Quaestio 1

Vtrum filius dei incarnari potuit

Et videtur quod non: quia sic filius der posset fuisse ita silis alteri homini: qui non fuisset deus: quod inemo potuisset sesualiter discreuisse inter eos. consequens est falsum: quia si sic: ponatur quod christus ita similis fuisset Iacobo: quod Petrus in absentia christi credidisset de Iaco bo quod esset christus: et adorasset eum adoratione latrie: quo posito quaero an Petrus meruisset: an demeruisset: non demeruisset: quia error in vincibilis excusasset eum. Si dicatur quod merui set: contra. ex hoc sequuntur duo inconvenientia. Unum quod meruit in credendo falsum et vouendo impossi bile: quia credidit Iacobum esse christum. Aliud inconveniens est: quod aliquis mereretur committendo idololatriam: large loquendo de idololatria: quia tribuendo latriam creaturae committitur idolo latria: large loquendo de idololatria. consequens falsum.

Praeterea. si sic: igitur homo vouendo ali quid christo: magis obligaret se quam iurando de eodem in consimili materia et in consimilibus cir cumstantiis.

Praeterea. si sic: igitur homo deberet magis velle non esse: quam illi homini inferre mali tiole quamcumque molestiam. habet Anselmus ii. cur deus homo capitulo xiiii. Consequens est falsum quia si sic: pos- sed aliquis eligere non esse et adnihilari. contra Anselmu de libe arbim capic. v de magnis et de paruis c. xi xii et xiii.

In oppositum est magister in littera: et tota fides ecclesie.

Ad istam quaestionem sic est ar gutum vt introducerentur articuli: et erunt octo articuli. Primus est vtrum votumn ex natura vo ti magis obliget quam iuramentum caeteris pari bus. Secundus: an aliquis deberet potius eligere adnihilari quam puniri poena internali aeterna liter: si sibi deus conferret liberam electiones. Ter tius: an voluntas possit necessitari ad volen dum non esse per poenas. Quartus: an iuste dam- natus ad mortem: constitutus in tali casu in quo potest fugere: sine iniuria possit declinare mortem ad quam damnatus est: et fugere. Quintus: an adorans diabolumn transfiguratum in effigieo christi / excusetur ab idololatria per errorem in- vincibilem. Sextus: an aliquis possit mereri per fidem falsam. Sptimus: an Abraam credidit ab solute quod debuit immolare filium suum. Octauus an deus possit aliquem fallere Et prtet addi ad hos articulos nonus: ubi dicetur ad quaestionem et ad rationes principales.

Secundus articulus principalis est. Posito quod deus conferret alicui liberam ele- aionem quod eligeret alterum de istis: vel puniri poena infernali in perpetuum: vel adnihilari: arn talis deberet vel posset eligere non esse: Cir ca istum articulum quinque fient. primo ponam opr nionem contrariam cum rationibus. secundo arguam contra eam. ter- tio ostendam quod hoc non fuit de mete Augutinus quar- to dabo intellectum Augustinus quinto reducam ratio nes meas.

Circa primum ad istum articulum respondetur quod aliquis bene potest velle non esse: quia volun- tas est impossibilium tamen non potest eligere non ess Et hoc est secundum eum intentio Augustinus iii de libero arbr c. bo de magnis: ubi dicit sic quod si quis dixerit: non esse quam miserum esse me nmialle: respondebo menti- ris. nam et nunc miser es: nec ob aliud mor vis nisi ut sis. et ita cum miser esse nolis: est vir Item ibidem. si dixeris ideo magis volo miser esse: quia iam sum. si autem pusquam essem: possem consulere eligerem potius non esse quod vt esset miser. nunc enim quod ximeo non esse: cum miser sur: ad ipsam mise- riam partinet: quia non illud volo quod velle deberem: nunc autem fateor me quidem malle vel miserum esse quam nihil: sed tanto stultius illud volo: quanto mise- rius: tanto autem miserius / quod to video non hoc velle me debuisse. Rnesio: cave potius ne hic erres ubi te videre verum putas: nam si beatus esses: vtique esse quam non esse malles: et nunc miser cum sis: malles tamen esse miser: quam omnino non esse: cum esse vel miser. Considera ergo quod potens quam magnum bonum sit ipsum esse: quod beati et miseri volunt. Item c. xiii. concludit: cum igitur quisque credens quod post mortem non erit: intolerabilibus tamen molestiis ad tantam cupiditatem mortis impellitur: quod decer- nit atquam arripit mortem in opinione: et habet erro rem omnimode defectionis: in sensu autem naturale desiderium quietis. quod ant quietum est non est nihil immo magis est quod illud quod est inquietum. hoc Auginum. Etquia dixi quod tales occidentes se pro miseriis intole rabilibus: simul cum hoc quod volunt esse: hosent intentionem aliquam in mente coniuctam intentioni non esendi: puta intetionem quaetis a miseria: proptur quam intentionem appetunt non esse: et illa intentio non est quietis posi tivae sed negative.

Contra hoc arguitur sic. Aug. dicit: intentio variat affectioneus vt altera alte ram pimat: quoes autem maxime habet constantiam in quo te netur: quod dicitur itentio. cum omnis itaque ille appetitus en voluntate mortis non vt qui moritur non sit: sed vt re quiescat intenditur: ita vt cum errore credat se non esse futurum nec tamen hoec desiderat: sed quaetus esse et ob hoc magi esse desiderat. Unde concludit in ti. Qua propter nullo pacto fieri potest vt non esse ali- que delectet.

Circa secundum articulum soci in hac quaestione resolutio stat breuitur in isto. quod homo possit velle non esse: non tamen potest eligere non ese: quia voluntas est impossibilium: sed electio non

Sed contra istud arguo: et primo ostendo quod electio large loquendo de electione ita potest esse impost bilium sicut voluntas. Et arguo sic. Omne illud quia duobus consideratis potest alteri pacceptari et prae optari: potest eligi. sed possibile est aliquem com- ferre adinuicem an malit deum non esse an se- ipsum non esse: et post deliberationem potest elige- re et malle deum non esse: ergo pelegit impossibi le.

Praeterea. mulier prima quando elegit trans- gredi divinum praeceptum: credens et appetens dei quandam aequalitatem: secundum magstrum in ii sententiarum. Ta li quidesum electione aut elegit possibile vel im possibile. si impossibile: habetur propositum. si possibile: igitur possibile fusset quod ipsa ha- buisset similitudinem dei cum quadam aequalitate quia hoc appetiit secundum magistrum sententiarum.

Prae terea socius in respondendo ad quoddam argumen tum meum quo volui probare quod homo potest elige- re ratione non errantae adnihilare. concedit quod hoc est verum lege mutata: quae nunc est de immortali tate animae. Argumentum fuit tale: omne quod potest iu- dicari a ratione non errante esse medium ad beati tudinem: potest eligi a ratione non errante: sed adn- hilari per aliquot dies est huiusmodi: ergo etc.

Respon det socius quod istud argumentum non est contra eum: quia posuit quod leges nunc institute non mutentur sed stante lege quae nunc est: non potest eligere non esse.

Sed contra arguo sic. mutata lege quae nunc est: homo potest eligere non esse: sed legem mutari est possibile: igitur hominem eligere non esse est possibile.

Praeterea aut deus potest adnihilare hominem vel non. si non: hoc est contra Augustinum super Oen et contra Anselmus de libero arbi. c. viii volen- tes quod totam substantiam quam deus creavit de ni hilo: potest redigere in nihilum.

Si sic: igitur ho minem adnihilari est possibile: ergo non impe- dit aliqua impossibilitas: quin sicut homo potest velle non esse: ita potest eligere non esse. Praeter- ea christus dicit de Iuda. Mat. xxvi. Ionum erat ei si natus non fuisset homo ille. Unde hiero. in glos. Non autem ideo putandum est eum ante fuis- se quam nasceretur: quia nulli potuit esse bene nisi li qui fuerit: sed simpliciter dictum est melius esse non subsistere quam male subsistere. Idem sup consimile verbum. Marci x. Melius est enim non esse quam ad tormenta esse. ideo Theophilus de Iuda dicit. Postquam ad tantam deueuit maliti am melius fuisset ei si natus non fuisset. Et li cet Augustinui inter alios sensus ponat unum son su moralem: et talem quod melius illi fuisset si non fuisset natus et vocatus ad aplatum: tamen illo sen su non obstante: habuit alium sensum literalem sicut satis patet ex serie litere.

Praeterea quae- ro utrum possit esse vera electio sequens iudi- cium erroneum an non: si sic: igitur ponatur quod error sit tantus quod iudicet aliquid possibile ess quod impossibile est. sicut si credere quod possem edificare turrim quo se extenderet extra celum sicut forte fuit de filiis soe post diluvium. igitur possem hoc eligere. Narrat etiam Sueto nius de Caio caligula libro suo de vita. xi cesarum sicut nunc occurrit: quod ipse iussit balli starios et sagittarios dirigere tela in celum IIouem: quia pluerat in festo regi.

Si dicatur quod non est viera electio sequens iudicium erroneum: igi tur sarraceni et pagani etcredentes falsas se ctas et propter illas multa facientes: non vere eligent in talibus actibus. Si dicatur quod Arites di cit iii. Ethicorum quod electio non est impossibilium. Dico quod vult dicere quod electio stricte ac ce pta: quae est immediatum principium operandi secundum electionem; non est nisi respectu illius quod cro- ditur esse possibile: quia nullus incipit se moue- re ad agendum vel consequendum aliquid quod pro tunc apparet impossibile sibi: quia sic simul et sub eadem intentione appareret aliquid sibi possi bile et impossibile: sed certo aliquis potest velle il lud quod scit esse impossibile: et velle illud esse possibile et verum. Sic igitur videtur quod homo pos- sit eligere non esse: quia hominem non esse non est im possibile: vt manifestum est: quod tamen socius ille assignat potissimum pro ratione quare non potest eligi: quia est impossibile. Tertio: sicut alias osten di: vel opet concedere quod Augustinus ibi dicat contra dictoria: vel quod intendit dicere quod homo possit eligere non esse. Nam expresse dicit capitulo xiii quod forte sunt aliqui gentiles: qui cum se interemerunt: crediderunt se omnino nullos futuros: et tamen elegerunt se interimere. Item capiu.o xii Qui ma gits vult non esse ne miser sit: quia non esse non potest: restat ut miser sit.

Praeterea secundum Augustinum xii de trinitate et multis aliis locis. Miseriam ne mo potest velle. Et secundum Anselmus de casu diaboli. pit. xxii. Nemo potest velle scienter vnde miser sit. gitur a multo fortiori nec miseriam. Ponatur gitur quod deus diabolo tribuat electionem isto rum duorum. videlicet vel adnihilari vel esse mi- serum: et relinquat eius naturam in propria liber tate: sequitur quod neutrum istorum poterit elige- re. quod dicere est multum irrationabile: sequitur enim quod idem summe odit miseriam: et sume odit non esse in miseria. quod videtur includere contradictio nem: et ideo si summe odit miseriam: nihil tan tum odit.

Praeterea. quod homo debet magis eligere non esse in miseria quam sic esse in miseria: si sibi a deo detur electio: probo: quia miser inquantum ta lis odit deum. et peccat continue: quia pena non facit miseriam sine culpa: et miser scit se non esse liberandum a miseria nisi per non esse. Stante igitur isto dictamine in mente hominis: vel quod pec- cabit in perpetuum: vel quod adnihiletur: quaero quid isto rum debeat velle: si adnihilari: habeo propo situm. si esse miserum: debet eligere in aeternum pecca re: et aeternaliter odire deum. igitur hoc debet eligere secundum rectam rationem. sed nullus peccat in sequendo illud quod recte eligit exequendum: ergo istae in pec- cando non peccat: quod est impossibile. Istud un directe contra socium: qui dicit quod deberet citius vel le peccare in aeternum et damnari quam adnihila xi.

Praeterea. damnati de facto vellent non ess: ergo mallent non esse quam esse in illa miseria. hoc pro bo per duas auctoritates venerabilis Anselmus quarum primam est de casu diaboli caci. vi ubi di- cit sic. Sic igitur ageli distincti sunt: vt adhae rentes iustitiae nullum bonum possint quo non gau deant: et deserentes eam. nullum bonum posset nec vellent quo non careant. Ex quo arguo sic. qua ro utrum diabolus vult illud esse quod habet: an non amat illud esse quod habet: si vult et amat illud esse quod habet: ergo amat et vult bonum quod habet: et bo num qua non caret contra Anselmus. si non amat illud esse habeo propositum. Secunda auctoritas eiusdem ponitur de septem beatitudinibus capitulo viii ubi di- cit sic Tanta impotentia eos consequitiur: vt omnino ni hil eorum quae voluerint possint: et quicquid habue rint nolint. Ex hac secundaparte arguo sic. nihil habent quod volut: esse hoabunt: ergo esse nolunt. Et ideo doctores communiter supar iiii sententiarum distintione ulti. te- net quod damnati de facto vellent non esse: volunta te consequente deliberationem: sicut sctuns Tho mas et Richardus de media villa: et multi alii.

