Quaestio 25

CAPVT I. Status controuersiae.

CVm inquirimus de potentia Dei, quidnam sit, non de potentia patiente, sed de agente intelligimus. Certum enim est, vt docet S. Thom. in hoc art. potentiam patientem in Deo non esse vt exque. 3. de simplicitate Dei, & qu. 9. de immutabilitate perspicue colligitur. De potentia autem Dei agente duo extra controuersiam sunt vnum est, non esse veram potentiam agentem in Deo comparatione actionum immanentium, qua sunt communes Trinitati, vt intellectionis, & volitionis. Nam quamuis inter S. Tho & eius Scholam ex vna parte, & Scotum, eiusque discipulos ex alia quaestio sit, vtrum in Deo intellectus distinguatur ab intellectione & voluntas a volitione ex natura rei non solum per intellectum nostrum, cum in vniuersum de attributorum distinctione inter se, & ab essentia non eodem modo sentiant, vt disp. 116. videbimus: nullus tamen est, qui doceat, has actiones immanentes in Deo esse veras productiones procedentes ab intellectu, & voluntate ex natura rei: sic enim necessarium quoque esset fateri in Deo processiones essentiales, & communes tribus personis; ex quo etiam sequeretur, plures esse personas, quam tres, imo in infinitum multiplicari. Cum igitur, vt concedamus aliquam potentiam producentem ex natura rei, necesse etiam sit, ei tribuere productiones, quae non solum nostro modo intelligendi, sed etiam suapte natura productio sit; & nullus Scholasticorum hactenus dixerit, Deo esse communes illas productiones per intellectum, & voluntatem, quas essentiales operationes vocamus; fit, vt nullus doceat, in Deo esse ex natura rei potentiam agentem intellectus ad intelligendum, & voluntatis ad volendum communem tribus personis; tametsi aliqui Scholastici fateantur potentiam agentem in Patre ex natura rei ad generandum: in Patre autem, & Filio potentiam producentem eodem modo ad spirandum, de quibus disputat. 164. dicendum est. Itaque ad operationes immanentes communes & essentiales solum debemus concedere potentias agentes nostro modo intelligendi; hoc est, potentias, quae a nobis concipiantur per modum agentis, & elicientis, licet re ipsa nihil producant. Hoc autem intelligendum est sue potentiae distinguantur ab actibus ex natura rei, vt censet Scotus; siue sola ratione, vt putat S. Tho. eo quod potentia, quae ex natura rei vero potentia est, & non solum concipitur, & nomina tur instar potentiae, aliquam operationem reipsa producit: talis autem potentia non est communis in Deo ad intelligendum, & volendum. Haec sententia est aperte S. Thom. in hoc artic. I. ad 3. & 2 contragentes cap. 10. & Ferrariensis ibidem.

Alterum sine controuersia est, in Deo esse potentiam agentem comparatione creaturarum: est enim in Deo principium, quo vere, & realiter creaturas producit, potentia autem agens nihil aliud est, quam principium productionis, & actionis: quare non solum nostro modo intelligendi, sed etiam reipsa est in Deo potentia agens.

Ceterum, cum dicimus, hanc potentiam agentem vere esse Deo respectu creaturarum, & non tantum nostro modo intelligendi, non credimus, eam distingui ex natura rei ab essentia, tametsi Scotus ita sentiat: sed ideo dicimus, vere in Deo esse potentiam agentem, & non solum considera tione intellectus nostri, quia aliquid secundum rem ab ea vere procedit, siue potentia idem sit cum essentia, siue ab ea ex natura rei distinguatur. nam in quaestione positum est, an etiam in creatu ris potentia agens distinguatur ex natura rei ab essentia, cui inest: cum tamen omnes asserant, in creaturis vere esse potentiam agentem, non tantum secundum considerationem nostri intellectus, sed etiam reipsa.

Ex hoc tamen, quod concedamus in Deo potentiam re ipsa ad creaturas, non proinde asse rimus in hac potentia esse relationem plusquam rationis ad creaturas: nec id voluit S. Thom. docere, cum 2. contra gentes cap. 10. dixit, Manifestum est, quod potentia dicitur de Deo per respectum ad facta, secundum rei veritatem, non per respectum ad actionem, vt aliqui falso arbitrantur, alioquin etiam esset in potentia Dei respectus plus quam rationis ad facta, qui ex tempore adueniret, quod est ab surdum: sed illud, Secundum rei veritatem, referri debet, non ad respectum, vt denotet respectum relem inhaerentem, sed ad potentiam, vt denotet in Deo vere & realiter esse potentiam producentem eorum, quae fiunt: potentiam autem actionum immanentium, tantum esse secundum considerationem nostram. Porro in Deo nullum esse respectum ad creaturas plusquam rationis, ostendemus. disp. 104. cap. 6. His ergo suppositis praesens controuersia est, quid sit in Deo potentia agens respectu creaturarum, vtrum sit intellectus, & voluntas, an aliquid aliud: cumque in Deo suapte natura omnia sint vnum, nisi quae relatiue opponuntur, quaestio nunc est, an nostro modo intelligendi potentia agens differat ab intellectu, & voluntate

CAPVT II. Quid senserit Durandus.

DVrandus in 1. d. 38. q. 1. censet proximum principium rerum in Deo non esse scientiam, sevoluntatem, sed potentiam: ex quo videtur eam distinguere a scientia, & voluntate; ita vt quemadmodum in nobis realiter differt potentia exequens, quae est in manibus, pedibus, aut lingua, a voluntate, & scientia, ac proinde proximum principium motus secundum locum, aut locutionis est potentia, exequens, quae in pedibus, aut in lingua est, voluntas vero & intellectus sunt remota principia: sic etiam in Deo instar harum potentiarum, quae sunt in nobis, intellectu nostro distinguamus facultatem exequentem, & producentem res tanquam proximum principium earum ab intellectu, & voluntate, tanquam a remotis principiis,

Haec sententia nonnullis recentioribus mirum in modum probatur; atque eadem proportione facultatem motricem in Angelis, qua seipsos, & corpora mouent, a voluntate & intellectu distingunt, alij quidem cum Scoto ex natura rei, alij ve ro cum S. Tho. per intellectum nostrum. Quare ita existimant, differre potentiam exequentem in Deo, & in Angelis a voluntate, & intellectu, vt nec intellectum, nec scientiam, nec voluntatem in sua ratione formaliter includat. Fauet etiam huic opinioni S. Thom. in hoc a. in prima solutione 4. vbi videtur distinguere secundum rationem potentiam exequentem in Deo ab intellectu, & voluntate.

Confirmat autem Durandus, primum quia voluntas, & intellectus non sunt proximum principium rerum potentia autem est proximum principium: ergo potentia non est intellectus, & voluntas. Intellectum autem & voluntatem non esse proximum principium, probat: quia potentia, quae saecundum propriam suam rationem aeque respicit creatum, & increatum obiectum, non est principium proximum producendi aliquid extra: nam principium producendi non respicit id, quod creari non potest: intellectus autem & voluntas secundum suas proprias rationes aequae respiciunt creatum, atque increatum; quia ita versantur circa creaturas, sicut circa Deum qui creari non potest, sicut circa impossibilia, quae etiam creari nequeunt: ergo non possunt esse principium producendi creaturas: quare oportet potentiam Dequae vt principium harum rerum constituitur, ab eis distingui. Deinde confirmatur: quoniam cum in Deo omnia attributa reipsa sint quid vnum fisimplicissimum, & sola ratione nostra secundum veriorem sententiam distinguantur, instar eorum, quae in rebus creatis videmus: atque in rebus creatis vt in animalibus, quae cognitione, & appetitione mouentur, praeter has duas potius sit aliexequens motum; eadem proportione in Deo praeter intellectum, & voluntatem, alia potentia constituenda est quae sit proximum principium producendi creaturas exequendo id, quod intellectus iudicauit, & voluntas decreuit. Hanc sententiam videtur existimare probabilem Caiet. si hoc art. tametsi oppositam probabiliorem, & magis conformem menti Doctoris sancti esse censeat.

CAPVT III. Potentiam in Deo formaliter esse scientiam, & voluntem verior opinio fert.

Vlto verior sententia est aliorum, qui docent, nullam aliam in Deo constituendam esse potentiam exequentem, praeter intellectum, & voluntatem, vel sola ratione nostra distinctam. De Deo ita sentit expresse Scotus in 1. dist. 37. qu. 1. cum probat, posse intelligi Deum operari, vbi non esset secundum substantiam, si alioqui non esset immensus, quia sua omnipotentia, est sua volun¬ tas. Idem docet Bassolis in 2. d. 8. qu. 1. §. Quantum aprimum Ferrar. 2. contra Gent. cap. 10. Caiet. in hoc arfauet etiam S. Thom. in solutione 4. cum secundo respondens argumento, dicit, nihil aliud esse potentiam Dei, quam scientiam, vel voluntatem, quam tenus est principium rerum. Id quod putat probabilius Canariensis in 1. p. S. Tho. qu. 27. art. 1. disp. 4. p. 2. Itaque in hac opinione potentia includit scientiam, aut voluntatem, vel vtramque simul; sed ad dit respectum, & rationem principij, hoc est, scientia, & voluntas ipsa, quatenus efficax est ad res producendas, dicitur in Deo potentia. Atque idcirco differunt nostro modo intelligendi potentia, & voluntas, sicut includens, & inclusum, quia potentia includit voluntatem, & scientiam: sed scientia, & voluntas secundum se possunt considerat. absque eo, quod sint principia rerum: & in hunc sensum interpretari possumus S. Tho. quem praepraeced. cap. allegauimus. At opinio Durandi. ita distinguit potentiam a scientia, & voluntate, v. nullo modo illas vel aliquam illarum includat. V. autem hanc sententiam confirmemus, & explicemus, duo nobis ostendenda sunt. Vnum est frustra in Deo constitui potentiam exequentem praeter intellectum, & voluntatem, id quod in hoc capit. probabitur. Alterum est, vtrum potentia in Deo sit ipsemet intellectus, & voluntas, an vtriusque operatio, scilicet scientia, & volitio id quod sequenti capite explicandum est

Prius ergo bifariam probatur, tum in vniuer sum de Deo, & Angelis, tum etiam peculiari ratione de Deo. In vniuersum quidem, nam vt optime docet Caiet. infra q. 54. art: 5. potentia mouensecundum locum in anima, & intelligentiis idem est, quod intellectus, & solum diuersa ponitur ex parte corporis: quia cum corpus subiiciatur animae, indiget alia vi, & facultate, qua ipsi obediat, eadem ergo, & potiori ratione Deo non est tribuenda potentia mouens, & exequens ab intellectu, & voluntate distincta. Porro separatis materia frustra constitui talem facultatem pateex doctrina Aristot. 3. de animae cap. 10. vbi definiens quae sit potentia mouens secundum locum in ipsi anima parum a principio sic ait: Haec igitur ambo in tellectus, & appetitus mouendi motu dicto principia sunt & paulo post haec duo reducens ad vnum tantum inquit, Vnum igitur est id, quod mouet ipsum inquam, appetitiuum; assignans id, quod ex parte animae esproximum principium motus, nempe voluntatem, nam intellectus, & scientia remote operantur. quatenus excitant, & dirigunt appetitum. Ob quam rationem disp. 81. cap. 2. diximus voluntatem Depropinquius, quam intellectum, attingere effectum. Demum non longe a fine capitis, vt ostendat, voluntatem per se solam non esse principium motus, sed aliam facultatem motricem ei seruiresubiungit, Id vero quod mouet atque mouetur, est ipsum principium appetendi: id autem, quod mouetur, est animaipsum, at quo mouet appetitus vt instrumento, id iam corpori tribuitur. Ex hac doctrina Philosophi colligi tur, frustra in separatis a materia aliud principium motus, & operationis externae assignari praeteappetitum. Nam si in animalibus constituitur et iam potentia exequens in ipso corpore, ideo est, quia anima, cum sit natura sua coniuncta corpori non nisi medio corpore vt instrumento effectus corporeos operatur, & ideo, vt infra 194. cap. 3. di cemus, separata nequit mouere corpora, quae mo¬ uet coniuncta. Cum ergo Deus, & Angelus non indigeant corpore frustra praeter appetitum, seu voluntatem; aliquam facultatem exequentem ipsis tribuemus: alioqui etiam animae coniunctae conueniret.

Deinde facultas exequens distincta ab appetitu eo modo sub ea constituitur, vt ei pareat, & non nisi ad nutum illius operetur. Hanc vero subiectionem in homine, qui duplici substantia altera spirituali, altera corporea constat, recte intelligimus: at in simplicissima substantia, qualis est Deus; & in Angelo, qui ea compositione caret non satis intelligitur, quomodo vna facultas ad exequendam obediat voluntati, aut quae sit necessitas, vt talem facultatem distinctam constituamus.

