Librum I, Prologus, Quaestio 1

/ quod non quia finis per se immediatus talis studii est credere vel scire sed propter principium non est meritorium / quia non est in libera potestate nostra credere vel non credere / nec propter secundum quia "scientia inflt" 1 corinthios viii

Contra per istud studium pervenitur ad sapientiam quae ducit ad vitam aeternam igitur Antecedens patet ecclesia octavo quid habet amplius sapiens a stulto nisi ut pergat illuc ubi est vita / et capitulo septimo comparans adinvicem sapientiam et divitias dicit hoc habet amplius erudito quod vitam tribuunt possessori suo.

Hic erunt tres articuli Primo ponitur conclusio cum suis persuasionibus. Secundo moventur dubia. Et tertio respondetur ad eas.

Conclusio quaestio tamquam certa est concedenda: quia non est dubium quin illud studium sit natum esse vel natum agere ad meritum illis qui ex caritate et propter finem debitum assumunt illud probatur tale studium est operatio humana libera ut quilibet in se experitur: et perducit ad notitiam scientiae "divinitus inspiratae" quae secundum apostolum secundae thimotheum

Tertio utilis est ad docendum ad arguendum ad corripiendum et erudiendum in iustitia ut perfectus sit homo dei ad omne opus bonum instructus. Sed omne id quod reddit hominem perfectum ad omne opus bonum hoc iuvat et dirigit ad vitam aeternam igitur.

Item ad romanos decimo quinto "quaecumque scripta sunt ad nostram doctrinam scripta sunt": scriptura sancta provocat nos ad spem vitae aeternae.

Item hieronymus in prologo bibliae daniel in fine sacratissimae visionis ait iustos fulgere quasi stellas et intelligentes id est doctos quasi firmamentum.

Item primi ad corinthios secundo nos autem non spiritum huius mundi accepimus sed spiritum qui est ex deo sciamus quae a deo donata sunt nobis quae et loquuntur non indoctis humanae sapientiae verbis sed in doctrina spiritus ubi dicit glosa quod "sine hac scientia nemo beatus est".

Item augustinus decimo quarto capitulo secundo de trinitate super illud apostoli alii datur sermo scientiae de qua inquit in volumine xlii "disputavi non utique quae quid sciri potest ab homine in rebus humanis ubi plurimum supervacuae vanitatis et noxiae curiositatis est huic scientiae tribuendum sed illud tantummodo quo fides saluberrima salubit via quae ad veram beatitudinem ducit gignitur nutritur defenditur et roboratur" sed ad hoc studere et laborare meritorium est.

Praeterea ad hoc arguit gandensis in summo articulo quinto in quaestione utrum homini studendum sit ut sciat et tent quod sic quia ultimus terminus vitae humanae est notitia perfecta summi veri ad quem terminum deveniri non potest nisi sciendo aliqua vera quae sunt ad ipsum tanquam via igitur studendum erit ad hunc finem ut homo sciat et praecipue in theologia ubi inveniuntur talia vera quae sunt via. consequentia tenet quia nemo veniet ad terminum nisi ambulet per medium.

Et confirmat illud idem augustinus xiii de Civitate dicens "sine scientia nec virtutes ipse quibus recte vivitur deo omnino possunt haberi per quas haec vita misera sic gubernatur ut ad illam quae vere beata est perveniatur eterna" haec ille.

Ex illo arguit in fine quaestionis ipsum inquam studere ordinata intensione est opus meritorium vitae aeternae quia nec sine scientia dirigi possunt virtutum opera propter quod dicit Apostolus primo timotheum iiii "attende tibi et doctrinae". ideo monuit psalmista "gustate et videte" etc quia sicut scribit hugo libro didascalion capitulo iiii ideo divina eloquia aptissime favo comparantur quae et propter simplicitatem sermonis arida apparent et intus dulcedine plena sunt

Ad idem facit illud ysidori de summo bono libro primo capitulo xix Scriptura sacra pro uius cuiusque doctoris variatur intelligentia sicut manna quod populo veteri pro singulorum delectatione varium dabat saporem

Item hieronymus in epistola ad paulinum "totum inquit quod legimus in scripturis divinis nitet quidam et fulget in contrice sed dulcedo est in medulla qui edere vult nucleum frangat micem" / haec ille sed ista fractio est per studium igitur

Secundum argumentum est haberi et gandensis qui concedit quod homini studendum est ut sciat quod non est verum si ly ut dicit causam finalem ultimatam quia taliter nec scientia nec virtutes nec beatitudo appeti dicuntur quia me scire vel beatum esse est me aliqualiter esse vel me habere sed si finaliter appeto ultimate me aliqualiter esse vel habere cum hoc sit creatura quod non est faciendum. Sed si ly ut dicit finem quo bene conceditur sic etiam notitia perfecta summi veri etc. bene est finis quo humanae vitae sed solus deus est finis ultimus igitur.

Item secluso per ymaginationemimaginationem omnino extrinseco adhuc scientiae et virtutes essent appetendae tanquam perfectiones animae humanae.

Ideo etiam dicitur quod sint appetendae propter se nec in eis est sistendum ut dicit magister libro primo distinctione prima

Item studere ad perceptionem cibi spiritualis animae est meritorium studium sed ille est effectus sacrae scripturae igitur etc. minor patet per illud gregorii moralis super illud Iob amittentes vocaverunt tres sorores suas ut comederent et biberent cum eis scriptura ei sacra nobis cibus est aliquando potus. cibus namque est in locis obscurioribus quia quasi exponendo frangitur et comedendo glutitur potus vero est in locis aptioribus quando ita sorbetur sicut invenitur.

