Liber I, Distinctio 1, Quaestio 6 [Paris 1512 Transcription]

Primus articulus. conclusio prima voluntas multos actus suos potest causare libere contingenter quam sic intelligo quod omnibus aliis concurrentibus universaliter se habentibus tam obiecto quam cognitione praevia potest adhuc voluntas libere velle vel non velle et libere actum suum causare vel non causare probatur illa potentia quae habet in potestate sua movere alias vires mediate actu proprio tantum multo magis habet proprium in potestate sua sed voluntas est hoc igitur Minor probatur supposito quod aliquis libere contingenter ambulet ad forum tunc voluntas non est causa immediata illius ambulationis sed causat eam mediante actu suo volendi ita quod si volitio sit efficax pro praesenti et sit potentia motia sufficiens et organa apta et nullum obviet impedimentum extrinsecum statum sequitur naturaliter ipsa ambulatio ex nono metaphysice et experientia igitur vires et organa similiter et volitio non libere contingenter principiat ambulationem sed naturaliter et cum ambulatio causetur libere ut supponitur non videtur quod ab alio quam a voluntate libere eliciente volitionem mediante qua libere aliis viribus imperat et ita libere ambulationem causat unde augustinus primo retractionum capitulo nono dicit quod nihil est tam in potestate voluntatis ipsa voluntas.

Nec potest dici quod ipsa tantum passive se habeat quia tunc nec meretur nec demeretur nisi forte deus hoc imputaret sibi ad meritum vel demeritum quasi in praemium meriti praecedentis.

Item nullus laudatur vel vituperatur nisi pro his quae sunt in nostra potestate nihil autem est in nostra potestate nisi quod possumus indifferenter agere et non agere igitur in nobis est tale principium illud autem non est nisi voluntas.

Probatur si non tunc non oporteret consiliare circa actus nostros Dicitur forte ad omnia praedicta quod actus voluntatis est in potestate voluntatis passive non autem active.

Contra actus bonus vel malus imputatur voluntati igitur magis est in sua potentia quam alterius agentis citra deum igitur no? tantum se habet passive eo quod talis actus producitur ab agente secundario et etiam quia nullus actus magis est in potestate patientis quam agentis.

unde non metaphysicae in antiqua translatione voluntas est verus dicens.

Dices forte aliter quod nullus actus est in potestate voluntatis immediate sed aliae potentiae obediunt voluntati in executione actuum sibi competentium usque ad dictamen rationis quo posito voluntas conformatur eidem.

Contra si voluntati obediunt aliae potentiae igitur habet in potestate sua actus aliarum potentiarum et non nisi per actum proprium volendi vel nolendi igitur talis est immediate in sua potestate quia si esset in potestate alterius agentis secundarii tunc imprimitur voluntati talis actio aliunde scilicet ab obiecto vel a cognitione obiecti vel ab aliquo huiusmodi cum omnis alia causa praeter voluntatem sit mere naturalis sequitur quod omnis actus humani tam imperati quam eliciti fiant secundum directam protectionem agentium mere naturaliter et per consequens nihil contingenter et libere fiet ab homine.

Item agens quod non movet nisi moveatur ab alio si non est in eius potestate moveri ab alio tunc etiam non est in eius potestate movere aliud igitur

Item nono metaphysica particula 10 dicitur quod potentia rationalis valet ad opposita etiam positis omnibus aliis requisitis sed potentiae irrationales necessario agunt passo praesente disposito et non impedimento sed voluntas est potentia rationalis quae inter ipsas potentias rationis solum est libera.

Quod probatur quia nono metaphysicae dicitur quod potentia rationalis quae est intellectus est una et eadem oppositorum et nisi detinetur ab alio principio non potest exire in actum quia exiret in opposita simul principium autem determinatum intellectus est prohensis seu appetitus ut ibidem dicitur igitur intellectus non est potentia libera sed voluntas nec intelctus determinat voluntatem sed econverso.

Et si diceretur quod voluntas determinat prius tamen determinat per dictamen rationis seu intellectus sequitur quod determinativum voluntatis respiciat aequaliter contraria igitur ipsa vel non exibit in actum vel simul exibit in contraria.

Item respectu eiusdem obiecti et uniformiter o?n?si potest voluntas habere diversis victibus actus contrarios scilicet velle et nolle quos non posset producere idem agens ceteris omnibus paribus mere naturaliter actum ex nono metaphysicae quia agerent simul contraria igitur aliquod agens liberum et nihil est tale post deum nisi voluntas.

Item auctoritate anselmi in libro de gratia et libero arbitrio capitulo 29 et totus liber de concordia dicit quod voluntas est instrumentum quod movet omnia alia instrumenta quibus sponte utimur et quae sunt in nobis ut manus et lingua et quae sunt extra nos ut stilus et securis et facit omnes voluntarios motus ipsa vero voluntas se suis affectibus movet unde potest dici instrumentum seipsum movens haec ille.

Item hugo libro primo parte quinta capitulo 19 tractans de libero arbitrio in angelis dicit ex eo quod voluntas est libertas quoniam poterit erit per se moveri

Et parum ante dicit ex quo et a voluntatet erat quod libere movebatur quoniam per se movebatur et non impulsu aliquo ex quo habetur quod primum velle est a voluntate active.

Item libro primo parte 6 capitulo 4 ubi tractat de libero arbitrio in homine vult quod voluntas per se movetur et voluntarie et quod hinc surgi meritum hominis vel demeritum

Item beatus bernardus de de libero arbitrio capitulo 9 dicit habet sane voluntas quocumque verterit rationem semper comitem et quodammodo perdisse causa non quod semper ex ratione sed numquam sine ratione moveatur ita quod multa faciat per ipsa hoc est per eius instinctum contra eius consilium vel iudicium et parum postratio data est voluntati ut illam instruat non ut destruat destrueret enim si ullam necessitatem imponeret quo minus libero suo arbitrio se movent.

Item ad hoc sunt plurea articuli parisiensis qui dicunt erroneum esse dicere quod voluntas iudicio rationis contraire non valeat.

Item beatus bernardus super cantica sermone 82 ut animae oculus diiudicat et discernit sicut arbiter in discernendo ita in eliciendo liber unde et liberum vocatur arbitrium quodlibet versari in his pro arbitrio voluntatis.

Item exponens illud ysaie omne caput languidum etc. dicit sicut deus superiorem non habet nec habere potest sic libero arbitrio divinum non patitur nec pati potest quia violentia ei inferre nec creatori decet nec creatura potest.

Probatur auctoritate Richardi ubi prius arbitrium hominis non idcirco liberum dicitur quod promptum habet bonum vel malum facere sed quia libertatem habet bono vel malo consentire posse quidem facere malum infirmitatis est facere bonum potestatis neutrum autem libertatis libertas vero est quod consensus eius extorqueri vel cohiberi non potest: potest etiam consentire vel non consentire inspirationi divinae et similiter suggestioni dyabolice utrumque autem ex libertate neutrum ex necessitate haec ille.

Item damascensu libro 2 capitulo 27. "omnis considerans ut in ipsius electione existente actuum neque ex hoc quod praeiudiciat eligit et eligens eligit secundum hoc ex necessitate rationali subsistit liberum arbitrium vel enim non erit rationale ut rationale ens vel non erit dicens ex libero arbitrio unde irrationabilia non sunt liberi arbitrii ducuntur enim magis a natura quam ducunt propter quod neque contradicunt appetitui sed simul cum appetitu tunc admoventur ad actum homo autem rationalis ex se ducit magis naturam quam ducatur propter quod appetens quidam si velit habet refrenare appetitum vel sequi unde irrationabilia quidam nec laudatur nec vituperantur homo autem laudatur et vituperatur" haec ille. Et notetur auctoritas quia ponit libertatem voluntatis etiam praehabito dictamine deliberativo.

Ad idem sunt auctoritates positae ad principale ad partem oppositam quaestionis.

Secunda conclusio non omne actum suum voluntas libere elicit immediate: quia posito quod quis simpliciter efficaciter velit sanitatem et cum hoc iudicet quod hanc habere non poterit sine potione amara / tunc non potest non velle potionem amaram immediate licet mediate non volendo sanitatem quam libere potest non velle. Item augustinus non est in potestate nostra quibus visis tangamur.

Secundus articulus ubi dubitatur contra dicta primo sic tunc voluntas libere posset producere actum de se indifferentem bonum tamen ex circumstantia puta si fiat ex praecepto sit igitur talis a et faciat eum sortes libere et dterminate ex praecepto faciat etiam b actum de se bonum ex eodem praecepto tunc quaelibet pars proportionalis in b est melior a quia habet tantam bonitatem quantam habet a ex circumstantia praecepti.

Et ultra hoc habet bonitatem propriam igitur b est in infinitum melior gratia a igitur sortes in infinitum plus meretur per b quam per a quod est falsum. verbi gratia velle levare festucam nullam habet bonitatem moralem de se nisi ex circumstantis praecepti vel huius velle honorare deum de se est actus bonus nisi ex mala circumstntia reddatur malus

Respondetur quod voluntas potest libere in actum indifferentem qui neque est ex causa bona bonitate meriti bonus neque ex mala malitia demeriti malus.

Sed adam dicit istum est mihi dubium quia vel indeliberate sic vellem sicut cum ex distractione sicco manus etc et hoc non est ad propositum quia hoc fit in advertenter et non libere quia non est in potestate nostra quin talia inevitabilia faciamus si autem fiat aliquid tale deliberate et libere tunc in si fiat pro aliquo bono videtur fieri ociose: et per consequens inutiliter et culpabiliter Nec video casum in quo ex deliberatione libere posset fieri talis actus indifferenter nisi forte ad experiendum libertatem voluntatis et forte ista esset bona causa ubi nec hoc nec oppositum esset prohbitum vel praeceptum ex hoc quod homo cogitaret quod hoc nec eius oppositum praecipitur vel prohibetur et est mihi solatium sic facere igitur volo et forte etiam in isto casu fieret bene meritorie et per consequens non indifferenter quia meritorium esset sic velle attendere ne faciat prohibitum vel omittat praeceptum vel fieret totaliter ociose vel sine omni causa quod vix esset possibile et credo quod esset culpa aliqua sed levis.

Aliter dicunt alii quod non quaelibet pars b est distincte perceptibilis.

Ideo non quaelibet para talis scitur fieri cum circumstantia aequali circumstantiae cum qua sit a igitur non oportet quod b sit in infinitum melior a

Sed haec responsio non sufficit quia velle subvenire proximo propter deum charitative meritorium est etiam si homo nihil cogitet de vele suo sed simpliciter feratur in actum subveniendi proximo igitur concedo quod non oportet actum volendi ad hoc quod sit bonus ex circumstantia cognosci habere talem circumstantiam igitur ne oportet de partibus b ymo nec requiritur cognitio distincta neque indistincta sed sufficit dictamen rationis praesuppositum cui actus virtuosus debet esse conformis.

Contra nulla electio vel volitio est virtuosa nisi sit conformis rationis practice praeviae sibi secundum naturam seu iudicio rationis practico quod idem est sed hoc non potest esse nisi homo sic eliciens vel volens distincte cognoscat talem volitionem quantum ad circunstantias suas quomodo enim potest illam volitionem conformare iudicio praevio nisi cognoscat eam et circunstantias suas igitur adhuc stat responsio prima de partibus b

Praeterea si non valet haec responsio de partibus b et de a detur alia probatur. ponatur quod sortes unica intentione bona scilicet propter deum velit facere omne illud quod facit et faciat tunc a et b tunc quaelibet pars b ex illa circumstantia scilicet intentione finis est ita bona sicut totus a et stabit difficultas argumenti.

