Quaestio 3

QUeritur ulterius rius utrum viator teneatur frui solo deo:

Et videtur quod non: quia homo potest meritorie nolle frui deo. ergo etc. Consequentia videtur bona: quia per actum repugnantem ali cui actui cui homo tenetur: non potest necessitari Antecedens probatur: quia ponitur quod sortes videat pla tionem in extrema necessitate: et quod eum possit ivvare si apponat diligentiam maximam. quo posito arguitur sic. sortes potest meritorie vel- le iuvare platonem: immo tenetur ad hoc: ergo po- test meritorie non velle frui deo. Consequen tia patet: quia non potest iuvare platonem nisi di mittat fruitionem dei: quia non potest eum iuuare nisi dimittat cogitationem de deo: et per consequens fruitionem.

Potest dici ad istud quod in tali casu concedendum est quod sortes potest dimittere frui tionem dei: vt iuuet proximum. Contra istud ar guo sic. si ista responsio esset bona: sequeretur quod homo in casu teneretur dimittere operationem perfe- ctiorem vel forte perfectissimam in hac vita pro pter minus perfectam: quod videtur irrationa- bile. nam nullus sapiens eligit minus bonum omisso magis bonon. Consequentia patet: quia fruitio dei dicitur esse perfectissima viatorum operatio: et maxime conformis operationi bea torum.

Secundo si responsio data sit bona: sequitur quod aliquis viator teneretur nunquam frui deo. consequens videtur esse inconveniens. Conse quentiam probo sic: sit aliquis adultus acce dens ad haptismum: et informetur ante susce- ptionem baptismi in operibus prietatis suffi cienter. volo tunc quod post baptismum immediate occurrat casus talis necessitatis proximi:c requirat diligentiam ipsius baptirati per unam ho- ram: qua terminata occurrat casus consimi lis. si igitur talis non vivat nisi per unum diem et sic eueniat singulis horis ipsius diei: sequi tur quod talis nunquam tenetur frui deo. Istam con sequentiam probo sic: quia in prima hora teneba tur non frui deo per rationem: nec in secunda: nec in tertia etc. ergo per totum diem tenebatur non frui deo sed per illam solam diem vixit: ergo per totam vitam suam non tenebatur diligere deum super omnia: quod est frui deo.

Confirmatur ista ratio quia si sortes tenetur frui deo: quaero quo tempore non hodie nec cras: et sic de singulis igitur numquam tenetur: et si non tenetur hodie: ergo si non fruatur hodie non peccat. Si dicat quod tenetur aliquo die certo. Contra. ergo omnis ho tenetur illo die patet. quia praeceptum est aequali ter datum omnibus. igitur si ligat istum pro isto die: pari ratione quemlibet homines: consequens falsum quia quocumque tempore dato: potest homo licitae tunc dormire: nisi habeat speciale praeceptum sibi factum quod hoc non faciat.

Secundo princi- paliter. si sic: homo teneretur ad actum infi nitae perfectionis intensiue. consequens falsum: quia actum perfectionis talis nullus potest recipere nec efficere. consequentia patet: quia cognoscere deum est in infinitum perfectius intensive quam cognoscere lapidem: ergo delectatio dei consimiliter. com- sequentia patet: quia delectatio vel est cognitio vel praesupponit cognitionem. Assumptum pro batur: videlicet quod cognitio dei sit in infini- tum perfectior quod cognitio lapidis: quia perfectio ris obiecti perfectior est cognitio. secundo de anima Unde commentator commento prio. Artes non dif ferunt ab invicem nisi altero illorum duorum modorum. Uerbi gratia: quia geometria exce- dit astronomiam consideratione demonstra tionis. Astrologia autem excedit illam nobili- tate subiecti. Quaero igitur tunc an cognitio dei est infinita intensivae an non: si sic: habeo propositum. si non: igitur solum finita. ergo exce dit cognitionem lapidis in proportione fini ta. sit quod in centuplo: creet deus unum alium la pidem perfectiorem isto in centuplo: et tunc patet deducendo / quod cognitio dei et lapidis erunt aequeles intensivae: et per consequens obiectum erit aequale obiecto vel deo: quod est impossibile

Tertio principaliter: si sic: beatus tenetur frui deo. consequens est falsum. nam beatus non fruitur. quod probo. nam si sic: ergo diligeret su omnia illud quod modo habet: et sic anima beata ni- hil plus desideraret nec diligeret quam deum quem modo habet. consequens est falsum. nam demon strata tota multitudine beatorum futura vuna cum deo quae sit a: et arguo sic. beatus plus diligit a quam deum: ergo non diligit deum super omnia. antecedens probatur: quia habito deo desi- derauit a: et non habuit a: igitur diligit plus a quam aliquid ipsius a. ergo plus quam deum.

Prae- terea si beatus fruit deo: igitur nihil potest velle nisi quod videt deum velle. et vltra. er go sancti non possunt orare pro nobis con sequens est falsum: consequentia patet: quia si oret pro non bis: vel igitur petunt fieri circa nos quod sciunt deum velle fieri circa nos: vel qua dubitant et nesciunt deum velle fieri circa nos. si primum: igitur deum frustra orat sive petunt: ex quo prius vi dent hoc faliendum. Si secundum: igitur desiderant aliquid fieri circa nos: de quo dubitant an de beat fieri: igitur non sunt beati. "Nam beatus est qui habet quicquid vult: et nihil male vult secundum" Augustinus xiii de tritia capitulo v Similiter si petunt fie ri illud de quo nesciunt an deus decreuerit hoc faciendum: igitur exponunt se periculo in petendo illud de quo nesciunt an deo place at an displiceat.

Praeterea si orant pro no- bis: igitur de necessitate salvabimur. probo consequentiam: quia nihil petunt nisi quod sciunt deum vel- le. quia alias exponerent se periculo et errori: vt argutum est ponatur ergo quod petrus orauit hae ri pro sorte: haec est modo necessaria: petrus hae ri orauit pro sorte ut esset saluatus: ergo vi- dit quod deus vult ipsum saluari. ergo sicut haec est modo necessaria: petrus heri orauit pro sorte. ita haec est necessaria: deus voluit sor tem salvari: quia antecedens est necessarium et consequentia ne cessaria: igitur et consequens. et vltra. ergo haec est ne cessaria: sortes salvabitur.

Confirmatur istud argumentum per magi libro iiii distintione xlitero capitulo ii ubi di cit. Adeo sunt divinae voluntati addicti: vt nihil possint contra eius voluntatem orare aut velle et infra capit. xii. Oramus igitur ut interce dant pro nobis id est vt merita eorum nobis suffra gent: et vt ipsi velint bonum nostrum: quia volen tibus eis deus vult et ita fiet.

Quarto prin- cipaliter. Obiectum fruitionis est aliud a deo: ergo etc. antecedens probo: quia idem est obiectum fruitionis sequentis et desiderum praecedentis sed deus modo non est obiectum desideru viato rum. Tum quia obiectum desiderium est aliquid fu- turum puta habere deum vel vniri deo: sed vni ri deo non est deus. Tum quia idem est obiectum dele ctationis beati et fruitionis: sed obiectum de lectationis est habere deum. Delectatur enim beatus non immediate et principue in deo: sed in habere deum

Confirmatur ista ratio per Augustinum xiii de trinitate capitulo v "Omnes homines beati esse volunt: illudque vnum ardentissimo amore appetunt: et propter hoc ce tera quacumque appetunt". sed esse beatum non est deus: ergo aliuda deo ardentissimo amore di ligitur. igitur super omnia et propter illud omnia alia.

Quinto principaliter. Aliud a deo est eo liter diligendum sicut deus: igitur viator non tenetur frui solo deo. antecedens probo. quia accipio creaturam summe diligenda a sorte: quo sit a: et diligat sortem a / tanta dilectione quanta te netur: quae sit b. et sit dilectio quae sortes diligit c: tunc arguitur sic. es est dilectio finita: et b similiter: et per te ces maior b: igitur in proportione finita. sit gratia exempli quod in decupla: creet er- go deus unam creaturam decuplae bonitatis ad creaturi datam: igitur illa potest diligi rationa- biliter in decuplo plus quod creatura data: sed tantum praecise diligitur deus: igitur est dare aliquam creaturam tanta dilectione diligendam a sorte quanta diligi debet deus: sed quacumque creatura possibili data: melior est anima christi vel hu manitas christi secundum Anselmum libo ii. cur deus homo c. iiii ergo illa est necessario aequaliter diligen da cum deo.

Sexto principaliter. fruitione est fruendum: ergo non solum deo. antecedens probatioquia fruitio est diligenda. aut igitur dilectione quae est ipsamet: vel alia. si ipsamet: ergo dilectione eadem et aeque intense diligendus est deus e creatura. ergo si fruitur: fruitur creatura vel deo. si dilectio vnius est fruitio: et dilectio al terius est fruitio. Similiter sequitur: fruitione dili go fruitionem: ergo fruor fruitione: et ultra ergo fruor creatura. Si fruitio sit diligenda alia dilectione: ergo ipsa existente erit simul vna alia dilectio. igitur ponenda est tertia dilectio qua secunda diligitur: et quarta et quinta: et sinestatu et sic infinitae dilectiones erunt sil: vel aliquo di lectio erit non dilecta: quod videtur inconveniens Istud argumentum potest fieri de voluntate et velle: et potest fundari super hoc quod dicit Anselmus de libero arbi cac. v. Omnis volens vult suum vel- le.

Confirmatur ista ratio: quia fruente sortedeo: quo ro an tenetur diligere istam fruitionem sive dile ctionem aequaliter cu deo: an minus vel magis: si aequaliter: habeo propositum. si magis deum et ssinus fruitionem: ergo magis tenetur dili gere deum quam frui deo: sed frui deo est dili gere deum: ergo magis tenetur diligere deum quam diligere deu: quod includit contradictionem.

Co- firmatur secundo sic. Significet a idem quod istae terminus deus: et b fruitionem sortis de deo tunc arguitur sic. sortes magis tenetur diligere a quam b: ergo magis tenet velle a esse quam b esse ergo citius deberet velle esse omne illud quod re- pugnat ad b esse: quam aliquid quod repugnat ad a esse: sed odium dei repugnat ad b esse: er go citius debet velle se odire deum quam velle se odire deum: quod est impossibile: quia tunc de simul condire deum et non odire deum: quod est manifeste contradictio.

Septimo principali ter. Aliquid aliud a deo potest satiare appe titum: ergo aliud a deo potest esse obiectum licitae fruitionis consequentia probatur per hoc quod bo num est: et licet homin illud diligere super omnia quod potest totum appetitum satiare: quia ad hoc fa cti sumus. Unde Augustinus primo confessionum ca i "Fecisti nos dicene ad te: et inquietum es- cor nostrum donec requiescat in te" etc. Ante cedens probatur primo: quia mens nostra est virti tis et capacitatis finitae. ergo per finitum potest satiari. Secundo sic. sicut deus excedit ca pacitatem mentis: ita corpus est minus capa citate mentis. ergo inter ista duo est deuenire ad aliquid aequale ipsi menti.

Octavo princ paliter. si teneor diligere deum super omnia: ergo debeo velle quod magis credo esse ad honorem dei. consequens est falsum: quia sic quocumque casu po sito: si oporteret me eligere de duobus exi- stentibus ad honorem dei: deberem eligere illud quod magis crederem esse ad honorem suum. consequens est falsum: quia ponatur quod reueletur mihi quod magis esset ad honorem dei: quod decem alii essent in cha ritate: et ego extra charitatem: quam quod ego solus essem in charitate: et alii decem extra chari tatem: vel quod ego solus continuarem finalite: charitatem: ergo tunc magis deberem hoc vel- le. consequens falsum.

Nono principaliter. demon- strata tota latitudine conatus voluntatis ipsius sortis: quaero vtrum tenetur diligere deum sum mo gradu istius conatus: an licet sibi diligere quilibet gradu istius conatus: Si primum: igitur ad impossibile tenetur. nam dilectio viatoris dependet ex virtutibus organicis: et per consequens fati gabilibus: ergo si homo obligaretur ad diligendum summo conatu: sic quod diligat deum per a temp- igitur cum virtutes organice continue debilitentum non poterit ita intense diligere in secunda medietate temporis sicut in pria. igitur obligatur ad impossibile. similiter homo gravatus infirmitate non potest ita intense diligere deum sicut sanus. ergo ad summum conatum nullus obligatur. Si di- citur quod quilibet gradus latitudinis conatus est homini licitus citra summum: et quolibet ta- li gradu licet diligere creaturam: igitur non te- netur intensius diligere deum quam diligere creatu ram. ergo si aeque intense diligat creaturam: non peccat.

Confirmatur ista ratio. quia pono quod ali quis de non fruente fiat fruens deo: sfruitioni intensa per partem ante partem continue: et sit sor- tes gratia exempli qui diligat se vel platone di- lectione debita proximo: et sit nunc instans in txivse cum istius alterationis et arguo sic sortes in infinitum magis intense diligit platonem quam incipiat diligere deum: et tamen incipit meri- torie frui deo. igitur licet sorti magis intense diligere creaturam quam deum: et tunc fruitur deo: ergo non est contra praeceptum quod homo diligat creaturam ma gis intense quod deum et maiori conatu volun- tatis. Antecedens patet: quia quantumcumque gradus quo sortes diligit platonem sit modicus: casus erit elapsus antequam tanto vel aequali gradu diligat deum. ergo non immediate post hoc instas diliget platonem tanto gradu. et sic pa tet deductio. Uel sic probatur antecedens: quia quicumque gradu modico qua sortes diligit platonem ex- cepto: tantum tempus erit elapsum: antequam sor tes tanto vel aequeli diligat deum. ergo non imme diate post hoc instans diligit sortes deum ita intense sicut platonem. et sic patet deductio ea- dem aliis verbis.

Decimo principaliter. si homo tenratur etc. sequitur quod homo ex vi divini praecepti necessitatur ad peccandum. consequens est falsum: ergo antecens. consequentiam probo sic. sortes per praeceptu tenetur frui deo: ergo tenetur diligere deum toto corde tota anima etc. igitur tenetur dili gere deum quantum potest fiat ergo. quo facto deus tribuit sibi maiorem gratiam: igitur tunc ma- gits tenetur diligere quam prius: sed hoc est sibi impossibile: ergo ex omni beneficio collato homini a deo obligatur homo deo ad debitum quod non est possibile sibi soluere. Similiter cum homo magi tenetur deo continuae propter continuationem sui esse: homo obligatur magis diligere deum et ma gits. sed hoc non est homini possibile: si in princi pio diligere teneatur ex toto corde. ergo etc.

Praeterea. aut homo magis tenetur diligere deum quam angelus: vel minus: vel aequaliter. non minus:- nec aequaliter: quia plus fecit pro homine quam pro ango lo. Nusquam em angelos apprehendit: sed semen Abrae. ad hebre. ii. Quia si angelum crea vit: etiam hominem creauit et redemit. Si ma- gis: ergo obligatur ad impossibile: quia an gelus habet meliora naturalia.

Praeterea quaero vtrum anima christi plus tenetur diligere deum quam anima sortis ssit sortes unus viatoru an non: si non: contra. deus multo plus fecit pro anima chri sti et similiter anima christi diliget citra illud quod tenetur. Si dicatur quod sic: aut ergo in infi- nitum plus: aut per finitum tantum. si in infi nitum plus: ergo anima christi tenetur ad impos sibile. Si per finitum tantum: sit gratia exempli quod in duplo plus. volo ergo quod sortes peccet mor taliter: et resurgat per gratiam: quo facto sortes plus tenetur diligere deum quam prius. sit istae gra dus debiti a. peccet iterum: et resurgat. ergo cum secundo resipiscat: plus tenetur diligere quam ante quam peccauerit et hoc per plus quam per gradum esse lem ipsi a. quia sicut secundus casus est gravior pro pter recidivum quam primus: ita secunda restitutio grtreae est maior quod ptria sit igitur gradus au ctus determinatus debiti istius secundi b. cadat tertio: et resurgat. tunc ergo plus tene bitur in tertio quam in secundo. et sit istae gradus debiti c. tunc a b c sic se habent: quod posteri or excedit priorem. igitur per aliquais tales gra dus continget sorte aequare debitum diligen di deum: quo pebito anima christi tenetur dili gere deum. consequens est falsum: quia si sic: sor- tes obligatur ad aliquid quod ipse non potest sol vere: et haec sequunt. ex vi legis divinae sta- tute.