Ad illud facit in primo prologo moralis sermo divinus sicut misteriis prudentes exercet sic plerumque superficie simplices refovet quia habet in publico unde parvulos nutriat servat in secreto unde men?res sublimium in admiratione suspendat quae quidam quippe ut ita dixerim est nimius planus et altus in quo et agnus ambulet et elephas natet.

Item in mensa scripturae sicut dicit hugo de claustro animae ponuntur tria fercula caro agnina arietina et vaccina abel agnum arietem abraham iosue vaccam. In agno ut dicit designatur simplicitas cordis in ariete / fortitudo operis in vacca / lac praedicationis ut non sit in nobis simplicitas sine discretione nec discretio sine tactae doctrinae.

Item grego moralium xv super illud iob brachcium excelsum conteret dicit sic verba dei quasi pigmenta quadam sunt nostri adiutorii et sicut pigmentum quanto plus teritur tanto in poculum virtus eius augetur: ita divina eloquia quo magis exponenda conterimus eo amplius quaestio bibentes iuvamur.

Praeterea criso supra mattheum loquens de utilitate sacrae scripturae dicit quicquid quaeritur ad salutem invenitur / in scripturis qui enim ignorans est invenitur ibi quid distat: qui contumax est invenit ibi quae timeat: qui laborat invenit ibi promissa quibus recreetur adeptis igitur tale studium natum est iuvare ad meritum.

Item gregorius moralis super illud Iob bibent sitientes divitias eius. Saepe inquit stultus habet verum liquoris fontem sed non bibit quia ingenium intelligentiae accipit et fit quod intelligetiae studio valeat sed ab omni studio doctrinae fastidiosus cessat et post saepe idcirco desidiosus ingenium accipit ut de negligentia iustitia puniat et quod sine labore assequi potuit scire contempnit et non nunquam studiosus tarditate intelligentiae praemiatur ut eo magis praemia retributionis inveniat quo magis in studio inventionis elaborat.

Item studium quo possumus cognoscere defectus nostros et animari ad opus virtutis est meritorium sed tale est studium theologiae igitur etc. minor patet per gregorium in principio secundi moralium ubi dicit scriptura sacra mentis oculis q. quoddam speculum: opponitur ut interna nostra facies in ipsa videatur ibi et enim fedafoeda nostra et pulchra cognoscimus ibi sentimus quantum proficimus ibi videmus quantum a profectu longe distamus. narrat gesta virorum et ad imitationem corda penetrat infirmorum dum illorum facta commemorat contra vitiorum praelia debilia nostra confirmat fitque verbis illius ut eo minus mens inter certamina trepidet quo ante se positos tot virorum fortium triumphos videt nec solum nobis eorum virtutes asserit sed etiam cautius casus innotescit ut et in victoria quidem fortium quid mittendo arripere / et rursum videamus in lapsibus quid timere debeamus.

Item praeservat a viciis praecipuae a carnalibus. unde hieronymus in epistola ad rusticum ama inquit scientiam scipturarum et carnis vicia non amabis.

Item illa nostra operatio qua laetificantur angeli boni et torquentur mali est meritoria. huiusmodi est studium theologiae dicit enim glosa super illud 1 Corinthios et angelici spiritus nobis adesse credendi sunt cum sacris lectionibus aurem commendamus ymo quod plus est secundum originem super Iosue omeli xx simile dicit ibidem prius virtutes angelicae cum scripturam ore proferimus velut quodam carminem veritate nobis adesse et ferre auxilium delectantur et nobis assistent reficiuntur in sermonibus et pascuuntur contrarie virtute corpescunt et fatigantur.

Item origenes super librum minorum "quantis inquit daemones putas augeri tormentis si quem viderint vendere omnia sua et dare pauperibus et tollere crucem suam et sequi christum. super omnia vero eis tormentorum sunt genera si quem viderint verbo dei operam dare et scientiam divinae legis et misteria scripturarum intentis studiis perquirentem" haec ille patet igitur conclusio principalis.

Contra dicta dubitatur habeat aliquis totiens tales actus studii ex charitate procedentes quo usque meruerit tantum praemium quanti ipsius anima est capax / quod est dandum cum animae capacitas sit finita / tunc sequitur quod studio sequenti nullum correspondebit praemium igitur pari ratione nec praecedenti.

Secundo tunc aliquis posset mereri invitus quod est contra augustinum primo confessionum capitulo xii ubi dicit quod nemo invitus benefacit etiam si bonum est quod facit consequentia probat quia antecedens posset esse casus licitus ex praecepto dei vel aliquo quis pro dicenda missa vollet interrumpere actum studii in scriptura sacra / ymo nollet mereri vel vellet non mereri per actum studii pro certa mensura / sed nolendo mereri vel volendo non mereri esset invite mereri igitur etc.

Tertia tota quantitas meriti nostri consistit in bonis volitionibus igitur actui studendi nullum meritum correspondet Antecedens probatur nam ex actibus interioribus necessario inferunt exteriores voliti si assit possibilitas ut patet nono metaphysica ubi dicitur omne potens secundum rationem necesse cum non deficiat cuius habet potentiam et hoc habet facere sic habita volitione conformi ad studendum necessario sequitur actus studii igitur totum meritum correspondet volitioni interiori et nihil actui studendi.

Confirmatur quia actus studii potest fieri bene vel male sicut alii actus exteriores igitur sicut opera exteriora non addunt meritum super operationes interiores qua posita necessitate naturali inferunt opus exterius ita nec actus studendi. Forte dicitur quod non est simile quia studium per se ordinatur ad hoc ut cognito per studium quid oporteat agere vel respuere sequatur bona et meritoria electio conformis tali dictamini secus autem est de operibus exterioribus.