Item si actus bonus bene fiat magis est laudabilis quam actus indifferens de se bene factus ceteris paribus sed sic est de qualibet parte respectu a probatur praecipiat deus sorti quod operatur actum a sub pena c et similter quod operetur quamlibet partem b sub maiori pena quam sit b c tunc quacumque parte b omissa maior pena infligetur quam propter omissionem totius a igitur quaelibet pars. b ex hoc quod fit propter praeceptum huiusmodi est melior quam a probatur si sortes non compleret b meretur penam infinitam quia infinitas partes sibi praeceptas omitteret et pro omissione a solum finitam penam igitur etc.

Ad primum dicitur quod non oportet volitionem vel electionem conformem illi dictamini esse cognitam vel volitam nec etiam eius circunstantiam quia tunc iterum oportet illam volitionem primam esse cognitam et volitam et sic in actibus simul positis esse processus in infinitum: sed sufficit quod opus dictatum per rationem debere fieri eligatur pro debito fine et sciatur habere circunstantiam ex qua redditur virtuosum quia eius bonitas dependet ex tali electione debita: et si actus interior sed volitio vel electio sit dictatus fieri ita quod dictamen habeat talem actum pro obiecto Verbi gratia quod ego debeam elicere dilectionem proximi tunc etiam oportet quod talis actus eligatur et sciatur quo ad se et circumstantias suas tamen electionem illius dilectionis. non oportet cognosci nec diligi ad hoc quod si virtuosa quia alias iretur in infinitum sed sibi sufficit ad hoc quod sit virtuosa quod conformetur dictamini praevio saltem si assit igitur

Ad secundum dicitur quod non quaelibet pars b est melior toto a si a et b sint actus volendi quia licet velle levare festucam de se non sit obnum moraliter aut meritorie tamen ex bona cuasa quia praecipitur a deo actus de se bonus dummodo fiat charitative et libere igitur non obstante quod b non solum ex tali circunstantia sed aliunde sit bonus de se adhuc bene stat quod b habens eandem circunstantiam cum a non sit in duplo melior a

Et idem est iudicium si a et b sint executiones exteriores quia tunc habent bonitatem ex interioribus sed argu procedit ex falsa ymaginatione scilicet quod aliquis levet vel velit levare festucam sive pulverem vel non ex causa / et tunc superveniat circunstantia ex qua reddatur talis actus bonus sed sic non est quia unicus actus est levare vel velle levare festucam propter hoc quia praecipitur et ita talis actus includit circunstantiam ex qua est bonus sed si fieret primo tali circunstantia non fieret bonus propter circunstantiam sequentem nisi tunc simul esset vel fieret cum tali circunstantia et ita acceptiis cum illa est de se bonus

Unde videtur quod voluntas non potest velle sine causa unde anselmus de veritate capitulo 72 dicit quod omnis voluntas sicut vult aliquid ita vult propter aliquid et quod omnis voluntas habet cur etc omnino namque nihil volumus nisi sit cur volumus et dicit quod hoc experimur in nobis.

Supponatur tamen gratia disputationis ponatur unus actus indifferens libere factus a voluntate ille nec esset bonus nec malus superveniat praeceptum tunc ille actus iam esset bonus ex circumstantia et fiat argumentum dicitur quod tunc ille actus continuatus non esset virtuosus nisi ex dictamine et electione virtuosa sequentibus praeceptum sicut est generaliter in omnibus actibus virtuosis.

Et ideo solum est ibi generalis difficultas prius soluta in prima questione prologi.

Aliter potest dici quod licet quaelibet pars b sit melior a tamen quia duae partes equales b non sunt in duplo meliores altera earum eo quod ex cirunstantia praecise una bonitas correspondet uni partiquam duabus et ita de aliis partibus et quia bonitas intrinseca partium diminuuntur secundum partes proportionales aequales b non sunt in duplo meliores igitur non oportet si quaelibet pars est melior a quod igitur b sit in infinitum melior a

Sed contra cum diligo hodie proximum propter deum mereor et tamen cras tantumdem cras et quotiens equaliter diligo totiens tantumdem mereor et in duplo plus duabus vicibus quam una et quandoque amplius propter cremetum charitatis et in omnibus his est praecise una circumstantia finis reddens actum bonum igitur similiter erit in proposito.

Respondetur quod non est simile quia ibi secundum plures vices innovatur intentio et amor sic agendi et tot sunt ibi aequae boni amores et aquae bonae intentiones ac si essent totaliter distincti et quotiens noviter sic diligo ceteris paribus sed non sic cum diligo unico actu proximum propter deum ibi non innovatur mirabiliter intentio qua ego amo secundum multitudinem partium.

Aliter potest dici quod stante caus a et b sunt aequae virtuosi et aeque meritorii actus dum modo procedant ex aequali charitate et etera sint paria quia unus actus in se nude consideratus non est magis virtuosus vel meritorius de se intrinsece quam alter tamen aliquos actus dicimus esse de genere bonorum quia secundum legem currentem eadum sub praecepto vel ad hoc sunt ordinati ut per eos homo virtuose se habeat et mereatur et solet fieri ad honorem dei et ad utilitatem proximi. Illi vero qui non sunt sic ordinati secundum legem currentem dicuntur indifferentes quia nec lex ordinavit quod fiant nec quod non fiant et tamen si stant bona intentione sunt meritorii si vero mala demeritorum.

Ad tertium patet responsio ex dictis quod velle facere a propter deum vel ex praecepto non est actus indifferens sed alterius naturae et speciei tam in genere naturae quam moris quam esset actus ille quo praecise sortes vellet facere a si hoc esset possibile vel admittendo causa disputationis falsum suppositum dicitur recte sicut in praecedenti responsione

Ad quartum patet per idem.

Ad quintum si intelligatur de maioritate pene secundum extensionem tunc sic c est pena finita omittere a esset veniale et omittere b vel aliquam partem eius esset mortale: et tunc concederetur quod pena pro omissione b excedert penam debitam pro omissione a in infinitum intelligitur secundum intensionem posset forte dici quod praeceptum non esst infinitum eo quod sit praecipiens non posset infligere tantum in penam.

Sed haec responsio non reddit causam sed ducit ad inconveniens multiplicare autem inconveniens non est solvere ergo. Aliter dicitur quod si sortes omitteret b et quamlibet eius partem scienter distincta et propria volitione quod non posset fieri sine infinitis volitionibus distinctis totaliter quarum quaelibet esset alicuius determinate magnitudinis tam in entitate quam in malicia vel ubi haberetur una electio aequivalens talibus infinitis tunc ex omissione b merentur penam infinitam intensive sed sic elective omittere est impossibile creaturae indistincte aut nolle b et omnes partes eius non est tantae malitiae nec habebit correspondentem tantam penam et sic etiam patet solutio ad sextum.

Contra tunc si duo haberent praeceptum simile respectu b actus et uterque haberet nolitionem implendi praeceptum ita quod ad talem nolitionem essent omnino partes et alter cum hoc nolit facere unam medietatem b actus et velit facere aliam tunc sequitur ex dicta solutione quod secundus esset prior primo falsitas probatur quia in parte 29 obedit et primus in nullo

Respondetur quod si secundus habet primo aequalem nolitionem de non implendo praeceptum cum primo et iterum habet secunduam nolitionem non implendi praeceptum totaliter sed partem eius conceditur quod secundus gravius peccat si autem unica nolitione nollet implere praeceptum et tamen vellet facere parte ne nolitio sibi imputetur ad tantam penam sicut si illam partem non faceret tunc minus peccaret Aliter dicitur et credo quod melius quod stante casu quinti argumenti omittens b mereretur penam intensive infinitam sive quamlibet partem advertenter distincta nolitione omittat sive non nec distinctio nolitionum aliquid variat in proposito quia tam culpabiliter redditur talis omissio per unam nolitionem respicientem totum actum est consequenter quamlibet partem eius si respectu cuiuslibet partis nona eliceretur nolitio aequalis priori sic etiam tantum peccat scienter nolendo facere b nec aliquam eius partem dum unico actu circa totum b considerat ac si circa quamlibet partem haberet novum actum considerandi: item in potestate dei praecipienter est sic obligare sortem ad faciendum b actum ut ponitur in quainta ratione sive distincte et advertenter habeat nolitiones distinctas partium sive non.

Item quodlibet peccatum mortale est dignum puniri pena infinita intensive et extensive licet deus misericordius agat ymo quodlibet peccatum veniale de se inquantum est dei offensa est dignum puniri pena infinita intensive et extensive licet deus non velit tantum imputare et igitur dicitur veniale propter veniam quam deus facit homini dimittendo pena et auferendo culpam quia nullus potest esse beatus nisi habeat plenam iustitiam sed si deus non dleret culpam venialem homo qui venialiter peccavit numquam haberet plenam iustitiam igitur in aeternum impediretur a beatitudine et etiam maneret in dei offensa igitur et rationabiliter in pena.

Item pro infinitis mundis non deberet homo minimum peccatum veniale committere igitur etc.

Unde patet quod quodlibet peccatum est aeque fugiendum quia quodlibet est infinitum et summe fugiendum quoa contra deum et tamen unum est gravius alio et imputatur ad maiorem penam scilicet mortale ad externam veniale ad temporalem.

Item homo plus debet abhorem gravius peccatum quam minus grave et plus se custodire ne incidat in gravius quam in minus grave tamen quodlibet est in infinitum fugiendum sicut pro nullo bono ymaginabili est eligendum nec ad ipsum est aliqualiter accedendum, nec sequitur deus non potest infligere penam talem igitur praeceptum est iniustum quia non praecipitur sub tali pena infligenda sed digna infligi.

Item negatur quod deus non posset infligere penam infinitam intensive sorti vel animae eius ymo hoc posset conservando substantiam sortis et vivacitatem intellectus et sensuum.

Item non esset inconveniens quod deus daret sorte distincte videre quamlibet partem proportionalem b sine unica visione sive distinctus et ita etiam habere circa quamlibet partem distinctam nolitionem.

Et forte anima christi distincte videt quamlibet partem proportionalem cuiuslibet continui non tamen videt aliquam ultimam cum nulla sit talis

Item tenendo quod quaelibet culpa sive mortalis sive venialis sit intensive finita sic quod per quamlibt talem homo solum finite difformiter se habeat vel solum finite a conformitate divinae legis ad quam tenetur recedat et secundum hoc pro qualibet solum debeatur pena finita de iure stricto seu de condigno tamen qualibet in infinitum est fugibilis quia quantumcumque sit parva nolitio est licita vel eligibilis etiam pro bono quantumcumque magno vel magis bono quam culpa est mala quia eo ipso quo culpa non potest dari tantum bonum propter quod ipsa reddatur eligibilis et licita.

Est tamen actu intensiori una fugienda magis quam alia et ita quaelibet in infinitum est fugiendum eo quod in infinitum est cavenda quaelibet dei offensa qui in infinitum est diligendus licet cum actu finito

Item stante ymaginatine praedicta adhuc mortale peccatum punitur extensive infinite quia decedens in ipso vult quamdiu est in se peccare et ideo quando non est in se scilicet post mortem non dimittitur sibi peccatum igitur perpetue manebit in culpa igitur etiam et in pena secus est de veniali quod non tollit charitatem qua homo quantum potest conatur ad non peccandum et quotiens etiam recordatur de peccato veniali dolet etiam habens voluntatem cavendi omne peccatum et ideo quando ex infirmitate peccat veniale remissibile est tam quo ad culpam quam quo ad penam

Secundum dubium tunc voluntas posset libere peccare sine causa movente et tunc peccaret peccato infinito secundum intentionem malitiae quod est impossibile consequentia probatur quia occidit sortes patrem suum sive causa movente et plato suum propter bonum publicum vel aliud intellectivum

Tunc si sortes committeret illum actum proter finem in duplo minus bonum quam plato in duplo gravius peccaret platone et si propter fratrem in quadruplo minus bonum in quadruplo gravius peccaret et sic in infinitum igitur si facit talem actum sine causa in infinitum gravius peccat quam plato et per consequens peccat peccato malitiae infinite.

et per hoc idem medium aliter versum potest probari quod plato quod nec peccet interficiendo patrem suum sine dispensatione legis vel dei cuius falsitas patet per scripturam et philosophiam consequentia probatur quia plato committens actum malum propter bonum finem in aliquo excusatur igitur propter finem in duplo meliorem in duplomagis excusatur igitur propter aliquem sine totaliter excusatur.