Undecimo principaliter. homo tenetur magis diligere seipsum quam deum. ergo etc. antecedens probo. quia hoc est naturale homini: sed quod est naturale homini: est a deo institutum: ergo ad hoc homo tenetur.

Confirmatur per illud x. Ethicorum. Amicabilia quae sunt ad alte- rum: praesupponunt amicabilia quae sunt ad se. Unde. ix. Ethicorum ix caituao homo est maxime amicus sibi ipsi.

Praeterea. nisi homo ma- gis deberet se diligere quam deum: sequeretur quod homo magis deberet eligere adnihilatio nem sui posita perplexitate: quam peccare morta liter. consequens est falsum. consequentia probat per Ansel mum primo cur deus haomo capitulo xii et secundo libero capitulo iiii vbi vult quod si homo esset in ista necessitate quod totus mundus et quicquid non est deus peri ret aut tenderet ad nihil: aut ipse aliquid mo dicum quodcumque esset / faceret contra dei vo- luntate: citius deberet eligere totum permittere redigi ad nihilum: quam peccare mortaliter. sed consequens est falsum: quia hoc esset maius malum nam maius malum esset adnihilatio animae chri sti vl vitae christi: quam peccare mortaliter secundum mnia peccata mundi. maius bonum fuit vita hri sti: quod omnia peccata mundi fuerunt malum. ergo: vitando quocumque peccato non deberet homo diligere adnihilationem anime vel vite christi ergo dictum Anselmi non est verum.

Duode- cimo principaliter. si homo tenetur frui deo etc. aut ergo aequaliter post redemptionem et ante aut non. si sic: tunc ergo talis causalis non esset vera: teneor diligere deum super omnia: quia est re- demptor. consequens est falsum.

Confirmatur ista ra tio et probatur: quia debemus plus diligere huna- nitate christi quam deum secundum Anselmum libro cur deus homo capitulo xii si homo vel angelus post pccatum originale liberasset hominem: omnes ho mines serui illius angeli fuissent: immo tantum vel plus obligati sibi fuissent quam deo. Tum quia nihil nobis nasci profuit: nisi redimi pro fuisset secundum Praegorium Tum quia vt multis vi detur magis deberet homo eligere: et melius esset pro eo simpliciter non esse quod semper damna- ri in inferno. ergo maius beneficium fuit re demptio quam creatio. sed non minus modo tene- mur humanitati christi quam tunc si fuissemus obligati angelo. ergo illius humanitatis ser ui sumus. et per consequens obligati pro nostra redem ptione: sed nostra redemptio vt allegatum est: est maius beneficium quam creatio: ergo plus itene mur humanitati christi pro redemptione: quam deo pro quocumque alio. ergo tenemur illi sur omnia.

Confirmatur: quia illam humanitate debemus diligere super omnes creaturas. cuius probatio est. quia debemus eam diligere plusque nos secundm magistrum libro iii. Sed node bemus creaturas alias a nobis plusquam nos diligere: nec aequaliter nobis. ergo debemus humanitatem christi diligere plusque crea turas. igitur saltem aliqua duo: idest duae qui in christo sunt naturae: magis sunt diligende quam deus.

Decimotertio principaliter. aliquis meritorie posito casu qui non repugnat legi date: fruitur creatura: ergo non tenetur dilige re deum super omnia. consequentia patet. antecedens probo pono quod petrus videat christum et Iacobum: et nesciat inter ipsos distinguere: sed existimet Iacobum esse christum: quo posito diligat supomnia Iacobum: tunc arguitur sic. Petrus diligit Ia- combum super omnia: ergo fruitur eo. consequen tia est nota. antecedens patet ex casu. et tamen meritorie. igitur contigit frui creatura me- ritorie. quod meritorie hoc facit / patet: quia est igno rantia invincibilis: ergo nulo modo impedit virtute. ergo possibile est quod homo fruatur creatura vel diabolo transfigurato meri torie. Dicitur pro isto casu posito quod Petrus non fruitur Iacobo: sed deo. quia hunc esse deum existi- mat. Sed istud non valet: nec videtur verum. Nam arguo sic. Istum diligit super omnia: iste est hacobus: ergo Iacobum diligit super omnia. ergo fruitur Iacobo. Per simile argumentum com tingit probare quod aliquis meritorie odit de um: et simul fruit deo sub diversis intentio- nibus et acceptionibus. forma argumentum vt vis.

Ad oppositum est magister libro primo distinctione ia et Anselmus libro. v. eur deus homo cap ii. Ad hoc factam creaturam rationalem credimus: sicut certum est: vt summum bonum super omnia amaret et diligeret: non propter aliud: sed propter ipsum. si vero propter aliud: non ipsum: sed aliud amat. hoc autem nisi iniuste facere nequit. Iterum mono capitulo lxvii Nihil aptius credimus: quam rationalem creaturam ad hoc factam esse: vt summam essentiam amet su omnia.

Circa istam quaestionem sic est procedendum primo inquiram aliqua circa actum utendi. secundo inquiram quosdam articulos circa fruitioncm vie. tertio quaesdam circa fruitionem patriae. quaerto soluam dsdam dubitationes: quinto dicam ad raa tiones principales. Circa primum de actu vtem di erunt tres breves articuli. Primo est ass gnanda differentia inter frui et vti. Secundo vi- dendum est an sit aetus voluntatis medius qui neque sit vti neque frui. Tertio an actus volun- tatis vtendi propriae acceptus sit vnus actus volunta tis: an aggravantio plurium actuum voluntatis.

Circa primum sciendum est quod tam frui quam vt significant actum voluntatis. tripliciter autem in volendo se habet voluntas: quia aliquando vult aliquio propter se: ita quod si illud solummo praesentetur vo- luntati: complacet voluntati illud velle. sicut si aliquis clare videret deum: propter seipsum dili- geret: etiam nihil aliud a se diligeret: sicut comni ter multi tenet. Aliquando tamen voluntas vult ali- quid propter aliud tantum. ita quod si illud sit volunta ti per ie praesentatum: ita quod voluntas non pinciperet illud aliquo modo ordinari ad aliud quod diligit voluntas illud non diligeret. verbi gratia: homo di- ligit sanitatem: et cum perpendit quod amara potio ordinata est ad sanitatem: tunc diligit eam pro pter sanitatem: ita quam si potio amara esset ap- praehensa a voluntate per se non sub intentione quod sumitur ad sanitatem consequendam: voluntas eam no diligeret. et ideo potio diligitur a voluntate propter aliud tantum. Tertio modo potest contindere quod voluntas diligit aliquid propter se et propter aliud. verbi gratia. aliquis diligit vinum propter se. quia dulce desiderat: vel addiscit de nouo quod generat purum sanguinem. et sic conservat sa- nitatem. et tunc incipit diligere illud tam propter se quam propter aliud: propter scilicet sanitatem.

Pri mus modus de istis tribus: videlicet quod volun tas diligit aliquid propter se: potest considerati dupliter. Uno modo quod absolute diligit illudi pro pter se. Alio modo quod sic diligat illud propter se: quod existimet illud vt fine esse diligedum a voluntate. et hoc est diligere aliquid propter finem vltimum. et iste actus voluntatis vocatur apud theologos frui: stricte et proprie capien- do hoc verbum frui. Unde Augustinus primo de do ctrina christia capitulo xxxviii. "Dicimus nos ea re frui quam diligimus propter se". Et infra. "Si in haeresi permanseris fine in ea ponens laetitiae tuae tunc vere et proprie frui dicendus es".

Caeter vero actus voluntatis dicuntur vti. ita quod vti sit amare aliquid propter aliud. hoc tamen contin git dupliciter. Quia vel vtrumque istorum sit actu volitum et vnum propter aliud: et tunc volun- tas propriae vtitur illo quod propter aliud amat: sive amet illud tam propter se quam propter aliud: sive amet illud propter aliud tantum. Ali- ter contingit vnum esse volitum actualiter: aliud habitualiter. sicut contingit quod aliquis vtens medicina non cogitat actualiter de medicina sive sanitate: sed tantum habitualiter: et tamen vere uti tur medicina. et isto modo multi faciunt ele emosynas et opera misericordie propter deum et tamen pro tunc non cogitant de deo: sed cogita uerunt ante. Ex his patet quid est frui proprie et quid uti. quia frui est sumere aliquid in fa cultatem voluntatis propter se: et finem letitiae suae in eo ponere. Uti est assumere aliquid in facultatem voluntatis non propter se finaliter sed propter aliud magis dilectum actu vel habitu.

Circa secundum articulum est querendum videlicet utrum sit aliquis actus medius qui nec sit frui nec vti.

Dicitur quod sic quia aliquid potest diligi non vt vltimus finis simpliciter: et per consequens non diligitur fruitione: nec etia actualiter refertur in aliud: sed diligitur propter se. et sic hic nec est frui nec uti.

Sed contra istam opinionem potest argui ex dictis beati Augustinus primo de doctrina christi capitulo vi ubi in quirit quomodo deus diligat nos: et quaerit vtrum deus fruatur nobis an vtatur nobis de terminat quod vtitur nobis. et in arguendo acci- pit sic. "Si enim nec fruitur nec utitur: non invenio quo diligat nos". haec est ratio per quam probatquod utitur nobis. et si ratio sua valeat: videtur quod omnis amor sit fruitio vel usus. ideo hoc conce do.

Et quando arguitur quod aliquid diligitur propter se: et tamen non vt vltimus finis: nec etiam refertur ad aliud actualiter. concedo. et dico quod talis dilectio est vsus: quando res diligitur propter aliud habitualiter. nam non re quiritur ad usum actualis relatio in aliud magis dilectum: sicut superius dictum est: et ideo quando dicitur: diligo hoc propter illud: sbe propter potest dicere causalitatem actus vel habitus. et sed ve sic sive sic: dilectio talis est vsus.

Quantum ad tertium articulum rationabiliter potest dici quod aliquando sunt duo actus: quorum unus qui est finis / causat alium. sicut cum vo0 lo sanitatem primo et non potionem: quia nescio quod est vtilis. si scio postea quod est vtilis: tunc possum eam velle. et illud velle causatur a sa nitatis volitione sicut a causa partiali. et sic est dicendum de deo et creatura diligenda pro- pter deum. Aliquando autem est unus actus quod homo habituatus ad diligendum proximum propter deum: potest elicere unum actum quo utrumque diligat. et sic uno actu diligitur crea tura et deus: et eodem actu diligitur magis quam deus.

Nunc videnda sunt quaedam cir- ca fruitionem vie: ubi primo occurrunt qua tuor difficultates communes. Prima: utri homo possit exsuis naturalibus diligere de um super omnia. Secunda: utrum deum su per omnia diligendum possit naturali ra- tione demonstrari. Tertia: an homo magis teneatur diligere unam personam divinam quam aliam. Quarta: vtrum homo possit diligere unam personam divinam non diligendo aliam.

Circa primam difficultatem quae est an ho mo ex suis naturalibus sine habitu super na turali possit diligere deum super omnia: id est sine gratia vel charitate: et in isto articulo dico duas conclusiones.

Prima est affirmati va talis. homo potest ex suis solis natura- libus diligere deum super omnia.

hanc conclu- sionem probo sic omne illud quod intellectus humanus ex suis naturalibus potest crede re esse summe diligendum: potest ex suis nati ralibus summe diligere: quia irrationabile omnino videtur quod homo crederet aliquid esse ab eo diligendum: et tamen quod non posset illud sennum me diligere: cum nihil sit magis in potesta- te voluntatis quam ipsa voluntas: vt habetur iii de libero arbitrio. capitul. iii. sed deus est huiusmodi quia intellectus humanus potest eum credere si vue veraciter sive erronee esse summe dili- gendum: et hoc ex solis naturalibus id est sine quocumque habitu supernaturali. ergo etc. maiorem probo. nam possibile est quod aliquis assentiat alicui narranti de deo: quia ipse est creator omnium et conseruator continuus et opti mus: et per consequens summe diligendus. possibi- le est ergo istum deum sume diligere: nec opet quod aliquem habitum sibi deus infundat. ergo potest eum diligere super omnia sine habitu.

Secundo arguo sub hac forma homo potest per sola naturalia diligere deum plusque istam rem: demonstrando sortem: et plusque istam rem: demonstrando platonem. et sic de aliis rebus. ergo potest per sola naturalia deum diligere super omnia. consequentia patet: quia antecedens et consequens convertuitur antecedens probo: quia intellectus potest dictare quod deus est melior quam sortes et quam plato etc et quod tunc magis tenetur diligere deum. ergo voluntas cum sit libera: potest illud bonum plus diligere quam aliquod aliorum etc.

Tertio ar guo sic. homo potest ex solis naturalibus vel le deum esse deum: et non aliud a deo esse deum. sit ergo talis sic volens sortes. et arguo sic: sortes vult deo maximum bonum: et nul li alteri a deo vult tantum bonum: ergo plus di ligit deum quam quodcumque aliud: igitur potest deum naturaliter diligere super omnia.

Quarto: quia homo errans potest diligere creaturam super omnia: et frui creatura ex suis naturalibus: er go pari ratione frui deo. Si dicatur ad ista quod eoipo quod homo dictat quod vult diligere deum sup omnia: et incipit deum diligere: deus infundit sibi gratiam: ita quod simul incipit diligere quando habet gratiam. Sed hoc non impedit argumenta: quia dato quod deus non fa ciat hoc nec minus: tamen homo talis i diligeret deum super omnia: similiter deus libere infundit gratia tiam: ergo potest omittere ne infundat: et tunc stabit dilectio dei super omnia in anima carente quocumque supenaturali.

Secunda con- clusio est ista. nullus homo potest libere im plere praeceptum de dilectione dei super omnia per sola naturalia stante lege quae nunc est.

Haec conclusio probatur. quia lex iubet quod actus cadens sub praecepto fiat in gratia et charitate: quae sunt habitus supnaturales: ergo licet exi- stens extra charitatem / scilicet carens habitu infuso diligat deum super omnia per sola natura lia: non tamen sequitur quod impleat praeceptum ad intentionem praecipientis. Et hoc est quod di- cunt doctores: quod homo potest sine gratia im plere praeceptum quantum ad substantiam praece pti vel facti cadentis sub praecepto: non tamen quantum ad tircumstantia facti: vel quantum ad intentionem praecipientis.

Secundo patet idem ex determinatione ecclesiae in quodam concilio. dem consecratione distinctione iiii c. vlti- mo ubi habetur sic. Qui dicit quod sine gratia mandata dei possumus implere per libe- rum arbitrium: anathema sit. In contrarium fuit haeresis Pelagianorum. et ideo licet deus pos- sit acceptare ad vitam aeternam factum hominis sine gratia: non tamen facit: sed statuit mo dum: sicut sanctis patribus reuelatum est ideo tenendum.

Contra primam conclusio- nem arguitur sic: si ipsa esset vera: sequitur ista conclusio: quod magis diligens deum minus di ligatur a deo: consequens est falsum: et contra illud Prouer. viii. Ego diligentes me dili- go. et consequentia vbatur sic.

primo pono aliquem qui acquisiuit sibi habitum diligendi ex so lis naturalibus: et accipio alium existentem in gratia: non habentem habitum acquisitum talem tunc arguo sic. primus potest diligere deum intensius in hac hora quam secundus: ponatur in esse: igitur secundus minus diligit quam primus. et tamen magis diligitur probatur: quia sibi da tur gratia similiter: et si decederet: immediate sal- varetur: et alius qui diligit deum superomninia et in- tensius eo: damnaretur: quod videtur inconve niens.

Praeterea si sic: homo posset vitare rmne peccatum per sola naturalia. consequens est fal sum. consequentia patet: quia si potest naturaliter dili- gere deum super omnia: ergo potest natura- liter velle conformare se praeceptis divinis per omnia. et per consequens cum ita sit quod ipse isti dictamini possit se conformare: potest vitare omne peccatum consequens est falsum. consequen tia probatur: quia non videtur verisimile quod ho- mo velit se conformare deo super omnia: et tamen simul cum voluntate ista stante in eo peccet.