Praeterea Aristoteles iii. Ethoui cacitulo vi secundum Tho mam dicit quod mors est eligibilior turpi fuga ipsi forti. vnde dicit. his enim quidem turpe fuge- re: et mors tali fuga eligibivor fort. Sed ali quis potest esse fortis: qui nulla spiehabet de vita alia igitur hebet virtutem fortitudinis eligens potest eligere non esse.

Confirmatur haec ratio per hoc quod dicitur infra capc. vii videlicet quod fortis debet sustiere mortem tam propter turpe sicut propter bonum. hoc est dictu. parti- net ad forte sustinere mortem ad vitandum tur pe et vitiosum sicut propter bonum: sed maximum turpe est in perpetuum odire deum quod damnati fa ciunt: ergo adnihilari citius est eligere quam damnari Confirmatur adhuc. quia quaero an apud illosqui non ponunt aliam vitam esse: possint esse virtutes morales: an non: Si non: ergo nec liberalitas nec magnificentia nec recta ratio de istis agibi libus: cuius oppositum experimentaliter scitur. Si sic: ergo inter tales virtuosius esset mori pro republica: et per consequens adnihilari.

Sic igitur patent iste com- clusiones: licet dissutae proptur festiationem ratione rdinaueri: videlicet quod homo potest eligere poti- non esse quam damnari.

Secundo quod homo debet potius eli- gere non esse quam damnari secundum rectam rationem: sub conditione tamen: posito scilicet quod deus vellet eum advi- hilari.

Tertio: quod de facto damnati mallent non esse quam sic esse: licet vitiose hoc velit: quia vellent non esse: non vt carerent culpa: sed vt carerent pe na.

Quarto quantum ad processum beati Augustinus iii de libero arbitri capc. xi xii et xiii de paruis et quinto de magnis. Sciendum quod principalis intentio bat Augustinum est in illo libr o ostendere quod peccatum na- turae rationalis non debet imputari deo. In illa autem parte specialiter agit contra aliquis qui volebant dicere quod melius esset animam non esse / quod esse peccatricem occasione cuius dicti investigat istam quaestionem. Ane eligibilius vel melius sit omnino non esse quamimise rum esse:

Et circa hanc quaestionem primo proceditdis putative. secundo determinative. capitulo xiii ante medium ibi. Ueruntamen vt de hac retota dicatur si potero: dicam quod sentio etc. Ubi vult dice re quod quicumque seipsum necat per miseria: habet in se duas notitias: et duas affectiones. Unam no titiam habet huius quod est carere poena: et aliam isti quod est non esse. Unde talis dictat apud se- bonum tibi esset sine poena esse: et si non esses: ca reres pena hac. vel in prima persona bonum esset mihi sine poena esse: et si non essem: carerem hac poena. et per has notitias ex deliberatio ne sive ponatur i tali falsa opinio de morta- litate animae suae sivenon: potest eligere non esse. Unde nihil aliud vult Augustinus nisi quod non esse vel ad- nihilari non est eligibile propter se: hoc est pro pter apprehensionem unius solius intentionis quod est non esse: est tamen eligibile propter aliud pro pter adiumctionem alterius intentionis: sicut esse in luto non est eligibile propter se: sed propsis centum marchas auri. et sic concordat Augustinus cum Aristoteles v. Ethicorum capitulo v secundum Thomam autem ix. Ethorum c. xi Undes v. Ethicorum dicit sic. In boni enim ratione sic minus malum est magis eligibile maiori. Nono autem Ethicorum declarat quod esse vivere: et huiusmodi sunt bona secundum se diligibilia propter quod esse omnibus videtur delectabile. et sta tim quasi remouens dubium de eligentibus non ese et se interimentibus propter miseriam / sub iugit. non optet autem accipor id est hoc quod dictum est intelligere de illis qui hunt malam vitam id est vitio sam vitam: propter quod non videtur eis quod sint digni esse: neque corruptam: sicut euenit quibusdam ex corruptione naturae et suprabundantia melam cholie: neque in interstigiis id ie in excessivis pe nis: propter quas euitandas apsiuer tales iudi catur delectabilius non esse quam esse. Aliter autem gneraliter omnibus ur delectabile esse. Et beatus Augustinus videbatur capitulo xi et xiiii niti ad probandum quod in nullo casu est eligibilius non esse quam mi- serum esse: quasi determinans quomo debeat intel ligi: incipit sic. Ueruntamen id est non obstantibus prius dictis de hac tota reid est quam a princi- pio Aiscussi: si potero dicam quod sentio: et non secundum praedicta: sed secundum. dicenda sentio. et in tota parte capituli vsque in finem nihil aliud deter minat. nisi quod ille qui eligit mortem: habet unum in opiuione: et aliud lu sensu. In opimone ha bet errorem: quia omninodeficiet. in sensu natura le desiderium quietis: ita quod in tali sunt duae affectiones: quarum vna est talis: vellem care re poenis et esse: et alia talis: volo non esse vt ca ream poenis: vnde non eligit non esse simpliciter: sed vt careat poenis: et ne sit miser: et ideo vt simul stant quod ego nolo esse in luto absolute: et quod vo lo esse in luto sub conditione: ut habeam centum marchas auri: ita simul stant quod damnatus non vult non esse absolute et propter se: et tamen vult non esse ut careat poenis. Et pro hac intentio ne Augustinus remitto vos ad textum: et videbitis quod opitet sic dicere: vel imponere Augustinus dixisse contradictoria.

Ad primum argumentum quod est de dicto Augustinus capitulo vi Si quis dixerit: me non esse quam me miserum esse mallem: respondebo: mentiris. di com quod istae terminus mallem accipitur dupliciter vno modo proprie. alio modo extensive et iprope Primo modo non potest homo dicere: malo hoc quod illud: nisi vtrumque vellet: quia quid nominis istius termini malo est magis volo: et si magis vo lo hoc quam illud: volo hoc et illud. Alio modo accipitur istae terminus malo extensivae et impro priae. Et sic dicimus nos: malo hoc quam illud etiam quando alterum nolumus: sicut dicimus nos malle suspendi quam adulterari: et tamen neutrum volumus. et si actualiter vellem alterum: puta su pendi: tamen reliquum nullo modo vellem. et sic etiam dicimus quando datur nobis optio de duobus: quod tamen alterum eligamus: dicimus malo hoc quam illud hoc est dictu: volo hoc et non illud. Dico ergo quod acci- piendo malle propriae: beatus Augustinus dicit verum: quia quicumque dicit quod vult esse miser: et simul vult non esse ne miser sit: mentitur: manifestum est. Si autem capitur malle secundo modo: non est verum quod di cit Augustinus quia damnatus de facto potest hoc dice- re sine mendacio: sicut superius patuit.

Ad secundum dictum Augustinus dico quod bene reprobat il- lam responsionem dicentis quod ex miseria est quod miser non potest velle non esse: quia illud dicium est falsum et stulte dictum: quia si pusque esset posset consu- lere an vellet esse miser an non esfem miser: eligeret non esse: fatua positio est et non intel ligibilis: quod non esse eligeret. et quando dicit in f ne. Considera igitur quantum potes: quam bonum sit ipsum esse quod beati et miseri volunt concedo quod stant simul quod miser vellet esse et tamen vult non esse potius quod miser esse: sive sint duae affectio nes sive vna. iste etiam auctoritates ponuntur in processu disputative: et non determinative

Ad tertium dictum Augustinui quod ponitur capitulo xiii cum igitur quisque credens quod post mortem non erit etc. pico quod illa auctoritas est pro nne: quia expresse dicit quod aliquis credens se omnino desicere per mor tem: cupit et arripit mortem: sed certe hoc est per er rorem in opinione quae credit animam esse mortalem et per desiderium quietis negative: quod est carere penis per non esse. Et quando Augustinus dicit quod illa quies maxime iportat constantiam in qui includitur esse: et sic talis vult esse quieius: sed quietum esse est esse positi vae: Potest dici quod Augustinus loquitur de hoc secundum quod evenire solet communiter in his qui occidunt seipsos. tales enim absorpti praetristitiis volunt antecedens ad contradictoria: quia simul intendunt non esse: et quietum esse. hoc tamen non est necesse de illo cui datur optio ante miseriam: vt eligat se adnihilari vel perpetua ri in miseria. talis enim bene scit quod non requiescit positive nec pruative. sed quiescit negative: et non torquibitur: et hoc vult. vnd prelegit non esse vt non torquatur: quam esse ut torquaatur: et tamen mallet esse sine tormentis. Similiter vult Augustinus ibi dicere quod affectione naturali desiderat esse: et affectio ne deliberata appetit non esse. ideo dicit cum errore et per errorem credit se non futurum non tamen idem naturali affectione: sed naturali affe ctione desiderat quietus esse: et sic magis esse: tamen manifestum est quod voluntate deliberata eligit non esse: quia certum est quod actualis volitio est prin- cipium ad sui spontaneam occisionem: cum opinio ne ut numquam sit.

Iam quinto reducam rationes quis feci ad conclusionem meam. Prima fuit haec. omne quod potest iudicari esse melius vel minus malum a ratione recta vel erronea: potest a sic iudicante praeligi: sed non esse vel adnihilari potest iudica ri melius vel minus malum a ratione recta vl erro nea: ergo potest a tali ratione recta vel erronea eli gi. Maior patet proptur libertatem voluntatis: quo praet velle omnie quod intellectus iudicat esse volendum.

Ad istam ratione respondet socius sic. negat minorem. Tum quia adnihilari vel non esse non est aliquid secundum Augustinum iii de libero ait. vt superius visum est: et si non est alquid: non est melius. Tum quia per eandem rationem adni- hilari non potest esse minus malum: quia omne malum est aliquid. Et ideo ista est neganda: adnihilari est minus malum quam esse miserum: quia adnihilari nihil est. Et potest probari quod non esse vel adnihilari sit minus malum quam esse miserum. quia reuelet de us alicui quod si velit adnihilari per quinque dies salvabitur et integrabitur ad vitam e tinam: adnihi lari in tali casu non esset malum.

Praeterea quod ad nihilari non sit malum: probat socius subtiliter: quia si sic: vel culpe vel pene. non cmpe: planum est. nec pene: quia dato quod sium: sicut arguit Anselmus mono lio. xi tunc anima rea post tantam culpam reciperet es se quod hembat ante omnemculpe am. quippe antequam es- set: nec culpam habere nec penam sentire poterat ergo si anima contenens illud ad quod facta est: sic moritur ut nihil sentiat omnino: non similiter se hembit sine omni culpa.

In responsione ista duo continetur primo quod adnihilari nec bonum est nec malum: quia non est aliquid. Secundum: quod specialiter non est malum pene: quia secundum Anselmus anima peccatrix non potest debite puniri per adnihilationem.

Sed neutrum istorum est convenienter dictum: ad vulga rem modum loquendi in moralibus: nec ad phi losophicum modum loquendi in moralibus. pri- mum non: quia sicut alias ostendi: isti termini bo num et malum aliquando praedicantur de terminis sup ponentibus pro rebus: et aliquando de non supponenti bus prorebus: sed de verbis ifinitivi modi: et de dictis propositionum et sic communiter accipitur bonum morale et virtuosum: quemadmodum dicimus mor tem sustinere propter bonum rei publicae quando opr et secundum quod opet: manifestum est quod subiectum isti- propositionis non supponit pro aliqua re. et ideo non sequitur sustinere mortem etc. non est aliquid strictae accipiendo liyet aliquid: ergo non est bo num: quia antecedens est verum et consequens falsum.

Similiter iu- ste iudicare est bonum: et furari est malum: et occidere hominem est malum: et tamen manifestum est quod nulla res est occidere hominem illicitae et ideo planum est moraliter loquendo / quod haec consequentia non valet. hoc non est alquid: seu non est aliqua res: ergo non est malum. sicut nec ista consequentia valet. iste non facit aliquam rem: ergo nec male fa cit nec bene facit: quia ista propositio et consequeses: dari eleemosynam est bonum: furari est malum: ocdi dere hominem illicitae est malum aequalent istis: qui dat eleemosynam / bene facit: quo furatur / male facit: quo occidit hominem illicitae male facit: et tamen nihil facit: quia nullam rem facit. Simile est de talibus: delinquentem punire est bonum: re mittere penitentem est bonum: et sic de multis aliis. Unde ista consequentia non valet: non esse vel adni hilari non est alquid: ergo non est malum. Praeterea si illa consequentia foret bona: hoc non est aliquid: ergo non est malum: demonstrando dictam propositionem acce potesta significative: sequitur quod execari non fo ret malum: dato quod fiat sine pena sensus: similiter decollari non esset malum pene: nec mori: nec occidi per eandem rationem: quia caput dividi a cor- pore nulla res est: nec animam separi a corpore- nec cecitas est aliqua res magis in oculo ubi debet esse: quam in lapide ubi non debet esse: sic- ut dicit Anselmus de conceptu virginali capitulo v Unde omnino ista conclusio est contra mentem Anselmus ibidem: eo probat quod iniustitia nihil est: sicut cecitas ni- hil est. Et peccatum nihil est secundum Augustinum et Anselmus et tamen seper dicunt quo peccatum est malum: et qui peccat male facit.

