Librum I, Distinctio 1, Quaestio 1 [Paris 1512 Transcription]

Circa primam distinctionem ubi tractat magister de frui et uti. Primo quaero pro solutione pleniori sexti et septimi dubii primae quaestionis. Utrum pro studio sacrae theologiae ex charitate procedente debeatur pro mercede visio dei et eius fruitio /

quod non quia talis viso esset perfectionis infinitae / alioquin visio boni finiti et visio boni infiniti ceteris paribus essent aequales

Similiter arguitur quod dilectio fruitiva dei sit perfectionis infinitae. Arguitur sic sensui est a deo obiectum summe proportionabile verbi gratia lux vel color mediocris visui et ideo obiectum deficiens ab hac proportione vel excellens eam minus perfecte capitur a potentia sensitiva. Similiter autem oportet esse de intellectu et eius obiecto sed eius obiectum summe proportionatum est finite bonum igitur obiectum infinitum scilicet deus causa infinite recedit ab ista proportione non est intelligibile.

Praeterea fruitio dei causaret gaudium infinitum quantum creatura non posset recipere igitur. Antecedens probatur sicut in alio dubio. sexto et septimo primae quaestionis.

Contra tale studium est meritorium vitae aeternae ut prius probatum est igitur etc.

Conclusio huius quaestionis satis certa est ex primo articulo primae quaestionis.

Primus igitur articulus erit solvere prima duo argumenta et praecipue primum. Secundus solvere tertium

Ad primum dicitur quod procedit de obiectis mere naturaliter concausantibus in intellectu suas visiones sed deus libere causat visione sui sicut et alias res ad extra.

Ideo dicit Augustinus si vult videtur si non vult non videtur.

Sed contra sit igitur dei visio causata voluntarie in anima petri a vel ista est perfectionis finite vel infinite si primum habetur intentum si secundum tunc potest dari visio angeli vel alterius creaturae perfectior visione dei.

Item nulla creatura potest tantam visionem producere naturaliter quin deus libere possit producere maiorem igitur. per producere naturaliter et libere non evaditur argumentum.

Item si deus causaret naturaliter visionem sui non posset causare infinitam vel infinitas eo quod creatura illius vel illorum non esset capax et cum deus ultra omnem creaturam in infinitum procedendo secundum duplum triplum etc possit producere perfectiorem sequitur quod possit dari creatura quae mere naturaliter agendo producat visionem perfectiorem quam deus mere naturaliter agendo.

Aliqui dicunt quod visio dei sit infinitae perfectionis non sic quod infinitum excedat quodlibet individuum finitae perfectionis eiusdem speciei / sed sic est quod perfectior est quem infinite visiones angeli vel quorumcumque obiectorum alioquin a deo excedentes se secundum duplum triplum et sic in infinitum.

Adam dicit hoc non teneo quia non capio quod aliquid sit perfectionis infinitae quod non solum a deo sed ab individuis proprie speciei potest excedi secundum duplum et quamlibet aliam proportionem determinatam sed sic est de qualibet visione tali possibili haberi respectu dei igitur etc.

Item si talis visio esset finitae perfectionis non video quin in qualibet speciei sic possit ascendi secundum duplum triplum etc. in visionibus quod tandem et tandem dabitur visio aequalis perfectionis vel maioris cum visione dei data

Respondetur igitur ad primum argumentum iuxta solutionem datam ad primum dubium primae quaestionis quod quaelibet creatura rationalis est capacitatis finitae.

Ideo datur maximus gradus visionis cuius anima petri est capax sit gratia exempli talis ut mille tunc nullum obiectum quantaecunque perfectionis etiam naturaliter agens potest producere visionem suae speciei in eadem anima perfectiorem sue meliorem quam visio mille graduum in eadem specie et cum deus etiam libere possit producere visionem mille graduum in eadem anima patet quod nulla creatura data vel dabilis potest producere naturaliter visionem perfectiorem quo ad gradum quam deus sed mille gradus individuales secundum intensionem in speciei nobiliori et respectu obiecti nobilioris sive nobiliores seu perfectius individuum constituentes quem totidem speciei innobilioris. visio igitur mille graduum respectu dei iest perfectior quam quaevis alia totidem graduum respectu alterius obiecti.