Praeterea. si esset in naturali pote state hominis diligere deum super omnia: et hoc est. maximum mandatum: sicut patet Mat xxii. igi tur in eius naturali potestate esset observare aliquam minora: et sic frustra ad hoc daretur gratia tia. consequens falsum: quia deus et natura nihil fa ciunt frustra.

Contra secundam conclusionem ar guitur sic. dato quod homo teneretu obseruare praeceptum in gratia: sequitur quod transgre diens praeceptum de furto facto / trasgrederetur praeceptum de homicidio. nam iste fur tene- tur hoc praecemptumlobservare: non occides: et per te non solum tenetur ad substantiam praece pti: sed tenetur servare praeceptum in gratia. tunc arguo sic. hoc praeceptu est quod ipse non occidat et quod ipse existens in gratia non occidat: sed ipse non est in gratia: igitur non obseruat istud praece ptum: non occides. et sic potest argui de omni prae cepto.

Praeterea. si sic: sequeretur quod peccas uno peccato / peccaret necessario infinitis peccatis mortalibus. probatur: quia accipio tem prus in quo sortes peccat: et sit a. tunc in pri- ma parte proportionabili ipsius a sortes teus netur in gratia esse: et non est: ergo peccat mor- taliter omittendo pro prima parte quod debe ret habere in eadem. et in secunda eodem mo- do nouo peccato. probo: quia aequaliter obliga- tur pro. secunda sicut pro prima: igitur aequa liter delinquit: vel saltem mortaliter delin- quit dimittendo pro secunda parte. et sic de tertia et quarta etc. ergo peccat infinitis pec catis mortalibus distinctis.

Si dicatur quod est vna omissio tantum continuata et vnum pecca tum omissionis: Contra. sit omissio prima pro parte proportionabili b: et pro secundam c: et pro tes tia drtunc arguo sic. quando b est: c non est. ergo peccans peccto b nondum peccat peccato c. ergo b etc non sunt vnum peccatum.

Praeterea quan do b praeteritum est: d potest caveri: et est fu- turum sed b non potest caveri: nec est futurum er go non sunt vnum peccatum.

Praeterea sic dice- rest quod omittens per totam vitam suam: sion pecca ret nisi tantum uno peccato omissionis.

Praeterea si sortes in prima parte ipsius a committeret b: et in secunda contereretur et poeniteret: et in tertia vec caret et omitteret omissione b. tunc manife stum est quod b et d non sunt vnum peccatum: sed non minus graviter peccat modo quam tunc: ergo nunc peccat vel uno peccato infinitae gravi tatis: vel infinitis peccatis mortalibus.

Praeterea si ista conclusio sit vira: sequitur quod peccans mortaliter et existens in peccato morta li / pro omni tempore quo posset poenitere et non peo niteret: ipse incurreret nouum peccatum mor tale. consequentia patet: quia omni tempore tenetur esse in gratia et poenitere: ergo quicumque omittit peni tere cum posset: peccat nouo peccato. consequens videtur multum difficile.

Praeterea. si illa conclusio foret vera: sequeretur quod teneremur ad aliquid quod non est in potestate nostra. consequentia tenet: quia te- neremur ad gratiam quae non est a nobis: sed a solo deo. consequens falsum videtur: quia tunc obliga remur ultra posse.

Ad primum quando arguitur contra primam conclusionem: et deducitur ad hoc quod magis diligens deum minus diligeretur a deo etc. potest dici quod nec consequentia valet: nec con sequens est impossibile. et ad probationem consequens: b existens in charitate minus diligit deum quam a carens charitate: quia deus in illo carente ca sat modo charitatem. et similiter si decederet: illum beati ficaret: et alium si decederet / damnaret: et go magis diligit minus diligente. dico quod ista consequentianondo valet: deus infundit chari tatem isti: vel auget seu conseruat in isto sciliut a charitatem: et in b non: ergo magis dili git a quam b: quia capio unum praescitum ad mortem aeternam existentem in gratia: et alium praede stinatum existentem in peccato mortali: istum plus diligit: manifestum est: quia isti vult ma ius bonum scilicet vitam aeternam: et tamen nullam cha ritatem sibi dat.

Similiter non sequitur for maliter: sed vt nunc tantum: iste caret charita- te: ergo si decedat / damnabitur. nam non in cludit contradictionem quod deus hominem sine charitate beatificet.

Similiter nec ista consequentia va let: deus damnaret a / si modo decederet: et deus beatificaret b / si modo decederet: igitur deus nunc plus diligit b quam a. Nam quod modo plus diligit b quod a non sequitur: sed bene sequitur quod deus magis diliget b quam a Instantia patet: si b sit praedestinatus exi stens in peccato mortali: et a praescitus exi- stens in gratia: tunc ista conditionalis secundum legem statutam est bona: deus damnaret b si modo decederet. et tamen certum est quod de us non plus diligit b quod a: quia ipsi b preordi nat vitam aeternam: et ipsi a non.

Secundo dico quod consequens uon est inconveniens. videlicet quod minus diligens deum plus dili gatur a deo. nam de facto verum est in exen- plo posito de praescito existente in gratia t praedestinato existente in peccato mortali. Similiter praedestinatus dormiens quando non dili- git deum: plus diligitur a deo quod praescitus in gratia summe diligens deum.

Ad aucto- ritatem scripturae Prover. viii. Ego diligen- tes me diligo. dico quod diligere accipit aequi- uoce in scriptura. Uno mo pro actu vel pro motu voluntatis in deum: quo voluntas vult deo bonum. Alio modo diligere deum vocatur in scriptura perseveranter vivere secundum mandata divina. iuxta illud. Qui audit mam data mea: et servat ea etc. Primo modo loquen do de dilectione: non opitet quod qui magis dili git deum: magis diligatur a deo: immo christus plus dilexit Petrum quando negauit eum: quam unquam fecerat Iudam: etiam quand optime se habuit. Secundo modo verum est quod qui magis dili- git: idest qui melius perseveranter vivit: ma- gis diligitur a deo.

Ad secundum quando ar guitur: si homo per sola naturalia diligeret deum etc. ergo etc. consequentia non valet. probo quia non potest vitare originale peccatum. simi liter consequens non est inconveniens: quia licet nunc de facto non possit homo vitare sine gratia: posset tamen si deo placeret / aliter statuere. et secundum legem statutam credimus quod talis homo qui audiens loqui de vna re quae esset crea trix et gubernatrix omnium: et eam summe diligeret: deus ei provideret de via salutis: et infunderet sibi gratiam: etiam sine baptismo vel aliis sacramentis.

Ad tertium quando argu tur quod tunc potest homo etc. Dico quod hoc non includit contradictionem. et quando argui tur. igitur frustra datur gratia. negatur con- sequentia. nam placet deo: et ideo non est fru- stra alioquin omnia forent frustra. Nam ideo sunt quaecumque sunt: quia deo solummodo placent ut sint: et si aliquid esset quod dec non placeret: frustra esset.

Ad primum argumentum contra secundam conclusione factum quando arguitur sic dato etc. potest dici quod consequens est distinguendum: eo quod transgredi praeceptum potest duplicitae accipi. Uno modo: stricte et propris Alio modo large et extensive. primo modo ne go consequentiam: quia propriae transgredi est facere libere substantiam actus prohibiti per praece ptum: vel omittere substantiam actus impositi sub praecepto. actus autem cadens sub huiusmodi praeceptione: non occides: alius est omnino ab actu prohibito per istud praeceptum: non furabe- ris. et ideo transgredinens unum: non necessario transgreditur alterum: proprie loquendo et stri te de transgressione praecepti.

Alio modo accipitur transgredi praeceptum large: quia si prae- cipitur a deo quod circumstantia cuiuslibet obser- uationis et impletionis praecepti sit in gratia tia: ideo carens gratia non obseruat aliquod praeceptum secundum circumstantias debitas: et ideo large loquendo transgreditur quodlibet prae- ceptum: et transgreditur circumstantiam inclusam sub quolibet praecepto. sic concedo quod qui deli quitur in vno: factus est omnium reus.

Ad se cundum quando dicitur quod si homo tenetur ad obser- uantiam praeceptorum in gratia: igitur peccans mortaliter per unam horam: peccaret peccatis infinitis: quia in prima parte proportioabili te netur esse in gratia et non est: ergo ibi est alia omissio. et sic in secunda et in tertia etc. hic potest dici proportionabiliter quod conclusio est iconceden da in casu. quia si teneretur de voluntate quod pos set habere subitum actum: hoc est in instanti: et in quolibet instanti nouum actum: vel in tempore minori et inminori: igitur in infinitum ex deli beratione: conclusio foret vera maxime in pec cato omissionis: quia pro infinitis temporibus vel instantibus omitteret illud quod debet habere. Tenendo similiter quod voluntas successive habeat actum suum: ita quod volitio causetur in voluntate partibiliter: sicut calor causatur in ligno: lo- quendo de partibus intensionis: tunc non est dare primum instans in quo voluntas vult sed continue est alia volitio. et licet sit dare primum instans in quo haec volitio est: non tamen est da re primum instans an quo voluntas illa ma le vult. ideo sicut in alteratione contiua est dare infinitas formas et remissiores for ma in vltimo gradu terminante alteratio nem: et per consequens infinitas albedines remissae dealbatione continua: ita etiam in hac volitio ne producta partialiter est dare volitiones infinitas remissiores. et tamen quaelibet illarum fuit peccatum mortale. nec est dare minimum peccatum mortale quod iste commisit eligendo hanc volitionem immo sunt infinita peccata mor- talia: quae sunt tantum partes unius peccati mor- talis. et sic in actu commissionis committens committit peccata infinita. et ideo per has vias conclusio ad quam deducitur / non est inconveniens. quia tamen argumentum nititur probare quod omittens per horam peccat infinitis omissionibus: potest di ci quod hoc potest intelligi dupliciter.

Uno modo quod peccet infinitis omissionibus concommitant. pus. et sic dicitur quod non est verum. cuius cau sa est: quia stat aliquam partem proportionalem esse ita paruam in qua non potest resistere nec resipiscere nec poenitere. sed concedo quod omn- tempore pro quo potest poenitere ante finem horae et non racit: peccat mortaliter nouo peccato omis- sionis sic dicto. iinon concommitantae alteri.

Alio modo potest intelligi quod peccet in hac ho- ra peccatis infinitis vel omissionibus in- finitis concommitantibus: et sic conceditur conclu- sio quod in prima medietate horae peccat vna omissione: et infinities posset accipere par tem aequalem isti medietati differentem ab ista medietate partialiter et non totaliter. eodem modo dicendum est de illis omissionibus et sic sunt in omni peccato omissionis omissiones infi- nitae: quia infinities iste omisit quod debuit fa cere. Et peccare peccato omissionis non est aliud nisi facere quod ita sit sicut per hanc deno tatur: iste infinities omisit quod debuit.

Tunc ad primam formam quando arguitur sic. sit omissio pro prima parte proportionali b: pro secunda c: pro tertia b. tunc b co sunt totaliter pecca ta distincta. igitur etc. Potest dici quod ante fi- nem horae est aliqua pars proportionalis ita modica: quod in primo instanti illius non potest incipere poenitere. et per totam talem ho ram peccat peccato antiquo: et non nouo. et cum infinitae sinttales partes proportiona- les in hac hora: sequitur quod non secundum omnes par tes proportionales in hac hora sunt distin- cta peccata omissionis et sic posset dici ad illas quatuor breves formas: quibus probatur quod singulis partibus proportionabilibus cor- respondent peccata omissionis distincta for- maliter.

Ad tertium argumentum contra se cundam conclusionem quando arguitur: quod tunc et stens in peccato mortali etc. concedo. conclusionem secundum intellectum prius dictum ad alias formas

Ad quartum quando arguitur: tunc tenetur homo ad alquid etc. snedeo quod esse in potestate hominis accipitur dupliter. Uno modo complete et per fecte. Alio modo dispositive. Potest igitur homo in aliquam operationem per usum ponum liberi arbitrii: qua dispositione exi stente in homine / deus infundit sibi gra- tiam. et sic aliquo modo habemus gratiam in nostra potestate: videlicet dispositive et incom plete: non tamen perfecte et effective. similiter patet per philosophum hoc possumus: quod per amicos possumus.

Sed contra istam conclusione qua dicitur quod omnis actus peccati mortalis est infinita peccata mor- talia: quia omnis volitio mala est infinitae male volitiones: quia qui per unam horam habuit malam volitionem; habuit infinitas malas volitio- nes. Et similiter omnis omissio peccati mortalis est in finitae omissiones.

Arguitur primo sic: sit a unum peccatum mortale: et b aliud quod non sit pars ipsius a: et c tertium distinctum totaliter ab vtro quam: tunc sic: a peccato correspondet poena infi nita extensive: igitur a et b corrndet maior po na infinita. sed non extensive patet: quia nulla potest esse maior extensive poena infinita extem sive. ergo a et b correspondet maior poena in- tensive quam soli a. ergo adhuc correspondet maior a b cquam soli a. et non extensive: ergo intensi ue. ergo infinitis peccatis mortalibus correspondet poena infinita in infinitum maior pena corre spondenti ipsi a intensivae. ergo si istae peccans pec cat infinitis peccatis mortalibus: ipe meretur pe nam infinitam intensiuae: quod est impossibile etiam deum sibi dare. et per consequens si conclo data sit vra- sequitur quod omne peccatum mortale meretur penam aeter nam infinitam intensiue.

Secundo sic. nullum infi nitum est maius alio infinito vel esse potest: secundum commentatorem i physicorum. igitur si in omni peccato sint infinita peccata multa: nulla multi- tudo peccatorum est maior alia: nec aliquod peccatum maius alio. consequens est falsum.

Tertio sequi tur quod toties peccavit Adam: qua non legitur pec casse nisi semel: et tot peccata commisit quot con- misit Nero vel Iudas: vel unus alius qui ad didit peccata peccatis per quinquaginta vel sexa ginta annos.

Quarto sequeretur quod peccatum occidentium christum scienter / non foret gravius unto simplex furtum vel mendacium mortale: vt vide tur. consequens est falsum et contra Anselmus ii. cur deus homo capitu. xiiii vbi dicit quod non solum occisio christi: sed lesic sola christi excederet omnia peccata mundi cogita bilia.

Quinto. sit a vultimum instans terminans alterationem: tunc sortes in infinitum gravius peccat in a quam quando inceperit peccare: igitur- peccat peccato infinitae gravitatis.

Ad ista potest dici tenendo quod omne peccatum commissionis est mala volitio: et odne peccatum omissionis est mala omissio volendi quod homo debet velle pro tempore pro quo omittit. et tunc consequenter dici potest quod cum mala vo litio producitur successive in voluntate: producitur per alterationem. et cum omnis alteratio sit infinitae alterationes: vel sibi infinitas alterationes continuet: hic erunt infinitae male volitiones producte: antequam a producatur. sit a una volitio produfunda. dici tamen potest quod hoc non obstante: licet a producatur per alterationem: tamen a potest mane re in voluntate alteratione terminata: ita quod a conservetur in voluntate sine intensione sive re missione sui. et secundum modum loquendi Aristoteles de formis in actu a erit in actu volitio: et omnis volitio qua praecessit et non mansit nisi per instans sine additione alterius gradus aduenien tis per alterationem: diceretur apud eum volitio in potentia: quia apud Aristoteles nulla forma est forma in actu illa quae manet per tempus: sic quod de ea nihil deperdatur: nec illi aliquid addatu. et ideo secundum suum modum legendi non forent in- finitae volitiones in potentia: et vna tantum in actu. sic consimiliter iste peccauit infinitis pec catis in potentia: et vno peccato in actu. et hoc dici deberet in peccatis positivis: quae sunt peccata commissionis. Tunc ad argumentum quando arguitur. sit a una pars peccati: et b alia: et co tertia: et tunc a et b deberetur maior pena quam a tantum etc. dici potest quod si a et b et c sint pecca ta distincta totaliter contra partes unius pecca ti: cuilibet eorum debetur infinita poena extensi ve et omnibus simul pena maior quam vni de il- lis praecise: si sint peccata talia.