Contra posita eadem causa vel simili sequitur similis effectus sed tota causa quare opera exteriora non addunt distinctum meritum super volitiones interiores est quia non sunt in libera potestate exterius operantis quia sistent interiores exterius operetur si possit. Et similis causa est in proposito quia ut dicit septimo ethicorum capitulo quinto. scito quoniam omne dulce gustare oportet hoc aut dulce ut vinum aut aliquod aliud singularium necessarium potentem et non prohibitum hoc operari.

Et ext isto etiam probatur quod quando homo habet efficax velle in universali ad bonum et in particulari cognoscit per studium quod hoc agere scilicet dare elemosinam vel aliquod huiusmodi sit bonum necessario sequitur volitio ad sic agendum.

Quarto tunc studere in theologia posset cadere sub praecepto sicut communiter iungitur religiosis sit igitur quod aliquis pro tempore rpo quo obligatur ex praecepto studere vel velle studere scienter omittat velle studere. tunc talis omissio esset tantum culpabilis vel tantum malum demeriti quantum velle vel oppositum esset bonum meriti quia magnitudo culpae omissionis non est alicui mensurabilis nisi ex quantitate boni omissi sicut igne boni negatur tria mala est caecitas quam bonus est visus.

De hoc etiam anselmus et cur deus homo capitulo xiii "omne bonum tam bonum est quam mala est eius corruptio" falsitas consequentis probatur quia nolle studere qui est actus contrarius advelle studere est peior quam sola omissio talis actus et et tamen nolle studere non est peius igne culpae posito casu praedicto quam velle studere sit bonum quod patet in simili comparando odire deum ad diligere deum sed odire deum peius est quam eius sola omissio pro tempore pro quo homo tenetur diligere deum.

Quinto sic si sic studere imponeretur alicui in foro poenitentiae adhuc esset meritorium quia talis impositio non facit non meritorium quod alias esset meritorium. Falsitas probatur quia vel tunc esset magis meritorium vel minus vel aeque sicut in aliquo non vel aeque sicut in aliquo non l,abente ita satisfacere caeteris paribus non magis quia tunc ille reporraret ee modo de peccatis / non aeque quia tunc mereretur aequalem gloriam cum illo qui non peccasset et ultra hoc remissionem poenae et tunc sequitur quod caeteris paribus deus non ita sufficienter retribueret pro pari bono perseveranti in bono sicut illi qui in crimina caecidisset hoc videt inconveniens et contra anselmum Cur deus homo libro vii capitulo xii ubi dicit quod non convenit deo quod simile sit apud deum peccanti et non peccanti. Et non potest dici quod minus quia nulli expediret in vita ista satisfacere pro peccatis suis quia quantumcumque sibi parum decresceret de beatitudine ex hoc quod solum redimeret poenam temporalem purgatori cum talis pars gloriae foret aeterna peior esset carentia illius gloriae quam sustinere poenam taxatam sibi in purgatorio et per consequens magis exediret sibi facere hic huiusmodi opera bona non satisfaciendo per ea quem ad damnum sempiternum satisfacere.

Sexto iohanne xv dicitur "haec est vita aeterna ut cognoscant te solum verum deum" quare si conclusio foret bona sequeretur quod sic studere esset meritorium divinae visionis vel cognitionis falsitas probatur quia tunc a creatura posset haberi visio infinite perfecta quod est impossibile consequentia probatur quia semper si ceterea sint paria respectu obiecti perfectioris haberi potest ab intellectu creato visio perfectior. Confirmatur quia si haberet aliqua cognitio qua infinita viderentur sic quod quodlibet istorum esset distincte ista esset infinite perfectionis sed deus est obiectum infinitum aequalens vel excedens infinita obiecta talia si darentur igitur visio dei si daretur distincta esset infinite perfectioris praeterea vel mediante tali visione appareret deus bonum finitum vel infinitum. si finitum tunc aliud a deo posset apparere melius et diligibilius deo clare viso si infinitum tunc ab intellectu creato deus esset comprehensibilis quia si non vel hoc esset ex eo quod deus non potest ita clare cognosci ab intellectu creato quam clare ipse cognoscibilis est et hoc non quia tunc pari ratione nulla creatura esset ab intellectu creato comprehensibilis vel hoc est ex eo quia quamlibet creaturam quantumcumque clare deum videntem aliquid dei lateret quod est falsum. quia nec deitas nec persona etc. cum ibi sit summa simplicitas vel ex eo quod deus non potest apparere intellectui creato tantus quantum est et tunc appareret intentum scilicet quod appareret solum bonum finitum nec potest ari quartus modus non reducibilis ad aliquem praedictorum.

Septimo tunc beatifice frui deo posset esse praemium pro tali studio sed hoc non quia sic frui non est possibile creaturae eo quod hoc vel inferret gaudium infinitum. quod probatur quia de malo poenae aeternae est dolendum infinite quia improportionaliter plusquam de aliqua penapoena temporali sed de nullo malo penepoene est rationabiliter plus dolendum quam de dei beatifica fruitione sit gaudendum.

Item deus clare visus plus delectat quam aliqua penapoena contristet. Ad primum istorum videtur prima facie concedendum quod sit dare maximam charitatem viae ad quam anima possit pertingere et per consequens maximum praemium in anima essentiale etiam receptibile secundum illud augustinum in enchiridion capitulo penultimo ubi dicit quod minuitur cupiditas crescente charitate donec veniat haec ad tantam magnitudinem qua maior esse non possit.

Ad hoc etiam etiam facit dictum magistri de anima christi libro iii distinctione xiii capitulo 1 et tunc consequenter videtur dicendum quod anima pertingens ad talem summum gradum gratiae et praemii postea nullum novum praemium nec novum gratiae gradum mereretur sed per bona opera sequentia multiplicius mereretur idem quod prius et hoc consequenter tenet magister libro iii distinctione xviii capitulo ii de christo.

