Quaestio 4

UTrum angelo con- firmato conueniat deputari ad custodiendum hominem viato torem:

Uidetur quod non: quia si sic sequeretur quod angelus confirma tus in beatitudine simul erraret et esset bea tus. consequens est falsum: quia omnis error repu gnat beatitudini. Unde Augustinus eneciorum capitulo x Ad illam beatitudinem tendendum est: ubi nullam pa tiamur erumnam: nullo errore fallamur. quia sicut ibi in sequenti cap dicit. In hac vita nullo modo cavere ertorem possumus perfe- ete. Similiter omnis ignorantia est pena vel cul pato. sicut innuit magiter libro ii dist xxii et iii sentors ditit xxv. Et Augustinus iii de libero arbitrio capitulo xxix Appro- bare falsa pro veris ut erret invitus: non est natura instituti hominis: sed pena damnati. Et consequenter in eodem ca. Ad miseriam iu ste damnationis pertinet ignorantia: et diffi cultas quam patitur omnis homo ab exordio nati vitatis suae: sed in angelis nulla est poena nec culpa: igitur nec error.

Consequentiam probo multipliciter. Primo sic. capio angelu bo num alicuius praesciti ad poenam: et quaero utrum credit eum esse saluandum: an non credit: Si non: igitur non vult eum habere gratiam finalem: igitur non vult eum iuvare in hoc: nec diligit eum ad vitam aeternam. consequent iste patent: quia aliter beatus vellet aliquid contra dictamen rationis recte. Si dicatur quod credit eum esse saluandum: ha beo propositum quod angelus beatus errat.

Secundo sic. capio praescitum ad penam: sed existen tem actualiter in gratia. tunc sic. angelus qui est custos suus: videt eum in gratia. Quae ro igitur utrum istae desiderat quod homo ille aliquando gratiam illam quam habet perdat: an quod nunquam eam par- dat: quia non potest dici rationabiliter quod desiderium angeli sit indifferens: puta salutis vel dam nationis hominis suae custodie deputati.

Con- firmatur. quia magis tenetur talis angelus vel le salutem hominis sibi commissi: quam homo platus te- netur velle salutem subditi: sed non sufficit pla to non velle subditum damnari: sed tenetur eum vel le salvari. ergo multo magis angelus ho mini deputatus. Sed si dicatur quod angelus istae desiderat quod talis homo perdat gratam: ergo non vult iuvare eum ad perseverandum in gratia: et tamen ad hoc est isti homini deputatus a deo. Si dicatur quod desiderat quod nunquam perdat grtram ergo desiderat aliter quam erit: sed non desiderat nisi sicut credit deum velle: ergo credidit deum velle quod talis non perdat gratiam: ergo decipitu per casum. quod est propositum.

Tertio sub hac forma. homine peccante angelus suus videt quod perdit gratiam quam prius habuit. quaero utrum guadet de hoc quod homo istae perdit gratiam suam: an non: Si sic: ergo gaudet de damno hominis quem custodit: ergo non diligit ipsum esse in cha ritate. Si non gaudit: et scit quod hoc placet deo: quod deus vult eum carere gra: igitur vult deum alquid velle vel operari in mundo de quo non gaudet: igitur non est iustus: et errat

Confirmatur. quia ii. Ethicorum dicit philosophuis quod non est iustus / qui non gaudent operationibus iu stis. sed ipse scit quod deus iuste illi pecca: or subtrahit gratiam: ergo gaudet de illa sub- tractione.

Quarto sub hac forma angel- bonus scit quod vnus angelus malus deputa tus est ad impugnandum hominemquen ipse custo dit ex divina voluntate: ergo scit quod volun- tas dei est quod ille malus tentet et alliciat ho minem ad peccandum. quaero ergo vtrum istae bonus ni titur impedire illum malum quando vult hominem prim tentare: an non: Si non: male custodit: et errat non exequendo officium sibi deputatum Si sic: ergo nititur impedire illud quod scit de um velle fieri per angelum malum: igitur se non con- format perfecte divinae voluntati: et ergo er- rat.

Quinto sic. aut angelus bonus custo dit hominem quantum potest / scit / et debet: vel non. Si sic: cum sit sapientior demone tentante et po- tentior: debet et tenetur hominem praeservare a peccato: et per consequens vult: ergo sic potest et vult: ergo demon nunquam praevalet. et sic homo nunquam pec cat ex tentatione. consequens est falsum. Si non cu- stodit hominem quantum potest / scit / et debet: ergo errat negligenter agendo.

Sexto. possibile est quod angelus aliquis custodie hominis deputatus promittat se facturum aliquid circa eum: quod de- pendet ex eius libera voluntate. sicut patet Tomn v. quod angelus promisit Tobie seniori quod duceret filium suum sanum: et reduceret. hoc autem erat dependens ex libero arbitrio Tobie: quia potuisset eum non sequi. Similiter potuit inter fecisse seipsum. quo posito: angelus dixisset fal- sum. et per consequens errasset decepitus. et sic possibi- le esset quod angelus beatus erraret.

Septimo sic. angeli boni volunt opposita: et resistunt im pedientes se mutuo: sed bonus angelus agit contrconscinam: ergo vterque iudicat quod illud expedit fieri qudipse proponit fieri: igitur cum iudicent con- traria: fiecessario alter eorum errat. totum antecedens patet de facto panielis x. vbi legimus quod an gelus venit ad Danielem: et dixit praeces eius exauditas: et quod citius venisset: sed quod princeps Persarum restitit ei per viginti vnum dies. Et sub dit sic Reuertar vt prelier aduersus prin- cipem Persarum. Et secundum Preg ambo fuerunt boni angeli tam princepe Persarum quam Praecorum: ergo angeli boni volunt opposita: et resistunt im dedietes seiuicem: quod est propositum.

Octavo sic. praecipiat deus agelo quod curet aequaliter de duobus a et b. et tusic pono quod illi duo aequa liter se habeauit et indigeant omnino in vna ho ra: et quod indigentia sit talis quod angelus possit alterutrum iuvare in illa hora: et quod praeeligat iuvare a. isto posito angelus talis erravit probatur: quia praeposuit non praeponendum ergo fuit acceptator personarum: ergo errauit

Nono sic probatur. sint duo angeli a et b. procipiat deus cuilibet alternatim custodire sortem secundum partes proportionabiles istius diei ita quod a custodiat in prima medietate: et b in secunda: et sic alternatim usque ad finem diei: qui sit c. in quo moriatur sortes. et pono quod sortes in tendat meritum suum continue donec moriatur. isto casu posito: quis istorum praesentabit animam sortis deo cum meritis iuis: Uidetur quod neute- quia vterque eorum dimisit eum ante c. ergo ad neutrum eorum pertinet praesentare istam animam christo. An tecedens patet: quia si alter eorum continue custodi uit vsque ad finem c. sequitur quod vterque errauit contra primum praeceptum. quia si custodiuit continuae ul quem ad c: sit illud tempus d: tunc sic d est tempus: ergo habet partes proportionabiles. ergo isti non alternauert secundum partes proportionabiles ipsius b. et per consequens nec huius dici vsque ad c. quod est contra praece ptum eis datum. igitur neuter istorum custodivit eum usque ad c. Et vltra. ergo vterque dimisit eum ante c. et vltra: ergo sortes fuit dimissus so lus ante. c. ergo vterque errauit.

Praeterea neuter eorum nouit summam gratiam quam habuit. ergo neuter istorum nouit suum meritum. ergo neuteri pt sufficienter sua merita praesentare christo. Antecedens patet inductive: quia a non nouit summam gratiam quam habuit sortes: quia post quodlibet tempus in quo a custodivit: sortes profecit ad maiore gertram ergo a non nouit summam gratiam quam sortes habuit. Eodem modo potest argui de b. Similiter nul- la fuit summa gratia quam sortes habuit ante c: ergo neuter eorum nouit summam gratiam quam sortes habuit in vita sua.

Decimo sub hac forma retento casu priori de sorte per omnia: po non tres malos angelos as scilitet ergo qui alternent pugnationem circa sortem omnino sicut faciunt a et b. isto casu adiecto ad prorem: probo quod nec a nec b bene custodiet: et tamen casus est possibi- lis et rationabilis si deo placuerit. ergo alter eo- rum etrabit. Antecedens probo: quia si vterque eorum bene custodiet: ergo vterque istorum sciet accusare iur. ergo et dicere quis eorum frequentius restitit consequentia patet: quia fatuus custos videretu qui de tribus hostibus nesciret quis frequen tius vel brevius restitit ei. Similiter si neu ter eorum scit quis restitit de his tribus plus aut brevius: ergo circa hoc potest errare. sed falsitas primi consequentis ostenditur: tumn quia quilibet eorum infinities eis restitit: tumn quia si dicitur quod aliquis istorum trium frequentius resti tit ipsi a: sit gratia exempli c. aut ergo in intf nitu resitit frequentius: aut finite tantum. Si in infinitum: hoc est irrationabile et contra casum. Si si nitae: sit igitur quod frequentius in tribus partibus proportionabilibus restitit e quam sfo vel er. ergo etur et ergo non bene alternaverunt partes proportiona- biles. quod est contra casum.

Secundo ad princ pale sic. Si angelus confirmatus deputaretur ad custodiendum hominem viatorem: sequeretur quod talis angelus sciret occultas cogitationes hominis et affectiones voluntatis humane occultas: et angelus malus similiter. consequentia patet: quia angelus ma lus tetat hominem: sed homo per actum volun tatis primo vincit eum. probo: quia sola volunta- te primo peccatur et recte vivitur secundum Augustinum primo retractationum. sed constat bono angelo et malo imiliter quando recte vivitur ab illo quem custodit: quia di abolus scit se victum: quia tunc cessat tentare: sed vo luntate occulta primo vincitur: aliter cum tam meritum quam demeritum consistat in interiori actu voluntatis: et multa merita et peccata fiant quae numquam ulterius ad aliquas extrinsecas opera- tiones vel affectiones transeunt: angelus cu- stos non sciret tales cogitationes vel affectio nes occultas: ergo nlagna pars bonitatis humane eum lateret.

Praeterea: cum oratio secundum Augustinum sit ascensus mentis in deum: et hoc non potest scire nisi sciat cogitationes occultas: ergo tunc angelus non posset praesentare illam orationem.

Prae terea. non minus est cognoscenda operatio men tis quam gratia existens in mente: vel aliquis ha bitus infusus: ergo si angelus custos non possit videre occultam cogitationem: non poterit sci- re quando homo est in gratia et quando non: quod videtur incon veniens: quia tunc nesciret statum hominis quem custo diret.

Praeterea si sic: christus fuisset incarua tus antequam hoc Gabriel scivisset. quia assensus fu it in mente beate verginis ante expressionem vocalem constat. sed ita occultus est assensus sicut cogi tatio: quia aeque immaterialis est voluntas si ue intellectus: cum eadem natura sit voluntas et intellectus: patet ergo quod si angelus debeat deputa ri ad custodiendum hominem: conveniens est quod sci- at cogitationes et occultas affectiones hominis sed hoac consequens est contra sectuons. vnd Augustinum de eccliasticis dogmatibus capitulo xlx secundum librum nostrm. Inter- nas animi cogitationes diabolum non videre certi sumus: motibus eas corporis ab illo et affectionem indiciis colligi experimento di- dicimus. Et subdit. Secreta autem cordis ille nouit solus ad quem dicitur tu solus nosti corda fi liorum hominim. haec Augustinus Item hiere. xvii. Pra uvum est cor hominis et inscrutabile. quis cognoscet il- lud: ego dicens scrutans corda et probans renes: qui do unicuique secundum suam viam. Dlorim patet: quia solus deus nouit cogitationes. Ecce argumen tum glosse ad probadum quod christus est deus. Item super illud patest scrutans corda et renes. dicit glos. solus deus scrutatur corda quid quisque cogitet. et re- nes: idest quid quemque delectet: quia finis cure et cogitationis est delectatio. et infra. Opera aute nostra quae sunt in dictis et factis / possuntvidere ho mines: sed qua animo fiant / et quo iuire cupiant / solus deus videt. Ecce plane dicit Augustinus quod intentionem mentis solus deus videt et delectationem men- tis. Ex quo sequitur quod solus deus videt merita et demerita occulta.

Dicitur ad materiam isti argumenti vno modo quod angeli boni dupliter con gnoscunt res. vno mo in verbo. alio modo in prol prio genere: sive per spes occultas et concrea: tas secundum quaesdam: sive per habitus inditos secundum alios seu per habitus acceptos a rebus secundum tertios.

Primo modo possunt cognoscere cogitationes occultas: si eis reuelentur. Alio mo non nisi signis corporalibus: puta ex gaudio et tristitia resultante in motibus corporum / vident angeli gaudium mentis vel tristitiam. Sed contra istud an guo sic. si ista sit vira: sequitur tunc quod cogitatio vel affectio mentis sit quaedam res / sicut calor in ligno / vel sicut lumen in medio: ergo non est maior ratio quare magis potest ista res occultari ab angelo: quam vna musca vel unum lumen in aere: vel unus calor in ligno.

Praeterea po- no quod angelus custos sortis desideret videre quid sortes cogitet: tunc si angeli non cognoscunt nisi in verbo: tunc cum verbum non ostendat nisi li bere: poterit ille angelus desiderare aliquid quod non hembit / vel quod non habet: sed tale desiderium re- spectu non habiti non vr stare cum beatitudine

Praeterea. deus et natura nihil agunt frustra sed tales duae cogitationes respectu eiusdem rei videntur frustra poni. videlicet quod agelus cogno scat sorte in verbo: et similiter quadam alia cogni- tione: quia aut aequaliter cognoscit per istas du as cognitiones: vel inaequaliter. Si aequaliter: sunc altera indubitanter supersiuvit. Si inaequaliter tunc alia per quam res minus cognoscitur / supersivit sicut candela in luminem solis.

Praeterea. si angelus possit habere duas tales cognitiones si mul: quarum vna vocatur matutina: alia vocatur vesptina: vnam in verbo: aliam in proprio genere: aut potest libere uti vtraque quando sibi placet: vel non. si sic: tunc posset libere videre verbum et libere dimittere: et sic non esset confirmatus: et posset se beatificare quando vellet.

Si non: sed illa quae est in pro prio genere potest angelus uti quando vult. Contra. po- no quod henat notiiam sortis in verbo: cum illa sit clarior quicumque alia sibi possibili ex naturali bus: frustra causaret in se notitiam debilio- rem.

Tertio ad principale. si angelus confir- matus deputaretur etc. sequitur quod angelus talis haberet notitiam omnim rerum quibus homo indiget in vita ista: et per consequens omnim materialium et imma terialium: quia omnia veniunt in vsum hominis aliquo modo ad laudem et gliam dei. consequens falsum: quia vel cognosceret talia per essentiam propriam: vel per spens a deo sibi inditas vel infiuxas: vel per habitus accipiendo cognitionem a rebus Non per essentiam sua: quia non est naturaliter repsentativa istorum inferiorum: neque sicut silitudo: neque sicut causa effectiva: quia non est naturaliter causa istorum in- feriorum. Similiter nec immaterialium a multo for tiori. ergo angelus non cognoscit omnia per essen- tiam suam: nec per spes. quia pono quod Michael co gnoscat Gabrielem per speciem: ergo Michael co- gnoscit spem illam per aliam speciem: et illam per aliam: et sic in infinitum.

Confirmatur ratio. quia vna silitudo naturalis non repsitat distin- cta et dissimilia: ut sunt dissimilia. ergo re- linquitur quod angelus habeat tot spens quaetres co gnoscit: et sic haberet spens infinitas. consequentia patet: quia infinitae conclusiones sunt scibiles de nu- meris et figuris.

Praeterea si per spenem sor- tis cognolcat sortem: capio notitiam intuitivam qua angelus iudicat sortem esse sfome. po no ulterius quam sortes recedat a foma: quaero utrum stat eadem notitia continue in angelo: an alia et alia: si eadem: agelus errat. si alia et alia ergo angelus continue alteratur: et non nisi a sorte: et ita sortes per motum suum alterabit angelum sic- ut causa effectiva alterationis. probo: quia illud quo posito ponitur aliud / est causa illius: et quo non posito non ponitur illud / non est causa: sed positomotu sor tis a foma continue: ponitur mutatio notitiae continua in angelo: et non posito non ponitur. ergo sortes est aliqua modo causa illius mutationis. Ma ior patet: quia omnis res sufficienter dependet asuis causis in esse: et omnibus demptis per solas suas causas res habet esse: alio quin periret omnis via pro bandi per causam. Minor patet similiter. et tunc ul tra sortes est causa istius mutationis in an- gelo: sed nec materialis / nec formalis / nec fi nalis: sicut patet. ergo efficiens. ergo quocumque modo dicatur quod angelus cognoscat res materiales cognitione in proprio genere: videtur quod res alterent angelos.

Praeterea. vel ille spe- cies omnes fuissent concreate a principio vel non Si sic: tunc non posset angelus prosicere in cogni tione: contra magisrm li ii dii iii citulo vii nec posset unus alium illuminare contra dictum Dion vsu dece lesti hicrarchia. Si non: tunc intellectus an- gelicus acquireret de nouo cognitiones et spens terum: contra Augustinus ii supra Oenum capitulo xiii et xiiii de paruis. vbi vult quod omnis creatura prius est condita in cognitione angelica quam in seipsa. et sic fuit de spenbus lignorum et herbarum / aqui- terre et luminarium celi. ergo omnim rerum spenes fuae runt ab initio angelis bonis concreate. Et quar to supe. Dene. capitulo xxix. Proculdubio vniuer- sam creaturam in qua ipsi sunt principaliter con diti: in verbo ipso dei prius nouerunt: in qua sunt omnia qua temporaliter sunt aeterne rationes / tamquam in eo per quem facta sunt omnia: ac deinde in ipsa creatura tamquam infra despicientes et referen tes ad ipsius laudem: ergo vniversam creaturam nouerunt tam vespertina cognitione quam cogni tione matutina. Item secundo super Oenim capitulo xiii Quapropter luncis conditio prius est in verbo dei secundum rationem qua est condita: hoc est in coaeter na paris sapientia: ac deinde in ipsa lucis con- ditione secundum naturam qua condita est: et illic non facta sed genita. haec vero facta: quia ex informi tate formata: quia ideo dicit deus. Fiat lux: quia ibi creat in verbo: hic vero in opere. Conditio vero celi prius erat in verbo dei secundum genitam sapien tiam. deinde facta est in creatura spirituali. hoc est in cognitione angelorum secundum creantam in illis sapietiam. Deinde celum factum est: vti etiam esset ipsa celicreatura in genere propo: sic et discretio vel spens aquarum atquam terrarum lignorum et herbarum: sic luminaria celi: sic ant mantia orta ex aquis et terra. Et infra. Quem admodum ergo cognitio qua creatura condi- ta est / prior in verbo dei: quod quae conditur in in sa creatura: et sic etiam eiusdem rationis cogni tio prius sit in natura intellectuali quo peccato non tenebrata est: ac deindem cognitio creaturae Et infra. Nec mirum est quod sctis angelis suis in primam lucis conditione formatis prius deus ostendebat quid erat deinceps creaturus: nec enim intellectum dei noscerent / nisi quantum ipse mostrasset. Ex ipso ergo descendebant ange- li: cum ipsis fieret cognitio creaturae deinceps facienda: ac deinde fieret in genere properio. et multis aliis locis idem dicit.