Respondetur quod voluntas nullum actum principiat ibere sine iudicio aliquo vel saltem sine apprehensione compositiva vel divisiva causam aliquam repraesentante vel offerente sine assensu vel cum assensu quod tale quid sit verum bonum delectabile vel utile et hoc docet experientia sicut supra allegatum est per anselmum et hoc credo verum.

Sed illud non solum difficultatem quia loco non causae de quae dictum est in argumento accipiatur causa pessima non attenuans sed aggravans culpam et deducatur argumentum ut prius.

Sed hic dicitur quod sic peccans ex mala causa verbi gratia occidens homine ut capiat eius bona peccat duobus peccatis et ideo gravius peccat quam praecise peccans altero eorum cum homicidium solum esset gravius peccatum in specie homicidii praecise quando fieret ex sola malitia sine motivo quam non vel allectivo si hoc esse possibile quam quando fieret ex sola malitia sine motivo vel allectivo si hoc esset possibile quod quando fieret ex odio vel quavis alia causa concepta per viam iudicii compositi necessitate ymo nec odium esset causa sed illud ex quo oritur ipsum et ita habet causam attenuantem et per consequens non ita graviter peccaret sicut ille qui ex pura malitia sine causa movente vel alliciente hoc faceret.

Similiter interficiens christianos motus ex hoc quod credit fidem esse errorem arbitrans in hoc obsequium se praestare deo videtur aliquibus quod propter duo peccata scilicet homicidium et errorem gravius peccat quam qui praecise interficeret eos nulla ex causa si hoc esset possibile tamen peccatum interfectionis non est praecise in eo ita malum fient in alio quia iste error licet malus videtur attenuare homicidium. Juxta illud apostoli misericordiam consecutus sum quam ignorans feci.

Et ita homicidium eum causa mala licet sit maiori pena dignum quam si fieret ex pura malitia tamen est excusabile eo quod ibi est aliquid quod attenuet vel inuet ad impetrandam misericordiam. Sed si omnia ista essent vera non evitarent formas tactas in argumento quod deduci potest sicut prius etiam in terminis dictae solutionis nec est verisimile quod culpa excuset culpam.

Ideo aliter respondetur negando quod sortes committens actum propter finem in duplo minus bonum sive propter quam plato omittat eundem in duplo gravius peccet quia non oportet quod finis in duplo melior in duplo plus excuset quia tunc aliquis finis totaliter excusaret peccatum scienter factum contra dei praeceptum tamen si praeceptum datum et aliae circunstantiae oppositae motive ad oppositam partem suduplarentur sicut ex alia parte duplatur sola circunstantia excusativa tunc argumentum haberet colorem quia minueretur culpa secundum partes eiusdem quantitatis nunc autem quia non sic est minuitur secundum partes eiusdem proportionis quam non sunt numeri ad numerum qualis est proportio costae ad dyametrum in quadrato

Sciendum tamen quod hoc parum est ad factum de proportione irrationali sed sufficit quod non tota malitia vel diminutio malitiae est ex fine sed etiam ex modo agendi propter finem et ex aliis circunstantiis unde pro declaratione istius suppono cum avem pethe quod si a grave descenderet in vacuo ipsum moveretur in certo tempore per vacuum secundum virtutem suam et idem grave per medium plenum aequalis magnitudinis moveretur in certo tempore maiori et iterum in medio subtiliori in duplo moveretur in tempore minori quam in grossiori non tamen in duplo mi non tempore et ita si in infinitum subtiliabitur medium non deveniet ad aequalem velocitatem motus in vacuo et iuxta istum modum solvitur primum articulum.

Tertium dubium tunc idem ab eadem voluntate posset simul odiri et diligi et simul posset fieri persecutio et fuga eiusdem consequentia tenet quia idem potest apparere secundum unam conditionem bonum et secundum aliam malum conceditur consequens quia iudaei odiverunt christum iuxta illud psalmus "odio habuerunt me gratis" et dilexerunt ipsum quia dilexerunt deum cui arbitrabantur se praestare obsequium.

Quartum dubium tunc voluntas libere posset se conformare rationi recte et quia illa dictat quod deus est diligendus quod quanto aliquod est melius tanto ceteris paribus est magis diligendum sequitur quod voluntas posset diligere deum infinite quod est impossibile cum sit virtus finita

Respondetur quod voluntas solum finite quantum ad intensionem actus potest diligere deum ymo quandoque licite diligit creaturam in specie dilectionis sibi competenter itensius quam deum tamen infinite tenetur voluntas diligere deum appreciative quia omnibus ceteris infinite debet praeponere deum in amando

unde anselmus libro 1 Cur deus homo capitulo 14 si necesse esset aut totum mundum aut quicquid deus non est perire aut in nihilum redigere aut aliquod peccatum facere contra dei voluntatem citius praeeligere debent. primum quam secundum.

Item anselmus libro 2 Cur deus homo capitulo 14 dicit pro infinitis mundis salvandis non debet homo levissimum peccatum facere contra dei voluntatem.

Quintum dubium ponatur quod sortes libere ab aliquo instanti continet dilectionem charitativam erga deum vel proximum et quod deus augmentet in eo consequenter charitatem usque ad instans mortis ita quod si viveretim illo instanti haberet charitatem ut quattuor et sit plato qui in vita sua habuerit tantam charitatem sed impeditus per furiam vel alaim passionem non meruit suae charitatis augmentum et moriantur ambo in eodem instanti tunc semper in vita semper plato fuit magis charus deo quam sortes et cum aequaliter praemiantur quod videtur inconveniens quia secundum leges statutas ille qui est magis charus deo in vita ista magis praemiabitur in futura.

Respondetur concedo conclusionem scilicet quod sortes intermino vitae fuerit ita carus deo sicut plato.

Sed dicis quod tunc alter eorum in morte sua esset magis charus deo quam antea dum vixit et cum tunc non meretur esse charior concedenda est conclusio quia usque tunc meruit esse ita carus et ante non meruerat esse ita charus.

Sextum dubium deus est causa totalis volitionis igitur etc. Antecedens probatur per descriptionem causae totalis posita omnium volitione dicitur quod velit me diligere sequitur quod diligam si antem nolit non diligam igitur etc

Respondetur quod illa non est descriptio totalis causae ita quod illud est causa totalis quo posito omnibus aliis in ratione causae circumscriptis ponitur effectus et ideo si deus circumscripta voluntate et omnibus aliis in ratione causae concurrentibus saltem active causaret dilectionem sortis vel combustionem ignis tunc esset causa totalis nunc autem utrobique concurrit active aliud agens particulare.

Septimum dubium tunc possem tantum diligere deum quod vellem sibi dare gloriam infinitam si possem et si ipse non haberet illam tunc sequitur quod deus teneretur mihi dare tantam gloriam quam tam posset Probatur consequentia quia si de facto darem sibi tantam gloriam teneretur ex gratitudine tantam mihi dare quantam posset cum igitur voluntas reputetur imperfectio ubi ex impotentia deficit executio eo quod actus exterior vel parum vel nihil addit super bonitatem actus interioris quo ad rationem meriti sequitur propositum.

Respondetur quod de facto tanta beneficia habemus a deo quod de iure naturali sua immensa bonitas a qua haec beneficia procedunt posset a quolibet nostrum exigere tantum amorem quantus exprimitur in argumento sed de sua speciali gratia in hoc percit nostra infirmitati.

Et ideo habenti tantum amorem nihil ultra beneficia iam collata teneretur nisi hoc de suae gratiosissimae liberalitatis influentia proveniret.

Contra saltem si haberet tantum amorem ad deum et ad hoc sibi non teneret tunc ipse teneretur mihi igitur si diligerem proximum meum vel angelum aliquem ita perfecte quod si ipse non esset et ego possem causare ipsum et si peccaret redimerem eum et beatificarem tunc cum ad talem amorem sibi non tenear et voluntas reputetur pro facto ipse tantum teneretur mihi quantum sicut sed hoc fecissem. falsitas probatur quia tunc licite posset me causatum diligere vel quasi ex tali causa quam tum teneor deum diligere ex hoc quod me creavit et beatificavit consequens est contra sanctos. unde anselmus in meditationibus "domine quia fecisti me debeo amore tuo me ipsum totum" etc et iterum pro redemptione mea etc. et iterum me ipsum et plusquam me ipsum pro deo promisso in beatitudinem obiectivam.

Et similiter beatus bernardus de diligendo deo si me totum debeo pro me facto quid addam iam pro refacto in primo opere me mihi dedit in secundo me sibi reddidit datus igitur et redditus me pro me debeo et bis debeo dicendum quod adhuc deus mihi non teneretur nisi ex sua gratia quia non teneretur acceptare illam affectionem meam.

Unde posito per impossibile quod a me ipso vel aliunde esset et a deo in nullo dependerent adhuc deus infinite mihi esset amabilis et omnibus diligibilibus diligibilior propter hoc quod ipse est in se infinnite bonus et suae bonitatis in alia a se diffusivus et igitur si nunquam diffunderet eam aliis adhuc non minus esset diligibilis. diligere autem eum praecise propter beneficia amore est potius mercenarii quam amici.

Ex hoc patet ulterius quod in illo casu posito de proximo proximus si esset iuris sui et non alterius deberet se totum mihi tanquam amico et benefactori sed non tanquam summe amabili.

et ideo deberet me diligere tamen incomparabiliter teneretur mihi minus quam deo qui creavit eum nullo ad hoc movente nisi sua bonitate ego autem non sic fecissem nisi aliquo movene ad hoc et etiam deus dedit pro me bonum infinitum redimendo me et dabit bonum infinitum beatificando creatura autem non posset dare nisi quod posset dare nec plus velle efficaciter et absolute conditionaliter aut velle est longe minus diligibile.

Item posset dici quod antecedens illius conditionalis scilicet quod aliunde non teneretur est impossibile et similiter me creare angelum etc. absque eo quod hoc sit mihi collatum a deo est impossibile igitur non est mihi mirum quodlibet inde sequi sed ad hoc quod vellem creare angelum si deo placeret mihi dare hoc posse sufficit satis remissa dilectio nec ex hoc de iure stricto mihi quicquam teneretur angelus. sed deo quamvis tam ex dei dispositione inter amantes hominines sit gratitudo readamationis ordinata.

Octaum dubium tunc deus inqaequaliter merentes non posset iuste praemiare secundum plus et minus falsitas probatur posito quod plato plus mereatur quam sortes tunc uterque praemiabitur praemio infinito secundum durationem accipio tunc praemium platonis quod debet esset intensius durans per annum de illo gaudere debet plato in aliquo gradu et licet sortes de suo praemio non tantum debeat gaudere pro uno anno tamen de hoc quod durabit per plures annos scilicet per centum tantum habet gaudere. Et quia in multitudine infinita annorum non est pluries unus annus quam in multitudine infinita centenariorum centum anni sequitur quod per aequalitatem tantum gaudebit et praemiabitur sortes sicut plato.