Ad secundum ar- tigus iuxta superius posita concedo consequens: quia in umni multitudine peccatorum sunt infinita: et infiniti ad finitum nulla est proportio: ideo una multitudo peccatorum est infinita peccata mor talia. quaecumque fuerint: punientur poena infi- nita extensive: sed illa pena erit acerbior et amarior uni peccato quam alteri: secundum quod peccatum est gravius. Nec valet consequentia: a peccatum est peccata infi nita: et b est infinita peccata: igitur a et b sunt in finita peccata et aeque gravia. sicut nec valet haec: sortes habet infinitas malas volitio- nes ad occidendum platonem: et cicero habet infi nitas malas volitiones ad summum ponti ficem occidendum: ergo sortes et cicero peccant aeque graviter: conclusio de forma non valet. Unde consequenter dico quod vnum peccatum non est maius alio: sic quod his debetur poena extensive maior. sed unum est gravius alio. et ideo pena extensive in finita tolerabilius affliget unum peccatorem quam alium.

Ad tertium quando arguitur. si sic: ergo toties peccavit Adam sicut Nero etc. dicc quod ista de vi vocis non valet. nam ex hoc impli atur quod Adam Nero et Iudas peccauerunt in finities: sed non habeo dare pro nunc istam: quili bet istorum infinities peccavit: et per consequens in- ter peccata istorum non cadit comparatio: quam tamen ponunt sic arguentes. et ideo non concludit ar gumentum. et potest ulterius dici quod propter hoc dicitur Adam semel peccasse: quia forte peccata sua fuerunt omissiones: omittendo quod debuit fe- cisse iuxta mandatum dei: sive commissiones con- mittendo contra dei voluntatem per inobedientiam. ista duo peccata simul et vno nomine possunt nominari. videlicet superbia.

Sed contra. pono peccatum sortis qui aliquo gravi peccato peccavit distincto pr scripturas. et arguo sic sortes semel peccavit tantum: ergo non septies. consequentia patet. et consequens est verum ex iam dictis. quia omnia illa vno nomine nominat Augustinus superbiam. et vniversaliter omnia redu cuntur ad superbiam.

Dicendum quod iuxta intellectum datum de tantum semel peccare: consequentia iam non va let. nam sic stant simul quod sortes tantum semel pec cet: et tamen infinita committat etc.

Ad quartum nego consequentiam. dene volo quod peccatum occiden- tium christum non maius fuit furto vel mendacio mortali: sed fuit gravius. Contr a. hoc quod di- ctum est prius est falsum scilicet quod peccata mortalia non possunt comparari adinuicem secundum similitu- dinem maiorem vel minorem: sed in hoc sunt ad- inuicem comparata: quod vni deberetur gravior par- ticipatio pene quam reliquo.

Ad quintum et vl- timum quando arguitur supposito casu etc. sortes infinitum gravius peccat etiam nego consequentiam. quia per antecedens nihil aliud denotatur: nisi quod potest esse processus in infinitum in commissione peccati gravioris: quia in aliqua parte alteratio nis dicte haec fuit vera: peccatum sortis non est ita grave quin possit esse duplo gravius: nec in duplo quino possit esse in triplo et quadruplo et sic in infinitum. Unde infinitum tenetur synca thegoreum aticae a parte subiecti: et denotat processum in infinitum: et ex hoc non sequitur quod sortes in a peccat peccato infinitae gravitatis: quia ex processu in infinitum numquam sequitur status: et illud consequens ponit statum: sed tamen bene valet consequentia: si lbet infinitum teneretur cathegoreumaticae a parte praedicati: sed antecedens esset tunc falsum et consequens similiter. cum ista responsione stat quod in a potest esse vera: sortes commisit infi nita peccata: quorum vnum est gravius alio in infinitum: tamen est accipere ultimum gra- vius.

Secunda difficultas circa fruitionem de deo habendam a viatore / est: an deum esse super omnia diligendum possit naturali ratione demonstrari: ubi dico duas conclusiones. Pri ma est: haec cathegorica non potest naturali ra tione probari: deus est diligendus ab homine super omnia. Secunda est: haec habet potheti ca sive conditionalis potest naturali ratione probari: si deus est: deus est super omnia diligen- dus ab homine.

Probatur prima sic non potest demonstrari quod ita sit in re sicut per hanc de notatur: deus est. ergo non potest demonstrari quod ita sit in re sicut denotatur per istam: deus est su per omnia diligendus. consequentia patet: quia sequitur formaliter: deus est super omnia diligendus: ergo deus est. cum ergo consequentia sit formalis: non potest demonstrari antecedens naturali ratione. Assumptum probatur. videlicet quod haec non pos- sit demonstrarinaturali ratione: deus est. quia sola fide tenetur. Ad hebre. xi. Credere opor tet accedentem ad deum: quia est: et inquirenti bus se remunerator sit. Idem patet inductive ex sufficientia rationum qua ad hoc inducuntur

Prima sic. Nulla propositio affirmativa et cathegorica cuius subiectum est implicativum falsi est propositio vera: ita nulla propositio Ca- thegorica affirmativa cuius subiectum est impli- cativum crediti est naturaliter evidens: ve potest esse naturaliter evidens: sed haec propositio / deus est super omnia diligendus: est propo cuius subie- ctum est implicativum cuiusdam maxime credi- ti: sicut istius / deus est summum bonum: et isti- deus est. ergo haec propositio / deus est super omnia dili gendus: non potest esse naturaliter evidens. Maior patet. quia sicut haec est falsa: homo est homo. vel homo est animal rationale mortale si nullus esset homo. Et haec similiter: asinus cur rit: si nullus asinus sit. ita haec propoitio est me re credita: deus est prima causa. deus est pri mus motor: et sic de aliis. Minor ostenditur videlicet quod haec sit implicativa crediti: deus est: super omnia diligendus ab homine. patet: quia si ponatur oratio exprimens quid nominis loco istius termini deus: propositio erit im- plicativa vnius crediti. sicut si dicatur sic: deus est ens infinitum. et multo magis si po natur conceptus quem habet christianus de isto termino deus.

Secunda conclusio: quae est quod haec conditionalis potest esse evidens: si deus est: deus est super omnia diligendus. probatur praefixo significato istius vocabuli deus: et con ceptu quae nos christiani habemus de eo: vi- delicet quod sit vnum intelligibile creans et conser- vans libere omnia: ad cuius non esse sequitur non esse omnim: sine quo nihil possumus: et cetera vocabula quae de deo credimus et concipimus intelligi seu includi in significato huius vo cabuli deus. tunc potest argui sic. Illud est ab ho mine summe diligendum: quod scitur ab eo esse summe bonum ipsi homini: sed si ista sciatur ab homine / deus est: sicut quod illud est quod est summe bonum homini. ergo scitur quod illud est quod est ab homine summe diligendum.

Tertia difficultas: an homo magis dili- gere teneatur unam personam in diviuis quod aliam puta patrem vel filium vel spiritum sanctum. et hic possunt dici duae conclusiones. Prima est: quod non teneor diligere magis unam personam in di- vinis quam aliam. Secunda est: quod propter ali- quam causam teneor diligere unam personam pro pter quam non teneor diligere aliam. hoc est quod tales propositiones sunt verae: diligo filium propter hoc: non diligo patrem propter hoc. sic ut diligo filium: quia redemit nos: et non dili- go patrem: quia redemit nos.

sed ista conclusio se cunda non est sufficienter probata. Nam licet di ligam filium: quia redemit me: vel quia passus est pro me et mortuus: tamen ex eadem causa qua diligo filium: scilicet quia redemit me: diligo consequenter patrem et spiritumsanctum. quia quantum operatus est filius ad redemptionem meam: tantum ibi operati sunt. licet ergo secunda conclusio non sit suffi cienter probata propter actum redemptionis: vi- detur tamen quod possit sic probari. Ista consequen tia est bona. diligo hanc humanitatem chri sti: ergo diligo hunc homine. probatur conse- quentia. quia sequitur: diligo hanc humanitatem ergo haec humanitas diligitur a me. igit ille homo diligitur a me: alioquin non fieret conicatio idiomatum. nunc sequitur: illa huanitas morie batur. ergo filius dei moriebatur. quod tamen est falsum. igitur de primo ad vltimum diligo hanc humanitatem: ergo diligo filium dei: sed ista consequentia non valet: diligo hanc hu- manitatem: ergo diligo patrem. sicut non sequi tur: haec humanitas est passa: ergo pater passus: sed filius.

Sed adhuc videtur quod istud non sufficiat: quia sequitur: diligis hanc humani- tatem: ergo diligis filium dei per communicatio nem idiomatum. Et sequitur: diligis filium dei ergo diligis deum. et vltra. ergo diligis trini tatem: quia trinitas est deus.

Propter hoc dico quod secunda conclusio est falsa: et sua oppo- sita est vera. videlicumhaec: propter nulla cau sam teneor diligere unam personam divi- nam / propter qua non teneor diligere quamli bet personam divinam. per alias tamen propositiones et ali as exprimitur eadem causa diligendi in con paratione ad diversas personas. sicut cum dicitur: diligo filium: quia redemit me: et non pa- trem: quia redemit me: sed quia filius redemit me: et sic de spiritusancto.

Prima autem conclusio vera est: videlicet / non teneor magis dilige re unam personam quam aliam: quia eadem honi tas est omnium: et omnis causa propter quam debeo diligere unam personam: est causa pro- pter quam debeo diligere aliam.

Quarta dif ficultas circa fruitionem viatoris est: an via tor possit frui vna persona non fruendo alia. et videtur mihi quod non. quia sicut impossibile est cultus quod Mharcus Tullius sint nomina eiusdem: et ego nesciam hoc: sed tantum scio quod haec persona vocatur Marcus: impossibile est quod haec sit vera: dili- go Marcum: quin haec sit vera: diligo Tullium et similiter est impossibile quod haec sit vera: dili- go deum: quin haec sit vera: diligo trinitatem: et diligo patre et filium et spiritusctum: eodem modo impossibile est quod haec sit vera: diligo filium quin haec sit vera: diligo deum sic formata: quia sic semper intelligo: licet non exprimam: vel loquor sic. impossibile est quod ita sit in re sicut per hanc denotatur. Nam si diligo filium: volo filio bo num: et illud volo deo: ergo trinitati. patet con sequentia. quia per syllogismum expositorium huic deo volo hoc bonum: hic deus est tri nitas: ergo trinitati volo hoc bonum. sicut tamen cum ista. diligo Tullium: stat ista: haec non est scitam a me: diligo Tullium: ita cum ista diligo trinitate: stat ista: nescio hanc: trini tas est a me dilecta.

Contra primam conclu sionem secunde difficultatis arguo sic. Omne quod antiqui philosophi probauerunt: po test naturali ratione probari: sed deum esse super omnia diligendum antiqui philosophi pro bauerunt: ergo etc. Maior patet: quia ipsis solis propositionipus naturaliter manifestis as senserunt. Minor probatur. quia ipsi cognove runt deum super omnia esse diligendum. ergo hoc probauerunt: quod non est primum prin- cipium: patet assumptum quia cognouerunt deum super omnia diligendum: quia secundum apo- stolum Roma. primo. Gentiles pro creaturas visibiles deuenerunt in notitiam dei. Unde dicit. Deus enim illis reuelauit. invisibilia enim dei a creatura mundi per ea quae facta sunt intellecta conspiciuntur etc. Ex hac au ctoritate arguitur sic. tantam cognitionem et ita evidentem habuerunt de deo: quod fue- runt onino inexcusabiles de eo quod non colue runt necglorificauerunt sicut deum. ergo ita evuidentem notitiam habuerunt de deo quod sciuerunt eum esse colendum et glorifi- candum sicut deum. sed colere aliquid sic ut deum est diligere illud super omnia. er go talem cognitionem habuerunt: quod sci- uerunt deum esse diligendum super omnia quod est propositum.

Confirmatur: ista ratio: quia aut cognouerunt quod debuerunt eum diligere super omnia: aut eoslatuit. si latu- it: ergo fuerunt excusabiles in hoc: si cognove- runt: habetur propositum.

Praeterea ex hac auctoritate arguitur contra medium: pro- pter hoc quod dicis hanc propositionem non posse probari: deus est super omnia diligen dus. videlicet quia haec est mere credita: deus est. nam aut cognouerunt deum esse: aut non. si non: ergo fuerunt excusabiles. si sic: igil naturali ratione potest hoc probari. Similiter apostolus assumit oppositum. nam quod invi- sibilia dei: idest attributa deo invisibili per ea qonto facta sunt / intellecta conspiciuntur: idest per propositiones formatas de terminis intellectis cognoscuntur praedicata de deo sicut deus est bonus / votens / aeternus / et huiu- modi. Ude subdit: Sempiterna quoque vir- tus eius et divinitas. igit non solum istam: deus est bonus etc.

Praeterea contra eandem conclu- sionem. Omne quod praecipitur iure naturali: po test naturali ratione ostendi esse rationa- bile: sed deum esse super omnia diligendum praecipitur iurae naturali: igitur. maior patet. quia fatuum foret obedire illi cuius nulla ra- tio assignaretur. Minor plet: quia diligere deum super omnia praecipitur lege divina. Sed omnes leges divinae natura constant: huna ne autem moribus. vt dicit Isidorus quin to et vmotlu. et in decretis ponitur distinctio ne primam capitulo omnes.

Confirmatur: quia si dili gere deum super omnia foret contrarium rationi naturali: ergo praeceptum divinum destrueret rationem naturalem potius quam perficeret: quod est inconveniens.

Prae terea ratione naturali probatur quod bonum commune divinum est magis diligendum quam bonum particulare. primo Ethicorum capitulo ii bonum ciuitatis est melius et divinius quam unius personae. igitur quod est summe divinum: est summe diligendum: quia est maxime com- mune bonum: quia est bonum omnium et con munissimum et optimum: quia est ipsemet deus ergo est summe diligendus.

Praeterea ho mo debet naturaliter diligere se propter finem suum: quia propter quod unumquodque tale: et ipsum magis: quia finis est magis ama bilis eo quod est ad finem. nono Ethicorum sed deus est finis ultimus quae mouet vt ama- tum et desideratum. xii metaphysice commen tio xxxvi. igitur homo naturaliter maxime debet deum diligere. Confirmatur per illud con- mentatoris ibidem qui dicit sic. Si motor ce lestium corporum est magis bonus omnibus: ne- cesse est vt sit desideratus magis omnibus bo- nis. et italcum corpors celestia sint nobilifi- ma corpora sensibilium: necesse est vt illud bonum quod appetunt / sit nobilissimum aeternum et maxime quod appetit totum celum in motu di- urno.

Praeterea. homo secundum naturam suam et ra- tionem naturalem magis debet diligere bonita- tem et veritatem quam semetipsum vel suum esse. sed deus est summa bonitas et summa veritas. igitur etc. maior patet primo Ethico. capatul vi secundum Thomam etiam pro salute veritatis oportet fa miliam destruere. et philosophus Ambobus enim existem tibus amicis: sanctum est praehonorare veri- tatem. ergo si pro multitudine amicorum homo se debet morti exponere: quanto magis pro verita te: sed quod pro multitudine amicorum homo se de- beat morti exponere: patet: quia aliter destrue. retur omnis politia mundana et omnis defensio: er- go a multo fortiori debet homo deum dili- gere super omnia.

Item apostolus ad Roma. secundo Gentes quae legem non habent: ipse sibi sunt lex id est naturaliter ea quae legis sunt faciunt. sed lex divina sive lex Mousaica prncipit deum diligi super omnia: ergo gentiles hoc naturaliter fecerunt. ergo naturaliter cognoverunt deum debere diligi super omnia.

Praeterea / obiecta diligibilia et dilectiones ad quas homo tenetur ex evidentia rationali sunt ordinata. quae ro ergo vtrum est processus in infinitum: ita quod ratio non dictet aliquid esse summe diligendum an est status: si est status: non nisi in deo: quia ratio naturalis erraret: et non foret evidens. si est processus in insinitum: ergo non est dare secundum ratione naturalem summum bonum: consequens falsum. et contra philosophum secundo metaphut. quia in causis essentialibus non est processus in infinitum. igi tur contingit secundum rationem naturalem deuenire in finem ultimum: ergo in summum bonum: quia finis bonum et optimum voluit esse. Contra medi um quo probatur conclusio. dicitur enim quod haec non potest demonstrari: deus est super omnia diligendus quia haec est mere credita: deus est. Arguitur pri mo sic. tamen deum eam per se notum patet per hamasc. primo sentem distintione xxvii capitulo ii. Cognitio existen: di deum nobis naturaliter insita est.

