1

Modestinus libro primo excusationum Herennios Modestinos Egnatiw Dectrw. Suggraqas suggramma, hws emoi dokei, xrysimwtaton, hoper paraitysin epitropys kai kouratorias wnomasa, touto soi pepomfa. [id est: Herennius Modestinus Egnatio Dextro. Scriptum a me commentarium ut mihi quidem videtur utilissimum, cui titulum feci excusationem tutelae et curiae, ad te misi.]

Poiysomai de hws an ohios te w tyn peri toutwn didaskalian safy, afygoumenos ta nomima ty twn hellynwn fwny, ei kai oida dusfrasta einai auta nomizomena pros tas toiautas metabolas. [id est: Docebo autem ut potero de his, explanans iura lingua Graeca, licet sciam haberi ea ad eiusmodi translationes minime apta.]

Prosvysw de ty twn legomenwn diygysei auta ta twn nomwn hrymata, ei pou kai toutou deyveiyn, hina tyn te twn lektewn kai tyn twn anagnwstewn xrysin exontes to holoklyron tois deomenois kai tyn wfeleian parasxwmeva. [id est: Adiciam autem ad ea quae in hac tractatione dicentur ipsa legum verba, si qui forte et ea requirant, ut cum copiam habeamus tam eorum quae dicenda quam eorum quar recitanda sunt universam rem iis qui volent quodque iis proficiat tradamus.]

Lekteon toinun prwton, tinas ou dei xeirotoneisvai. [id est: Dicemus igitur primum, qui fieri non possint.]

Apeleuverikois orfanois eugeneis ou dwsousin ohi arxontes epitropous y kouratoras, plyn ei my pantelys aporia kata ton topon apeleuverwn estin: apeleuverikois gar apeleuverous monous dein didosvai tous ek tou autou topou ontas veiou Markou oratiwn keleuei. ean de dovy, ho veiotatos Sebyros twn afylikwn pronooumenos hupeuvunon auton einai ty epitropy, ean my emprovesmws dikaiologysytai, antegraqen. [id est: Et pupillis libertinis ingenuos tutores vel curatores praesides non dabunt, nisi plane desint in ea civitate libertini: nam iis qui libertini ordinis sunt libertinos solos dandos esse ex eadem civitate oriundos divi Marci oratio iubet. quod si detur, divus Severus pupillis prospiciens obligatum eum esse tutelae rescripsit, nisi intra tempus se excusasset.]

Ouk ecestin kouratoreuein mnystyra mnystys, hws hy sugklytos legei: xeirotonyveis de ho toioutos apoluvysetai. [id est: Non licet curatorem esse sponsum sponsae, ut ait senatus: quod si talis datus erit, excusabitur.]

Modestinus libro secundo excusationum Afientai epitropys kai kouratorias kai ohi hebdomykonta ety peplyrwkotes. huperbebykenai de dei ta hebdomykonta ety en ekeinw tw xronw en hw xeirotoneitai, y en hw ty klyronomia proserxetai tis, y en hw hy ahiresis hy ty diavyky prosgrafeisa peplyrwtai, ouk entos twn xronwn tys paraitysews. [id est: Liberantur a tutela et cura etiam qui annum septuagesimum expleverunt. explevisse autem opus est annum septuagesimum, quo tempore dantur vel quo tempore hereditas aditur vel quo tempore condicio testamento expressa impletur, non intra tempora excusationis.]

Hy de hylikia deiknutai y ek paidografiwn y ec heterwn apodeicewn nomimwn. [id est: Aetas autem probatur vel liberorum professionibus vel aliis iustis probationibus.]

Afiysin epitropys kai kouratorias kai polupaidia. [id est: Liberat a tutela et cura etiam numerus liberorum:]

Nomimous de paidas einai dei pantas, kan my wsin en ecousia. [id est: iustos autem liberos esse oportet omnes, licet non sint in potestate.]

Dei de einai tous paidas hote ohi pateres didontai epitropoi: ohi gar prin teleutysantes ou sunarivmountai, oute palin blaptousin ohi meta touto apovanontes: kai tauta fysi diatacis tou veiotatou Sebyrou. [id est: Esse autem oportet liberos tum cum patres dantur tutores: nam ante mortui non conumerantur nec rursus nocent postea defuncti, idque constitutio divi Severi ait.]

Touto de dokei men eirysvai peri tou kata diavykas doventos epitropou: harmozoi de an kai epi pantos heterou. [id est: Videtur autem hoc dictum esse de tutore testamento dato: sed locum habet etiam de omni alio.]

Ho de en ty gastri wn ei kai en pollois meresin tou nomou sunkrinetai tois ydy gegenymenois, homws oute en ty parousy zytysei oute en tais loipais politikais leitourgiais sunairetai tw patri: kai touto eirytai diatacei tou veiotatou Sebyrou. [id est: Qui in utero est etsi in multis partibus iuris cum iam natis componitur, tamen neque in hac inquisitione neque in reliquis muneribus civilibus patri prodest, idque dictum est in constitutione divi Severi.]

Ou monon de uhioi afesin epitropys didoasin kai vugateres, alla kai eggonoi ec uhiwn arrenwn texventes arrenes te kai vyleiai. boyvousin de tote, hopotan tou patros autwn apovanontos ton ekeinou topon plyrwswsin tw pappw. hosoi d' an wsin eggonoi ec henos uhiou, anti henos teknou arivmountai. tauta de kai ek diatacewn, ahi peri twn teknwn dialegontai, estin sunagagein: oudamou gar estin hradiws ehurein, hoti peri uhiwn dialegetai diatacis, alla peri teknwn: hy de prosygoria ahute kai epi tous eggonous ekteinetai. [id est: Non solum autem filii liberationem a tutela dant et filiae, sed etiam nepotes ex filio nati neptesqur: prosunt autem tum cum praemortuo patre suo locum eius apud avum obtinet, quotque sunt nepotes ex uno filio, pro uno filio numerantur. idque etiam ex constitutionibus, quae de liberis loquuntur, colligitur, neque enim facile invenies constitutionem de filiis, non de loberis loquentem, quod nomen ad nepotes quoque pervenit.]

Ton de arivmon twn teknwn ton hwrismenon tais diatacesin einai dei hekastw tote, hote xeirotoneitai, ouxi kan meta to xeirotonyvynai genyvy pro tou ta dikaia tys afesews parasxesvai: ohi gar meta touto gegenymenoi ou boyvousin, hws diatacis fysin Sebyrou kai Antwninou. [id est: Numerum autem liberorum a constitutionibus praefinitum tum esse cuivis oportet, cum datur, non etiamsi post creationem [potius non post creationem, etiamsi] ante quam causae excusationis allegentur nascantur. qui enim postea nati sunt, non prosunt, ut constitutio Severi et Antonini dicit.]

Eti myn kai ohi treis exontes epitropas y treis kourationas y anamemigmenas treis kouratorias te kai epitropas kai eti menousas, tout' estin mypw ekbantwn tyn hylikian twn afylikwn, ohutoi afientai eis tetartyn epitropyn y kouratorian kaloumenoi. alla myn kan kouratwr tis y my afylikos, alla mainomenou, eis ton arivmon twn kouratoriwn kai auty hupologisvysetai hy kouratoria: hoper ohutws exein didaskei diatacis Sebyrou kai Antwninou. legei kai ho kratistos Oulpianos peri twn triwn epitropwn tauta. [id est: Praeterea etiam qui habent tres tutelas vel tres curas vel permixtas tres tutelas curasve easque adhuc durantes, id est eorum qui nondum pervenerunt as suam aetatem, ii liberantur ad quartam tutelam curamve vocati. Sed etiam si curator quis sit non adulescentis, sed furiosi, in numero curarum et haec cura computatur: quod ita se habere ostendit constitutio Severi et Antonini. dicit etiam praestantissimus Ulpianus de tribus tutelis haec.]

Ulpianus libro singulari de officio praetoris tutelaris Tria onera tutelarum dant excusationem. Tria autem onera sic sunt accipienda, ut non numerus pupillorum plures tutelas faciat, sed patrimoniorum separatio: et ideo qui tribus fratribus tutor datus est, qui indivisum patrimonium haberent, vel quibusdam tutor, quibusdam curator, unam tutelam suscepisse creditur.

Modestinus libro secundo excusationum Efamen treis exontas epitropas eis tetartyn my kaleisvai. ezytyvy toinun, ean tis en duo wn epitropais eita eis epitropyn trityn problyveis ekkalesytai kai eti metewrou ousys tys dikys tys epi ty ekklytw eis tetartyn epitropyn problyvy, poteron eis tyn tetartyn dikaiologoumenos mnysvysetai kai tys tritys y pantapasin paraleiqei ekeinyn. kai ehuriskw hupo twn veiotatwn Sebyrou kai Antwninou diatetagmenon my dein eis tetartyn proxeirizesvai ton apo tys tritys ekklyton pepoiymenon, alla metewrou ousys tys epi ty trity xeirotonia dikaiologias to ekeinys telos perimenein horon esomenon ty tetarty xeirotonia, orvw tw logw: ei gar tyn ty tacei tetartyn hupodecetai tis hws ty dunamei trityn, adikou tys epi ty trity ekklytou apofanveisys tessarsi xreiais enkatasxevysetai para tous nomous. [id est: Diximus eos qui tres tutelas habeant ad quartam non vocari. quaesitum est igitur, si quis duas tutelas sustinens, deinde ad tertiam tutelam nominatus appellaverit et pendente adhuc iudicio appellationis in quartam tutelam nominetur, num in excusando se a quarta etaiam tertiam allegaturus sit an hanc plane omissurus. et reperio constitutum esse a divis Severo et Antonino non debere ad quartam tutelam eligi eum, qui a tertia appellarit, sed pendente de tertia datione iudicio expectandum esse eius finem, et inde pendere quartam dationem, recte: nam si quis ordine quartam suscipiat tamquam re tertiam, iniusta eius de tertia appellatione iudicata quattuor tutelis onerabitur contra iura.]