Tertio osten- ditur quod non intelligunt per habitum: quia nec concrea um nec acquisitum: quia habitus non repsitat: et per consequens non iuuat ad cognitionem. Si dicatur quod repsentat vel iuuat cognitionem: tunc magis rationabiliter potest vocari spens. Similiter oporteret ponere quod tot habitus sunt / quot conclusio- nes cognite ab angelo. Similiter quarendum est siue ponantur habitus sive spens: an sit dare maxi- mam multitudinem cognitorum ab angelo: an non: Si non: angelus est virtutis infinitae: et similiter perfectionis et bonitatis infinitae. Conse- quentia patet: quia maioris virtutis et melius est sibi intelligere duo quam unum: tria quam duo: et quom tuor quam tria. ergo infinitae perfectionis est in telligere simul infinita. Similiter si est dare ma- xima multitudinem quam angelus simuml in telligit: ergo non posset vnum aliud ab il- lis intelligere: nisi remitteretur cognitio prae- cedens: sed qua ratione una: et alia. Similiter capta prima maximam multitudine: et addito vno llo: totum resultans non esset maioris difficul- tatis ad cognoscendum quam deus: sed in deum potest angelus: ergo et in istam multitudinem: ergo non est dare maximam multitudinem in quam angelus simul potest.

Quarto non potest dici quod angelus capit cognitionem a rebus. Tum quia con tinue alteraretur per res: et deciperetur: sicut ar- gutum fuit superius. Tum quia infinitae res causa rentur in angelo: quia omnes notitiae et affectiones quae sunt in vno / causarent intentiones suans in alio: et ille intentiones creatae causarent alias viceversa in quolibet: et sic cum omnes forent co gnitae: oporteret imaginari in angelis con- tinuas resiextiones et productiones causanta- rum notitiarum. Similiter istud est contra Augustinum qui dicit ii. super Den. quod angeli lio proficiunt capiendo cognitionem a rebus sicut nos: sed simul acce perunt notitiam rerum.

Quarto ad principale. si sic: tunc posset vnus angelus alteri loqui de iis quae spectat ad suam custodiam. consequens fal sum: probo: quia frustra foret in eis locutio: quando locutio non est nisi ad maifestandum incogni tum: ergo si angelus posset alteri loqui: et ex- primere ei suos concebtus: et per consequens unus pos set ab alio occultare affectionem suam et inten- tionem bonam. et sic lateret unum quantum bonum vel bonus alius esset: et quantum ad gratitu- dinem et ex divina ordinatione debet eum diligere

Secundo si sic: pono quod quatuor loquantur un- de distinctis materiis. quaero vtrum perfecte in telligeret eos omnes acsi vnus loqueretur solus: an non: Si sic: ergo pari ratione et si v. et similiter si x. et sic in infinitum. sed hoc est virtutis infi nite: ergo non potest dici. si non aeque perfecte: ergo tot possunt loqui tunc: quod ille nihil in telligeret. de dictis eorum.

Tertio si quili- bet posset loqui alteri: et causare notitiam in altero: ergo quilibet posset eum illumiarem. consequens est falsum. et contra Dion vsium qui dicit quod tantum su- periores illumminant inferiores.

Quarto si unus posset alteri loqui: hoc non foretr sine sit gno. tunc quaero utrumilludsignum signifi cat ad placitum: an naturaliter: Si naturali ter: tunc quisque videns signum illud scit quid ille an gelus loquitur. ergo non posset loqui vni: quin loquaere tur omnibus. si ad placitum: quaero ad cuius placi tum an loquentis tantum: et tunc non potest alteri com stare quid illud significat nisi per locutionem praecedentem doceatur. etitune de illa locutione eodem modo foret querendum vtrum significa uit ad placitum an natisraliter etc. Si dicatur quod hbent signa significativa ad placitum ex com- muni sensu. Sequitur primo quod vnus non potest xni loqui: nisi omnes illi sciant. S liter mirum est quo primo possunt suas volitiones conicare et manife slare inuicem: nisi vnus videat occultam cogita tionem alterius ergo non est imaginabile quod consen tiant ad instituendum talia signa: nisi unus na turaliter videret volitionem alterius: quod non conceditur communiter. Si dicatur quod hoc est per voluntatem quia voluntas angeli vult quod sua cognitio ino tescat alteri. Contra. vel illa notitia volitio- nis causaret notitiam sui vel notitiam alterius cognitionis. non primo modo: quia eadem ratione omnis volitio causaret notitiam sui ita perfecte sicui ista. nec potest dici quod ista volitio esset notitia alterius cognitionis: quia tunc ipso invito posset sibi loqui: ergo posset eum offendere.

Quinto. tunc posset vnus alteri loqui de grammatica vel logi ta: et posset vnus alteri dicere: homo est dissylla bum: vel homo est pars oronis: vel aliquid tali consequens est falsum: quia da quod sic: quaero quon subiectum supponit an materialiter an significative: Si materialiter vel simpliciter: tunc suppo- nit pro conceptu in mente angeli: et per consequens est pro positio falsa: quia tale non est dissyllabum. si sup ponat significative: propositio est falsa: vel alias suppositiones hount quam nos.

Sexto. si talibus si gnis vuterentur angeli mutuo loquendo: posset unus decipere alium: quia nesciret utrum tale signum supponeret pro se an pro alio. et posset sic deci pi per aequiuocationem.

Septimo. si sic: non pos set vnus discernere quando alius diceret aliquid asser tive et quando recitative: quia eadem propositio mentalis s est qua corrundet utrique: ergo vnus non potest le qui alte ri.

Octavo. si sic: sequeretur quod angelus posset lo qui alteri distanti a se: et si sic: foret infinitae virtu tis. consequens falsum. ntecedens probo et consequentiam. antecedens patet quia bonus angelus in celo potest loqui malo exstenti in terra vel in inferno: vel bono exisenti in mundo consequentiam probo. quia loquatur a ipsi b distanti per leu- eam: ergo causat intellectionem in b. ergo si in quolibet parte proportionabili illius leuce foret angelus tausare posset in vnoque vnam intellectionem: ergotat intellectiones posset sitcare quot deus. Nono. loquatur malus angelus bono: et mentia tur. quaero vtrum bonus credet sibi: an non: si sic: deciperetur. si non: ergo pari ratione nec bono crede ret proptur suam locutionem: quia consilis locutio fie- ri potest a malo sicut fit a bono. Si dicatur quod ad- uerteret eum mentiri: et ideo non crederetei. Contra hoc est propositum: quod soli deo conuenit aduertere si ne signis occultas cogitationes: sict argutum fuit iuperius in secundo principali.

Decimo. si vnus an gelus posset loqui alteri: posset ei notificare con plexu notum sibi consequens falsum conseqentia patet: quia quae ratione unum: eadem ratione et aliud. Falsitas consequentis patet: quia sit a aliquid non apprehensum ab inferiori sed a superiors. si conclusio sit vira: superior posset certi ficare inferiorem de ista: tu non apprehendis ar consequens falsum quia si est certus de ista propositione: ergo appre hendit eam. ergo apprehendit terminos. ergo apprehendit a et sic erit haec falsa: iste inferior non apprehendit a: et sic contradictoria simul vera

Undecimo. si sic: tunc supior posset illumiare et informare inferiorem. sicut docet Dionvii capitulo viii celestis hierar. et tunc foret possibile quod agelus superior causret in inferiori notitiam alicuius obiecti obliti et illius oblivionis: ita quod agelus inferior sciret se fuisse oblitum istius cogniti. consequens falsum per Augustinus x. confeli capitulo xvii ubi inquirit quon oblivio est in me moria: an in sua imaginatione: an in se. non primo modo tantum: quia antequam praesentetur seu imprimatur cuiuscumque imago in memoria: prius necesse est ut adsit res ipsa vnde imago posset imprimi: sed oblivio nullam imaginationem potest imprimere sed magis tollere: ergo non est ibi in sua imagina- tione. Si dicatur quod oblivio est in memoria se cundo modo: ergo causat oblivionem vel ignorantiam: et non notitiam.

Quinto ad principale sequitur quod agelus potest moueri localiter. conseqentia patet. et consequens simliter per hamalis ii senten capitulo iii vbi dicit quod ageli sunt circumscriptibiles locis: quia cum sint in celo: non sunt in terra: et cum ad terram a deo mittuntur: non remanent in celo. Et similiter primo sentem c pitulo xiii dicit sic. quod quia angelus velocita- te naturae cito pertransit: operatur in diuersis locis. Item Den xxviii. Iacob vidit scalam et ingelos. Sed quod hoconsequens sit falsum: arguitur multipliciter.

Primo: quia. vi physicorum commento x probatur per philosophum quod indivisibile non mouetur quia oime quod mouetur: partim est in termino quo: et partim in termino ad quem.

Secundo omne quod mouetur: prius pertransit minus se quam aequale sibi: sed indivisibili nihil est minus.

Tertio. quia si sic: vel subito: vel sucessive non subito: quia omnis motus est in tempore iiii phycorum Et Augustinus viii supe ditrum capitulo xit. Omne quod mauetur per locum: non potest simul moueri. Si successive. ergo aliqua certa velocitate. sed determinata ve- locitas est ex resistentia medii vel mobilis ad motorem: sicut pates iiii physi commentio ib. ergo ubi nulla est resistentia: nulla est sucessio. ie- angeli ad se / nec medii ad angelum est resisten tia aliquam: ergo nec motus local.

Quarto sic. nul la est proportio angeli ad corpus in subtilita te: ergo nulla est proportio motus angeli ad mo- tum corporum in velocitate. ergo angelus mouer: potest velocitate infinita.

Quinto non plus resistit medium angelo quam vacuum si esset / resi- steret gravi. sed si esset vacuum: motus gravis in vacuo fieret in instanti. sicut probat philosophus ibidem iiii physioruio de vacuo capitulo ix secundum Thom. Et commen- vii physici commento vii quare non foret resisten tia inter rem motam et motorem in gravi tali. Unde commentator. Illa autem in quibus res mote ex se dividiuntur in motorem et rem motam in actu: necessario indigent medio: et haec sunt gra via corpora et levia. et si non: moueretur in non tempore

Sexto sic. sint a et b duo loca totaliter distin cta et immediata: et moueantur ab a in b. tunc angelus non potest habere partem in b. sed si moueatur ab a: et in b: mouebitur quando est in a: vel quando est in b quod est impossibile.

Septimo quod non moue antur localiter quando mittuntur probo: quia simul sunt in celo et in terra. quod probatur per illam ofo- nem ecclesie de angelis in qua petit a deo sic. Ut quibus tibi ministrantibus in celo semper ad sistitur: ab his in terra vita nostra muniatur. ergo ma le peteret ecclia: nisi iidem angeli semper ad sistentes in celo muniant nos hic in terra: ergo si mul possunt hic esse nobiscum in terra: et tamen esse in celo. Confirmatur per illud quod scribitur Tobie. xii ubi dicit ffaphael. Ego sum angelus ma- prahael: vnus de septem quae adstamus an deum. ergo sil fuit in terra: et adstabat in celo.

Octavo sic. angelus potest esse in loco pedali: ergo simul potest esse in celo et in terra in vtroque termino diame tri mundi: vel ambire totum mundum. probo consequentia. qui assumat angelus corpus pedale aliquod quod sit b. quo facto angelus est in loco illo praiecise cum corpore assumpto. qui locus sit a. Tunc arguo sic. istae angelus est in a: ergo potest esse in omni loco aequeli ipsi a. divido ergo b in duas medietates: et continuo aequis adinucem: et reliquam medieta tem in duas medietates: et continuo adinui cem ita quod modo faciant unum corpus aequelis latitu dinis: et maioris logitudinis: et minoris pro funditatis. ergo signando istud secundum partes pro portionabiles ipsi b / aliquando deveniam ad lon- gitudinem diametri mundi vel circuli aequi noctialis. et locus quem tunc occultabat illus: corpus: est aequelis ipsi a. ergo angelus qui praecise fuit in a: potuit simul esse in vtroque termi- no diametri mundi per mutationem dimensio- num ipsius b corporis. Quod autem possit sic signari per angelum vel per deum manifestum est: cum in b sine infinitae partes proporitionabiles pedalis quam- titatis. Nam qualibet pars proportionabilis illius b secundum proportionem iam dictam erit inaequalis dimen sione pedali. ergo cum partes proportionales b sint infinitae: contingit accipere tot pedales quanti- tates et apponere secundum logitudinem / quod longi tudo corpris adequbitur diametro mundi: et cer tum est quod tunc locus eius corporis erit aequelis a: quia omnis dimensio quae modo est prius fuit in a. nec au- getur in dimensionibus: sed tantum transponitur: ergo etc.

Nono. si angelus foret in loco circumscripti ve: sicut Damascenus dicit: vt in principio al- legatum fuit: sequeretur quod sic foret in loco vt anima in corpore: ita quod totus foret in toto: et totus in qualibet parte. consequens falsum. quia si sic: sequeretur quod unus angelus esse posset vbique. haec consequentia probatur Tum quia perfectior angelus maiorem locum potest oc- cupare: et ultra quemcumque datum potest deus cau sare perfectiorem: ergo deus potest causare aliquem qui posset esse vbique. haec consequentia probatur: quia accepto quocumque angelo inferiori / arguo sic. Cogni tio istus angeli potest esse ubique: ergo angelus potest esse ubique. Antecedens probo. quia creet angelum qui sit vbique iuxta casum praecedentem: tunc in isto angelo potuit ponere quamcumque cognitio- nem seu intellectionem actualem: ergo cognitionem istius angeli inferioris: ergo cognitio istius potuit esse ubique: ergo pari ratione et iste angelut

Sexto ad principale. si angelus confirmatus etc. tunc foret verum quod angeli aliquo foret confir- mati: et pari ratioe aliqui obstinati: sicut docet magiter libro ii distintione vii uvbi vult quod boni ita sunt confirmati per gratiam / quod peccare nequeatur. Ma li vero per malitiam adeo sunt obstinati: quod ben velle non possint. Tamen istud consequens videtur fal su tam de bonis quam de malis. De bonis quidem- quia gratia non tallit naturam: sed perficit. sed posse omnia per libertatem arbitrii est angelo naturale cum sit essentialiter potentia rationalis et valens ad opposita: igitur per nullum supenaturale po- tuit illud adimi angelo. De malis vero patet idem: quia in malis naturalia manent integra. ergo sunt vere liberi. Similiter si ipsi sunt obstina ti in malo: quaero per. quid: opet ut videtur / ponere aliquam rem creatam in mali: quo impediat libertatem voluntatis: et determiet se ad unum: sicut grara in confirmatis determiat beatum ad bene volen- dum. Et si hoc ponatur: tunc opet concedere quod de us sit causa obdurationis vere immutando et causando eam in malis. consequens falsum quia si sic: deus foret per se causa quare creatura foret de terior.

Contra Augustinum libro lxxxiii dia qui iii Si sic angeli boni ministrantes bonis hominbus continuae mererentur: et angeli mali demere- rentur: ergo nec isti sunt confirmati in beatitudi ne: nec illi obstinati in miseria. Antecedens probo per dictum magistri ii sententia distintione ii capit.lo ii ubi dicitquo utrique habent liberum arbitrium: quia boni non ali qua cogente necessitate: sed propria ac spotesta nea voluntate / per gra quidem adiuti ad vitam bo num eligunt: et malu respuunt. Et mali similiter spsitio- tanea voluntate a gratia destituti bonum vitant: et malum sequuntur. Sed quicumque secundum rectam ratio- nem spontanee et libere eligit ponum: et dimit- tit malum: virtuose operatur: et per consequens meretur lau dari. et si sit in gratia: meretur praemiari: quia non pl- requiritur ad meritum nisi gratia et liberum arbitri um: ergo boni merentur: et mali eadem ratione demerentur.

Tertio quaero sic / an mali sciant se errare in hoc quod alliciunt homines ad pecca- dum an non: Non verisile est quod non. quia per loga experientiam bene possunt aduertere quod ex mul titudine damnatorum augetur miseria. Si sic: er go non possunt velle quod homines finaliter pec cent. Probo consequentiam: quia tunc possent sponte et scienter velle illud vnde miseri essent. vel saltem velle illud vnde eorum miseria intenderetur Contra Anselmum de casu diaboli libro iii capitulo xii

Quarto sic. angeli boni possunt peccare: igi- tur non sunt in gratia confirmati. consequentia patet. et ans probatur. quia constat eos bene facere: vel ergo bene taciunt de necessitate vel spontanea volunta te. Primum non: sicut superius patuit per magistrum Et similiter sequitur. faciunt de necessitate: ergo non sunt magis laudabiles dicendi de hoc quod fa eiut et seruant iustitiam: quam de eo quod sunt rtiona- les: sicut arguit Anselmum quod ante confirmationem potuerunt peccare de casu dia capitulo v Si di- catur quod non ex necessitate sed ex electione: ergo pos- sent omittere. ergo possibile esset si angelus vel let / quod angelus orno dimitteret hominem suae cu stodie deputatum. Ponatur in esse: et habet praeceptum de opposito: ergo potest peccare.

Confirma- tur ratio per philosophum iii Ethicorum capitulo viii ubi probat quod si virtus est in nostra potestate: quod similiter malitia est in nostra potestate. Et arguit sic. Si operari bo num existens in nobis est: et operari malum exi- stens in nobis est. hoc est diciu. Si operari sit in potestate nostra: non operari erit in potestate nostra: non ergo de necessitate operabimur Similiter si operari sit bonum: non operari est malum. Et ideo concludit quod si bonum est in potesta- te nostra: malum est in potestate nostra.

Quinto sic demones eligunt male facere: et quante peius / tanto libentius. sint ergo modo duo aequi- les in demeritis: et volo quod hodie unus co- mittat multa mala circa homines: et alius non: quaero utrum ille qui peccauit hodie: plus pu nitur an non: si non: igitur erit aliquod peccatum impu- nitum: et sic aliquid deordinatum in regno dei: et iniustitia regnaret libera. Contra Anselmus. primo cur deus homo c. xii.