Prae- terea. Anselmus prosolorg. ca. secundo. di- it quod deus non potest cogitari non esse. et ar- guit contra insipientem: qui dicit in corde suo non est deus: sic probans deum esse. Insi piens qui audit istud aliquid quo maius non potest cogitari in intellectu: ergo quod audit: est in intellectu suo: quaero igitur vtrum est in intellectu suo tantum: an in re et in intellectu: si primum: ergo non est quo maius cogita ri etc. igitur illud quo maius cogitari non potest: non est illud quo maius cogitari non potest quod includit contradictionem. si in re et in intellectu: igitur est in re: sed deus est illud quo maius cogitari non potest: igitur etc. Ista ratio est apud Anselmum tanti ponderis et tam eui- dens: ut in fine quarti cavituli dicat. Sra tias tibi domine: quia quod primo credidi te dante: iam sic intelligo te illuminante: vt si te esse nolim credere: non possim non intel ligere. Fuit autem quaedam qua pro insipiente respondens dicit sic se probare posse quod insula perdita esset. vocat insulam perditam fingendo quod posset esse nobilissima insula quaedam inacces- sibilis in mari omnes terras vincens fertilita te. contra quod dicit Anselmum libro suo contra insibien tem: quod si quis invenerit aliquid praeterid quo maius cogitari non potest: cui suae rationis co gnitio valeat coaptari: dabit sibi Ansel- mus insulam perditam amplius non per- dendam. Ista verba replico ad ostendendum quantum confisus fuerat Anselmus in isto ar gumento.

Praeterea haec est per se nota: ne- cesse est esse vnum primum mouens actu operans et huiusmodi.

Praeterea veritatem esse potest demon- strari: igitur deum esse potest demonstrari. Antecedens patet: quia Anselmus hoc demonstrat monolus xviii. Cuius ratio stat in hoc: si veritas non est: ergo veritatem non esse est verum. ergo veritas est.

Confirmatur. quia veritatem esse sequitur ex vtraque parte contradictionis.

Praeterea Aristoteles viii. Physicorum. et in. xii metaphayus. probatur deum esse infinitae virtutis intensive: et quod est prima causa: primum mouens et huiusmodi.

Con tra conclusionem quarte difficultatis: quae fu it quod viator non potest frui vna persona nisi fruatur omnibus: arguitur multipliciter: primo sic Nam filius potest videri corporali visione non viso patre nec spiritu sancto: igitur potest diligi illis non dilectis. antecedens probo: quia Iudei vide runt personam humanam qua erat filius: et non vide runt patrem nec essentiam divinam. manifestum est: quia non viderunt filium nisi inquantum hominem per communicationem idiomatum.

Praeterea vna persona potest esse homo alia non existente: igitur contingit frui vna / alia non dilecta: quia non magnum mirum est unam perso nam diligi: et aliam non. Praeterea pater prio:- prigine est filio: igitur in illo priori potuit di ligi sine filio: vel non viso filio. Praeterea creatura intelligens personas sive clare siue obscure: aut cognoscit illas vna cognitione vel duabus. si vna: igitur non distinguit inter il- las. si duabus: igitur vna potest destrui alia re manente. igitur vna persona potest cognosci / alia non cognita: et per consequens potest diligi / alia non di- lecta.

Ad ista per ordinem respondeo: et primo ad primum quando dicitur quod omne quod prahiloso phi probauerunt etc. concedo. sed hoc non est huiusmodi.

Ad auctoritatem apostoli di- co quod ante ortum magnorum philosophorum fuerunt patriarchae: et cultus dei fuit reue latus hominibus: et ideo philosophi hoc sciue runt. et cum quidam eorum licet hoc crederent non tamen eum coluerunt: sed tyrannorum timore: et vt vulgo placerent: coluerunt ido la. ideo fuerunt inexcusabiles.

Contra. apo stolus dicit quod invisibilia dei etc. ergo po- tuerunt hoc per creaturas probare. dici potest quod habita reuelatione quod deus est: multe con- gruentiae possunt haberi ex creaturis. ad- huc tamen non potest probari deum esse per creatu ras: et hoc concipiendo per terminum deus sicut nos christiani concipimus. infidelis au tem qui non concipit per illum terminum deus nisi solem vel idolum: ipse scit deum suum esse: videlicet illud quod intendit per illum terminum. Unde ad argumentum concedo quod illi gentiles fuerunt inexcusabiles et tamen ex hoc non sequitur quod cognoverunt deum esse diligendum super omnia naturali ra tione sed reuelatione propohetarum. et cum cre- derent deum esse: non vixerunt secundum illam fi dem: sed colebant idola: et ideo fuerunt inexcusa- biles.

Ad dictum apostoli: invisibilia etc. verum est apud credentem deum esse multa praedicata quae non concluduntur de deo: ta- men possunt concludi ratione de eo ex co- gnitione creaturarum. et sic patet ad pri- mum et ad secundum.

Ad tertium potest di- ci quod aliquid praecipitur in inre naturali du- pliciter. Uno modo expresse vel formaliter sicut hic. hoc facias alteri quod:ibi fieri vis. Alio modo latenter et quasi in spo antese dente. et sic praecipiuntur illa quae ad hoc se- quuntur. Illa vero quae dicuntur sequi ad hoc prae ceotum: sunt in duplici genere. quia quaedam se- quuntur consequentia naturali et evidenti na turaliter: quaedam tantum consequentia credita. Illa quae primo modo sequuntur: possunt perrationem naturalem ostendi esse facienda et rationabi lia. Illa vero quae tantum sequuntur secundo modo non possunt ostendi: sed tantum creduntur esse rationabilia. et huiusmodi sunt quaedam quae in euamgelio continentur. quia ratione natura li non potest osendi quod concupiscere rem alienam sit peccatum mortale: vel quod homo debeat deum diligere plusquam se.

Ad quartum quando dicitur quod bonum commune etc. potest dici quod si istud ar gumentum concluderet: probaret quod homo magis deberet diligere communitatem quam se- metipsum. Reveletur ergo alicui quod si ipse adnihilaretur vel damnaretur: totaliter com munitas salvabitur: quo posito iste secundum argu mentum deberet velle adnihilari vel damnari: quod est falsum. et ideo dictum Aristoetelis: bonum commune etc. potest forte intelligi de admini- stratione temporalium: et de laboribus perso- nalibus partinentibus ad communitatem. Si- militer illud verbum accipit quoddam creditum videlicet quod aliquid sit divinum: quod est ver- bum persuasivum: nec ratione naturali prob tur quod homo debet magis diligere se quod con munitatem cuius ipse non est pars.

Ad quin tum potest dici quod non est demonstrabile quin ho mo sit finis suiipsius: et non ordinetur ad aliquid aliud sicut ad finem scilicet ad felicitatem non ideo sequitur quod felicitas non sit maior ho mine: cum felicitas vno modo loquendi sit operatio vel speculatio intellectus x. Ethi corum. Et quando dicitur quod ordinatur ad felicitatem sic ut ad finem: sensus est quod homo debet se ordina- re ut bene et feliciter vivat. vnde finis hominis est hoc totum: scilicet ipsum feliciter vivere: ita quod ipse includatur in fine suo aliquo modo loquendi.

Ad sextum potest dici quod illa sunt mere credita vel a creditis deducta. vde sic ut philosophi suam philosophiam pract cam sive speculativam miscuerunt cum opere vulgi: ita etiam suam scientiam moralem cum le- gibus statutis miscuerunt: volentes dare rationem eorum omnium quae legibus praecipie- bantur. Unde si ista ratio concluderet: probaret quod homo magis deberet semper velle esse mi ser vel adnihilari pro veritate sustinenda. Similiter ubi Aristoeteles hoc dicit: loquitur con tra opinionem Platonis: qui dicit quod sanctum est praehonorare veritate. per quod forte innu it quod est hominbus per prophetas et legissato res reuelatum. Unde licet Aristoteles hoc di cat vel philosophus: non ideo sequitur quod possit ratione naturali demonstrari. nam ipsi quidem per suaserunt probabiliter: sicut facit vbique Aris stoteles in ethicis et in moralibus: sicut ipse mex docet primo Ethicorum.

Ad auctorita tem apostoli: gentes quae legem non etc. Dico quod essetes quae legem Morsi non habent: viventes secundum principia iuris naturalis: perceperunt fidem et gratiam a deo sine lege Movsi: et facie bant legen: et dilexerunt deum super omnia: instructe a deo non per demonstrationes naturales: et hoc intellexit apostolus: sicut patet per glos- sam. Uult enim retrahaere superbiam Iudeorum putantium gratiam dei vel fidem vel iustitiam nulli fuisse datam nisi existentibus in lege Mhoysi ante incarnationem.

Ad octavum potest dici quod verum est quod ipse homo est finis: et maxime diligendus a se naturaliter: et omnia alia propter se.

Ad argumenta probantia de um esse / non esse mere creditum: sed naturali ratione scibile: dicitur quod non.

Ad Damascenum dei com quod capitulum illud intitulatur demonstra- tio quod deus est. vnde intendit ibi probare de um esse: quia frustra probaret: si esset naturali ter per se notum. et ideo quando dicit: cognitio es- sendi deum est naturaliter hominibus inserta: pla ne dicit contra philosophum: si secundum veritatem dictum su um accipiatur: qui vult animam esse sicut tabulam rasam id est nuda in primo instanti carentem cognitio ne. sed potest vtrumque sic glossari. in omni homine est anima quae est capax dei cognitionis: sed ta- men haec propositio per fidem tenetur: vide- licet quod anima humana est capax dei.

Ad aliud potest dici quod ratio Anselmm est sophistica et errat in rei veritate. Unde sicut nos deci pimur: licet hoc non principiamus: ita etiam fuit de isto doctore: qui in multis etiam pertinen- tibus ad logicam deceptus fuit valde. Unde ad argumentum in sua forma quando acci- pitur. tum audis istum terminum: id quo ma- ius cogitari non potest: aut intelligit etc. Di- co quod intelligo quod partes istius termini com- plexi significant: sed non intelligo iudicando quod aliud dicit de quo istae terminus potest ve rificari significative acceptus. vnde statim resisto in principio: et dico quod haec est falsa: il lud quomaius cogitari non potest / intelligitur ate: capiendo subiectum significative: sicut haec est falsa / infinitum in magnitudine in telligitur a te: vel melius deus intelligitur a te. capiendo subiectum significative. quia sequi tur: illud quo maius cogitari non potest / est in- tellectum a te. et vltra. ergo aliquid intellectum a te est illud quo maius cogitari non potest con sequens est falsum. Dicit volens respondere pro insipiente. potest tamen ista distingui: illud quo maius cogitari non potest / est intellectum a te: eo- quod de dicto vel facto potest esse vera: sicut ista propositio: papan cansatare missam auditur a te.- et similis. et sic de dicto est vera: quia hoc di ctum mentale vel vocale vel scriptum intel ligitur a te. si est de re: falsa est propositio: sic ut ista: tu audis quod angeli cantant id ei. perci- pis per auditum quod angeli cantent. vnde per eandem formam potest probari quod aliquid melius deo est: quia tu audis quod hoc est melius deo: et intelligis terminos: ergo melius deo est in intellectu tuo. quaero vtrum est tantum in intel- lectu tuo: an est in intellectu tuo et in re: si secundum: habetur propositum: quod ista res est melio: deo. si tantum in intellectu tuo. Contra. melius est illud quod est in intellectu tuo et in esse: quam illud quod est tantum in intellectu tuo. Similiter ni- hil melius deo est tantum in intellectu tuo: quia si sic: melius deo non est melius deo. quod apud eum foret magnum inconveniens: licet propoitio sit ve- ra in rei veritate. vnde breviter loquendo: omnes tales sunt negande de virtute sermo- nis: illud quo maius cogitari non potest / est in intellectu tuo. Si tamen accipiantur improprie- bene possunt concedi. Nam tunc tales propo- sitiones nihil aliud significant: nisi quod conce petus correspondens istis vocibus: aliquid quo maius etc sunt in intellectu etc. et tunc nullum sequitur inconveniens.

Ad tertium quando dicitur haec est per se nota: necesse est principium mo- vens esse actu operans. dicendum quod non. quia numquam propositio est per se nota: in qua sub- iicitur terminus complexus ex partibus: nisi sit per se notum quod ille partes de seinvicem praedicantur et ideo non potest per se esse nota: nisi sit per se no- tum / aliquod ens est quod est necesse esse. nec ista primum mouens est: nisi ista sit nota / aliquio mouens est mouens primum. Similiter verum est quod Anselmum nititur probare quod sit tantum unum neces se esse. et Aristoteles quod sit vnum primum mouens: et una prima causa: et unus princeps omnim. xii meta. Nota ergo quod ista propositio: deum esse est demonstratumub Aristoteles opinatum: prob tum: conclusum: scitum: et huiusmodi faciunt propositionem aliquo modo modalem: qui praedicata de tota compositione praedicantur sicut faciunt quatuor modi famosi necessa- rium impossibile etc. sensus compositus istius propositionis: deum esse demonstratum est: est quando istae modus demonstratum praedicatur de totad positione: sicut demonstrata ista / deus est: est propo demonstrata. Sensus divisus est: quando iste ter minus demonstratum praedicatur de aliqua propo sitione cuius subiectu supponit pro eode pro quo iste terminus deus supponit. In primo sensu loquimur quando investigamus an deum esse sit demonstrabil cid et an haec propositio/ deus est / sit demonstrabilis: vel sit conclusio alicuius demon strationis: et in isto sensu iste discursus non valet. primam causam esse est demonstratum: deus est prima causa ergo deum esse est demonstratum. sicut non valet: vltimam sprheram esse est demonstra- tum ab Aristoteles in sensu composito: spehera carens st e llis est vltima spehera: vel secundum veritatem ce lum empureum est vltima spbera: ergo celum empvreum esse est demonstratum ab Aristoteles et hoc accipiendo maiorem et conclusionem in sensu comn posito. Nam Aristoteles non credidit nisi octo sphe ras: nec probauit esse nisi octo: et ideo octa uam dicit esse ultimam. Unde maiori existente de possibili: et minori de in esse: non sequitur conclusio de possibili nec in sensu composito nec diviso. Unde iste discursus non valet. mnem epsum esse Ioannes est possibile. Petrus est. eps: ergo Petrum esse Ioannem est possibile. nam maior est vera in sensu conposito: et minor vera de in esse: et conclusio est impossibilis. et ideo nec iste discursus valet: omnem episcopum esse Ioannem est possibile est probatum a me- per est epss: ergo petrum esse Ioannem est possi bile: est probatum a me. Similiter da quod ego sciam con clusione istam. aliquis angulus est acutissi- mus secundum speciem: quia nullus distinctus speci- fice ab eo est acutior: et tamen quod numquam viderim nec intellexerim aliquem angulum contin- gentem: non sequitur: omnis angulus acu- tissimus secundum speciem est angulus contingens aliquis angulus scitur a me esse acutissime contingentiae secundum speciem: ergo etc. Maior est vera: et minor similiter in sensu composito et conclusio est falsa secundum casum: ideo discursus sicut supra dictum est / non valet Dico tamen quod numquam aliquis philosophus pro bauit ratione naturali hanc mentalem: deus est: deimonstrata propositione mentali quo est in mente fidelis catholici. immo numquam talem conceptum habuit: sicut correspondet isti vo ci deus in mente fidelis. Unde iste termi- nus deus est in vsu communi est aequiuoc: inter colentem idolum et colentem verum de um.

Ad quartum patet per praedicta. Ad for mam: si ergo capiatur in sensu composito: non valet. tamen ad argumentum Ansel- mi dico quod logica sua nihil valet quando arguit veritas non est: ergo veritatem non esse e ve- sum. nam sicut non sequitur: homo non est asinus: igitur hominem non esse asinum est verum. ita nec in proposito.

Contra hoc arguit quidam sic si nulla veritas est: quaero utrum haec est ve ra: nulla veritas est: an non: si non: ergo sua contradictoria est vira: scilicet haec / aliqua vrritas est. si sit vira: habetur propositum. igitur sive sic sive sic / aliqua veritas est.

