab homine superari vel impediri voluntas eius.

Ad octavam concedo quod deus voluit secatum Stepha- num coronari: quia voluit quod sctuns Stephanus voluntarie pateretur. vnde proprie loquendo sctu non ideo merentur: quia patiunt propter deum: sed quia volunt pati propter deum. Et certe illa voli tio causatur ab eis libere. et concedo quod deus coagat ad passionem sanctorum: quia aliter nihil paterentur. quia nisi deus coageret persecutori- pus: ipsi nihil agerent: et si illi nihil agerent: scti nihil paterentur. Item ex alia parte deus co agit sctis concausando volitiones quibus ac- ceptant se pati proptur deum. haec tamen dei operatio non diminuit meritum nec demeritum.

Con- tra si meritum marturii consistit in volendo sic. pati pro christo: ergo qui ita intense vellet pati pro christo sic feen Taurentius: sine quacumque passioe illata posset tantum mereri sicut fecit. s. Tau rentius. Dico quod conclusio est vera: non tamen ha beret aureolam mart vrii.

Ad nonam de teta tione christi a diabolo. concedo quod deus coegit diabolo ad tentandum chrisium: et hoc voluntate bueplaciti. quia ianen diabolus proptur malum fecit: deus vero proptur bonum: diabolus fecit vitio se et iniuste: deus autem iustae.

Ad decimam de peccatis Pauli ante conuersionem dico sicus dictum est de peccatis aliorum. Et concedo quod deus pordinauit quod illa peccata forent sibi et aliis oc casio boni: sed nunquam praecepit quod ipse pecca ret. nec consuluit. et ideo peccavit: nihil tmn contra placitum dei fecit. haec omnia dicta sint occa sione exercitu sine quacumque assertione. Exem plum potest poni. sint duo serui sortes et pla to principiat dicens sorti quod trahat navem: et pla toni prohibeat idem. trahant igitur sortes et plato navem. sunt igitur duae causae partiales istius tractus: et ide opus sic fit ab vtroque et tamen ab vno iustae et ab alio iniuste: quia sortes fecit quod debet et plato quod non debet. Eodem modo- est de deo et diabolo vel toranno. deus iuste coagit trranno vel diabolo in persecutione quia facit quod eum decet et quod sibi placet. illi autem iniuste agunt: quia quod non deberent.

Ad quin tum principale in quo per quinque formas arguebatur: quarum prima fuit ista. deus non facit omne illud quod partinet ad iustum iudice ergo etc. Potest dici quod consequentia non valet: quia ad uni iudicem pertinet facere aliquid quod alius iuder licitae remittit. vnde antecedens potest concedi: quod deus non facit omne quod pertinet ad iustum iudicem: extendendo nomen faciendi: quia sortes te- netur facere a. et plato est unus iudex ad quem nihil partinet de a. Et ideo si dimittat: non sequitur: sortes non facit omne quod partinet ad iustum iudicem: ergo non iustae gubernat: quia an tecedens est verum et consequens falium. Sit ergo exempli gratia quod plato iustae gubernat. Quod aenes sit verum patet: quia sequitiur: sortes non facit a ergo sion facit omne quod pertinet ad iustum iudicem: ergo non iustae gubernat. consequentia patet: quia a est unum de iis qui partinent ad iustum iudi- cem: demonstrato sorte. quia illa propsitio deus non facit omnie quod partinet ad hoc quod ipse sit iustus iu dex etc. nego ad illum intellectum antecens. Et quand probatur per hoc quod ipse permittit mala fieri qo posset impedire ne fieret: concedo. sed nego vl terius consequentiam. ergo non facit omnie quod partinet ad hoc quod sit iustus iudex. nam ipse iuste permittit ma la fieri: prohibet tamen ne fiant per leges et doctr nam. non tamen impedit violenter naturam liberam. sed relinquit eam suae libertati: loquendo de adul tis. Paruulos autem qui non fuerunt participes sacorum: iuste proptur peccatum originale damnat: sicut dictum fuit in tertio arti. principali. ad auctoritatem illorum capsorum decreti dico quod debent intelligi de iudicibus existentibus sub lege: non de deo cuius voluntas est lex: et ome quod vult iustum est. Unde si ipsi permittant mala fieri ubi possent impedire licitae et iustae: ipsi peccant: sed secus est de deo.