Ceterum in Deo nullam aliam facultatem praeter voluntatem esse posse, probant aliqui ex Scriptura Ephes. 1. Operatur omnia secundum consiliunvoluntatis suae. Psalm. 121. Omnia quaecunque voluiDominus fecit. Psalm. 148. Ipse dixit, & facta sunt, ipmandauit, & creata sunt. Tum etiam confirmant auctoritate Patrum, nam Leo I. serm. 2. de natiuit. in quit. Deus cuius natura bonitas, cuius voluntas potentia &c. & Aug. lib. meditationum cap. 29. de Deo ait. Cuius voluntas opus, cuius velle posse est. Haec tamen, & multa alia testimonia solum probant, omnium rerum productionem pendere ex nutu Dei: at non esse enim aliam potentiam exequentem, quae pendeat ex voluntate sicut in nobis, ex eis certe non colligitur. Nam & de quouis homine recte dicitur, ambulat, quando vult; vbi vult, & eo quo vult, solum, quod nutu voluntatis suae potentia mouens secundum locum operatur. Et in iis, quae subsunt nutui suae voluntatis, dicitur eius posse esse eius velle: non allia ratione, nisi quia omnino id subditur voluntati ipsius. Hac tamen ratione efficaci id confirmari potest. Quoniam licet in Deo plures consideremus perfectiones, & attributa ratione nostra distincta, instar eorum, quae in nobis videmus: nec id repugnet summae illius simplicitati; nunquam tamen attributa, & facultates in Deo, etiam nostro modo intelligendi, multiplicare debemus, si aliquo pacto perfectioni, & efficacitati infinitae illius derogetur: constituere autem potentiam exequentem distinctam ab intellectu & voluntate derogat perfectioni voluntatis diuinae: inde enim sequitur, vt voluntatem secundum se concipi a nobis sine virtute perfecta & infinita, cum alia facultas ad exequendam ei tribua tur, sicut in nobis secundum se non est efficax, & completa ad operandum, cum alia facultate, vt instru mento indigeat: ergo non est constituenda alia facultas exequens in Deo distincta, & iam secundum rationem a voluntate; siquidem voluntas ita perfecta debet concipi in ratione voluntatis, vt cum velit, & desideret facere aliquid, per se ipsam illud assequatur. At dicunt aliqui. Deus potens est operari extra se, quatenus infinitus est, non in genere scientis, & volentis, sed simpliciter in genere entis: haec enim infinitas in genere entis simpliciter conuenit Deo, quatenus eminenti quadam ratione habet in se omnem perfectionem, quam alia communicare potest: ergo ratio omnipotentiae conuenit Deo, non ratione intellectus, & voluntatis, sed proxime ratione suae essentiae, quae infinita simpliciter est in genere entis. Atque hoc ipsum haberent reliquae formae, vt sine accidenti ipsis addito operarentur, nisi limitate essent: Deus autem, quae sua est infinitas secundum esse, non tantum ratione suae essentiae habet in se esse, sed etiam posse operari, & ita omnipotentia non conuenit Deo medio intellectu, & voluntate sed proxime ratione essentiae suae, Respondeo primum, infinitatem secundum esse, de qua agit S. Doctor qu. 7. esse diuersum attributum ab om nipotentia, quae duo praedicti Doctores absque ratione confundunt, cum dicunt, infinitatem secundum essentiam nihil aliud esse, quam continere in se eminenti ratione tanquam causam cete ta omnia entia, vt eorum perfectiones. Deinde vt constat ex disp. 25. infinitas secundum essentiam non est continere omnem perfectionem, etiam creatam eminenti ratione; sed a nullo pendereQuare illa propositio, quam assumunt aduersarij, Deus potens est, quatenus est infinitus secundum essentiam si particula, Quatenus, denotet eandem esse rationem formalem infinitatis, & potentiae, falsa est: nam sensus est. Deus eo est potens, quo est infinitus: quare cum sint duo attributa distincta, infinitas, & potentia, falsa erit propositio in sensu formali, sicut si diceremus, Deus est intelligens, quo est infinitus. Si vero particula, Quatenus, sit nota quam vocant perseitatis est vera propositio: quia ex eo, quod Deus sit infinitus secundum essentiam, habet nostro modo intelligendi quod sit in telligens, volens, & potens. Ex hoc tamen non fit vt potentia sit distincta ab intellectu, & volunta te, sed potius sit idem eo modo, quo sequenti capite explicabitur. Postremo tribuere attributum potentiae ipsi essentiae Dei pro vt essentia a nobis concipitur distincta ab attributis, est negare peculiare attributum omnipotentiae: ergo argumentum sumptum ab infinitate nullius momenti est,

CAPVT IIII. Quomodo potentia in Deo sit scientia, & intellectus.

CVm probatum iam sit, potentiam in Deo ad intellectum, & voluntatem esse reducendam, superest, vt videamus, an haec potentia sit ipsemet intellectus, & voluntas in actu primo, vel iam in actu secundo, cum scientia nimirum & volitione. Nam ex vna parte videtur, esse assignandam potentiam intellectui & voluntati in actu primo: eo quod potentia necessario inest Deo at volitio non omnis necessario Deo conuenit. Er alia vero parte potentia videtur esse ipsamet scientia, & volitio quia potentia debet esse proximum principium operationis: Deus autem omnia ope ratur scientia, & volitione tanquam proximo principio, intellectu vero, & facultate volendi remoto. Ego vero censeo media via incedendum esse nempe Deo potentiam esse tribuendam, primum vt sit in ipso necessario, & ex natura rei, nec potuerit aliquo modo non esse: deinde vt hac seruata conditione ea sit propinquius principium operationis quod esse possit. Vt autem haec duo recte seruentur, nulli alteri melius potentiam assignabimus, quam scientiae Dei, & voluntati, quae est facultas volendi. Scientiam vero intelligo non visionis, quae est rerum futurarum, haec enim posterior est, quam potentia; eo quod prius Deus in telligitur potens quam sciat aliquod futurum, praeterea, quia haec scientia futurorum non potest esse practica, vt disp. 69. c. 2. notauimus: sed intelli go scientiam rerum possibilium, quatenus practica est, vt ibidem explicatum manet.

Ponitur autem scientia praeter voluntatem, ad constituendam potentiam; quia voluntas non in telligitur potens per seipsam, sed directione intellectus, cuius operatione dicitur constituta in actu primo. Ceterum potius dicimus, scientiam in actu, quam ipsammet facultatem intellectus ad potentiam pertinere: quia quo ad eius fieri potest, potentia debet constitui, vt propinquius principium operis, scientia autem propinquius operatur. quam intellectus. Ex parte vero voluntatis, cujus nutu omnia fiunt, debet constitui vt potentia, ipsa facultas volendi; non volitio; tametsi volitio propinquius operetur effectum, quam facultas volendi: eo quod ita debemus asserere potentiam esse principium proximum operis, vt ex natura rei insit operanti, & non libere, atque vt Deus non sit potens, quia vult, sed quia est; vt optime notauit, S. Tho. art. 5. ad 1. Quia ergo; etiamsi Deus nihil vellet producere, nihilominus potens esset, & potentiam habere diceretur, sicut modo habet, vt producat, quae nunquam futura sunt; ideo eius potentia non est actus volendi, sed ipsa facultas voluntatis,

Verum obiicere posset aliquis, in Deo esse duplicem affectum voluntatis nostro modo intelligendi; alterum quo res possibiles necessario amat, alterum liberum, quo vult producere, quae futura sunt, vt dispatione 80. capit. 2. explicauimus: possemus ergo asserere potentiam in Deo esse effectum voluntatis, qui necessario ei inest circa creaturas possibiles. Respondeo, hunc affectum non esse principium rerum vt existant, & ideo ad potentiam non pertinere. Porro non esse principsum per seipsum, quia est tantum amor quidam simplicis complacentiae, vt ibidem notauimus, ac proinde secundum se inefficax: hoc enim amor Deus amarum, quae nunquam facturus est. Deinde, hic amor non est principium per alium affectum efficacem, quo Deus velit producere, quaecunque in tempore facturus est, quia affectus efficax inDeo non nascitur ex affectu simplicis complacentiae, sicut in nobis, in quibus hi duo affectus distinguuntur: ergo ille affectus circa res possibiles non pertinet ad potentiam: recte igitur dictum est potentiam Dei esse scientiam, & facultatem volendi. His enim duobus natura sua potens est facere quaecunque facit. Huic autem potentiae allignare debemus praeter externam operationem quae est futura in tempore, aliam etiam immanen tem ipsius voluntatis, qua proxime omnia operatur, affectum scilicet efficacem, & decretum, quo praefiniuit omnia ab aeterno

Ex dictis sequitur, etiamsi dicamus actionem intellectus diuini pertinere ad potentiam Dei, nulla ratione ad eam pertinere actionem intellectus, quae dicunt imperium: haec enim actio intel lectus est insinuatio voluntatis, quae dici solet intimatio per modum loquutionis, vt ostendemus 1. 2. quaest. 17. art. I. talis autem insinuatio voluntatatis deberet esse liberae voluntatis, qua Deus decerneret aliquid facere, vt patet? cum igitur probatum sit, affectum liberae voluntatis in Deo non esse potentiam ipsius, quia libere in Deo est, efficitur, nec insinuationem esse ipsam potentiam, quia etiam libere in Deo esset, si talis insinuatio le¬ conueniret. Adde, quod, vt diximus supra disp. 87 cap. 3. talis insinuatio, & imperium in Deo non est, vt rebus prouideat, aut eas efficiat, & gubernet, ergo talis insinuatio non est potentia Dei.

Hac eadem proportione in Angelis potentia mouens secundum locum ponenda non est distincta omnino a voluntate, & intellectu, sed eaincludens, quatenus vt principium, ad motum ipsum referuntur. Sed quia Angelo nec scientia, nec volitio actu semper inest, potentia autem semper inesse debet, ideo nullam scientiam, nullam etiam volitionem ad potentiam pertinere dicimus, sed nudum intellectum, & voluntatem; tametsi nulla harum potentiarum operetur proxime per se ipsam, sed per actum elicitum immanentem scientiae & volitionis

At obiiciunt aliqui hoc modo. Cum potentia in Deo sit attributum quoddam Dei peculiare ab aliis distinctum; debemus illud assignare simplenostro modo concipiendi, & non quasi ex duobus aliis, nempe ex intellectione, & voluntate concinnatum. Respondeo, cum Deus extra se operetur, non inquantum est, sed inquantum vult & voluntas sine cognitione non possit operari, mirum videri non debet, si ex his duobus constituamus in Deo potentiam, quae est principium operandi: quia tale agens duo requirit principia, vt potens intelligatur: ita tamen, vt vtrumque non eodem modo sit principium operis; nam intellectus est principium per modum dirigentis; voluntas autem per modum impellentis, vt disput. 81. cap. 2. dictum est.

CAPVT V. Respondetur argumentis Durandi.

RAtionibus vero factis pro sententia Durandi facile occurrere possumus. Ad priorem dicimus, intellectum & voluntatem non esse proximum principium rerum, quia media scientia, & volitione operantur; nihilominus facultatem voluntatis, sine operatione volendi immediate ad potentiam pertinere, tametsi intellectus non nisi ratione scientiae pertinent, vt explicatum est. Quia ita debemus constituere potentiam, proximum principium operis, vt tamen non insit libere, sed naturaliter, & necessario: ideo ex parte voluntatis nullum actum diximus, esse ipsam potentiam, sed nudam ipsam facultatem volendi. Ratio vero qua Durandus probat, intellectum, & volunta tatem non esse proximum principium operis, friuos est: Quod enim intellectus, & voluntas Dei versentur circa creatum, & increatum, siue circa Deum, siue circa res impossibiles, non pro bat, ipsam non esse potentiam Dei aliquo modo Dico aliquo modo, quia intellectus, & voluntas latius patent, quam potentia; haec enim tantum respicit creaturas; at intellectus: quatenus intellectus respicit etiam increatum, vt Deum, vel etiam impossibilia, quae creari non possunt; vt disput. 61. dictum est: voluntas, vero prout voluntas est, saltem circa Deum ipsum versatur: nam circa impossibilia non operatur, nisi fortasse actu odij, & displicentiae. Ea ergo ratio Durandi non probat intellectum, & voluntatem sub peculiari modo non posse potentiam Dei, ea nempe ratione, qua sunt principia rerum, ex quo solum sequitur potentiam in Deo omnino non distingui a voluntate, & intelle¬ ctu, ita vt ipsa non includat: bene tamen sequitur ab eis differre, sicut includens ab incluso, aut sicut excedens ab excesso,

Ad posteriorem rationem respondeo ex iis, quae dixi c. 3. in fine, ita videlicet nostro modo intelligendi ex rebus creatis in Deo esse varia attributa distinguenda, vt eius perfectioni, & virtuti infinitae nihil derogetur; sed ita, vt quicquid imperfectionis est in creaturis submoueamus cum ad Deum proprietates earum transferimus, & quia in nobis ex imperfectione prouenit, potentiam exequentem distingui omnino a voluntate, quoniam voluntas non est ex se efficax ad operandum per seipsam, Dei autem voluntas perfectissima est; alio modo Deo tribuimus potentiam exequentem, quam nobis.