Sexto sic. diabolus potest appetere iustitiam: ergo potest habere iustitiam. antecedens pro- bo: quia potest recto iudicio iudicare / iustitia est bonum. et potest se volendo conformare illi dicta- mini ergo potest appetere iustitiam et poenitere. Quod possit se conformare illi dictamini apparet: quia in demonibus naturalia integra rema- nent. sed nihil magis est in potestate volunta- tis actu suo. ergo etc. Prima consequentia patet per Anselmus de concoru capitulo xviii Nullus potest velle rectitudi- nem nisi eam habeat: ergo etc.

Septimo ad prin cipale. Si sic: oporteret quod omnis homo haberet discretionem spirituum. contra aplitum idicut. Corum xii. consequenti patet. quia aliter non posset discernere inter bo num et malum: neque sciret quando esset bono obe- diendum / vel resistendum malo. consequens est inconve- niens.

Octavo ad principale. si sic: tunc po set sibi vnire corpus: et in eo aexercere opera tiones vite. consequens falsum. consequentia patet: quia sic les tur factum Cobie v. et xii et in Oen. de ange- is apparentibus Lotu: et cum eis commeden- tibus. et in aliis locis multis. falsitas conse- quentis patet: quia tunc posset in corpore sic assum pto loqui et audire: et exercere operationes animae vegetative: puta commedere / nutrire et generare. consequens falsum.

Nono ad princi- pale. si sic: in angelis bonis forent volubi les cogitationes contra Augustinum xxto de triniat c. xvi et xii. confessionum capitulo xii "Sic interim sentio pro- pter illud celum celi: celum intelligibile ubi est intellectus nosse non ex parte: "non in eni- gmate: non per speculum: sed simul totum in manifestatione faciei ad faciem": non mo- do hoc / modo illud: sed dictum est nosse si mul sine vlla vicissitudine temporum". consequentia patet.

Secundo adueniente noua cogitatio ne qua cogitat de isto homine nouiter sibi commisso: remittitur in aliquo cogitatio de deo: vel non. Si non: ergo potest distinctae de isto et de deo cogitare aeque perfecte ut prius. ergo de tertio et quarto eadem ratio ne. ergo sic addendo novas cogitationes di stinctas habebit processum infinitum. et sic an- gelus foret infinite virtutis in cogitando. Si dicatur quod sic: tunc angelus solicitus circa custo diam debet diminuere suam beatitudinem. consequens fal sum.

Decimo ad principale. si sic: tunc chri stus habuit angelum custodem. consequentia patet: quia de buit per omnia fratribus similari: sicut dicitur ad haeb. ii. Confirmatur: quia ita fuit de factoqia Tucet xxii. Apparuit illi angelus de celo com fortans eum. falsitas consequentis patet: quia hoc fuisset trustra: cum anima sua fuit beatior quicumque ange- lo in primo instanti suae conceptionis.

Ad oppositum est magister ii sententiarum. Et hiero. sup llud Mat xviii. Angeli eorum in celis etc Mhagna dignitas animarum ut vnaqueque ha beat ab exordio nativitatis suae in custodiam sui angelum deputatum. Similiter est ad idem Are. sicut ibidem allegat magiter sententiarum Item in psal singelis suis deus mandauit de te etc.

Ad istam quastionem dico quod sic: quia hoc est sctis perri bus reuelatum: et miraculis confirmatum.

Ad primum principale: cuius questio princi palis est: an cum beatitudine creaturae possit stare error. Non video pro nunc quin ista conclu- sio sit concedenda: videlicet quod angelus beatus vel anima beata possit consentire propositionibus fal- sis et errare: licet de facto non erret. hoc potest sic persuaderi. nulla notitia creaturae est sic ne cessaria ad beatitudinem: quin cum ignorantia ve ritatis de creaturis stet perfecta beatitudo ex sola cognitione dei manuteneat ergo deus cognitionem suam beatificam in mente angeli: et ponatur cum eadem error: et tunc erunt simul ista duo vera. iste est beatus: et istae errat. vde istud fieri non includit contradictionem.

Praeterea. sicut omnis homo naturaliter appetit non falli: ita appetit non ignorare: quia omnes homines natura- liter scire desiderant. sed ignorantia multarum scientiarum stat cum beatitudine: et ignorantia veritatum de deo quantum ad administratio- nem creaturarum. Unde hiero. super illud Epehen. iii. Ut innotescat principatibus et potestatibus in celestibus per ecclesiam multiformis sapientia dei. dicit quod sacramentum incarnationis non fuit plenarie intellectum ab angelis ante pas- sionem christi. Et hoc probat per: quaestiones quis fecerunt minores deo ascendente: quarum vna scribitur esa lxiii Quins est istae: qui venit de edom etc: Secunda in psao. Quins est istae rex glie: Confirmatur ista ratio primo per illud Augusti. ueio confelis capitulo iii Infelix ille homo qui scit ora te autem nescit. beatus autem qui te scit: etiam si illa nesciat. qui vero te et illa nouerit: non propter illa beatior: sed propter te solum beatus est. ergo notitia de multis creaturis non est necessaria ad beatitudinem creature: notitia tamen creaturae beate est necessaria ad beatitudinem.

Praeterea Dionvsi iii et iiii. celestis hierarchie dicit quod angeli supe- riores illuminant inferiores: et purgant a ne scientia: ergo in beatis est nescientia. ergo etc. Sed ubicumque est nescientia: potest esse error de crea turis.

Praeterea. causet deus in angelo no- titiam istius / sol orietur cras. non obstante ista no- titia: deus potest impedire ne sol oriatur: alio- quin non esset omnipotens: quia creasset vnam noti- tiam in angelo / quam non posset destruere vel- mutare. igitur potest facere quod angelus erra- uit et tamen non fuit eo minus beatus. Sic ergo pa tet quod illud quod pro inconvenienti deducitur in primo principali: non est saltem impossibile.

Se cundo dico quod forte angeli de facto non errant quia potest esse quod deus non coagit eis ad elicien- dum aliquod iudicium erroneum. vnde nulli iudicio: erroneo assentiunt. Item sic. vnus angelus potest loqui alteri secundum omnes. pono ergo quod deus sine voluntate angeli ponat in angelo notitiam istius a et omnia quae angelus causat quando loquitur alteri: scilicet b. tunc a cum b praesentabit eum loquoi ergo errabit.

Contra tamen primam conclu- sionem occurrit Anselmus de similibus capc. vi ubi lo- quens de sapientia futurae beatitudinis aii sic. Itus est qui cum deo est. perfecta enim sapien- tia replebitur: eumque facie ad faciem intuebitur quadiu ista prospexerit: creaturae totius natu- ram videbit: quae in deo melius quam in seipsa consistit. Tunc aetenim iusti cuncta scient quae deus facit scienda: tam ea quae sunt praeteri- ta / quam ea quae sutem futura. Ibi a singulis omnes lli ab hominibus singuli cognoscentur: nec quicquam omnino latebit: qua patria: qua gente: qua slirpe quis editus fuerit: vel etiam quid in vita sua fecerit. Et in caplo sequenti de hoc verbo mouet vltimo dubitationem;: nun quid omnia peccata singulis patebunt: Et respondet quod sic: et quicquid fecerit vnusquisque vnde deus est laudandus: sed propter rem factam deus: laudandus: ergo nullius veritatis ignoram: tia erit in beatitudine: nec aliquid erroris.

Sed ad illud potest dici quod Anselmum loquitur de facto: non quin aliter esse posset. Similiter dictum suum est valde dubium: cum ponat quod quilibet bea tus sciet omnia scibilis simul: et per consequens tot sciet minimus beatus sicut anima christi ergo secundum eum quili bet beatus sciet infinita: quia spes numerorum et figurarum et conclusiones geometrie et arithr- meticae sunt infinitae. sicut dicit Lincon. primo posteriorum. et ideo non comprehenduntur omnes actu ab intellectu creato poetentiae finitae. Sed contra ium istius videtur ipsemet Linconni. dicere eodem li b. ubi dicit quod mens divina videt omnes res scibi les vniversales et particulares in se. Similiter in telligentiae recipientes irradiationem a lumine primo / videbunt in eo omnes res scibiles univer sales et particulares. Et ideo exponi possent istae auctoritates sic. scient cumcta quae deus fecit scienda: et quod beati vident in eo omnes res scibiles universales et particulares: hoc est videbunt eum per quem possunt scire omnia scibilia: si ipse voluerit eis manifestare. Ista materia tota est nimis obscura de cognitione angelorum et beatorum: in qo phiehsoi manifeste errauerunt: sicut patet iii de anima et xii methysia et scti doctores incompraehensibilia et meo iudicio contradictoria tradiderunt. sicut patet ispicienti ex vna parte dicta Augustinus super Den. ad litram. vbi dicit quod omnis creatura praeter spuralem quae est ipsa natura angelica prius facta est in co- gnitione angeli: et postea in seipsa. et ex alia parte dicta Dionus. in celesti hierarchia: vt de multis aliis taceatur. Et istis ideo omissis / di- co ad formas argumentorum in primo princi.

Ad primum quando quaeritur. nunquid angelus bonus deputa- tus praescito ad custodiam nouit eum esse damnandum: potest dici verisimiliter quod sic: quia probabile est quod vi- deat hoc in verbo: nec posset debito modo de se ad eni ordinare: quan frustraretur intentio sua: nisi hoc sibi constaret. Et quando subditur. si sic: tunc ange- lus talis non diligit eum ad vitam aeternam. conce do. diligit tamen sic / quod instigat eum ad pauciora mala facienda: et resistit angelo malo: et prome uet ad bonum opus: licet non intendat quod habebit vitam aeternam. Nec per responsionem istam vito conclu- sionem argumenti quin angelus bonus possit erra re: quia sequitur: credit quod iste damnabitur: et iste prae scitus potest salvari: ergo istae credens potest decipsi. quod concedo: non tamen de facto decipiuntur ut existimo

Ad secundum quando accipitur aliquis praescitur existens nunc in gratia etc. et quaeritur utrum angelus suus deside- ret quod istae perdat gratiam ante mortem an non. Dico quod angelus vult quod peardat graram ante mortem: et quod peccet quia reuelatum est sibi in verbo / quod ita est futurum deo permittente. vnde vult praemit tere quod ipse peccet: non tamen vult esse causa su peccati. Et quando concluditur: ergo non vult iuvare eum ad perseverandum in gratia. Dico quod angelus deputatus homini non iuuat eum nisi vide- licet sub conditione: scilicet si istae voluerit iuva re seipsum: et ideo quia homo malus se non vult snare: nec si fuerit in gratia / perseverare in gratia: ideo angelus non vult innare eum ad hoc: facit tamen id ad quod est deputatus: quia est deputatus ut adinuet: non vt totum fa ciat

Ad tertium dico quod angeli boni nullo modo tristantur de aliquo quod euenit supra nos vel circa nos. omnis enim tristitia repugnat bea titudini: gaudent tamen gaudio coaccidentali de iis quae fiunt circa nos: sive bene fiant si ve male. Unde sicut furtum pensata vna cir- cumstantia est bonum: pensata alia est malum sicut etiam bonum est quod fur suspendatur: et ma- ium est quod amicus moriatur: ita quod idem factum habet vnam crcumstantiam placentem: et aliam displicem tem. ita peccatum hominis maxime praedestivati habet unam circumstantiam placentem: quia permittitur a deo. aliam non placentem: quia privatur gratia. non tamen haec tristitia causat in angelo tristitiam vel dolo- rem: quia non ideo gaudet de alterius malo / quaa est malum sibi: sed quia est iustum iuste permissum a deo.

Ad quartum dico quod non vult impe dire demonem ne tentet semper: sed pro loco et tempore sicut patuit de stet Raphaele. sed semper est para tus impedire ne vincat vel praevaleat: si homo cooperari voluerit.

Ad quintum quando arguitur. angelus bonus custodit quantum scit et potest: ergo cum sit fortior demone et sapientior: homo nunquam peccaret. Nego consequentiam: quia homo est liberi arbi trii: et angelus non iuuat nisi homo ad salu- tem propriam coagat.

Ad sextum quando dicitur possi bile est quod angelus promittat se facturum ali quid circa hominest depedens a libero arbitrio: ergo possibile est errare angelum. Concedo conclusio nem: tamen de facto forte non errant. sicut nec aphael erravit: nec deus permisit eum errare ut dictum est.

Ad septimum de istis angelis volentibus opposita: dicit Thomas quod fuerunt mali angeli: quorum vnus angelus Persarum laborabat vehementer ne hebrei liberarentur a dominio Persarum. Tum quia delectabatur in eo rum affiictionibus. Tum quia Perse diutius eos affligentes gravius peccarent. angelus vero Grae- corum laborabat ut et tam Perse quam captivi transirent in dominium Praecorum.

Contra. si ma li angeli possunt delectari: ergo et boni tristari: con sequentia patet: quia tantum repugnat delectatio mi serie: sicut tristitia beatitudini.

Dici potest quod non proprie delectantur: sed magis volunt hoc quod illud: videlicet homines peccare quam non peccare ideo ad modum delectantium se hobunt. Aliter de stis angelis sentit Graeti. et sic dicendum quod fuerunt boni angeli consulentes divinam sententiam de diversis hominbus quibus praesidebant. Se creta enim et profunda dei iudicis angeli non comprehendunt. sicut ibi dicit Graes. Unde in diversis gentibus contingunt diversa meri ta: propter quae consideranti merita vnius posset videri quod illa deberet alteri pesse: et conside ranti alterius quod reliquom viceversa. Unde isti an geli referebant diversa merita hominim in con- ipectu dei: consulentes eius sententiam. Et quia diuer- sa merita tendunt in oppositos effectus: ideo isle relationes angelorum dicuntur resistentiae vel pu- gne. Unde ex vna parte merita Panielis et oro nes exigebant liberationem ppli: ex altera parte divuulgatio nominis dei in gente Persarum fuit magna causa quare impediuit illam libera tionem iam fier. Et secundum ista manitestum est quod angeli houent ignorantiam vel nescientiam: vel dubi tationem: cum tamen sint beati.

Ad octavum quando ar- guitur quod principiat deus angelo quod aequaliter causa ret de duobus etc. Dico quod in isto casu angelus- non errat. Contra. proponit non prponendum. nego consequentiam: quia licet sibi praeponere quem vult.

Ad nonum dicendum quod in isto casu vterque debet ad- esse et praesentare pro rata sua. nec ille qui vlti- mo custodit plus tenetur: quia neuter eorum ulti- mo custodiuit. Et quando quaeritur quis eorum cu stodiuit eum vsque ad d: sit d ultimum instans vi te hominis custoditi. Dicendum quod neuter. Si tunc arguatur in contrarium: neuter eorum custodi- vit eum vsque ad b. ergo fuit dimissus ab istis ante d. neganda est consequentia: quia immediate ante db a custodivit: et immediate ane e b custodivit: et tamen neuter custodiuit vsque ad b. quia post quodi bet tempus ante d in quo custodivit a: custodivit b. et post quodlibet tempus ante d in quo custo diuit b: custodivit a. ideo neuter eorum custo divit vique ad b. quia neuter eorum fuit vltimus per casum. Et quando arguitur quod neuter eorum nouit summam gratiam quam iste habuit ante mortem: ideo neuter nouit summum gradum meriti. Nego consequentiam: quia cum veritate consequentis stat quod vterque eorum nouit summum gradum quem habuit tempore mortis.

Ad decimum admisso casu: quando arguitur quod male custodient: quia neu- ter eorum sciret dicere quoties istae custoditus vicit e vel li et an frequentius vicit e quaestici. Tn cedatur. et tamen non sequitur quod male custodie- runt: quia vterque sciet dicere quod infinitis vici bus vterque eorum illum tentauit. Aliter potest di- ci negando possibilitatem casus: quia non est pos- sibile quod homo per liberum arbitrium naturaliter in omni parte proportionabili vinceret uniformiter: et haberet actum meriti vel demeriti. et ideo non potest admitti casus quod sic ab alternanti- bus tenetur: et per adiutorium bonorum vincat.

Ad secundum principale cuius questio est an an- geli cognoscant occultas cogitationes hominim viatorum: si eorum custodie deputarentur. Dicen dum secundum mentes doctorum communiter negando consequentiam. et licet nescirem probare: tamen possum per unum verbum consequentiam impedire: et dare causam quare non cogno scunt cogitationes occultas nec hominim nec angelorum. dicendo quod deus eis ad talem noti- tiam non cooperatur. Nulla enim res in effectum dis- conveniente naturae suae potest nis deo coagen te. sicut dicit Augustinus iii de trintia capcu. iii vbi vult quod deus est prima et summa causa rerum atquam motio num. si tamen fortasse dicta sanctorum qui caunsas occulta tionum talium ab angelis assignant: mouere possint: recogitabo in euentum.

Dicit ergo sctuns Thocimias inti d qia de veritate aiuia viii arti. xiii quod angeli cogitationes cordium per se et directe non cognoscunt: pro tanto quod cogitare non potest mens nisi voluntate copulante intentionem ad spenm motionum. secundum Augustinum de trinitate Sed motus voluntatis non potest directe cognosci ab ange lo: sed a solo deo: ideo nec cogitatio quae sine mo- tu voluntatis esse non potest. Quod autem motus volun tatis ab angelo naturaliter cognosci non possit: probat per hoc quod angelus res cognoscit per formas sibi indicatas a deo: quia sunt silitudines reus existentium in natura. Sed motus voluntatis non est de numero talium reu: ideo etc. hoc est sua sentem tia. Unde quia cogitatio causatur ex imperio volun tatis. ideo illud imperium est qua si impedimentum aut obstaculum impediens angelum aliquando a co gnitione cogitationum alterius angeli et hominis. Similiter quando illud obstaculum amovetur: ita quod an- gelus cognitionem habens: ordinat eam voluntarie ad illum: et vult vt sic sibi pateat quod tunc cognoscit angelus ille cogitationem suam. et haec est locutio angelica secundum eum: de quae videbitur in quarto princi.

Opinio henrici qui hanc opinionem pertractat iii quodlibeto quaestione xiii est haec: quod in cognitone duo pssunt considerarid est. suba actus: et directio actus in finem: qui partinet ad intentionem voluntatis. Sunam ergo acius potest cognoscere naturaliter tam bonus quam maus. Sed intentionem voluntalis di rigentis actum in finem talem vel talem non potest natu raliter cogscere: si non sequatur aliquis effectus in sen sualitate.

Aliter alii quidam dicut quod nihil quod potest occultam cogitatione mentis cognoscere: nisi quod potest menti illabi: cuiusmodi est deus solus sicut dicit Augustinus in de eccliasticis dogmatibus sicut superius allegavi.