Ad secundam for mam quando arguitur. deus semper remittit partem pene condigne: ergo recedit ab aequalitate. dici potest quod pena dicitur condigna alicui culpere dupliter Uno modo quia tam magna est pena quod magna fuit culpa: et tunc esset tanta quantam ipse me ruit qui peccauit. Alio modo dicitur pena condigna culpe: quia tanta est quantam placet iusto iu- dici insigere pro ea. Primo modo deus punit cuia tra contdignum. secundo modo non.

Contra. Omnis pe- na posset esse condigna cuicumque culpe: ergo si insligeret Neroni penam Iude: condigna esset utrique vtraque. sed tanta esset modo quanta tunc esset: et modo pena Neronis est minor: ergo Ne ro minus modo punitur.

Dico quod omnis poena est con digna culpe secundo modo: quatum placet sibi in- sigere pro culpa. et non valet consequentia: ergo pena mi nor est diminuta. quia eo ipso quod est ab eo vo lita: est iusta et condigna illo mo. Et ad aucto ritatem Anselmu. cur deus hom capitulo xii quando dicit re- cte ordinare peccatum etc.

Dico quod istud sicut sonat est falsum: loquendo de poena satisfa- ctoria: vel qualis debet insligi pro satisfactione quia multa peccata ad tempus deus dimittit impu- nita: quia dissimulat peccata hominum propter poenitentiam: et tamen non sequitur quod deus ad tempus re linquat aliquid deordinatum in mundo. et ideo potest intelligi sic quod ordinare peccatum est statuere leges punitivas: et illas opportu ne executioni mandare. Opportune dico: quando deo placet.

Ad aliam auctoritatem eius- dem libri capitulo xx quod secundum mensuram peccati etc. Dico quod mensura peccati est vno modo atten- denda secundum mensuram legis cuius est pvari catio: et satisfactio est mensuranda mensu ra legis punitive. Satisfacit autem homo deo quando penam subit pro peccato quam placet deo sibi insligere. vnde omnis pena quae sibi placet infligi pro peccato: est sibi satisfactio contradigna. et ideo illa verba Anselmus et consimilia sctorum sunt prolata ad modum iudicui humani nobis noti: et non sunt omnia propria iudici divino.

Ad tertium quando at guit quod multa videmus impunita in mundo concedo: videlicet quod puniuntur aliqua: et aliquam remittuntur. sed bene ordinantur etiam sine pu nitione: quia sicut deo placet ita fit: et ideo iu- ste fit mirantur tamen homines quare deus sic per- mittit: quo putant deum obligatum ad regendum mundum suum secundum capita eorum: et tunc male iret negotium. et ideo quando expectat: misericordi- ter expectat. et quando punit: iuste punit. et quando remittit: tam misericorditur quam iuste remittit.

Ad quartum quando arguitur. tanta distantia pe ne etc. concedo quod vtraque distat ab alia in in- finitum. et nego vltra consequentiam. ergo tantam iniust tiam faciet deus commutando penam aeternam temporalem / quanta fieret commutando temporalem in eternam.

Ad quintum quando arguitur. nihil parti net ad iustum iudicem principere / nisi quod velit fie ri ab eis. dico quod verum est de voluntate permis sionis. vnde si praeciperet eis aliquid: et costea eos impediret sine culpa eorum ne illud pos sent implere: iniuste faceret. potest tamen continge re quod aliqui faciant se ineptos ad exequendum praeceptum: et tamen deus vult praeceptum suum stare: et tamen non placet sibi quod exequantur praeceptum pro tunc: sed vult eos vurire: quia fecerunt se ineptos ad exequendum praeceptum. Exemplum de seruo qui se inebriat: nec potest pro tunc servire dumno suo: nec ideo relaxatur praeceptum de sibi deseruien do: sed manet praeceptum: et tamen dicens protunc non vult suum servitium: nec illud ipse potest impen- dere.