Ad hoc dico quod posito quod nulla veritas sit: hoc non est vira: nul la veritas est. et quando arguitur: haec non est vera- ergo sua contradictoria est vera. consequentia non valet: quia forte sua contradictoria non est.

Sed con tra ponatur quod nulla veritas sit: et quod iste duae propositiones sint: nulla veritas est: et aliquam ver- tas est. tunc sequitur quod aliqua veritas est. quicquid dicedum sit: dicitur quod casus in- cludit contradictionem: ut manifestum est. an fuerit aliqua veritas certa: alias patebit

Ad rationes factas contra conclusionem qua dicebatur quod viator non potest frui filic quin fruatur patre: primo exponam conclu sionem: consequenter dicam ad rationes et di com quod viatore frui filio potest intelligi du- pliciter. Uno modo proprie: quia filius est terminus vel obiectum fruitionis talis. ita quod actus fruendi sit vna talis oratio menta lis: puta haec: isti rei sit summus honor: vel vlinam filio dei sit summus honor vel ali qua aequivalens. Alio modo potest intelli gi viatorem frui filio dei per conicationem idiomatum: quia videlicet obiectum suae dile ctionis est humanitas unita filio dei: pro- pter quam vnitionem haec est concedenda: iste fruitur deo et filio per conicationem idioma tum: sicut passio illata humanitati est cau sa quare concedimus tales propositiones: filius dei est passus. et isto secundo modo pos set concedi et concedo ad praesens / quod quis po- test frui vna persona non fruendo alia: quia prae dicata quae sic tantum conveniunt persone uni te alicui naturae per conicationem idioma tum: repugnant cuilibet alteri personae. Unde sicut non sequitur: iste filius est passus sub Ptr lato: igit pater est passus sub Pilato: ita non sequitur: iste filius est dilectus a Petro: igitur et pater. posito quod Petrus fruatur chri sto homine: et odiat deum patrem. et eodem modo vi- detur quod haec debeat concedi: istae fruitur filio dei: et non essentia divina: quia praedicata con uenientia filio dei solum propter conicatio- nem idiomatum / negantur a personis et ab essentia divina in abstracto: non in concre- to: sicut concedimus quod deus est passus: et negamus hanc / divinitas est passa. et sic si ista secunda debeat teneri in omnibus vni versaliter convenientibus filio dei solum per conicationem idiomatum: tunc oportet con sequenter concedere istas: Petrus suuitur deo: et tamen non fruitur divinitate.

Tunc ad pri mum argumentum quando dicitur quod fili us potest videri visione corporali etc. conce ditur quod Iudei viderunt deum: non tamen viderunt divinitatem. et odiebant deum: non tamen divinitatem. sicut concedimus quod oc- ciderunt deum: non tamen deitatem: et sic con cedimus de omnibus terminis qui accipi possunt essentialiter: sicut deus: summum bonum: omnipotens: et huiusmodi quae reci- piunt praedicationem per conicationem idioma tum: sicut dicimus omnipotens est passus summum bonum fuit vulneratum. sic in proposito: si Iudas odiret humanitatem christi: et diligeret deum: oporteret concede re per communicationem idiomatum quod filius dei est oditus a Iuda: et summum bo num est oditum a Iuda: et sic de aliis. et sic conclusio patria quam dixi supra in quarta diffi cultate: quod viator non potest frui vna persona non fruendo alia: debet intelligi de fruitione cu ius obiectum per se et propriae est filius dei primo modo distinctionis iam positae: et non de frui tione filii quae dicitur secundo modo per com municationem idiomatum: quia sic ut iam di- ctum est / conringit bene frui vna persona non fruendo alia: immo odiendo tam personam quam essentiam: immo iuxta istum modum lo- quendi possunt dici conclusiones quae viden tur mirabiles.

Prima est: quod haec est possi- bilis: aliquis diligit deum super omnia: et eadem dilectione peccat mortaliter. Probatur ista conclusio primo sic. pono quod christus osten dat Ioanni viatori suam humanitatem: et vo lo quod Ioannes delectatus in ista humani- tate fruatur ea: nesciens quod est assumpta: illo casu posito Ioannes peccat mortaliter: quia fruitur creatura. nam fruitur humanitate hac gitur creatura. et tamen dilectione qua fruitur hac humanitate: diligit deum super omnia per conicationem idiomatum. igitur per actum qui est peccatum mortale / diligit deum super omnia et eorio.

Praeterea arguo sic. Ioannes ftuitur hac nanitate: ergo diligit eam plusque deum: quia di igit eam super omnia alia ab ea: igitur per conicatio- ne idiomatum diligit deum plusque deum. quia sic sequitur: Ioannes tagit hanc huanitatem: igitur tagit deum per conicationem idiomatum. ita sequi- tur diligit hanc huanitatem plusquam deum. igitum diligit deum plusque deum. Et simul sitae sunt con- cedede: Iudei oderunt deum plusquam oderunt deum: et Iudei viderunt deum clarius quod viderunt deum. et pari ratione tales: maria minus dilexit. filium quam spiriumscatum: quia minus dilexit huma- nitate filu quam spiritum sanctum. ergo humani tas filii fuit minus dilecta a maria quam spir ritus sanctus. ergo iste homo fuit minus di- lectus a maria quam spiritussanctus. immo seqd tur quod deus minus dilexit se quam diligat se. quia filius minus diligit humanitate suam quam se. igitur si omnia praedicata quae conveniunt naturae sic unitae: conveniut et filio dei per com municationem idiomatum: hoc praedicatum quod est minus diligitur a filio quam filius diligitur a se: conveniret etiam filio per conicationem idio- matum et sic haec erit concedenda: filius dei se minus diligit quam diligit se. et haec foret con cedenda: christus vult quod minus diligamus eum supposito quod eum ordinate diligamus. igitur per communicationem idiomatum sequitur quod christus vult quod minus diligamus dei filium quod diligamus eum. igitur vult quod minus di- ligamus eum quam diligamus eum.

Potest dici quod ta lia praedicata frui / intelligere / diligere / et consimilia possunt convenire humanitati: licet non conveniant homini et ideo non opitet quod sed tur communicatio idiomatum: secus autem est de istis percutit / tangit / videt. Unde sequitur: tangit humanitatem: ergo tangit deum.

Con tra primam responsionem. retento casu priori stant simul ista. Ioannes fruitur hac humanitate: et tamen nullum hominem diligit. Uerum est quod multa praedicata sunt quae conveniunt natu- re assumprte: quae non conveniut per conicationem idiomatum filio dei: sicut haec est vera: haec na tura est vnita filio dei: et tamen filius dei non unitur filio dei.

Similiter haec natura est creata. haec natura differt realiter ab essen tia divina. haec natura incepit esse aliquid sed suffecit sanctis quod natura huana coicea ret idiomata id est proprietates naturae divinae: et econverso filius conicaret idiomata id est pro prietates natum hunane: sicut nasci de mre famere: sitire: mori: pati: et huiusmoni: et sic frul tio est conicatio idiomatum in talibus praedica tis diligi / videri: in talibus non sequitur ista pr ma conclusio. Si vero dicatur quod debet esse conica: tio idiomatum: tunc talis deus minus ilexit se quam dilexit se: exponitur sic. deus minus dilexit se secundum naturam humanam: quam dilexit se secundum divinam et sic de aliis.

Secunda conclusio est ista. homo potest licite et meritorie frui quacumque creatura Probatur sic. videat Pe. christum et Iacobum et existimet Iaco. ese christum et stante isto er rore invincibili in petrus volo quod Petrus velit Ia. esse deum: et diligat eum super omnia. iste fruitur creatura: et tamen meritorie: quia ignorantia sua est invincibilis in hic cilicet quod credit quod Iacobus sit christus: eo fruitur. potest etiam esse error iuuin- cibilis in aliquao quod diabolus sit deus: si tranffi guraret se. sic de quacumque creatura argui po test.

Tertia est ista: homo potest odire summe deum meritorie: stante lege quae modo est. Proba tur. quia si per talem errorem vel ignorantiam inuin cibile credat aliquis christum esse pessimum et subuersorem morum: et principiatur sibi quod quaemli bet talem odiat et persequatur: tunc istae odit chri stum et diligiteum: ergo idem odit et diligit patet con clusio.

Quarta conclusio est ista: quod aliquis hom meritorie fruitur seipso: et deificat seipsum. quia haec est vera de facto. christus fruit seipse et deificat iam semetipsum.

Quinta conclusio: quod eadem re simul et semel potest homo frui et vti me ritorie. haec probatur ponatur quod aliquis scilcet. Petri diligat deum super omnia: et pono quod talis vide- at christum: non tamen sciat ipsum esse christum: sed cre dat ipsum esse Iacobum. tunc arguitur sic. Istum ho minem Petrus diligit propter deum: ergo Petrus vtitur isto homine.

Similiter arguitur sic. Istum hominem Petrus diligit super omnia: ergo isto ho- mine Petrus vtitur et fruitur. et vtrumque fit me ritoriae: quia error invincibilis excusat pecca tum

Sexta conclusio. sic posset esse per erro- rem invincibilem intellectus: quod Petrus eadem re fruatur meritorie quam odit. Ponatur quod Petrus diligat christum summe super omnia. et tamen quod numquam viderit christum: nec sciat discer- nere christum ab alio. pono similiter quod sum me odiat Iudam de praecepto dei: quia prodidit et tradidit christum: nesciat tamen discernere quis sit Iudas. qua posito occurrat sibi Iudas: et credat Petrus ipsum esse christum. tunc arguitur sic. Istum meritorie diligit super omnia: iste est Iudas: ergo Iudam meritorie diligit super omnia: et maxime qdit Iudam per casum: ergo eundem maxime odit et maxime diligit simul et se- melo et vtrumque meritorie: quia odium Iudest est sibi praeceptum a deo. Nec est hoc inconveniens idem appraehendere per diversas intentiones: et ignoratur quod intentiones ille sint eiusdem rei: sicut in praecedenti conclusione dictum est. Istis visis dicendum est ad rationes.

Ad primam quando dicitur quod contingit viatorem frui vna periona non fruengo alia etc. Potest dici quod si talia praedi- cata dilectum / intellectum / et huiusmodi non transeam. per conicationem idiomatum a natura assum- pta ad personam: tunc non sequitur quod homo posset frui filio non fruendo pare. Si autem conicatio idiomatum extendat se etiam ad praedicata talia et concedantur tales consequens. humanitas est dilecta: ergo homo est dilectus. tunc opest concedere quod filius potest diligi dilectione qua non diligitur essen- tia: nec pater nec spuessctus: quia praedicata quae con veniut mere filio per conicationem idiomatum: non conveniut patri nec essentiae. sicut non concedimus quod essentia est passa vel mortua. secundum autem quae praedicata fiat conicatio idioma tum: et secundum quae non: spectat ad tertium librum.

Ad argumentum negatur consequentia: quia visio ter minatur ad essentiam divinam. et ideo viso filio vi detur essentia divina: quando proprie videtur: sive intelligitur: sive obscure videatur: sive clare vi sione propria non per conicationem idiomatum. per idem potest responderi ad secundum patet etiam responsio per superius immediate dicta. Ad tertium quand diciur: pater est prior etc. concedo ad bonum sensum scilicet quod filius est a pare: non pater a filio. et quando in fert: tunc in illo priori potest pater videri etc. nego consequentiam: quia illud prius non est nisi pater: et ille pater non videtur nisi viso filio. Ad quartum dico quod creatura videt personas una visione. et quando dicitur. igitur non distinguit inter eas per illam. nego consequentiam. quia vna cognitione distinguo hominem ab homine et album a nigro

Tertius articulus iuxta ordinem praemissum debet esse de fruitione patrie: quem differususque ad finem quarti. et finaliter ad formam quaestionis dico quod sic. Mat. xxii. Diliges dicenm deum tuum etc.

Ad primam rationem principalem quando arguitur: homo non tenetur frui solo deis. com- ceditur maior in sensu conposito. hoc est: haec est possibilis: homo non meretur per actum re- pugnantem actui cui ipse tenetur. Tunc ad pro- bationem quando ponitur casus quod sorte frue- te actualiter deo: videat in extrema neces- sitate etc.

Ad istum casum potest dici quod sortes vel est persona qua pro tempore illo quae videt petrum in tali necessitate: obligatur omnino intendere deo in aliquo actu latrie: sicut forte si est sa- cerdos: et circa horam consecrationis inno tescit sibi indigentia perc corporalis: vel sor- tes est persona qua contemplatur et fruitur deo deuo tione voluntaria. si casus ponitur primo mo do: non tenet argumentum: si teneatur con- tinuare actum illum: sicut sacerdos tenetur continuare sumptionem eucharistiae ex prae- cepto ecclesie. Si secundo modo ponatur: tunc dicitur quod licet sibi remittere fruitionem actualem circa deum: et intendere indigentiae pro ximi. tunc argumentum habet falsam imagi nationem in parte. nam videtur supponere quod homo non possit frui deo: et intense iuvare cor porali ministerio proximum: quod est falsum. nam si iuuet eum ordinate: iuvat propter deum. ergo tunc diligit deum. et constat quod plus quam proximum: quia propter quod vnumquodque tale etc. Unde non semper homo tenetur actualiter frui deo. nec illud praeceptum: diliges dicenm deum tuum: obligat ad semper pro actu diligendi: sed certe obligat ad semper pro habitu. ita quod homo semper habitualiter tenetur diligere deum. et hoc potest etiam quando non cogitat de deo. ergo stant simul quod maxime diligat deum actu remisso vel habitualiter: et per consequens fruatur deo: et tamen quod se solicitet circa proximum.

Ad istud quod dicitur contra istam solutionem quod tunc in actu ho- mo posset dimittere perfectissimam operationem puta frui deo: propter minus perfecta. dico quod non sequitur: quia vna operatio est aliquando profecti sima quam homo potest facere cum istis circumstan- tiis. et eadem operatio foret vitiosa cum istismet circumstantiis vel una de eis. Unde dico quod ali quando perfectius est opus vite active: et aliquando cum aliis circumstantiis vite contemplative. Unde dico quod in casu argumenti sortes non dimitteret perfectiorem operationem propter minus perfectam: sed econtrario.

Ad aliam formam quando concluditur quod tunc sequitur quod esset possibile quod viator nunquam neretur frui deo. concedo quod casus est valdo possibilis. sicut si aliquis in primo instanti in quae deberet uti ratione: perdat usum rationis: tunc ad casum argumenti quando ponitur quod alicui no- viter baptieato etc. Dico quod omnino est impos sibile quod iste velit facere opus pietatis cir ca proximum virtuose: nisi velit hoc propter deum ergo eodem casu quo vult applicare se ad mini sterium indigentis propter deum: ipse habet actum fruendi deo. Nam eodem actu quo diligit proxi- mum propter deum: diligit propter se. vnde casus argumenti concludit oppositum. videlicet quod istae debet toties frui deo nouis fruitionibus quoties tales casus habet circa proximos et ideo concludit quod frequenter in die tene retur frui deo. concedo tamen quod in casu possi bili homo tenetur dimittere actum fruen di: et similiter remittere illum actum.

Ad confirmationem illius rationis: quando queritur quo tempore homo tenetur fru- deo: quia non tenetur hodie nec cras etc an- tecedens est distinguendum: eo quod potest esse compulativa vel de compulato extremo. si sit compulativa: consequentia non valet: quia sen- sus est iste: homo non tenetur hodie nec cras et sic de singulis diebus vitae suae. ergo numquam tenetur. si vo antecedens sit de copulato extremo: antecedens est falsum. vnde dico quod homo tenetur aliquo tempore frui deo. sicut si te- neor tibi in x. solidis: et licet mihi soluere quando volo: tunc ista sunt simul vera: teneor tin bi soluere x somles aliquo tempore: et non teneor ali quo tempore soluere decem soles. Praeceptum autem de dilecuone dei non obligat ad certum tempus ni ui in casu secundum aliquas particulares circum- stantias. puta quod si in hoc tempore non potest cave re peccatum nisi actu cogitet de deo et fruatur deo.

Similiter ponamus unum hominem quo nunquam dilexit deum: nec sit victurus nisi per horam. certe iste obligatur ad diligendum deum in ista hora: et hoc est per accidens ex circumstantia: quia ipse non habet plus de tem- pore.