Sed contra tunc creatura plus posset secundum legem dei ordinatam mereri quam posset sibi retribui de potentia dei absoluta / erat tunc plus posset mereri de penapoena quam sibi possit infligi secundum proportionalem tarationem legis ordinate a deo quia citra condignum punit consequentia patet deducenti / falsitas patet quia est contra iudicium rationis et etiam quantumcumque post gradum summum aliquis graviter peccaret non esset in dei potestate absoluta gravius eum punire et tunc peccata remanerent inpunita et per consequens non ordinabilia praeterea pervento ad talem summum gradum opera sequentia procederent libere ex maiori charitate igitur maiori praemio digna praeterea.

Contra hanc responsionem videtur esse clementina de haereticis ad nostrum dicens quod quaedam secta damnabiliter abhominabilis insurrexit teneus et asserens doctrina sua sacrilega quod homo in praesenti vita tantam ac talem perfectionis gratiam potest acquirere quod amplius proficere non valebit / nam ut dicunt si quis posset proficere posset aliquis christo perfectiro inveniri. Et contra istorum beghardorum sententiam super illud. Capitulum allegat Io. andreae illud augustinum contra Iovi quod ponitur in decretis de poenae distinctione ii caritas inquit augustinus in quibusdam perfecta in quibusdam imperfecta perfectissima autem in hac vita haberi non potest. Etiam dicit quidam doctor inquirens an charitas viatoris possit aequari charitati comprehensoris tenens quod non secundum legem dei communem quia si unus homo viveret per maximum tempus ordinatum secundum hanc legem merendo semper quantum posset secundum illam legem adhuc non pertingeret ad gradum charitatis patriae a multo ergo fortiori habet ille dicere quod non pertingeret ad maximum gradum in ipsius anima receptibilem / sed hoc non sufficit tamen quia ipse concedit et bene quod deus potest tamdiu conservare hominem in vita meritoria quod ille homo haberet tantam charitatem sicut homo habet in patria quamvis ex hoc non sequatur quod posset deum hic tantum amare sicut ibi amat petrus quia de esset sibi cognitio ita clara.

Et certe pari ratione dicam ergo quod poterit hominem in vita meritoria conservare donec pertingat ad charitatem finitam quantumcumque placuerit si homo numquam fuisset mortuus solutio ista non haberet locum.

Tamen si enoch et helyas sunt in statu merendi de illis non habet locum solutio sed procedit argumentum.

Aliter mihi videtur dicendum quod capacitas animae est finita et repleri potest de quavis forma in ea receptibili de cuius speciei non est dare maximam possibilem proportionaliter in spiritualibus secundum intentionem sicut vas corporale repleri potest liquare secundum extensionem. Et simul cum hoc quod si in infinitum homo mereretur deus sibi sufficientius potest retribuere proportionaliter sicut modo solet retribuere bona facta unus modus hoc solvendi est iste quod in anima iam naturaliter repleta gratia deus per miraculum poterit ponere aequalem priori si ipsa hoc meruerit et eodem modo tertiam quartam et hoc sine fine et proportionaliter in alia vita de praemio / et procedit ista ymaginatioimaginatio sicut de pluribus corporibus in eodem loco.

Alius modus possibilis sine tali miraculo et subtilior esset priori quod in omni creatura rationali respectu dei possit recipi visiones et amores fruitivi diversarum specierum non tot quin plurium quarum individuum unius ipsam totaliter replens imperfectione excedit individuum alterius speciei inferioris qualitatis vel gradus in sua specie recte sicut denarius aureus excedit argenteum eiusdem quantitatis et sicut vinum excedit a quam in quantitatem etc.

Et proportionaliter dicitur de formis receptibilibus et a deo causabilibus in anima viatoris quarum quaelibet poterit dici et esse charitas vel gratia. Ideo nec est dare perfectissimam charitatem receptibilem in aliqua anima viatrice nec habitudinem perfectissimam receptibilem in eadem.

Et sicut non est impossibile multa accidentia diversarum specierum se compati quorum quodlibet replet totum subiectum quo ad suam speciem sicut discus plenus lacte repletur albedine ita quod extensiorem uniformis raritatis non posset simul recipere naturaliter tamen recipit aeque extensam dulcedinem et etiam humiditatem et etiam sic proportionabiliter potest esse in proposito.

Sed contra plus repugnat capacitati finitae creaturae receptibilis illius quo plus perficitur secundum operationem altioris speciei quam illius quo solum perficitur secundum operationem altioris gradus individualis inferioris speciei igitur si individuum inferioris speciei ita repleret eam quod non est receptiva individui alicuius altioris gradus in eadem specie: multo minus est receptiva individui speciei altioris quod necessario excedit primum individuum quo ad nobilitatem gradus speciei: ita charitas est in infinitum intensibilis igitur si repugnat animae recipere gradum intensiorem hoc est per limitationem suae perfections.

Ad illud quod dicunt magister et gregorius de bonis animae christi sic respondet credo quod hoc sit de facto et de potentia dei ordinata. et postea dicit quod christus post primum instans conceptionis suae fuit in statu comprehensoris non in statu viae quo ad merendum sibi sed aliis tantum sicut sancti in patria non possunt mereri sibi tamen meritum nobis.

Ad secundum principale negatur consequentia. Ad probationem dicitur quod stante casu iste vellet quod actus iste esset non meritorius quia tamen libere causat eum ideo meretur invitus secundum quid sed non simpliciter.