Caeterum pro priori sententia Durandi, vt pro bent, potentiam in Deo non esse intellectionem & voluntatem, nonnulli recentiores hac ratione vtuntur. Deus non ideo est omnipotens, quia omnia sciat; imo vero ideo omnia scit, quia est omnipotens: nam in seipso vt omnipotenti, tanquam in causa cetera omnia cognoscit: tum etiam non ideo omnipotens est, quia vult, vt optime dixit. S. Thom. artic. 5. ad 1. imo vero non est omnipo tens, quia potest velle producere: ergo nec intellectus nec voluntas pertinent ad potentiam Dei, Respondeo primum, Deum nostro modo intelligendi non ideo cognoscere omnia, quia sit omnipotens; sed potius contra: neque creaturas intueri inse, sicut incausa, quia sit omnipotens, sed in seipso eas intueri sicut in specie expressa: vtrumque autem fusius ostendi disp. 66. Deinde de voluntate dico, Deum non esse potentem, quia velit producere; id quod iam nos praecedenti capite expresse notauimus, & ita diximus velle Dei, non esse potentiam Dei, sed ideo Deum esse potentem, quia potest velle producere: nisi enim voluntatem haberet, qua posset velle, nihil producere posset male igitur praedicti Doctores assumunt, non ideo Deum esse omnipotentem, quia posset velle

CAPVT VI. Explicatur doctrina S. Thom. in solutionibus argumentorum.

CVm iis, quae hactenus diximus, consonat doctrina Doctoris Angelici in solutionibus argumentorum, si recte intelligitur. tametsi Caietanus solita subtilitate mentem illius interpretatus eam non fuerit plane assequutus. Primum ergo inter alia, quae elicit ex solutione secundi & tertij argumeni est illa propositio: Actio sic comparatur potentiae, vt, si ad Deum transferatur, idem sicum essentia diuina, Circa quam propositionem ipse dubitat, quomodo fieri possit, vt actio potentiae, quae in creaturis est transiens, ita sit Deo tribuenda, vt idem omnino sit ex natura rei cum ipsa essentia. Respondet autem bifariam iuxta duas opiniones, quas videtur S. Thomas tangere. in solutione 4. nam si dicamus, potentiam Dei esse idem cum intellectu, & voluntate, tunc plane constat, quomodo actio potentiae translata ad Deum sit idem, quod essentia eius: quia actio immanens intellectus, & voluntatis, mediis quibus exterius operatur potentia Dei, est idem cum essentia, non autem actio transiens, quae est in crea¬ tura producta. Si vero patientia in Deo fit aliquid omnino distinctum ab intellectu, & voluntate, vt putauit Durandus, quam etiam opinionem indicare videtur S. Thom. in solutione 4. tunc non est recurrendum ad actionem immanentem, sed actio potentiae dicetur esse idem cum essentia diuina quia in omni agente per operationem transeuntem, praeter relationem agentis manet etiam aliquid absolutum, quod est fundamentum illius relationis distinctum ab ipsa potentia agendi. In Deo autem operante per potentiam, fundamentum illud est idem omnino cum essentia, ratione cuius vera est illa propositio superius posita, nem pe, Actio potentiae, si ad Deum transferatur, idem est cum sentia

Sed praeterquam quod praedicta doctrina Caiet. manifeste falsa est, & contra Aristot. est etiam contra mentem Doctoris S. Primo sane est falsa, & contra Aristot. nam ille 4. Met. cap. 55. relationem agentis non putat fundari in absoluto aliquo, quod maneat in agente, sed in ipsa actione: dicit enim, relatiua secundi generis esse tantum potentias & potentiarum actiones. Secundo si aliquod absolutum consurgeret in agente dum agit, iam agens inquantum agit, mouetur; quod Aristot. existimat absurdum 3. Physic. cap. 3. atque inde probat, actio nem non esse in agente, sed in passo. Tertio intelligi nequit, nedum explicari, quid sit illud absolutum in agente, in quo fundatur relatio, praeteipsam potentiam: frustra ergo asseritur. Quare melius Ferrar. 2. contra gent. cap. 1. docet, ex actione transeunte nihil manere in agente praeter relationem. An vero haec considerari possit per modum, & actionis, dicemus infra disput. 175. cap. 2. Caeterum aliam esse mentem S. Tho. consideranti solutionem secundi, & tertij facile patebit: nusquam enim illam propositionem quam elicit Caiet. insinuauit. Sed in solutione 2. solum loquitur de comparata cum actu immanente, & ostendit, tunc solum actum potentiae esse nobiliorem potentia, quando distinguitur ab ea, vt in nobis intellecta. Sed non loquitur de actione transeunte ipsius potentiae, sicut in solutione 3 nec argumentum contendit hanc actionem esse nobiliorem aut perfectiorem potentia ipsa. Re spondet igitur S. Thom. non probari eo argumento, in Deo non esse potentiam respectu actuum immanentium, quamuis actus non sinobilior, quia actus idem est quod essentia, & potentia ipsa ex natura rei: tametsi in solutione 3. alia ratione concedat, non esse potentiam ex natura rei respectu actionum immanentium. In solutione ergo 3. asserit in Deo non esse potentiam re spectu operationum, seu actionum, intelligit, immanentium, nisi secundum nostrum modum intelligendi, quia sicut in primo capite dicebamus vt sit potentia secundum tem, opus esse suapte natura distingui ab operatione. Concedit tamen in Deo potentiam respectu effectus, hoc est, respectu operationis transeuntis, sic enim eam vocat, & distinguit ab immanente, quam appellaactionem, eo quod effectus productus extra Deum distinguitur extra naturam rei ab ipso Deoa potentia illius. Potest igitur esse in Deo realis potentia ad effectum, & non solum nostro modo intelligendi.

Sed obseruandum est, actiones immanentes intellectus, & voluntatis, quibus Deus producit extra se creaturas, nullo modo esse actiones transeuntes ipsius potentiae Dei, vt immerito nonnulli Thomistae existimarunt, sed praeter immanentes intellectus & voluntis, quae potius sunt principium, & causa efficiens operationis, & effectus transeuntis extra Deum, esse etiam actionem, & operationem transeuntem, quae idem est cum ipso effectu. Omnis enim causa habet actum medium inter ipsam, & effectum: quemadmodum enim forma media informatione, vt actu proprio dat esse, materia media receptione, quae est passio, habet esse a forma: sic etiam agens media actione producit esse, non dico, media actione, quae ei sit veluti forma ad producendum effectum, qualis est intellectio intellectui, & volitio voluntati ad operandum extra, sed quae est via inter ipsam causam, vt in actu primo informatam, & effectum ipsum, qualis est creatio in ipsa creatura producta & creata: generatio in re genita. Colligitur haec doctrina ex S. Thom. 2. contragent. cap. 1.

Secundo circa doctrinam solutionis secundae nota, tunc esse perfectiorem actum quam potentiam, quoties est immanens, vt intellectio perfectior est, quam intellectus; ea enim est perfectio potentiae in ipsa manens: at quoties operatio potentiae est transiens, vt aedificatio, non est nobilior potentia, quae est principium illius. Haec enim actio non est perfectio ipsius potentiae, sed effectus, & rei extra productae, vt ibidem docet S. Th. & ita potentia artis multo perfectior est opere ipso artis, & productione illius. Neque obstat, quod perfectius ordinetur ad imperfectum. quia non ordinatur ad illud, tanquam ad vltimum, sed medio illo ad vlteriorem finem hominis, & vniuersi¬

Tertio aduertendum est, ex duabus solutionibus, quas adhibet S. Thomas quarto argumento priorem esse, potentiam differre secundum rationem a scientia, & voluntate, ita vt eas non includat, eam tamen non omnino probari Doctorisancto, & ideo addidisse posteriorem, qua docet, potentiam esse ipsammet scientiam, & voluntatem, quatenus sunt principia rerum: quam putat veriorem Ferrar. loco allegato in 3. cap. Quare deceptus fuit Ferrar. 2. contra gent. cap. 1. ad 4. cum dixit priorem solutionem esse ex mente S. Thom. atque posteriorem in vetustis codicibus non reperiri, quod si verum esset, ipse contra Doctorem Sanctum docuisset eodem lib. cap. 10. cum potentiam in Deo dicit esse ipsam scientiam, & voluntatem, aut sui ipsius non fuisset memor, vt oportebat.

CAPVT I. Variae opiniones.

POtentiam Dei esse infinitam, sicut est eius, essentia, sapientia, duratio, & alia attributa, nemo dubitat, tamen non omnes eodem modo explicant. Referemus ergo in hoc cap. aliorum rationes, vt sequenti ex propria sententia eam explicemus, & demonstremus. Primo quidem Henric. in summa artic. 29. q. 6. & S. Thom. infra qu. 45. a. 5. ad 3. probant infinitatem potentiae Dei ex creatione hoc modo. Vt agens educat effectum de alique potentia subiecti, requirit necessario aliquam virtutem, & vt de minori potentia maiorem virtutem, quia quo magis crescit difficultas ex parte subiecti, maior est necessaria virtus ex parte agentis: vi ergo producat effectum de nulla potentia, hoc est de nihilo necessaria est virtus infinita, cum nulla omnino maneat proportio inter nihilum, & virtutem potentiae ad creandum.

Hanc rationem impugnant Scotus, & Durandi locis inferius allegandis: quoniam licet inter nullam potentiam, & quemlibet effectum non sit vlla proportio; non tamen est distantia infinita: nihilum enim non exceditur ab ente, nisi ratione entitatis, quae finita est. Quod si nihilum, & aliquid distare dicantur infinite, sicut vna species ab aliagenus hoc infinitatis non est simpliciter, sed quadam similitudine; quia scilicet ita inter se distant. vt nec per augmentum, nec per decrementum v. num possit aliud attingere, quod est proprium finiti comparatione infiniti: haec autem infinitas non videtur satis, vt requirat potentiam infinitam in genere potentiae. Quod enim aliqua potentia pro ducat tantum vnam speciem, vt accidit in agenti bus vniuocis; alia vero duas species, vt in aequiuo cis, quae plura specie diuersa producunt; non arguit potentiam infinitam in ea, quae producit effectum diuersum specie. Hanc vero ratione fusius examinabimus, & confirmabimus infra disput. 277. c. 1. Secunda ratio afferri solet ex Aristot. 8. Phys. c. 10. & 12. Metap. c. 7. vbi probat infinitam potentiam Dei, aut primae intelligentiae mouentis coelum, ex infinito tempore, quo mouet, quam late prosequitur Greg. in 1. d. 43. 3. a. 1. & Scot. in 1. d. 2. q. 2. §. Ostensis igitur. Aduertit tamen, ea solum ostendi in finitatem potentiae Dei secundum durationem, qua est infinitas aeternitatis, & Angelo posset communicari, aut vt infinito tempore sine initio moueret, aut saltem sine fine, quorum neutrum repugnat, & quamuis infinitas durationis solius Dei esset nihil hac ratione probaretur. Hic n. alium modi infinitatis inuestigamus, qui proprius est potentiae Dei, quatenus potentia est: nam infinitas durationis est alia perfectio, & attributum Dei.

Fatentur vero Scot. & Duran. non cognouissiArist aliud genus infinitatis potentiae Dei, quam durationis: subiungunt nihiloninus, recte probar infinitatem potentiae Dei secundum intensionem quam putant esse propriam infinitatem illius, vt potentia est, si addamus, primam causam ita infinito tempore mouere, vt a se ipsa moueat, non ab alio. Sed certe genus hoc infinitatis non est pro prium potentiae, quod modo inquirimus, & omnino ei accidit illud, quod est, infinito tempore mouere, nam mouere a se ipso eadem ratione arguit in finitatem, si sit finito tempore, atque si esset infini to. Illud enim, Ase, intelligitur nulla virtute vllo modo mendicata, aut accepta ab alio, quod ita pro prium Dei est, vt etiam nec per finitum tempus creaturae possit conuenire. Caeterum hoc genus infinitatis potius est essentiae, quam potentiae, vt potentia est, de quo disp. 25. fusius disseruimus. Eo enim essentia Dei dicitur infinita, vt eodem loco c. 5 explicauimus, quod a se ipsa, & nullo alio habet esse: at in praesenti de infinitate, quae est propripotentiae controuersia certa est quarum vna non est confundenda cum alia, sed distinguenda: sicut in¬ finitas durationis praesentiae, & comprehensionis sunt etiam ratione diuersae ab infinitate essentiae. Tertia ratio est Durandi in 1. d. 43. q. 1. n. 13. quam desumit ab effectu, hoc modo. Illa potentia est infinita, quae aut producit effectum infinitum simul, aut saltem successiue potest producere. Id enim, quod successiue inuenitur in effectu virtute simul est in ipsa potentia. Cumque ipse Duran. in 1. d. 44. q. 2. affirmet, non posse produci species rerum diuersas in infinitum, de quo disp. 106. dicemus. infinitatem Dei ex sola infinitate indiuiduorum. quae possunt produci, ipse colligit. Verum haec ratio nihil probat: nam si coelum, & Sol ab aeterno essent, & successiue ex putrefactione generassent, infinita animalia numero saltem diuersa, ob id tamen potentia Solis, aut coeli non esset infinita in ratione potentiae, sed sola duratione aeternitatis participatae, de qua non est praesens controuersia, Vergo probetur infinitas potentiae Dei in genere potentiae, alia ratione vtendum est. Ratio quidem haec demonstraret id, quod contendimus, si potentia Dei posset saltem successiue producere in infinitum nouas rerum species sine fine, vt sequentic. videbimus: at in opinione Durandi certe nihil probat. Mitto multas alias rationes auctorum, quod minoris momenti videantur, & ad manifestam huius rei demonstrationem gradum facio.