Ean patyr en trisin y frontisin y epitropwn y kouratoriwn, ho uhios autou ouk enoxlyvysetai, kai touto ohutw diatetaktai hupo twn veiotatwn Sebyrou kai Antwninou. touto de kai ek tou enantiou estin, hws dein tas tou uhiou epitropas anesin tw patri didonai kai palin amfoterois tas koinas, tout' estin mian tou uhiou kai duo tou patros ye eis to empalin. tote de tauta ohutws exei, epeidan to baros heni oikw, ouxi diakexwrismenois diafery. grafei de kai oulpianos ho kratistos tauta. [id est: Si pater tria onera sustineat sive tutelarum sive curarum, filius eius non onerabitur, idque ita constitutum est a divis Severo et Antonino. id etiam e contrario valet: scilicet debent filii tutetae patri liberationem parare, et rursus utrique communes, id est una filii duaeque patris vel in contrarium. tum autem haec ita se habent, cum onus ad eandem domum, non ad separatas pertinet. scribit etiam praestantissimus Ulpianus haec.]

Ulpianus libro singulari de officio praetoris tutelaris Tria onera in domo una esse sufficit: proinde si pater alicuius vel filius vel frater qui est in eiusdem potestate tria onera sustineat, quae ad periculum patris sui spectent, quia voluntate eius administrant, omnibus excusatio a tutela competit. Sed si non patris voluntate administrent, non prodesse saepe rescriptum est.

Modestinus libro secundo excusationum Ean duo exonti epitropas allai duo homou epaxvwsin, hy ty tacei trity boyvysei autw eis tyn afesin tys tetartys, kan autokratwr y ho tyn tetartyn egxeirisas, y tyn trityn, prin mentoi gnwnai ta tou autokratoros fvasy problyveis eis allyn. ean de hy tacis my fainytai, alla en mia hymera ahi duo xeirotoniai protevwsin en diaforois xartais, oux' ho xeirotonyveis, alla ho xeirotonysas epilecetai, hopoian dei auton hupodecasvai. [id est: Si quis tutelas habenti duae aliae simul iniungantur, ordine tertia ei procedit in liberationem a quarta, etsi imperator sit qui quartam iniunxit, vel tertiam, prius tamen, quam imperatoris resciverit, as aliam vocatus sit [immo vel quarta in liberationem a tertia, si tamen, priusquam de tertia resciverit, ab imperatore ad aliam vocatus sit]. quod si ordo non appareat, sed eodem die duae nominationes proponantur in instrumentis diversis, non qui factus est, sed qui eum fecit eliget, utram subire debeat.]

Grammatikoi, sofistai hrytores, iatroi ohi periodeutai kaloumenoi hwsper twn loipwn leitourgiwn ohutwsi de kai apo epitropys kai kouratorias anapausin exousin. [id est: Grammatici, sophistae rhetores, medici qui dicuntur circitores ut a reliquis muneribus, ita etiam tutelae curaeque vacationem habent.]

Estin de kai ho arivmos hrytorwn en hekasty polei twn tyn aleitourgysian exontwn, kai ahireseis tines proskeimenai tw nomw, hoper dyloutai ec epistolys Antwninou tou eusebous grafeisys men tw koinw tys Asias, panti de tw kosmw diaferousys, hys estin to kefalaion touto hupotetagmenon: " ahi men elattous poleis dunantai pente iatrous ateleis exein kai treis sofistas kai grammatikous tous isous: ahi de meizous poleis hepta tous verapeuontas, tessaras tous paideuontas hekateran paideian: ahi de megistai poleis deka iatrous kai hrytoras pente kai grammatikous tous isous. huper de touton ton arivmon oude hy megisty polis tyn ateleian parexei". eikos de tw men megistw arivmw xrysasvai tas mytropoleis twn evnwn, tw de deuterw tas exousas agoras dikwn, tw de tritw tas loipas. [id est: Est autem etiam numerus definitus eorum qui in singulis civitatibus immunitatem habeant, et condiciones quaedam in lege adiectae sunt: quod intellegitur ex epistula Antonini quae data est ad commune Asiae, sed pertinet ad orbem universum, cuius est caput infra scriptum: "Civitates minores possunt habere immunes medicos quinque et sophistas tres eodemque numero grammaticos: maiores civitates septem qui medeantur, [quattuor sophistas, item ins.] quattuor qui doceant litteras utrasque: maximae vero medicos decem et rhetores quinque eodemque numero grammaticos. super hunc autem numerum ne maxima quidem civitas immunitatem confert". apparet autem maximo numero uti metropoles provinciarum, secundo civitates in quibus ius dicitur, tertio reliquas.]

Touton ton arivmon huperbainein men ouk ecestin oute qyfismati boulys oute ally tini pareuresei, elattoun de ecestin, epeidyper huper twn politikwn leitourgiwn fainetai to toiouto ginomenon. [id est: Hunc numerum excedere quidem non licet neque decurionum decreto neque alio aliquo invento, minuere licet, quoniam apparet eo iuvari munera publica.]

Kai mentoi ouk allws tyn aleitourgysian tautyn karpwsontai, ean my dogmati boulys enkatalegwsin tw arivmw tw sugkexwrymenw kai peri to ergon oligwrws my exwsin. [id est: Debique non aliter immunitate illa fruentur, nisi decreto decurionum in numerum permissum referantur et officio non neglegentur fungantur.]

Kai filosofous de apoluesvai epitropwn Paulos grafei ohutws [id est: Philosophos quoque a tutelis liberari Paulus scribit sic]: philosophi oratores grammatici, qui publice iuvenibus prosunt, excusantur a tutelis.

Nam et Ulpianus libro quarto de officio proconsulis ita scribit: sed et reprobari medicum posse a republica, quamvis semel probatus sit, imperator noster cum patre Laelio Basso rescripsit.

Peri de twn filosofwn hy auty diatacis tou Piou ohutw legei: "Filosofwn de ouk etaxvy arivmos dia to spanious einai tous filosofountas: oimai de hoti ohi ploutw huperballontes evelontai parecousin tas apo twn hrymatwn wfeleias tais patrisin: ei de akribologointo peri tas ousias, autoven ydy faneroi genysontai my filosofountes". [id est: De philosophis autem eadem constitutio Pii sic dicit: "Philosophorum autem numerum non definimus, quoniam pauci sunt qui philosophantur. puto autem divitiis abundantes munera quae ad rem familiarem pertinent sponte praebituros patriis suis: quod si cavillentur de patrimoniis, eo ipso iam se declarabunt non sapientae studiosos".]

Estin de kai en tais tou basilews kommodou diatacesin engegrammenon kefalaion ec epistolys antwninou tou eusebous, en hw dyloutai kai filosofous aleitourgysian exein apo epitropwn. estin de ta hrymata tauta: "homoiws de toutois hapasin ho veiotatos patyr mou parelvwn euvus epi tyn arxyn diatagmati tas huparxousas timas kai ateleias ebebaiwsen, graqas filosofous hrytoras grammatikous iatrous ateleis einai gumnasiarxiwn agoranomiwn hierwsunwn epistavmiwn sitwnias elaiwnias kai myte krinein myte presbeuein myte eis strateian katalegesvai akontas myte eis allyn autous hupyresian evnikyn y tina allyn anagkazesvai". [id est: Sed est etiam in constitutiones imperatoris Commodi relatum caput ex epistula divi Pii, unde manifestum fit etiam philosophos vacare a tutela, verba autem haec sunt. Similiter his omnibus divus pater meus simulatque imperare coepisset edicto honores et immunitates confirmavit, scribens philosophos rhetores grammaticos medicos vacare a gymnasiarchiis et agoranomiis et sacerdotiis et hospitis recipiendi onere et cura frumenti oleive emendi, item neque iudicare reque legationibus fungi neque invitos militiae nomen dare neque aliud munus provinciale vel aliud quodquam ut suscipiant cogi.]

Eti kakeino eidenai xry, hoti ho en ty idia patridi didaskwn y verapeuwn tyn aleitourgysian tautyn exei: ean gar Komaneus wn en Neokaisareia sofisteuy y verapeuy y didasky, para Komaneusin aleitourgysian ouk exei. kai touto ohutw nenomovetytai hupo twn veiotatwn Sebyrou kai Antwninou. [id est: Hoc quoque sciendum est in sua quemque civitate profitentem vel curantem immunitatem eam habere: cum autem qui Comanus est Neocaesareae rhetoricam tradit vel curat vel docet, apud Comanos immunitatem non habet, idque ita ordinatum est a divis Severo et Antonino.]

Tous mentoi agan epistymonas kai huper ton arivmon kai en allotria patridi tas diatribas poioumenous einai aleitourgytous Paulos grafei, legwn ton veiotaton Antwninon ton Euseby ohutw kekeleukenai. [id est: Attamen valde doctos etiam super numerum et in aliena civitate morantes immunes esse Paulus scribit, dicens divum Antoninum Pium ita iussisse.]