Sed contra istas duas pri mas o.iniones statim occurrit quod ita intelli gibilis est intentio voluntatis sict actus intelle tus: et ita proportionatum intelligibie intel- lectui. Similiter homo multoties inendit sine actu voluntatis: alio quin esset processus in infinitum: sic quod omnem notitiam praecederet amo: et omnem amorem notitia: vel amor praecederet notitiam quod non est imaginabile. Unde quicquid sit de mente Augustinus experimur oppositum. multa enim intelligi mus in mente. Illud ergo dictum de illapsu in nul- lo mouet: quia talis illapsus nihil facit ad co gnitionem. et similiter eadem ratioe nec angelus cogno- iceret quamcumque intentionem vel dilectionem alte- rius: nec aliquid existens in eo. et ideo concedendo ange lis tam largam notitiam reu creatarum: sicut facit Augustinus iii uper Denm et iiii et viii non vr ratio ali qua quare negari debet ab eis cognitio natura lium volitionum et cogitationum quarumcumque: ni si forte diceretur sicut superius dictum est: quod dec non plitet eis coagere ad notitiam talium cogita tionum: nisi quando angeli cogitantes volunt vt alii cogitantes cogitationes eorum aduertant. Si quis autem ad illud quod in contrarium a nobn fingi potest / nol nuntiare poterit veritatem omnino nescio. Sug posita tamen conclusione: videlicet quod non cognoscut cogitationes occultas.

Ad formas factas in secundo principali dicendum. Et ad primam potest dici vno modo quod nec bonus nec malus cognoscit actum voluntatis quo tentatio vincitur: nisi per effectum causatum in corpore. Similiter non est dare primum instans in quo diabolus vincitur: sicut non est primum principium bone voluntatis aut male: cum actus voluntatis sint sucessive causati. et ideo nec bonus angelus nec malus scit quando homo prio meretur vel demeretur: scit tamen postea quando homo incepit pri mo mereri: pircipiendo instans extriniecum ante suum meritum.

Aliter potest dici de bono angelo pro pat scilicet quod deus sibi cooperatur ad sciendum occultas cogitationes et volitiones illius quem custo dit: et non alterius. et sive sic dicatur sive primo modo: sequitur quod magna pars bonitatis hominis la teret suum angelum: donec aliquo signo osten- deretur.

Ad secundum potest dici sicut prius / quod ni- hil latet angelum donec aliqua signo ostendatur in prehantasia. Uel melius dicitur quod deus coagit agelo vel homini ad causandum notitiam oronum mentalium et bonarum volitionum in agelo custodiente spanli: ex quadam familiaritate maiori quam habere te net ille angelus ad hominem talem / quod ad alium quo suae custodie non committitur.

Ad tertium quando ar- guitur. non minus est cognoscibilis cogitatio ul itellectio quam gratia etc. potest dici quod sic: quia deo sic placet ad unius notitiam coopari: et non alterius unde tota ista occuitatio deo debet attribui

Ad quartum quando arguitur quod fuisset incarnati facta antequam dabriel hoc sciuisset etc. potest nego ri consequentia. quia Gabriel forte vidit in verbo temps in quo beatam virginem salutaret: et primum instans in quo incepit consentire. sed hoc est dubium si non sit dare primum instans assensus beate verginis: vel non fuit dare primum instans incarnationis verbi: vel ipsa assensit antequam concepit filium dei. Di- ci potest quod in vltimo instanti productionis assen sus concepit: ita quod in eodem instanti fuit ista quam litas qui vocatur assensus / producta complete: et icarnatio cesebrata ex operatione spumssctim.

Et sic concedendum quod ipsa prius assensit quam verbum fuit incarnatum: sicut patet ad rationes illas quibus osten debatur quod si angelus deputetur humane custodie- necesse est eum habere notitiam cogitationum occul- tarum: habet tamen rationes probantes quod non naturaliter concedantur: habet tamen vt dictum est ex spanli coopera tione dei / notitiam affectionum et cogitationum hominis quem custodit. Ad duas alias rationes quae fiunt circa responsionem datam de duplici cognitio ne angelorum beatorum: statim patebit.

Ad ter tium igitur princ. cuius conclusio est quod angelus con firmatus habet notitiam omnis rei / dei / seu aliorum an gelorum / et rerum materialium. respectu enim omnium istorum habet angelus hominis: m sibi deputatum bene ordinare.

Dicendum est ad conclusione: conceden do quod angelus habet aliquo modo omnis rei notitiam quam opet cognoscere ad custodiendum hominen viatorem. Sed tamen ad aliqualem evuidentiam decla rare volo. vii de cognitione angelorum. Et pri mo qualiter angelus naturaliter cognoscit deum Secundo qualiter seipsum. Tertio qualitur caeterca angelos. Quarto qualiter res corporales. Quin to quo debeat intelligi illa metaphorica lo cutio Augustinus iiii et v super Gen. distinguen- tis cognitione angeli in cognitionem matu- tinam et vesptinam. Sexto an angelus recipiat cognitionem a rebus. Septimo an componatur et dividiat formando propitioens complexas: et discu rat syllogiando an non. De his vt mihi con veniens ante recitare illud quod probabilius inue- nio ab aliis.

De primo tenet magiter sentrs dist iii quod in angelis fuit naturalis cognitio triplex. quia sciebant quod facti erani: et a quo fcti erant et cum quo facti erant. Ex quo patet quod deum naturaliter cognouerunt. Item secundum eundem disi. i. si queratur ad quid facta sit rationalis crea tura. Respondendum quod ad laudandum deun et ad serviendum ei: sed laudare deum non pos- set nisi eum cognosceret: erco videtur quod cum deus non deficiat in necessariis: rationali creaturae cognitionem sui concessit naturalem. Tenent ergo doctores communiter quod ange- li naturaliter cognouerunt deum: sed an in an gelo aliquid poni debeatur: per quod deum cogno scat an non: diversi diversimode dicunt. Tho mistae enim dicunt quod angelus cognoscendo es sentiam suam: deum cognouit non per speciem: sed res alias a deo esse per specien cognoscit. Dicunt quidam alii quod in angelo fuit species concreata dei reprelentativa: quae medio modo representa bat inter notitiam beatorum et notitiam imagi- nativam viatorum. Posset dici tertio quod deum cognoverunt statim conditi naturaliter: deo causante in eis notitiam cum intellectu eorum. ita quod in eodem instanti in quo fuerunt creati: fuit illa notitia dei concreata a deo in intellectu angelico: sine alia re in angelo ponenda.

De secundo dicitur communiter quod semetipsum per se intelle xit: cum sit actu intellectus et intelligibilis: et sibi sufficienter praesens

De tertio dicit san ctus Thomas quod angelus intelligit alios ange- los per eorum similitudines non impressas ab eis nec aliquo modo acquisitas: sed impressas a creatore Dicunt alii quod non per spens: sed per habitus. Tertia opinio est opinio Oncliam super sententias: quod nec per spens nec per habitus: sed per seipios et essentiam rerum cognitarum: loquendo de cognitione intuitiva: ita quod libet per dicat circumstantiam causae efficientis: unde vna ratio cognoscedi rem est ipsamet res: alia intellectus agelicus et humanus in cognitione iun tuitiva: et haec sufficiunt. Quod autem in cognitione intuitiva ageli res sit causa effectiva probatur: quia illud quo posito potest aliud poni: et quia non posi- to non potest poni aliud: est naturaliter causa eius: sed posita re praesente et intellectu angelico sive hu- mano: sine omni alio praevio vel spe vel habitu: potest intellectus illam re intuitive cognoscere: er- go talis res est causa talis cognitionis. Loquen do vero de cognitione abstractiva: secundum eum illa est duplex. Una quae consequitur notitiam intuiti nam: et semper concomitatur eam. Alia est qua habet esse post corruptionem intuitive. et vtraque es icomplexa. Si vero loquamur de prima: illa habet tres cans partiales scilicet obiectum: intellectum: et notitiam intel lectivam. sed secunda qua habetur et manet post corru ptionem notitiae intuitive: illa habet pro causis par tialibus intellectum et habitum generatum ex co- gnitione abstractiva elicita simul cum intuiti na. et non requiritur obiectum: quia potest esse post cor- ruptionem obiecti: vel adnihilationem. Noem autem quare ponit notitiam abstractivam simul cum intuitiva: est ista: quia postquam homo habuit noti tiam intuitivam: quae formauit conplexum tale: hoc res est: si res destruatur: intellectus suus propte incli- natur ad formationem talis complexi: haec res fuit: vel talis res fuit: quo est notitia abstracti va. ergo hoc per aliquem habitum in homine: quia aliter non proptius inclinaremur nunc ad eliciendum talem notitiam quam prius. ergo iste habitus generatur ex alia notitia actuali: sed non ex intuitiva. Cu ius probatio est. quia tunc inclinaret ad intuitivam consequens falsum. ergo optet quod causaretur a notitia abs tractiva concomitante intuitiva. haec ille

De quarto qualiter videt angelus et itelligit res materiales: Dicit Thomas quod per spes concreatas henricus quod per habitus. Oclra sicut prius quod per res: et per se: loquendo de notitia intuitiva: et prima abstractiva per se et per habitus acquisitos a rebus: et per actus habet notitias abstractivas de rebus materialibus.

Circa quintum de distinctione: notitiae matutine et vesptine secundum mentem Au- inus iiii et v super geum. Sciendum quod iste duae co gnitioes introducuntur metaphorice a beato Augustinum vt posset salvare processum Genti i de productione rerum in. vi diebus sine sucessione temporis. Ault ergo imaginari quod cognitio angel ca vocatur dies. et secundum sex genera rerum supquia non sucessive per ordinem temporum fertur cognitio angelica: sed solo ordine naturae: sex dies quisi sex cognitiones dicuntur. et sicut in die temporali mane est principium diei: et vespefinis: ita vo luit quod angelum cognoscere rem in sus princi- pio vel per suum principium quod est deus: illius co gnitio creaturae vocatur matutina. Cognosce re autem res per creaturas: sicut per medium: seu vocetur forma seu habitus: vocatur apud eum com gnitio vesptina: quia vespe est finis diei: et ipsa res est finis productionis diei: ita quod deus habet ratio nem principii: et res ipsa rationem termini. Opus vero prime diei est lux: quam Augustinus vocat substantiam itellectuale. id est naturam angelicam. angelus erga creatus statim cognouit se per seipsum: et ideo sta- tim habuit cognitionem velptinam. sed quia non cecidit: quia tunc fuisset facta nox: sicut malis accidit: immo statim in laudem creatoris retu lit: ex contemplatione sui conversus est in contem plationem creatoris: ideo signatus primus dies non dicitur habere mane: sed vespre primo: quia vespre transiuit in mane: quia angelus factus statim se cognouit: quod fuit cognitionis ve pertine. Et quia continuae ad laude dei retulit i quo facta est dei cognitio matutina. Sic ergo distinguuntur iste duae cognitiones apsoteo modum suum loquendi per diversa media cogno scendi. Et ita quod omnie quod cognoscitur per verbum deum cognoscitur cognitione matutina. omne autem quod cognoscitur per creaturam ab angelo: si- vue sit species sive sit habitus: vel ipsa res qua cognoscitur: vocatur cognitio vespertina.

De sexto vtrum angelus acquirat cognitionem a rebus. Dicit Thomas quod non: et alii antiqui communiter omnes. Ockam tenet quod sic de possibili: sed quid est de facto dicit quod nelcit: et hoc est verum: nec aliquis homo scire potest naturaliter: planum est. Sed de possi bili tenet quod agelus potest de nouo acquirere non titiam incomplexam: intuitivam: et abstractivam: et compleram de contingentibus et necessariis sict nos per omnia: licet sensibus non vtantur.

De septimo an angelus componat: vel dividat vel discurrat. Tenet Thomas quod non: et hoc est mirabile: cum tamen di cat quod angeli occultas cogitationes hominim sciant tantum per signa: quod non est nisi arguitive et discursiue. et ideo probabile videtur quod componunt et dividiunt et discurrunt. haec de angelorum non titia narrasse sufficiat. de quibus omnibus me fateor nihil scire nisi per fidem quam adhibeo dictis sctorum: qua nisi in reverentia haberem: mul ta de istis impugnarem et quasi somnia reputa- rem. Dico ergo ad formas argumentorum ter ti principalis.

Ad primum quando arguitur. si an- gelus cognoscat alia a se: vel per spens: vel per essentiam sui: vel per habitus: vel per res cognitas Dico quod mihi apperet probabile dicere quod ali- qua cognoscit per res ipsas et per essentia suam. quia est intellectus suus. Unde ad notitiam intuiti vam ista duo sufficiunt ita quod angelus scit sor tem esse per essentiam suam quae est intellectus suus: et per sortem. habet autem recordationem per spes et per habi tus et per seipsum. Et cum arguitur contra: si. Michael cogicit Gabrieem per spem: ergo Dabriel cogscit sin mente Michaelis et per alia spemem exstentem i se: et Michael eandem per aliam etc. Potest dici quod respectu rei existentis non iudiget angelus specie: sed pro cognitione recordantiva iudiget sprem vel habitu. Parum curo de hoc: quia non po no spem naturalem similitudinem rei cuius con gnitionem facit: vt spens lapidis in augelo sit lapis: sed pono vnam qualitatem causativam non titiae lapidis quando lapis non est praesens: propter quod icitur repntativa lapidis vel silitudo lapidis vel eius spens: et eadem res potest vocari habitus: quia inclinat vel facilitat intellectum ad cogni- tionem abstractivam lapidis. Dico tunc ad ar gumentum quod Michael non cogscit Gabrielem per suem: sed per seipsum.

Ad secundum potest dici con- cedendo quod angelus continue habet nouam noti tiam de re mota localiter: aliter non principeret quando mutaretur.

Ad tertium quando quaritur an per spens concreatas: an per acquisitas. Potest dici probabilite quod smens ia mente angeli sunt quaedam qualita tes nate causare cognitionem aliorum et etiam notitiam de seipsis. et licet sufficiant ad causan dum nouam opinionem seu notitiam appraehensi uam omnim rerum: et notitiam intuitivam omnis rei: non tamen potest intellectus angelicus cum illis deuenire in notitiam quamlibet complexam: sed in aliquam potest: in aliquam non potest: sicut homo per visum de venit in notitiam istius quod paries est lapideus vol terreus: et sic de aliis. potest enim per adiutorium aliorum sensuum devenire in notitiam talium conm- plexorum. Eodem modo angelus potest devenire per spens in notitiam intuitivam omnis rei cum re ipsa: non tamen potest in omne complexum scibile de re. et ab angelo superiori potest illuminari sine creatio ne nove speciei secundum mentem beati Thomas per conforta tionem luminis intellectualis inferioris an geli et forte ista confortatio non fit per aliquam nouam rem creatam illuminatam: sed potest esse per hoc quod angelus superior conicat intellectionem per intel- lectum et per suam notitiam et voluntatem cum inferio ri: et sic ista duo simul causant cognitionem perfectiorem quam posset inferior per se causare. vl inferior ex adsistentia superioris causat talem notitiam. Sed hoc est idem cum dicto praecedenti

Et si arguitur contra istas spes quia tunc oporteret ponere in angelo tot spens quit res cognosci biles: quia vna spens non potest esse silitudo duarum rerum dissimilium.

Potest dici negando consequentiam: quod haec una res non potest esse perfecta silitudo dua rum rerum dissimilium: potest tamen intellectus per unam rem causare perfecta cognitionem rerum dissimilium in se: res aut quo vocatur spens: non idoeo causant non titiam: quia sunt naturales silitudines. quia hoc re puto impossibile: quod notitia videlicet huius rei icomplexa causaret puram notitiam incomplexam alterius: et ideo istae qualitates quas ego voco spes: possunt rationabiliter dici habitus scientiales. et cum de re constat: de nominbus non est disputandum. Si ergo opet quod istae spens sint finitae in actu: licet possint cognitiones infinitas praenominare seu principiare cum intellectus suecessioe. Nec obstat quino illu- minatio posset fieri inter angelos et docto res hebet pio. non obstante quod vnusquisque omnem re cognoscat: quia nisi quilibet aequaliter omnia complexa cognoscit: aliqua ignorat: et io potest illuminari sine noua creatione speciei secundum mentem scti Thomas Quod autem solus angelus cum re non sufficiat ad mnem notitiam causandam: patet: quia licet rosa exstnte dici posset quod angelus et rosa sufficienter cau saret notitiam in augelo: posito tamen casu quod ro- sa adnihiletur: potest tamen adhuc angelus recorda ri quod rosa fuit: et sic quando res corrumpetur / periret notitia angeli et memoria: nisi poneret spe cies vel habitus: quod concedo spem esse habitu. Similiter conuenientius videtur ponere quod istae quali- tates quae conicant intellectualem notitiam: cum sint connaturales et acquisitae per creationem re rum. quia res aliter alteraret continue angelos quod apparet valde inconveniens dicere: quod mu sca volans causaret continue nouas qualitates in celo et in inferno. et hoc tamen mihi apparet con cedendum: nisi velimus dicere quod angelus possit decipi: vel quod vna notitia est per quam ange lus iudicat muscam volare in camspo et sedere in horto successive: quod non apparet verum. Potest ergo dici quod ex cognitione intuitiva ha benda de rebus / non sufficiunt spens: quia cum tales qualitates uniformiter causent cognitionem: non posset angelus varias habere cognitiones sucessivas per tales spens: nec formare affi mationes et negationes: sed ipsemet res coa gunt et conicant in intellectu angeli notitiam complexam. et non videtur subtiliter considerando arguere imperfectionem naturae in angelo. videli cet quod sic per res alteretur continue: quia illa altera tio non est nisi accidentalis notitia: quae est salus et perfectio. vt dicitur ii de anima et vt videtur: oportet illam reducere ad res sicut ad causam partialem et fectivam. Item ex alia parte non sufficiunt pro omni no titia abstractiva res extra angelum sive spens quia corrupta rosa angelus format tales: rosa creuit in hac arbore: et huiusmoni: quae non possent causari nisi per speciem concurrentem cum intellectu angeli. et ideo pro tali notitia habenda post tempus rerum videntur aliquo qualitates ponende in angelo: qua dici possunt spes vel habitus.

Si quaeratur an sit dare maximam multitudinem simul con gnitorum ab angelo. mihi videtur quod sic: et quod an geli aliquam cognoscunt in actu: aliqua cognoscumi in habitu sicut nos: et sic duobus modis. et quando de nouo incipiunt considerare: tunc unum di mittunttotaliter: vel saltem remittunt cognitione: seu considerationem de aliis: licet possint sil plura intelligere: non tamen vltra certam mul itu dinem et intentionem certam cognoscendi. hoc videtur: quia non in in finitum excedunt intellectus nostros: et intellectus nitr non potest simul nisi pauca considerare: ergo illi non possunt in multitudinem infini tam.

Ad quartum princi. cuius conclusio principalis inquirit de locutione mutua inter angelos. Di cendum concedendo in eis locutionem et illumina tionem.