Praeterea. Anselmus i. cur deus homo capit. xiiii. Omne bonum tam bonum est quam mala est eius destructio: ergo destructio boni est ma lum: sed destructio boni nihil est d est nulla res est ergo non sequitur: non est aliqua res: ergo non est malum. Confirmatur: quia occidere christum nulla res est et tamen occidere ipsum fuit malum.

Praeterea. divi tem depauprari et spoliari in casu est sibi malum et tamen hoc nulla res est. Unde mamifestum est istum modum loquendi non esse verum nec a sanctis esse approbatum. Secundum in quo dicit quod ad nihilari non est malum pene: non est verum: immo adnihilari potest esse malum poene sensus et dam nitate si enim deus adnihilaret hominem successivi et paulative per partem ante partem: manifestum est quod vna pars doleret proptur carentia alterius: et ho tristari posset in corde propter adnihilatio- nem talium partium exteriorum: et si pena auferretur. et sic si angelus vel deus sine doloris illatione furaretur ocisuntum hominis: homo quando penrciperet oclintm sibi deesse gravaretur.

Similiter quod adnihilari potest esse malum pene: probo sic. omne quod potest insligi volun- tati corium vel contradictorium appetitui voluntatis potest esse penale illi voluntati: sed adnihilari per te est summe repugnans appetitui voluntals: et deus potest statuere quod voluntas si peccet adni hilaretur: ergo adnihilatio potest esse pena statuta pro culpa. Et si dicatur quod nihil potest infligi sicut poena pro culpa: nisi maneat subiectum suscipi es tale penam. hoc non est bene dictum: quia tunc mors non posset insligi sicut poena.

Similiter iura puniunt hominem non solum in se et pro tempore vitae suae sed etiam pro sper et in heredibus et in exilio totius prolis et in multis aliis casibus.

Confirmatur ista ratio per intentionem Augustinus xxi de civitate dei capitulo xi ubi osten dit quod poene sute diuturniores peccatis secundum ota iura un non est maior ratio quod adnihilari demat negari pena quod mors.

Si dicatur quod mors ideo diciturpena: quia mortem praecedit altatio: quae est pena sensus: sed sic nihil est i adnihilatione. vnde quando dicitur quod mors est poena: non accipitur mors pro corru- ptione subita subiecti: sed pro tramsmutatione quae paulati inducit mortem E otra ponamus quod a liquis posset occidi subito: constat quod maleficu non minus inligeret mortem quod modo fec.

Similiter ista responsio non valet: nisi quantum ad penam sesus tantum: quod omnis pera esset pena sesus. Et ideo dicendum quod omne illud de pena alicui: quod ipse refugeret et dete- staretur si esset.

Praeterea deus bene facit homini i confe rendo esse sibi unde Philosophus viii Ethiorum capitulo xiiii dicit quod filii non possunt retribuere diisnec parentibus ad condignum. ergo dare esse est beneficium. ergo ex opposito auferre esse est inferre damnum Sed quid inquit dices ad Anselmus quando probat quam anima christi puniretur: similiter antichristus puniretur: et homo ab aeterno fuisset punitus: et poena praecessisset culpam: et deus fuisset prius ultor quam homo peccator: quod est inconveniens:

Similiter sequitur quod beata vergo fuit punita et anima christi: quia vtraque fuit aliquando non ens: hoc est neutra semper fuit.

Praeterea. omnis pena alicui est poena: et omne damnum alicui est damnum. si ergo adnihilatio sortis sit pena: vel possit esse pena: vel ergo sorti vel alteri. non alteri: notum est. si sorti: vel quando est: vel quando non est. non quando non est: quia tunc nihil est sibi penale nec aliquid est sibi damnum. si quando est: contra. tunc adnihilatio sortis non est: ergo non est sibi dam num vel poena. ergo adnihilatio non potest esse pe- na.

Ad primum dicendum quod isti duo termini: non esse et esse adnihilatum: non conuertuntur. vnde non esse dicitur de aliquo termino significatiue accepto: de quo non dicitur ese adnihilatum. nam hec est vera: antichristus non est. et haec est fal- sa: antichristus est adnihilatus. et ideo plus im portatur per esse adnihilatum quam per non esse: sicut patet per diffinitiones exprimentes quid nominis utri usque termini. vnde adnihilatum esse est aliquid prae mo fuisse: et postea secundum nullam partem sui esse. Non esse autem non dicit aliquid prius fuisse. et ideo esse adnihilatum vel adnihilari potest impor- tare penam expressam significatione: licet non esse non expremat penam: quia poena importat aliquid esse vel fuisse punibile. non esse non significat ali quid fuisse. et ideo patet quod nec antichristus punt tur: nec homo ab aeterno puniebatur: sed dicitur quod la- tro puniebatur morte: et Iudas puniebatur sui pendio.

Ad secundum dicitur quod per illa formam contin git probare quod nulla actio e poena: nec mors est pena damni: capiendo mortem pro separatione animae a corpore: quod non est verum: sed procedit istu argumentum ac si pena damni vel damnum foret terminus absolutus: et supponeret pro una re qua demonstrata posset vere dici: haec est pe na: vel hoc est damnum: quod non est verum. vnde ta- les propsioiones: mors est damnum: adnihilatio est proena: et consimiles sunt false de virtute vocis: quia ex forma denotatur quod subiectum supponit pro aliquam re respectu huius verbi est: sed impro- priae accipiuntur per aliis: sicut ista: mors est dam num: exponitur per istam: quo est et non erit / damnifica bitur. Eodem modo adnihilatio est poena per istam si aliquid est: et postea secundum nullam partem sui erit: de eo fiet quod homo vliter nollet. Et licet tali modus loquendi non sit omnino proprius: adnihilatio est pena: tamen proptur brevitatem loquendi magis eli git conitas hominim sic loqui: quam per eius interpestatio nem. Tunc ad formam arigu. omnis poena alicui est pena aut dum est: aut dum non est etc. Dicitur quod iste propositiones possunt accipi vel improprie pro- aliis vel propriae. Secundo modo sunt falsae: primo modo sunt vere. et est sensus. per quamcumque poenam aliquis puniebatur: et per quodcumque damnum aliquis dam nificabatur.

Et ideo quando arguitur. si adnihilatio sortis possit esse damnum sortis: aut quando est aut quando non est dicitur quod quando non est. vnde in primo instan- ti in quo hoc est vira: sortes non est: verum est dicere sortes immediate ante habfuit: et modo non est. et si esset melius iudicaretur sibi esse quam non esse sorte esse in bona dispositione. et ideo sortem esse et postea non ess dicitur poena sortis vel damnum. et non ae quaeren- dum quae res est sortem priemo esse et postea non esse: et sortem esse iudicari melius rationabiliter quam sortem non esse.

Secundo arguebam ad probandum quod dam natus actuliter voluntate deliberata vult non et quia magis disconveniens est damnato sua pena- quod sit conveniens suum esse. hoc probatur: quia si pena damnati foret minus disconveniens suae volunta- ti: quam suum esse est conveniens: plus delectaretur de hoc quod esset. quam tristaretur de eo quod in tali poena esset: ergo damnatus apprehendens se esse vel se esse miserum: iudicat se esse miserum magis disconue niens esse suae voluntati. quam se esse sit conueni- ens suae voluntati ergo magis odit se esse miserum: quam diligit se esse. ergo mallet se non esse quam esse miserum.

Ad illud respondetur negando as- sumptum primum: istam videlicet: magis disconueni ens est damnato sua pena: quam conveniens sit suum esse. et hoc quia esse damnati non est aliquid nisi ipe- met damnatus.

Sed ista responsio in nullo vadit ax argumentum. nam placet mihi quod esse non sit res sit addita rei quae dicitur esse: sed sumo istam propositionem: damnatus apprehendens se esse miserum est suo ap petitui magis disconveniens quam se esse sit conue- niens.

Sed ad probationem istius quando arguitur quod si non damnatus magis delectaretur de eo quod esset: quam tristaretur de eo quod miser esset. Dicitur quod delectatio vel gaudium dicitur dupliciter: vno modo est actus elicitus vel passio proveniens ex coniun- ctione convenientis cum convenienti: et alio modo dicitur naturalis complacentia. Primo modo non gaudet damnatus de suo esse: quia esse suum est ipsemet. Secundo modo conceditur quod damnatus magis gaudet de eo quod est: quam tristetur de eo quod miser est. Sed contra: quia in neutro menbro distinctionis ur convenienter esse dictum. Primo dicitur quod damnatus non gaudet de suo esse actu elicito: quia ipsemet est suum esse. si ista causa sit bona: nec beatus gaudet. de suo esse actu eli- cito. consequentia patet: quia beatus est suum esse ita bene sicut damnatus. consequens falsum tum quia actu elicito gaudet de se: ergo gaudet dem suo esse: tum quia re- gratiatur deo de suo esse: sicut constat.

Praeterea ea icitur quando quaeritur quare homo detestatur adnihilari: utrum quia est malum: an non quia est malum: se snedetur quod pr mo et principaliter diligit suum esse: et ex consequenti fu- git non esse: non quia non esse est aliquid fugibile: sed quia pr quid nominis ipsius non esse significatur puatio omnis boni et omnis ordinis. Ex isto arguo sic. De quae libet quod aliquis diligit: principalier delectatur: sed suum esse damnatus principaliter diligit: ergo de suo ess principaliter delectatur.

Confirmatur ratio: quia secundum philosophum delectatio non distinguitur a delectante: seu a delectatione. Secundo dicitur quod naturali com- placentia damnatus plus delectat de suo esse: quam tristetur de suo non esse. Contra. aut illa compla- centia est actus voluntatis vel non. si non: ergo volun tas non delectatur: quia voluntas non delectatur si ne actu delectandi. si sic: ergo est actus causatus a vo luntate: et respondens ponit quod sit mere passiva re spectu sui actus.

Praeterea. si damnatus plus dele ctatur aliquo modo de eo quod est: quam tristetur de eo quod miser em: ergo illa delectatio est intensior quam sit fua tristitia: ergo plus habet de delectatione quod de tristi tia: quod nefas est credere: dicente Anselmus quod quit quid hunt nolunt: et quod nullum bonum velle possunt quod hobunt: sicut in arguendo supius esm allegatum. Prae terea arguo sic. capio delectationem intensam alicuius viatoris: quae sit a. et vnam tristitiam aeque intensam: quae sit b. tunc sic. tristitia damnati exce- dit b: igit tristitia damnati est intensior trist tia quam b. sed delectatio damnati est intensior quam eius tristitia. igitur delectatio damnati est in tensior quam delectatio viatoris intensissima vel maxima. Confirmatur. quia. si delectatio quicumque damnato: sive dicatur naturalis complacentia: si ve quocumque vocetur: sit maior quam sua tristitia cum causae conservantes tristitiam vniformiter se ha beant: et causae conservantes delectationem: similiter omnis delectatio nata sit diminuere tristitiam: ista delectatio continue diminuet istam tristitiam. et idoeo convenientius dicitur secundum scatuons: quod nulla delecta tio est in damnatis: qua possit excedere tristitiam torum.

Tertio arguebatur. aliquis potest prinecipue prpaitetr bonum rei publicae velle a. ium adnihilari gitur tantum potest intendi amor reipublicae in eo- quod potest velle seipsum adnihilari propter bonum rei publicae.

Ad istud respondet negando consequentia: capiendo lie velle in consequente pro eligere: et assigna tur pro causa quia homo potet velle impossibile: sed non prtet eligere impossibile.

Ista responsio non sufficit: quia accipit falsum: et similiter non soluit. falsum acce pit: quia homo eligendo non esse vel adnihilarisnon eligit impossibile: vt manifestum est simpliciter. consequentiam factam probo: istam videlicet: aliquis potest vel le alium adnihilari praecise propter bonum rei pu- blice: ergo seipsum. nam possibile est quod aliquis amo- re ita intenso diugat rempub. quod velit omne il- lud quod potest esse promotivum rei publicae: sed tali stante dictamine illo / potest iudicare quod adni- hilatio sui sit promotiva rei publicae: ergo potest eam velle.

Confirmatur per exemplum de Codro rege Atheniensium: de quo Augustinus xviii de civitate dei c xix. Similiter ad hoc quod homo henat virtutem fortitudi- nis: non videtur requiri fides de immortalitate anime: nec de reditum animarum.

Quartum argumentum meum satis reductum est. et responsio data concedit proposio situm meum. Dicit enim quod homo potest adnihilari le ge mutata quae nunc est de immortalitate animae in aliis tamen quibusdam aliter quam feci ipse recitat formas meas.