Sed tenet ne homo quotiescumque co- gitat de deo: frui deo actualiter: Credo quod non: quia sufficit habitualiter. Uoco autem actualiter frui / formare tales orones men- tales: vtinam deo sit summus honor. sed habi- tualiter semper tenetur. sed quia ista solutio vide tur iunvere quod nihil est actu volitum: nisi sit cognitum: contra Augustinus et magistrum in secundo isicim capitulo viii Ab eo quod est in memoria vel le active auertere: non est aliud quam inde non cogitare. ergo voluntas quando vult active auet tere ab a cogitando: non cogitat de a. ergo vult aliquid circa a: non cogitando de a.

Prae terea pono hominem adultum creatum: et con stet quod istae per tres dies vivet sine cibo: iste esuriet: sed esuries est appetitus calidi et sici. secundo de anima ergo appetet cibum: sed nul lum cognoscit: quia nullum vidit nec gusta- uit. ergo etc.

Praeterea si dilectio persuppo- nat cognitione: igitur ita cito corrumpi potest actus intensissimus in homine sicut remississimus: quod videtur falsum: quia aliquis cum modica co- gnitione diligit deum intensissime: et alius cum magna cognitione diligit deum valde re- misse. sed ista imodica cognitio cito perd potest: igitur et iste actus diligendi intensissimus. Praeterea. aliquis plus diligit quam cognoscit igit illud plus est respectu cogniti. igitur aliquod incognitum plus diligitur.

Praeterea primus angelus appetuit aequalitatem dei: igitur vel hoc fuit suae voluntati ostensum tamquam bonum vel non. si non: voluit incognitum: quod est propositum. si sic: aut ab intellectu errante auf recto. si recto: non peccauit. n errantae: tunc er ror et pena praecessit peccatum: quod est falsum.

Ad primum istorum dicitur quod homo non potest velle simpliciter incognitum. Unde Augustini in de trini. "Nullus inquit studiosus rem prorsus incognitam potest velle" et alibi dicit. "Inuisa possumus diligere: in cognita autem nequaque". vnde quando ipse dicit in libro de trinitate Ab eo quod est in memoria. non vult dicere nisi quod ipsum auertere nihil aliud est nisi non inde cogitare: sed velle auertere est aliud.

Ad secundum argumentum dicitur quod iste lan- guebit in infirnitate: sed nihil appetet actu elicito a voluntate: quia nec hoc nec illud. Unde appetitus dicitur aequoce de esurire et de actu voluntatis.

Ad tertium concedo quod ita cito potest corrumpi unus actus sicut alius in casu Ad quartum dico quod libet plus potest determi nare obiectum dilectum vel actum diligendi. primo modo verum est. secundo modo falsum est.

Ad quintum conceditur quod appetiit aequeli tatem dei: et quod hoc fuit sibi sufficienter re praesentatum per hoc quod novuit deum esse et se: et de hoc alias.

Ad secundum principale dicendum quod quando arguitur quod homo tenetur ad actum infi nite perfectionis: dicitur vno modo negando illa consequentiam: cognoscere deum est in infinitum perfe ctius quod cognoscere lapidem: ergo cogno- scere deum est infinitae periectionis. vnde instan tia est primo: quando fit coparatio inter distin cta per spe. sicut non sequitur: in infinitum sor tes est perfectior planta: ergo sortes est infini- te perfectionis similiter non sequitur: corpus excedit superficiem in infinitum vel linea punctum: igitur corpus est infinitum: ponendo quod talia sint res quedam. Quod autem corpus bicubitum excedit suam superficiem in infinitum: probatur: quia plusque in du plo et in triplo et sic in infinitum: ergo eodem modo potest probari de sorte et de musca. quia si de tur quod in certa proportione: videtur quod deus pos set creare unam muscam aequelis perfectionis cum sorte: et forte non est dare muscam perfectissimam: quin deus posset facere perfectiorem. Alia instan tia ad impediendum tales consequentias: a in infinitum excedit b: ergo a est infinitum a mouetur in infi- nitum velocius b: ergo a mouetur infinita velocita te. non sequitur. nam ponatur quod b sit vnum mo- bile motu difformiter: sic quod nunquam mouea tur ita velociter sicut sol: sed per unam horam tardius. et sit a sol. et c hora in quo b moueatur tardius et tardius. tunc haec est vera: in infi- nitum mouetur velocius a quam b. et tamen haec est falsa: a mouetur motu infinitae velocita tis. Quod autem a moveatur in infinitum velocius quam b: probatur. quia b mouetur in infinitum tardius a. quia plusquam in duplo et triplo etcc Assumptum probatur: quia dato quod non: tunc opr concedere quod in certa proportione b moueatur tardius a. sit ergo quod in quadruplo: ergo in aliqua parte ipsius horae b mouebitur in qua druplo tardius praecipue quam a. sit illa pars c. tunc si in prima parte c /b movebatur in quadru plo tardius praecise. Contra. in secunda parte move- batur b tardius quam in prima. ergo cnon fuit hora data in qua mouebatur in quadruplo praecise tardius. Arguitur aliter sic. in prima parte proportionabili huius horae b mouebatur tat dius a: et in secunda tardius: et in tertia etc. nul la fuit tarditas maximam qua b mouebatur: ergo in infinitum mouebatur tardius quam a: et tamen non sequitur quod b moueatur tarditate infini ta: nec a velocitate infinita. sicut ergo in pro posito negatur illa consequentia maxime propter pri- mam instantiam. Cognitio dei in infinitum exce dit cognitionem lapidis: ergo cognitio dei est infinitae perfectionis.

Ad tertium concedo consequentiam. Et cum probatur quod non: quia anima beata pl diligit a quam deum: sit a etc. nego illam: sive illud comparativum determinet actum diligendi si ue bonum operatum dilectum: quia nec inten- sius diligit a: nec maius bonum volet ipsi a quam deo.

Contra. sit bonum quod plato vult deo b et bonum quod vult ipsi a sit c. tunc arguitur sic b est pars ipsius c. ergo minus bonum quam ipsum c. sed b est bonum quod plato vult deo: ergo plato. vult deo minus bonum quam vult ipsi a. quod autem eb sit pars c: patet. quia c significat bonum quod vult deo et bonum c. ergo significat c: quicquid si gnificat b. et amplius: ergo b est pars c.

Ad istud dicitur quod plato vult plura bona a qua deo: sed non maius bonum: quia vult deo bo num infinitum: quando vult deum esse deum: et vult an gelum esse bonum in tali gradu: et Paulum in tali gradu: et sic de singulis. et ideo bene vult plura bona isti multitudini beatorum: non tamen maius bonum. Et quando arguitur quod b est c. tunc dici potest quod duplex est pars. scilicet secundum fidem et secundum imaginationem: sicut diffinit con mentator quarto physicorum commento quin to. Loquendo de parte secundum imaginationem: potest unum infinitum esse pars cum aliis infini tis. et tunc illud totum non est maius sua par te. et sic est in proposito.

Similiter aliter potest dici quod illa consequentia non valet. plato plus diligit a quam de um: ergo non diligit deum super omnia: accipiendo consequens sicut praecipitur homini diligere deum super omnia alia a deo. Quia sensus est. sup omnia alia a deo. i. plusque quodcumque aliuda deo quorum nullum est deus. Unde demon strato deo et platone: non valet consequentia secundum mentem theologorum: sortes non diligit peum plus quod ista: igitur non diligit deum supe omnia: tamen de virtute sermonis. haec est im- possibilis: sortes diligit deum super omnia vel plus quam omnia. quia isti termini super et plusque con- fundunt. et ideo sequitur: sortes diligit deum super omnia: ergo diligit deum plusque deum: con sequens est falsum.

Sed contra istum modum dicendi arguitur sic omne illud exquo bea- tus consequitur maiorem delectationem: beatus pl tenetur diligere: sed ex a consequitur maibem delectatione quam ex deo tantum: igitur plus tene tur diligere a quam deum. Maior patet: quia bea- tus tenetur diligere omnes causas suae. delecta- tionis: quia delectatio illa est virtuosa vel sal tem bona. Probo minorem: quia quilibet ho mo gaudet de gandio alterius: ergo quili bet beatus gaudium alterius intendit. er go tota multitudo intensiorem delectatio- nem causat quam aliqua pars multitudinis il lius per se. tota igitur multitudo agit in vno- quoque maiorem delectationem quod deus tantum

Praeterea beatificet deus Petrum et Linum aequeli visione et cognitione dei: et nesciat vterque illorum quod aliquis alius sit beatus praeter seipsos deinde volo quod innotescat eis de noua bea titudine Pauli. quaero igitur utrum gaudium illorum intenditur: an non: si non: contra Anselmum proso lotg. et contra commune dictum ecclie. videlicet quod quilibet gaudebit de gaudio alterius. si sic: ergo deus et Paulus plus beatificant Petrum. et Linum quam deus tantum. ergo pa.o palsus diligit de um et Paulum quam deum tantum.

Praeterea. deatus est qui habet quicquid vult etc. sed anima non habet quicquid vult: ergo non est beata. Minor probatur: quia habet inclinationem ad corporis ministratio nem: per quod retardatur a sua perfecta batitu dine. xii super Deum capitulo xii de magnis. et xvi de paruis mouet Augustinus quaestionem istam: ad quid necessarium est corpora mortuorum resurge- re: si animabus vel spiritibus sanctorum pos sit conferri beatitudo perpetua qualis datur modo angelis: Et respondet quod animae sepa rate non sic possuut videre substantiam incon praehensibilem vt sancti angeli vident: sive ut dicit / propter aliquam causam magis latentem sive quia inest animae quidam naturalis appetitus: quo appetitu retardatur quodammodo ne tota intentione in illud pergat summum bonum quandium non sibi est corpus cuius administratione appetitus conquiescat: haec ille. Ex quo arguitur sic. illud quod per suam praesentiam augent animae beatitu- dinem esentiale: de qua homines loquuntur: quae consi- stit in visione et fruitione dei: per eius absentiam. minuit secundum quendam modum loquendi: ergo cor- pus erit causa beatitudinis essentialis: sal tem causa partialis. ergo anima quaelibet magis tenetur diligere deum et corpus suum quam deum tan- tum Similiter quod maius erit gaudium beatorum post resurrectionem quam ante: patet per magi libro iiii dist xl.

Ad istam potest dici quod beatum magis dili gere a quam deum potest multipliciter intelligi. Uno modo extensive: scilicet quia plura bona vult ipi a: seili multitudini beatorum. Alio modo intensi ve: et hoc dupliciter potest intelligi: vel intensione actus volendi: vt puta quod feruentius vult a plura bona quam deo: vel intensione boni vo- liti ipsi a. quia scilicet vult ipsi a quoddam bonum quod est maius bonum: vel quedam qua sunt me- liora quam illud quod vult deo. Primo modo concedi potest quod beatus plus diligit a quam deum: hoc est vult plura bona a quom deo. Secundo modo dici potest quod non: quia nec intensius: idest fir mius vult ipsi ailla quae vult sibi scilicet a: nec iterum illud desiderat ipsi a melius quod illud quod desiderat ipsi deo. nec ista omnia simul quo vult ipsi a: sunt melius quod illud quod vult deo Unde beatus plus diligit extensivae a quam deum: sed non intensivae.

Et ad argumentum in oppositum quando arguitur quod sic: quia beatus tenetur dilige re omnes causas etc. Dico quod plus extensivae sed non intensiuae. cuius ratio est: quia vna est tota causa: nam licet aliae causae concurrant: tamen deus est causa quare concausant: et sibi impu- tandum est totum: quia per eum habent quod beatitudi nem intendant vel causent: et ideo dico quod non plus diligere tenetur omnes causas suae beati- tudinis quod vnam intensive: sed extensive tan tum: quia plura bona debet eis velle. et per hoc pati ad secundum.

Ad tertium dicitur quod si haec descriptio intelligatur de actu volendi: non est vera: quia tunc posset quilibet beatificare se quando place ret sibi: quia possum si volo / nihil aliud velle nisi quod deus sit. hoc velle non est malum. et tunc habeo quod volo. non tamen ideo sum beatu: ideo potest intelligi de velle in habitu: vt sit sensus: beatus est qui habet quicquid vult. it quicquid naturaliter et habitualiter desi derat: et nihil male desiderat. et tunc conce dendum est quod anima modo non est perfecte beata. Tamen distinguitur a doctoribus du plex beatitudo: vna essentialis: et alia acci- dentalis. Beatitudo essentialis includit vi sionem et fruitionem et delectationem essen tiae divinae cum securitate perpetuitatis. Bes titudo accidentalis vocatur quaecumque dele ctatio occasionata a creatura. et haec potest in tendi: et sic concedendum est quod vnus beatus potest esse magis beatus quam est. et quando ar guitur. ergo ania plus diligit deum et corpus suum quam deum tantum: distinguendum est de hoc comparativo plus: scilicet extensive et intensive. et sic consequenter ad totum argumentum.

Con- tra praedicta potest argui: quia beatus gaudet. infinito gaudio: et accipit dictum Anselmus. prosol xxiiii. in fine. Si quis eius quem omnino sicut seipsum diligeret / eandem beatitudinem habe ret: duplicaretur gaudium: quia non minus gau deres proillo quam pro teipso. Si vero secunda vel tertia: vel quacuque parte ipso gauderes: si singulos sicut teipsum amares: ergo in ista par- fecta charitate innumerabilium beatorum au gelorum et hominim: ubi nullus diligit alium mi- nus quam seipsum: non aliter gaudebit quicumque pro singulis aliis quam pro seipso: quia illam au ctoritatem non intelligo.

Ideo contra illam ar- guo. et primo contra illud quod versus finem at ctoritatis dicitur: et in principio supponitur: quod nullus in patria diligit alium minus quam seipsum Et arguo sic. nihil pertinens ad ordinem cha ritatis qui deberet servari in via: destruetur in paria: sed ordo charitatis habet in via quod quili bet plus diligit seipsum quam alium: sicut patet iii sentem distitno xxxiii vbi determinatur quod sic. et con ficitur ibi ratio: quia gloria perficit naturam. ergo quod est naturale: per illam non destruitur: sed perficitur sed naturale est huiusmodi etc.

Praeterea magi ster eodem libero sententiarum distinctione xiii. quaerit utrum virtutes cardinales manebunt in patria. et respondet saltem de iustitia quod ipsa est immor- talis: et tunc magis perficiet in nobis. Sed iu stum videtur quod de magis beato magis gau deam. ergo sicut hic: ita ibi faciam. Assumptum patet: quia ex quo ratio tota gaudendi est boni- tas: ubi maior est bonitas: maior est ratio gaudendi.

Confirmatur ratio: quia gaudium Pauli cognitum a petrus causat perus naturaliter guadium: et tale gaudium saltem agit quantum potest sicut causa partiales. ergo fortius cau sat quam minus gaudium puta Lini. cum igitur omnes causae aliae sunt aequales: sequitur quod plus gaudebit petrus de gaudio Pauli quam de gaudio Lini.

Praeterea contra primam condi tionalem quam ponit: si quis alium sicut seipsum diligit. Si illa conditionalis est vera: ergo si viderem aliquem talem habere aliquam beatitudinem maiorem mea: plus gauderem de illa quam de mea: et beatitudo mea est crea ta per visionem dei: ergo maius gaudi- um causaret in me beatitudo per. quam visio dei. Uel aliter arguo sub hac forma sit solus Pe beatus modo: et sit gaudium suum a: et videat Linum de nouo beatificari: quem per te diligit quantum se. ergo per te gaudium perus erit duplum ad a ex visione: cum tantum gaudium causatur in po ex visione gaudii Lini: quantum causatur ex visione dei: quod est impossibile: im- mo sequitur secundum eum quod multo maius gaudium causatur in beato ex visione creaturarum quam ex visione dei. nam sint mille beati cum pea et sit a sicut prius: gaudium scilicet proprium quod ipse habuit antequam isti mille haberent beatitudi- nem b: et totum gaudium quod habet visis gaudiis aliorum mille. et tunc arguo sic. gaudium vnius de istis visum causat in pe. gaudium duplum ad a. ergo gaudium secundi triplum: et gaudium tertii quadruplum: et sic de singulis. igitur mis lies plus gaudebit de creaturis visis quod de deo: quod est absurdum et contra seipsum pro so- lio xxiiii qui dicit. Sine comparatione plus gau debit beatus de beatitudine sui dei: quod de beatitudine sua et omnium aliorum.