Ad primam formam quando arguitur quod non: quia foret frustra: quia unus angelus non potest conce ptum suum ab alio occultare. dicendum quod sic: sic- ut tactum fuit inrunsione ad secundum principale quia cogitationes unius alius non nouit: quia deo non placet coagere ad causandum notitiam illa rum cogitationum: et ideo potest poni quod loquunt adinuicem per modum istum. vnus afectat quod suus conceptus manifestetur alteri: deus autem ad illam volitionem causat in alio cui desiderat inote scere suum conceptum / notitiam illius conceptus: et idoeo patet causa quare unus potest loqui vni tantum vel pluri bus: vel si velit / omnibus simul: quia secundum suum desiderium placet deo conplere et causare notitiam in xno tamen vel in pluribus. Patet etiam causa quare potest loqui ad minor est distantiam: et loqui remotiori vel ma gis distanti: si ne hoc quod sua locutio inotescat propinquiori similiter quod vpe loquindo loquuntur per si gna ad placitum instituta: sed omnino sicut volunt iuos conceptus aliis maifestare: sic deus perficit et causat realiter in aliis. et secundum istum modum prob viliter dicunt quaidam quod inotescunt sctis erones nostre vel affectioes. non quod ofones nstre vel affe ctiones nostre aliquid causent immediate per se in animabus vel in angelis: sed quia deus iuxta nostrim desi derium causat in eis notitiam qualem nos vellemus in eis causari. Et eodem modo dici potest quod agel- suum conceptum occultare potest abalio: volenoo scilicet quod nulli constet: quia tunc deus non coagendo ad il- lius notitiam causandam in aliis / sustinet quod sit occultata ab aliis. Tunc ad argumentum dici potest quod vnicuique constat de dilectione alterius quam deus diligitur: quia est dilectio beatifica. et quia secundum il lam est principalis ratio diligibilitatis et bonitatis ipsius attedenda: ideo nullus errat in diligendo: quin quemlibet diligat quantum tenetur secundum mensuram bonitatis: quod ex sua btitud inse debet habere.

Ad secundum dicendum quod existimo quod tantum finiti possunt simul loqui de finitis materiis: et non ita pr- fecte causabitur notitia multorum nec ita distin cte sicut vnius per se: sed si cogitet actu de dunc bus scibilibus: minus distinctae et magis remisse cogitabit de vtroque: quam si tantum de altero co- gitaret. et hoc propatur limitationem a potentia co- gnitiva in eis. et secundum hoc et concedendum quod tot possunt simul velle loqui vni de tam distinctis materiis: quod deus non posset inillo vno causare notitias tot ad distinctae et perfecte concipiendum locutiones omnim istorum angelorum simul / propatur defectum illius capacitatis vnius angeli cui fieret locutio.

Ad tertium quando arguitur. si quilibet posset loqui alteri: quilibet posset alium illumiare: consequentia pa tet: quia posset in eis causare nouam notitiam. Falsitas consequentis patet ex Dio. quia tantum superiores illuminant inferiores: et non econrio. haec est ima ginatio Dio de celest. hierar capitulo iiii et vii quando tres actus hierarchicos ponit in angelis purgare illuminare: et persicere. et hoc ab omnibus doctoribus antiquis concedit et tene tur quod superiores purgant inferiores a nescien tia: et illuminant et perficiunt. Sed inferiores non illuminant superiores: sed cum eis loquuntur tnum Unde inter locutionem et illuminationem assignatur multiplex differentia. Primo quia lo cutio potest esse de veriset falsis indifferen- ter: sed illuminatio et reuelatio tantum fit de ve ris. Secundo quia locutio potest fieri indifferenter de noto prius utrique: vel de aliquo noviter non so illi cui fit locutio. sed reuelatio et illumima tio semper fit de aliquom noviter noto et notifi- canado illi cui illuminatio fit. Tertio quia omnis qui illuminat vel reuelat loquitur: sed non econverso. Quarto quia illuminatio est tantum su periorum: et locutio omnim. Quinto quia locutio est de omni vero: illuminatio de aliqua tantum sup- naturaliter secundum Anselmus. Sed contra istud arguitur Ocliam super sententias. Ponitur enim in ii a Ioanne scoto quod angelus superior ex praesentia sua ad agen dum confortat lumen itellectus inferioris: et sic illuminat.

Contra. quando est confortatio aliquoum illa est mutua sicut patet. quia enim magnus ignis confortat paruum: ideo et paruus confortat ma gnum: ergo si superior ex tali sibi resistentia confor- tat inferiore: ita poterit inferior illumina- re superiorem.

Praeterea. tunc beatitudo vnius depederet ab alio confortante: consequens falsum.

Praeterea quaero quid intelligit per istam conforta tionem: an conservationem intellectus angelici an augmentationem alicuius luminis in itelle ctu: Primum non potest esse: quia intellectus ange licus conservatur a solo deo: sicut et causatur. Nec secundo modo potest dici per idem: quia istud lumen a solo deo augeri potest: sicut et ab illo solo crec tur: ideo tenet quod nullo modo agit superior in in- feriorem: quin eodem modo agat inferior in supe- riorem: quia nullus angelus agit in alium nisi per modum obiecti: qua scilicet vnus potest esse obiectum in- tellectionis et volitionis alterius. et sic agere ita competit inferiori sicut superiori: et econtra rio. Sed quia ista opinio negat actus hierarchi cos et ordinem traditum a scto Dion vsio: licet neutra pars posset evidenter probari: malo tamen dictis sctorum fauere.

Ad primum quando argui tur quod inferior illuminat superiorem etc. Dico quod neganda est consequentia: quia inferior est in poten tia vt illuminetur a superiori: et non econtrario sic corpora elementaria conseruantur et fortifi cantur in suis actionibus a corporibus celesti- bus: et tamen non confortant nec fortificant corpora celestia in suis actionibus. Et quando arguitur sic: maius confortat minus et econverso: quia confor tatio debet esse mulua: sicut patet de duobus igni bus. Philosophus dicit quod quando duo agentia sunt di- versae speciei: non est verum quod accipitur. sicut ignis in sua spehera conseruatur ex vicinitate corporis celestis: et tamen in nullo confortat cor pus celeste. Similiter ponatur quod anima sensitiva in homine foret distincta ab intellectiva: ipsa sen- sitiva confortaretur in suis sensationibus et actio nibus per intellectivam: sed intellectiva non per sensitivam: maxime tenendo opinionem commentoris de intellectu possibili: quam ponit iii de anima ommento v

Ad secundum non valet consequentia: quia in iis quo ad btitudinem essentialem requiruntur: non illumi- natur angelus ab angelo.

Ad tertium quando quarit quid intelligitur per illam confortationem luminis intellectualis in angelo inferiori. Posset dici quod sicut in corporibus ordinatis secundum situm superius corpus saluat illud quod continet: vnde dicitur actus respectu inferioris. iiii. Phoru capitulo xii Ita ex ordine naturali habet superior angelus puo potest coagere ad causandum notitiam in men te inferioris quando vult. et tunc producitur notitia clarior: vel formatur conceptus evidentior quam si solus inferior causet per se: et tunc dicitur illumina- ri et purgari non ab imunditia: sed a nescitia: quia nunc scit aliquid quod prius ignorauit. Si ergo ad formam istius argumenti dicendum est negan do consequentiam. quilibet loquitur alteri: ergo quilibet il- luminat alterum propt causas praedictas.

Ad quartum quando arguitur: si vnus loquatur alteri: hoc erit per signum. Potest dici quod non videtur loqui per si- gnum aliquod existens in loquente: ita quod in lo- quente sint duo conceptus: quorum unus sit signum alterius: sicut in nostra locutione sunt duo si gniasil cet conceptus et vot extra: sed fit locutio ex sola ordinatione voluntatis angelicae: qui vult quod sua cogitatio innotescat alteri: quia tunc deus coagit ad illam notitiam causandam in alio ad que locutio dirigitur.

Ad quintum dico quod sic- ut gramaticus dicit quod homo est nome scilicet quod ista vox homo est nomen: ita et angelus potest dicere al- teri quod ista vox homo est nomen bissyllabum. et subiectum illius propositionis formate ab angelo est vnus conceptus angelicus: supponens signifit cative pro tali voce homo. et sequitur: supponit si gnificative: ergo propositio est falsa: licet ista voca lis prolata a nobis / homo est bissyllabum: sit fal- sa: capto subiecto significative: sicut patet

Ad sextum quando arguitur quod vnus angelus posse decipere alium. Potest dici quod non valet illud ar- gumentum: sed procedit ac si locutio fieret per si- gnum inloquente: quod non est verum. Ad septimim quando quaritur quo vnus agelus potest pincipere: an aliu dicat assertive aliquid an recitative: patet fa ciliter: quia deus causat veraciter notitiam quae iu dicabit de notitia alterius sict res se habet. Sed illud argumentum simiter supponit quod fieret locu tio per signa existentia inloquinte.

Ad octa. dico primo quod non pono angelum loquintem casare notitiam aliquam in mente angeli cui loquitur. et ideo concedu quod ad quamcumque distantiam vnius potest dici loqui al teri infinitis itermediis si esent. Similiter dato quod caret notitias infinitas: non sequeretur ideo quod esset infinitae virtutis intensiuae: quia non e maioris virtutis causare duas quam vna: sicut lapis cau saret infinitas visiones si essent infiniti ocu li sibi obiecti: manifestum est.

Ad nonum ul dicendum quod malus non potest loqui bono: nisi deus coageret et propter perfectionem boni angeli: et tunc manifestu est quod non potest decipere bonum an gelum: quia intentionem occultam videbit bonus an- gelus deo coagente.

Ad decimum dico nega do primam consequentiam: quia mlte sunt veritates note uni: quae non sunt alteri: ab eodem reuelabiles: sict sunt tales: non loquier tibi: hoc est apprehensum a me quod non est apprehesum a te: nec notifico tibi. sic homo multas mentales concepit veras: quis non potest expremere per vocales: sicut tales: nihil profero: nihil loquor: taceo: et huiusmodi

Ad undecimum dicendum quod haec est impossibi lis ad virtutem vocis: oblivio est in memoria denotatur enim quod oblivio esset viera res existens in memoria: quod est falsum. Improprie tamen potest concedi quod oblivio erit in menoria: et hoc dupliter- uno mo ut sit sensus / anima cognovit aliquio cuius modo non habet memoriam: et ideo oblivio est in memoria. et ho est: homo non memoratur de hoc quod praecognouit: sed hoc non est ad propositum. Alio modo potest admitti illa: oblivio est cognita a me moria vel ab anima potest enim homo cognoscere ob livionem suam: sicut alias prognosticationes per in- tentiones oppositorum et per intentiones negati- vas. verbi gratia. heno menoriam de donato meo et scio quid significat. hoc est intelligo aliquid scire distinctae cordetenus: quia siqunet quod sciat de hoc a- ctualiter cogitare secundum partes illius a principio vs- quam in finem: et experior quod hoc non possum modo face re de donato meo. et scio quod donatum pro ma gna parte dedi oblivioni: et sic cognosco obli- vione meam per intentiones actuum oppositorum: et v intentiones negativas.

Et tunc ad formam quando arguitur. si oblivio est in memoria vel in iva imagine. Dico quod eodem modo quo dicimus quod cecitas est in oculo: quod est improprie dictum secundum Anselmus de conceptu viri citulo vii possumus dice re quod oblivio est in memoria: quia memoria non recordatur istius quod primo nouit. et hoc est eam veraciter oblitam ess. Similiter vocando imaginem intentionem aut notitiam: potest dici quod oblivio est in imagine sua: quia per intentiones et notitias nouit memoria se esse oblitam. et hoc nosse est vira not itia. Et sic ad argumentum concedatur quod angelus potest causare in alio recordationem et notitiam oblivionis. Notandum est tamen quod obli vio rei non cognoscitur: nisi vnus conceptus habea tur de re qua dicitur tradita oblivioi: quia si nullum conceptum haberem de donato meo: nullo modo ex perirer me tradidisse oblivioni pro magna parte sui. et quando oblivio est in menoria secundum se: non est in ea notitia distincta illius: puta cuius dicitur illa oblivio. quia tunc simul illa memoria haberet et cau saret notitiam eiusdem obiecti: quod est impossibile

Ad quintum principale cuius materia est de mo tu locali angeli. et circa istum articulum sex sut facienda. Primo tangam brevitur quon angelus est in lo co per se posito: ita quod vniatur corpori alicui. Secundo qualiter dicitur est in loco per accidens quando vnis corpori. Tertio est videndum an possit mutari de loco ad locum in instanti. Quarto an possit moueri localitur sucessive per se ad motum cor- poris moti a se. Quinto an possit moueri de loco ad locum non partranseundo medium. Sex to dicetur ad ratioes.

Et circa primum sciendum quod aliquid dicitur esse in loco multiplicitur. Uno mo circuscriptive: quia habet partes extensivas intra a: liquod corpus. et sic dicitur commensurare se partibus loci et hoc est verissime esse in loco: aut circumscri bi loco. Alio modo dicitur aliquid esse in loco diffini tivae: quia est in aliquo loco ita quod non est ex il lum locum. et sic est in illo: quod est totum in toto: et totum in qualibet parte illius loci. Tertio potest aliquid imaginari esse in loco quod est alicubi tantum indivisibiir. Quarto posset aliquid dici esse in loco: quia exerceret operationem suam circa cor pus existens in loco: quod tamen non est alicubi per de terminationem suae essentiae ad situm vel ad lo- cum. Et licet isto modo possumus loqui propatur varias opiniones quis audiuimus de loco a diuersis doctoribus traditas: tamen solus primus modus essen di in loco est a nobis imaginabilis et expribi lis. Secundus autem moduslicet sub huana imagina tione non cadat sicut existimo: credi tamen debet de deo maxie qui ponitur esse ubique per essentiam et praesentiam et potentiam. Tertius et quartus defendi possunt vel negari ad placitum voluntatis. de his lo quimur disputative. Loquendo ergo de ange- lo primo modo vel de quocumque incorporeo: pla num est quod angelus non est in loco: cum sit substan tia indivisibilis. Et ideo proprie loquindo ange lus non est in loco: sicut nec aliquid incorpreum et sic loquitur Augustinum vi super Denum capitulo xxix ubi di cit quod deus spiuerale creaturam corporali praeposuit: quia spueralus tamummodo per tempora mutari potest: corporalis autem per tempora et loca. vbi nagat creaturam spiura lem posse moueri localiter. quod est intelligendum pro- priae: secundum quod diversas sui partes dii ersis parti bus spatii commensuraret. Ett capitulo xxxviii dicit. Libi non racile occurrat quod per loca non moue antur: quia per loci spatia non dividiuntur. Quicquio autem ad loci spatia distenditur: corpus est. Et ad istum intellectum probat Augustinum quod deus non est in ic co: quia non est corpus. lxxxiii qui qui xx. Et sic dic Ioens libero suo de problematibus: quod conis animi conceptio apud sapientes est incorporalia non esse in loco.

Secundo modo concedunt quaedam quod angelus- est in loco per essentiam suam: sic quod sit in quolibet parte illius loci. et non potest naturaliter esse in maio ri loco eo nec minori: sed posset per potentiam dei esse in maiori vel minori. Et sic dicit Aug. quod anima est coniucta in loco corporis de immorta litate animae. et sic etiam quidam imaginantur quod mo tores corporum celestium sint vbique in quilibet parte orbium quos mouent: licet motus praemiorbis maxime appereat esse in dextra parte celi: quo est oriens.

Tertio modo dici posset quod angelus est in loco intelligibiliter tantum et indivisibiliter: sic quod nihil primo circundat angelum: sed est cum corpore in celo: et tamen cum nulla parte corporis primo est Et sic ur loqui hamascid est sententiarum capitu.lo xiii ubi di stinguit de loco: quia locus vvo modo est corpora- lis finis eius quod continet et quod continetur. Alic modo locus est intellectualis ubi et intelligi tur: et est incorporea natura: et nimirum est et operatur: non corporaliter continetur: sed intelligitur. Quod aut angelus sit in situ indivisibili: sicut po neantes puencta houent dicere de punctis: quod non tat Auicena. iii meraphabyu suae. et secundo. Nam in iii metaphysicapitulo xxx dicit sic. Natura quae est aliquid aliud pter hoc quod non dividitur. Si ista natura est situs: vel conuenit situi: est punctus: vel illa natura non est situs: nec quod conve- nit ei: sicut intelligentia et sicut anima. Intelli gentia enim habet esse quod non est transitum: nec diui ditur. illud autem esse non est transitum: propter illud quod inducitur de ea quod non dividit. Illud enim ess: non est tiransitum quod non dividitur in sua na- tura nec alio modo. Similiter. ii metm capitulo i sic. Ma teria prima aut est divisibilis: et tunc habet quam titate. aut est indivisibilis: et tunc aut habet si- tum: et tunc sine dubio est puectus. si non habet situ- tunc est suba intellectualis: ergo vult quod suba intel lectualis nullum situm henat.

Quarto modo dic scatus Thomas angelum esse in loco per applicatio: nem suae virtutis ad corpus exsntens in loco: ita cuon sicut corpus est in loco per applicationem suae quam. ita tis ad dimensiones locales spatii: ita angelus aequuoce tantum dicitur esse in loco per applicaus tionem suae virtutis: per quam operatur circa corpus exns in loco. Et licet fuerit olim iste articulus damnatus a Stephano Parisien. epo: iam tamen quicquid contra doctrinam. s Thoma.s ibidem danatum fuit reuocatum est: videlicet quod sit opinabile: sicut tempore sancti Thomas fuit De his omnibus unum est nobis certum: quod esse in loco aequiuoce conve nit angelo et corporu per quid tamen sit in loco et quom dubium est.

Quidam dicunt quod per limitationem suae potentiae: sicut henri. et Io. Scos et quod est dare maximum locum in quo angelus possit esse: licet non sit dare minimum.

De secundo puncto quodo angelus est in loco quando vnitur corpori: dicunt qui- dam quod est totus in toto: sicut de motore celi Dicut alii quod motor celi est in determiata per te circa orietem: vbi circulus aequinoctialis inter secat oriontem totius terre habitabilis.

De tertia pasencto respondet Suco. et hibernicus. et dic Scomas quod mutari de loco ad locum in instan- ti potest intelligi dupliter. propore et communiter. Prope illud mutat subito: quod est in aliquo instanti in aliquo loco in quo prius non fuit: et hoc circum- scriptive: et non est in aliquo loco in quo prius fuit: sed totaliter extra ipsum. communiter dicitur aliquid mutari subito localiter: quod est in aliquo lo- co circumscriptive in quo pus non fuit: licet sit in loco in quo prius fuit. sicut est de anima hominis: quando corpus huanum augmentatur. Adhuc moue ri subito localiter propriae potest dupliciter: vel a vir tute creata: vel a deo. primo modo nullus spi ritus creatus mouet se ubito localiter.