Tertius articulus principalis est an voluntas possit necessitari per poenas ad volendum non esse.

In hoc articulo dixi in- cidentaliter quod sic: quod probaui sufficienter per dictum Augustinus iii de libero arbitrio capitulo xiii ubi dicit sic. Cum quisque credens quod post mortem non erit: in tolerabilibus tamen molestiis ad tantam cupi ditatem mortis impellitur: quod decernit atquam ar ripit mortem: in opinione habet errorem omnimode defectionis: in sensu autem naturale deside- rium quietis. Ecce in hac auctoritate expres se dicitur quod aliquis credens se post mortem ad nihilari: et omnino non esse: impellitur ad volen- dum se non esse intolerabilibus molestiis: quod est propositum.

Sed contra istud arguit socius quadrupliciter. Primo sic. si sic: aliqua tentatio pu ta de occidendo se propter poenas intolerabi les euadendas: posset esse ita gravis: quod vo luntas necessitaretur ad peccandum. consequens est fal sum. quia vel potest voluntas tali tentationi re- sistere: vel necessitatur consentire. si primum: ergo non necessitatur. si secundum / detur: igitur non peccat secundum Augustinum iii de libe arbitri capic. ii de magnis: quis non peccat in eo quod nullo modo cavere potest peccatum autem caveri potest. Item ibidem. Quecumque sit causa voluntatis male: si ei non potest resistere: sine peccato ei cedit. et talia multa ibi dicit. et per consequens gentilis: de quo loquitur Augustinus de civi. dei: et Crogus Pompeius et Ualerius maximus: et alii qui seipsos occiderunt: non peccauerunt: consequens falsum.

Praeter- ea Augustinus ubi supra. Aut voluntas est prima causa peccandi: aut nullum peccatum est. et capitulo x de magnis probat Augustst. quod nulla natu- ra potest vincere voluntatem. Item Anselmum de libo arbi c. vi Tentatio potest impugnare voluntatem: invitam expugnare non potest.

Praeterea apostolus. i. Corinthi x. Fidelis est deus quae non patitur vos tentari supra illud quod potestis etc

Ad ista respondetur. Ad primum quand arguitur. si voluntas possit necessitari ad volendum: ergo pos set necessitari ad peccandum. Dico quod nec consequenti est bona: nec consequens est impossibile secundum multos Primum quia vel voluntas talis est causa suae ne- cessitatis: vel non est causa quare in talem necessita tem incidit. et secundum hoc diver simode est iudi- candum de facto ad quod per poenas necessitatur. Nam si necessitatur necessitate violentiae: quam nullo modo meruit sustinere: dico quod non pec cat hoc volendo: quia talis necessitas diminu it de voluntario: hoc est diminuit de liberta te electionis: vnde sicut in virtuoso non sufficit quod faciat iustum: sed requiritur quod faciat iuste sci- es et eligens: secundum Aristoteles ii Ethicorum capitulo iiii ita in peccante mortaliter requiritur quod opetur sciens et eli gens: et ideo non sequitur: sortes necessitatur ad volen dum se interficere: ergo necessitatur ad peccandum. sic ut non sequitur: iste necessitatur ad accipiendum rem alterius: ergo necessitatur ad peccandum: quia imminen te tali necessitate illud excusatur a peccato quod extra necessitatem foret peccatum sicut etiam non sequitur: iste necessitatur ad occidendum hominem ut salvet vitam propriam: ergo necessitatur ad pecca dum: quia homicidium in tali necessitate non est peccatum: et hoc si occidens non fuerit illicitae si biipsi causa illius necessitatis. sic igitur patet quod illa consequentia non valet. similiter nec consequens est inconveniens saltem apud aliquis. multi enim dicunt quod damna- ti peccant continue: et tamen necessitantur ad pecca dum: et eos peccare insligitur eis pro poena: quia tamen sibi ipsis fuerunt causa istius necessitatis: ideo non ex cusantur. Et ad omnia verba Augustinum qua dicit de ma teria illa: sicut quod nullus peccat in eo quod vi- tare non potest.

Dico quod sic debet intelligi quod nulls- peccat nisi in eo quod aliquando vitasse potuit an tequam peccaret. nam quacumque peccat: peccat in eo quod vitare non potet quando peccat: et si esset aliquo causa deo permittente impellens hominem ad faciendum vel omittendum: vult dicere quod hoc faciendo non peccaret: si illam necessitatem per culpam praece dentem non meruisset. Et quod concluditur quod genti- les quidam necessitati per poenas mortem elegeri ergo secundum ista non peccauerunt: patet per praedicta quod consequentia non valet: quia forte secundum eorum culpam praecedem tem meruerunt incidere in illam deordinatam ne cessitatem: sicut dictum est de damnatis. nec consequens est impossibile: commulti tales non peccauerunt vel propter violentiam vel propter ignorantiam excusati. vnde si quis simplex deo permittente: et diabolo etiam suggerente: putans se per erro- rem in homicidio sui prestare deo obsequium: in terficeret seipsum: licet ecclia militans talem iudicet esse danatum: non tamen damnaretur in rel veritate: nec hoc etiam iudicaret si ei de eius ne cessitate constaret.

Ad secundum quando allegatur ab Augustinus quod nulla natura potest vincere volunta tem vult dicere quod secundum legen statutam nulla na tura potest cogere voluntatem: nec facere eam peccare nisi velit: vel nisi ante deordinate aliquid voluerit: propter quod mereretur tamquam in penam / quod necessitetu ad peccandum: sicut de dia bolo patet et damnatis.

Ad tertium de Anselmus patet idem per ea quae diffusius dixi in primam quaestione su pra primum.

Ad quartum de illa auctoritate apli: dico quod illa magis facit pro me quam contra me Nam frustra commendaret aplias divinam boni- tatem in hoc quod non patitur homines tentari ultra il- lud quod possunt: nisi necessitari possent. et ideo ex be satis invitur quod homo / quantum ad naturam proposa attinet: non obstante libertate suas voluntatis posset necessitari per excessive tristabile et excessive delectabile ad volendum aliquid contra di vinum praeceptum: sed in hoc volendo non peccaret. De us autem de sua bonitate non permittit de fcto tentationem intantum conualescere: quin homo eEst feccatum tale vitare possit: nisi homo fuerit in causa vt a deo dereliqui mereatur. Sic igitur non obstantibus istis rationibus: pro nunc teneo quod voluntas damna torum necessitat de factoad volendum se non esse quia constat secundum doctores quod damnati voluntate deliberata desiderant non esse citius si possent: quod sic esse. et tunc opet dicere quod hoc vellet libere vel ex necessitate. si libere: hoc est contra socium in praecedenti articulo. Et similiter si libere hoc eligerent vter quod talem volitionem eligerent cum delectatio ne. si ex necessitate: habetur propositum.

Sequi tur quartus articulus principalis: scilicet an ma lefactor iuste damnatus ad mortem possit licite declinare mortem per fugam vel executionem iu- dicii dati: dato casu quom possit fugere sine in iuria proximi.

In hoc articulo dixi quod sic in ca su sicut patet in quaestione illa: utrum peccator potest dec satisfacere pro peccato mortali: in argumento ter tio ad principale. Cuius ratio est: quia cum pene debe ant esse medicine: et non propatur se principaliter in tente: sed proptur bonum rei publicae quae ex bonitate singularium personarum resultat: si talis damnatus habeat dictamen conscie quod vult fieri deiceps bonus: et a vitiis abstinere: et pro salute reipu rgolice mori: vel sub melioribus circumstantiis: vel intrare religionem pro poenitentia facienda ad veniam pircipiedam de peccatis: videtur quodlicitae pos sit hoc fieri et meritorie.

Confirmatur: quia ta- lis conservat legisiatoris praecepta. TLex enim num quod principit hominem occidi nisi propter bonum rei publicae. et si illud bonum vel maius bonum possit obtinere sine morte malefactorum: quod bonam consequitur respublica propaitur mortem suam: et sibi constaret: numquam dictaret esse hominem occidemn dum. Est autem possibile in casu: quod iste fugiens melioretur per vitam et per merita qua post faciet: plusque per mortem illatam corrigeretur. et est pos sibile quod plures corrigantur et a malericiis re trahant per vitam suam quam per supplicium suum: ergo in ta li casu sibi licet hoc facere: videlicet decuna- re mortem per fugam sine iniuria proximi.

Sed contra illud dictum arguit ille socius sic. quia contra ius et iu- stitiam fiunt viribus: non subsistunt. eum de re iu. li vi sicut dicitri textu: quie negari non potest sed iste per casum iuste est damnatus ad mortem: igitur contra iu- stitiam est quod ipse mortem euadat.

Praeterea. si io liceret mortem declinare: quia posset penam mortis in aliquid melius rei publicae commutare sequitur quod scti martures dictante eorum conscia quod esset moriendum pro christo: possent fugisse mor tem: et plus meruissent si plures pplos ad chri stum convertissent: et maiorem potestatem ecclie acquisi- uissent: consequens falsum quia tunc peccasset contraconsciam

Ideo tenet socius ille quod in nullo casu potest damnat: ad mortem fugere: quantumcumque vita sua esset utilis ecclie: nisi fiat sibi spalis reuelatio: vel nisi fiat senmiae reuocatio: sed debet omnia potius to lerare mala quam tali fuge consentire. Et quando casus sic ponit quod executores iudicii qui hosunt complere iustitiam: tardant nec veniunt: et quaeritur an teneatur eos expectare: cum sit solutus: et pos sit sine iniuria proximi fugere: ita quod nullus per fugam damnificabitur. Respondet quod in tali casu nul lo modo plectendus debet seipsum trucidare: de quae non est dubium: sed tenetur mittere vel personaliter adi- re iudicem: et protestari coram eo quod peratus est subi- re iustitiam: et tunc fiet de eo quod ide voluerit ordinare.

Ad unam aliam rationem quam feci pro me de homine damnato ad moriendum fame cui iuxta ponitur panis: talis potest licitae prolongare vitam suam commedendo panem: et sic declinare mortem sibi inictam: igitur pari ratione fugere: ne gat consequentiam. concedit tamen quod ante iustam condemnatio nem licitum fuit ei fugere: si potuit sine iniuria cuiusque: sed non postquam sententia est lata a iudice- Sed istis non obstantibus considerandum est quod ali iu dicandum est de iusto namli: et aliter de iusto legali sicut patet per Aristoteles v. Ethicorum capitulo x de epul: eia Iustum enim namle nullam patitur instantiam: sed vliter omni casu tet. Iustum legale vliter statutum est: sed tamen in casibus particularibus non expedit quandoque vt obi uetur. et ideo epykeia est directiva iusti legalis secundum iustum naturale: quia legislator est in tali casu par- ticulari qui raro contigit / aliter ordinaret si pos set: sicut in quaedam ciuitate fuit statutum sub pe na capitis quod pegrini non ascenderent muros ciuitatis: ne videlicet possent ciuitatis dicentum viurpare. contigit aut hointes irruere in ciuita tem: pegrini ascendentes muros ciuitatis ciui tate defenderunt. constat quod non est iustum eos interfici: quia repugnat iuri naturali. quia tunc aliquis pro peqenficio puniretur: et ideo habens epvlreiam debet dirigere iustnm legale secundum ius naturale: et iudicare quod lex positiva capit instantiam in b casu. nec ioeo et peccatum i legibus quae sic vliterloquuntur et patiutur tamen istantiam in paucioribus. nec est peccatum legisatoris: sed peccatum oritur ex natura materie circa quam legens ponunt: quae materia est operatio humana: in qua raro contigit vliter dice re verum. hoc cirist. ibidem. vnd concludit quod ep vlre les id est habens virtutem directivam legis secundum iustum naturale / non sper debet exequi iustitiam ad deterius i ad puniendum ncut illi qui sut rigidi in puni entdo: sed debet diminuere poenas: quodvis habeat legen adivuantem in puniendo et ad puniendum quia pene non sunt propter se intente: sed sunt quansdo medicine. Unde ep vureies non plus appetit de pena: quam sit necessarium. ad peccatum cohibendum Cum igit ad propositum nostrum iste malesactor sit in proposito nostro prio ad recompensandum aliquid utilius quod sit mors sua rei publicae et sibi ipsi nec fuga sua alicui virtitur in priudicium. Dico quod licitae potest mortem decliare: vel a suspendio fugere propter meliorationem vitae.