Ton en Rhomy sofisteuonta y salariw y kai xwris salariou afesin exein nenomovetytai hupo twn veiotatwn Sebyrou kai Antwninou, ohutws hws an ei etuxen en idia patridi didaskwn. ahis nomovesiais dunatai tis ekeinon prosagagein ton logon, hoti koinys ousys te kai nomizomenys patridos tys basileuousys eikotws an hws en idia patridi xrysimon heauton parasxwn aleitourgysian karpwsetai. [id est: Eum qui Romae rhetor est sive salario constituto sive sine salario vacationem habere constitutum est a divis Severo et Antonino, tamquam si in sua civitate peofiteretur. quarum constitutionum possit quis eam rationem reddere, quod cum urbis aeterna communis patria et sit et habeatur, recte tamquam qui in propria patria eius utilitatibus inservit immunitate fruatur.]

Nomwn de didaskaloi en eparxia didaskontes afesin ouk hecousin, en hrwmy de didaskontes afientai. [id est: Qui ius civile docent in provincia, vacationem non habent, Romae docentes habent.]

Ulpianus libro singulari de officio praetoris tutelaris ita scribit: athletae habent a tutela excusationem, sed qui sacris certaminibus coronati sunt.

Evnous hierarxia, ohion Asiarxia, Bivunarxia, Kappadokarxia, parexei aleitourgysian apo epitropwn, tout' estin hews an arxy. [id est: Provinciae sacerdotium, ut Asiarchia, Bithynarchia, Cappadocarchia, immunitatem praestat a tutela, scilicet donec quis eo fungitur.]

Tutela non est rei publicae munus nec quod ad impensam pertinet, sed civile: nec provinciale videtur tutelam administrare.

Afientai epitropys kai kouratorias stratygoi twn polewn. [id est: Excusantur a tutela vel cura magistratus municipales.]

Didwsin afesin epitropys kai kefaliky exvra tw xeirotonyventi genomeny pros ton patera twn orfanwn, ektos ei my kata diavykas faneiy doveis ho epitropos, plyn ei my meta to grafynai tyn diavykyn kefalikos agwn autois pros allylous sunesty, y ei my presbutera men estin tys diavykys hy exvra, dia touto de dokei didosvai epitropos, hina hupoblyvy enoxy kai pragmasin: kai touto ec epistolys Sebyrou basilews deiknutai. [id est: Vacatonem tutelae dant et inimicitiae capitales, quae inter tutorem satum et patrem pupilorum extiterunt, nisi si ex testamento tutor datus est, praeterquam ubi post scriptum testamentum capitales inimicitiae inter eos extiterunt vel ubi inimicitiae quidem coeperunt ante testamentumm, ideo autem datus videtur esse tutor, ut obligatione et negotiis oneretur: idque apparet ex epistula imperatoris Severi.]

Eti apoluetai epitropys, hopotan amfisbytysin tis tw orfanw peri tys katastasews kiny, fainytai de touto my sukofantia poiwn, all` ek kalys pistews: kai touto ohi veiotatoi Markos kai Byros enomovetysan. [id est: Praeterea a tutela liberatur si quis pupillo de statu quaestionem moverit idque eum appareat fecisse non fraude, sed bona fide, idque divi Marcus at Verus constituerunt.]

Peri twn agroikwn kai twn tapeinwn kai twn agrammatwn grafei Paulos ohutwsi [id est: De rusticis et humilibus et de iis qui litteras nesciunt sic scribit Paulus]: mediocritas et rusticitas interdum excusationem praebent secundum epistulas divorum Hadriani et Antonini. Eius qui se neget litteras scire, excusatio accipi non debet, si modo non sit expers negotiorum.

Ulpianus libro singulari excusationum Paupertas sane dat excusationem, si quis inparem se oneri iniuncto possit probare, idque divorum fratrum rescripto continetur.

Modestinus libro tertio excusationum Ohi palai stratiwtai ohi epitimws plyrwsantes ton tys strateias xronon afesin exousin epitropwn pros pantas tous idiwtas. pros de tous paidas twn tys autys tacews kekoinwnykotwn y pantwn palai stratiwtwn entos men eniautou tou apostrateusasvai afesin exousin, meta de eniauton ouketi. to gar isotimon tys strateias isxuroteron enomisvy tys twn palai stratiwtwn pronomias, ean my ara alla exwsin dikaia pros paraitysin epitropys, ohion arivmon etwn y ti toiouto, hopoion kai tois idiwtais pros hapantas sunairesvai eiwven. tauta de peri uhiwn, ouxi peri ekgonwn twn palai stratiwtwn: ohi gar ekgonoi twn palai stratiwtwn en ty auty xwra twn loipwn idiwtwn einai pisteuvysontai. [id est: Veterani qui honeste militiae tempus expleverunt vacationem habent a tutelis afversus paganos omnes: adversus liberos autem eorum, qui in eadem legione simul militaverunt veteranorumve omnium intra annum post missionem excusationem habent, post annum non amplius, nam militiae existimatio aequabilis plus valet quam privilegium veteranorum, scilicet nisi alias causas habent excusandi se a tutela, ut aetatem, vel tale quid, quale etiam paganis adversus omnes prodesse solet. haec de filiis neque vero de nepotibus veteranorum: nam nepotes veteranorum eodem loco esse creduntur ac privati reliqui.]

Ohi mentoi atimws apostrateusamenoi homoioi tois myde strateusamenois nomizontai, kai dia touto oute autoi exousin pronomian oute tois toutwn paisin palai stratiwtai epitropoi doventes katasxevysontai. [id est: Ignominiose autem a militia dimissi perinde habentur ac qui non militaverunt, itaque neque ipsi privilegium habent neque liberis eorum veterani tutores dati tenentur.]

Esv' hote de ou plyrousi tines ton tys strateias xronon kai homws exousin afesin epitropwn kata ta auta tois plyrwsasin: ho gar eikoston etos tys strateias huperbas homoios einai pisteuetai tw plyrwsanti ton tys strateias xronon. [id est: Interdum autem quidam non explent militiae tempus et nihilo minus habent excusationem a tutelis similiter ac qui expleverunt: nam viginti stipendia supergressus perinde habetur ac qui implevit militiam.]

Ho de entos toutwn twn etwn afeveis ouk exei diyneky tyn epi tais epitropais aleitourgysian, alla pros xronon, hwsper kai twn loipwn politikwn leitourgiwn afesin exei. ho men gar entos pente etwn tys strateias apoluveis oudemian heautw ekdikysei aleitourgysian, ho de meta pente henos eniautou exei aleitourgysian, ho de meta oktw dieteias, ho de meta dwdeka trieteias, ho de meta dekaec tetraeteias, ho de meta eikosin, hws proeipomen, diynekws apoluvysetai. [id est: Sed qui intra hunc annum missus est, non habet perpetuam a tutelis vacationem, sed ad tempus, ut etiam a reliquis civilibus muneribus vacationem habet. nam qui intra quinquennium a militia missus est nullam sibi immunitatem vindicabit: qui post quinquennium, vacationem habet anni, qui post annos octo, annorum duorum, qui post duodecim, annorum trium, qui post sedecim, annorum quattuor: post viginti autem ut diximus perpetuo liberabitur.]

Ho de en tois nuktofulacin tois en hrwmy strateusamenos eniautou monou exei afesin. [id est: Sed qui inter vigiles qui Romae sunt permilitavit, anni tantum vacationem habet.]

Ohutoi de dylady ean entimws apoluvwsin, hwsper proeirytai, y dia noson kaloumenyn kausarian afesin labwsin (estin gar kai auty entimos): ho gar atimou tuxwn afesews ouk exei anapausin. [id est: Hi [excusantur a tutelis excepta una conveterani ins.] scilicet, si honeste dimittantur, ut diximus, vel propter morbium quam dicunt causariam mussionem accipiant (est enim ea et ipsa honesta): nam ignominiose missus vacationem non habet.]

Sunbeteranos de einai pisteuetai ou monon ho legewnarios, alla kai pas pantos tou hopououn strateusamenou, epitimws de kai autou apoluventos: kai gar legewnarios tou en tois nuktofulacin strateusamenou paidwn epitropos ginetai. [id est: Conveteranus autem habetur non solum legionarius, sed quivis cuiusvis, quocumque loco militaverit, modo et ipse honeste missus sit: nam legionarius quoque eius, qui inter vigiles meruit, liberorum tutor fit.]

Ydy de kai stratiwtou afylikos kouratwr dovysetai ho palai stratiwtys, dylady ean ho patyr autou apovany: ean de kai ohutoi apo xeiros apoluvwsin, homoiws. [id est: Etiam militi minori curator veteranus dabitur, scilicet patre eius mortuo: item si eiusmodi milites emancipentur, similiter.]

Kai toutois hapasin diataceis marturousin. [id est: Et de his omnibus testantur constitutiones.]

Grafei de kai Oulpianos ohutws [id est: Scribit etiam Ulpianus sic]: Sed ignominia missi ab urbicis plane tutelis excusabuntur, quia ingredi eis urbem non licet. Plane si quis in cohortibus urbanis permilitavit, licet ante viginti annos mittitur, tamen perpetuam habet a tutelis excusationem.