Sed contra iste in tali casu non meretur ymoimmo demeretur igitur / antecedens probatur quia me velle proximum per bonum actum non mereri esset illicitum quia invidia gratiae fraterne sed plus teneor mihi quam proximo igitur. Sed pro solutione arguitur si scirem deum ordinasse quod proximus meus posset salvari per hoc quod ego sibi darem meritum meum unius horae ita quod egomet carerem illo merito et quod aliter salvari non posset praeceptum charitatis me ligaret ad hoc faciendum igitur.

Praeterea beatus posset mihi praecipere hodie ut cras i?a non merear et meritorie possum me huic praecepto conformare. tunc in quolibet instanti citra a quo habeo actum volendi non mereri in a merebor licet non semper novo merito et forte pari ratione retinendo vel novit eliciendo illum actum in a meredor in a credens me in hoc praeceptum dei exequi non advertens quod ex hoc mererer.

Ad illud dubium dicitur quod secundum legem dei communem ubi non occurrit talis casus qualis praetactus est vel tageturtangetur. quaestione ii sine notabili etiam charitativa causa erga deum et proximum nullus potest mereri volendo non mereri ymoimmo velle non mereri per actum de genere bonum esset peccatum.

Secundo videtur dicendum quod homo bene posset de possibili posito casu primi argumenti in contrarium vel simili volendo non mereri ex inanimadvertentia quaedam quod non perciperet quod sic velle in tali casu esset mereri sic credo paulum meruisse dum "optabat anathema esse a christo pro fratribus" ad romanos xi eodem modo de moyse quando oravit exodi xxxii dimitte eis hanc noxam aut si non facis dele me de libro tuo quem scripsisti

Tertio videtur mihi dicendum quod habens plenum iudicium de conditionibus actus sui quo ad meritum vel demeritum non potest simul mereri volendo efficaciter non mereri / probat quia si non hoc maxime esset in casu praedicto de praecepto vel in aliquo consimili. falsitas probatur quia esto quod habeas praeceptum volendi non mereri per a horam si non conformas te praecepto peccas si autem conformas te precepto et velis efficaciter non mereri tunc non libere et scienter causas actum quem scis esse meritorium. si solutio supponit quod tu habeas plenum iudicium et notitiam de conditionibus actus tui quo ad meritum vel demeritum et si tu vis efficaciter non mereri igitur non mereberis volendo non mereri. vel etiam esto quod habeas praeceptum non merendi per a horam. si tamen dicitur quod tu in a hora mereris volendo non mereri et cum per solutionem tu non mereris quin scias te mereri igitur scienter transgrederis praeceptum igitur peccas et non mereris.

Item qui omnino vult non mereri non causat scienter actum quem scit esse meritorium nec propter salutem proximi nec propter suam.

Correlarium stante lege dei ordinata scilicet quod omnis exeques praeceptum dei in charitate meretur deus non potest simul cum hoc praecipere existenti in charitate quod per certum tempus non mereatur: probatur quod non potest quis exequi: non potest sibi rationabiliter praecipi: sed tale praeceptum nullus existens in charitate exequi posset quia exequendo praeceptum mereretur sive per positione actus voluntatis sive per suspensionem / et sic praeceptum non exequeretur et ita simul exequeretur et non exequeret quod est impossibile.

Sciendum etiam quod possibile est in casibus praedictis et similibus quod aliquis volendo non mereri per unam horam propter hoc quod se conformet praecepto vel voluntati divinae meretur per eadem non propter volitionem non merendi sed propter volitionem deo obediendi: et igitur non sequitur quod meret invitus staret etiam in eodem casu quod non meretur quia deus posset illam obedientiam non acceptare ad meritum.

Adverte etiam solutionem adae quia est bona. Sciendum etiam circa solutione primi argumenti quod multiplex est capacitas quaedam receptiva quaeda apprhensiva et universaliter activa quaedam repraesentativa quaedam eminenter et virtualiter contentiva quaedam circumscriptiva quaedam principaliter coexistiva / dicendum igitur quod cuiuslibet creaturae rationalis capacitas receptiva quae etiam obedientialis dicitur est infinita nec illa dicit perfectionem sed potius imperfectionem quae deo non convenit.

Capacitas autem apprehensiva sicut est in homine cognoscitiva et dilectiva finita est in creatura quod probatur quia esse apprehensivum dicit perfectionem simpliciter igitur nulli convenit illimitate immense nisi soli deo igitur etc et idem est iudicium de qualibet activa cuiuscumque rei capacitate.

/Unde patet quod licet creatura rationalis in infinitum procedendo semper perfectioris et perfectioris gratiae vel visionis vel dilectionis vel cuiuscumque qualitatis vel actus sic receptiva tamen ultra gradum suae comprehensivitatis non potest cognoscere vel diligere vel alias se apprehensive actuare. Ex quo patet quod non semper creatura per duplam dilectionem potest in duplo plus diligere nec per duplam cognitionem in duplo plus cognoscere quamvis per nobiliorem qualitatem vel actum in ea a deo causatum perfectior et nobilior fiat qualitative et etiam acceptior quo ad deum quo etiam plus secundum hoc potest acceptare actus eius et per consequens facere quod sint plus et plus meritorii et correspondenter plus praemiatorii seu maiori praemio digni et sic in infinitum ascedendo quia hoc totum respicit capacitatem in creatura et possibilitatem largitivam in creatore quarum utraque est infinita / non tamen praedicto modo creatura potest perfici actuative quia esse actuativum seu cognoscitive dilective vel quocumque modo non potest competere creaturae nisi limitatae ut dictum est et contradictionem implicaret quod deus faceret creaturam plus diligere quam ipsa est dilectiva quia quantae deus potest facere creaturam diligere tantae capax est ut diligat vel tantae est dilectiva et similiter arguitur de aliis actuationibus unde sequitur quod non oportet ut dupla visio in sorte denominet eum in duplo plus videntem nec oportet quod dupla dilectio denominet eum in duplo plus diligentem sed denominat eum plus alia denominatione qualitativa nobis forte ignota patet igitur quod nulla est ratio quare creatura rationalis non est capax cuiuscumque individui quanticumque gradus in eadem speciei ita bene sicut est capax semper nobilioris individui diversarum specierum. nec est simile quod adductum est de qualitatibus corporalibus et esto quod sic tunc dico quod non repugnat Iacti recipere cuiuscumque intensionis vel perfectionis albedinem etc.