Ad primum argumentum in oppositum quando arguit per illam re guiam: quo contra ius et iustitiam fiunt viribus: non subsi itunt. dico quod illa regula non habetur exa de re. iu. sicut dicitur et dato quod haberetur: debet intelligi sic videlicet quod illud quod fit contra intentionem legissato ris virious: non subsistit. Servare ei legem non est huare verba vel corticen legis: quia lra occi- dit: sed huare intentionem legisiatoris: quod potest istae facere fugiendo mortem vt dictum est. Et ad formam argumenti quando arguit sic. iustae est damssatus ad mortem. ergo non potest iuste euadere mortem. Nego consequentiam: quia non plus denotatur per antecedens nisi quod talis malefactor fecit aliqua ppat quae iudex potuit licitae sibi inigere morte: et cum bc stat quod ipse pratet licitae et iuste euadere mortem nisi in casu proposito. Unde iuste ptet subire mor tem si vult in remissionem praeconrum: et iuste praet decli nare mortem si vult aliquid utilius facere pro salu te animae suae: quam sit subire illam mortem. vnde posito quod possit fugere ad eccliaet dotatam tali immu nitate: quod quicumque profugus possit ibi salvari: tam li liceret ad eam confugere. Similiter si talis for ma arguendi valeret: nullo modo liceret homin damnato ad mortem redimere mortem suam pe amicos: immo amici redimentes peccarent: quod apud mltos non est verum.

Ad secundum de ma toribus: quod tunc licuisset eis conscia eis dictante quod esset moriendum pro christo: declinasse mortem per fugam. nego consequentias: quia nelia est silitudo: sed dem pta conscia de moriendo: et posita conscia quod ex- pedit honori dei magis vivere quam mori: con cedo quod licet eis fugere mortem: iuxta illud consi lium saluatoris. Matt. x. Cum vos persecuti fuerint in vna ciuitate: fugitae in aliam. quod apli fecerunt: quando post morte christi orta se- ditione in hierosolumis / fugerunt ad gentes. Et christus Et ipsemet mortem decliauit: quia eum tunc mori non congruebat: quando transiens per medium illorum ibat.

Quintus arti. an adorans diabo lum transfiguratum in effigiemn christi per errorem in vincibile delusus: excusetur ab idololatria ien talem ignorantiam.

Dixi quod non solum excusatur a peccato: imo tantum meretur quantum mereretur si chri stum adoraret: si tamen fecit quod in eo fuit ad dis- cernendum an christus fuit an non.

Et adduxi ad hoc rationes mltas: quarum vna fuit talis. ou- dat se. christus Petro icerta effigiae: et credatur Petrus eum esse christum: et adoret eum adoratione latrie: et ondat similiter deus diabolum omnino in consimu efigiae Iesu et sub eisdem figuris: et adoret eum Ioannes. tunc quaero an Ioannes peccat an non: si sic: ergo Petrus peccat. consequentia patet: quia non maiorem certitudinem habet Petrus quam Innes si non: habter propo situm.

Ad istud respondet socius quod si Petrus et Iones sint duo boni homines: et faciant quod in se est ad discernendum: neuter peccat quia vterque ado: rat deum interiori adoratione: ergo vterque adoratur deum. et quando dicitur: Ioannes adorat diabolum: respon- det negando: quia neuter eorum adorat diabolun sed vterque deum.

In illa responsione primo concedit pro positum meum. Secundo non dicit consequenter ad ea quod dixi alias tertio assumit falsum. Primum patet quia concedit quod adorans diabolum transfsiguratum non peccat: quia casus ponit quod Ioannes adoret il- lum qui sibi apperet: et hoc est propositum. Secundum patet quia alias dixi quod error talis non excuset hominem quando credit illu quai est diabolus esse deum: quin commis tat idololatria. et modo dictum est: Ioanves in casu isto non peccat: et tamen certum est quod Ioannes et rat: quia Ioanns credit illum esse deum demonstrato diabolo. Similiter alias dixi quod error talis fuit contra fidem: sed Ioannes nunc errat errore tali: igitur errat contra fidem: igitur peccat. Tertio vero quod dicit vide licetur quod Iones in casu isto non adoret diabolumn: est manifeste falsum: etiam est contra casum: quia ca pio aliquem idololatrantem: qui credit idolum esse deum.

Et quaero vtrum adorando idolum committit idololatriam an non: Si sic: contra. non adorat ido lum per te: sed deum: quia qua ratione Ioannes. non adorat dia bolum sed deum: eadem ratioe iste non adorabit ido lum sed deum: quia non est aliquam ratio quare negas Io annem adorare diabolumn in isto casu: nisi quia Ioes intendit adorare deum: et illum qui apparet sibi / credit esse deum. sed eodem modo istae paganus adorare intendit deum: et credit idolum suum esse deum. Si dicatur quod talis paganus si intendat adorare deum: non committit idololatriam. sequi quod tunc non est possibile quod aliquis committat ido lolatriam.

Praeterea sit effigies illa quae diabo lus apperet Ioanni: hunanitas christi vel cor- pus ipsius Iacobi permittente deo: et credat Ions quod sit huanitas christi: et adoret eum ge- nullectendo et deosculando pedes. tunc habet istanm responsionem opare concedere quod ipe adoret hunani- tatem christi et sic debet concedere quod ipe tangeret corpus christi in celo: et quod tamgeret corpus Ia cobi.

Praeterea secundum hanc responsionem non e possi bile quod aliquis adoret diabolumn adoratione la triae: quia talis adoratio non potest fieri nisi cre- dendo de eo qua est diabolus / quod sit deus: quia fictio exterior et humiliatio corporis sine adoratione cordis: et sine intentione mentis non est cultus latriae mamifestum est et per consequens non est possibile quod aliquis credendo diabolumn esse deum adoret diabolun adoratione interiori. et sic negatur casus: qui tamen alias fuit admissus. et quod aliquis possit adora- re diabolum adoratione latrie per errorem. Prae terea interior adoratio non est nisi affectio vel propositio mentalu: sed Innes format tales propositio- nes mentales: istu adoro: iste est christus. igitur istum adorat adoratione latrie interiori.

Praet ea ponatur quod Ioannes adoret sortem adoratione la triae: et quod state tali itentione i. Ioanne deus sepret animam sortis a corpore: et ponat in eo animam pla tonis: secundum istam rationem oprer concedere quod Ioannes nul- lum hominem adoret nisi sortem. consequens e falsum quia hoc compositum adorat: demonstrato conposito ex corpore sortis et anima platonis. vnd ex responsione prin- cipalis conciusio et prima quam iam dixi in hac ma teria est concessa: videlicet quod aliquis potest merito rie formare tales propositiones mentales et eis assentire: diligo hoc quantum deum demonstrata creatura quaecumque: et hoc per errorem invincibilem exci satur.

Secunda ratio mea fuit talis contra hoc quod prius dixerat socius iste veneramicus scilicet quod homo in tali casu debuit sub conditione adorare sic. ado ro te si tu es christus. Contra: aut ista conditio diminuit de cultum: aut adoratione: vel non. si diminuit: non adorat adoratione latriae: et tamen conscia sibi dictat quod tali adoratione debeat adorare: ergo facit contra consciam: ergo edificat in gehe nam. si non diminvit: ergo non obstante ista conditioe adiecta vere adorat: ergo frustra addit.

Ad il lud dicitur quod conditio adiecta non diminuit de cultum nec de adoratione. et quando arguitur: ergo nec excusatur ab idololatria. negat consequentiam.

Sed in ista responsione duo falsa dicuntur. nam primo dicitur quod adiectio conditionis non diminuit de adora- tione latrie: si Ioannes dicat: adoro te si tu es christus etc.

Contra. deposita illa conditione sequitur Ioannem adorare diabolumn quem videt: et posita conditione non sequitur hoc: immo stat opposi- tum illius: ideo conditio adiecta distrahit et dimi nuit de adoratione. Patet ans: quia sequitur: Ioan nes adorat illum si est christus: et non aliter: et ille non est christus: ergo Ioannes non adorat eum et dem pta conditione si Ioannes dicat absolute sic: adoro te: sequitur ipsum adorare diabolum: ergo conradi tio distrahit et diminuit.

Praeterea conditio talis apposita in adoratione arguit adobantem dubitare de eo quod adorat / an sit deus an non: sed talis dubitatio diminuit de adorati one latrie: non est dubium: cum dubitatio talis di minuat de dilectione ad obiectum et latria con sistit in dilectione et reuerentia et sacrificui ob latione: sicut dicit magr sention libro iii distintione ix c. i ergo con ditio apposita diminuit. Praeterea secundo in ista responsioe male negatur ista consequentia: conditio ad iecta non diminuit de adoratione: ergo non excu sat ab idololatria: quia secundum eum si absolute et si ne conditione adoret: foret idololatria large lo quindo. et hebet eudem conditio adiecta non dimi nuit de adoratione: ergo aeque adorat conditione ad iecta: sicut conditione deposita: ergo absolute ado rat non obstante conditione: ergo committit idolola- triam: non obstante conditione secundum responsionem.

Praeter ea. si conditio talis non distrahit nec diminuit de modo adorandi: liceret ecclie adorare chri stum sic: adoro te si tu es christus. glia tibi dicene: si tu es deus. iuro per christum: si christus est deus. et oro te Maria: ntu es mer dei adiu- ves me: immo sctis liceret sic adorare. consequens falsum et inconveniens: quia arguit expresse du- bitationem in iis qua sunt fidei: et dubius in fide est infidelis: sicut dicitur extra de habetri capitulo dubius.

Praeter ea. in aliis actibus et contractibus quaecumque conditio di minuit de actu absolute accepto: ita quod op positum illius stat cum actu conditionato: sicut siul stant ista: accipio te in vxorem si pari meo pla cuerit: et non accipio te in vxorem dabo tibi cen tum solidos si sol lucebit cras: et nihil tibi dabo. ergo peri ratioe ista stant simul: adoro te si tu es rex glie: et non adoro te.

Tertio argui: et ratio fuit talis: dictamen conscine tantum obligat quando est et roioneum: sicut quando est veridicum: sed Ioannes habet in casu isto posito dictamen conscie: licet erroneum: quia hoc quod sibi apparet / est adorandum sicut deus: v si non adorat: peccat mortaliter. haec fuit forma argumenti nostri. sed hanc responsionem nitil socius impugnare sic. si io iste Ioannes possit adorare diabolun: quia conscina erronea dictat: ergo Iudei et principes sacerdotum aementes chri stu et crucirigentes: et Iudas eum vendens et se ipsum suspendes desperando non peccauerunt: quia conescina erronea obligauit eos ad ista. consequens falsum.

Praeterea. dictet conscia erronea ali- cui quod ipe sit deus: stante ista conscia debet velle quod omnis creatura rationalis diligat eum proptur se. Et similiter potest homo licitae velle quod deus occideretur: quia conscia erronea patet hoc dictare esse volendum. Prae terea. stante conscia alicuius quod deus sit odiendus: et quod sit fornicandum: adulterandum etc. et tunc me reretur tal faciendo omnia peccata mundi.

Praeterea si aeque obligaret dictamen conscie erronee sicut recte: conscia erronea non foret deponenda: Uel arguitur sub hac forma. conscia erronea est deponeda: conscia recta est retinenda: ergo non obligat erronea aequaliter cum recta.

Praeterea si aeque obligaret: esset perplexitas in lege dei. consequens est falsum et contra Preg. super illud Iontes xl Nerui testiculorum eius perplexi sunt.

Ad solu tionem istorum argumentorum est sciendum quod contin- git errare dupliciter: vel errore periculoso: vel er rore non periculoso. Error pericuiosus est quoties quis errat contra articulos fidei vel praecepta divi na. Error non periculosus est in aliis: quando dece pretus ignorantia invincibili approbat falsa pro veris. In casu autem istius articuli de transfi guratione diaboli in effigiem christi: verum estquad Ioannes errat credens illum qui est diabolus / esse deum: sed certe error iste cum sit invincibilis: et nom sit contra aliquem articulum: nec contra bonos mo- res: non est periculosus. et hoc est quod expresse dicit magiter libro iiii distintione xxx. c. i. Diabolus enim trasfigu rans se in angelum lucis: si credatur bonus: non est error periculosus. hoc etiam satis declarat Augustinus enechiorum capitulo ix Et est gloi comnis ii Corum. ii. Sathanas cum transfigurat se in angelum lucis: quando sensus corporis fallit: mentem vero non mouet a vira ratione vel sententia: nullum est in reli- gione periculum qui quisque vitam fidelem gerit: vel cum se bonum fingens ea vel facit vel dicit quo bo aus angelus: etiam si credatur bonus non est error periculosus aut morbidus. Secundum istum dupli- cem errorem est duplex conscia erronea: quia aliquando conscina erronea hominis est erronea errore periculo so: et aliquando est erronea errore non periculoso

Praeterea conscia erronea obligat hominem ad fa tiendum secundum eam: ita quod si fecerit contra eam: peccat: ita quod stante tali conscia homo est perplexus: donec eam de posuerit. Sed conscia secundo modo erratonea obligat sic: quod si non fecerit secundum eam: peccat: si fecerit habet ea: non peccat: sed excusatur a peccato proptur igno rantiam invincibilem ex quo causatur talis conscia Et per hoc patet ad argumenta.