Ezytyvy de poteron mian hapac epitropyn anadexontai ohi palai stratiwtai, y heni kairw ou pleon tou hapac, pauomenys de tys prwtys epitropys palin analyqontai. all' hwsper epi twn idiwtwn ahi pausamenai ou boyvysousin tois esxykosi oude eis tas treis qyfizontai, ohutws kai epi twn palai stratiwtwn ouk wfelei to gegenysvai. touto de kai epi twn kouratoriwn estin nenomovetymenon, hws dyloi veia diatacis Sebyrou kai Antwninou. [id est: Quaesitum est, utrum unam semel omnino tutelam veterani suscipiant an simul non plus una, prima autem tutela finita rursus [immo aliam] suscipiant. at sicut apud paganos finitae non proderunt iis qui eas gesserunt neque inter tres computantur, ita etiam apud veteranos non prodest fuisse tutorem. id etiam de curis constitutum est, ut declarat sacra constitutio Severi et Antonini.]

Kai ouden diaferei, pws deysontai ohi paides tou sunstratiwtou epitropou y kouratoros, poteron apo xeiros apoluventes y tou patros apovanontos. [id est: Neque interest, quam ob rem commilitonum liberi indigeant tutoris curatorisve, utrum propter emancipationem an patre mortuo.]

Primipilarioi ek diatacewn basilikwn paraitysin exousin twn loipwn epitropwn, primipilariou de uhiwn epitropeusousin. primipilarioi de ohutoi nomizontai ohi dianusantes to primipilon: ean de my dianusas apovany, toutou twn paidwn primipilarios ouk epitropeusei. [id est: Primipilares ex sacris constitutionibus excusationem habent a tutelis reliquis: primipilaris tamen filiis tutores erunt. primipilares autem habentur primipilo perfuncti: quod si quis ante quam eo perfungatur, moriatur, huius liberis primipilaris tutor non erit.]

Ulpianus libro singulari de officiis praetoris tutelaris.

Si tribunus in cohortibus praetoriis permilitaverit, etiam collegarum filiorum tutela excusabitur beneficio divi Severi et imperatoris nostri.

Modestinus libro tertio excusationum Ou monon de ohi tas apo kaligos strateias kai tas loipas primipilarioi strateusamenoi, alla kai ohi hopwsoun xreias dymosias dymou hrwmaiwn heneka apodymysantes eniautou exousin anapausin meta to epanelvein. [id est: Non tantum autem qui militaverunt et caligati et reliqui, scilicet primipilares [scil. prim. del.], sed etiam qui quocumque modo rei publicae populi Romani causa afuerunt, anni vacationem habent post reditum.]

Ho mentoi eniautos ohutos ou monon tois plyrwsasin ton sunyvy tys strateias kairon en tais loipais dymosiais xreiais didotai, alla kai tois hopwsoun pausamenois tys dymosias xreias kai epanelvousin, kan elattona xronon diatriqwsin tou diatetagmenou. [id est: Annus autem hic datur non solum iis, qui consuetum militiae tempus permanserunt in reliquis publicis officiis, sed etiam iis qui quomodocumque publicum officium deposuerunt et reversi sunt, etsi minore quam constitutum est tempore officio functi sunt.]

Has mentoi proteron eixon epitropas, dia de touto apevento hoti dymosiou heneka pragmatos apedymoun, tautas epanelvontes parauta epanalyqontai ouden autois boyvountos tou eniautou: ho gar eniautos pros tas mellousas kainas didontai, ouxi pros tas analyfvynai ofeilousas. [id est: Sed quas antea habebant tutelas, propter hoc autem deposuerunt, quod rei publicae causa profecti sunt, eas reversi statim recipient, ut annus iis nihil proficiat: nam annus datur propter tutelae novas futuras, non propter recipiendas.]

Eniautos de sunymmenwn hymerwn ecetasvysetai, ec hotou tis epanylven euveian hodon euvunwn y dieuvunein ge ofeilwn, ouxi tyn ek periodwn. [id est: Annus autem computabitur dierum continuorum, ex quo quis regressus est rectam viam tenens vel certe quam tenere deberet non deflectens alio.]

Kai ohi kata diavykas doventes epitropoi paraitysontai kata nomous ton xeirismon twn en ally eparxia ontwn ktymatwn, hws dyloi hy hupotetagmeny tou veiotatou Sebyrou diatacis [id est: Etiam testamento dati tutores excusare se poterunt iure ab administratione rerum quae in alia provincia sunt, ut declarat infra scripti divi Severi constitutio]: "Divi Severus et Antoninus Augusti Valerio. Testamento tutor datus ante praefinitum diem adire debuisti et postulare, ut ab administratione rerum, quae in alia provincia erant, liberareris".

Ho primipilon dianusas ean epitropyn decamenos henos paidiou palin eis tas stratiwtikas xreias analyfvy, apovysetai tyn frontida tys epitropys. [id est: Primipilo perfunctus si recepta tutela pueri unius rursus ad militaria officia se conferat, onus tutelae deponet.]

Homoiws kai eis ton topon ekeinou tou epitropou, hon meta tauta sunkavedron heautw tis apygagen, dovysetai kouratwr, hws fysin diatacis tou veiotatou sebyrou: hyn orvws efarmozwn pasin tois homoiois kefalaiois kouratora didosvai erei eis ton topon twn xronou anapausin lambanontwn. [id est: Similiter etiam in locum eius tutoris, quem postea adsessorem sibi quis abduxit, curator dabitur, ut ait constitutio divi Severi, quam qui recte applicat ad capita similia omnia, curatorem dari dicet in locum eorum, qui ad tempus vacationem accipiunt.]

Ean apeleuveros dovy afylic hupo patrwnos epitropos tois teknois autou, y kai heteros hoiosdypote elattwn twn eikosi pente eniautwn, hews men afylic y, ouk enoxlyvysetai. en tosoutw de heteros eis topon autou xeirotonyvysetai kydemwn. homoios estin toutw kai ho nomimos epitropos, ean afylic wn tuxy: kai gar kai eis ton topon toutou kydemwn en tw tews dovysetai. [id est: Si libertus dabitur minor a patrono tutor filiis vel etiam alius quivis minor viginti qinque annis, quamdiu minor erit, non obligabitur, sed interim alius in locum eius curator constituetur. cui similis est etiam legitimus tutor, si forte minor sit: nam etiam in huius locum curator interim dabitur.]

Ean tis ohutws nosysy, hws dein auton my pantapasin afevynai epitropys, eis ton topon autou kouratwr didotai. hraisas de palin ohutos analyqetai tyn epitropyn. ei de kai tis eis manian empesy, homoios estin toutw. ohutw kai oulpianos grafei [id est: Si quis ita aegrotet, ut non opus sit eum omnino a tutela liberare, in locum eius curator datur et ubi convaluerit, rursus ipse titelam suscipiet. sed et si quis in furorem inciderit, illi similis est. ita etiam Ulpianus ait ]: adversa quoque valetudo excusat, sed ea, quae impedimento est, quo minus quis suis rebus superesse possit, ut imperator noster cum patre rescripsit:

Paulus libro singulari de excusationum tutorum. Et non tantum ne incipiant, sed et a coepta excusari debent.

Modestinus libro tertio excusationum Idem Ulpianus scribit: sed in hoc rescripto adiectum est solere vel ad tempus vel in perpetuum excusari, prout valetudo, qua adficitur. Furor autem non in totum excusat, sed efficit, ut curator interim detur.

Eisin kai alloi, ohi, kan ydy wsin epitropoi y kouratores, diynekws loipon apoluontai tys frontidos, ohion ohi tyn hestian allaxou metaveinai tuxontes ec antigrafys basilews, eidotos men auton epitropeuein, to de metoikysai hrytws autw filotimoumenou, kai toutwn hekateron dylountos tois grammasin. [id est: Sunt alii quoque, qui, cum iam sint tutores curatoresve, in perpetuum deinceps onere liberantur, verbi gratia qui sedes alio transtulerunt ex rescripto principis, qui sciat eum tutorem esse et domicilii translationem expresse ei largiatur et utrumque litteris significet.]

Modestinus libro quarto excusationum Eidenai xry hoti oute ohi xeirotonyventes epitropoi oute ohi kata diavykyn doventes ekkaleisvai anagkyn exousin, hws dyloi diatacis twn veiotatwn sebyrou kai antwninou. touto de parafulattein dei kai epi twn xeirotonyventwn kouratorwn: en oligois gar panu diallattousin ohi kouratores apo twn epitropwn. kata mentoi twn qyfwn twn ekballouswn autois tas eckousationas adeian hecousin ekkaleisvai. [id est: Sciendum est neque a magistratu datos tutores neque testamento datos necessitatem habere appellandi, observandum est etiam in curatoribus a magistratu datis, nam omnino vix differunt curatores a tutoribus. adversus sententias autem, quae excusationes iis eripiunt, ius habebunt appellandi.]