Ad Augustinus de praecepto Abrae facto et ceco curato: qui videntur fuisse signa falsa: quia praecepit quod non voluit fieri. Dicunt quidan quod videbat Abrae praecepisse immolationem: quod tamen non fecit. Potest dici quod praecepit sibi immola- re filium: et tamen noluit hoc: sicut patuit per effe ctum

et si arguitur contra. Fictio videtur quod aliquis principiat unum et velit oppositum: quia tunc facit si gnum falsum. Potest dici quod non repugnat iu stitiae nec sapientiae dei fingere: hoc est facere si gnum quam velit alquid fieri: et tamen quod nolit il- lunoi immo hoc expedit vtilitati illius cui fit signum: sicut multum expediebat Abrae quod deus paetendebat se hoc voluisse per praeceptum quod per ipsum significabatur: et tamen hoc no- luit.

Contra. ergo decepit Abraam. concedo quod ad vtilitatem suam decepit eum. Uel po test dici quod non deceperit eum: sed Abraam aliter intelligedo quam fuit in rei veritate decebit seipsum. nam ista non sonant idem. facias hoc: et volo quod tu facias hoc. Unde praeceptum dei potest distingui: quandobinr / immola fili- um. Uno modo accipitur pro ista: volo quod tu immoles. Alio modo pro ista: volo quod tu facias ac si vellem te immolare filium. Pri- mo modo sic intellexit Abraam praeceptum. secundo modo deus. Ad examplum de cece nato illuminato: credo quod deus non praece pit sibi necuiquam diceret: licet euangelista hoc verbo praecepit vtatur: sed dixit sibi ne fa ceret ad ostentationem: appetendo deum de hoc laudari a malis. Unde praecepit sibi ne cui deceret. idest docuit illum ne in vanam glo riam laudes hominum pro benefactis appe- teret: et sic intelligendo potest concedi quod prae- cepit aliquid aliud quam verba sonant: et non secundum quod verba sonant cum dicitur. ne dixeris alicui. et potuit esse quod vel ex circumstantia aliqua / vel dictis christi praecedentibus / vel mo do loquendi seu motu aliquo sensus ille in telligeretur abillo curato quod deus praecepit.

Ad sextum principale quando arguitur. nullus detinens de subditae etc. Dico quod deus plus eis tribuit quam meruerunt: et ideo nullam iniustitiam eis facit. Similiter ipsi illud gau dium non meruerunt habere absolute et sta tim: sed quando deo placeret. Similiter retar datio non grauat: quia volunt quod deo placet de eis fieri. Et quando dicitur quod luunt nunc pecca ta nostra: quia propterea damnifitantur: et hoc est iniustum. Dico quod non est iniustum: quia placet deo et non opitet quod fiat eis recompensatio: quia placet eis retardatio: et reconpensatum est eis in infi nitum illud ultra quod mereri poterant de se- ipsis.

Ad ultimum quando arguitur. deus exigit a reprobis iustitiam etc. et tamen non vult ab eis fieri. Concedo exigit exactione praecepti: et tamen non vult voluntate beneplaciti: quia ipsi nolunt.

Ad secundam formam septimi argumenti quando arguebatur. duobus peccatoribus decedentibus etc. concedo quod minus in quantitate remittet vni quam alteri: sed aequale in proportione: quia vtro bique vel secundam vel tertiam vel quotamnis ut deo placuerit aliam partem: et sic neutri fit in- iuria: sed utrique proportionata misericor- dia. Et haec de praesenti questione. Sequitur secunda.