Respondetur quod licet tales aequaliter debeant praemiari secundum durationem non tamen secundum aequalem gradum praemium nec oportet quod aliquis eorum intensius gaudeat de duratione sui praemii per annum quam per centum sed sufficit gaudium alicuius certi gradus de praemio habendo per totam durationem infinitam.

Sed si fiat argumentum de gaudio rationabiliter habendo tunc quia tantum mihi placeret forte habere minus gaudium per maius tempus sicut maius per minus tempus facta debita correspondentia secundum hoc videtur rationabile quod assumitur.

Et tunc ultra dicitur quod in infinita duratione futura non totiens sunt centum anni quotiens unus et in multitudine infinita annoroum sunt plures anni quam in multitudine infinita centenariorum sint centenarii. et quod in una multitudine infinita sunt plures anni quam in alia / si tamen totiens et quotiens accipiantur proprie tunc non reperiuntur nisi in multitudine finita et tunc totiens essent ibi centum quotiens unus unde etiam conceditur quod in continuo sunt plures partes quam in eius medietate licet utrobique sit infinita multitudo.

Et haec est sententia lynconiensis super librum posteriorum quia in multitudinibus infinitis est invenire maiorem et minorem ymo et quasi omnes proportiones numerales scilicet duplum quadruplum et sic in infinitum.

Nonum dubium si voluntas agit libere igitur potest efficacius et velocius agere et sic in infinitum.

Et si nulla sit resistentia potest agere subito in primo instanti quo agit ponatur igitur quod ita sit et ex tunc intendat actum suum donec acquirat per successivam augmentationem tantum quantum produxit in primo instanti / quia igitur in primo instanti in isto casu non potest post primum instans aequale producere illi nisi in tempore quod producebatur in primo instanti igitur in infinitum efficacius aget vel intendet agere in primo instanti quam post cum eadem sit proportio in velocitate vel efficatia actionum quae est mensuratum.

Respondetur quodlibet in potestate voluntatis sit actum suspendere vel continuare non tamen est in potestate eius sic libere continue intendere actum suum nisi alia causa concurrente scilicet quia vel perfectius cognoscit vel quia obiectum apparet melius.

Exemplum sol quando nubes sunt multum spisse illuminat medium in aliquo gradu in primo instanti si autem continue nubes rarefiant continue intendit lumen et aequae faciliter. tunc producit lumen perfectius sicut primo imperfectius ymo totum lumen quod causat in fine causaret in principio si omnia uniformiter se habuissent ita credo esse in proposito de voluntate intendente actum suum nisi quod libere potest cessare sol autem non.

Unde in casu argumenti efficacius ageret voluntas primo postquam in principio quia factum in instanti in quolibet instanti temporis posterioris conservaret et continue prius adderet / conservare vero tantae virtutis est sicut primo producere ceteris paribus dato etiam quod voluntas nullo alio concurrente et aliter se habente. posset de se actum intendere et remittere sicut deus potest quod tamen dicendum esse non credo dicendum esset communiter quod illam medietatem totius actus quam successive apposuit illi quod in principio causabatur subito poterat a principio concausasse ita faciliter sicut praesentia solis in quolibet instanti temporis sequentis potuit simul produxisse quod de facto successive produxit cuius oppositum sumit argumentum.

Et tunc etiam sequitur ultra quod in infinitum expeditus et citius posset agere quam agit quando successive agit si sibi placeret nec ex hoc arguitur successive agit si sibi placeret nec ex hoc arguitur infinitas in vigore quia effectus factus est in nulla resistentia et licet in infinitum citius ageret effectum in instanti quam postea aequalem in tempore tamen postes stante casu argumenti efficatius ageret ut dictum est in prima solutione quae plus placet adae

Decimum dubium tunc voluntas posset libere mereri continue per aliquod tempus et per consequens deus posset et correspondenter charitatem augere. falsitas probatur quia talis charitas non esset increata ut patet de se nec creata quia tunc fieret subito etiam talis videtur dependere ab anima igitur non pracise causatur a deo etc.

Respondetur quod talis charitas est creata successive vel in instanti sicut deo placet. Nec dependet ab anima effective licet forte subiective.

Undecimum dubium tunc unus posset libere plus peccare mortaliter alio falsitas probatur quia quilibet peccans mortaliter peccat infinite quia peccans venialiter meretur certam penam et peccans mortaliter meretur plus in infinitum de pena igitur plus peccat in infinitum consequentia tenet quia aliter deus puniret ultra condignum quod est contra sanctos.

Respondetur quod peccans mortaliter peccat infinite obiective scilicet ratione infiniti obiecit a quo se avertit praeceptum parvipendendo quod non deberet etiam pro infinitis mundis secundum anselmum 2 capitulo Cur deus homo capitulo 19 et ita praeponit illud quod in infinitum minus bonum est bono in finito tamen talis non peccat infinite ratione infinitatis actus secundum intentionem et ideo in hoc possunt esse gradus secundum plus et minus dices forte quod eadem ratione peccatum veniale esset infinite puniendum quia esset contra bonum infinitum.

Respondetur quod non sequitur quia in peccato veniali nullus avertit se a deo sed vel magis tepide adhaeret deo vel minus excessive adhaeret alteri tenendo se tamen semper ad deum inflexibiliter nec pro quacunque re mundi volendo ab illo diverti vel ipsum graviter offendere.

Duo decimum dubium. Cur virtus sit circa difficile secundo ethicorum igitur magis virtuosum est vincere magis difficile et quia data difficultate voluntas potest vincere duplam quadruplam et sic in infinitum igitur erit infinita in vigore.

Et si aliqua difficultas tanta dabitur quae voluntatem vincit tunc quo ad hoc necessitatur et non agit libere actum suum quod est contra conclusionem principalem huius quaestionis.

Praetera quanto passio vel tentatio est fortior tanto magis retrahit voluntatem a bono et tanto difficilius voluntas resistit duplicando igitur et quadruplicando et si c in infinitum fortitudinem passionis voluntas resistere non valebit igitur etiam nec libere elicere actum suum poterit circa illam.

Confirmantur ambo argumenta quia ad galathas quinto dicitur quod "caro concupiscit adversus spiritum" et tertio de anima "appetitus sunt contrarii" sed ubi est contrarietas et resistentia ibi est certa proportio contrariorum seu potentiae et resistentiae igitur unum eorum potest tantum augueri quod simpliciter vincet alius

Item dicitur septimo ethicorum quod incontinens vincitur a passionibus.

Item voluntas aeque faciliter et aeque libere eliciat actus suos circa omnia obiecta ita quod vinci non poterit tunc aeque facile esset hominem velle subire martirium sicut velle levare festucam quod non apparet.

Item si aeque faciliter elicere valeat actus suos circa materiam difficilem et circa facilem tunc auferetur omnis maioritas meriti. Unde chrisostomus dicit quod observatio praeceptorum facilis et sed consiliroum difficilis sed magnae remunerationis.

Item secundo ethicorum capitulo secundo et etiam tertio phisicorum in fine vult aristoteles quod nihil difficilius est quam a delectationbius abstinere.

Respondeo quod magis virtuosum est vincere fortius motivum ad oppositum actus virtuosi / sed hoc ulterius diversimode sustineri potest modus unus concedit voluntatem esse infinitam licet non sit deus et iste non placet mihi.

/Item nec ille placet mihi quid ponit voluntatem esse infinite activitatis seu vigoris in agendo sed finitae perfectionis in agendo quia licet aliqua entitas perfectior alia in essendo quandoque minus sit activa tamen quodlibet tantum habet de entitate quantum habet de accidente / nam agere praesupponit esse et perfectum agere perfectum esse.

Igitur potest quis aliter ymaginari de hoc uno modo quod ista difficultas sit solum respectu appetitus sensitivi et quandoque tantum crescit difficultas aggredi tristia et respuendi delectabilia secundum appetitum sensitivum quod impossibile foret appetitui sensitivo vel homini secundum talem appetitum vincere nisi admiraretur.

Adiutorium autem est duplex unum habitus acquisiti etiam appetitui sensitivo ex bona assuefactione et disciplina quae sunt moderamen talium passionum sicut patet in pueris ymo et in canibus et aliis bestiis pluribus.

Secundum adiutorium est voluntas libera habens ministerium rationis dictantis quod fugiendum et quod prosequendum licet appetitus sensitivus id est ipsamet in hominibus secundum appetitiones sensuales inclinetur ad unam partem tamen totum hominem facit in contrarium ferre et hoc est quod dicitur tertio de anima vincit aliquando et movet seipsum sicut spera speram et appetitus appetitum sicut etiam 7 ethicorum dicitur de continente qui non sequitur passiones sed etiam rationem.

Tota igitur difficultas in huiusmodi sensu hunc modum ponendi attenditur penes appetitum sensitivum et non penes intellectum quae in nullo difficultate quin valeat liberrime velle oppositum et ita libere. durissimum subire martyrium sicut quandocumque aliud quantumcumque level.

Et haec erat responsio magistri richardi campsale. Et licet reputem hanc viam pulchram et mihi verissimilem quoad hoc quod voluntas per nullam difficultatem necessitari potest. Ideo etiam augustinus de libero arbitrio capitulo 5 dicit quod metus mortis quo cadere potest in cnstantem virum non potest necessitare hominem ad mentiendum et si in primo casu mentiretur puniendus esset et pro mendatio etiam secundum Anselmum semper habet anima aliquod liberum arbitrium unde servare possit iusticiam / tamen difficile est videre quin tantum possit augeri difficultas quod voluntas necessitetur quod tamen non concedimus sed ponimus oppositum scilicet quod nulla difficultate obstante ipsa libere potest conformiter velle divinis praeceptis concedo etiam aliud dictum eiusdem viae scilicet quod quantumcunque homo velit libere tamen difficile est sustinere tristitia secundum sensum vel abstinere a magnis delectationibus sensus licet velle abstinere sit virtuoso facilimum ymo delectabile nec mirum si habitudo potentiae ad ipsum velle et posse velle facilior sit quam posse sustinere saepe enim efficaciter volumus in nobis impossibilia et igitur non sunt ad volendum difficilia sed ad sustinendum vel si hoc sit difficile velle hoc est per aliam viam seu alium modum scilicet per volitionem retentam inclinantem formaliter ad contrarium ut qui minimum diligit seipsum valde fugit corruptiva sui et tamen cum tali volitione absoluta ad semetipsum ex dei amore vel iustitiae possibile erit et velle sustinere tristia et delectationes indebitas fugere tamen semper removet difficultas sustinendi de hoc richardi super illud omne caput languidum dicit quod in nobis post lapsum in primi hominis cogitationes cogitationibus contradicunt affectiones affectionibus resistunt et surgit gens contra gentem et regnum adversus regni et insurgunt saepe boni motus contra malos et mali contra bonos et quod magis est mali contra malos et dividuntur contra semetipsos ymo quod his omnibus miserabilius est boni insurgum contra bonos / quis etiam nesciat quam gravis saepe contentio fiat inter avaritiam et gulam non dico de talento sed de solo nummo dicitur quod una vult expendi alia praecipit reservari.

Item aliud saepe loquitur iustitia aliud misericordia. et quod dicitur ab una contra dicitur ab alia haec ille per istum modum potest voluntas habens unam volitionem per istam difficultati respectu alterius igitur est motus alius a priori.

Sed quomodo meretur volendo cum hoc sit ita facile.

Respondetur quod ipsa eadem natura realiter cui ista volitio est ita facilis ad causandum est cui ipsa penalitas volita difficilima est ad sustinendum et ideo meretur non propter difficultatem volitionis sed tollerandae penalitatis quam libere potest vitare.