Polla de parafulattein prosykei, hina epitrapwsin epitropoi y kouratores ta dikaia parasxesvai tys afesews. dei gar autous emprovesmws proselvein tw dikasty. eisin de ahi provesmiai ahutai: ho men gar en auty ty polei wn, hopou kexeirotonytai, y entos hekatostou miliou tys polews entos pentykonta hymerwn paraitysetai, y meta touto ou sugxwryvysetai, all' hecetai tys frontidos. kan toutwn ti my poiysy, estai en ty auty aitia, en hy yn an ei apefanvy tw idiw kindunw auton oligwrein pros to myde kataleipesvai autw tina hodon pros paraitysin. ho de huper hekaton milia tys polews apodymwn eikosi milia hecei arivmoumena autw kav' hekastyn hymeran, af' hys an gnw ( dei de autw mynuvynai hupo twn arxontwn y kata proswpon y epi tys oikias) kai ecwven toutwn allas triakonta hymeras exei pros dikaiologian. touto de diaferei kai tois kata diavykas doveisin, ean te epitropoi wsin ean te kouratores, ohus kouratoras bebaiousvai evos hupo tou hygoumenou. [id est: Sed multa observanda sunt, ut liceat tutoribus curatoribusve causas excusationes proferre. nam intra tempora iudicem adire oportet: tempora autem haec sunt. qui est in eadem civitate, ubi datur, vel intra centesimum miliarium ab ea, intra quinquaginta dies se excusabit aut post hoc non liberabitur, sed onere tenebitur. quorum si neutrum fecerit, in eadem causa erit, in qua fuisset, si iudicatum esset suo periculo eum cessare, cum praeterea nullam viam excusandi se reliquam habeat. qui autem plus centum milia a civitate abest, ei vicena milia computabuntur per singulos dies, ex quo sciat (denuntiandum autem est ei a magistratibus aut coram aut ad domum) et praeter hos alios triginta dies habebit ad causam agendam. hoc pertinet etiam ad testamento datos, sive tutores sint sive curatores, qui curatores confirmari solent a praeside.]

Heteron de ekeino ehuriskomen ek tys markou nomovesias zytysews acion: tw gar en auty ty polei onti, en hy kexeirotonytai y entos hekaton miliwn pentykonta hymerwn edwken ho nomovetys provesmian. tw de huper hekaton milia diatribonti kav' hekastyn hymeran dein arivmeisvai eikosi milia ekeleusen kai ecwven toutwn allas triakonta hymeras prosevyken eis dikaiologian. hoven sumbainei, ean y tis apo hekaton hecykonta miliwn tas diatribas poioumenos, toutw einai provesmian oktw kai triakonta hymeron, oktw men twn hekaton hecykonta miliwn, hws kav' hekastyn hymeran eikosi miliwn arivmoumenwn, triakonta de tas pros tyn dikaiologian. estai oun en xeironi tacei ho porrhwven diatribwn tou entos hekaton miliwn ontos y en auty ty polei, eige toutois men aei pentykonta hymerai provesmias eisin, ekeinois de elattous. all' ei kai ta malista to hryton tou nomou tautyn apotelei tyn dianoian, homws hy gnwmy tou nomovetou allo bouletai. ohutws gar kai kerbidios skaibolas kai paulos kai domitios oulpianos ohi korufaioi twn nomikwn grafousin, faskontes ohutws dein tauta parafulattein, hws mydepote tini elattw didosvai twn pentykonta hymerwn provesmian, tote de makroteran, hopotan hy diarivmysis twn epi ty hodw hymerwn prostivememy tais triakonta hymerais, has pros dikaiologian ho nomos didwsin, huperbainei tas pentykonta hymeras, ohion ean tina fwmen apo tetrakosiwn tessarakonta miliwn diatribein: ohutos gar tys men hodou hecei hymeras eikosi duo, pros dikaiologian de allas triakonta. [id est: Aliud quoque invenimus hoc in ordinatione divi Marci, de quo videddum est. nam ei, qui est in eadem civitate, in qua datus est, vel intra centesimum miliarium, quinquaginta dierum spatium legis lator dedit, ei autem, qui extra centesimum miliarium habitat, per singulos dies vicena milia computari iussit et praeter hos alios triginta dies adiecit ad causam agendam. unde evenit, ut, si quis as militarium centesimum sexagesimum habitet, spatium habiturus sit dierum octo et triginta, octo scilicet propter milia centum et sexaginta utpote per singulos dies vicenis milibus computatis, triginta autem ad causam agendam. erit igitur deteriore loco qio longius habitat quam qui est intra centesimum miliarium vel in ipsa civitate, quoniam his semper quinquaginta dierum spatium datur, illis autem pauciorum. at etsi maxime verba legis hanc significationem habent, tamen sententia legis latoris aliud flagitat: et ita scribunt Cervidius Scaevola et Paulus et Domitius Ulpianus principes iuris auctorum et aiunt sic haec accipienda esse, ut numque ulli spatium minus quinquaginta dierum detur, tum autem longius, cu, summa dierum itineris adiuncta triginta diebus, quos ad causam agendam lex dedit, quinquaginta dies superat: ut si quem dicamus habitare ad miliarium quadringentesimum quadragesimum: is enim itineris habebit dies viginti duos et ad ius dicendum alios triginta.]

Parafulacousin de tautyn tyn provesmian pantes ohi hopwsoun paraitoumenoi epitropyn y kouratorian y meros ge tautys. [id est: Hoc spatium observabunt quicumque a tutela curave parteve eius se excusant.]

Akolouvon de estin pisteuein, hoti ei kai tini eidei paraitysews y tis xrwmenos, ouk allws akousvysetai, ean my fulacy tyn provesmian, ei my ara tys heteras polews politys estin. [id est: Consequens est ut dicamus, ut etsi quam excusationis speciem habeat quis, non aliter audiatur nisi spatium observet: modo ne sit alienae civitatis civis.]

Ohutws de epanagkes estin fulattein tyn provesmian, hoti kan dikaiologysamenos afevy, my eleuverousvai auton ohi veiotatoi sebyros kai antwninos dylousin en diatacei keleusantes my krateisvai ton eis topon autou xeirotonyventa, hws ouk econ dedomenon eis topon ontos epitropou. [id est: Et ita necessarium est spatium servare, ut ne eum quidem liberatum esse, qui causa peracta excusatus sit, divi Severus et Antoninus in constitutione declararint, tutorem esse negantes eum, qui in locum eius datus sit, utpote non licito satum in locum eius qui sit tutor.]

Apoxry de entos tys provesmias entuxein monon: ean gar meta tauta my hekwn apoleifvy, ouk estai paragraqimos. dioper ean afosiwsews xarin monon entuxy, my epimeiny de meta tauta ty dikaiologia, meta tyn provesmian hupopeseitai ty paragrafy. kai legei touto diatacis twn autokratorwn sebyrou kai antwninou. [id est: Sufficit autem intra spatium adesse tantum: nam si postea non sua sponte abeat, non poterit praescribi. quare si dicis causa tantum adfuerit nec perseveret postea in causa agenda, post spatium in praescriptionem incidet; idque ait constitutio imperatorum Severi et Antonini.]

Ean gar tis dia noson y di' allyn anagkyn, ohion valassys y xeimwnos y efodou lystwn y tina heteran paraplysian, emprovesmws my dunytai entuxein, sungnwmys tugxanein. ohu tyn pistin yrkei sustysai kai ec autou tou fusei dikaiou, plyn alla kai diatacis estin twn autokratorwn sebyrou kai antwninou tauta legousa. [id est: Nam si quis propter morbum vel aliam iustam causam, puta navigationis vel hiemis vel latronum incursus vel aliam similem, ad tempus adesse non possit, venia ei datur. qua de re satis erat constare vel ex ipso iure naturae: sed etiam constitutio est imperatorum Severi et Antonini in eam sententiam.]

Eidenai de dei, hoti ouk apoxry to proselvein tw dikazonti, alla dei auton kai peri tou eidous tys afesews marturasvai, kai ei polla exei pros afesin dikaia, panta onomasai: ei de my, homoios estin tw myde tyn arxyn proselyluvoti ho proselvwn men, dikaion de afesews my onomasas. [id est: Sed sciendum est non sufficere iudicem adire, sed oportere etiam de specie excusationis testari, et qui multas habeat excusationis causas, omnes allegare; quod nisi dacit, similis est ei qui plane non adiit is qui adiit quidem, sed causam excusationis non edidit.]

Ahi de pentykonta hymerai sunymmenai qyfizontai arxomenai apo tou kairou tys gnwsews, en hw tis egnw heauton dedosvai. [id est: Quinquaginta dies numerantur continui incipientes a tempore scientiae, quo quis se datum esse compererit.]

Xry de mia marturasvai pro bymatos y allws epi hupomnymatwn: dunatai de kai biblidia epidounai xamaven, hws ohi autoi fasin autokratores. [id est: Oportet autem una [una [del].] testari pro tribunali vel aliter apud acta: possunt autem et libelli edi de plano, ut aiunt iidem imperatores.]

Tauta peri twn fulassein tyn provesmian ofeilontwn: peri de twn my hupokeimenwn tais provesmiais fere skeqwmeva. [id est: Haec de iis qui spatium observare debent: iam videamus de iis, qui spatiis non tenentur.]