Capacitas repraesentativa est in deo infinita et videtur quod non possit esse in creatura nisi limitate propter rationem tantam de perfectione simpliciter et ex eo quia si posset esse creatura infinite repraesentativa tunc posset alicui repraesentare infinite. et non deo quia ille non potest sic cognoscere per repraesentationem alterius igitur creaturae sed hoc non cum non possit esse aliqua creatura infinite apprehensiva ut dictum est.

Capacitas eminenter contentativa etiam competit deo illimitate et cuilibet creaturae secundum genus et gradum suum.

Capacitas circumscriptiva contravenit loco cuilibet infinite cum quilibet locus in infinitum possit extendi.

Capacitas praesentialitatis coexistiva convenit cuilibet etiam infinite quia quaelibet cretura coexistit deo qui est infinitus etiam qualibet res est capax cuiuslibet rei creatae vel causabilis magnae vel parvae in infinitum procedendo in magnitudine et multitudine coexistive recte sicut distantia separata quam antiqua dixerunt locum capit in se coexistive corpus.

Nota tamen quodlibet cuiuslibet rationalis creaturae capacitas activa sit finita sic quod deus ultra terminum suae speciei praefixum non posset ea remanente specie priori amplius dilatare ad capiendum ultra talem terminum modum agendi vel se habendi nobiliorem specifice distinctum a modo agendi vel se habendi nobilissimo secundum dictum terminum sibi competenti sicut non potest facere quod anima sensitiva bruti sit capax active intellectionis vel alicuius nobilioris actionis seu modi se habendi.

Et licet etiam qualibet talis capacitas sit sic finita quo ad gradum quod aliquo certo gradu dato ultra illum se non possit actuare verbi gratia diligendo vel cognoscendo et hoc sua capacitate non ampliata tamen quosque gradu dato ultra illum potest deus eam dilatare ad duplum et triplum et sic sine statu ita quod tam in modo agendi quam se habendi suae speciei competentibus in duplo perfectius vel intensius et sic sine statu quantum deo placuerit actuetur.

Nunc est sciendum quod de capacitate activa qualis est cognoscitiva vel dilectiva in homine triplex occurit ymaginatio una quod ipsa tamen qualibet creatura limitate habeat se ad certum gradum ad quem est elevabilis et non ultra etiam per potentiam dei absolutam ita ut tantae vel tanto gradu se possit actuare dei adiutorio et no ultra quia tota sua capacitas illo gradu actuationis ultimate absolute repletur ita quod includit repugnantiam esse talem creaturam et eam ultra talem gradum actuari et isto modo procedunt ea quae dicta sunt in notabili praecedent.

Secunda ymaginatio quod qualibet creatura ultra quemlibet gradum finitum datum vel dabilem actuationis in duplo perfectius actuari potest et in triplo et sic sine fine et ita capacitas active creaturae est infinita secundum quid quia modo praedicto in infinitum procedendo capax est perfectionis et perfectioris actuationis tam intensive secundum gradus individuorum eiusdem speciei quam etiam diversarum specierum non tamen est infinita simpliciter sed adhuc se habet limitate et finite quo ad hoc quoc cuiuslibet gradus actuationis ipsa est capax talis gradus est finitus nec potest simul actuari modo praedicto ad omnia est capax. verbi gratia.

Capacitas cognoscitiva in homine licet possit actuari modo praedicto non tamen sic quod homo simul vel uno intuitu cognoscat omne cognoscibile

Tertia ymaginatio quod capacitas creaturae activa est tanta quod simul potest actuari respectu omnium quoroum est capax. verbi gratia cognoscibilitas sorti posset sic actuari quod simul et semel cognosceret omnia cognoscibilia creatura. Sed tunc staret adhuc quod illa capacitas esset finita et quod ipse cognosceret simplicieter infinita aliquo actu cognoscendi finito ultra quem non posset perfectius cognoscere prout tactum est in prima ymaginatione vel aliquo actu finito ultra quem tamen si deo placeret posset in duplo perfectius talia infinita cognoscere vel in triplo et sic sine statu prout tactum est in secunda ymaginatione.

Sed adhuc subdividitur ista tertia ymaginatio eo quod ipsa stante posset dici quod creatura sit actuata incognitione adhuc non sciret omnia quae deus scit quia quaedam veritates tam infinite sunt excellentes quod creatura non est ad earum cognitionem elevabilis vel etiam diei posset quod creatura sic actuata cognosceret omnia quae deus scit distincte et cum limitate modo praedicto.