Correlarium ceteris paribus ex parte intellectus et certitudinis vel evidentiae actuum et obiectorum perceptorum / non oportet quod actus in eadem proportione se excedant in qua obiecta quo ad perfectionem specificam quia tunc visio mille graduum respectu dei esset in infinitum perfectior visione mille graduum respectu cuiuscunque obiecti creati / cuius oppositum patet ex iam dictis.

Item sicut patet ex dictis / visio animae respectu dei quae est mille graduum est finitae perfectionis secundum speciem eo quod capacitas eius sit finita / et etiam visio albedinis totidem graduum est finitae perfectionis secundum suam speciem. igitur si proportio visionum quo ad perfectionem specificam esset secundum proportionem obiectorum ita quod obiecto in duplo nobiliori corresponderet visio in duplo perfectior: tunc cum in infinitum possit procedi in obiecto creabili sic quod detur aliquod duplae perfectionis ad albedinem t aliquod triple et sic sine statu sequitur quod sit danda aliqua visio animae respectu creaturae quae sit perfectioris speciei quam visio respectu dei.

Etiam si deus mere naturaliter causaret visionem in anima adhuc esset finita quo ad perfectionem sepcificam propter finitatem capacitatis animae: patet igitur quod visio mille graduum respectu dei est perfectior et nobilior perfectione intrinseca suae speciei quae aliqua visionum mere naturaliter causabilium respectu obiectorum quorumcunque creatorum vel creabilium.

Unde dicendum est quod tota latitudo specierum visionis possibilum aequalium semper graduum cuilibet in suae specie est semper finita ita quod summum gradum tenet visio obiecti infiniti et si naturaliter causaretur ab eo adhuc esset finita visio secundum speciem: quia creatura rationalis non est mobilis visione perfectiori secundum speciem et sub isto gradu supremo omnes visiones causabiles a creaturis continentur.

Ex eodem etiam sequitur quod totalis latitudo specifica visionum quo ad sensum est finita.

Et ideo non sic una excedit aliam sicut obiectum unius obiectum alterius.

Nec debet hoc mirabile videri cum omnes visiones naturaliter possibiles ita sint propinquarum specierum ut quiqui credant et teneant quod omnes visiones possibiles haberi respectu quorumcumque obiectorum etiam dei sit eiusdem speciei specialissime.

Sciendu circa dicta quod si obiecta mere naturaliter producerent suas visiones in creatura rationali comprehensive videnti quodlibet per suam visionem tunc eadem esset proportio visionum et obiectorum et tunc visio dei esset simpliciter infinita tam quo ad speciem quam quo ad gradum sed ita non sit propter finitatem capacitatis animae.

Et ideo visio quam habet etiam respectu dei est finita quo ad gradum individualem et quo ad perfectionem speciei.

Et licet secundum legem ordinatam nulla creatura possit causare visionem tam perfectam in specie tamen absolute possibile foret quod deus daret creaturae potestatem creandi talem speciem visionis effective / impossibile tamen est simpliciter quod aliqua creatura causet talem visionem mere naturaliter obiective quia talis visio est visio obiecti immensi igitur si esset causata a creatura obiective mere naturaliter cum nulla visio sit naturaliter mere visio alicuius nisi illius a quo est obiective naturaliter causata sequitur quod ipsa erit visio creaturae tanquam obiecti immensi quod est impossibile.

Contra dicta sint a et b aequalia per omnia tunc distincte et aeque apprehesive cognoscere a et b sunt duplae perfectionis in cognoscendo ad cognoscere praecise a igitur pari ratione sic cognoscere aliquod obiectum duplae perfectionis ad a est duplae perfectionis in cognosceno et sic arguitur de triplo etc. igitur clara dei visio cum sit obiecti infiniti est in infinitum perfectior visio quae cuiuscunque alterius obiecti.