Sed adhuc stat difficultas quia non solum passiones ire vel timoris vel voluptatum etc. penales sunt sensualitati sed etiam faciunt difficultatem voluntati secundum apostolum ad romanos 7 "de lege membrorum" etc et quandoque difficile est voluntatem eas reprimere quod tamen potest licet cum difficile ad horam et tantae posset esse quod esset sibi illas reprimere impossibile licet non necessitetur ad conformandum se illis inclinationibus difformibus rationi rectae quia adhuc facillime potest se tenere in actibus suis liberis licet passiones non posset omnino tollere.

tertius modus esset iuxta secundam conclusionem principalem quod sicut una volitio quandoque necessitat ad aliam habitis aliis requisitis ita quandoque una notabiliter inclinat ad aliam intantum quod stante volitione praevia inclinante suspenditur alia ad cuius contrarium inclinat prima et quandoque una impedit aliam. quandoque remittit et quandoque impossibilitat ad eam sicut habens amicum inclinatur ad velle sibi prospera etc. sic et cavis quandoque simul appetit cibum et inclinatur ad panem sibi porrectum tamen et ex alia parte inlinatur ad fugam timens ictum sic et in voluntate inveniuntur inclinationes seu appetitus contrarii ut patet per anselmum in libro de casu dyaboli capitulo 13 15 et 16 ubi dicit quod homo secundum voluntatem habet affectiones commodi et iusti inclinativas in contrarias partes et in illo casu diffinitur voluntas per semetipsam quando ex una parte vellet conmodum vel honores et ex alia parte vult talia respuere propter deum.

Quarta via passio sensitiva vel obiectum delectabile seu triste secundum sensum vel tentatio et sic de aliis facit voluntati difficultatem etiam ne ita faciliter sicut sine ea eliciat actum volitivum et maior maiorem sed non in duplo maior in duplo maiorem et ita non poterit deveniri ad aliquam tentationem finitam quae vincere valeat voluntatem.

Ex praedictis patet ad formam argumenti secundum primam viam assumitur falsum scilicet quod voluntas cum difficultate vincat passiones quia secundum illam viam nulla difficultas fit in voluntate in eo quod voluntas sed in appetitu sensitivo vel in eo quod sensualitas est

Secundum viam secundam dicendum est quod voluntas non potest difficultari ad eliciendum actus suos sed bene difficultas est in tollerando vel respuendo passiones.

Sed secundum viam tertiam licet voluntas non posset difficultari ab alio tamen seipsam difficultat volendo simul absolute vel conditionaliter aliqua quae vix compatiuntur se.

Secundum viam quartam dicitur quod licet tanta passio tantum difficultet voluntatem non tamen dupla in duplo.

Et licet haec responsio magis cauta quam vera tamen inuatur per experientiam quia licet incarcerari per unum deim sit odiosum et verecundum tamen incarcerari duobus diebus et sic proportionaliter non est in duplo et sic proportionaliter tristitia ac verecundius.

Contra ultimum modum licet duplum non in duplo plus difficultet tamen tantum poterit addi quod in duplo plus difficultabit et tantum quod in quadruplo et sic in infinitum igitur non solvit.

Dicit quod voluntas virtuose resistendo uni facilius potest resistere secundo et ita potest crescere facilitas ex parte voluntatis sicut ex parte obiecti delectatio vel tristius.

Contra si stante prima dispositione voluntatis immediate occurreret obiectum magis triste vel delectabile plus eam difficultaret quam si occurreret obiectum minus tale et tunc deducitur argumentum ut prius.

Contra responsionem trium viarum quam tu eligis arguitur Anselmus de conceptu virginali dicit capitulo 1 nihil est pena alicui nisi quod est eius voluntatme igitur non est in potestate voluntatis non odire penam dum infligitur igitur quo ad hoc non voluntas divina etc.

Dicetur sicut communiter et bene quod pena est contra naturalem inclinationem voluntatis vel contra voluntatem quoad affectionem commodi non tamen quo ad affectionem iustitiae quia ut sic voluntas praehabita deliberatione semper est plene divina nec respectu huius acceptationis habendae difficultatur nisi modo praedicto.

Contra concessum est prius quod voluntas ita potest affici affectione naturali ad aliquid quod aliquando voluntati est difficile tollere affectiones sensualiter moventes ipsam voluntatem et aliquando impossibile et non est in potestate voluntatis talem naturalem volitionem non habere vel tollere ponatur igut quod aliquis habeat affectionem huiusmodi ita intensam sicut posset habere aliquod obiectum delectabile vel tunc voluntas per suam libertatem potest in contrarium secundum affectionem iustitiae ita faciliter sicut si non afficeretur vel non si non tunc difficultatur et stabit argumentum prius factum scilicet quod tandem poterit vinci si aeque faciliter tunc non haberet necesse fugere occasionem mali.

Secundo tunc nulla assuefactio ad malum impediret vel difficultaret voluntatem ad volendum quod bonum est secundum dictamen rationis falsitas probatur 2 ethicorum ubi dicitur si aliquis non ignorans ex quibus erit iniustus volens utique in iustus erit non si velit iniustus existens requiescti et erit iustus sicut libere proiicit homo lapidem et tamen non est in potestate eius proiectam resumere.

Similiter gregorius super illud arborem fixi dicit quod culpa gravis in consuetudinem ducta ita obligat mentem quod nequaquam assurgere possit ad rectitudinem conatur et labitur quia ubi sponte diu perstitit ibi et cum voluerit coacta cadit.

Item ysidorus de summo bono cogitatio praevia delectationem parit delectatio consensum / consensus actionem / actio consuetudinem / consutudo necessitatem.

Tertio discipulus anselmus de libero arbitrio capitulo 6 dicit quamdam esse impotentiam in voluntate quam omnes experimur cum violentia tentationis superamur et post fateri me oportet nos aliquando praemi tentationibus ut sine difficultate non valeamus nolle quod suggerent. Et respondet magister quod haec vis tentationis non eam avertit a rectitudine si ipsa non vult quod suggerit tentatio qua propter inquit dubitare non debes hanc impotentiam servandi rectitudinem quam dicit in nostra voluntate esse cum tentationibus consentimus non esse cum impossibilitate sed ex difficultate haec cautem difficultas permittit voluntatem libertatis impugnare namque potest invitam expugnare nequaquam invitam.

Et iterum in fine capituli concedit discipulus quod voluntas non potest tenere suam rectitudinem sine difficultate hoc autem ut dicit non aufert voluntati potestatem perserverandi in rectitudine.

Ex quibus videtur quod voluntas respectu affectionis iustitiae etiam patitur difficultatem.

Quarto probatur ratione omne movens quod invenit in passo resistentiam impedientem a velocitate vel ab efficacia agendi hoc difficultatur in movendo sed sic voluntas impeditur ab appetitu sensitivo et naturali affectione commodi etiam respectu volitionum sequentium rationis igitur difficultatur non solum in reprimendo motus sensationis sed etiam in eliciendo actus deliberationis quos non ita intense nec ita celeriter valet causare stante appetitu sensitivo inclinante ad contrarium sicut sine illo.

Item tunc stabit prima forma scilicet quod tam graves passiones possent insurgere quod totaliter voluntatem impedirent.

Quaero quare dicas voluntatem difficultari in reprimendo motus sensationis aut quia non potest subito eos tollere et ex hoc sequitur propositum quod actum summum tunc non poterit habere stante passione inclinante in contrarium per quam impeditur ab intentione actus volendi et per consequens sicut remittetur vel reprimetur appetitio sensualis vel passio ita successive et non simul intendetur volitio quare sequitur voluntatem difficultari respectu talis actus vel hoc dicetur quia maior et gravior passio requirit maius tempus pro repressione quae minor et si hoc igitur intensior actus volendi requirit maius tempus pro sui augmentatione in praesentia appetitus in contrarium et hoc est difficultari igitur evasio nulla.

Ad primum respondet et bene unus doctor in disputatione hybernicus quod quantumcumque crescat passio illata ab obiecto delectabili vel tristabili secundum sensum dummodo plene stet iudicium rationis adhuc aeque faciliter poterit voluntas nolle seu non velle consentire illi motioni passionis sive sit magna sive parva licet forte per actus scilicet propter alium actum non ita intense voluntas eliciat suum actum posset tamen passio tristiciae vel delectationis tantum procedre quod ratio absorberetur et per consequens tunc voluntas non posset libere in actus suos rationales requirentes deliberationem vel iudicium rationis probavit per augustinum de civitate dei in quodam loco.

Et subdit adam et hic habeo tantum virum mecum quod actus liberi praesupponunt compositionem et divisionem vel iudicium quod non recordor me ab aliis audivisse illud etiam quod ratio potest absorberi patet in ebriis dormientibus furiosis et pueris etc.

Et ideo oportet bona hora refrenare passiones ne nimis procedant et absorbeant iudicium rationis quia si passiones sensuales. sinat mens invalescere per negligentiam voluntatis sibi impuratur ad peccatum isto modo forte loquitur apostolus primae corinthios 10 "fidelis deus qui non patietur vos tentari" etc etiam bene credo quod multi martires sine metu mortis sive per vehementiam pene perdiderunt usum rationis.

Ad primum dicitur quod stante pleno iudicio rationis voluntas ita faciliter potest vicere magnam passionem sicut parvam. secus est si ratio absorbeatur quia intellectus in homine utitur ministerio virium sensitivarum quibus destructis vel simpliciter impeditis in suis operationibus intellectus deficit in iudicio et aliis operationibus suis quandoque ad tempus et donec cessant impedimenta quandoque irrecuperabiliter quandoque irrecuperabilis est impeditio in viribus sensitivis quandoque etiam iudicium rationis deficit partialiter vel totaliter ex aversione quandoque scilicet propter malitiam voluntatis tantum figitur intellectus in bono apparente vel delectabili quod etiam non habet rectum iudicium quod hoc sit fugiendum et verum bonum prosequendum quandoque ex nimia pena tantum figitur in obiecto delectabili quod iudicium perdit rationis quandoque ex distractione ad varia quibus impeditur ratio ne certa verum aliquod rectum habeat iudicium.

Et istis tribus ultimis modis etiam absorbetur ratio in angelis et animabus damnatis.

Ad secundum dicendum quod assuefactio ad malum impedit et difficultat voluntatem ad bene volendum et faciendum quia facit magnum malum apparere minus malum et etiam facit quod male passiones gravius insurgunt etiam et habitus malus inclinat ad similia. Unde augustinus ezech. capitulo 51 peccata quamvis magna et horrenda cum in consuetudinem venerint aut parva aut nulla creduntur usque adeo non solum ut occultanda verum etiam praedicanda et diffamanda videantur.

Item cesarius in sermone habet hoc infelix consuetudo ut quanto amplius quilibet peccaverit tanto minus ipsa peccata intelligat et tanto plus eum delectat peccare.

Item augustinus super psalmum 69 omne peccatum consuetudine vilescit et nescit homo quantum sit. Et gregorius in registro si pravae rei antequam invalescat aditus non clauditur fit latior et erit consuetudine licitum quod constat esse ratione prohibitum.

Tamen cum his omnibus stat quod taliter assuefactiones. si iudicet illud esset malum libere potest velle non prosequi ipsum et ideo si operatur ipsum libere operatur non obstante consuetuinde et enim inquit aristoteles 3 ethicorum capitulo secundo principium movendi organicas partes in talibus operationibus in ipso est quorum autem principium in ipso et primo operari.

Per hoc ad auctoritatem aristotelis in contrarium dicendum quod male habituatus non potest sine magna difficultate talem habitum delere et contrarium acquirere tamen actus volendi contrarium habito iudicio quod ipsum sit malum semper est in plena potestate voluntatis et hoc docet ipse eodem 3 capitulo dicens non similiter operationes voluntariae sunt et habitus operum quidem enim a principio usque in finem deum sumus scientes et quod secundum singula principium habituum adiectio etc.

et per hoc etiam patet quomodo consuetudo est taliter natura quia quae fiunt ab habituato secundum talem habitum talia non requirunt deliberationem sed quasi naturaliter fiunt alibi.