CAPVT II. Facilior explicatio, & demonstratio infinitatis potentiae Dei.

Nequam argumentis demonstremus infinitatem potentiae Dei operaepretium durationem infinitatis, quam inuestigamus, explicare. Quidam enim eo putant, potentiam esse in finitam, & quodlibet attributum, etiam nostro modo intelligendi, quod vnum essentialiter, includatur in alio, veluti ens in omnibus rebus; cumque infinitae sint diuinae perfectiones, & attributa, idcirco essentiam ipsam Dei, & quamlibet eius perfectionem infinitam esse docent. Verum, praeterquam quod nostro modo intelligendi ita inuicem attributa distinguuntur, vt vnum non includat aliud, vt disput. 119. cap. 2. ostendemus, nam alioqui confunderentur, etiam in nostra cognitione, quod plurimum obesset modo loquendi, quo inter homines vti necesse est hac via etiam explicati, nequit, aut defendi infinitas potentiae, quam inquirimus: tum etiam quia hoc modo eadem esset infinitas essentiae, & potentiae secundum rationem, cum tamen a nobis distinguatur. Quaelibet, enim perfectio ita nostro modo concipiendi, Deo attribuitur, vt in suo genere infinita intelligatur, & nominetur. Neque enim solum dicimus Deum vnde quaque perfectum esse, aut infinitis perfectionibus ita ornatum, vt nihil ei desit; verum etiam ita potentem, vt eius potentia sit infinita in genere potentiae, & ob id omnipotentia dicatur, non quidem infinita, quia ita possit, vt simul sciat, prudenter, & iste agat, sed quia omnia possit, & in infinitum aliquem effectum virtutem habeat, sicut scientia Dei non dicitur infinita, quia sit simul iustitia, sanctitas, & aliae perfectiones, sed quia infinita cognoscat; & duratio eius; seu aeternitas, non ideo est infinita, quia allas in se perfectiones, & attributa contineat; sed quia sine initio, & fine sit Cum ergo cuilibet attributo in suo proprio genere infinitas sua conueniat, potentia dici debeinfinita ex obiecto, sicut etiam scientia, & voluntas. Nunc igitur ratione probanda nobis est haec infinitas potentiae Dei.

Prior ratio sit, quam affert S. Doctor in hoc art, in hunc modum. Essentiae Dei est infinita, vt patet ex quaest. 7. artic. I. ergo & potentia, quae ipsam nostro modo intelligendi tanquam passio consequitur, erit infinita in suo genere. Haec ratio probat quidem esse infinitam potentiam in suo genere, si ex parte obiecti non repugnat, hoc est, si excogitari potest aliqua potentia infinita in genere potentiae comparata cum obiecto: nam si aliqua esse potest, ea erit, quae consequitur essentiam in ratione essentiae infinitam: neque enim potentia in finita essentiae infinitae tribuenda est: non tamen probat, esse aliquod obiectum, cui respondeat virtus aliqua, & potentia infinita; quoniam liceDeus infinitus sit secundum essentiam, si tamen nullum est obiectum possibile, quod postulet infinitam potentiam, non dicemus in Deo esse infinitam, quatenus intelligitur a nobis relata ad obiectum, & hac ratione ab aliis attributis distincta; sed dicemus esse maximam potentiam, quae esse possit.

Posterior ratio probat Dei potentiam esse infinitam in genere potentiae relatam ad obiectum, hoc modo. Sunt aliqua possibilia quidem fieri, quae tamen fieri nequeunt nisi a potentia infinitaergo necesse est esse potentiam infinitam in rerum natura: quodsi ea alicui conuenit primae causae tribuenda est. Hac ratione vtitur Gregorius in idist. 34. q. 2. quae satis perspicue rem demonstrat, si id, quod assumit, manifestum fiat. Potest autem probari supponendo, species rerum possibiles esse infinitas, vt multi arbitrantur: sic enim, tametsi non possent omnes produci simul, sed data vna possit alia fieri, recte colligitur in primacausa potentia infinita: si enim esset finita, tandem ad aliquam speciem deueniret, vltra quam non posset aliam addere: nam alioquin efficere tur, virtutem ipsam potentiae in se, quatenus potest operari, esse infinitam. Sed quia nonnulli ne gant, species rerum possibiles esse infinitas, de quo in art. vit. huius quaest. disseremus; ideo aliunde illud probandum est; nam certius est potentiam Dei esse infinitam in genere potentiae, quam species possibiles esse infinitas, tum etiam ex infinitis solum indiuiduis non colligitur infinitas virtutis in potentia, sed infinitas durationis, qua successiue possunt infinita indiuidua virtute potiae finitae produci, vt capit. 1. notaui.

Probat igitur Gregor. multis exemplis, ex qui bus hoc vnum nobis sufficiit. Quod licet corpus ita est aptum moueri, vt possit velocius, atque velocius agitari sine termino: ergo necesse est, esse aliquam potentiam, a qua velocius, atque velocius sine termino moueri queat: sed si omnis potentia esset finita, esset etiam terminus aliquis de terminatus velocitatis, vltra quem velocius mouere non posset: cum ergo velocitas in infinitum crescere possit necesse est potentiam aliquam esse infinitae virtutis: & quamuis nequeat infinitam velocitatem in motu aliquo producere, vt liquet; ipsa tamen virtus potentiae in se infinita erit, quia actu eam virtutem habet, qua potest velocius, & velocius in infinitum corpus mouere: ac proinde habet virtutem sine fine, & termino in ratione potentiae. Est etiam potentia Dei in genere potentiae infinita, quia in productione singularium terminum non habet: potest enim plura, & plura in infinitum, non solum decursu temporis, sed etiam simul: si autem finita esset terminum haberet, vltra quem non posset plura simul producere, vt ex ratione facta colligitur. Haec ratio quoad priorem partem sine controuersia demonstrat infinitatem potentiae Dei. In nostra vero opinione, qui docuimus disp. 26. c. 3. posse infinitum a Deo produci simul, etiam quoad posteriorem partem, infinitatem potentiae Dei probare posset.

Postremo obseruandum est, hanc infinitatem potentiae ita esse Deo propriam, vt non possit creaturae eodem modo communicari. Nam quamui creaturae tanquam instrumento Deus communicaret virtutem mouendi corpus velocius sine termino, ipsa tamen nunquam haberet virtutem ex se, nec in se ad mouendum corpus velocius in infinitum: tum quia illam virtutem haberet ab alio a quo assumeretur vt instrumentum: tum quia illam non haberet actu infinitam; nunquam enim illam acciperet, nisi ad infinitum, & limitatum effectum. Eo igitur modo distinguitur infinitas potentiae Dei ab infinitate potentiae creatae, si illi posset communicari, sicut diximus disp. 25. cap. 5. differre infinitatem durationis creaturae, si communicaretur, ab infinitate aeternitatis Dei: quia duratio creaturae non haberet ex se infinitatem, quam Dei aeternitas ex se habet. Idemque dicendum esset, si Deus communicaret creaturae virtutem creandi infinitam.

CAPVT III. Argumentum contra praedictam sententiam.

St tamen argumentum, quod licet difficile Enon sit, nonnullis tamen negotium facessit, ad probandum, Deo non conuenire potentiam infinitam, & est huiusmodi. Si Deo esset potentia infinita, non solum posset mouere de loco ad locum per medium velocius, atque velocius in infinitum, sed etiam velocissime, hoc est, in instanti, quemadmodum Aristot. 8. Phys. capit. 10. probat, in corpore non posse reperiri virtutem infinitam ad mouendum, eo quod efficeret motum velocissime in non tempore, hoc est, in instanti. Nam virtus, quae moueret in tempore, esset finita, & ea maior esse posset, quae nimirum in minori tempore moueret; ergo infinita, & quae maxima est, moueret, in instanti sed impossibile est motum fieri in instanti, de loco ad locum per medium: ergo impossibile est etiam in Deo esse potentiam, & virtutem infinitam; alioqui eodem argumento Aristot. non recte probaret, talem virtutem corpori conuenire non posse.

Respondet Auerroes 12. Matth. commento 41 ideo ex infinita potentia Dei non sequi motum in instanti, vt argumentum contendit, quia secunda causae quae finitae sunt, limitant, & modificantur efficacitatem primae. Hanc tamen solutionem impugnat Sanctus Thom. & AEgidius in 8. Phys. capit. illo 10. vt refert Caietan. infra citandus, quod non reddat rationem, cur secundae causae ita modificentur infinitam, virtutem primae, vt impe¬ diant motum fieri in instanti; sed non impediant quo minus motus possit esse duratione infinitus Caietan. vero conatur rationem assignare, cur causa secunda non tollat infinitatem durationis in motu, sed infinitatem velocitatis impediat. In quo, mea quidem sententia, non est multum laborandum, cum constet infinitatem durationis non oriri ex infinitate potentiae in genere potentiae, sed ex infinitate durationis causae, quae potest cuilibet agendi creato communicari.

Scotus etiam impugnat solutionem Auerrois, quoniam cum ex eius, & Aristot. sententia Deus agat necessario, fit, vt infinita eius efficacitas per secundam causam limitari nequeat; quia causa quae necessario agit, eodem modo cum alia, atque per se ipsam operabitur. Ita arguit Scotus in 1. dist. 8. qu. vit. §. Istis rationibus. Respondet tamen optime Caetan. pro Commentatore hoc modo, licet aliquod agens necessario agat, si tamen cum secunda causa concurrit ad aliquem effectum, virtus eius finitur, & determinatur ab illa, cum se illi ad operandum accommodat: sicut sol cum diuersis causis inferioribus diuerso modo operatur. Caeterùm quamuis Caietani, & Commentatoris ratio ostendat, tunc primam causam non mouere aliquid in instanti, cum mouet media secunda causanon tamen probat, Deum per seipsum non posse mouere aliquod corpus in instanti, praesertim si agere necessario, sicut corpus. Si enim corpus habens virtutem infinitam, moueret in instantieadem ratione moueret spiritus, si necessario operaretur. Quare argumento superius facto alio modo occurrere necesse est

Caietan. igitur in 3. tomo opusc. tractatu 2. quaest. 1. cuius meminit in commentario huius articuli, tribus modis respondet. Primo dicit satis esse, vt potentia Dei sit infinita, si ei respondeat effectus infinitus duratione. Verum ex dictis in capit. 1. liquet, ex infinita duratione effectus, non colligi propriam infinitatem potentiae in ratione potentio Adde, quod haec solutio non satis facit proposito argumento: neque enim satis explicat, quo pacto ex infinita virtute, quae esset in corpore, colligat Arist. motum fieri in instanti; & idem non sequatur ex infinita potentia Dei.

Secundum responsum sit, quod Caietan tertio loco adhibet, ideo videlicet a potentia Dei infinita non posse fieri motum in instanti, quia id impossibile est, non quidem ex defectu potentiae Dei, sed ipsius mobilis, quod talis effectus capax non est. Haec tamen solutio etiam mihi non placet: quoniam si non possumus potentiae Dei obiectum infinitum assignare, vel tale, quod postulet virtutem infinitam, non poterimus Deo infinitam potentiam tribuere in genere potentiae ad obiectum relatam, prout eam ab essentia & ab aliis attributis distinguimus, tametsi essentia diuina in genere entis sit infinita. Atque eodem pacto argumentum Aristotelis non probaret, virtutem infinitam in corpore non esse ex eo, quod sequeretur motus in instanti: respondere enim quis posset, ideo non sequi motum in instantiquoniam id impossibile est, non ex parte corporis mouentis: sed mobilis.