Secundo modo deus potest angelum et quamlibet rem subito movere localiter. vnde ponit hibernicus quod in au gmentatione hominis aia mouetur a deo ad partem gneratam: et non a se. probatur ergo quod spistens creatus non potest subito moueri localiter: quia nulla virtus fi nita potest facere quod aliquid mutetur de extremo- ad extremums: sine hoc quod fuerit aliquando in medio sed deus potest hoc facere: quod probatur sic. deus potest adnihilare angelum hic in terra: et immediate reparare in celo: et per consequens potest facere rem esse primo in terra et postea in celo: absque hoc quod sit in medio. sic ergo tenetur ab istis quod nul- lus spiuens creatus potest se movere subito de loco ad locum.

De quarto puncto an videlicet sprlicuens possit mouerilocalit sucessive per sed sine corpore. Tenet cotus supatr ii sententia. quod sic: non solum per accidens ad motum corporis: sed etiam o se a seipso: sicut anima christi descendit ad in- ferna. Tenet hibernicus quam non supaer. ii. sent. dist. vi articulo ultimo. un dicit quod nullus spritens creatus potest moueri localiter nisi per accidens ad motum corporis: et hoc a pofentia creata: deus potest tamen movere spiritum quemcumque successive absque corpore: et spicueus potest se moue re cum corpore sucessive: sed non sine corpore- hoc probatur multipliciter.

primo quia si posset se movere sine resistentia: moveret se in instan- ti: sicut arguit philosophus iiii phharys capitulo de vacuo. ergo bando quod corpus smplex non potest moueri in va cuo.

Secundo sic: si agelus posset se movere etc. tunc posset se movere per illud spatium secundum ulti mum suae potentiae. sit ergo tempus in quo Dabriel mo- uet se de celo ad fram quod citissime potest a: tunc Oabriel potest movere aliquod corpus sibi resi- stens per illud spatium in aliquo tempore: sit illud tempus b et c sit illud corpus: aliqua igitur erit proportio b ad a: et quod sit decupla: capio tunc unum corpus: in decuplo minoris resistetiae quam c: quod sit d aret idem Gabriel potest movere d corpus i decuplo minori tempore quam c. ergo in tempore aequeli a praecise. ergo mo vens secundum ultimum potentiae suae mouebit ita ve locitur cum resistentia et sine resistentia: quod non est intelligibile.

Tertio quia tunc magnitudo conpo neretur ex indivisibilibus: quia motus tempus / magni tudo / consequuntur se secundum divisibilitatem et fini tatem: vt patet. vi Phys

Quarto pono duos angelos sortiores et debiliores: et sint in ter- ra: et affectent esse in celo: et ita feruenter et ita inten se sicut possunt. quo posito quaero vtrum quiescent in terra an non: non videtur dicendum quod quescant: quia volunt se movere: et nihil impedit: ergo moueni si mouentur et non aeque velociter: erit dare cor- pus quod ita velociter moueri potest sicut angelus- debilior: quia aliquis ignis moueri posset per idem spatium et subtilitatem maiorem et maiorem consequens falsum et inconveniens.

Quinto per aucto- ritatem Augustinus super Geui capitulo xxx quia nihil per se mo vetur localiter: nisi distendatur per spatia loci: et per consquens sit corpus.

Sexto quia Augustinus xii super GDe ne capitulo iiii loquens de anima quando exit de corpore utrum necessaria ad alia loca corporalia fera- tur: dicit cito quidem cuidam respondenti ad corporalia loca eam non ferri nisi cum aliqua corpore: vel non lo caliter ferri: ergo eodem modo sentiedum est de ange- lo.

Septimo quia philosophus vii Phyu probat quod omne quod mouetur: mouetur ab alio: ergo angelus non mo uet se. Et commento vi Phabys capitulo xliiii improbat Platonem in duobus: quia posuit angelos moue- re se. vbi probat quod omne moues in quibuscum qua debet esse compositum ex duabus partibus: qua rum vna movet aliam. Est igitur opinio: hiber- nici propter ista: quod angelus nullo modo mouetu localiter per se sine corpore: nec subito nec successive: sed potest mutari localiter subito et su cessive tam a deo quam a scipso / vnito sibi cor- pore.

Sed ad contrariumfiunt argumenta talia. Pr- mo sic. anima christi mouebatur ad inferos per se- sicut est articulus fidei.

Secundo: quia demones continue mouentur ad diversa loca: et non hount corpora vnita: quia christus legitur expulisse legio nem ab homine. si autem tunc habuissent corpora sibi unita: illa fuissent cum corpore illius hominis: consequens falsum: quia non sunt olificata: constat.

Tertio quia sicut dicit magister sentiom libro ii distintione vi deno nes ducunt animas ad inferos: sed tunc animae sunt sine corpore: ergo demones multo magis pos sunt se movere sine corporibus.

Quarto. quia anima separata potest pati alterationem. ergo et mo ueri localiter per se. consequentia patet. vi Phy ubi pro bat philosophus quod motus localis est primus motuum: quia in quocumque reperitur aliquis aliorum niotuum: in illo reperitur motus localis: sed non conuertitur commento libro antecedens patet: quia anima patitur ab igne pur gatorii: et similiter in inferno.

Quinto arguo quod non mouetur per accidens ad motum corpo- ris: quia tunc idem simul moveretur et quiesceret: et idem simul moueretur ad contraria loca. consequentia patet quo ad primum. si vna pars corporis quiescat: et alia mo veatur: si tunc anima mouetur ad motum corporis per accidens: similiter etiam ad quietem corporis quiescet per accidens. et sic simul mouebitur et quescet. Secundum patet: quia duae partes corporis possunt moueri moti- bus contrariis: sicut vna sursum et alia deorsum. sicut pater.

Sexto tunc idem moveretur ad se: quia dividatur in duas medietates: quarum vna scilicet anterior sit a: et alia b. tunc adhuc procedente b mouetur ad locum in quo est a: ergo anima per acci- dens mouetur ad eundem locum: et anima est ibi: ergo mouetur ad se.

Septimo secundum Anselmus de silibus cic. xxii. dicit quod homines receptis corpribus erunt ita agiles sicut ageli: et corpora non impedient alias a velocitate angelica quia d. citius dicto mouerentur de celo in terram. alias anima ab horrereticonsortium corporis: si posset ipsam impedire per sui gravitatem: ergo ponit agili- tatem tam in anima quam i angelo.

Octavo secundum Augustinum i super Den capitu. iii. quando diabolus in principio ten tauit Cuam: mouebat liguam serpentis sicut vo- luit ad formandum voces et sonos: et cum occul to instinctu mouebat interius mulierem quod agebat exterius per sexpente. ergo diabo lus fuit simul in muliere et in serpente.

Nono quando angeli boni dimittunt corpora in quibus suum ministerium impleuerunt: aut ea dimittunt in celo emprreo: vel citra. si primum tunc oportet imaginari quod corpora illa pene trantr et dividunt celos: vel quod angelus fa ceret duo corpora esse in eodem loco. si detur secundum ergo corpore dimisso angelus per se mouetur in celum emphreum. non subito: quia b non potest. igitur su- cessive: quod est propositum.

Inter istas opinio nes difficile est videre veritatem. mihi tamen pro nunc apparet probabile dicere tria. quod angel est in loco diffinitive: non circumscriptive: sicut ommuniter dicitur: quia alias non magis foret verum quod an- gelus esset in celo emprreo quod in celo Gaturni cuius oppositum tenet ecclia. Similiter nec demo nes dicerentur esse in inferno nec animae. consequens est fa sum.

Secundo videtur mihi probabile dicere quod nec angelus nec anima potest se mutare subito lo- caliter: quia hoc requirit potentiam infinitam: quia talis transitus foret infinitae velocitatis: et motus infi- nite velocitatis arguit potentiam infinitae vir tutis: sicut dicit commetator primo de celo commen tio viii

Tertio dico quod angelus cum corpore assumpto potest se movere localiter successi ue. et hoc satis mouet vltimum argumentum factum ad illam partem: quia quando assumut angeli corpora ut expleant ministeria circa nos: cer- tum est quod illa corpora non formantur de cele- stibus corporibus: sed ex materia elementari. ero sive illa corpora formentur ab eis: sive a deo: opaiet dicere quod angeli mouentur ad loca talium corporum: et iterum illis dimissis per spreheras ce lestes reuertuntur. Nam illa corpora non possunt in- fra speheras celestes moveri: nisi celum divi- deret: vel duo corpora essent in eodem loco.

si di- catur quod mouetur a deo ad illa corpora sive sub- ito sive sucessive: sicut sibi placet: et nona se ipsis. Contra hoc arguere nescio quid. sit de fa cto. sed magis habeo persuasum quod possint mo vere se ad ea. si vro dicatur quod hnt corpora natu raliter sibi vnita tam demones quam boni angeli non apparet rationabile quod omnem operationem eis convenientem exercere possint sine actione cor porali: puta intelligere: velle: et movere. Unde frustra corpora eis unirentur. Et si naturaliter corpora deberet habere: videtur quod corpora organi- ca et gliosa deberent habere boni: sed de hoc non plus.

Ad rationes in oppositum potest dici: ad pri mam quando arguitur. si angelus potest se movere sine resistentia: sequeretur quod posset se movere in in- stanti. nego consequentiam. Ad processum autem Aristoteles iiii. Phys textui corrundentem commento lxxi Potest dici quod Aris. ibi arguit contra quaesdam ponen tes vacuum propatur motum localem: qui putabant quod nisi vacuum esset: vel nihil moueretur: vel duo corpora forent simul: vel moto vno corpore mouerem tur omnia alia: ita quod totam causam motus locals cum successione posuerunt esse vacuum. Et contra tales videtur sequi quod mota in vacuo essent infinitae ve locitatis: sed hoc non valet: quia Aristotele accipit contra eos quod aliquid mouetur in pleno. quod ipsi nega rent: et ita non probaret: sed peteret contra eos princi- pium. Et ideo potest dici quod resistentia est dupler scilicet positiva et negativa. Positiva resistentia est quando corpus resistit corpori: vel vna pars alteri Negativa resistentia est resistentia ex distan tia terminorum spatii. Et sic est imaginabile quod si deus adnihilaret totam speheram aeris: tan- ta foret distantia vel spatium vacuum: sicut modo per aerem occupatum. tunc imaginemur unam partica a superficiae terre usque ad ipheram ignis attin gente: et quod aliquid iuxta illam descendat: necessa rio habemus imaginari quod prius attingat ad hec quod sit iuxta punctum medium istius particae: quam sit in superficiae terre: quia si sit vnum grave peda lis quatitatis: vere applicaretur singulis quam- titatibus pedalibus successive illius particae. vnde est contra imaginationem ponere talem descensum subitum: et io sola distatia inter termios spa tii pertranseundi sufficit adcausandum successio nem in motu. Sic igitur dico de angelo: quod li- cet aer vel aqua vel terra sibi resistere non pos sit: quin simul cum eo possit esse resistentia: tamen suffi- cit potentiae suae motive distantia spatii inter- cepti inter terminos motus sui. Sed istum proces sum Aristoteles iiii. Phy non intelligo: sed quicquid sit de hoc: reduco argumentum contra facientem: quia si ad motum localem successivum requiritur necessario re sistentia: igitur deus non potest mouere successive animam aut angelum sine corpore: cuius oppositum ipse dicit. consequentia patet: quia potentiae divinae infini te nihil potest resistere: ergo non includit contradictio nem secundum eum / motum locale fieri sine resistentia. Dico ergo quod angelus successive potest transire spa tium plenum vel vacuum: tardius vel velocius: sicut sibi placet: quia successio in suo motu oritur ex duobus scilicet ex dimensione spatii: et ex libertate voluntatis suae qua potest se movere sicut sibi pla cet

Ad secundum quando dicitur quod si sic: potest aeque veloci ter moueri cum resistentia et sine resistentia: quod probatur sic. moueat se Gabriel de celo ad ter ram secundum ultimum suae potentiae in tempore a etc. Si di catur ad istud argumentum quod nullum corpus resi stit angelo ad motum localem resistentia posi tiva: sed obediunt sibi ad nutum: tunc non sequi tur conclusio: sed argumentum supponit falsum videlicet quod aliquod corpus resistat angelo quam um ad motum localem. Si aliter dicatur: scilicet quod non est dare maximam velocitatem qua potest se mouere: tunc argumentum iterum accipit falsum b autem videtur probabile: quia cum volendo moueat. se et mere libere: potest velle partransire hoc spa tium minori tempore et in minori: ita quod non est da- re minimum tempus in quo non possit moveri a termino diametri mundi ad alium terminum Nec hoc arguit potentiam eius esse infinitam: sic ut nec arguit voluntatem meam infinitam esse: quia ultra quodcumque corpus imaginatum possum vel le maius esse in rerum natura. Deinde dista tia negativa de qua superius dictum est: non impedit quin se possit movere velocius et ve locius in infinitum: sed impedit ne subito possit pertransire: quia hoc includit contradictionem secundum ima- ginationem.

Ad tertium quando arguitur quod tunc magnitudo componeretur ex indivisibilibus etc. haec ratio est contra eu: quia ponit deum posse moue- re angelum successive. et aequaliter vadit haec ratio contra eum sicut contra me. Dico igitur quod ratio Aristoteles ebo na contra ponentes indivisibilia qua possunt se tange re situaliter: quarum quodlibet existimatur circu- scribi loco punctali. tale enim indivisibile ar plicaret se necessario uni indivisibili ma- gnitudinis: sed talis intelligentia non est sic intelligibilis: nec se commensurat vel appli cat alicui corpori vel magnitudini: nec cit cumscribitur aliquo loco nec punctali nec cor- porali.

Ad quartum argumentum de angelo fortiori et debiliori. Potest dici quod accipit fal- sum: videlicet quod angelus aliquis sit debilior alio ad mouendum se localiter: sicut forte nullus in beati tudine erit agilior alio vel subtilior: quia sic posset fieri aliquod corpus ita conpactum: in qua pos set beatus in corpore detineri ivitae. et fieri similiti aliquod medium ita densum: in quo tale corpus non posset se movere: quod inconveniens apparet.

Ad quintum de beato Augustinus dico quod intelligit de motu locali proprie dicto: in quo mobile com mensuratur dimensionibus spatii.

Ad sextum de dictis Augustinus super Den. dico quod eodem modo acci pit motum id est localem.

Ad septimum de proba tione Aristoteles vii Phy quod omnie quod mouetur etc. Potest dici quod similiter Aristoteles loquitur de motu loca li prope dicto: quia alium forte non nouit. Aliter praet dici quod minis difficile est suum processum ibi sustinere. Et quando allegatur quod commentator re qro bat Platonem qui posuit angelos se mouere. dico quod maioris auentatis e Plato quam commen tator Auerrois. Et ideo volens tenere partem op positam commentatoris faciliter posset respondere ad rationes.

Ad primam de anima christi descendente ad inferos: dicitur quod mouebat successive a dei tate coniuncta.

Ad secundam quod forte illa legio fu it in porcis et locis aereis iuxta porcos: et ha buerunt corpora subtilia: in quo moueri potue- runt: et forte hount ad sui vidictam aliquam corpora si bi vnita subtilia: tamen nob invisibilia.

Ad ter- tiam dicitur quod animae tales mouentur a deo: et demones concomitatur: et ideo dicuntur eas ducere.

Ad quartam icitur quod conclo est vira: quia potest moueri localiter a dec sed non sequitur: patet altari: ergo potest moueri localiter in vacuo.

Ad quintam quando probatur quod anima non mouetur per accidens etc. Respondet Secundus concedendo concionem de spiritu qua est totus in diuersis locis siul.

Ad sextam tunc anima mouetur a se. nego consequentiam propore. sed mo vetur per accidens ad locum: non tamen mouet ad se per accus.

Ad septimam dicendum quod vult dicerequod animae moventur per deum seperate: et mouebuntur cum su- is corperibus ita velocitur sicut nunc movetur ange li in suis corperibus quae assumunt vlsic nunc mouel animae quae sunt mote a deo.

Ad octavam de beate Augustinus li ii super Den. quod diabolus aliquando fu- it in serpente: et aliquando in muliere: sed in illo tempore in quo fuit in serpente: non fuit simul in mliere: sed vicis sim velocitate insensibili.

Ad nonam quae maxie ur movere: videlicet qualiter uniantur ad corpora qua as sumunt: et qualiter ea dimittant: potest dici quod bo ni angeli si nullacorpora sibi habeant natura liter vnita: tunc mouentur sucessive: vel subi to per deum ad loca illorum corporum: et eodem modo illis dimissis redeunt ad celum De demonibus potest dici quod hosunt ad sui poenam aliquam corpora per deum sibi vnita: ad quorum motionem moueni sucessive.

Ad quintum punctum huius articuli vtrum vellet angelus possit moueri de loco ad locum sine b quod partranseat aliquod medium: vetr secundum: dicta consequenter dicendum quod non per potentiam propriam vel alicuius creaturae: quia tunc posset se mouere localiter subito. quod superius negatum est. sicut tamen est in loco aequoce ecum corpore: sic pertransit medium aequi- uoce cum corpore: ita quod non coapplicat vel commensurat se partibus medii.

Sexto iam dicendum est ad rationes quinti principalis: quibus probatur quod an gelus mouetur locaur: et argutum est primo per philosophum vi. Phy et illud est solutum superius puncto quan to huius articli.

Ad secundam quando arguitur quod omne mobile prius potransit minus quam aequale sibi potest dici quod verum est de eo quod mouetur motu locali proprie dicto: quod circumscribitur ipso loco.

Ad tertiam quando dicitur quod mouetur aut sucessive etc. di co quod sucessive a se et subito potest mutare lo cum a deo. et quando probatur quod non subito quia omnis motus est iantempe iiii et. vi Phys Concedo quod omnis motus localu estin tempore: non autem omnis mutatio lo calis. similiter quando probatur quod non sucessive: quia suc cessio in motu est ex resistentia medium et mobitur ad mortem. Dico quod verum est de resistentia positi. va: non negativa: ad quam sufficit distantia terminorum cum libertate potentiae motive. Et similiter cum eius limitatione: quia verum est quod licet po tent: a motiva angeli foret infinita: et non tantum finita: sic adhuc non posset se movere sub- ito.

Ad quartam quando arguitur. nulla est finita pro portio motus angeli ad motum corporis in velo citate: nego consequentiam. Concedo tamen quod licet nulla proportio motus localis ageli ad motum loca le corporis in aliis conditionibus quabusdam: puta in occupando locum et commensurando se dimensio nibus spatii et huiusmoni. sed in duratione et in tempore bene est proportio: veluti si per possibile vel impossi bile poneretur vna superficies moueri: tunc il- lius superficiei ad corpus nulla esset proportio: et tamen in eodem tempore fieri possent: et sic aliqua modo aeque ve- lociter.