Cum dicit aristoteles quod in subitis et non praecogitatis magis experimur aliquem sic vel aliter habituari ut etiam dixi de ipsa voluntate quod multa vult mere naturaliter ante deliberationem. Istis autem non obstat quin voluntas possit velle contra inclinationem habitus habita deliberatione seu post iudicium rationis.

Dicitur primo quod assuetus ad malum non potest faciliter surgere ad rectitudinem operis contrarii operi perversae consuetudinis de hoc origines super epistolam ad romanos dicit non statim cum bonam voluntatem quis habuerit converti ad bonum usus boni operis subsequitur cita enim res est voluntas et sine impedimento convertitur opus vero tardum est quod et usum et artem et laborem requirit operandi.

Aliter potest dici quod loquitur de pravo assuefacto qui tepdide habet affectionem benefaciendi sed non bene vult plene et ideo insurgente passione dimittit rationem propter delectationem haec est intentio augustini confessionum 6 ubi tamen capitulo quinto dixisset quod ex voluntate perversa facta est libido et dum servit libidem facta est consuetudo dum consuetudini non resistitur facta est necessitas dicit quod licet partem vellet difficile tamen fuit sibi converti ad deum et dimittere pravam consuetudinem et causam assignat dicens de se ipso duae voluntates in esse una vetus alia nova ista carnalis alia spiritualis confligebant inter se atque discordando dissipabant animam meam

Item capitulo 8 etiam respondetur super idem et quaerit cuius modi monstrum est quod cum statim cum imperat animus movetur manus et quandoque imperat animus ut velit animus nec facit numquid unum hoc monstrum

Et respondet non ita plene imperat nam si plena voluntas esset non imperaret ut esset quia res iam esset non igitur monstrum partim velle partim nolle sed aegritudo animi tamen quia totus assurgit veritate sub evatus et consuetudine pregravataus et ideo sunt duae voluntates quarum una non est tota earum et hoc adest alteri quod deeset alteri haec ille

Contra augustinus dicit quod cum consuetudini non resistitur facta est necessitas quomodo hoc stat cum praedictis.

Ad illud simul et ad ysodorum qui dicit quod consuetudo parit necessitatem. Respondeo sicut respondet anselmus de libero arbitrio capitulo 5 reddens rationem usus loquendi quare dicitur invitus et coatus mentire qui ideo mentitur ut mortem effugiat est inquit et alia ratio quam frequens habet usus cur invitus et nolens et ex necessitate dicitur aliquid facere quod tamen volens facit nam quod non nisi difficile facere volemus et ideo non facimus dicimus hoc facere non posse. et necessitate nos sive invitos deserere et quod sua difficultate dicere nequimus et illud certe facimus hoc nos invitos et nolentes et ex necessitate facere asserimus hoc igitur modo quo quis mentitur ne moriatur mentitur invitus et volens mentiri ex necessitate quia mendacium vitare non valet sive mortis difficultate haec ille. Et ideo cum assuefactio sit difficultas non dico ad bene volendum sed ad bene operandum et exequendum dicimus quod assuefactus ad malum necessitatem habet male agendi ita etiam loquitur ibidem anselmus capitulo 6 distinctione frequenti usu dicimus nos non posset aliquid non quia nobis impossibile est sed quia illud sine difficultate non possumus non autem difficultas perimit inquit voluntatis libertatem.

Et per idem dicitur ad tertium quod voluntas patitur difficultatem in resistendo tentationi non respectu actus volendi sed respectu passionis refrenandae respectu rei delectabilis illicitae et difficultatem paritur sustinendo tristia non autem in volendo ea sustinere.

Dices discipulus dicit non valemus nolle quod suggerunt

Dicitur quod hoc est in illis qui dolent quod illicitum et sequi consuetudinem vel consimilem actum eo quod ipsi habent in se dissimilem voluntatem

Ad quartum dico quod voco difficultatem ubi requiritur conatus laboriosus vel penalis ad producendum actum vel effectum / et est tantum inanimatis cum conanatur contra appetitus naturalis inclinationem vel animalis et ex hoc etiam homines merentur / agentia autem mere naturaliter licet quandoque impediantur et violententur non tamen discuntur difficultari et ideo negatur maior et etiam negatur quod voluntas difficultatur in actu volendi vel quod impediatur quoad intentionem vel accelerationem actus volendi / nisi forte per distractionem et per volitionem alaim impeditivam sed hoc non arguit voluntatem difficultari.

Ad quintum conceditur conclusio quando absorbetur ratio alias non.

Ad sextum non probatur quod vehementia tentationis poterit impedire ab aliquo gradu actus de hoc tamen dubium est. Et ideo quid de hoc sit iam dictum est quod hoc non est eam difficultari respectu talis actus causandi quia respectu proprii actus causandi non oportet immediate laboriose conari sed bene respectu passionis refrenandae pro quo addo unam auctoritatem beati bernardi de libero arbitrio capitulo 10

Ubi dicit libertas a necessitate aeque contingit deo et universe creaturae raionali tam bonae et male nec peccato vel miseria amittitur vel minuitur nec maior est in iusioquam in peccatore nec plenior in angelo quam in homine manet igitur libertas voluntatis tam plena in bonis quam in malis sed in bonis ordinatior tam integra pro suo modo in creatura quam in creatore sed in isto potentior et hoc intelligo stante usu rationis haec ille.

Difficultas igitur quam experimur ad nobis non est ad volendum sed est secundum sensum appetitivum sensitivum secundum quem difficile est abstinere a delectabili vel sustinere triste vel est in appetitu rationali ad reprimendum vel refrenandum secundum regulam rectae rationis motus appetitus sensitivi vel est in utroque in sustinendo tristia et abstinendo a delectationibus vel quarto ista difficultas est secundum hunc appetitum vel secundum illum ad unum actum propter unum alium actum in eodem inclinantem in contrariam executionem ita quod partim habeatur motus ad unum et partim ad aliud

In omnibus enim his eset quidam conatus laboriosus et per consequens difficultas post deliberationem modis praedictis.

Sed contra non est in potestate nostra quibus visis tangamur secundum augustinum.

Respondet campsale quod hoc est intelligendum secundum appetitum sensitivum tamen credo quod ad litteram vera sit de utrisque circumscriptis volitionibus habitis et deliberatione quia talibus circumscriptis volitio naturaliter causatur ad praesentiam obiecti placibilis ita bene sicut appetitio sensualis nisi simul appareat in eodem aliqua conditio magis odibilis quam conditio bonitatis apparenter sit pacibilis sed postquam homo uti incipit libero arbitrio advertendo et inquirendo an dilectio sit licita et conveniens potest pro libito suo permanere in actu vel actum suspendere conformiter iudicio dictaminis vel difformiter sicut placebet hoc nisi aliqua volitio iuxta secundam conclusionem necessitaret ad eadem concupiscentiam vel abiiciendam vel aliquis alius modus praeconcessus.

Secundo etiam dico quod aliquis posset ita apte habituari habitibus et virtutibus volitivis vel intellectivis vel habitu quodam electivo seu elicitivo subordinato generato ex frequentatis actibus quibus si ipsis voluntas determinasset ut statim quocumque occurrente quocumque inquirendum esset an sit volendum aut non et qualiter sit volendum ita quod vix occurreret volibile aliquod primo ipsi voluntati quin ante omne actum volitivum circa illud deliberaret utrum sit volendum vel non. vel habitus volitivus et electivus ibi maneret inclinans ad suspendendum et ad non ponendum actum antequam consulatur intellectus.

Dices si voluntas non patitur difficultatem respectu suorum actuum tunc in quemcumque actum virtuosum et praedictatum poterit indifferenter sine difficultate et per consequens virtutes morales superfluunt.

Respondetur quod adhuc virtutes valent primo propter causam dictam quia magnum signum habitus virtuosi est quod in adventu subito et improviso debite se habeat de quo etiam 3 ethicorum capitulo 9 et etiam capitulo 10.

Secundo quod aliquae virtutes morales subiectivae sunt in appetitu sensitivo.

Tertio quia virtutes volitivae quae intrinsece et secundum se sunt virtutes et aliae scilicet sensitivae secundum extrinsecam denominationem ab habitibus volitivis ille nunquam iuvant ad repreimendum passiones et motus sensuales quod est saepe volenti difficile facere ut in tertia via praetactum est

Quarto propter secundam difficultatem superius attributam voluntati quanto enim perfectius habituata fuerit ad volendum quod decet tanto minus difficultatur circa tales actus per volitiones in oppositum inclinativas.

Quinto quia ornant animam dato quod nihil agerent ergo faciunt ad perfectionem maiorem secundum intensionem in actu ceteris paribus

Decimum tertium dubium anselmi dicit de casu dyaboli capitulo 15 angelus non potuit habere primum actum a se igitur nec voluntas igitur non est libera causa sui actus.

Ad istud respondet campsale et bene quod anselmus ibi praehabito ymaginabatur unum impossibile ad investigationem veritatis scilicet angelum componi per partes et habere primo affectionem commodi sicut brutum et quod secundum istam partem non posset ferri nisi incommodum sibi et tantum agitur nec quo ad hoc agit.

Nota bene quod etiam quo ad hoc agit non utique est vilioris conditionis quam lapis quoad appetitum suum naturalem / demum ymaginabatur sibi dare aliam partem secundum affectionem iusti et principium vitale quo posset iuste affici et quo posset moderate se ne excedat in affectione commodi ultra dictamen rationis et ita angelus non potest habere a se actum primum id est affectionem commodi non potest habere in sua potestate libera circumscripta alia parte ymaginata / vel aliter non potest habere primum actum a se id est principium vitale operativum quod est actus primus sic etiam anima dicitur actus primus 2 de anima

Et licet ista ymaginatio sit falsa scilicet quod angelus componatur ex duabus formis vitalibus sicut quaedam ponunt vitam hominis compositam ex duabus animabus quarum una est brutalis tantum nata affici affectione commodi et alia rationalis nata affici affectione iustitiae attamen manuducit nos ad ymaginandum veritatem scilicet quod unum simplex vitale principium habet utramquae virtutem scilicet principiandi actus suos secundum affectionem commodi et secundum affectionem iusti ymo mihi apparet quod semper agit secundum affectionem commodi naturalem quando agit praecise mediantibus apprehensionibus simplicibus licet modo supra exposito habitus virtuosi possent tales haberi et ita prompti et efficaces quod occurrente placibili vel tristabili quod vocat anselmus commodum vel incommodum suspendat id est non eliciat actum suum sed consulat intellectum.

Decimum quartum dubium voluntas nihil potest velle nisi bonum vel apparens bonum quia oportet ut habeatur.

Cur velit secundum anselmum et alios / sed non est in potestate voluntatis quod aliquid sit bonum vel apparens bonum igitur. Respondetur concedendo maiorem et ad hoc sufficit apprehensio boni veri vel apparentis quamvis non iudicetur vel aestimetur esse tale.

Sed ad minorem dicitur negando eam quia in potestate voluntatis est avertere intellectum ab una consideratione ad aliam.

Aliter dicitur quod argumentum non plus concludit nisi quod est in potestate voluntatis velle incognitum vel illud quod non est bonum vel apparens bonum et hoc conceditur sed potestas voluntatis libera attenditur penes hoc quod postquam aliquid apparet esse bonum adhuc voluntas potest libere illud non velle vel nolle si habeat aliquam causam veram vel apparentem

Decimum quintum dubium quia aristoteles 7 ethicorum capitulo 5 vult quod habens silogismum circa agibilia cuius maior in patria figura sit universalis. verbi gratia quod omne dulce est appetendum vel gustandum est minor singularis necesse est eligere et operari non prohibitum.