Praeterea. si quo libet beatus diligeret quemlibet beatum quantum se: igitur non quilibet beatus conformabit volun tate suam voluntati divinae scitae et note: quod vi detur inconveniens. videlicet quod beatus vi- deat deum velle aliquid quod ipse non velit. consequenti patet. quia deus plus diligit beatam virginem quam quemcumque alium sanctum. ergo si beata vir- go diligit Linum quantum se: et deus diligat eum minus quam eam: et hoc ipsa scit: igitur scienter difformat voluntatem suam voluntati divinae Similiter ad idem arguo sic si ipsa diligit quemlibet beatum quantum se: et deus nullum bea tum diligit quantum seipsam: igitur ipsa deordi nate diligit.

Confirmatur ratio: quia ipsa gau det quod iustum est eam diligere sicut deus eam di ligit. sed deus diligit aliquis beatos minus ea ergo videt quod iustum est diligere aliquos beatos minus ea.

Praeterea si diligit: inum quantum se: igitur vult Linum quantum se. et ipsa videt quod deus vult eum esse minus beatum ergo ipsa foret totaliter. quia voluntatis con- trarie ad deum quantum ad illam perpetuam beatitudinem et ordinationem beatorum.

et ideo intentionem Anselmus ibidem reputo velle excitare animam ad deuotionem et dilectionem dei: quod multum fit per considerationem gaudit futuri. illud autem gaudium est omnino ineffabi- le: et ideo sicut voluit facere quod non po- tuit: ita dicit quod non erit: vt ostenderetur illud gaudium: maius esse quam dicere posset Unde loquitur huperbolice: quia magnitu do hoc exigit: et non praecise ad mensuram ve ritatis. Ad tertium principale dicendum quod quicquid sit de prima consequentia: secunda non valet. et quando arguitur contra. aut petunt etc. nihil mali esset dicere quod beatus potest dubitare de vna propositione: nec minus tamen gaudet. sed pro argu mento non opatet si scti petut quod vident deum fie ri velle circa nos: et quando arguitur frustra pe- tunt. negatur consequentia: quia sciunt deum or- dinasse quod voluntas sua impleatur medianti bus orationibus sanctorum: nec se exponunt discrimini petendo dubium: nec frustra pe- tunt.

Ad aliam formam: si orant pro nobis: de ne cessitate saluamur. nego consequentiam. Contra haec modo est necessaria petro orauit pro sorte. conceditur. ergo haec est modo necessaria pa. videt deum velle sortem salvari. Nego consequentiam. quia veritas conse quentis dependet a veritate vnius de futu- ratio. et ideo consequens est contingens.

Ad quartum principale quando dicit quod obiectum fruitionis est aliud a deo. negatur: et cum probatur: obiectum desideru nihil aliud est quam desiderium habe re deum vel videre deum: sed videre deum non est deus. Dico quod obiectum desideri vel est ipse met deus: vel est nihil: quia videre deum nihil est hoc est nulla res est videre. Unde aut vocas obiectum fruitionis illud quo volo frui: et illud est deus: aut illud quod volo habere: et si militer illud est deus. Et eodem modo de deside rio. aut vocas obiectum desideri omne illud per quod convenienter reundetur ad istam quaestionem: vel unam aequalentem: quid desideras: et sic obiectum desi derii est habere deum vel videre deum. et sic nego istam: idem est obiectum desideriui et fruitio nis. quia non convenienter respondetur ad istam quastio- nem factam: quo frueris: dicendo sic fruor ha bere vel videre deum: sed fruor deo. et ideo in argumento est aequuocatio de isto termino obiectum. existimant enim multi quod ita necessa- rium est obiectum in intelletione et dilectione sicut in sensatione exteriori: quod non est verum quia possum diligere: et tamen nulla res erit ob- iectum dilectum: sicut alias dictum fuit.

Ad quin- tum principale quando arguitur. aliud a deo est aequel ter diligendum cum deo. igitur etc. nego antece dens. Ad probationem quando arguitur: capiatur crea tura summe diligenda. ad istud dicitur quod vna potest excedere aliam multipliciter. Nam quatuor modis potest dici de homine quod diligit vnum magis dilectum alio. Uno mo: quia actus est intensior quo diligit vnum istorum. Secundo modo: quia maius bonum vult uni quam alteri- Tertio modo: quiafirmius diligit vnum quam aliud. Et quarto modo: quia si deberet alterius amorem ex electione dimittere: eligeret amo rem huius dimittere: et ideo istud diceretur mi- nus diligere: et alterum peligeret: cuius amo- rem conservari diligeret amplius ampliando. tamen ad argumentum quando dicitur: capiatur creatu- ra summe diligenda a sorte.

dico quod creatu ra non est diligeda summe in via primo modo- hoc est intensissimo actu: et tertio modo: quia firmissime: et quarto modo: quo nullius alte rius creaturae amorem praeeligeret amori sui ipsius.

Sed secundo modo creatura summe dili genda a sorte est humanitas christi: et plus quod beatam virgo: quia maximum bonum debet velle humanitati christi inter bona volibilia crea turis. tunc quando dicitur: capiatur creatura summe diligenda a sorte: et sit a. b vero sit dilectio qua sortes tenetur diligere a et b. et dilectio qui tenetur diligere deum: sit c. tunc c excedet b aut igitur in proportione: vel sine proportione Dico quod excessus inter istas dilectiones po- test attendi quadrupliter: quia potest attendi vel pe nes intensionem actus: vel penes magnitudi nem boni voliti: vel firmitatem volendi: vel prae electionem alterius et dimissionem reliqui in ne- cessitate. Primo modo c non excedit b nisi fini te etiam si excedit. quia non est necesse quod homo di- ligat deum actu intensiori quam creaturum: sed se- cudo modo non est necesse quod c excedat b in infinitum. nam in infinitum maius bonum debet sor tes velle deo quam creaturae. Tertio modo c non excedit b. nam firmius tenetur pro statu isto: di ligere c: quia hoc est sibi naturale: quam quodcumque aliud. Quarto modo c excedit b in infini- tum: quia nullus debet eligere carere dilectione er g deum: pro dilectione cuiuscumque alterius: et io vno modo c excedit b finitae: alio modo infi- nite.

Si autem argumentum intelligatur de exces su secundum intenstone actus. conclusio est concedenda videlicet quod sortes non tenetur diligere deum intensiori actu hoc est in via quam creaturam Nam licet sorti diligere deum ita remisse sic ut vult: dummodo velit sibi summum honorem et licet sibi similiter diligere creaturam ita intense sicut vult. nec est praeceptum de excessu dilectio nis habende ad deum ad dilectionem habendam ad creaturam. Intelligendo vo de intensione act scilicet de excessu boni voliti: sic praeceptum est quod dilectio dei habeat hanc circumstantiam quod est propter se id test deum. et dilectio creaturae istam pro- pter aliud. et iste circumstantiae variant spem dilectionis. nec una potest per quamcumque multi- plicationem partingere ad aliam: impossibile enim est quod dilectio sortis propter aliud fiat pro- pter se. et quando accipitur vltimo quod humanitas christi est diligenda super omnes creaturas: con cedo de excessu boni voliti.

Ad sextum prin- cipale quando dicitur: fruitione est fruendum. Dico quod ans est distinguendum: eo quod iste ablatiuvus fruitione potest construi in habitudine obie- cti vel cavse formalis. Si primum: antecedens est fal sum: si supponat pro fruitioe creata non pro pter fruitionem quae est deus: quod est ad propositum Secundo modo antecedens est verum: sed consequentia non valet sic ut patet: quia argumentum procedit primo modo vlte- rius quando dicitur: fruitio aut est diligenda seipsa aut alia. si seipsa: ergo aequali dilectione di ligenda est creatura et deus. si alia: erit proces sus in infinitum. Dico sive sic sive sic: non con- cludit quod fruitione sit fruendum: nisi ablatiuus iste denotet habitudinem obiecti fruibilis. Unde ista consequentia non valet: diligo fruitionem frui tione: ergo fruor fruitione: sicut non sequitur: vsu diligo deum: ergo vtor deo. Unde tenendo quod ipsamet fruitione diligatur fruitio: non tamen di ligitur propter se: sed propter deum: et ideo eadem dilectione diligo deum fruendo eo: et diligo fruitionem meam vtendo ea. ita quod eadem dile ctio dicatur fruitio et usus respectu diverso rum obiectorum.

Ad confirmationem primam quando arguitur: sorte fruente deo etc. igitur tenetur dili gere illam fruitionem aequaliter cum deo: vel non. si sic: habetur propositum. si non: sed magis deum: ergo magis tenetur diligere deum quam frui deo. Dico quod homo magis debet diligere deum quam actum suum fruendi: et non sequitur: ergo ma- gits tenetur diligere deum quam frui deo: quia nul- la habitudo consequents est. et ad confirmationem quando arguitur sic: sit a deus: et b fruitio sortis de deo: tunc sortes magis tenetur diligere aquam b. concedo. Contra. ergo deberet citius vel- le omne quod repugnat b: quam quod repugnat ipsi a nego consequentiam: quia est dare aliquid quod communiter re pugnat tam a quam b. sicut odium dei a sorte re- pugnat tam a quam b. et ideo si deberet magis vel citius velle omne repugnans b quam aliquid re pugnans a: citius deberet velle odire deum quam odire deum. Si autem dicatur quod fruitio dili- gatur per aliam fruitionem; non sequitur processus in intinitum: sed concedendum estum est aliquo dile ctio non actu distincto dilecta. Unde sicut in intelligendo est necessaria aliquo intelle- ctio non distincte cognita: ita de dilectione etiam conceditur: quod ad hoc quod sortes diligat suam dilectionem: requiritur alia dilectio: et illa aliam: et non tamen contingit ire in infinitum. immo postquam fuerunt tres velquatuor: peribit noti- tia de prima et secunda: et corrumpetur. et sic omnes destruentur. et hoc propter finitatem potentiae co gnitive. de qua videbitur infra.

Ad septi- mum principale: quando dicitur quod aliud a deo potest satiare appetitum etc. Dico quod nihil aliud a deo potest satiare appetitum effective.

Ad pro bationem quando dicitur: mens est capacitatis finitae ergo per finitum potest satiari. Dico quod si libet per de notet circumstantiam causae finalis: verum est quod per finitum potest satiari: et quia lumen gliae est actus beatificus receptus in mente: et talia quaecumque in ea recipiuntur sunt finita. Si autem libes per denotet circumstantiam vel habitudinem causae efficientis: sic dico quod non potest satiari per finitum

Contra. omnis effectus finitus potest produci:- ut videtur: a causa finitae virtutis: haec est falsa. Nam multi effectusfiniti sunt: sicut gratia: et ipsa metur anima et angelus et huiusmoni: qui non possunt produci ab aliquo: nisi sit infinitae virtutis /

Ad aliam formam quando dicitur: deus excedit ca- pacitatem mentis: et corprus exceditur a mente: ergo est dare aliquid menti aequale. consequentia non va let. sed consequens est verum. vnde mens est aequalis alteri: sed non sequitur: est aequelis sibi: ergo potest eam satiare.

Ad octavum quando dicitur si sic: ergo ima gis tenetur diligere quod magis credit etc. Di- com quod nec antecedens est verum: nec consequentia valet.

Pri- mum patet: quia si sic: teneretur diligere deum plusquo deum et seipsum: quia ista sunt aliqua diligenda Similiter tunc teneretur diligere omnia: et tunc deum plusquaem omnia: quod est falsum: quia tunc tenere tur diligere demones et creaturas rationa biles et irrationabiles oves et pecora. et ideo haec propoitio: sortes tenetur diligere deum super omnia: est falsa de vi vocis. sed sic debet exponi: tenetur deum diligere super omnia id est super omnia diligen da a sorte: de quorum numero non est deus: et hoc verum est.

Similiter consequens est falsum: quia non teneor velle mille homines esse in charita- te: et me carere charitate potius quam econtra- rio. immo in multis casibus deberem eligere illud quod crederem minus esse ad honorem dei. quia hoc est mihi praeceptum a deo: quod potius me debeam velle esse in gratia quam mille homines alios: si alterum praecise deberem eligere. et ideo magis est ad honorem dei. nam sic praecipit mictrium

similiter consequentia non valet: antecedens ad bonum intellectum potest esse verum: et consequens falsum. Ad nonum cum di citur de latitudine conatus etc. Dico quod sup- posita tali latitudine gradnum in conatu vo luntatis: licet sibi quolibet conatum latitudi nis diligere deum. Et quando arguitur. ergo in quolibet gradu sortis licet sibi diligere creaturam: quicquid sit de consequentia: conse quens tame potest concedi: quia praeceptum de ma gnitudine dilectionis dei non est respectu in tensionis actus: sed respectu boni voliti et circumstantiae volendi. scilicet quod bonum sibi debi- tum optetur propter se: non propter aliud. Et quand arguitur: et ponitur quod sortes de non fruente fru ens fiat fruitione intensa etc. concedo conclu sionem istam. sortes incipit minus diligere de um quam diligit platone: si hoc comparativum mi nus dicat comparationem secundum intensionem actus et conceditur quod sortes in infinitum minus in cipit diligere deum quam platonem. et tamen inci vit frui deo: et incipit diligere in infinitum plusquaem platonem: si licet plus dicat comparatio- nem secundum magnitudinem boni voliti.

Ad de cimum principale quando dicitur. si sic: er- go homo ex vi praecepti necessitabitur ad pec candum. nego consequentiam: quia dico quod homo ad il- lud idem tenetur postea ex pluribus causis quam prius. Unde deus exigit ab homine quod velit sibi summum honorem: et ad hoc homo tenetur ex praecepto et beneficio: nec exigit probeneficio aliud quam quod imponit sub praece pto: sed tamen homo continuae sive sit bonus si ve malus: propter continuationem sui esse et vitae suae quae est magnum beneficium: ex nouis obligatur nec ad plus diligendum quam prius: quia prius tenebatur toto corde.

Ad aliam fo mam quando dicitur aut homo magis tenetur diligere deum quam angelus: vel aequaliter. Dico quod ma- gis tenet: hoc est pluribus causis tenetur non tenetur tamen magis diligere hic in via: sed ma gis tenetur diligere sicut potest. et certe in pa- tria homo magis diliget deum quam angelus. Contra. angelus habet meliora naturalia.

Dicendum quod naturalia hominis per lumen gratio et coactionem dei magis iuvabuntur. sicut enim beata virgo est exaltata super omnes angelos ita diligit deum intensius quod aliquis eorum.

Ad aliam formam quando quaerit de anima christi vtus ipsa magis tenetur diligere etc. Dico quod ma gis tenetur: et non est possibile si sortes in infi nitum peccaret: et quod pinciperet veniam a deo: quod ideo tantum teneret deo sicut anima christi propositer gratiam datam sorti: quia ista debita non sunt si- milia nec eiusdem rationis.

Ad undecimum qar- gumentum principale quando dicitur: homo tenetur magis diligere seipsum quam deus. dico quod si li magis dicat mensuram boni voliti vel circum stantiae volendi: falsum est. Et ad illud philosophi di co quod verum est quantum ad notitiam: non quantum ad magnitudinem voliti.

Contra. quaero quon san ctus vel magnus homo tenetur magis diligere deum quam homo hodie natus vel advitus: an plus quia intensiori actu: an plus: quia maius bonum debet sibi velle: an plex circumstantia: quia magis propter se: nullum istorum potest dici.

Potest dici quod haec propoitio: sortes magis tenetur diligere deu quam plato: est distinguenda secundum amphibolo- giam: eo quod ly magis potest determinare licet te- netur vel liber diligere. si primum: propositio est vera si secundum: falsa. quia non tenetur diligere magis sed magis tenetur aequaliter diligere: et sic unus homo non tenetur diligere magis quod alius: tamen magis teneturid est ex pluribus causis.

Ad aliam formam: si homo deberet diligere deum plusque se ergo deberet preligere suam adnihilationem bonius quam peccare mortaliter: dicitur quod sic.

Ad duo decimum principale quando quaeritur utrum homo tene tur aequaliter ante redemptionem et post. dico quod non aequaliter tenetur. et quando arguitur quod debemus di ligere humanitatem christi: dicendum est quod non.

Ad xiii concedo conclusionem.