Aliter potest dici concedendo conclusio nem quod inter illas velocitates nulla proportio est: quia non sunt eiusdem generis: et ideo non iunt ad invicem comprabiles: quamuis tamen vtraque velocitas sit finita: sicut inter velocitatem conformen et disco formen nulla est proportio: et tamen neutra est ve- locitas infinita.

Ad quintam quando dicitur quod non pl- resistit medium angelo quod etc patet per superius di cta quod non includit contradictionem motum fieri in va tuo: nec est processus Aristoteles ibi demonstratiuus quia omittit illam resistentiam quae oritur ex distantia media termiorum: et similiter ex ipsa magnitudinem mobilis. Nam si imaginemur quod mobile bi pedale sit in loco aeris medio aere adnihi lato: et sit illa quantitas bipedalis a b: sitqu bsupius et a inferius: manifestum est quod prius partiger a ad terram quam b: si ambo debeant perforare ter ram: quia quando a tangit superficiem: b distat a terra per quantitatem pedale.

Ad sextam quando arguitur. sint a et b duo loca distincta totaliter: et movea tur angelus ab a in b. quaeritur quando mouetur etc: Di co ad hoc sict de corpore: quod vel illa sunt contigua: ita quod non est aliquis locus medius distinctus tota liter ab vtroque: vlem aliquis talis locus. si primo tunc mouetur quando deserit mediam partem de a: et ac- quirit partem deb. et sic est partim in termio a quae et par- tim i termino ad quem: non partitione mobili: sed partitione locisicut si imaginemur quod adni hilato corpore hominis / maneret anima in eodem lo- co in quo nunc est eodem modo sicut. nunc est: tuncoc cuparet locum suo modo occupandi: hoc est foret diffinitive ubi modo est corpus. Si vero tunc ima ginemur quod ipsa tantum locum debeat occupare semper illo modo occupandi: et cum hoc quod sit mo bile: ponanus quodm ipsa ascendat versus celum: tunc cum fuerit versus iuperius distans a terra per unum pedem: ista henbit sex pedes de loco priori: et unum pedem tantum de loco nouo qui fuit alteri ci tiguatus: et sic erit partim in termino a quae et par: tim in termino ad quem: et sic contigit faciliter imaginari motum localem ageli: si sit in loco. Similiter si inter loca distincta totaliter sit locus me- dius: eodem modo dicendum est. Si autem agelus pone retur esse in loco puenctali: sic tu quod nihil tangeret adhuc posset imaginari medium quantum ad iuccessionem: quia inter quocumque duo puncta contigit imaginari lineam: hoc e logitudinem mediam. Ad septimam quand dicitur quod angeli qui mittuntur ad nos sunt sil in celo et in terra: et hoc videtur inve re oro de agelis. Deus quae miro ordine etc. vbi petitur ut quibus tibi ministrantibus in celo semper adsistitur: ab his in terra nostra muniatur. potest di ci quod sensus est: quod ecclia petit quod ab his qui nunc mistrant deo in celo: et semper adsistunt ei: vita nostra muniatur in terris. licet enim angeli non semper adsinstant deo in celo fruendo ipso: sempr tamen ei adsistunt.

Aliter potest dici quod sit ibi demo- stratio generalis: non siugularis: vt sit sensus quatenus ab eis id est. spiritibus angelicis: quorum aliquoi semper tibi adsistunt in celo: ab his: hoc est ab hu- iusmodi vita nostra muniatur in tris. Item potest di ci quod ecclia petit quod ab ilul vita nostra in tris mu niatur per orones et missiones inferiorum agelorum: et sic quod muniant mediate: licet non immediate.

Ad confirmationem argumenti cum probatur quod iidem angeli sut in celo: et mistrant hoc nob in fra: per hoc dictum Tombnes xii Ego sum vie aphael unus de septem qui adstamus ante deum. Dicendum quod isteturm nus adsistere est aequocus apoer sctuos: quando de ange lis faciunt mentionem. Nam adsistere uno modoi- cludit misterium apotes nos. vn fac Greti. di- stictionem et Dionu. similiter inter adsistentes et mi nistrantes. immo secundum Dionus. soli de prima hie rarchia adsistunt: quia adsistere isto modo acci- pitur ad silitudinem eorum qui regibus adsistunt: quao ideo dicutur regi adsistere: quia ab eo pro officiis ex- terioribus non recedunt. Alio modo dicutur ad- sistere deo: quia ab eo suam voluntatem immediate addiscunt. isto modo isti de summahierarchia dicutur deo adsistere: quia immediate ab ipso il- lumiationes recipiunt: aliivbo per eos. Aliquando ac cipitur iste tumminus adsistere pro fruivel contemplari continue divinam essentiam: et sic omnes sper adsistunt: vuende Orae. supevecoeum capitulo xxxiiii. Iili spictens quai mit tuntur ad nos: sper adsistunt deo: ipsum sper conteplam tes: quia quacumque mittatur: sper intra ipsum currunt: et ipsum contemplant. Et sic potest intelligi quod die ange ius Cobie.

Ad octavam quando dicitur quod agelus potest sit esse in celo et in terra: et quia supponit quod possint simul in diversis esse locis: videtur mihi quod istud argumentum concludit veru: videlicet quod possi- bile sit quod angelus sit simul in vtroque ter- mino diametri mundi in uno cingulo tan- gente mundum: si tamen angelus sibi non determi net aliquam figuram loci: nec certam spissitudi nem nec quantitatem. vnde non video quod contradictio nem includat angelum corperi vniri per deum: et cor pus illud sic ordinari secundum imaginationem argumenti: quod angelus foret in vtroque term- non diametri mudi et in centro terre: sed non ubique: quia illud corpus pedale numquam plus oc- cupabit in spat io nisi quantum est spatium pae dale. si quadrangulus aeque distantium lateru et quadratum super eandem basim partrabatur inter- lineas aeque distantes: necessario sunt aequa les: etiam si in infinitum partrahatur quadrangu- lus longior et longior.

Ad nonam quando arguitur quod quilibet angelus potest esse ubique. Dico quod verum est quod conclusio non est impossibilis: quia adnihila to toto mundo praeter locum pedale in quo sit angelus: tunc ille esset vbique: sed quia argumentum aliter nititur concludere: ideo aliter videtur di cendum. Unde quando arguitur: cognitio minimi angeli potest esse ubique: igitur et minimus ange- lus. antecedens et consequentia probatur: quia deus potest vl- tra quemlibet creatum perfectiorem creare: et per fectior potest esse semper in maiori loco: ergo potest creare aliquem angelum qui sit vbique. Tunc ultra in isto potest ponere cognitionem minimi an geli: quia quilibet cognitio potest poni in quaocumque intellectu. igitur cognitio minimi angeli potst esse ubique. et vltra. ergo minimus angelus potest esse ubique. Dici potest quod vltima consequentia non valet. quia alia est ratio de cognitione angeli: qui est actus spirieralis: et per consequens potest sine contra dictione poni in quolibet angelo: et sic potest sibi competere esse ubique per accidens. et non sequi tur: cognitio minimi angeli potest esse in loco tanto per acciss: igitur angelus potest esse in loco tam to: quia angelus non potest esse in loco per acci dens.

Ad sextum argumentum principale iam dicendum est. Et quia eius materia est de confir matione bonorum et obstinatione malorum:

ideo primo videndum est quae sit causa confirmationis in beatis: et quae causa obstinationis in damnatis.

Secundo an beati possunt mereri: et damnati de mereri: stante lege quae nunc est: hoc est dictu an faciant de facto etc.

Tertio dicetur ad for mas in isto principali.

Circa primum de causa confirmationis in beatis dicit hibernic supatr ii sententiarum qui iiii arti. iiii.

Ad primum principale dicit quod causa consirmationis eorum est illa certa cognitio quam habent in verbo qua sciunt vel certitudinaliter existimant se non debere facere contra rectam rationem sub pe na damnationis aeterne. Unde quia angelus beatus scit vel existimat immutabiliter ex aliquam reuelatione sibi facta: cui ita adhe- ret firmiter propter auctoritatem reuelantis sicut vni scito: vel firmius. sicut dicit Aristoteles i. Ethicorum capitulo iiii quod quidam credunt quae opinam. tur non minus firmiter quam alii qua sciunt. quia inquam ita credit: ideo non potest peccare. et sic est ita confirmatus De obstinatione nihil dicit expresse quod viderim.

Aliter dicit Ockam sui ii sentia quia xix quae est: vtrum angelus malus semper sit in actu malo: videlicet quod causa confirma tionis beatorum est: quod in beatis semper causa tur aliquis actus videndi et diligendi deum: ita quod beatus non est totaliter a deo causa effectiva vel partialis aliquo modo illorum actuum: neque per voluntatem: neque per intellectum. et quia ille actus dilectionis opponitur formaliter omni actui peccati: ideo actus ille diligondi et actus peccandi non se compatiuntur aliquo modo in eodem: et quandiu actus ille conservatur: to- taliter a deo / sicut ab ipso causatur: tamdiu est angelus confirmatus: ita quod nullo modo de potentia voluntatis creatae est quod possit impedire actum dilectionis per actum contrarium: propsi repugnantiam formalem inter illos actus: nec ex hoc dici debet voluntas cogi: quia voluntas formaliter vult et diligit illo actu: sed non causae tur ab eo. Eodem mo secundum eum assignatur causa ob- stinationis malorum: videlicet quod deus causat sic ut causa totalis quicquid absoluium est in actu volendi vel odiendi deum. Ilse actus nullum actum bonum secum compatitur propter reprugnantiam. formalem inter illos: ideo stante illo acium et con seruato a deo totaliter: non potest voluntas crea ta in oppositum.

Sed contra ista arguit et sol- vit: specialiter contra istud ultimum quo dicitur quod odium dei potest causari a solo deo secundum Aristoteles iii- Ethicorum. Aliqui actus sunt qui statim nominati houent malitiam adnexam et difformitatem: sed nullus ta lis est sic a deo sicut a causa totaliter: huiusmodi vero est odium dei.

Secundo ceis actus quem voluntas po test habere sine peccato: potest sibi praecipi a deo: ita potest principere deus voluntati quod odiret deum: et sic voluntas creata potest mereri odiendo deum.

Tertio contra hoc quod supponitur angelum beatum non habere libertatem respectu actus creati a deo: quia secundum sectuons angeli boni habent maio rem libertatem post confirmationem quam ante: sed ante confirmationem habuerunt libertatem re- spectu cuiusque actus voluntatis.

Item quarto. quia tunc voluntas ad talem actu cogeretur.

Ad primum respondetur. Furari et adulterari et huiusmodi omnia mala sunt ex circumstantia: quia sunt contra praeceptum dei: tamen bene et meritorie possent fieri a creatura: si caderent sub praecepto di- vino: ita quod homo ad talia esset obligatus: sicus nunc est obligatus ad opposita illorum: sedquia isti termini furtum et adulterium significant ta les actus: connotando quod fiant ab illo qui obligatur ad oppositum: ideo statim quando nominantur: dicum- tut habere malitiam conuolitam. Si autem tales actus caderent sub praecepto: tunc non haberent illam malitiam sive malam circumstantiam: nec foreni mali.

Ad secundum potest dici consequenter conce dendo conclusionem: et credo quod est vera. dicit tamen quod causare odium dei in voluntate non est in deo peccatum: quia deus non obligatur ad ali- quid: sed voluntati creatae est peccatum: quia obli gatur ad oppositum.

Ad tertium respondet quod li bertas capitur quinque modis. Uno modo vt opponitur servituti culpe. Secundo modo vt op- ponitur servituti pene. Tertio modo vt oppo- nitur servituti miserie. Quarto modo vt oppo nitur coactioni. Quinto modo vt opponitur immutabilitati. Loquendo igitur de liber- tate primo modo secundo et tertio: sic non est in angelo malo libertas: quia non est liber respe ctu cuipe: nec respectu pene: nec respectu miserie. quia angelus malus non potest velle non esse in loco cruciativo: quia actus volen- di esse in loco illo necessario inest sibi a deo: et actus oppositi non possunt esse simul: tamen in eis est libertas quae opponitur coactioni et immutabilitati quantum ad actus alios qui non repugnant illi actui quem necessario habent a deo: nec sequitur ad illum actum. Et respectu ta lium possunt indifferenter elicere unum vel alium. Sed in angelis bonis est libertas primo modo secundo tertio et quarto. quia non co- guntur ad aliquid contra inclinationem voluntatis eorum. sed libertas quinto modo non est in angelis bonis: quantum ad actus illos qui totaliter cau santur a deo: quia sic per illos volunt unum opposi torum: quod non possunt velle reliquum: sed quantum ad actus indifferentes qui nec repugnant forma liter illis actibus: nec sequuntur necessario ad eos: hount indifferentiam. et sic isto quinto modo maior est libertas in viatore quam in angelo bono: quia viator habet immutabilitatem et indiffe rentiam respectu oium actuum: sicut et angelus malus habuit ante confirmationem. Quantum vero ad quartam libertatem: maior est in angelo bo no quod in homine viatore: quia licet viator cogi non possit quantum ad actus interiores voluntatis: potest tamen cogi quantum ad actus exteriores contra in clinatione suae voluntatis: sed angelus beatus nullo modo cogi potest.

Ad quartum cum arguitur: quia tunc voluntas cogeretur. quia respectu nullius actus est libera: nis respectu illius cuius est acti va dicitur quom non cogitur recipiendo illum actum a deo tamen bene necessitatur. Primum patet. quia tunc aliquid cogitur qudm recipit aliquid contra inclinationem suam naturalem: sicut si grave feratur sursum: mo- do voluntas potest illum actum saltem partialiter cau- sare: et sic naturaliter recipere et per consequens non est contra suam inclinationem naturalem illum actum recipere lius actus. Secundum patet: videlicet quod necessitatur: quia non est in sua potestate recipere vel non recipere illu actum a deo.

Sed contra ista potest rationabiliter dubita imiliter voluntas non inclinatur naliter in oppositum il riate primo contra hoc quod dicit quod agelus malus non liber libertate quae opponitur culpe: sed necario habet cul pam. Qui arguo sic. omnem actum quem angelus mal habet necessario: habet totaliter a deo: et nullo modo a se sicut a causa partiali: sed culpam habet angelus ma- lus necessario: igitur habet totaliter a deo: ergo deus est totalis causa alicuius culpe. maior est sua: quia si aliquo modo haberet angelus malus a se actum ma- lum sicut a ca partiali: tunc in sua potestate esset non causare partialiter. et sic foret in potestate sua praiva re se totali actu. Minor similiter est sua. sed falsi tas conclusionis patet: quia si ille actus est culpa: quaero cuius est culpa: utrum ipsius dei: quod est nefas di- cere. an demonis: et si est culpa daemonis: de mon est aliquo modo causa partialis illius.

Confirmatur istud argumentum ex processu philosophi iii Ethi ubi probat frequenter quod omnis actus virtuosus vel vitiosus est causatus a voluntate. Secundo sic operatio beatitudinis consistit in actu secundo: sed a- ctus secundus causatur ab actu primo. actus autem primus volitionis est voluntas: ita omnis actus secundus vo luntatis est a voluntate sicut a causa.

Confirmatur quia nulla ratio apperet quare una res causata a deo in voluntate dicatur actus voluntatis magiquod alia si non concurrat voluntas magis ad causandum illam rem quam aliam: ergo posset rationabiliter dici quod gratia et virtutes theologicae que infunduntur aie a deo: forent operationes aiae: quod est falsum.

Ter tio confirmatur prima ratio: quia si deus causret odium sui in viatore: ille viator in nullo foret cu pabilis de hoc quod haberet actum talem. Similiter si sic angelus posset peccare in primo instanti suae creationis. et similiter quod deus posset creasse ange lum peccatorem et actualiter in peccato. Consequens est falsum. Tum qora nunquam fuisset debitor iu stitiae. contra Anselmum. de casu diabo capitulo xv. Tum quia nunquam a bono cecidisset contra Augustinus

Sed contra primam opinionem potest argui. quia si illa foret causa confirmationis bonorum: videlicet quod ex istimant firmissime quod non deberent pecca re sub pena damnationis etne: sequeretur quod vic tor posset facere se impeccabilem. nam possibile est quod aliquis ita firmitur hoc credat: sicut credit quod omne totum est maius sua parte: igitur talis non posset peccare stante tali adhesioe: immo quano- cumque homo haberet tale iudicium: si fecero hoc damna bor: non posset peccare.

Praeterea. sequitur quod per fecta btitudo dependeret ex cognitone crea- turae miserrime. consequens est falsum: et contra Augustinum volentem quod beatitudo ex sola dei cognitione de pendet. conseqentia patet: quia angelus non potest scire se esse beatum nisi sciret se esse confirmatum: nec sciret hoc nisi staret illud iudicium in mente sua: sed peccavero damnabor. igitur de esse beatitudi nis esset cogitare de miseria.

Praeterea sta tuat deus quod nulla creatura damnabitur aeter nalitur: hoc potest. quia libere potest ouoadinare et sta tuere quod quaecumque creatura peccaret: puni retur temporaliter solum: quo posito: quaero vtrum angelus beatus possit peccare an non: si sic: tunc non et set impeccabilis. si non: et non impeditur nisi per ta le iudicium quod est erroneum intali casu: igitur per iudicium erroneum foret confirmatus.

Praeterea capio istod iudicium scilicet angeli: si fecero contra iu- dicium rationis: damnabor aeternaliter. quaero vtrum iudicat quod ista conditionalis est necessaria an contingens: Si iudicat quod est necessaria: de cipitur et errat: quia deus posset facere quod antecedens foret verum sine consequente. igitur iudicat contra iu dicium recte rationis diuine saltem: igitur non est bea tus. Si dicatur quod iudicat hanc conditionalem esse contingentem: igitur credit quod ita posset esse sicut per antecedens denotatur: absque hoc quod ita sit sicut per consequens denotatur: ergo non credit hoc firmissime ergo potest velle antecedens sine timore consequentis

Praeterea. si ideo non potest velle contra rectum iu dicium rationis: quia non potest velle miseriam: et ista sola sit causa quare non potest velle male: et non di lectio qua diligit deum: igitur magis confirma tur per hoc quod odit penam / quam per aliquid aliud. ergo odium poene est causa quare angelus beatus perseveran- ter diligit deum. ergo magis diligit deum timore pene quod amore sui: quod est inconveniens.