Praetera contra formam arguendi unam prius positam angulus contingentiae est finitae acutiei eo quod per maiorationem circuli fit acutior et tamen non sequitur angulus rectilineus potest fieri in duplo acutior et in triplo et sic in infinitum igitur potest fieri acutior angulo contingentiae pari ratione non valet forma arguendi prius facta consimiliter de visionibus.

Respondetur ad primum dicendo quod comparatio praedicta potest intelligi vel de visionibus mere naturaliter causabilibus ab obiectis suis vel supernaturaliter vel a solo deo vel aliter concausante quam communiter causabilibus in potentiis.

Primo modo ad comprehensive videndum duo obiecta distincte non sufficit quod visio superioris sit causata in sua specie sue tot graduum suae speciei sicut inferior insus quia si anima videret comprehensive seipsam visione decem graduum non tamen videret deum comprehensive visione decem graduum suae speciei ymoimmo requiretur visio graduum infinitorum vel intensive immensa sed talis est creaturae impossibilis.

Et ex hoc patet solutio argumenti quia bene procedit quando quodlibet obiectum haberet potentiam sibi summe proportionatam.

Unde non est mirum si duplata tantum altera causa notitiae non dupletur notitia sed si dupletur procedit bene argumentum et eodum modo dicitur si supernaturaliter causentur tales visiones.

Et si arguatur ex quo clara dei visio est finitae nobiliores speciei etiam si est naturaliter causata a deo quam sit visio naturaliter causabilis in intellectu creato ab aliqua creatura et hoc absolute in genere qualitatis cum igitur quamlibet creaturam potest deus causare in duplo perfectiorem secundum speciem et in triplo etc. sequitur quod deus possit causare in intellectu unam visionem creaturae nobiliorem secundum speciem et eiusdem quantitatis gradualis in sua specie quam sit visio clara sui et dei.

Adam dicit ad hoc respondendum mihi videtur sine omni assertione opinantium quod conclusio est vera ad unum intellectum scilicet sumendo magis perfectum secundum intrinsecam magnitudinem et perfectionem ad esse talis qualitatis / et tamen ad hunc eundem intellectum loquendo non potest deus causare aliquam tam nobilis speciei respectu creaturae quin possit in centuplo perfectiorem et plus secundum quamcumque proportionem finitam aliquam causare respectu sui.

Alio modo potest intelligi una notitia nobilior alia secundum denominationem extrinsecam / scilicet vel in relatione ad obiectum vel ad subiectum vel ex hoc quod aeque vel magis perfecte repraesentat obiectum suae potentiae cognitivae.

Primo modo omnis visio dei cuiuscumque speciei possibilis est in infinitum melior quacumque visione possibili respectu creaturae si tamen eandem visionem deus conservaret in anima petri tanquam qualitatem absolutam sic quod non esset illi visio dei vel non videret per eam deum tunc non esset tantae nobilitatis.

Si fit comparatio ad subiectum adhuc dico quod omnis clara visio dei in quacumque specie possibile talium visionum est incomparabiliter suo subiecto melior quacumque alia eiusdem quantitatis in specie sua respectu creaturae / quia quaelibet talis est beatifica per modum formae sui subiecti sed nulla est talis respectu creaturae / nec hoc est mirum quia modicum aequae plus valet sitienti quam totum aurum mundi / et tamen aurum in se plus valet mens autem in solo deo quietatur.

Comparando autem eas adinvicem penes hoc quod unam perfectius vel imperfectius excedat vel deficit ab aequata correspondentia comprehensiva obiecti sui sic visio dei in infinitum est imperfectior quam aliqua alia quia in infinitum ab illa proportione deficit erga suum obiectum quam habent aliae erga sua obiecta.

Sciendum tamen quod visio dei non est ex hoc minus perfecte repraehensiva sui obiecti ipsi potentiae quod in infinitum deficit a comprehensiva repraesentatione sui obiecti sicut visio magni montis pius deficit a comprehensiva repraesentatione eius quam visio parvi collis a repraesentatione comprehensiva ipsius stante quod visio montis perfectius et plus repraesentat de monte quam alia de colle.

Ad illud de angulo continentiae praemittitur primo quod licet angulus continentiae omni angulo rectilineo sit acutior non tamen minor.