Vera ergo solutio est, quam S. Tho. in hoc art. ad 3. paucis insinuauit, & item Caiet. secundo loco inter alias adduxit, (mitto enim aliam, quam idem S. Doctor ibidem etiam indicat) est autem huius modi. Si corpus haberet infinitam virtutem, ideo sequeretur motus in instanti (loquimur autem semper de motu per medium) quia agens illud esset naturale, & ex vi suae naturae ad vnum effectum ita determinatum, vt ei liberum non esset nunc minus, nunc magis mouere, sed semper totam vim ad mouendum exerceret: quocirca si moueret in tempore, quantumuis velox esset motus, non esset summe velox, ac proinde non postu laret efficacitatem infinitam in motore. Vt ergo esset virtus motoris infinita, deberet fieri aliquis motus omnium velocissimus: talis autem esse nequit nisi instanti: ergo aut deberet esse motus in instanti, aut si esse non posset, nulla esset virtus infinita in corpore ad mouendum. Caeterum cum Deus agat libere efficacitate suae potentiae non determinatur ad vnum effectum, sed varios, prout ei libet, producit, & ita corpus secundum locum velocius, atque velocius mouere potest. Er quo recte colligitur infinita virtus potentiae. Quod enim in effectu possit magis, ac magis, producere sine termino, etiamsi infinitum actu non producat, efficacitatem arguit infinitam: nam si finita esset, responderet ei motus aliquis in tempore velocissimus, quem posset producere. Vt igitur colligamus, in Deo esse potentiam infinitam, quae libere operatur, non est necesse ei assignare motum velocissimum, aut in tempore, aut in instanti: neutro enim modo esse potest: non in instanti, vt disp. 197. monstrabimus: non in tempore, quia quocunque assignato velocior esse potest in infinitum: infinitas ergo potentiae non ex aliquo determinato motu, sed ex iis, qui sunt in potentia in infinitum, recte colligitur,

Hactenus ex sola velocitate motus ostensum. est, Dei potentiam infinitam esse: ego vero existimo, alio etiam modo probari posse. Primum, quis potest infinitam multitudinem spirituum, vel etiam corporum creare, & conseruare, vt disp. 26. docui. Siue autem illa sit multitudo indiuiduorum in speciebus finitis, siue in infinitis, idem omnino sequitur. Nam licet ex eo, quod aliquod agens successiue in infinitum producere possit indiuidua eiusdem speciei, non colligatur infinita virtus ipsius, vt cap. 1. notauimus, sed infinitas solum durationis; ex eo tamen, quod producat simul, aut conseruet infinitam multitudinem sub eadem specie, recte infertur infinita virtus illius. Deinde deducitur etiam infinitas potentiae Dei ex eo, quod possit infinitas species aut simul, aut etiam successiue producere, vt c. 1. dictum est. An vero e sit certus numerus specierum, quae fieri possunt, si disput. 106. cap. 4. videbimus. Praeter hos modos, quibus probatur ex effectibus infinitas potentia Dei, alios etiam affert Gregor. loco cit, quos longum esset recensere.

CAPVT I. Status controuersiae.

OMnibus Catholicis indubitatum est, Deum esse omnipotentem, id enim Scriptura passim pronuntiat. Quid vero circa Dei omnipotentiam senserint Aballardus, & loannes Wicleff, disput. 106. cap. 3. dicemus. Dubitant nihilominus aliqui, an ratione naturali demonstrari possit. Deum esse omnipotentem. Nam Scotus in 1. d 42. q. 1. & Gabriel eadem d. qu. 1. a. 1. & 2. asserunt, solum demonstrari posse potentiam primae causae, quapossit proxime per se ipsam, vel remote concurrendo cum secundis causis omnia producere: at vero potentiam primae causae, qua possis per se ipsam facere omnia, quae potest per secundas causas & alias contradictionem non implicant, quo pacto Theologi de omnipotentia loquuntur, non posse ratione naturali demonstrari, sed sola fide diuina credi. Quia licet ratione naturali euidenter constet, esse primam causam terum omnium, quae virtutem in se habeat omnium causarum; non tamen est ita manifestum, eam non egere concursu secundarum causarum ad operandum Verumtamen ex infinitate potentiae, quam superiori disput. naturali ratione demonstrauimum euidenter colligitur, eam ita esse efficacem, v omnem effectum virtute sua, & per se ipsam posit attingere, & in subiecto aut extra producere siin subiecto, aut extra natura sua esse possit. Nam si virtus est infinita in genere potentiae, nullus effectus, nec modus operandi eam poterit subterfugere, si possibilis est. Quemadmodum, quia scientia Dei in genere scientiae, & cognitionis infinita est. nullum scibile ipsam latere potest: haec sola differentia est, quod scibile necessario comparatur scientiae Dei, illa enim necessario fertur in id omne, quod scire potest: at vero non quaelibet res necessario refertur ad potentiam Dei, vt ab ea producatur, sed vt produci possit: eo quod potentia Dei non operatur, nisi secundum beneplacitum liberum voluntatis eius: si tamen non implicacontradictionem, aliquid per se esse, aut alteri inesse, potentiae Dei, quia infinita est, subiectum esse debet, vt producatur. Quod si secundum probabiliorem opinionem non potest operatio vitalis cognitionis, aut appetitionis a solo Deo produci, ideo est, quia essentialiter pendet a se cunda causa, & continue ab ea postulat conseruari, vt eam reddat cognoscentem, seu appetentem, & ita implicat contradictionem inesse subiecto, quod reddit intelligens, aut appetens, nisi ab eo conseruetur: at vero quae ita pendent a lecunda causa vt sine illius conseruatione manere possint, ab omnipotentia Dei sine concursu secundae causae poterunt produci, & conseruari. Denique quicquid non implicat contra¬ dictionem absque dubio infinita potentia sub se debet complecti. Recte igitur ex infinitate potentiae Dei ratio omnipotentiae deducitur.

Verum enim vero, cum potentia dicatur relate ad ea, quae potest, & ideo omnipotentia vocetur, quia potest omnia; videndum est, quae sint illa omnia, respectu quorum dicitur omnipotentia, an sint possibilia, quae secundum se possibilia sunt. aut quae abalia potentia fieri possunt, aut denique sint possibilia fieri ab ipsa potentia Dei.

CAPVT II. Quid senserit Gabriel & Scotus.

GAbriel in 1. d. 43. q. 2. docet potentiam Dei voOcari omnipotentiam, quia potest omnia possibilia. Vocat autem possibilia, non quia ex se antequam referantur ad ipsam omnipotentiam possibilia sint, sed quatenus cum ea comparantur. Nam possibile dicitur, quod a potentia fieri potest. Oportet enim esse simul potentiam, & possibile, prout est possibile: eo quod mutuo inter se referantur Censet autem, nullum esse absurdum, si omnipotentia per possibile, & possibile per omnipotentiam definiatur, atque in eorum definitionibus circulus fiat: neque enim circulus inutilis est, cum unum relatum per aliud, & contra definitur: veluti cum pater dicitur, qui habet filium, & filius, qui habet patrem.

Hunc modum definiendi, & explicandi omnipotentiam refellit S. Thom. in hoc art. quia hoc modo committitur vitium in definitione omnipotentiae, quod circulum appellant. Perinde enim est dicere Deus est omnipotens, quia potest omnia possibilia, ac si diceretur, quia potest facere omnia quae potest facere, vel quia potest facere omnia, quae ab eo fieri possunt: id quod iure optimo S. Doctor putat absurdum.

Potest deinde ex doctrina Arist. 5. Metaphor. cap. 15. impugnari; ostendens enim, quo pacto quaedam dicuntur referri ad aliud, quia alia prius ad ipsa te feruntur a quibus denominationem accipiunt; ita inquit, Mensurabile, scibile, & intelligibile, eo quo alius ad illud dicitur: hoc est, ideo hoc omnia relate dicun tur ad aliud, quia prius ad ea alia dicuntur. Subdirationem his verbis: Nam intelligibile significat, quod eius est intellectus: non est autem intellectus ad illud, cuius intellectus est, idem enim profecto bis dictum esset: quasi dicat ideo vocatur aliquid intelligibile, quia circa illud versari potest intellectus: intellectus autem non refertur ad intelligibile, vt intelligile quia dicere tur etiam referri ad id, cuius est intellectus, & siidem bis diceretur: hoc est fieret repetitio inutilis cum definitum in definitione ipsa repeteretur

Nonnulli sic exponunt, non est intellectus ad ad subiectum, cuius est, quia idem bis diceretur hoc est, referretur, & ad obiectum, & ad subiectum Interpretatio tamen haec non quadrat contextur nam ibi probat Arist. quomodo intelligibile eeo dicatur ad intellectum quia intellectus prius ad ipsum referri dicitur. Probat autem intellectum prius referri ad obiectum, quam obiectum sit intelligibile, quia si ad intelligibile referetur cum in telligibile sic definiatur, Cuius est intellectus, referri diceretur intellectus; & id cuius est intellectus & ita fieret nugatoria quaedam repetitio: ergo id, cuius est intellectus non est subiectum, sed obiectum sub denominatione intelligibilis.

Prosequitur idem alio exemplo hoc modo Similiter & visus, cuiusdam est visus non cuius est visu (vt si verum est hoc dicere) sed ad colorem, vel ad aliquid aliud tale: ille vero modo idem bis diceretur, quod visus est, cuius est visus. Hoc est, visus, non dicitur referri ad id cuius est visus, nempe ad visibile, sic enim definitur visibile, sicut intelligibile. Quare illis verbis, Cuius est visus, non intelligit Arist. subiectum visus, vt falso interpretantur Commentator & Alexander Aphrodisaeus: quorsum enim disputans dehis relatiuis, diceret non referri ad obiectum, & subiectum, quia idem bis, hoc est, ad duo referretur? hoc enim non esset absurdum, neque aliquid ad rem facere videretur: sed intelligit Arist. illis verbis obiectum sub denominatione visibilis, & ita ait, Visus dicitur ad aliquid, non ad id, cuius est visus, (hoc est, non ad visibile vt visibile, sic enim idem bis diceretur per repetitionem eiusdendefiniti in definitione, vt explicatum est) Sed ad colorem, vel quid aliud. Addit, Vel quid aliud. vt lucem etiam comprehendat, & ita probet, visibile, & intelligibile dici ad visum, aut ad intellectum, quia visus, & intellectus referuntur ad res, quae denominationes visibilis, aut intelligibilis accipiunt. Adiecit autem per parenthesim, (& si verum est hoc dicere) quia vere dicimus, visus est ad visibile, eo quod est ad colorem, qui dicitur visibilis. Sed non recte per visibile definitur, neque ad illud, prout visibile, refertur propter rationem assignatam.

Ex hac doctrina Arist. recte colligitur, potentiam Dei non referri ad possibile sub hac denominatione, sed ad aliquid prius; primum quia (vt ait Arist.) idem bis diceretur: id quod etiam notauit S. Th. in hoc arti. perinde enim esset dicere omnipotentia est, quae potest omnia possibilia, ac si diceretur, potest omnia, quae possunt fieri ab ipsa omnipotentia. Possibile enim sub hac denominatione relatiua, ita appellatur, quia ab aliqua potentia fieri potest. Manifestum autem est omnipotentiam non esse definiendam per possibile fieri ab alia potentia creata: ergo per possibile fieri a se ipsa: in qua definitione committeretur repetitio illa nugatoria, quam diximus.

Praeterea idem probatur ratione Aristotelis. Nam si possibile sub hac denominatione ideo dicitur, quia illius est potentia; sicut visibile, quia illius est visus; & intelligibile, quia eius est intellectus: ergo prius potentia dicitur ad suum obiectum, sicut visus, & intellectus ad suum, quam obiectum denominationem habeat a potentia: quare potentia non dicitur ex habitudine ad possibile sub hac denominatione, sicut nec visus ex ordine ad visibile, sed ad aliquid prius. Vt n. ostendemus infra disp. 159. cap. 6. hoc genus relationum, qua dicuntur non mutuae, referuntur ad terminum absolutum, priusquam terminus denominationem relatiuam consequatur, vt visibilis, intelligibilis & possibilis. An vero idem asserendum sit de relatis mutuis, nempe nunquam ad terminum relatum, prout relatum, referri, sed ad absolutum, quia alias esset negatoria repetitio, ibidem etiam dicemus.

CAPVT III. Opinio Scoti.

SCotus in 1. d. 43. qui vnic docet, potentiam Dei. bifariam considerari posse: primum, vt est in se absoluta, quia re ipsa non refertur ad creaturas, vt c. 6. dicemus: atque hoc modo non est omni¬ potentia per respectum ad creaturas possibiles, vndecunque illae dicantur possibiles. Deinde potentia Dei concipitur a nobis relate ad id, quod potest: & hoc pacto inquit, dici omnipotentiam respectu creaturarum possibilium. Sed non incidit in circulum illum superius impugnatum; quia censet, creaturas, ad quas dicitur referri omnipotentia, esse possibiles non ab ipsa potentia Dei, sed ab intellectu quatenus illas cognoscit, & subesse quodam diminuto producit. Hanc enim notitiam putat in Deo priorem esse nostro modo intelligendi, imo etiam natura sua, quam potentiam, cum inter attributa omnia distinctionem ex natura reconstituat: ex eius enim sententia, vt vidimus dispo103. cap. 3. omnipotentia Dei est eius voluntas. quam praecedit scientia. Idemque docere posset, etiamsi existimaret intellectum quoque ad potentiam pertinere, sicut voluntatem: quia solum practica notitia cum voluntate esset potentia: res autem habent esse possibiles in eius sententia ex scientia Dei speculatiua, quae etiam prior est, quam practica. Sed pro maiori huius sententiae declaratione nota, Scotum non negare denominationem possibilis, quae rebus ipsis tribuitur, prouenire ex ipsa potentia Dei, quatenus ad res ipsa dicitur referri: sed cum ait res esse possibiles ab intellectu diuino cognoscente, non a potentia, intelligit possibile (vt aiunt) pro materiali, & fundamentaliter, non formaliter, hoc est ab intellectu diuino rehabere, quod subsint diuinae omnipotentiae, & possint esse, atque vt ab ea denominationem possibi lis accipiantur.