Respondet quod aristoteles loquitur quando voluntas est conformis dictamini maioris omne tale esse agendum vel recusandum

Et huic concordat commentator super 60 ethicorum commento II ubi vult quod sicut mens concludit aliquid non esse bonum sicut appetitus fugit non ens bonum hoc aut dicimus esse de viventibus videtur cum iudicio et ratione ecce quod loquitur ubi voluntas vel vita concordat cum ratione etc alias vero non oportet nec sufficit dicere quod voluntas non impedita necessario exequetur ipsa autem potest seipsam impedire quia contra hoc est articulus damnans hoc quod cessantibus impedimentis voluntas necessario movetur ab appetibili

Contra omnis malus est ignorans 3 ethicorum capitulo 3 igitur stante pleno iudicio rationis quod sit agendum voluntas non potest contraire tali iudicio

Respondetur quod non omnis malus est ignorans.

Ad aristotelem potest dici primo quod peccans ex malitia est ignorans id est non sciens sic etiam agendum eo quod iudicat non sic esse agendum taliter glosa componit illud ad romanos 7 quod ego operor non intelligo semper esse operandum sed iudicio quod non est faciendum.

Aliter dicitur quod loquitur de malo distincto contra incontinentem quia in incontinente viget ratio sed in malorem habituato in malitia topica est recta ratio et viget erronea sine reluctatione appetitus et haec responsio est secundum mentem aristotelis

Aliter si quis velit illud intelligere de omni vicioso eetiam dicitur ignorans idest non ita perfecte indicans sicut posset ceteris paribus si non esset sic malus eo quod voluntas figit mentem citra conditionem illam propter quam se difformat et ita remittitur iudicium vel cessat quasi semper vel communiter.

Quarto potest sic intelligi quod omnis malus consentit apparentiae falsae

Decimum sextum dubium posito quod voluntas vel intellectus non cognoscat nisi unum et conditiones eius et quid faciendum sit citra ipsum et quod omnibus pensat iudicet ipsum esse eligendum ex debito tunc si non eligeret illud peccaret contenendo vel omittendo sed omittere non potest ut videtur nisi actualiter contemnendo non autem potest illud contemnere nisi appareat esse malum igitur non stbit ultimatum iudicium quod ipsum sit bonum et eligendum quod est contra positum. Respondetur quod in tali ultimato iudicio scilicet quod res sit bona et eligenda stare potest apprehensio alicuius conditionis displicibilis illius rei quae non est iudicativa nec assertiva et ex hoc libere potest fieri voluntas contra iudicium rationis et est sententia aristotelis septimo ethicorum capitulo quinto ubi tractat de sillogismo incontinente habente duas maiores verbi gratia intellectum iudicat quod nullum dulce sit gustandum ex cum hoc apprehenditur omne dulce esse gustandum et subsumit unam minorem scilicet quod hoc est dulce et ex hoc quo ad primam maiorem quae est secundum iudicium intellectus infertur ista conclusio scilicet quod hoc dulce non est gustandum voluntas autem libere potest dimittere iudicium intellectus et conformare si apprehensioni scilicet quod omne dulce est gustandum et sic una cum dicta minore infert illam conclusionem quod est gustandum cui se conformat non obstante iudicio rationis etiam dicta ratio assumit aliquid quod forte habet instantiam scilicet quod omnis culpa omissionis requirit contemptum quod intelligatur tamen de contemptu interpretatio

Sed dices possibile est quod aliquis iudicet aliquid esse bonum et nullam penitus apprehendat conditionem displicibilem in eodem nec aliquid aliud apprehendat pro tunc tali igitur casu posito aut poterit ipsum nolle aut non velle aut non si non habetur propositum contra libertatem voluntatis si sic et non potest respuere non apparens malum vel displicibile et nihil tale per casum apprehenditur sibi convenire igitur.

Respondeo quod poterit adhuc nolle illud quia potest se avertere ab illo quod tunc cognoscit non tamen stanterali cognitione et omni alia circumscripta omni apprehensione cuiuscumque conditionis male vel displicibilis et cuiuscunque alterius appetitbilis actum tunc in actu sufficienti primo ad alia apprehendenda etiam forte tunc res non bene et perfecte conoscitur nec ultimate practice seu moraliter quia prudentia quae est recta ratio agibilium habet conferre ipsum eligibile ad suum oppositum et similia quod hic non sit

Sed tunc est dubium an stante illo casu voluntas possit non velle sic apprehensum

Similiter aliud dubium an in eodem casu voluntas possit intellectum avertere aba apprehenso et consequenter nolle ipsum vel non velle et videtur quod sic quia voluntas et libera igitur.

Contra tunc talis aversio esset volita quare et cognita sub ratione boni quod est contra positum probatur dictet intellectus voluntati quod nulla volitio adhuc sit eligenda circumscripto omni alio iudicio practico tunc propter libertatem suam quam tu ponis potest voluntas illi dictamini se conformare quo posito quaero an voluntas velit sicut dictatur an non si non igitur non conformat se illi dictamini si sic interum non conformat se illi quia dictamen est quod nulla volito sit causanda probatur iudicet intellectus quod a actus voluntatis sit bonus et habendus pro ista hora et nullus alius tunc si voluntas non potest se conformare illi iudicio habetur contra dicta si potest igitur potest velle habere a sed velle habere a esset alius actus ab a igitur non conformaret se iudicio praedicto.

Confirmatur quia stante tali dictamini advertat simul quod a actus non potest esse volitus nisi per b actum vel alium igitur stante tali iudicio b actus non est habendus et voluntas non potest se conformare iudicio non habendo b actum igitur probatur secundum anselmum de concordia voluntatis numquam descerit rectitudinem nisi volendo aliquid quod rectitudini non concordat sed si actus voluntatis possit suspendi secundum iudicium rectae rationis in casu et pari ratione in aliquo casu contra iudicium rationis ibi peccaret omittendo et per consequens desereret rectitudinem quia fit sermo de culpa mortali ideo hoc erit volendo aliud est si non non oporteat igitur similiter in proposito.

Ad primum respondetur quod stante tali casu arrato voluntas non potest se conformare dictamini rationis nec etiam potest avertere intellectum ab apprhenso ut probat armentum. et tamen non sequitur quando adhuc agat libere seu etiam meritorie quia si prius voluntarie voluit prosequi illud quod per iudicium rationis poterat iudicari esse bonum tunc totum sibi ascribetur ad meritum novum propter novitatem actus vel ad continuationem seu ad prosecutionem prioris sicut est de illo qui continuat peregrinationem suam et tamen saepe non attendit quid faciat sicut nec in praedicto casu voluntas attenderet quid faceret solum attenderet citra obiectum dictatum.

Aliter respondetur quod stante tali casu voluntas potest se non conformare dictamini et simpliciter nihil vellet et sic etiam faciliter solvitur secundum argumentum scilicet concedendo quod voluntas potest suspendere omnem actum suum nihil volendo pro aliqua mensura quod contingit dupliciter uno modo quod sicut praeviae dictator voluntati quod pro aliqua mensura nihil velit seu nihil debeat velle sic etiam voluntas primae potest velle se promensura sequenti nihil velle et sic per usum positivum suae libertatis suspendit actus suos et per consequens suspendendo actus adhuc habet actum suum sufficit autem pro suspensione qud pro mensura intenta non habeat actum et ad hoc ante se disponat.

Secundo contingit hoc simpliciter vel nihil volendo sicut in casu argumenti dictum est et ita suspendere actum libere est eam libere nihil velle vel quod velit se suspendere actus suos.

Ad secundum dicendum quod in illo casu voluntas non potest se ad plenum conformare illi dictamini nisi suspendendo se ab omni actu.

Sed contra in tali suspensione voluntas uteretur sua libertate quod non esset nisi mediante aliquo actu et per consequens tunc non suspenderetur ab omni actu.

Ad illud ciunt aliqui quod libere voluntatem suspendere se ab omni actu non est usus aetus nec uti libertate sua sed eset libera privatio illius usus.

Alio modo potest dici quod libera suspensio voluntatis ab omni actu est uti libertate et ita usus liber consistit non solum in positione actus sed etiam in eius suspensione..

Aliter forte posset dici ad primum argumentum ex similia quod licet libere possit voluntas omnem actum dictatum debere non haberi velle non habere tamen forte si dictaretur nullum actum omnino debere haberi dictamini tali non posset libere se conformare.

Sed prior responsio mihi plus placet hanc tamen haberent illi dicere qui ponerent peccatum omissionis numquam posse esse sine peccato commissionis.

Ad tertium iuxta ultimam responsionem praecedentem esset dicendum quod non posset se dictamini conformare quia secundum veritatem illud dictamen esset quasi dictare quod deberem velle a vel habere a et tamen quod non deberem agere vel niti habere a vel velle habere a quod esset obligare ad opposita una tamen fantasia esset evadendi ad hoc et credo quod sit vera scilicet quod in tali casu voluntas simpliciter vellet a absque quod vellet se velle a vel se velle conformare illi dictamini Verbi gratia si dictatur eundem esse ad ecclesiam voluntas potest se conformare illi dictamini solum per hoc quod vult ire ad ecclesiam et non oportet quod eliciat aliam volitionem qua se hoc velit velle.

Ad quartum dicenum quod anselmus loquitur de desertione positiva quae est peccatum commissionis.

Decimum septimum dubium si voluntas esset libera tunc a causa contingentiae aequaliter proveniret actio quod est contra commentatorem secundo phisicorum commento 46 ubi vult quod contingens ad utrum libet non invenitur in casis actuis sed bene materialibus.

Confirmatur quia si est indifferens non causabit donec determinetur ista indifferentia et sic oportet ante omnem volitionem liberam praecedere aliam hoc falsum est quia tunc necessitaretur ad partem unam per illam non liberam et etiam tunc processus in infinitum

Respondetur quod aristotelis in illo casu dicit quod casus non reperitur in his quae contingunt ut raro et non facit mentionem de contingentia aequali quia secundum commentatorem a contingente aequali nulla provenit actio secundum quod est contingens aequale quoniam natura eius est natura materiae non formae.

Ex quo videtur quod nulla potentia activa aequaliter respicit effectus oppositos sed quaelibet ex se necessario determinatur ad unum effectum.

Ex quo concludunt multi quod nec voluntas nec alia causa potest de novo aliquid agere nisi sibi adveniat aliquod determinativum ipsius ad agendum quia commentator loquitur de omnipotentia activa universaliter sive sit anima sive non anima ut patet in commento.

Sed illud de voluntate inquantum est in probatione primae conclusionis dicendum est igitur quod dictum commentatoris intelligendum est de causa activa materiae naturali et non libera.

Et si commentator omnino intelligat dicta sua simpliciter de omni activo tam liber quam naturali nego eum et ita negaret eum redimagis dicens hic poni radicem heresis qua tenuit deum nihil posse agere contingenter et libere.

Aliter tamen glosat eum dicens quod aristoteles et commentator aequaliter ad recipiendum et non recipiendum ponunt solum in potentiis passivis deus autem non agit per formam aliquam quam recipit nec habet novas cognitiones et volitiones per quas contingenter agat videtur igitur dicendum inquit ille quod potentiam aequaliter se habere et per contingentiam contingit tripliciter uno modo ad recipiendum et non recipiendum formas et hoc solum est in potentiis passivis licet aliquae earum pati possunt a sipisis et aliquae ab extrinsecis.