Ad tertium negatur consequentia quia licet executio bonae voluntatis non addat novum meritum super voluntatem tamen est meritoria ymo etiam facit ad arugmentum meriti quia per ipsum potest crescere volitio bona praevia et etiam per ipsam pervenitur ad bonam volitionem sequentem quam ipsa comprincipiat tanquam comprincipium mediatum et singulariter hoc facit studium theologiae rectae: sicut prudentia dicitur esse virtus quia comprincipiat bonas volitiones deliberata debere haberi de supposito seu primo autem teneo communem viam quod sit verum et patet hoc per hugonem libro secundo de sapientia parte xix c vi ubi inter multa circa hanc materiam praemissa ex intentione infert totum igitur meritum a voluntate est. quantum vis tantum mereris quid ergo facit opus respondet hugo

Si voluntatem sine opere habere non potest quando operari potest non est voluntas si non operatur. quod potest si autem non possit operari sufficit ipsa sibi et habet meritum suum propter se. Sed diceres quare requiritur opus si pro opere meritorio hominis nihil addatur vel aufertur. respondet alibi ideo opus requiritur ut ipso opere voluntas augeatur tale est cor hominis ut opere suo amplius inardescat sive ad bonum sive ad malum. Ita utriusque affectus opere nutritur et vix fieri potest ut voluntas opere suo non augeatur quantum igitur voluntas crescit tantum meritum crescit et tantum opus prodest voluntati in bonum et nocet in malum quantum ipsam voluntatem ad effectum bonitatis sive malitiae attendendo exercet et si forte contingeret tantam esse voluntatem in eo qua non operatur quantum est in illo qui opus exercet ubi voluntas est eadem meritum dissimile esse non potest. Sed dicis si totum meritum in voluntate est igitur sola voluntas remuneratur et non opus.

Respondet ibidem quod sola voluntas remuneratur et cum hoc voluntas et opus et ipse homo volens et operans pro voluntate et opere rumneratur / dicitur voluntas remunerari quia in ipsa meritum consistit. dicitur et opus remunerari quia in ipso constat causa et occasio merendi opus remunatur pro voluntate quia ex ipsa ut placeret accepit voluntas placet quia bona est et in ipsa est iustitia quae placet opus placet quia ex voluntate bona est et signum iustitiae et bonitatis quae in ipsa voluntate est et placet sicut igitur sola iustitia est pro qua voluntas placet et opus voluntatis sic non duae sed una retributio est qua et voluntas remuneratur et opus.

Una igitur retributio est qua et homo remunerari dicitur in qua voluntas ipsa placere meretur etiam quando non operatur voluntas placet in hoc quod voluit operari et de ipso operere placet etiam quando operari non potest semper ergo placet voluntas pro opere non sic quasi opus propter se placeat et voluntas propter opus cum voluntas placeat et opus propter voluntatem. Sed dicitur propter opus placere voluntas quia ipsa voluntas operis est et de opere est quae placet velle enim semper aliquid est velle et placet homo quia vult aliquid propter voluntatem iustam quae de aliquo est et ideo iusta est quia est de quo esse debet sic igitur in voluntate totum bonum meritum est etiam si illud operis sit quod opus sive sit sive non sit nihil in voluntate minus est nisi forte in hoc quod voluntas ipsa maior fieret si ipsum opus fieret haec ille et multa alia notabilia super hoc fierent

Subdit adam concedo igitur quod nullum distinctum praemium correspondet actibus aliis bonis et tamen per se sunt meritorii id est principaliter actus studii pro ut dictum est in una solutione posita in ista ratione quia per notitiam habitam ex studio scripturae homo pervenit ad primam radicem bene vivendi quae est velle quicquid oportet et quicquid recta ratio suadebit esse necessarium ad bene et meritoriae vivendum: nec est ibi simplex necessitas inferendi opus ex voluntate sed conditionata quia fiat hominem habere volitionem ad opus et mutare voluntatem antequam vadat in opus sed si mante efficatia voluntatis et adest facultas tunc dicitur necessario sequitur opus id est ista non sunt simul voluntas efficaciter vult facere a in tempore b et sibi adest facultas sufficiens ad faciendum a in tempore b et non facit a in tempore b eodem modo dico de velle quod provenit ex studio et tamen quilibet dictorum actuum sive interior sive exterior libere sit et contingenter.

Item concedit quod actus interior et exterior sunt duo merita vel de merita quia tamen ex eadem causa actus exterior est meritum vel demeritum. ex qua volitio interior ideo non debetur distinctum praemium vel distincta penapoena pro actu exteriori. de hoc etiam vide magistrum librum ii distinctione xi

Sciendum tamen quod non sequitur absolute voluntas vult agere a pro tempore b et illa volitio stat per totum b et est potens agere a in b igitur voluntas agit a in b quia deus posset sibi praecipiere velle facere a actum in b et prohibere facere a actum et etiam concurrere eum voluntate ad faciendum a actum in tempore b et etiam concurrere cum voluntate pro toto tempore b ad velle quo voluntas illo tempore vult facere b et tamen non concurrere cum voluntate ad faciendum a actum in tempore b.

Item intellectus potest ostendere voluntati pro illo tempore esset bonum velle facere a in b et tamen non esset bonum facere a in b.

Item videtur quibusdam quod stante pleno velle per totum tempus b quo voluntas vult agere. a actum comtiem per totum et in toto b et stante sufficienti potentia voluntatis ad sic agendum et remotis omnibus impedimentis et stante quo ad hoc influentia dei generali simul stat eadem voluntatem non agere a actum in b quia de ratione agentis liberi est quod quacumque dispositione intrinseca sua stante simul stet nullum actum extrinsecum ipsum agente.

Et per hoc videtur differre ab agente naturali igitur cum quacumque eius volitione stat ipsum non agere aliquem actum imperatum.

Istius tamen multi tenent oppositum dicentes quod stante illa volitione efficaci cum aliis circumstantiis prius positis actus imperatus ex quadam naturali concomitantia sequitur ex actu elicito seu exterior ex interiori et tamen dicitur liber quia voluntas libere imperat eum fieri et libere elicit interiorem ex quo ipse sequitur

Sciendum etiam quod dictum aristotelis in ratione habet articulum contra se quia stante scientia in universali et in particulari non oportet voluntatem ire in opus ymo nec velle opus.