Ista sententia pro nunc quae est scti Thome in ista quaestione magis mihi placet: quae sententia omnino accipitur ex dictis philosophi vii Ethiorum capitulo iii quae veitr consistere in hoc: quod omne peccatum ex errore vel concupiscen tia vel negligentia est praecedente. Et concor dat cum Goetio praemo de consolatione prosa v ubi prahilosophia loquens Ioctio dicit sic. Atqui tibi talia contuleramus: quae nisi abie- cisses: invicta te firmitate tuerentur. quia igitur in beatis est notitia in vli et particulari: et iu dicium quod nullo modo est peccandum: nec ab illo iudicio neque per errorem neque per negligentiam con siderandi possunt auerti: et istud iudicium in eis a deo conservatur: ideo actum malum non possunt esi cere: quia hoc necessario foret per iudicium contrarium quod nullo modo habere possunt.

Aliter potest dici: et istud potest servire pro confirmatione et obstinatione similiter: videlicet quod indifferentia voluntatis vel libertas non est infinitae virtu- tis: sed tantum finitae: et lideo sicut potest ab aliquo habet tu inclinari et facilitari: ita potest ab aliqua ha bitu creabili a deo necessitari ad unum. Iste autem habitus in beatis est gratra confirmata: quae vi dens deum / necessitatur ad causandum dilectio nem erga deum. et potest esse quod necessitatur per obiectum et habitu: per lumen glie ad certum iu dicium: ita quod istis tribus concurrentibus visione clara dei: lumine glie: et habitu gre: necessi tatur modo naturae voluntas ad actum sibi conve nientissimum. Ccontrario in malis pro poena in- Nigitur habitus odiendi et tenebra erroris cum parverso iudicio: et hunc deus in malis conservat ta quod non est in eorum potestate istam destruere. vnde relinquitur ut bene opari non possint. Unde ha bitus talis in malis est causa obstinationis ma lorum. Et hoc est quod dicit magister libro ii dicione viic itulo iii quod mali hount liberum arbitrium: sed depres- sum atquam corruptum: quod surgere ad bonum non valeant. Ista autem depssio vel corruptio libe ri arbitru non potest facilius intelligi quam per habi tum creatum in eis a deo: quao sistitur indifferentia vo luntatis: et determinatur eius libertas ad unum secundum iudicium parversum et istum malum habitum ha bere meruerunt quando peccauerunt et ideo tam actus quam habitus omnes consequentes pene sunt et actus deor dinati sibi: licet forte per eos non demereantur nouam penam.

Secundus punctus istius articuli est: an angeli beati custodes hominim mereantur: et an demones exercitatores demereantur. In isto puncto mihi apparet dicendum quod neutra pas potest rationabiliter. probari vel improbari. Con stat enim bonos angelos multos actus elice- re circa nos libere: secundum omnes circumstantias vir tuose: et certum est quod sunt in gratia. ergo videtur quod mereaitur. consequentia patet: quia non sunt plurarequisita in nobis ad meritum. Similiter ex alia parte de ma lis probabile est quod multos actus libere exer- cent et vitiose: secundum omnes vel plures circumstan- tias: igitur videtur quod demereantur. Antecedes et consequentia patet. na apgelus apparens homini potest velocius vel tardius moueri si vellet: ita quod hoc reliquitur suae libertati: sicut de faphaele patet Tobiet xii ergo intensius vel remissius potest velle aliquid ergo libere. Similiter de malis verisile est quod paucio- ra mala possent libere facere: et eligere pe- ius facere. Unde posset videri probabiliter quod bo ni merentur: et mali demerentur.

hic aut mul tis videtur quod in cognitione beatifica non proficiut nec in dilectone: sed in cognitione eorum quia cogni tio sive notitia non partinet ad britudinem. sic ut etiam magr diem libro ii sententiarum. Sed contra hoc ar guo sic quando ita bonum ex genere et ex omnibus circum stantiis facere potest angelus beatus sicut homo via tor: sed homo viator per suum actum potest mereri au gmentum praemi essentialis: ergo et agelus bonus.

Ad talia potest faciliter responderi secundum viam illam quae in prima conclusione dixi: quod meritum stricte acceptum dicit actum libere elicitum: conformen praecepto vel legi promittenti pro tali actu mercedem ipsi agenti. Et non includit contradictionem quin deus potest homini principere quicumque modo principit: abla- ta tamen promissione mercedis: et stante promis sione de pena transgressoribus insigenda. et ideo nulla talis consequentia est formalis: angelus aeque bo num actum facit in gratia sicut viator: ergo aequele bo num meretur: quia non placet deo quod actus bonus eorum tamen praemetur: sicut actus fruendi deo secunum omnes circumstantias virtutis est actus elicitus: vt pro- babile est: quo homo diligit deum propter se sup omnia: licet a deo necessario conseruetur: et tamen il le actus non habet aliud praemium. Unde potest dici quod deus vult angelos bonos facere quicumque faci unt: sine spe ulterioris meriti. Et ideo licet virtuose faciant et laudabiliter: non tamen merito- rie pro praemio nouo: eo quod secundum iustitiam dei sunt sufficiaeter praemiati. De malis vero potest dici quod sunt quasi extra familiam dei eiecti: et abseius- praecepto absoluti. et ideo licet faciant opera- tiones de genere malorum: quae operationes fo rent demeritorie si a viatoribus fierent: ineis tamen non sunt demeritorie: quia non habent praeceptum vt caveant. Unde sicut canis si ho minem sanctum mordeat: facit actum qui si ab homine fieret / esset peccatum et tamen non est pec catum sic demones voluntatem habent deprel sam et habituatam in malo: nec habent praece ptum vt caveant: sed sunt quasi extra curams et custodiam atquam conicatione divinam separati et depositi. et ideo pro malis quoe faciunt: nouam penam non curat deus eis insligere.

Et di cit hic hibernicus quod peccant: sed non de merentur proprie aliquam penam aeternam: quia non sunt viatores: et ideo actus illorum non sunt demeritorii: sed damnatorii. sicut dicit Scon tus: qui tenet in hoc libro ii di vii qui vlti. quod demerentur penam temporalem: et sic peccant venta liter: sed non mortaliter. Addit etiam quod non peccant mortaliter sicut viatores: quia non habent conceptum eis factum de cavendo. Nec sciunt vo- luntatem dei bnplaciti: quia tunc non fieret ab eis. Nec voluntatem dei sciunt esse ad contrarium sed voluntatem consulentem forte credunt esse ad contrarium. Post iudicium autem nullo modo peccabunt quia nullam libertatem voluntatis ipsi habebunt

Alius modus dicendi est cuiusdam modetr ni qui distinguit de isto termino peccatum: et dicit quod potest tripliciter accipi. Uno modo pro actu interiori vel exteriori. Alio modo pro deformitate vel iniustitia. Tertio modo pro reatu quo homo postea obligatur ad penam. Ista distinctio patet: quia peccatum primo mo do statim deletur: quia actus transit. Secundo modo peccatum manet donec gratia infundatur per contritionem. Tertio modo peccatum etiam post confes sionem et contritionem in casu manet: quia adhuc obligatur ad poenam aliquam faciendam hic vel in purgatorio. Secundo ergo modo et tertio non est dubium quin demones sint continue in peccato et peccet sic. sed primo modo an videlicet peccet habendo nouos actus peccati: posset esse du- bium: et sic est ad propositum. Et ita tenet quod sic quia de nouo volunt male: sicut istum damnari: istum peccare: et huiusmoni. Unde secundum eum faciunt con- tra praeceptum charitatis de dilectione dei et proximi. Nec ista consequentia valet: necessario et non libere male volunt: ergo non peccant:u ipi sunt sibi ipsis causa illius necessitatis: sicut ebrius. vt patet iii. Ethicorum. Impotentia enim descendens ex culpa num quam excusat: sicut patet per Anselmus i. cur deus homo c. xiii. Et ideo dicit istae quod demones peccant mortaliter de nouo. Dicit tamen quod innovatio malarum volunta- tum tantum durabit vsque ad diem iudicui: in quo tempore intermedio intromittunt se de hominibus tetandis et exercitandis. Sed post die iudi cii non: quia non habebunt obiecta aliqua cir- ca qua possint innovare sua opera mala et tem tationes et huiumoni. Et consequeter conceditur quod eorum poena intenditur usque in diem iudicii. Est tamen in eis duplex poena. Una quae est pe na sensus. Alia quae est pena damni. Pena sen- sus est quid accidentale respectu pene damnic. quia directe opponitur gaudio essentiali bea torum: qua est visio dei prima intenditur: non se- cunda. hoc probatur dupliter. primo modo quandom. sum magistrum: in angelis bonis est augmen tatio et profectus in gaudio accidentali: igitur in istis erit augmentatio in poena accidenta li. Secundo quia post iudicium maior erit pena damnatorum et demonum: unde dies illa erit eis horrenda. Et haec est causa quare tentant homines ut peccent: et tamen magis puniutur quando homines noui damnantur: sed praeeligunt sustinere mino rem penam: vt differant maiorem: impediendo nu merum electorum et diemiudicii. ergo pena dan natorum intendetur usque ad diemiudici.

Sed contra primum modum dicendi occurrit sic. si di eatur quod peccant venialiter: contra. aut pec- cant contra praeceptum: vel non. si non: non peccant sim pliciter. si sic: non videtur ratio quare debeat eis principi sub minori pena quam viatori. Unde quod aeque male velit diabolus cum homine viatore: et istae viator debet puniri poena aeterna: et alius temporali: non videt rationabile.

Praeterea ipse di cit quod ipsi non sciunt voluntatem dei prinecipien- tem eis esse ad contrarium: sed tantum consulentem Contra. igitur nullo modo peccant: quia facere contra voluntatem consulentem non est peccatum veniale nec mortale: alias quilibet peccaret ve nialiter / qui non faceret omnia consilia: quod nemo dicit. Non igitur videtur illa opinio posse stare.

Secundus modus dicendi apparet multum pro babilis: hoc excepto quod non sufficienter cau sam assignat quare post diem iudicii non de merebuntur damnati. Dicit enim quod ideo non po sunt habere nouas volitiones malas: quia non habebunt obiecta circa qua possunt innovare sua mala opera.

Contra. omne opus malum est est opus voluntatis: sed obiecta habebunt cir ca quae poterunt male velle de nouo et ha bere malas volitiones: quia non videtur verisimi le quod numquam malas volitiones habebunt post dre iudicii. ergo non est ratio quare tunc non po- terunt de nouo peccare.

Praeterea. peius est male velle per annum quam per die: igitur saltem con- tinue ex circumstantra temporis augebitur mali tia damnatorum. De his omnibus diicerni non potest ab homine quid sit verius sentiendum.

Tertius punctus est dicere ad rationes in principa li.

Ad primum igitur quando dicitur contra confirma- tionem et obstinationem: qua tam in bonis quam in malis manent naturalia integra: ergo in de monibus etc. Potest dici de bonis quod non ma net in eis libertas respectu omnim: et ideo pec care non potest respectu vero quorundam bonorum manet in eis libertas indifferenter. et ideo mereri possunt saltem praemium accidentale. De ma lis vero quod in eis sunt naturalia integra: sed male habituata. vnde sunt splendidissima secundum Dionvsium: quantum attinet ad naturam: sed ma nent per habitus depressa vitiosos quantum ad cui pam. Et quando arguitur quod deus tunc foret per se et directe causa illius indurationis per immissionem habitus. Concedo. sed non est prima causa in omni genere causae istius habitus: sed creatura pec- cans est aliquo modo causa prior. Ideo enim deus hunc habitu immediate creat in angelo pecca- te: quia sic puniri meruit. et sic intelligit Augustinus quod deus non est causa prima quare creatura e deterior verum est: sed creatura demeruit: vt deo agente fiat deterior.

Ad secundum quando arguitur quod nec boni sunt confirmati nec mali obstinati: quod hi merentur: et illi demeretur. Dicendum est quod conequentia non valet: possunt enim omnino boni non obstante confir matione / mexeri praemium accidentale: et mali pe nam accidentalem: sicut superius dictum est.

Ad tertium quando dicitur de malis an sciant se errare in hoc quod alliciunt homines ad peccandum et nocere sibi consis: an non: dicitur sicut superius tactum est: quod seiunt quod ex casu et damnatione hominum augetur eorum miseria: minus tamen augetur quam auge- bit post iudicium. et ideo ad differendum poenam illam maiorem ad tempus peligunt sustinere mino- rem.

Aliter potest dici quod ita et iuvidia stiviulan- te habent erronea iudicia: et non obstante quod noceant sibi ipsis: peligunt tamen sibi ipsis noce re et aliis: quam non nocere aliis. Et quando accipitur. quod nihil possunt velle unde eorum miseria in- tendatur: dicendum est quod sic: non ian ideo hoc volunt praecisevt eorum miseria intendatur. Et si alleget dictum Anselmum de casu diabro capitulo xxiii- ubi probat quod agelus malus non potuit habere praescientiam sui casus: quia tunc nullo modo po- tuisset voluisse aliquid vnde miser fuisset. Dico quod dictum Ansel. est istud. si enim sciuisset: pos- set volens et habens certitudinem sponte vel le vnde miser esset. Uult dicere quod angeus in statu innocentiae aute lapsum: quae statum vocat beatitudinem: non potuit velle vnde mi- ser esset. Ex hoc tamen non sequitur quin angelus damnatus posset aliquid velle unde magis miser sit: licet hoc principaliter non intendat

Ad quartum quando dicitur quod angeli beati possunt pecca re: quia operantur bonum libere et virtuose circa hominem quem custodiunt nunc: igitur si libers hoc faciunt: possunt illud omittere. Et confirma tur per Aristoteles iii. Ethi. etc. Potest dici quod angeli boni ministrando circa homines nullum actum ad quem tenentur faciunt mere libere libertate idisterentiae: quia tunc possent illum actum omit- tere et sic peccare: faciunt tamen quaedam ad quo nan tenentur: nisi ex consilio vel eorum boua volun- tate: et si talia omitterent: non peccarent.

Ad quintum quando dicitur quod demones peccant et demeren tur: quia alias aliquid foret deordinatum in regno del: nisi plus punirentur. Concedatur totum: sicu- in secundo puencto istius articuli dictum est.

Ad sex tum quando arguitur quod diabolus potest fieri iustus: ora potest dictare quod bonum esset sibi habere iu stitiam: et potest se conformare illi dictamini: igitur etc Et confirmatur per Anselmus de concordia capit. xiii Nullus potest velle rectitudinem: nisi eam habe- at. Dici potest quod diabolus est sic obstinatus: ut dictum est superius: et deus non vult sibi coagere ad aliquem actum rectum vel bonum: igi tur in nullum actum bonum potest. Et ideo dato quod dictaret de facto quam bonum foret sibi habere iustitiam: non ideo potest se illi dictamini iuste secundum bonas circumstantias conformare benden tamen for tespotest velle se esse iustum ut careret pena: icet non potest velle iustitiam iustae: quia habet liberum ar bitrium ita depressum per habitum obdurantem: tetiam per subtractionem divinae cooperationis ad bonum: quam nihil bonum potest velle. vt ait ma gister sente. lib. ii.

Ad septimum principa- le quando dicitur quod si angelus confirmatus foret de putatus ad custodiendum hominem viatorem: se queretur quod oporteret omnem hominem habere disere tionem spirituum. concedo conclusionem: quia opitet quod omnis homo habeat discretionem quando bonus ango lus incitat: et quando malus. possibile est tamen quod homo habeat actum discretionis spirituum: licet non habeat habitum sive donum. vnde actum illum debet a deo petere quando imminet necessitas et ratio dubitandi.

Ad octavum quando arguitur quod si sic posset vnire sibi corpus: et in eo aexercere ope rationes vitales: et tunc posset angelus com edere et nutrire: et generare: et videre et hu- iusmodi. Ad istud est dicendum secundum doctores communiter quod opera vitae sunt duplicia: quaedam enim conveniunt cum operationibus inatatorum: et quod consistunt in motu locali vel collisione cor- porum adinuicem: sicut ambulare et loqui. Quae dam sunt opera vitae quae cum operationibus inaima torum non conveniunt: sicut videre / sentire / et hu iusmodi. Dicunt igitur quod opera vite de primo genere angeli videntur exercere: sed non exer- cent in rei veritate: nisi quantum ad motum localem unde causant sonos: et videntur loqui et an bulare: et tumen proprie nec ambulant nec loquum tur: quia isti actus connotant se fieri a prin- cipio vitali. unde breviter nihil faciunt: nisi quod mouent corpora localiter. operationes vero de secundo genere: quae videlicet in nullo concor dant cum motu locali: nullo modo aexercent. unde nullo modo sentiunt: nec vident: nec generant.

Et si arguatur contra ad proban- dum quod generant: quia sunt quidam demones incubi: et quidam succubi: sicut Iosephus nar- rat: et habetur in historiis super Ben. Et videm- tes filii dei filias hominim etc. vbi diciti quod age li cum mulieribus coeutes iniuriosos filios ge nuerunt: qua propter confidentiam fortitudinis gi gantes a drecis dicti sunt. Istam materiam partractat Augustinus xvxo de civi dei capitulo xxiii osten- dens ex verissima assertione iustorum utriusque sexus: quod tales demones mulierum concubitu appetierunt: et opere peregerunt. hoc tamen non est per semen ab eorum corporibus decisum: sed a corporibus viorum: per hoc quod idem demon fit viro succubus: et semine recepto coit cum muliere: et fit incubus. Unde puer genitus non filius demonis: sed filius hominis cu- ius fuit illud semen / dicendus est. Idem dicem- dum est de operationibus etiam angelorum. vide Augustinus iii de trinitate capitulo iii et in multis aliis locis.

Ad nonum quando arguitur. quia tunc in angelis forent noue cogitationes. concedo de notitiis habitis et acquisitis per habitus vel per species. Et quando Augustinus dicit quod in pa tria non erunt volubiles cogitationes. Potest dici: verum est de illis cogitationibus qui spe ctant ad beatitudinem. de aliis vero bene pos sunt illic esse. Et quando arguitur contra sic. an gelo de nouo intelligente hominem quem inci- hit custodire: aut remittitur cogitatio de deo vel non. Potest dici quod non: quia deus sic coagit cum intellectu angeli ad causandum illam notitiam que est beatificata: quod nullo modo potest re mitti: sed aeque distincte contemplatur quando co gitat de vno regno cui praeest: ac si nihil ali ud a deo cogitaret. De aliis tamen cogitationi bus ab angelo non apparet mihi pro nunc inconveniens concedere quod vna intensa cogi tatio de vna re / remittit cogitationem de alia

Ad decimum quando arguitur. si sic: tunc chri stus habuisset angelum custodem. Dicendum quod non: quia non indiguit: quando secundum animam fuit comprae- hensor. Et quia humanitas fuit deo vnita: ideo nec impediri nec iuvari poterat. Dicitur autem angelus eum confortasse: non aliquid in ipsum. causando: sed eius fortitudini congratulan- do: quia ad modum confortantis se habebat. Et sic est finis huius vltime quaestionis hollrop in secundum librum.

Sequitur eiusdem unica quaestio in tertium sententiarum.