Ohi gar paranomws doventes epitropoi, tout' estin y huf' hwn my exryn, y ohutoi ohus my exryn, y ohis my exryn, y hon my exryn tropon, ean myte bebaiwvwsin myte efaqwntai tou xeirismou, eisin aneuvunoi, oude prooisei tis autois hoti tas provesmias ouk etyrysan twn paraitysewn: oude gar exousin paraitysews anagkyn, hws deiknutai ek twn hupotetagmenwn diatacewn, has paradeigmatos xarin hupetaca, efarmozointo de an pasin. [id est: Nam qui non iure dati sunt tutores, id est aut a quibus non debuerunt, aut qui non debuerunt, aut quibus non debuerunt, aut quomodo non debuerunt, si neque confirmantur neque administrationem attigerunt, liberi sunt: nec iis imputari potest quod tempora excusationis non servarint, neque enim excusare se necesse habent, ut apparet ex infra scriptis constitutionibus, quas exempli causa subieci, pertinent autem ad omnes.] Divi Severus et Antoninus Augusti Narcisso. Ab avo materno tutor datus necesse non habuisti excusari, cum ipso iure non teneris: si igitur administrationi te non miscuisti, potes esse securus". Homoiws de kai ean ton my hupokeimenon ty dikaiodosia xeirotonyswsin ohi arxontes epitropon y kouratora, oude ohutos anagkyn exei parafulassein tas provesmias, ohion ton myte polityn myte inkolan. [id est: idem est si iurisdicrioni non subiectum magistratus titorem curatoremve fecerunt, nam nec is cogitur tempora observare, qualis est qui nec civis est neque incola.]

Modestinus libro quinto excusationum Apeleuveron en tw logw tw peri afesews epitropwn kai kouratorwn eidenai dei hoti ou monon tou patros tou orfanou, alla kai mytros noeisvai xry. [id est: Libertum in tractatu de excusatione tutorum et curatorum scire oportet non solum patris pupilli, sed matris quoque intellegi.]

Kai hopotan de zytwmen peri paidwn patrwnos, eidenai xry hoti tyn prosygorian tautyn ouk en tw prwtw bavmw stysomen, tout' estin uhion kai vugatera, alla kai eggonous ec hekaterou kai tous efecys. [id est: Et ubi quaerimus de liberis patroni, scire oportet eam appellationem non primo gradu contineri, id est filium filiam significari, sed nepotes quoque ex utroque et deinceps.]

Alla kai ean dikaion xruswn daktuliwn laby, eti diaswzei tyn twn apeleuverwn tacin en toutw, haper antegraqen ho veiotatos Antwninos ho Megas. [id est: Sed et si ius anulorum aureorum impetrarit, adhuc in hac quidem re liberti loco eum esse rescripsit divus Antoninus Magnus.]

Ho idiw arguriw wnyveis kai apeleuverwveis oudamws sugkrinetai tois loipois apeleuverois. [id est: Qui sua pecunia emptus et manumissus est, nullo modo ceteris libertis comparatur.]

Ean polloi apeleuverwswsin hena, pantwn tois teknois epitropos dovysetai kai apo triwn epitropwn ouk apoluvysetai. [id est: Si plures eundem manumiserint, omnium liberis is tutor dabitur nec excusabitur propter tres titelas.]

Modestinus libro sexto excusationum Spadonta xeirotonysousin epitropon: oudemian gar exei paraitysin, hws deiknusin diatacis twn autokratorwn Sebyrou kai Antwninou. [id est: Spadonem dabunt tutorem: neque enim ullam excusationem habet, ut ostendit constitutio inperatorum Severi et Antonini.]

Ho tw patri epaggeilamenos epitropeuein twn paidwn afiesvai tautys tys epitropys ou dunatai, kan allws exy dikaia aphesews. [id est: Qui patri promisit tutelam se suscrepturum liberorum, excusari ab hac tutela non potest, etsi praeterea causae excusationis habeat.]

Eidenai dei hoti aciwma oudeni parecei paraitysin. hoven ean tis sugklytikos y, ohutos epitropeusei kai twn katadeesteras tacews ontwn sugklytikwn, hoper antegraqan ohi veiotatoi Markos kai Kommodos. [id est: Sciendum est dignitatem nemini excusationem praebere: unde qui senator est tutor erit etiam inferioris ordinis senatoribus, quod rescripserunt divi Marcus et Commodus.]

Ei de tis epitropos y kouratwr wn my sugklytikou y allws aciwmatikou, eita husteron genytai sugklytikos, diynekws apoluetai tys frontidos. ei de ohi epitropeuomenoi y kouratoreuomenoi par' autou paides ysan sugklytikou, ouk apoluetai tys epitropys. [id est: Si quis [non senatorii ordinis ins.] eius qui neque senatoriae condicionis neque alioquin speciosus est, tutor curatorve constitutus deinde fiat senator, in perpetuum onere liberatur: sed si quorum tutelam curamve gerebat liberi erant senatoris, a tutela non liberabitur.]

Homoiws de ho katadeesteras tacews wn ou paraitysetai epitropeuein y kouratoreuein twn meizonwn. [id est: Similiter qui inferioris ordinis est a superioris qui sunt tutela curare non excusabitur.]

Myde librarious myde kalkoulatoras, ohus diaqyfistas legomen, exein aleitourgysian legousin ahi veiai diataceis. [id est: Neque librarios neque calculatores, quos diapsefistas dicimus, immunitatem habere aiunt sacrae constitutiones.]

Ydy de kai ohi ioudaioi twn my ioudaiwn epitropeusousin, hwsper kai ta loipa leitourgysousin: ahi gar diataceis ekeinois monois anenoxlytous autous einai keleuousin, di' hwn hy vryskeia xrainesvai dokei. [id est: Iam Iudaei quoque tutelam suscipient non Iudaeorum, ut etiam reliquis muneribus fungentur: nam constitutiones iis solis eos subicere vetuerunt, quibus superstitio eorum laederetur.]

Logisteia polews oude eis arivmon mias epitropys proxwrei. [id est: Cura rationum civitatis ne pro una quidem tutela numeratur.]

Apeleuveroi gunaikwn sugklytikwn, kan dioikwsin ta autwn pragmata, ouk apoluontai epitropwn: touto gar tois twn arrenwn sugklytikwn apeleuverois monois sugkexwrytai. [id est: Liberti mulierum senatorii ordinis etsi earum res administrant, a tutelis non liberantur: hoc enim virorum senatorii ordinis libertis solis indultum est.]

Ean ho tys polews arxwn, tout' estin ho stratygos diapiptouses autw tys xeirotonias hupeuvunos genytai kindunw epitropys, tautyn ou sunarivmysei allais epitropais, hwsper oude ho egguysamenos epitropyn, all' oude ohi kata timyn epitropoi grafentes. [id est: Quod si magistratus municipalis, id est strategos, cum nominatio ad eum pertineat periculo tutelae subiciatur, hanc cum aliis tutelis non connumerabit: nec magis qui de tutela fideiussit et ne ii quidem, qui honorarii tutores scripti sunt.]

Ho tely memisvwmenos para polewn ouk afietai epitropys. [id est: Qui vectigalia conducta habet a civitatibus, a tutela non excusatur.]

Ho polla dikaia exwn eipein, hwn hekaston kav' heauto ouk estin isxuron, ei dunysetai afevynai ezytyvy. ohion hebdomykonta men etwn ouk estin oude treis exei epitropas oude pente tekna y allo ti dikaion afesews, exei mentoi duo epitropas kai duo paidas kai hecykonta estin etwn, y alla tina toiauta legei kav' heauta men entely tyn boyveian my parexonta, ty de pros allyla koinwnia onta dikaiofany. all' edocen touton my afiesvai. [id est: Qui multas causas habere se dicit, quarum nulla per se valida sit, quaesitum est num possit excusari: verbi causa non habet septuaginta annos neque tres tutelas neque quinque liberos vel aliam causam excusationis, habet autem duas tutelas et duos liberos et est annorum sexaginta, vel alia quaedam eius modi profert, quae singula plenum auxilium non praebeant, sed inter se coniuncta iuris speciem habeant. magis tamen placuit eum non excusari.]

Ho labwn y exwn aleitourgysian politikwn y dymosiwn leitourgiwn ohutos epitropys ouk afevysetai. [id est: Qui accipit vel habet immunitatem civilium sive publicorum numerum, a tutela non liberabitur.]

Ho apoluveis epitropys y kouratorias ou pantws tois hupomnymasin pros afesin heteras xeirotonias xrysetai, ean my huparxy autw dikaia afesews. [id est: Excusatus a tutela curave non omnino actorum ratione ab alia nominatione liberabitur, nisi habet causas excusationis.]

Ho faskwn heauton agnwston einai tw patri y ty mytri tou orfanou ou dia touto afevysetai. [id est: Qui novisse se negat patrem vel matrem pupilli, ob id non excusabitur.]

Esv' hote kai ho treis exwn epitropas y kouratorias ouk exei dikaion afesews, ohion ean tis epitydeusy anadecasvai. ydy de kai ho metriou genomenos epitropos epitydeusai dokei. [id est: Interdum etiam qui tres tutelas curasve habet causam excusandi se non habet, ut si quis eas suscipere affectavit: affectasse autem videtur vel is qui tenuioris tutor factus est.]

Ulpianus libro singulari de excusationibus ita scribit: si quis inter tres tutelas emancipati filii sui tutelam administret, an ei haec in numerum procedit, scio dubitatum: invenio tamen rescriptum emancipatae filiae tutelam numerari inter onera oportere.