Alio modo ad agendum et non agendum actione cuius non est principium sufficiens activum et hoc non praerequirit determinationem alicuius alterius et ita voluntas omnibus concurrentibus uniformiter potest causare volitionem vel nolitionem obiecti cogniti et seipsam determinat ad volitionem vel nolitionem etiam aristotelis loquitur ibi de casu distincti contra fortunam et sic casus non provenit ab agente libere sed naturali ideo non invenitur in contingenti aequali sed fortuna quia pertinet ad agens a proposito bene invenitur a contingente aequali activo extrinseco.

Decimum octavum dubium sicut sequitur stante errore in appetitu sensitivo iuxta modum loquendi quorumdam vel magis proprie loquendo stante actu appetitus sensitivi de ordinato voluntas posset ex libertate sua elicere volitionem rectam quod non videtur quia voluntas tenetur refrenare appetitum sensitivum.

Aut igitur refrenat et tunc non est de ordinato in appetitu aut non refrenat et tunc non est rectitudo in voluntate

Respondetur quod sufficit voluntatem facere quod in se est et si non plene appetitus ordinetur non semper passio imputabitur voluntati dummodo non fuerit in culpa respectu illius.

Decimumnonum dubium sicut actio voluntatis ex hoc dicitur meritoria quia libere fit et conformiter legi divinae a voluntate sic etiam foret meritoria si deus talem volitionem crearet in anima dummodo voluntas per eam vellet quod dictatur igitur etiam actio voluntatis poterit dici meritum si sit ipsamet voluntas quod est falsum quia voluntas non est meritum hominis.

Respondetur negando consequentiam quia actio non est ipsum agens nec forma quia agit sed effectus productus ab agente qui etiam dicitur passio prout recipitur in passo sicut eadem est via athebis tertio phisicorum

Vicesimum dubium et ultimum detur principalis conclusio voluntas potest libere principiare volitiones conditionatas sicut et absolutas ut pote quia sortes potest velle promovere patrem suum vel huiusmodi si esset omnipotens vel papa vel rex et tunc per tales volitiones posset mereri vel demereri sicut per absolutas volendo secundum rectam rationem vel contra rectam rationem pono tunc quod aliquis conditionaliter sic vellet fornicari si esset licitum vel occidere inimicum si posset hoc facere sine offensa dei aliter autem non.

Et quaero utrum peccet sic volendo videtur detur quod non quia adhuc absolute respuit illecebram quia novit causam esse a deo prohibitam igitur ille cui praeciperetur ne liberaret patrem suum a morte licite posset velle patrem suum liberare conditionaliter ymo meritorie igitur a simili in proposito.

Contra ita intense poterit per velle conditionale appetere illecebram quod inflammabitur cogitando de illa re et quod erit penale sibi ea causare vel colorem huiusmodi extinguere sine peccato igitur.

Respondent aliqui quod velle conditionaliter illa quae non sunt mala in se nisi quia prohibita non est peccatum sicut dictum est de filio respectu patris sed velle conditionaliter malum de se est peccatum quae dam enim ut dicitur secundo ethicorum capitulo sexto "confestim nominata convoluta sunt malitiis"

Sed haec responsio non sufficit ut videtur quia tunc liceret sacerdoti conditionaliter velle habere uxorem.

Sed hic potest dici quod talis peccaret quia nulla manu ad aratrum respicit retro quia obligavit se ad continentiam et sic conditionaliter velle uxorem ducere est quasi perinpendere illud quod fecit ita quod si tale votum continentiae suae adhuc esset faciendum ipse nequa quam hoc faceret stante huiusmodi conditionali voluntate et ita vult conditionaliter sibi illicitum ex prius facto.

Sed contra quamdiu perserverat quis in perfecta obedientia quo ad deum non videtur mortaliter peccare sed talia velle conditionalia respectu illicitorum stant cum perfecta obedientia quo ad deum igitur minor patet quia licet velle talia non esse illicita vel dolere de hoc quod talia deo displicent sic deordinate velle non solum conditionaliter sed sine conditione tamen primae ea conditionaliter velle sub conditione non affectata deliberate non videtur illicitum igitur non sunt peccata saltem mortalia quod concedo sed quin sint venialia non videtur mihi bene possibile quando habentur mutiliter si tamen adiungatur absoluta nolitio eorum propter deum Verbi gratia vellem homo si esset licitum sed modo nolo quia prohibitum a deo non solum non videretur esse peccatum sed actus meritorius propter velle deo placere et nolle illicitum perpetrare.

Alter respondeo quod quaedam velle conditionaliter libere causata sunt valde meritoria puta cum quis propter deum vellet iuvare inopem si haberet et ita de similibus et quaedam sunt valde demeritoria sicut velle committere adulterium si esset oportumitas.

Et quaedam vana et inutilia sicut si homo multum insisteret in illis quae fieri ratio non suadet nec dissuadet ut scilicet quid faceret si esset rex vel papa etc.

Secus est de multis ad quae absolute inclinantur secundum sensualitatem et per appetitum intellectivum secundum affectionem naturalem vel commodia quibus nos trahimus propter deum quod tamen vellemus ea si essent licita et talia velle ex tali causa primae conditionaliter cum aliquo velle absoluto propter deum non credo esse illicita quando causaliter occurrunt. Insistere tamen talibus per cogitationem morosam usque ad inflammationem vel alias deordinatas passiones est intepretative in eis complacere et hoc est illicitum illis quibus executio operis est illicita hoc tamen non ex tali volutione conditionali quia illa circumscripta si quis immoraretur talibus illecebris per solam cogitationem naturaliter insurgunt passiones non habendae.

Item dico quod optare per tales conditiones sbu quibus talia sic volita deo non displicerent et huiusmodi est deordinate graviter velle peccare nec talia sunt velle conditionalia sed desideria absoluta longe tamen minus est eccatum quae quo quis absolute vellet illud quod conditionaliter supponebatur prius velle.

Ad argumentum pro secunda parte dubii dicitur inflammatione patet ex dictis quia ibi est culpa non ratione conditionalis volitionis sed propter permissionem illicitam vel potius procreationem vel incitationem talis concupiscentiae inflammantis per morosam ymaginationem et prohibitum illud cui non licet opus illud

Ad argumentum principale dicendum quod in isto instanti quo voluntas producit actum suum post deliberationem libere producit illum

Et ideo quando est et in eodem instanti prius natura quam causet ipsum posset non causare eum.

Ad philosophum dicitur quod ly necesse denotat necessitatem consequentiae non consequentis quia haec est necessaria sed aliquid aliquando est ipsum tunc est quando est.

Sed contra haec etiam est necessaria si aliquando erit ipsum tunc erit igitur non est differentia inter praesentia et futura quo ad necessitatem vel contingentiam quam tamen differentiam philosophus ibidem intendit

Aliter igitur dico quod intentio philosophi est quod posita quavis entitate in aliquo instanti non est in potestate alicuius causae eam facere non esse in illo instanti nisi per transitionem illius instantis vel desitio quia tunc esset possibile quod simul in eodem instanti esset et non esset sed secus est de futuro quia non obstante quod antichristus erit in aliquo instanti tamen in potestate eius est quod ipse tunc non erit unde posito quod aliquid nunc sit non potest nunc non esse sed posito quod aliquid erit cras possibile est quod non erit cras sed hoc non est contra libertatem voluntatis quia aristoteles non dicit quod omne quod causat quando causat necesse est tunc causare non enim est necessaria habitudo in omnibus inter rem quae causat et causationem sicut est inter rem et ipsam esse sed contingens si est causa libera

Sed contra ista consequentia non est bona volitio quae nunc actualis causatur a voluntate est igitur voluntas nunc causat eam et antecedens iuxta modum praedictum est necessarium igitur et consequens item recte sicut tu arguis de entitate posita in aliquo instanti sic ego arguam de hoc quod aliqua res causat in eodem instanti.

Propter ista argumenta dicit adam quod de virtute sermonis non est concedendum quod causa potest nunc non causare si tamen de facto causet quia causatione iam posita omne quod causat necessario causat cum hoc tamen stat quod posita natura ista scilicet voluntate quae nata est in hoc instanti ponere hunc effectum cum omnibus requisitis praeviis adhuc effectum in potestate voluntatis est non ponere hunc effectum in eodem instanti et ita stat quod in hoc instanti prius natura quam poneretur ista causatio vel volitio posset voluntas non ponere eam licet si nunc ponatur non sit in eius potestate quod modo non sit.

Et ultra dicit salvando libertatem voluntatis pro instanti in quo causat actum per hoc quod prius natura quam causet eum posset libere ipsum non causare et per hoc salvari potest christum meruisse in primo instanti et angelum potuisse peccare in primo instanti sui esse et similia vera multa quae alia via slavare non potest scilicet magistri hugelin et obram et aliorum dicentium quod libertas volsitatis non respicit praesens et praeteritum sed futurum nec valet dicere ad maigstrum. et hugelin sicut dicit quod hoc verum est sic quod libertas talis etc. quae fit cum iudicio rationis discursivo non est nisi respectu futuri contingentis quia in instanti terminante talem discursum prius naturam quam causet est voluntas potens utramque partem eligere alioquin incideretur in articulos multos parisiis etc dicendum igitur circa praedicta quod valuntas si habet libertatem respectu praesentis sic quod rem praesentem possit facere non esse pro nunc in quo est praesens ymo talem libertatem solum habet respectu futuri sed quod prius natura quam esset praesens in natura voluntatis ex sua libertate esset quod actum natura posteriorem non poneret et secundum hoc voluntas libere causat actum in instanti quo ipsum causat non quia potest iam causatum non causare sed quia in eiusdem instanti prius naturalia quam causet huiusmodi posset illum causare tunc quia quando non est nihil causat sed voluntas solum in praesenti est igitur solum in praesenti causat et si hoc igitur non necessario nec libere causat aliquid nisi in praesenti.

Et mirum est de olram dicente quod libertas solum est respectu futuri et tamen concedit quod angelus potuisset peccasse in primo instanti sui esse

Item si angelus peccasset in primo instanti sui esse et praecise per illud instans habuisset esse tunc non videtur libere peccasse nisi detur haec via.

Aliter dicunt alii concedendo simpliciter quod voluntas causans a actum praesentialiter in instanti b libere causet ipsum sic quod potest ipsum non partialiter pro instanti b absque tamen distinctione etc ipsius b et conceditur quod aliquid dum est potest non esse etc nec aristoteles ponit oppositum.

Sed dicit in sensu composito omne quod est quando est necesse est esse ei omne quod non est quando non est non necesse est esse nec sequitur ex dicta solutione quod possibile sit aliquid simul esse et non esse ut patet respicienti logicam

Notandum etiam an deus possit auferre libertatem a voluntate et videtur quod deus possit facere hominem eiusdem naturae omnino cum hominibus qui nunc sunt habentem rationem et voluntatem taliter quod recte sicut appetitus sensitivus positis omnibus requisitis ad hoc quod feratur in suum obiectum naturaliter fertur i ipsum et non est in eisu potestate non ferri sic voluntas etiam positis omnibus requisitis ad volitionem aliquam naturaliter eliciet eam et non est in eis potestate non eliciere eam nec etiam posset se libere continere nec ad oppositum flectere sic etiam videtur quod deus nunc possit ordinare de voluntate hominis quia velit sibi concurrere ad agendum libere sed solum naturaliter modo praedicto servata tamen integre natura voluntatis.

Et sic ultra videtur quod licet secundum legem ordinatam non possit auferri libertas voluntatis ipsa remanente tamen absolute est possibile quod deus modum agendi libere auferat a voluntate ipsa remanente nec est de essentia sub ratione voluntatis habere in sua potestate modum agendi libere quamvis sit bene de essentia et ratione voluntatis posse agere libere vel esse libere accidentium vel eam esse libertate donatus.