Item in isto argumento de angulo continentiae itur ad minus sed in argumento de perfectione visionum itur ad maius.

Tunc dico quod licet angulus continentiae in infinitum sit acutior rectilineo cum sit solum circunferentialiter divisibilis et rectitudinaliter indivisibilis non tamen conceditur quod infinite excedat in parvitate vel acutie angulum rectilineum quod tamen oporteret si directe valeret ad probandum unam intellectionem finitam excedere aliam infinite

Unde si poneretur punctus indivisibilis linea in infinitum esset maior ipso accipiendo comparationem proprie. Et si esset aliqua creatura perfectionis indivisibilis quaelibet perfectionis finitae istam excederet in infinitum sic etiam inter illa quorum unum est indivisibiliter aliquale et reliquum divisibiliter tale nulla est certa proportio secundum illud in quo sic comparantur sed angulus continentiae est rectitudinaliter indivisibilis omnis autem acutus alterius speciei est rectitudinaliter divisibilis sic vero non est in exemplo dato igitur similitudo nulla ad propositum.

Unde patet quia omnia entia sunt inter se comparabilia secundum aliquam perfectionem vel secundum aliquod commune eis omne enim ens est omni enti aequae perfectum ens vel magis vel minus et ita de comparatione de quantitate etc

Si autem alterum sit tale indivisibiliter sicut sphera tangit planum indivisibile et planum tangit ipsum divisibiliter vel si unum sit finite tale ei aliud infinite sicut deus est infinite bonus et creatura finite hic licet sit vera comparatio non tamen aequivoco non fit comparatio. Ideo non dicimus quod vox sit acutior cultello.

Etiam aliquando est certa causa quare secundum nomen generale non sunt propriae cmoparationes sed talis causa non est in proposito igitur.

Ad secundum principale conceditur totum usque ad ultimam illationem non enim sequitur deus infinite excedit obiectum summe proportionatum intellectui ad comprehensivam visionem sui igitur deus non potest immediate videri a tali intellectu sed bene sequitur quod visio possibilis haberi tali intellectui respectu dei infiniti deficata visione summe adaequata et proportionata vel comprehensiva talis obiecti et hoc prius est concessum etc.

Secundus articulus Respondet ad tertium principale istius quaestionis quod fuit septimum dubium primae quaestionis Et dicitur primo quod tristitia de aestimatione penae futurae diuturnioris bene est maior / non tamen procedit talis maioratio secundum partes eiusdem quantitatis ideo non oportet quod ad aestimationem penae infinitae causetur tristitia infinita.

Sed contra secundum rectam rationem terribile aequale debet aequaliter tristare et maius magis igitur pena secundi diei tantam debet habere correspondetem tristitiam siut primi et ita de tertio et quarto igitur trisitita de pena duorum dierum debet esse dupla ad tristitiam de pena unius diei et tripla et penam trium dierum.

Dices quod primum terribile componitur ex duobus obiectis scilicet ex pena instigenda quae est per se terribilis et ex mora quae non est per se terribilis sed est circumstantia aggravans timorem sive terrorem pro ut iungitur illi quod est per se terribile / et in secundo die non additur aliquid per se terribile sed idem ponitur quod in primo et ideo solum crescit terror quo ad circumstantiam temporis igitur / non in duplo.

Sed contra tunc si accipio gradum excessus qui praecise correspondet more diei secundi tunc tantus correspondebit diei tertio et sic consequenter et sic stabit argumentum.

Item si pena primae diei cessaret in fine diei ita quod secundo diei poneretur alia pena aequalis et similiter in tertio et sic consequenter tunc stabit argumentum / sed praecise facit tantum eadem pena per totum durans quantum facerent omnes penae sibi invicem succedentes igitur.

Aliter diceretur quod talis tristitia non sit nisi habita cognitione de pena infligenda ita quod cognitio est partialis causa respectu tristitiae vel totalis sed quia infinitum est ignotum igitur nullus distincte apprehendit tantam penam durative infinitam igitur non causatur in eo nisi finita tristitia.