Ad quartum dicitur quod licet privatio et similiter omissio penitus impii sit ad unum modum loquendi sanctorum et ideo omissio ad vim vocis non habet ut sit tanta vel tanta tamen communi modo loquendi nec ab illo vero intellectu recedendo potest concedi quod scienter non facere quod fieri deberet ele? tanta omissio quantum est bonum quod omittitur quia omissionem esse tantam non est aliud quam tantum bonum debere fieri et nihil eius fieri sed ex illo non sequitur quod omissio sit tanta culpa vel demeritoria quantum bonum quod omittitur foret meritorium unde non est idem omissionem esse tantam vel tantam omissionem et eam esse tam gravem vel offensivam culpam et licet magnitudo culpae omissionis potissime mensuretur per quantitatem boni omissi non tamen sequitur quod eius malitia in genere culpae aequatur bonitati meritoriae istius quod omittitur si causaretur sed sufficit quod sit sibi proportionalis ut si cetera sint paria semper maioris boni omissio quando deberet fieri peior sit quam minoris et sicut communiter ex quantitate effectuum sed ultimum potentiae suae ex suis causis procedentium mensuramus quantitatem virtutum in causis vel econverso ut patet de intellectione et intellectu non tamen oportet quod intellectio aequetur intellectui secundum perfectionem vel econverso.

Item facere consilium est bonum valde meritorium et esus omissio alicui non est demeritoria igitur multo fortius posset ommissio esse modicum culpabilis licet positio omissi esset valde meritoria.

Item negatur quo caecitas sit praecise tam mala sicut visus est bonus quia si visus haberet contrarium illud esset pestus quam caecitas et tamen non esset pestis quam visus et bonus.

Ad anselmum dicitur quod ipse non loquitur de bono et eius privatione sed de bonon et eius corruptione: generatio autem et corruptio sunt contraria de quibus conceditur talis aequalitas si ceterea sint paria et ita dicit anselmus quod tam demeritorium est velle christum decidere vel ipsum odire quam meritorium est velle eius vitam vel ipsum diligere.

Sciendum tamen quod alii dicunt quod omissio illius ad quod aliquis tenetur et universaliter omnis privatio considerata in se et quantum ad rationem sui intrinsecam praecise tantum dicit imperfectionem vel defectione quantam perfectionem ponit vel poneret bonum quod omittitur vel privatur. ut sed sortes et plato sint aequaliter obligati ceteris paribus ad diligendum actualiter deum per a horam ceteris paribus et sortes hoc omittat plato vero faciat tunc quantum proficitur plato per a horam tantum deficit sortes per eandem.

Si vero considerantur omissio et boni positio penes esse culpabile seu vituperabile et laudabile tunc omissio in infinitum est magis vituperabilis seu culpabilis quam boni positio commendabilis quia omissioni saltem quando est peccatum mortale de condigno corresponderet pena infinita intensive et extensive sed positioni boni nullum correspondet praemii de condigno

Si autem comparentur penes rectum et obligquum tunc positi boni in infinitum est rectior quam omissio sit obliqua quia omne rectum est rectissimum sed quolibet obliquo dari potest obliquius

Si autem comparentur penes meritorium et demeritorium seu penes haec quantum unum deum placuit tantum alterum deo displicet tunc non videtur certa regula esse de huiusmodi comparatione

Et si forte dicitur quod deus praemiat ultra condignum et punit citra condignum ex hoc videtur posse capi regula quod omissio sit minus displicens vel demeritoria quam positio boni sit placens vel meritoria

Respondetur negando consequentia propter hoc quod omissioni de condigna corresponderet infinita pena / positioni vero de condigno nihil et dictum est. Cum autem dicitur de actu contrario positioni etc. dico quod ille non opponitur positioni ratione qua actus sed ratione qua est privatio rectitudinis debite inesse vel conformiter divinae legi. verbi gratia odire deum opponitur huic quod est diligere deum sub ea ratione qua privat homine conformitate legis divinae quae praecipit deum esse diligendum super omnia et cum hoc includit repugnantiam conformitatis illius legis negative seu prohibitive. eo quod nullus debet odire deum et ideo opponitur duplici conformitati quarum utraque perficit hominem et laudabilis est et meritoria.

Ideo respectu utriusque facit homine esse imperfectum culpabilem et deo displicibilem. Sed sola omissio tantum uni conformitati opponitur et ex hoc patet quid sit respondendum illis qui tenent contrarium unde quantum plus intenditur odium dei vel alius actus virtuosus tanto plus contravenitur divinae legi quae plus prohibet actum peiorem. et plus obligat hominem ad non faciendum maius malum: quam minus malum: igitur maius malum est privatio maioris obligationis ad rectitudinem debitam inesse vel ad conformitatem divinae legis qua lex magna habet latitudinem in prohibitionibus et praeceptis Ideo dicit psalmista "latum mandatum tuum nimis".

Tria argumenta sequentia solventur in proxima quaestione

Ad primum principale dicitur quod aliqui tenent quod credere non sit in nostra potestate cuius tamen oppositum ostendetur postea supposito tamen quod sit et quod credere sit finis studii adhuc tamen studium est meritorium. unde quantumcunque possent non credere deum non esse summe amabilem propter certas evidentias quas ad hoc habeo tamen studium per quod ad hoc devenit libere et ex volitionibus charitativis processit et cum dicitur quod scientia inflat dicit glosa quod hoc est si fuerit sine charitate tamen cum hoc dicitur quod sicut virtutes formaliter et effective non sunt causa viris licet obiective quandoque sint occasio superbiae sic etiam est de scientia theologiae qua formaliter et effective producat et provocat hominem ad conformiter vivendum divinae legi et ad vitandum vitia multis tamen obiective est occasio superbiae qui de ipsa volunt gloriari.