Ad primum quando dicitur quod si Ioannes possit licitae adorare: quia conscia erro nea dictat sibi quod hoc quod videt est adorandum: tunc principes et iacerdotes et ceteri licitae oc ciderut christum. Nam patet iam quod consequentia non val quia in Ioanne est conscia erronea errore non peri culoso: in eis autem fuit conscia erronea errore piculoso. Similiter in Ioanne conscia erronea cau satur per ignorantiam invincibilem: et per ignoran- tiam facti: sed in eis fuit vincibitis: immo cra sa et supina et ignorantia nimis affectata: et in nullo est sile.

Per idem patet ad secundum et ter tium.

Ad quartum quando arguitur sic. conscia erro- nea est deponenda: conscia recta non: ergo non aeque obligat. Nego consequentiam illam: quia licet conscia illa erronea sit deponenda: tamen quandiu manet ita fortiter ligat sicut recta. Unde ponamus quam con scina sortis dictet sibi quod aequele peccatum est levare festucam et furari: aequailiter obligatur ad vitandum unum sicut aliud. Ex quo arguo sic contra eum: et probo quod conscina erronea aequaliter ligat et obligat sicut recta: quia non minus peccat faciens contra consciam erroneam quam contra conscinam reciam: sed aequale peccatum incurrit vterque. vnde ideo praecise dicitur conscina liga- re hominem: quia si non impleat: aeque peccat. non autem ideo: quia si aliquis impleret consciam recte facit: igitur cum aequalem cuipam incurrit et aequa lem penam ageus contra coneciam erroneam et recta- igitur etc.

Ad quintum quando arguitur. quia si consci erronea aeque obligaret sicut recta: esset par- plexitas in lege dei. Nego consequentiam: quia conscia erronea non im ponitur homini a lege dei: sed acci dit in homine per errorem hominis circa ea quae lex der principit prohibet vel permittit: et ideo non sequitur quod perplexitas sit in lege dei: sed quod perplexitas sit in homine errantae circa ea quae lex dei prohiber principit vel permittit. Et hoc adhuc intelligi debet de perplexitate conditionata: non de perplexi- tate absoluta: quia tali perplexitate absoluta nemo est perplexus: sed conditionata tantum. Unde habens consciam erroneam in errore periculoso est perplexus si non deposuerit eam. et quando ita est quod videtur homini quod siue faciat aliquod factum sive omittat ipse peccat: tunc dicitur perple xus perplexitate facti. Et haec perplexitas non solum est possibilis: immo frequins apud homines secundum Araeti. super illud Iobs xl. Et ponitur in ca none di. xiii. Nerui. vbi dicit Araego. quod dia bolus plerosquesua mala suggestione ita pec care facit: quotenus si fortasse fugere peccatum ap- petunt: hoc sine alio peccati laqueo non eua- dant. Et contra istam perplexitatem dat ipse Oretin. consilium dicens. Est tamen quod ad destruendum be haemot id est diaboli versutias. subtiliter fiat: ut cum mens inter minora et maiora peccata con stringitur si omnino sine peccato nullus aditus pa teat minora semper eligantur. Uult igitur Prae quod perplexitas est possibilis saltem conditiona- ta.

Quarta ratio mea fuit talis. Omnem adora tionem potest homo licitae facere cum qua stat con tinue talis intentio in eodem: tantum unum deum volo adorare. supposito quod credat verum deum esse deum. sed cum omni actu quem Ioannes fa cit adorans diabolum per erxorem stat semper- eo talis intentio de deo vero. tantum unum deum volo adorare. igitur talem adorationem potest licitae facere. maior et minor faciliter patent: si ponderentur.

Ad istud respondet socius: ne- gando maiorem: quia mundi sapientes de quibus loquitur aplias ad Ioid est deum cognoscentes ser uierunt creaturae: et commiserunt idololatriam. tunc arguit sic. Adoratio quam ipsi fecerunt compatiebatur secum assensum istius: tantum unus deus est. vt patet in irtra et in glossa: quia aliter fu- issent excusabiles. ergo illa adoratio fuit eis meritoria. consequens est falsum.

Sed ista responsi deficit in duobus. primo: quia dicit contradictori- secundo: quia hoc ipsum male imponit Apliso. Pri- mum patet: quia imponit philosophis quod ipsi simul as- seruerunt quod tantum unus deus fuit: et quod ipsi non asseruerunt nec crediderunt tantum unum deum esse pro eodem tempore praecise. nam sit a aliquod ido lum: quod iste Iannes adorauit. et sit b deus verus: et arguo sic. istae scienter adorat a. ergo scienter intendit impendere ipsi a honorem soli deo debitum: ergo iste credit quod solus a est deus: et scit quod a non est b. ergo credit quod b non est deus ergo ista stant simul quod aliquis adoratione latriae adorat creaturam creditam esse creatu- ram et credens unum solum deum esse: quod falsum est. Confirmatur. quia vel philosophus talis adorans creaturam credidit quod fuit deus vel non. si sic: ergo credidit se adorare verum deum adorando creaturam: ergo non fuit scienter idololatra. si non: ergo non exhibuit ei adorationem interiorem qui est per fidem et dilectionem. ergo simulauit se cor- poraliter adorare et non adorauit mentaliter. ergo non commisit idololatriam ex intentione: nec cui- tum interiorem pbuit creaturae. Ideo pro inten tione apliter opiet notare quatuor. Primo quod philosoph gentiles nunquam negauerunt deu esse. sicut patet ex libris eorum volenti rationibus eorum respon- dere. Secundo quod ipsi crediderunt unum deum esse saltem multi ex eis: et ad hoc fecerunt persua- siones sict in libris eorum patet.

Tertio dico quod fidem accepunt ex hoc quod ab initio mundi aliqui coluerunt deum: sicut Ada etqoadam de filiis suis: et Noe cum filiis suis post diluvium. fuerunt etiam proprhete docentes cultum divinum continue: quo rum rumor peruenit ad philesos Eguprios / Arabicos / et Precos / et Chaldeos. Unde pro praehete dei omnem sapientiam humanam et muda nam praecesserunt. sicut declarat Augustinus xviii de civi. dei capitulo xxxvii ubi ostendit quod Thales Milelius: qui praecessit Pethagoram Socratem et Platonem: immo Anaximandrum et Anaxime- nem et Anaxagoram: sioruit tempore ffomuli. Si militer illi poete et theologi qui antiquissimi abud Praecos habentur Orpomheus Linus et Museus inveniuntur Morse tardiores seu antiquio res: secundum quod Mo vses instructus fuisse dicitur onut sapientia Egoptiorum Asgciturs vii. Ex quo potest ar gui ante Mo yvsen inter Eguptios prophe- tiam viguisse. ideo deduxit Augustinus quod apud Egy- ptios tempore Isidis regine: quam post morte si ut deam coluerunt: primo incepit sapia munda- na. Isis autem fuit filia Inachi: qui primus re gnare cepit Argiuis: cui contempranei fuerunt nepotes Abrae: ita quod Abraam longe praecessit Isidem. igitur Abraam loge praecessit sapiam Ego ptiorum: quem loge ante praecessit nonc: et illum enocuer vii ab Adam. vn constat satis notitiam cultus der per patriarchas et proprhetas cum vita et ritu ec rum ad notitiam philosporum: qua post multa milia annorum successerunt deveuisse.

Quarto di com quod de istis philosophis aut mundi sapientibus: qui- dam in diuino cultu secundum aliquisritus et protesta- tiones perstiterunt et saluati sunt: sicut constat de Iob: de Socrate: Platone: Aristoteles et plu- rima turba stoicorum presumi potest. quidam non obstante tali notitia pessimis moribus se de derunt: propter quod in penam peccati obscuratum est insipiens cor eorum. et corrupta est existima- tio prudentiae in eis: et deciderunt a fidem quam de vno vero deo habebant: et facti sunt ido- lolatre: et credentes opinionibus vulgi. et mul ti prardiderunt scina: quam ante tenebant: et ex libr- didicerant de vno deo: et nisi illam notitiam pardi dissent: non potuissent coluisse creaturam pro creatorem: quia in tali cultu necessario includitur fides de colendo quod sit deus. non enim cultus dei est operatio exterior tantum: si non ab interiori pro cedat: et ideo dicentes se esse sapientes stulti fa cti sunt: sicut ibidem dicit aplias. Per hoc ad ar gumentum quod in sua responsione facit. si inquit omnis adoratio foret licita quae compatitur secum in mente adorantis assensum istius propositionis tantum verum deum volo adorare: sequitur quod adoratio gentilium philosopourum qui coluerunt creaturas fuissed licita: quia illi continue talem assensum habuerunt: sed ab il lo assensu recesserunt excecati per malitiam vi te et testimonium vulgi: immo sicut pus deduxi impossibile fuisset quod stante tali assensu verum cultum soli deo debitum exhibuissent: sed tantum modo falsum et fictum. sicut vnus falsus homo ado- rat hominem quem vellet suspendi: sicut iudas adorauit christum dicendo: aue rabbi. Mat. xxvi Augustinusm enchirio capitulo ii. Colendus est deus fide spe et charitate. Et xiiii de trini capitul i dicit quod sapientia est verus cultus dei. qui vel Tusebia vl Theosebia appellatur: ergo sine fide qui ipsum ado rant non sicut deum: non committunt idololatriam. vnd ista responsio rationem factam non tangit.

Quinta ratio mea fuit talis secundum recitationem suam: licet non esset sic in rei veritate: sed non est cura. Nam ane omnia argumenta ista feceram talem instantiam. Ponatur quod christus dimisisset humanitatem assumptam iam adultam: et h latuisset veatam virginem: ipsa- met nihilominus adorasset istum hominem ado- ratione illa qua prius. igitur errasset et tamen in nul- lo peccasset: quia error facti est simpliciter inuin- cibilis.

Ad istud respondet quod tunc illuminas- set mentem beatae virginis et custodisset eam a ta- li adoratione: sed si simpliciter adorasset: peccasset Sed planum est quod hoc responsio non soluit argumen tum: tum quia negat casum argumenti quod possibi le esset quod christus naturam assumptam dimisisset: nisigure illa dimissione informasset beatam verginem quia omnino divinae potentiae contradicit. non enim tunc posset facere quicquid sieri non includit contradictio- nem sicut notum est. Tum quia dicit quod stante tali ignorantia invincibili in mente beatem virginis ipsamet peccasset adorando. quod superius ae mul- tiplicitur improbatum: quia talis ignorantia causat involuntarium: et per consequens excusat omnino.

Sextus articulus: an aliquis posset mereri per fidem falsam.

In isto articulo breviter dico quod sic in multis casibus. Et est conis casus et vulga ris. ponatur quod aliquam vetula audiat platum suum praedicantem aliquem articulum hereticalem de quo ipsa non tenetur habere fidem explicitam. sicut esset gratia exempli de isto articulo: an christus fuit lam ceatus ante mortem an post: et praedicet sibi assen tiri quod ante. ista propter obedientiam quam habet: et bona voluntatem qua vult credere quicquid eo clesia credit: assentit isti voluntarie putans quod ecclesia credit. hoc casu posito dico quod ipsa per istam fidem erroneam meretur. cuius probatio est: qui assentit ex bona voluntate. et errat errore invincibili qui excusat. ergo meretur.

Sed opposi tum istius tenet socius in tali casu cum Altisiodo rensi li iii ubi agit de fide. Dicit enim quod ipsa non debet credere plato praedicanti articulum fidet contrarium: quia tunc non crederet quicquid sancta mater ecclesia credit: et peccaret mortaliter Sed istud est omnino irrationabiliter dictum: quia vel teneor simpliciter credere plato meo praedica ti aliquid esse credendum de quo dubito an sit credendum si non esset dictum ab eo: vel nihil ta le teneor credere ad praedicationem suam. Si ni- hil tale teneor credere ad praedicationem suam: igitur nihil dictum ab eo teneor credere: nisi quia scio aliunde credendum esse: et sic numquam te- neor sibi credere quando ipse promulgat articu los nouos conciliorum: vel aliquid quod ante non credebam: et sic non plus teneor credere plato meo quod vi pastori ouium: quod non est rationabi- liter dictum. Si conceditur quod debeo credere ali quid quod ante non credidi: sed postmodum ad praedi cationem suam concipio primo b esse credendum: ergo quae ratione teneor credere unum mihi dubium: te- neor credere aliud quodcumque. ergo si proponat seu pardicet aliquem articulum mihi dubium: quae tamen est corius veritati: teneor sibi credere et possum sine peccato. consequentia patet: quia non sufficio diicernere an praedicatum sit verum an falsum. et non est ma- ior ratio quare teneor sibi credere quando praedicat unum verum tamen mihi dubium: quam quando praedicat falsum mihi aequaliter dubium.