Ean tis xeirotonyvy epitropos wn en ty tou patros ecousia, eita ho patyr my bouloito huper autou asfalizesvai, ekeleusan ohi nomoi kai auton ton patera xeirotoneisvai epitropon, hws mydeni tropw diakrousvy to epi ty epitropy asfales: hws dyloi tou veiou hadrianou diatacis [id est: Si quis tutor datus sit in patria potestate constitutus, deinde pater pro eo cavere nolit, leges iusserunt patrem et ipsum tutorem fieri, ut omnimodo res pupillo salva sit, ut manifestat divi Hadriani constitutio]: "Imperator Hadrianus Vitrasio Pollioni legato Lygdonensi. Si Clodius Macer, quamvis filius familias sit, idoneus tutor esse videbitur, pater autem eius idcirco cavere non vult, ut filium suum tutela eximat, et in hoc artificio perseveraverit, existimo te huic fraudi recte occursurum, ut et filius et ipse ad tutelam liberorum clementis gerendam compellantur".

Modestinus libro secundo responsorum Gaius testamento Nigidium filio suo tutorem dedit eundemque usque ad vicensimum quintum annum curatorem constituit: quaero, cum liceat Nigidio a curatione etiam citra appellationem se excusare, ex qua die tempora, quae in excusationibus observanda divus Marcus statuit, computanda sunt, utrum ex die aperti testamenti, an ex quo ad negotia gerenda vocatur, id est post quartum decimum annum impletum. Modestinus respondit excusationem a cura tunc necessariam esse, cum decreto praetoris seu praesidis confirmatus curator fuerit.

Callistratus libro quarto de cognitionibus Non tantum magnitudo patrimoniorum ineunda est susceptarum trium tutelarum quaeque suscipienda est, sed etiam aetas pupillorum consideranda est: nam si priorum pupillorum aetas prope pubertatem sit, ita ut tantummodo semenstre tempus reliquum fuerit, aut eorum quorum suscipere tutelam cogitur, non dabitur excusatio: idque principalibus constitutionibus cavetur.

Iliensibus et propter inclutam nobilitatem civitatis et propter coniunctionem originis Romanae iam antiquitus et senatus consultis et constitutionibus principum plenissima immunitas tributa est, ut etiam tutelae excusationem habeant, scilicet eorum pupillorum, qui ilienses non sint: idque divus Pius rescripsit.

Eos, qui in corporibus sunt veluti fabrorum, immunitatem habere dicimus etiam circa tutelarum exterorum hominum administrationem habebunt excusationem, nisi si facultates eorum adauctae fuerint, ut ad cetera quoque munera publica suscipienda compellantur: idque principalibus constitutionibus cavetur.

Non omnia tamen corpora vel collegia vacationem tutelarum habent, quamvis muneribus municipalibus obstricta non sint, nisi nominatim id privilegium eis indultum sit.

Is qui aedilitate fungitur potest tutor dari: nam aedilitas inter eos magistratus habetur qui privatis muneribus excusati sunt secundum divi Marci rescriptum.

Sane notum est, quod gerentibus honorem vacationem tutelarum concedi placuit, vacare autem eos, qui tunc primum vocentur ad suscipiendum officium tutelae: ceterum eos, qui iam se miscuerint administrationi, ne tempore quidem magistratus vacare aeque notum est.

Domini navium non videntur haberi inter privilegia, ut a tutelis vacent, idque divus Traianus rescripsit.

Inquilini castrorum a tutelis excusari solenti nisi eorum, qui et ipsi inquilini sunt et in eodem castro eademque condicione sunt.

Ulpianus libro 20 ad legem Iuliam et Papiam Bello amissi ad tutelae excusationem prosunt: quaesitum est autem, qui sunt isti, utrum hi, qui in acie sunt interempti an vero omnes omnino, qui per causam belli parentibus sunt abrepti, in obsidione forte. Melius igitur probabitur eos solos, qui in acie amittuntur, prodesse debere, cuiuscumque sexus vel aetatis sint: hi enim pro re publica ceciderunt.

Ulpianus libro 35 ad edictum Illud usitatissimum est, ut his, qui in Italia domicilium habeant, administratio rerum provincialium remittatur.

Iulianus libro 20 digestorum Si pupillum patruus contendat exheredtatum esse et se heredem scriptum, aequum est tutorem pupillo dari recepta patrui excusatione vel, si nolit excusationem petere, remoto eo a tutela ita litem de hereditate expedire.

Marcianus libro secundo institutionum Propter litem, quam quis cum pupillo habet, excusare se a tutela non potest, nisi forte de omnibus bonis aut plurima parte eorum controversia sit.

Qui se vult excusare, si plures habet excusationes et de quibusdam non probaverit, aliis uti intra tempora non prohibetur.

Licet datus tutor ad universum patrimonium datus est, tamen excusare se potest, ne ultra centensimum lapidem tutelam gerat, nisi in eadem provincia pupilli patrimonium sit: et ideo illarum rerum dabunt tutores in provincia praesides eius.

Nec senatores ultra centensimum lapidem urbis tutelam gerere coguntur.

Habenti ergo tutorem tutor datur: sed aliarum rerum, non earundem datur.

Scaevola libro primo regularum Geometrae a tutelis non vacant.

Hi vero, quibus princeps curam alicuius rei iunxit, excusantur a tutela, donec curam gerunt.

Ulpianus libro secundo responsorum Propter magistratum, quem in municipio quis erat administraturus, tutelae excusationem non habere respondi.

Si in castris merentes non ab eo tutores dentur, qui in castris merebat, excusationem habere respondi.

Papinianus libro 11 quaestionum Nequaquam credendum est ei privilegium excusationis ablatum, cui fideicommissaria libertas soluta est: nam in toto fere iure manumissor eiusmodi nihil iuris ut patronus adversus liberti personam consequitur, excepto quod in ius vocare patronum iniussu praetoris non debet.

Ulpianus libro secundo de officio proconsulis Excusare se tutor per libellos non poterit.

Paulus libro singulari de excusationum Mensores frumentarios habere ius excusationis apparet ex rescripto divorum marci et commodi, quod rescripserunt praefecto annonae.

Marcianus libro quinto regularum Legatarius, qui rogatus est alii omne legatum restituere, si maluit se excusare a tutela, legatum propter fideicommissarium consequitur: cui similis est, qui de falso egit nec optinuit.

Papinianus libro quinto responsorum Tutor petitus ante decreti diem si aliquod privilegium quaerit, recte petitionem institutam excludere non poterit.

Quae tutoribus remunerandae fidei causa testamento parentis relinquuntur, post excusationem ab heredibus extrariis quoque retineri placuit. Quod non habebit locum in persona filii, quem pater impuberi fratri coheredem et tutorem dedit, cum iudicium patris ut filius, non ut tutor promeruit.

Tutorem ad tempus exulare iussum excusari non oportet, sed per tempus exilii curator in locum ipsius debet dari.

Marcianus libro secundo institutionum Plane si in exilium datus sit tutor, potest se excusare, si in perpetuum datus est.

Facilius autem exulis ignorantia, qui contutorem suspectum facere non potuerit, veniam habebit.

Papinianus libro quinto responsorum Iuris peritos, qui tutelam gerere coeperunt, in consilium principum adsumptos optimi maximique principes nostri constituerunt excusandos, quoniam circa latus eorum agerent et honor delatus finem certi temporis ac loci non haberet.

Cum oriundus ex provincia Romae domicilium haberet, eiusdem curator decreto praesidis ac praetoris constitutus rerum administrationem utrubique suscepit. Placuit eum duas curationes administrare non videri, quod videlicet unius duo patrimonia non viderentur.

Qui privilegio subnixus est, fratris curationem suscipere non cogitur.

Patronus impuberi liberto quosdam ex libertis tutores aut curatores testamento dedit. Quamvis eos idoneos esse constet, nihilo minus iure publico poterunt excusari, ne decreto confirmentur.

Paulus libro sexto quaestionum Si is, qui tres tutelas administrabat, duobus pupillis diversis decretis datus est qui potuit excusari, et priusquam causas excusationis allegaret, unus ex pupillis, quorum iam tutelam administrabat, decessit, ubi desiit ei competere excusatio, statim tenuit eum prius decretum, quasi in loco tertiae tutelae quarta subroganda: nam ipso iure tutor est et antequam excusetur. Potuit ergo tutela eius, qui nunc quarto loco invenitur, excusari: sed cum non sit excusatus, necessario subeundum est onus illius quoque tutelae. Nec me movet, quod dicat aliquis hoc ne exigi, an administretur tutela: hoc enim eo pertinet, ne sit finita administratio: ceterum si periculum sustineat cessationis, puto ei imputandam eam quoque tutelam.

Idem evenire potest, si duobus testamentis, cum haberet tres tutelas, tutor datus est: ubi non apertarum tabularum tempus inspici debebit, si quaeratur, quae prior delata sit tutela, sed aditae hereditatis vel condicionis existentis.

Illa quoque erit differentia tutelarum, de quibus diximus, si tertia et quarta sit delata, licet in quartam prius detentus sit, quod huius, id est quartae, ex quo iussus est administrare, illius ex quo datus est periculum sustinet.

Eum, qui pupillum bonis paternis abstinuerat, detinendum in quarta tutela existimavi quasi deposita illa.

Ceterum putarem recte facturum praetorem, si etiam unam tutelam sufficere crediderit, si tam diffusa et negotiosa sit, ut pro pluribus cedat. Neque igitur fratres consortes plurium loco habendi sunt, neque non fratres, si idem patrimonium habent et ratio administrationis pariter reddenda sit. Et ex diverso fratres diviso patrimonio duae tutelae sunt: non enim, ut dixi, numerus pupillorum, sed difficultas rationum conficiendarum et reddendarum consideranda est.