Verum haec sententia multis visa est temeraria, quod concedat res omnes vi intellectus diuini habere illud esse diminutum ab aeterno, id est aliquam existentiam Frustra tamen in hunc sensum, quem nunquam Scotus somniauit ipsum impugnant, vt notaui supra disp. 70. c. 2. quoniam ipse non putauit illud esse diminutum produci ab aeterno productione aliqua reali, quae aliquo esse existentiae terminaretur: sed appellauit esse diminutum illud esse obiectiuum rerum, quod habent in intellectu vt ipsius intellectionis: haec enim fiunt praesentia intellectui, non solum quae absentia sunt, verum etiam quae non existunt. Nullus autem negabit, res omnes possibiles intellectui diuino esse obiectiue praesentes vi solius intellectionis, ac si re ipsa productae essent: ergo neque negabit, eas habere aliquod esse diminutum per intellectum: nam quo pacto illud esse vocaret Scotus diminutum, si esset verum esse existentiae, & re ipsa extra causas, Nihilominus alia ratione haec opinio Scotiquod ad praesentem attinet controuersiam, mihi non probatur: quia sicut res non dicuntur foreaut esse talis naturae, quia cognoscuntur a Deo quin potius ideo sciuntur futurae, aut talis esse naturae; quia sunt futurae, & talis naturae: sic etiam res non sunt possibiles, quia cognoscuntur, sed ideo cognoscuntur, quia sunt possibiles: hoc est, ideo cognoscuntur posse esse, & nullam implicare contradictionem, qui reuera possunt esse. Quemad modum etiam L. 2. q. 71. a. 6. dicemus, aliqua peccata non ideo esse mala, quia cognoscuntur esse mala, aut quia prohibita sunt etiam a Deo, sed potius contra: intellectus enim speculatiuus non facit sed supponit ens, & obiectum: quod cognoscit, Quare si alias Deus esset, etiamsi non cognosce ret, per locum tamen (vt aiunt, intrinsecum, crea¬ turae essent possibiles, hoc est, ex se ipsis non implicaret contradictionem, talis, aut talis naturae esse, possentque in tempore produci, si alio modo quam cognitione, & voluntate Deus esset omnipotens. prius igitur est nostro modo intelligendi, rem esse possibilem, hoc est, ex se non implicare contradictionem, quam intelligi ab intellectu diuino.

CAPVT IV. Verior sententia.

SVperest vera sententia, quam paucis S. Th. in hoc artic. tradidit: res nimirum, quae sunt ob iecta diuinae omnipotentiae, non ab intellectu, neab ipsa omnipotentia, quatenus refertur ad ipsas, habere quod sint possibiles, & obiecta ipsius: sed esse obiecta omnipotentiae, prout ex se ipsis non implicant contradictionem ex terminis. Quare diuina potentia non dicitur omnipotentia, quia possit facere omnia possibilia fieri; esset enim inutilis repetitio: neque quia possit omnia facere, quae cognoscit, si primam rationem objecti velimus assignare, quia antequam intelligat Deus, iam est obiectum suae omnipotentiae; sed quia potest facere, & producere quicquid ex se non implicat contradictionem, vt sit: quo quidem modo & assignatur proprium, & proximum obiectum omnipotentiae, & tollitur omnis inutilis repetitioPrius igitur est, res ex se non implicare contradictionem, quam Deum ad ipsas actu referri, vt omnipotentem. Sicut prius est esse colorem, quam oculum ad colorem referri, & quam color dicatur visibilis

In hanc sententiam ex parte consentit Henricus g. 6. q. 3. cuius doctrina accurate notanda est; mirifice namque illustrabit sententiam Doctoris Angelici. Aduertit ergo dupliciter posse Deum considerari potentem, primum in se ipso; deinde relat ad aliud: hoc est, posse actiuum ipsius Dei primum intelligi, quatenus in se secundum est, & virtutem operandi habet ex se ipso; deinde quatenus iam actu refertur, vt potens ad obiectum. Eadem proportione posse passiuum creaturarum bifariam quoque cogitari potest; vno modo, vt in se ipso absolute absque vllo respectu, quod nihil aliud est quam rem aliquam non implicare contradictionem vt sit, & vocari potest potentia logica: altero modo, vt actu refertur ad potentiam Dei sub denominatione possibilis, quatenus dicitur ab ea posse produci. Haec igitur quatuor ita inter se conparantur (inquit Henricus) vt posse actiuum Dei inse prius sit, quia est peresctio primi entis, quod suapte natura nihil aliud supponit, nec postulat secum, vt sit; ac proinde sua natura absolutum est ab omni priori & comitanti, vt cap. 6. probabitur alioqui non esset summum, & primum ens. Postea sequitur ordine rationis logicae posse passiuum creaturarum in se: prius enim Deus in se est perfectum ens, quam homo non implicet contradictionem, vt sit: & per locum intrinsecum recte sequitur, si non esset Deus implicaret contradictionem, hominem esse: non tamen contra, si implicaret contradictionem, hominem esse, implicaret etiam Deum esse vt eodem c. probabitur. Et hactenus recte quidem Henricus.

Addit tamen deinde, ex illo posse passiu turarum absoluto, & in se, hoc est ex eo, quo¬ turae in se non implicant contradictionem, proxime oriri posse passiuum earundum actu relatum ad potentiam Dei, hoc est, quod dicantur possibiles produci a potentia Dei: & tandem ex hoc posse passiuo telato nasci posse actiuum in Deo actu et iam relatum ad creaturas: in quo sane eius sententia corrigenda videtur iuxta id, quod ipse docuit quod lib. 8. q. 3. Quoniam sicut color dicitur visibilis a visu, & ens intelligibile ab intellectu, eadem ratione possibile, aut producibile a potentia productiua denominatur. Prius igitur est, actiuam potentiam actu referri ad obiectum, quod possibile, aut producibile determinatur, quam ipsum obiectum talem appellationem sortiri. Quare licet ordine assignato ab Henrico non incideremus in repetii tionem illam inutilem, nihilominus quia ordo ille non recte assignatur vt probauimus, alio modo philosophari necesse est, ita tamen vt circulus ille tollatur.

Dicimus ergo cum eodem Henrico quod lib. illo 8. quaest. 3. statim atque consideratur posse passiuum rerum absolute, & in se, hoc est, res non implicare contradictionem, vt sint, iam esse sufficiens obiectum absolutum, vt actu terminet respectum diuinae omnipotentiae: quemadmodum dixit Arist. respectum visus ad colorem terminari. Quocirca statim intelligimus posse actiuum Dei sub relatione, hoc est, statim consideramus, omnipotentiam Dei sub respectu potentiae actu referri ad res quatenus in se, non implicant contradictionem, Postremo tandem ex eo, quod Dei potentia hoc modo referatur ad res, & ad posse passiuum earum absolutum, consurgit in illis posse passiuum relatum, hoc est, denominatio illa relata possibi lis, vel producibilis: sic vt dixit Arist. ex eo, quod visus ad colorem terminatur, colorem visibilem denominari, & eodem modo res intelligibiles ab intellectu

Est tamen obseruandum discrimen: nam color dicitur visibilis ex eo, quod visus suapte natura refertur ad illum: at vero res non dicuntur possibi les, quia Dei potentia re ipsa & natura sua referatur ad ipsas, refertur enim extrinseca tantum denominatione, sicut etiam res ipsae referuntur ad potentiam. Sed inter vtramque denominationem eundem seruamus ordinem, quem in creaturis videmus inter potentiam actiuam, & denominationem obiecti, vt inter visum, & visibile. Fieri namque potest, vt alicui conueniat primo extrinseca aliqua denominatio, ex variis rerum circumstantijs desumpta, & ex illo in aliud secundarie deriue tur, vt 1. 2. q. 20. a. 2. videbimus: & quidem deriua tio illa fieri potest secundum idem nomen, sicut malitia, quae primarie denominat actum exteriorem, quia primarie prohibitus est, secundarie de nominat interiorem, vt ibidem dicetur. Potest et iam fieri deriuatio secundum diuersa nomina, sicut ex denominatione potentiae actiuae deriuatur denominatio passiuae: id vero, quod de imposibili docuit Henricus, sequenti cap. explicabitur.

Ex hac doctrina primo tollitur nugatoria illa repetitio, quae committi posset in definitione omnipotentiae, si definiretur per possibile: atque hac ratione constituitur proprium obiectum illius, quod assignauit S. Th. in hoc art. itaque sic definias omnipotentiam: Est virtus quae potest producere quicquid non implicat contradictionem, vt sit, quo pacto relatio omnipotentiae ad posse passiuum absolutum creaturarum refertur.

Secundo ex eadem doctrina explicandus esAnsel. in libro de casu diabolic. 12. eum ait, ideo esse aliquid possibile, quia ab alio fieri potest; nam si de possibili absolute loquatur, negare non potest, prius esse in se possibile, non potentia physica, sed logica, vt hactenus diximus, & infra disp. 182. c. 2. explicabimus, quam dicatur ab aliqua potentia fieri posse. Si vero intelligat de possibili relato, verissimum est, nihil possibile dici, nisi quia ab alio fieri potest.

Tertio obseruandum est, nomine eius, quod non implicat contradictionem, & est obiectum omnipotentiae, essentiam Dei, aut aliquam illius personam non comprehendi, sed id solum, quoextra Deum esse, contradictionem non implicat Qua ratione disp. 165. ostendemus, tres personas diuinas aequales esse omnipotentiae, quia aequaliter possunt producere creaturas, tametsi non conueniat illis aequaliter producere personam.

CAPVT V. Quomodo omnipotentia versetur circa non ens.

Ex S. Th. in art. solum habemus, illud non esse obiectum omnipotentiae, quod implicat in se ipso contradictionem, hoc est, implicat in se simuesse, & non esse, quare nunquam excludit non ena ratione obiecti omnipotentiae, nisi quatenus implicat contradictionem: ita enim ipse philosophatur. Cum Deus in se contineat omnem perfectionem entis, quicquid potest habere entis rationem, continetur sub possibili absoluto, quod respicit diuina omnipotentia, sicut proprium obiectum. nihil autem opponitur rationi eius, nisi non ens ergo illud opponitur obiecto omnipotentiae quod implicat in se contradictionem, hoc est implicat in se esse, & non esse. Ex ratione tamen S. Th. videtur sequi, omne non ens, quomodocunque sit, non esse obiectum diuinae omnipotentiae: cum enim ex eo, quod Deus habeat in se omnem perfectionem entis, sequatur, omne illud, quod habet rationem entis, sub omnipotentiam cadere; colligi etiam videtur, omne, quod non est, non esse obiectum illius vllo modo: & ita in secundo contra gent. c. 22. ratione secunda dixit, omnipotentiam Dei referri ad omnia, quae rationi entis non repugnant, ex quo infert, non ens non esse obiectum omnipotentiae, quia opponitur rationi entis: id quod in hoc etiam art. insinuauerat.

Sed in 1. d. 42. q. 2. artic. 2. & de potentia q 1. 2. 3. asserit, omne illud, quod potest habere rationem entis, vel non entis, esse obiectum diuinae omnipotentiae, & id solum esse extra illam, quod implicat contradictionem, hoc est, simul esse, & non esse. Ex quibus non satis constat, vtrum non ens sit obiectum diuinae omnipotentiae, an non

Caiet. in hoc art. docet, omnipotentiam Dei versari circa ens, & non ens, diuerso tamen modo circa ens, producendo illud; circa non ens, non producendo, aut cessando a productione. Caeterum quamuis hoc verum sit, non satis explicat id, quod dixit S. Tho. in hoc ar. & 2. contra Gent. nempe, non ens non cadere sub Dei omnipotentiam.

Quare obseruanda est doctrina Ferrar. 2. contr. Gent.c. illo 22. quae perspicue Doctoris sancti sententiam illustrat. Notat igitur, non ens dupliciter die posse, vno modo quasi essentialiter, pro, eo vide licet, quod nullam essentiam habet, sed potius in se ipso contradictionem implicat, & circa hoc non ens omnipotentia nullo modo versatur, nec per productionem, nec per destructionem: huius odi est chimaera, quam nec Deus producere potest, nec pro destructionis termino habere, & hoc genus non entis opponitur enti, quod est obiectum diuinae omnipotentiae, seu possibili absoluto. De hoc loquutus fuit S. Th. in hoc art. & 2. contra Gent cap. illo 22. quare de non ente hoc modo accepto dicere possumus, Deus non potest facere illud tametsi S. Th. in hoc art. modestiae gratia asserat, melius dici, non ens non potest fieri a Deo. Notat autem Henricus quod libro 8. q. 3. non ens, seu, id, quod implicat contradictionem, non posse fieri a Deo non ob defectum potentiae in ipso Deo, sed potius ob abundantiam potentiae; vt ita verum sit dicere, Deus potenter non potest facere id, quod Implicat contradictionem.