Praeterea Augustinus ii legimu: quam christus duodecim annorum cum ascende- ret in hierusalem cum parentibus: et illi consum- matis diebus festivitatis redirent: remamsit in templo pauer Iesus nesciente mre in hierlism: ipsa vero procedens itinere unius diei existima vit eum fuisse in commitatu virorum cum Ioseph- cum autem constaret quod abesset: quo sierunt eum dolen tes inter cognatos et notos. in tertio die re gressi sunt in hierism: et invenerunt eum in tem plo in medio doctorum. Supra istam historiam quae ro an beata virgo meritorie credidit ipsum fu- isse inter notos et cognatos an non: Non licet dicere quod non: quia credidit. etiam omnis actus credem di et volendi quem post conceptionem filii habi it: fuit meritorius: ergo opiet dicere quod merito rie credidit falsum. Nam constat quod sua existi- matio fuit falsa.

Praeterea. Magdalema cre didit de christo quod fuit hortulanus: ergo de chri sto credidit quod fuit non deus. et tamen probabile est quod ipsa meruit sic credendo: quia christus voluit eam sic credere.

Praeterea reliqu apostoli dile- xerunt Iudam: et crediderunt eum fuisse praedesti- natum: ergo ipsi errauerunt sic credendo: et tamen sic errando meruerunt: et tenebantur sic crede- re sicut patet. vnde etiam de homine qui est occulte ma lus: boni tenentur credere bene. et ideo creden- dum est quod tenerentur errare. et nisi errarent: stan te lege quae nunc est: ipsi peccaremt.

Praeterea aliqui discipuli crediderut christum ee mortu- um postquam resurrexerat: quia non constabat eis de hora resurrectionis suae: ergo tunc cred ide runt eum resurrecturum et per consequens crediderunt fal sum: et tamen non dicuntur ideo peccasse. quia ignoran- tia fuit invincibilis.

Praeterea multi casus accurrunt in quibus homo credendo erro nece meretur. Iudet enim credens testibus con- tra innocentem de quo nihil nouit nisi per eos: meritorie credit: et iudicat corde et ore- quod est occidendus: et tamen errat. similiter iudex eccliasticus credit et dictat secundum allegata: de ceptus tamen quod adultera est vxor legitima: et credit virum renventem eam fore exconicatum: et de facto ecclesia talem exconicat: et tamen errat: qui tamen error meritum inducit et in nullo dimi- nuit. de hoc esxsr de sen. excomn. a nobis. ii. Si- militer eleemosynarius dat toranno: credens eum pauperem indigentem. Item Toth recepit an- gelos: et credidit eos fuisse homines hospitio indsgentes. Similiter pater putativus cre- dit prolem alienam fuisse suam: et ideo eam nutrit et educat et informat. similiter laicus adorat hosti am non consecratam: similiter aliquis se baptia tum credit: et non est in rei veritate: ista fides sibi sufficit ad saluationem: et tamen est erronea.

Et ideo dicendum quod ista vetula in creden do haeresim meretur: quia credit errorem qui nullo modo potest sibi imputari: quod istud sit creden dum quod est damnatum: et ideo implicitae credit oppositum: quia credit istam esse veram: nihil est verum nisi quod ecclia credit esse verum. et io quia fi des implicita est vera: licet explicita non sit va ad quae non tenetur: sed ex simpricitate deci pitur: ideo non est sibi periculu aliquod de errore.

Septimus articulus est de facto Abrae Decune. xxii an videlicet Abraam credidit absolute quod debuit immolare filium suum in rei veritate

De isto articulo idem habemus dubitare: nisi quatenus argumen tari possumus ex libro De nesbir. vel opinionibus sanctorum. Mihi autem vi detur quod series historie satis prartedit quod abso- lute credidit quod debuitur immolasse filium suum

Sed contra istud in h articulo adducit socius tres conclusiones.

Prima est quod abraam non credi- dit absolute quod debuit immolare filium. hoc probat per dictum Augustinus. sicut allegat socius: quod ponit in glossa comi Ben xxii et est istud. Non est iussus abraam filium occidere: sed triduo ad immolandum ducere.

Secunda conclusio est quod abraam meruit volendo filium suum occidere cre dendo resurrectionem. Unde Augustini in glos. ibidem super illam liram paever est: indubitanti animo filium mactare volebat: laudandus in constantia offe rendi et in fide suscitandi: et sic fide obtulit abraam isaac et voluit eum occidere. arbitratus quando potens est dicens suscitare eum.

Tertia con clusio est quod abraam tenebatur ex praecepto divi- no ire ad locum immolationis sibi a dno demon stratum. Sed de facili apparere potest quod non so- lum prima conclusio est falsa: sed contradicit secunde et econ trario. Nam arguo sic: indubitanti animo ipsea- braam voluit mactare filium suum: vel ergo credi- dit absolute quod hoc debuit et quod hocplaceret deo vel non. si primum habeo propositum. si secundum ersgo voluit facere tale factu quod non credidit ab solute quod debuit facere: quaero tunc utrum credi- dit quod non debuit hoc facere: an simpliciter du- bitauit an debuit: si credidit quod non debuit et tamen voluit occidere filium: ergo hoc modo voluit:t dictamen conscie: quod nullo mo est sentiendum. si dubitauit an debuit: ergo fatuae voluit cum sci ret homicidium inocentis deo displicerget contra naturam esse prarrem occidere filium innocete. Similiter quilibet committens vel volens committere illud de qua dubitat an sit peccatum mortale an non: peccat mortaliter: ergo si istae abraam dubita uit an licuit sibi: dubitauit an fuit peccatum mortale: ergo peccauit mortaliter absolute volen do.

Praeterea aplias expresse hoc dicit ad heb x Side inquit obtulit Abraam isaac cum tentaretur et unigenitum offerebat in quo susceperat re promissiones. gloic obtulit non re sed volunta te: ergo absolute voluit occidere filium suum: et ergo absolute credidit quod debuit hoc facere: quia non est dubium quindo si credidisset sub conditione quin etiam debuit voluisse sub conditione. Unde Augustini in glos. ibidem. promissionem enim pius pate sec deliter tenens quam per hunc oportebat impleri: quem deus iubebat occidi: non haesitauit quod sibi reddi poterat immolatus quato dari potuiti non speratus. non igitur fecerat quostionem quando decm et sibi adversantibus verbis dei promittentis fi lium nasciturum: et post ea dicentis occide mihi filium tuum: sed erat in corde eius inconcussa fides et indeficiens: qua credidit deum qui dedit quod ille de senibus nasceretur: possiuetiam de morte repra re. In quo auctoritate expresse dicit quod deus praece pit sibi occidere filium suum: et per consequens tenebatur credere absolute quod debuit illud facere. Patet etiam ex eadem auctoritate quod nullas conditio nes deo fecit de modo praecepti et promissione praece denti: nec per aliquam conditionem interposuit. sed absolute credidit quod debuit immolare filium suum: et hoc fecisset nisi ab angelo impeditus fuisset unde extendit manum vt immolaret et occideret filium: sicut patet Deni xxii.

Si dicatur quod ipse cre- didit quod debuit immolare filium suum si place ret deo et non aliter: ergo hoc non credidit absolu te: sed sub conditione. Dicendum est negando consequentiam quia bene verum est quod credidit quod debuit occidere filium: et simul cum h credidit conditionem: ideo credi- dit absolute.

Praeterea Augustinus i de civitate dei capitulo xxi. Abraam non solum non est cupatus crie crude litatis: verum etiam laudatus est pietatsnomine quod vo luit filium suum nequa quam scelerate: sed obedi enter occidere. sed non voluisset filium suum obedi eter occidere nisi credidisset quod eum oc cidere debuisset. nullus enim obedientur aliquid vult nisi credat se debere illud velle: ergo credidit quod de- buit velle occidere filium: sed non credidit quod debuit nisi vellet illud facere quod credidit se facere debere: ergo etc.

Praeterea Ambro in li de patriarchis. Qnque aliquid iubendo signifi camus velle fieri: quod tamen fieri nolumus: si experi mentum obedientis quarimus sicut Abraam a deo tem tatus legitur cum iussus est immolare filium suum quem diecens nolebat ab eo occidi. in tgi. super caplitet se quens non enim volebat. Dicit quod deus non vole- bat quod Abraam occideret filium suum: sed deus vo iuiuber ipsum velle: sed non voluit eum interficere fiiiu. Item Ambro. parum ante. propobhetabat a- braam quod ignorabat: ipse solus disponebat re- dire immolato filio: sed dicens per os eius locutus est quod impabat Uult ambrosius eum excusare de men dacio quand dicit pueris suis. Sedete hoc cum asi- no: ego et paruer illuc vsque properantes cum ado rauerimus reuertemur ad vos. Et or deus ius sit sic Abraam occidere filium expresse haber ab Augustinus li i c. xxvi decvitate et iii de tri. c. xi. Et ideo dicedum quod absolute credidit quod debuit immo lasse filium suum: et quod deus voluit eum erronee credere hoc: vt onderetur mundo maxima fides et obedientia sua deo. Error tamen nec commendat fi dem nec vitupeat quia fuit invincibil: nec aliterpla cuit deo suam obedientiam experiri.

Ad rationes et auentates quas pro conclu. suis adducit: dicem dum est. Unde ad primam dicitur quod male allegatur: nec ita dicit glossa sicut superius secundum socium allega- vi sive recitaui: sed sic. No stati iussus est abra am filium occidere: sed triduo ad immolandum ducere. Unde negatio refertur ad illud ad uerbium statim: et non ad illud participium iu- sus: sicut manifeste appet legendo: nisi for te sit corrupta litera. Unde de illa allega- tione sua salua pace eius nimis miror: quia neutra de illis glossis quis allegat: est Augustinus sed cuiusdam antiqui: sicut patet in bonis libris. Tertio ex illa glossa non statim iussus est Abraam occidere filium suum: sed triduo ad im molandum ducere: sicut innuitur quod iussus fuit occidere filium: sed non statim: quia in tali deter- minatione iubebatur per triduum expectare: in quo multum augebatur de merito suo: quod conti nue dilectum filium suum secum considerans: non po tuit aliquo amore carnali ab animo obediedi avelli: et quod deus iussit eum occidere filium suum clamant expresse auctoritates quas superius allegav.

Similiter totum factum illud fuit figura tivum secundum omnes immolationis christi et secundum aplite- ad haebtrue xi quod sicut Abraam voluntarie voluit immolasse filium suum quod tum in eo fuit: ita deus pater filio suo non pepcit: sed pro nob etc. ad soi. viii Et sicut refert Ioseph pate per viam narrauit fi lio suo Isaac: quo miraculose fuit conceptus et natus: et quo postea deus iussit sibi quod occide- ret eum: et quod circa illud negotium tunc pergerent: et quod filius informatus a pare acceptauit mortem suam et voluit immolari: ita quod absolute vterque hoc voluit: et hoc est convenientius ad significandum mortem christi: quam quod Abraam hoc voluerit sub conditione. Et ideo dicedum est quod Abraam ex dimo praece pto tenebatur velle occidere filium suum. et quod de us praecepit Abrae facere hoc quod noluit volunta te bnplaciti. sicut dicitur a mgro senento libro i dstinione xlr c. x. et distintione xlvii in fi. ergo

Octavus articulus. An deus possit alique fallere: in isto articlo dixi alias cum tangebat de futuris contingentibus: quod deus praet fallere et decipere: licet non possit iniuste vel vitio se: vel deordiate fallere. Contra istud arguiut socius: et hoc dupliciter.

Primo sic. si deus posset menti ri: et dicere ac facere contra consciam: etiam posset as serere homini quod deus trinus et vnus non est summum bonum: quia eadem ratione qua posset decipere in vno: et in omnibus et si secupndtura esset falsa in vno loco: non fo ret sibi credendum in alio loco secundm Auguum Praefea Augustini in glos super Bento xxii. Abraam sciebat certissive deum fallere non posse: et licet puer oc cideretur: promissionem dei saluam permanere.

Praeterea soluit rationem qua posset fieri contra hoc quod scicitei bitur: hie xx de eo. Seduxisti me dicene et sedu ctus sum: fortior me fuisti et invaluisti. Respondetur quod hoc auentas allegata non est ad propositum: quia illu verbum non fuit verbum: hiere. sed fuit verbum Phas sur quoi fuit falsus prophilosophi et dicendo sic seduxi- sti me decent: propohetauit mendacium: quia mendaci um fuit quod dicens seduxit eum. haec socius. Circa istum arbiti. sic procedam. primo quia hunc arti. in diuer sis locis partractat Augustinus ponam super hoc sententiam Augustinum Secundo onedam per rationes quod deo non repu- gnat decipere vel fallere: sed potest hoc si velit. Ter tio adduca euidentia sacre scrip. quo hocipsum sonare ur. Quarto soluam quae vident conria.