Paulus libro septimo quaestionum Nesennius Apollinaris Iulio Paulo. Mater filium suum pupillum vel quivis alius extraneus extraneum aeque pupillum scripsit heredem et Titio legatum dedit eumque eidem pupillo tutorem adscripsit: Titius confirmatus excusavit se a tutela: quaero, an legatum amittat. Et quid, si testamento quidem tutor non sit scriptus, legatum tamen acceperit datusque a praetore tutor excuset se, an aeque repellendus sit a legato? Et an aliquid intersit, si a patre vel emancipato pupillo tutor datus sit vel puberi curator? Respondi: qui non iure datus tutor vel curator a patre, confirmatus a praetore excusationis beneficio uti maluit, repellendus est a legato: idque et Scaevolae nostro placuit: nam praetor, qui eum confirmat tutorem, defuncti sequitur iudicium. Idem in matris testamento dicendum est. Similis est matri quivis extraneus, qui pupillum heredem instituit eique et in tutore dando prospicere voluit, quales sunt alumni nostri. Recte ergo placuit eum, qui recusat id quod testator relinquit ab eo quod petit quod idem dedit repelli debere. Non semper tamen existimo eum, qui onus tutelae recusavit, repellendum a legato, sed ita demum, si legatum ei ideo adscriptum appareat, quod eidem tutelam filiorum iniunxit, non quod alioquin daturus esset etiam sine tutela. Id apparere potuit, si posueris testamento legatum adscriptum, codicillis vero postea factis tutorem datum: in hoc enim legato potest dici non ideo ei relictum, quia et tutorem esse voluerit testator.

Paulus libro 23 quaestionum Sed haec nimium scrupulosa sunt nec admittenda, nisi evidenter pater expresserit velle se dare etiam, si tutelam non administravit: semper enim legatum aut antecedit aut sequitur tutelam.

Paulus libro septimo quaestionum Ex his apparet non esse his similem eum, quem praetor tutorem dedit, cum posset uti immunitate: hic enim nihil contra iudicium fecit testatoris. Nam quem ille non dedit tutorem, eum voluisse tutelam administrare filii dicere non possumus.

Paulus libro 23 quaestionum Quid autem, si se non excusaverit, sed administrare noluerit contentus, quod ceteri idonei essent? Hic poterit conveniri, si ab illis res servari non potuisset. Sed hoc non quaerendum est, sed contumacia punienda est eius, qui quodammodo se excusavit. Multo magis quis dicere debebit indignum iudicio patris, qui ut suspectus remotus est a tutela.

Paulus libro nono responsorum Amicissimos quidem et fidelissimos parentes liberis tutores eligere solere et ideo ad suscipiendum onus tutelae etiam honore legati eos persequi. Sed cum proponatur is de quo quaeritur in testamento legatum meruisse et idem pupillo substitutus, non est verisimile hunc demum eum testatorem substituere voluisse, si et tutelam suscepisset: et ideo eum de quo quaeritur a legato quidem, si adhuc viveret pupillus, repellendum fuisse, a substitutione autem non esse summovendum, cum eo casu etiam suscepta tutela finiretur.

Lucius Titius ex tribus filiis incolumibus unum habet emancipatum eius aetatis, ut curatores accipere debeat: quaero, si idem Titius pater petente eodem filio emancipato curator a praetore detur, an iure publico uti possit et nihilo minus trium filiorum nomine vacationem postulare. Respondi praemium quidem patri, quod propter numerum liberorum ei competit, denegari non oportere. Sed cum filio suo curator petatur, contra naturales stimulos facit, si tali excusatione utendum esse temptaverit.

Scaevola libro secundo responsorum Qui testamento tutor datus fuerat, adito praetore dixit se tres liberos habere, adiecit praeterea habenti patruum legitimum tutorem se vitiose tutorem datum. Praetor ita decrevit: "Si legitimum tutorem habenti tutor datus es, non est tibi necessaria excusatio". Quaero, cum nemo patruus impuberi tutor esset, an nihilo minus tutor remansit. Respondi secundum ea quae proponerentur, quamvis iustas excusationis causas haberet, non tamen esse excusatum propter vitium pronuntiationis.

Item quaero, si adquievisset sententiae, an ob id, quod non gessit tutelam, utilis actio in hunc dari debeat. Respondi, si errore potius (quod se pro iure trium liberorum, quod allegabat, excusatum crederet) quam malitia ab administratione cessasset, utilem actionem non dandam.

Paulus libro secundo sententiarum Quinquaginta dierum spatium tantummodo ad contestandas excusationum causas pertinet: peragendo enim negotio ex die nominationis continui quattuor menses constituti sunt.

Tryphoninus libro 13 disputationum Si cum ipse institueret, ut proferret excusationem, mora contradictionis impeditus est, quo minus decreto liberaretur, excusationem recte probari.

Paulus libro secundo sententiarum Post susceptam tutelam caecus aut surdus aut mutus aut furiosus aut valetudinarius deponere tutelam potest.

Paupertas, quae operi et oneri tutelae inpar est, solet tribuere vacationem.

Hermogenianus libro secundo iuris epitomarum Administrantes rem principum ex indulgentia eorum, licet citra codicillos, a tutela itemque cura tempore administrationis delata excusantur.

Idemque custoditur in his, qui praefecturam annonae vel vigilum gerunt.

Eorum, qui rei publicae causa absunt, comites, qui sunt intra statutum numerum, de tutela, quae absentibus vel profecturis delata est, excusantur: nam susceptam antea non deponunt.

Qui corporis, item collegii iure excusantur, a collegarum filiorumque eorum tutela non excusantur, exceptis his, quibus hoc specialiter tributum est.

Paulus libro singulari de cognitionibus Plane ultra centesimum miliarum ab urbe filiorum collegarum suorum tutelam suscipere non coguntur.

Hermogenianus libro secundo iuris epitomarum Libertus senatoris filiorum eius tutelam administrans ab aliis tutelis non excusatur.

Tryphoninus libro secundo disputationum Cum ex oratione divi Marci ingenuus libertino tutor datus excusari debeat, eandem excusationem competere etiam ei, qui ius anulorum impetrasset, imperator noster cum divo Severo patre suo rescripsit.

Ergo si pupillo libertino habenti ius anulorum datus sit ingenuus tutor vel curator, consequens est, ut excusatio eius ob hanc condicionum diversitatem non debeat accipi.

At si antequam pupillus vel pubes minor annorum viginti quinque ius anulorum acciperet, Lucius Titius ei datus ut ingenuus excusatus fuit, post impetratum beneficium denuo eidem tutor curatorve dari poterit exemplo eo, quo placuit et rescriptum est eum, qui tempore, quod intra annum erat ex quo rei publicae causa abesse desierat, excusatus fuit, praeterito eo ipsum suo loco dari posse.

Et quamvis libertinus, qui senatori patrono procurat, excusationem ab aliorum tutela habeat, iste tamen, qui ius anulorum impetravit, qui in ordinem ingenuorum transit, tali excusatione uti non posset.

Tryphoninus libro 13 disputationum "Titius filiis meis, quoad rei publicae causa non abierit, tutor esto". Gessit tutelam ex testamento delatam, deinde rei publicae causa abesse coepit et desiit. An quasi nova tutela nunc delata excusari debeat etiam ob absentiam rei publicae causa, an, quia praecessit testamentum absentiam ob publicam causam et est ab eo iam administrata tutela, non oporteat eum excusari? Quid si liberos interea susceperit aut aliam excusationem paravit? Magis est, ut haec una tutela sit: ideo nec excusationem ei competere nec agi tutelae ob prius tempus posse.

Sed si ita scriptum in testamento fuit: "Titius tutor esto: cum rei publicae causa aberit, tutor ne esto: cum redierit, tutor esto", quid de excusatione aut ob absentiam rei publicae causa aut aliam quae post obvenit dici oporteat, videamus. Praecedit autem alia quaestio, testamento ex die vel sub condicione tutores dati an se excusare ante diem condicionemve necesse habeant et in primis an iam dies quinquaginta eis cedant, intra quos necesse est causas excusationis exercere. Sed verum est non ante esse tutorem, quam dies venerit: nam nec antequam adita sit hereditas. Quia igitur ex eodem testamento iam gesta fuit tutela et qui excusatus est alias afuturus rei publicae causa, reversus continuo haeret tutelis ante suspectis etiam intra annum, sed hic ex ipso testamento desierit esse tutor et ideo ex secunda tutela excusare se potest.

Si a praetore detur curator mente capto aut muto sive ventri, excusatur iure liberorum.

Romae datos tutores eos tantum accipere debemus, qui vel a praefecto urbis vel a praetore vel in testamento Romae confecto vel in continentibus dati sunt.

Si tanta corporis aut mentis valetudine ab agendis rebus libertus prohibeatur, ut ne suis quidem negotiis sufficiat, necessitati erit subcumbendum, ne impossibile iniungatur tutelae munus, quod obiri a liberto non potest cum incommodo pupilli et adversus utilitatem eius.

Paulus libro singulari de cognitionibus Qui in collegio pistorum sunt, a tutelis excusantur, si modo per semet pistrinum exerceant: sed non alios puto excusandos quam qui intra numerum sunt.

Urbici autem pistores a collegarum quoque filiorum tutelis excusantur.

Sed et hoc genus excusationis est, si quis se dicit ibi domicilium non habere, ubi ad tutelam datus est: idque imperator Antoninus cum divo patre significavit.