Sed contra tunc aliquis posset secundum rectam rationem plus dolere de pena temporali quam de aeterna sicut prius deductum est diceres licet mora crescat secundum partes aequales non tamen ita crescit cognitio distincta morarum quia indistinctius apprehendendo moram duorum dierum simul quam unius tantum ideo etiam crescit tristitia non secundum partes eiusdem quantitatis sed eiusdem proportionis.

Sed hoc improbatur quia volo partes temporis addendas augere quantum decrescit perfectio cognitionis vel plus conservet deus notitias vel causas semper in gradu aequalis perfectionis tunc homo rationabiliter plus tristaretur de infinita quam de quantumque finita.

Aliter dicendum est quod non rationabiliter est plus dolendum de pena infligenda per tempus infinitum quam per tempus finitum.

Exemplum ad hoc est quia non est gravius peccatum velle peccare moraliter per tempus infinitum quam per unum diem probatur quia si solum circumstantia temporis aggravaret peccatum sequeretur quod aliqua pena deberetur sibi pro uno die praecise igitur cum in tempore infinito sint infinit dies respectu quorum ista volitiose habet aequaliter sequitur quod cuilibet istorum correspondebit pena aqualis a et per consequens volenti peccare per tempus infinitum debetur pena infinita.

Contra velle facere malum maius scitum esse tale peius est ceteris paribus quam velle facere minus malum.

Sed quando arguitur quod aliqua pena debetur sibi pro una die negatur quia actus volendi peccare per tempus infinitum non est alicuius diei distincte actus sed est una volitio confusa omnium. Ideo pena praecise correspondebit alicui istorum sed omnibus correspondebit una pena.

Aliter respondeo primo quod ista tristitia contra alterius speciei quam aliqua de pena finita sicut et eius aestimatio mediante qua causatur qua componitur ex conceptu positivo et negativo quia non habemus conceptum infiniti moris addendo negationem mentalem positio conceptui

Secundo dico quod quilibet gradus illius speciei est obiective maior quam aliquis gradus tristitiae alterius speciei de pena finita caeteris paribus tamen gradus unius speciei intrinsece potest aequaliter adaequari per gradum alterius speciei

Tertio dico quod quanto homo magis distincte appraehendit huiusmodi penam tanto plus rationabiliter tristatur tristitia intra illam speciem dato quod causae concurrentes non sint alterius speciei quam priores.

Ex hoc dicitur ad arguitur negando quod ibi causetur tristitia infinita

Ad probationem tunc aliquis rationabiliter tantum posset tristari de pena finita sicut de infinita negatur consequentia unde quanto magis advertitur obiectum illius tristitiae tanto tristitia est maior.

Ideo quantumcumque perveniri possit ad gradum tristitiae respectu penae temporalis intrinsece aequivalenter non tamen obiective

Etiam sicut continue crescit tristitia ex una parte ita et ex alia et ita numquam erunt aequales intrinsece

Aliter potest responderi quod sit stantibus causis proximis adhuc contingenter et libere creatura potest causare tristitiam tunc non dictat ratio quod videns vel sciens infligendam penam sempiternam debeat tristari quia hoc esset addere penam penae quod tamen secundum rectam rationem est fugiendum de sola autem culpa erga deum vel proximum vel de miseria sui dolendum est vel etiam de miseria aliena quando talis dolor potest esse meritorius vel ad merendum disponens.

Sed tamen per hoc non evaditur difficilis forma quin in multis causat huius habeat locum et praecise de gaudio

Et etiam si talis dolor vel gaudium causatur naturaliter ex apprehensione boni vel mali vel complacentia vel displicentia sic quod non est immediate in potestate hominis habere tristam vel gaudium tunc reducitur difficultas de tristitia infinita vle de gaudio infinito

Dicendum igitur quod in tali augmento de quo tangitur in argumento non itur ascendendo per partes aequales nec per maiores quia solum tempus duplatur quando cetera manent uniformia quae deberent maiorem dolorem causare.

Ideo statim variatur proportio sed si certitudo cognitionis et odium natura fierent infinita sicut tempus creditur fore infinitum tunc sequeretur tristitia infinita modo non.