Cir ca primum sciendum quod Augustinus lxxxiii qui qpuia liii dif fuse inquirit an deus aliquem decipeiat: et vtr inten- dere istam contraclonem. quod deus per seipsum immediate non decipit homine. similiter quod non decipit homines bonos nec mediate nec immediate: sed malos homines iusto iudicio: quia merentur decipi quandoque per malos homines: quandoque per malos ange- los: sic regen Achab decepit per spiritum mendacem iii. Re xxii. Et Egyuptios per Israelitas: quando mutuo acceptis vasis et vestibus spoliauerunt Egyptum: hoc ur sententia Augustinus Unde dicit sic. Qua pro pter deus per seipsum neminem decipit: nec ptet di ci mendat. Est enim pater veritas: filius veritas: sice ve ritas: dignis tamen digna tribuens: quando hoc quod pro tinet ad iustitiam et veritatem: vtitur animis pro me ritis et dignitatibus quae sunt in gradibus eorum: ut si quisquam dignus est decipi: non solum per seipsum: sed nequam per talem hominem: qui iam congruenter dilexit et custodire persistit. sit in ore uro est est. non non co neque per angelum cui non conuenit persona fallacie. Sed aut per talem homines qui nondu se exuit hiumoni cupiditatibus aut per talem angelum qui pro suae vo luntatis paruersitate / vel ad vidicta peccatorum ulb ad exercitationem purgationemque eorum qua secundum deum renascuntur: et in infimis naturae gradibus or dinatus est. Postea ponit exemplum quon iudex damnatum nefas iudicat in propa persona plecte- re vel morsulacerare: sed per famulum vel per canem talia facit. Postea subdit. non itaque deus dece ptor est: quod credere et nefarium et impium esse quis non intelligat: sed meritorum ac personarum iustissi mus distributor. Et infra versus finem de Isra elitis et Eguptiis loquens ait. Non est igitur mi rum si hoste deceptione dignum decipere sunt iui si: qui erant adhuc digni hostem decipere hoc est sententia Augustinus cum verbis.

Secundo ostendendo quod deus potest de cipere creaturam rationalem: et immediate per seipsum. et mediate per bonos homines et angelos. et ho- probo sic. deus potest immediate casre in homine noti tiam veram de aliquam complexo contingente: ergo et erro rem antecedens est manifestum: et consequentia patet: quia ista res demonstrata notitia vira quae nunc est assensus ve ridicus: per mutationem rei potest fieri error: sicut si deus reuelaret mihi modo quod papa sedet: et cans- ret in me assensum istius sicut causa partialis: hoc di- ctamen foret verum: si postea continuaret istum a: sensum in me: papa surgente assensus qui pri- mo fuit veridicus / deveniret error: et deus esset causa effectiva et conservativa istius erroris: sicui- notum est. igitur si deus potest causre et continuare non titiam vel assensum alicui de complexo contigen- ti: sequitur quod prtet causre et continuare notitiam vel as sensum alicuius erroris.

Praeterea quod ita est de facto quam omnis rei deus est prma et suma causa vit Augustinum iii de trinitate capitulo iii Deus est inquit prima causa omnium rerum atquam motionum. sed error est vna res atquam operatio: ergo de fcton omnis error est a deo sicut a prius ma causa et summa. Praefea omnie quod deus ptet mediam te alio efficere in mente hunana: praet idem solus ficere: sed deus per malum agelum praet caure errorem in mente humana secundum Augustinum um per seipsum et immediate.

Confirmatur: quia hoc fieri nullam contradictionem inclu dit: sicut notum est. ergo non debet negari a potentia di vina.

Praeterea omne quod deus patet facere mediante angelo malo: prtet facere mediante bono: sed causa re errorem in mente scti viri vel mali praet median- te angelo malo: ergo etc.

Praeterea omne quod expedit menti hunane et sibi est vtile: praet deus causre i eadem sed error aliquando expedit menti hunane: ergo etc. m norem probo per eundem Augutinum encourm c. xvi sic heno in libro nostro: ubi onuedit quod aliquis error est bonus et quod profuisse sibi exprtus e aliqu errasse scilicet in via pedum: non in via morum. Unde narrat se per errorem in quadam bivio male accepisse viam: et sic erran do euasisse insidias Donatistarum qua in via re cta latitabant. et dicit quod de suo errore gras egit deo: igitur credit quod error ille fuit a deo.

Praeterea error potest esse sine peccato: igitur non se quitur deum esse peccati causam: licet sit causa erroris. Antecedens patet per Augustinum eneciorum capitulo xix lset videatur dubi tare an error quo homo credit de homine malo quod sit bonus: vel de Ioannes quod sit ffobertus propter silitudinem. tandem dicit quod non secundum illa fuit opi nio Academicorum quod omnis error est peccatum. Unde c. xx loquitur de errore quo Petrus existima bat se visum videre. Atnes xii et quo Iacob credidit Iosephb venundatum afera pessima fuisse occisum. Et subdit. huiusmodi falsitatibs salva fide qui in nobis est fallimur. et via non relicta quae ad deum nos ducit: erramus. qui erro res etiam si peccata non sunt: tamen in malis huius vite deputandi sunt: quae ita subiecta est va nitati: vt approbetur hic falsa pro veris: respu antur vira pro falsis: teneantur incerta pro certis: hoc ille. Uult dicere quod tales errores sunt pe- ne et non culpe.

Tertio adduco sacram scrip. quae hoc satis innuit: videlicet quod de fcto deus de cepit: hoc est causuit errorem non solum per malos sed etiam per bonos: et aliquando immediate per seipsum de cepit tam bonos quam malos. vnde unuium ii habter quod btam vergo existimauit filium suum fuisse in commi- tatu virorum cum Ioseph. et certum est quod talis erro ris causa partialis fuit ipemet christus: qui clamculo et occulte retinuit se in hierism nre recedem te. Nec est magis inconveniens dicere beatam verginem sic errasse: quam dicere eam sitisse / esurusi se etc.

Praeterea deus iussit Abraam immolare filium suum: vt superiori arti. tractatum est: sed per illud praeceptum causauit errorem: igitur etc.

Prae terea angelus bonus liberauit Petrum: igitur sic ut causa partialis cauuit in eo illum errorem: consequentia patet quia illo facto posito fuit in eo error. et non fu isset in eo error si eum sic non deduxisset. Quod autem Petrus fallebatur tam in visione sibi onesa de linteamine de celo descendente: de qua Actur x quam etiam de visione de qua argutum est: quando per an- gelum ductus fuit de carcere. Et expresse dicit Augustinus xii super Den. Petrus non solum discum illum videbat: et in eo. non silitudines corporum: sed corpora putabat: in qua vtique fallebatur. verum alio tempore ab angelo solutis viculis ibat in corpore ambulans: et praesentatis corporalibus Niammis puta bat se visum videre: nihilo minus fallebatur: nam et ille in disco erant spiritales forme corpora libus siles: et ista corporalis expressio soluti de vi culis proptur miraculum spisiuterale silis erat: falle batur in uvtrisque.

Praeterea angelus apprens Ma gis in somnis: dixit eis quod per aliam viam reuer terentur in regionem suam: et sic illuderet haerodi quod et factum est: igitur deus decepit malos per bonos.

Praeterea. christus apparens duobus di scipulis euntibus in Emaus fecit eos errare. Unde unuum xxiiii. Oculi eorum tenebantur. igitur etc. Prefea exempla sunt multa in veteri testa mento ad idem. Rebecca et Iacob de familia ri consilio spussancti excusantur a mendacio quando deceperant Isaac GDen. xxvii. igitur deus per bo nos bonum hominem decepit.

Praeterea. Abraam decepit Abimelequer regem herare: dicendo quod Sara vxor sua fuit soror sua: et licet excusat per sctons a mendacio: non tamen pret excusari quin sequit Abimeleche putare quod Sara non fuit vxor- sua. Oeni. xx. Idem narratur cuc Iosaac et Rebec. Deum xxvi

Praeterea Iacob decepit Laba. Sen xxx in varietate vellerum.

Praeterea Iu dith holofernem. Iudithimum x. narratur de eius apparatu: et qua intentioe fecerit colligitur ibidem ad decipiendu scilicet illum

Praeterea Iob xi Qui immutat cor principum pplie terre: et deci- pit eos vt frustra incedant per invium. Item Dau xiii. spuerssictus per Daniele decepit sacerdo tes. Item iiii Reg. vi spumssctus per helise de cepit seruos regis Sorie: intantum ut duce- ret eos in medium Samarie: et faceret eos ca pio Item David decepit viros Achis regis Gethmr: qui insidiabantur ei: et simulauit se furio sum i reti. xxi. Item de Samuele. i res. xvi quando venit ad ungendum David: et voluit b late re. Item omnes ageli qui apparuerunt in assuptscor peribus: fecerunt homines credere se habere corpora vi- va: sicut patet de agelo Tobie et aliis. Similiter Augutinum xvi de civii capitulo xxix distintione Abraam existimabat il- los tres agelos qui sibi apparuerunt esse homines de quaibus Dneni.o xviii habetr. et Lotu similiter arbi- tratus est illos duos quis accepit hospitio: ho- mines esse angelos. Seni. xix. Unde ibidem alle- gat Augustinus sic. Per hanc propohetiam inquit hesitant quidam nescientes si hospitio receperunt angelos Praeterea in Iosuae: ubi dicens praecepit sibi quod po neret insidias. Item magister in historia quod Mou ses decepit vxorem per amnulum obligationis. no sup Exoun. Item in Dena. Iosepb decepit fra- tres suos ponendo sicud phum in sacco Deniamin et in multis aliis locis de talibus habetur.

Quar to restat soluere quae videtur esse contra istam viam: de quasm evidentiasciendum quodlisti termini fallere: de- cipere: mittere in errorem: vel facere homine errare: vel casre errorem: et huiusmoni: dupliciter possunt accipi. vno modo communiter: et tamen propriae. alio modo strictae: et tamen improprie. Ommuniter et tamen proprie lo- quendo: decipere vel fallere non est aliud quam esse causam erroris alicuius: et sic capio fallere et de cipere in articulo partractato. Secundo modo capi untur tales tfrmini strictae et impropriae: vt in dif finitione exprimente quid nominis includuntur ta- lia syncathegoreumata iniuste vel malitio se sive vitiose vel deordinate vel aliquid aequa lens: et sic fallere importat causare iniuste vel de ordiate errorem: et sic loquuntur scti de decipere et fallere: quando talem actum negant a deo.

Per quod patet ad dicta Augustinus qui superius posui in articulo. i. istius dicti articul. Et ad argumentum socii de dicto quod ponitur in glosi. De xxii et ad illud si si at quod dicit Augustind distintione lxxxiii qi xiiii et ad illud exra de sen. excomn. a nobis ii vbi dicitur quod divinum iudicium nec fallit / nec fallitur. et ad similia.

Ad primum argumentum socii quando arguit quod tunc deus posset facere et dicere contra conscientiam: et men- tiri: et facere scripturam falsam. Isdeo quod si dicere contra conscientiam vel iste terminus mentiri non significet aliud nisi quod deus causet propositio- nem vocalem quam scit esse falsam: ex intentione tali quod audiens eam credat eam esse veram: dico quod hoc non est inconveniens. si vero tales termini im portet quod hoc fiat deordinate: tunc dico quod non sequitur: quod alias diffusius exposui in quastio ne ubi tangebatur de futuris contingentibus. Et quando dicitur quod qua ratione posset decipere in vno: et in omnibus. neganda est consequentia: quia nihil valtet: quia non potest decipere causando assensum veri: sicui potest causando assensum falsi.

Ad secundum quando arguitur. et respondet de illa auctoritate hieremie: seduxisti me etc. et dicit quod illa ver ba non fuerunt verba hiere. sed verba Phas sur qui fuit falsus propoheta: et quod sic non sut. ad propositum: salua pace dicentis aliter exponit scripturam quam deberet: et contra glosic. conem qui sic dicit. seduxisti me dicene etc. dicit se pro reheta aliquo modo deceptum: cui supra di- ctum est. Prophetam in gentibus dedi te: consti tui te hodie super gentes et regna. quibus verbis arbitratus est nihil se contra Iudeos di cturum sed contra gentes. et ideo proprhetiam liben- ter assumpsit. nunc autem res ei in contrarium acci- dit: vt captivitatem hierusalem praedicans: persecu tiones et angustias sustineat. haec glos ecce plane quod verba praedicta fuerunt: hieremie: non Phassur. hieremie enim dictum est hiere. i. Priusquam te formarem in vtero: novi te: et pro prehetam in gentibus dedi te. Unde existimo socium qui sic allegat: vel discursione vel aliqua libri corruptioe deceptum. Sic igitur patet ad omnes ar ticulos in quibus socius posuit calumniam con tra me: quos sic ad praesens defendo. Ideoque potest responderi ad quostionem quaesitam: qu quaritur supra ubi non est responsum: utrum filius dei potuit incarnari. dico quod sic: quia incarna tus est: igitur potuit incarnari. Antecedens patet ex fide.

Ad tria argumenta facta ad titulum quaestionis potest responderi sufficieo ter per ea quae in istis articulis dictis diffi se tractaui: quia de materia primi argument est articulus quintus totus. De secundo articu- lus primus. De tertio: articulus secundus aut tertius. Et sic est finis quaestionis: et per conse- quens super tertium librum sententiarum.

SSequitur super quartum sententiarum Questio prima.