Altero modo dicitur non ens, quasi denominatione, ex sola negatione existentiae, cum tamen alioqui essentiam dicatur habere, hoc est, non implicet ex se contradictionem. Hoc modo rosa, vehomo non existens, dicitur non ens: & huiusmodi est obiectum diuinae omnipotentiae, non per productionem, sed per negationem actionis: quia non solum omnipotentia Dei producit hominem. verum etiam destruit illum, & corrumpit; cum vero Ferrarien annihilationem rei, appellauit corruptionem, latiori significatione videtur loquutus De hoc genere non entis intelligendus est S. Th. locis citat, in 1. & de potentia, cum ait, illud non cadere sub omnipotentiam Dei, quod non potest habere rationem entis, vel non entis: hoc autem est, quod simul implicat contradictionem, scilicet, implicat in se esse, & non esse. Quod vero potest aut esse, aut non esse, hoc est existere, aut non existere, est obiectum diuinae omnipotentiae, vt sit vel non sit eo modo, vt explicatum est.

Caeterum duo notanda sunt Primum quidem, Dei omnipotentiam quodammodo versari circa ens, & non ens; sicut visus circa visibile, & inuisibile; circa lucem & tenebras: quodammodo etiam non versari. Nam si non ens sumatur prior illo modo, illud respicit omnipotentia, sicut visus tenebras, non per actum positiuum, nec per de structionem & annihilationem, sicut versatur circa non ens posteriori modo: sed quia sicut visus dicitur esse tenebrarum, quoniam circa illas est in visu priuatio visionis, vt in proprio subiectocum non sit priuatio visionis circa sonum, & silentium; sic etiam omnipotentia refertur ad non ens priori illo modo quia circa non ens est negatio actus in omnipotentia Dei, vt in proprio subiecto, cum non ens priori modo directe opponatur obiecto omnipotentiae: si vero sumatur non ens posteriori modo, aliter refertur ad illud omni potentia quam visus ad tenebras; cuius oppositum immerito docuit Caiet. in hoc art. Nam visus non versatur circa tenebras, tanquam circa obiectum suum, sed velut circa oppositum directe suo obiecto, circa quod sequitur in eo negatio operationis, vt in proprio subiecto. At omnipotentia respicit non ens posteriori modo, tanquam obiectum proprium factum ab ipsa, quia omnipotentia ita facit rem non esse, subtrahendo actionem suae conseruationis, & destruendo, sicut facit rem esse, eam producendo.

Deinde notandum est ex Henrico, quodlib. 6. que stione 3. impossibile absolutum in se prius esse quam sit in Deo negatio potentiae actiuae absolute, & in se. Putat enim, & merito, ex eo, quod res, in se absolute non est possibilis, hoc est, ex eo quod implicat contradictionem, prouenire, vt potentia Dei dicatur, illud facere non posse: ex qua negatione potentiae in Deo res ipsa rursus denominatur impossibilis relatiue; nec oppositum docui Henricus quodlib. 8. quaestione 3. vt ei imputat Scotus in 1. distinctione 43. quaestione vnica; ibi enim solum asserit, aliquid esse impossibile, quia non potest a Deo fieri: loquitur autem de impossibili relato ad potentiam actiuam; in quo sensu verissimum docet. At vero in quodlib. 6. de impossibili absolute sermonem habet, de quo recte dixit, prius ex se implicare contradictionem, quam in Deo sit aliquod impossibile actiuum, hoc est, aliqua negatio potentiae.

In hanc sententiam cum videatur Scotus consensisse in 4. d. 43. q. vnica, tandem docet, impossibile in rebus principatine (vt ipse loquitur) originem habere ex intellectu Dei quoniam huiusmodi impossibile contingit inter diuersas essentias, quae in vnam coalescere non possunt, vt quod homo sit equus: & quia ex intellectu Dei essentiae rerum habent esse possibiles, cum producuntur in illo esse intelligibili, quod ipse impellat diminutum, ideo ex intellectu diuino originem aliquam videtur habere impossibile, quod est inter duas formas, Caeterum cum iam probatum sit c. 3. contra eundem Scotum, res non esse possibiles ab intellectu diuino, eadem ratione dicendum est, impossibile nullam originem ex intellectu diuino habere, sed omne impossibile ex se ipso contradictionem implicare, ob quam non est obiectum omnipotentiae Dei,

CAPVT VI. Neque relationem omnipotentiae, neque aliquam alad creaturas, esse realem in Deo.

Vllam relationem realem ex tempore Deo aduenire, ostensum est supra quaestione 13. articulo 7. non solum ex sententia S. Th. sed omnium etiam Theologorum, adhuc Nominalium, & Durandi, quibus opposita sententia a recentio ribus immerito tribuitur. Sed quia Deus ad creaturas varie refertur ab aeterno, & de aeternis relationibus in praesenti dicendum est. Inter has vero relationes quaedam libere Deo conueniunt: qualis est relatio scientiae visionis, & voluntatis efficacis. Quocirca has non esse relationes reales, eodem argumento probari debet, quo disp. 78. c. 2. monstrauimus, nullum esse actum volendi in Deo liberum, quia ita ipsi libere insit, vt possit non inesse: idem enim absurdum vtrobique sequitur, si dicamus relationes reales, aut actum aliquem reale voluntatis intrinsecum peo libere conuenireQuare. autem hae relationes ita sint aeternae, vt non possint mutari, nec in tempore incipere, diximus quaestione 14. articulo 15. Aliae vero relationes aeternae ad creaturas de Deo necessario dicuntur: qualis est relatio ideae, scientiae simplicis intelligentiae, omnipotentiae, imo etiam verbi: hoc enim praeter relationem realem, qua respicit Patrem, refertur etiam ad creaturas, quarum dicitu verbum, non modo possibiles, sed etiam futuras, vt iufia disput. 143. & 144. ostendimus. Quamuis autem futuras libere respiciat, ad possibiles tamen necessario refertur. De his igitur omnibus relationibus aeternis, & necessarijs superest; vt videamus; an sint reales, hoc est, ipsi Deo intrinseco inhaerentes, ita vt suapte natura non sit Deus absolutus, & ad se, sed ad creaturas re ipsa referatur. Res sane omnino extra controuersiam est inter Scholasticos Scriptores, qui nemine dissentiente affirmant, nullam in Deo esse relationem ex natura rei intrinsecam ad creaturas, sed solum rationis. Verum contra recentiores aliquos, qui aussunt oppositum opinari, auctoritate & ratione comprobanda est. Nonnulli igitur asserunt, praeter tres relationes personales, quibus diuinae per sonae mutuo referuntur, esse etiam in Deo respectus ad creaturas, non solum ratione nostra, sed re ipsa ei inhaerentes, & intrinsecos: cuiusmodi existimant esse relationes aeternas, & necessarias omnipotentis, ideae, scientiae simplicis intelligentiae, & verbi

Explicant vero suam sententiam hoc modo. In creaturis sunt relationes aliquae, quae cum sint reales, non appellantur secundum esse, sed secundum dici; nec sunt in praedicamento relationis quia sunt de essentia alicuius absoluti, vt relatio cognitionis ad rem cognitam: sed dicuntur transcendentales, quia omnia transcendunt praedicamenta, nec postulant necessario terminum actu existentem; & hae non dicuntur propriae relationes reales. Aliae vero sunt relationes secundum esse, quae propriae dicuntur relationes reales, & ponuntur in praedicamento; nec alicui absoluto sunt essentiales; sed accidentarie adueniunt funfundamentis, & subiectis; postulantque terminum actu existentem; vt paternitas, & similitudo. Eodem modo in Deo potest distingui duplex genus relationum realium: quaedam enim sunt de essentia ipsius naturae diuinae, nec postulant terminum actu existentem: vt relationes, quae conueniunt at tributis: & ideo sunt veluti relationes secundum dici, & transcendentales vocari possent, licet reipsa Deo insint, & sint ipse Deus. Aliae vero sunt similes praedicamentalibus, quales sunt personales quia sine illis essentia diuina essentialiter perfecta intelligitur. Ita hi Doctores exponunt suam sententiam.

Ceterum qua alia ratione probent illas reales relationes, quas ipsi vocant transcendentales. Deo inesse, ego non video, nisi quia omnipotentia vt omnipotentia est, necessario refertur ad creaturas & per ordinem ad illas eam definimus: idemque de scientia, & idea dicendum est: cumque nullum sequatur absurdum: non est cur Deo eas relationes denegemus. Adducuntur etiam in hanc sententiam, tunc vt defendant, vt ex vi visionis essentia diuinae videri aliquas creaturas propter respectum quem habet ad illas: tum etiam, vt doceant, verbum diuinum procedere per cognitionem creaturarum possibilium, tanquam per se pertinentium ad ipsius productionem, eo quod procedit per eo cognitionem omnipotentiae, vt omnipotentia est.

Verum, vt supra dixi, absque fundamento ita sunt opinati. Primum quia nullum Scholasticorum pro se habent: deinde, quia plerique antiquiores, & grauiores oppositum plane asserunt. Postremo quia ratione manifesta possunt coniun¬ gi. Primo sane nullus est, qui ita docuerit. Nam quod Greg. Arimin. in 1. d. 30. qu 3. conclusione 3. dixit. Deum ab aeterno referri ad creaturam nondum existentem, quia (vt ipse est causatiuus, & praescius, nihil fauet praedictae sententiae: eodem enim modo conclusione 4. aestrit. Deum referri realiter ex tempore ad creaturam; & tamen, vt notauimus supra q. 13. art. 7. nec ipse, nec Nominales qui eodem modo loquuntur intelligunt de relatione reali, quae sit intrinseca ipsi Deo, sed, quae ab extrinseco aliquo reali denominationem sortiatur.

Secundo contra praedictam opinionem docengrauissimi Theologi, nullam in Deo esse realenrelationem ad creaturas, non solum ex tempore, sed neque ab aeterno. Sic docuit S. Thom. supra q. 13. ait. 7. & Caiet ibidem §. Quoad quartum, & idem sactus Doctor. 2. contra Gent. cap. 12. & ibi Ferrariens. §. Circa istam, & sequentibus, Henricus quodlibeto 9. q. 1. Scotus in 1. dist. 30. §. Ad secundam quaestionem, Capreoluq. 1. art. 11. conclus 3. & ad 1. Gregorij contra eandem concl. & art. 2. conclusione tertia ad 3. Gregorij contra eandem, Deza Hispalen. 1. conclusione tertia, si cum quinta conferatur, & articulo 4. ad primum argumentum Gregorij contra conclusionem. Sed forsan interpretaberis hos Doctores, vt loquantur solum de relationibus praedicamentalibus, aut quae praedicamentalibus respondent, non tamen de relationibus, quae sunt similes transcendentalibus, quas aliqui vocant secundum dici, licet sint ex natura rei. Verum haec interpretario locum habere non potest: quia omnes diserte affirmant, non solum in Deo non esse relationem tealem ad creaturam, sed etiam omnem relationem Deo conuenientem ad creaturam esse rationis: loquuntur expresse de relationibus potentiae, & scientiae, quae Deo necessario conueniunt.

Praeterea S. Thom. expresse ait, ea dumtaxat ratione Deum referri ad creaturas, quia creaturae referuntur ad ipsum; sicut scibile: ideo solum refertur ad scientiam, quia scientia refertur ad ipsum, quod de sola relatione rationis intelligit, & nullo modo ex natura rei. Praeterea nullus hactenus ausus est, in verbo Dei concedere, respectum plusquam rationis ad creaturas, etiam possibiles, vt videbimus infra disputat. 143. & 144. nec S. Thom. 2. contra Gent. cap. 10. concedit in Deo relationem plusquam rationis ad creaturas, vt notaui disput. 102. cap. 1.

Tertia manifesta ratione opposita sententia, refutatur. Omissis vero, quae de relationibus secundum dici, & secundum esse docet, de quibus latius dicemus infra disp. 173. cap. 2. vnicum argumentum, quod Scotus paucis indicauit loco citato, nobis sufficiat: quod est huiusmodi. Omnis natura, quae reipsa ad aliam refertur, ita est cum illa connexa, eamque secum postulat eo modo, quo ad illam refertur, vt sine illa esse, contradictionem implicet: quare aeque necessario vtraque debet esse per locum intrinsecum ablata vna, & aliam auferri necesse est. Quod si relatio idem omnino est, quod res ipsa, & natura, in qua est, vt contingit in Deo, in quo omnis relatio est ipse Deus, suapte natura, res illa secundum totum esse postulat terminum, & sine illo esse non potest; sicut nec ipsa relatio: quae omnia certa consequentia inferuntur. Deus autem, vt sit, nullam creatutam etiam possibilem suapte natura postulat, nec vlla est aequalis necessitatis cum ipso, nec aliqua ablata tollitur Deus per locum intrinsecum: ergo ad nullam reipsa refertur. Porro Deum non postulare vllam creaturam possibilem vt ipse sit, manifestum est: quoniam vt Deus sit nihil refert simiam esse posse talis figurae, & proprietatis. In quod deinde clarius demonstratur. Quoniam magis necessarium est, Deum esse, cum sit primum ens, & a seipso infinitum quam posse esse creaturam creatura enim possibilis supponit Deum, vt cap. 4. dicebamus, ita vt verum sit; quia Deus est, non implicat contradictionem esse creaturam, non tam contra: atqui propter quod vnumquodque est tale, illud est magis tale: ergo Deus, qui est primum ens est magis necessarius, quam sit possibilis creatura Id quod doctrina Arist. 4. met. cap. 4. tex. 18. confirmatur, cum inquit: Ipsum magis, & minus inest rerum naturis: quo fit, vt inter veritates vna sit maior quam alia. Quis autem negabit maiorem esse veritatem, dicere, Deum esse possibilem, quam dicere, hominem possibilem esse? Hanc etiam doctrinam Arist. secutus B. Th. supra q. 2. art. 3. vt ostendat esse Deum, quarta via sic procedit. In rebus innenitur aliquid magis & minus bonum, & verum, & nobile: est igitur aliquid quod est verissimum; ac proinde maxime ens: nam quae sunt maxime vera sunt maxime entia, vt traditur 2. metaphys textu 4. hoc autem dicimus esse Deum. Porro maior veritas cum minori non potest connexionem necessariam habere ex natura rei; alioqui aequaleessent. ergo Deum esse, est veritas absoluta a creaturis. Postremo denique id magis declaratur hoc modo: per locum intrinsecum non sequitur, si non esset possibilis simia, non esset Deus in rerum natura; si enim non recte colligitur, non est possibili simia, ergo non est possibilis homo, vt compertum est multo minus sequetur, ergo non est possibilis peus cum Deus sit primum & supremum ens, summe necessarium, & radix omnis necessitatis, & possibilitatis Respondent nonnulli, supposito quod simia non sit possibilis, recte colligi per locum intrinsecum hominem etiam, & Deum non esse possibilem: quia si non esset possibilis simia, Deus non esset omnipotens, ac proinde nec esset Deus, quare nec homo, nec alia creatura possibilis esset. Huic tamen solutioni obstant manifestae rations

Primum quia vt Deus in seipso sit omnipotens non postulat hanc vel illam naturam creari posse sed talis virtutis debet esse in seipso, vt si aliqua creatura non implicet contradictionem, eam pro ducere possit. Non posse autem, producere, quaimplicant contradictionem, nihil adimit Deo per fectionis, & omnipotentiae. Quare si aliqua crea tura ex his, quae fieri possunt, implicaret contradictionem, imo etiamsi nulla esset possibilis, peu in seipso esset aequalis perfectionis atque modo est Hanc puto esse naturalem demonstrationem, qua contraria sententia manifeste refellitur

Tum etiam suppositione illa facta, nempe sihomo non esset possibilis, posset Deus omne non implicans contradictionem: ergo esset omnipotens nam omnipotentia superius definita, nihil aliud est, quam potentia eorum, quae non implicant con tradictionem. Cum vero supponitur aliquid implicare contradictionem, nihil contra Dei omni potentiam supponitur: nam contra omnipotentia solum esset, si aliquid non implicans contradictionem, sub illam non caderet; id enim quod impli¬ cat contradictionem, hoc ipso extra omnipotentiam est. Frustra autem aliquis diceret omnipotentiam dependere ab ijs, quae modo non implicant contradictionem: omnipotentia enim ex se solum respicit id, quod non implicat contradictionem, siue hoc, siue illud sit.

Ad haec, magis falsum est dicere, Deus non est; quam dicere, hominem non esse possibilem: sicut contra magis verum est dicere, Deum esse, quam hominem esse possibilem. Nam, vt dixit Arist. lib. 4. Metaph. tex. 18. inter falsa, & quae contradictionem implicant, vnum est magis falsum, quam aliud. Magis enim (inquit) falsum est dicere, duo sunt mille; quam dicere, duo sunt quinque; cum tamen vtrumque falsum & impossibile sit. Quodsi necessaria, & mutua esset connexio, & relatiointer Deum, & creaturas, aeque falsum esset dicere, Deum non esse, & creaturas non esse possibiles, quod est absurdum

CAPVT I. Duae oppositae sententiae.

Res de hac re opiniones refert Anton. de Cordubal. 1. q. 55. dubio vlt. ego vero duas solum esse existimo, quae potius voce, quam reipsa secum pugnare videntur: nam quam Antonius tribuit Gabrieli, alio modo, quam ipse refert, est intelli¬ genda, vt inferius notabimus. Prior igitur opinio est Antisiodorensis lib. 1. summaec. II. quaest. 6. & Alexandri 1. part. qu. 21. memb. 5. art. 4. Greg. in 1. dist. 42. qu. 1 artic. 2. imo & Gilberti super Boëthium lib. 1. de Trinit. capit. 9. quam putat Corduba probabiliorem esse. videlicet, nunc esse in Deo potentiam ad praeteritum, vt non fuerit: eam vero late probat Gregorius loc. cit. sed quia in bonum sensum explicata vera est, nec ab opinione S. Th. reipsa differt, ideo confirmatione illius supersedere statui. Posterior sententia est S. Tho. Caiet. & aliorum Thommistarum in hoc art. & 2. cont. Gent. cap. 25. num. 11. & Ferrariensis ibid. Bonau. in 1. dist. 42. q. 3. Capreoli q. 1. art. 3. ad argumenta Greg. contra 7. conclus. qui asserunt, non esse in Deo potentiam, vt facere possit, praeteritum non fuisse: quae sane sententia Patrum testimoniis, & rationibus probari solet, quorum aliqua inferius referemus.

CAPVT II. Quo pacto in Deo ad praeteritum non sit potentia.

EGo sane existimo, Doctores praedictos re ipsi contraria non docere, licet verbis secum contendere videantur. Vt igitur eorum opiniones conciliemus, obseruandum est, Dei omnipotentiam in se ipsa ita esse aeternam, & totam simul permanentem, vt nihil illius transeat; quia tamen, quatenus relate dicitur, potentia respicit tempus nostrum secundum differentias praeteriti, praesentis, & futurri; ideo de illa enunciamus, posse facere, & non posse facere, quatenus ad tempus nostrum refertur. Prioris, ergo sententiae Doctores non senserunt posse Deum omnipotentia sua rem praeteritam postquam praeterita est, spoliare (vt loquitur Caiet. praeteritione sua, hoc est, Deum posse facere, vt postquam res fuit praeterita, postea praeterita non fuerit: quis enim non videat, hoc esse impossibile, nec diuinae potentiae subesse? Imo praedicti Doctores expresse notarunt, non posse Deum facere, praeteritum non fuisse in sensu (vt ipsi dicunt composito: sed dicunt nunc esse potentiam in Deo, vt res, quae fuit, praeterita, non fuerit praeterita, si potentia Dei referatur ad rem ipsam secundum seantequam ponatur fuisse, vel non fuisse. Nam posito semel rem fuisse, nemo dixit, posse Deum facere, non fuisse. In hunc vero sensum loquutos fuisse, Scholasticos allegatos pro priori sententia praesertim Alexandrum loc. cit. ad secundum argumentum, vbi incipit, Ad illud vero Augustini, legenti manifeste patebit. Quia igitur potentia Dei in se manet eadem, & comparata cum rebus anteaquam fuissent, posset facere Deus non fuisse, ideo dixerunt, in Deo esse potentiam ad praeteritum, quod hac figura monstratur.

Sic enim potentia Dei relata ad idem tempus, aut praeteritum, aut praesens, aut futurum, potest quamlibet partem contradictionis, quamuis non possit alteram mutare in alio tempore: quoniam potentia Dei ad diuersa simul tempora referretur. Quo sensu dixit Gabr. in 1. d. 38. q. 1. a. 3. dub. 1. hanc propositionem, Deus scit. Petrum peccaturum non esse necessariam, hoc est, scientiam futurorum non ne cessario Deo conuenire, quia est potentia in Deovt non sciuerit. Non dixit, esse potentiam vt post quam sciuit, possit non sciuisse; sed quia ab initio ita sciuit, vt possibile fuerit non scire: sicut fuit possibile rem, quae est futura, non fuisse futuram Perperam igitur sententiam Gabrielis refert Antonius Corduba, si cum ijs, quae ex ipso Gabriele retulimus, conferatur

At vero S. Th. & qui posteriorem opinionem sequuntur solum contendunt potentiam Dei ad praesens tempus relatam non posse facere nunc, vt iam praeteritum, non fuerit praeteritum: quod est intelligendum in sensu composito: Cum enim impossibile sit, praeteritum, postquam ponitur praeteritum, non fuisse praeteritum, non subest diuina omnipotentiae facere; vt praeteritum, postquam ponitur praeteritum, non fuerit praeteritum, atque eadem ratione facere non potest, vt praesens, quando est praesens, non sit praesens: & futurum, quando est futurum, non sit futurum, vt disp. 68. c. 4. notatum est. Hoc pacto intelligendum est id, quod Arist. 6 Ethic. c. 2. tefert ex Agathone, his verbis. "Hoc etiam ipse Deus, soloque carere videtur, Infectum vt faciat, quod factum est: atque peractum." Sic etiam loquitur Aug. lib. 26. contra Faustum cap. 5 cum ait, impossibile est, praeterita non fuisse. Cui consentit Anselmus in prosologio c. 7. in principio, & deconcordia lib. arb. & praedeest. c. 4. Hoc eodem modo Hieron. in epist. ac Eustochium, quae est 22. inquit Firmiter credo virginem post ruinam a Deo reparari non posse, hoc est. Non posse non virginitatem amisisse: imo vero Aug. loco allegato dixit, tam impossibile esse futurum non fore, quam praeteritum non fuisse Quo fit vt diuinae omnipotentiae non subsit futurum non fuisse futurum, sicut praeteritum non fuisse.

Ex his, quae diximus, colligitur, verum esse, quod docuerunt Bona. in 1. d. 49. a. 2. q. 11. & Durandus in. 1. d. 44. §. 4. Quantum ad tertium, peum non posse nunc omnia, quae potuit; quia potuit suscitare Christum & modo non potest, nisi iterum Christus moria tur. Licet enim potentia Dei in se non mutetur tamen secundum ea, quae connotat, variari potest hoc est, relata ad diuersa tempora dicitur posse diuersa: verbum autem, Potest, ad varia tempora connotati refertur. Ex quo etiam infert Alex. 1. p. g. 21. m. 4. hoc modo. Quamuis vera sit haec propositioDeus habet quamcunque potentiam, quam habuit, haec tamen vera non est, Deus nunc habet potentiam cuius cunque rei, quam antea habuit: neque haec, Quidquid potuit Deus, facere potest. Si potentia ad tempus referatur. Alij vero cum Magistro in 1. d. 44. dicunt, Deum posse, quaecunque potuit, ita vt potentia non respiciat effectum in diuerso tempore, veluti si dicamus. Deus potens est, suscitasse Christum, & non suscitasse Vtrunque autem iuxta ea, quae notauimus verissimum est.

ANtequam disputationem ipsam aggredimur, duo praemittenda sunt, quibus status, praesentis controuersiae magis elucidabitur. Vnum est quo pacto pei potentia sit alligata iustitiae, vt nihil possit agere, quod non sit iustum, ac proinde Deus necessario ex iustitia operetur, id quod in praesenti cap. explicabitur. Alterum est, quae sit potentia ordinata, & absoluta, de quo sequenti capite dicemus. Modum autem, quo Dei potentia iustitiae, suae est alligata recte explicant S. Thom. in art 5. ad 2. & Alexand. i. p. 21 m. 2. §. 1. ad I. Durand. in I. d. 435. Gab q. 1. 44. Distinguunt enim duplicem necessitatem iustitiae in operando, alteram, quae vocari solet quoad specificationem; alteram, qua dicitur quoad exercitium. Prior necessitas in eo posita est, vt Deus nihil possit facere, quod non sit iustum. Si ergo de hac necessitate sermo sit adhuc de iustitia possumus bifariam loqui, primum, vt includit debitum, & hoc pacto non incumbit semper Deo necessitas quoad specificationem, non faciendi, nisi quod iustum est. Nam licet aliqua faciat ex debito, quia verbo suo promisit, muta tamen facit absque vlla obligatione. Deinde loqui possumus de iustitia, quatenus solum est conuenientia, & decentia diuinae bonitatis, & illud es iustum quod factum decet, & conuenit bonitati ipsius Dei. Atque hoc pacto Deus necessario quo ad specificationem operatur, quia nihil producere potest, quod non deceat suam bonitatem. Altera necessitas iustitiae est quoad exercitium, qua scilicet ita operatur aliquis, vt non operari non possit. Nulla autem necessitate iustitiae hoc modo operatur neus, si iustitia sumatur solum pro condecentia, vt supra explicatum est: quia potest neus multa non producere, quae si producerentur, de cerent diuinam bonitatem. Si vero iustitia dicatudebitum, quo neus teneatur aliquid facere, quandoque operatur ex iustitia necessario quoad exercitium, quia aliquid promisit, & iuxta promissionem ita debet facere.

Obseruandum tamen est, praedictos poctores non admittere huiusmodi debitum in peo, quo ipse dicatur alteri quidquam debere, etiamsi illi promiserit, sed quo sibi tantum debitor dicatur. Ego tamen existimo. neum verbo suo non solum constitui sibi, sed etiam alteri debitorem; vt 1. 2. q. 114 art. 3. latius ostendam, vbi etiam explicabo mentem S. Th. Addunt vero praedicti poctores, excepto purando, veram esse hanc propositionem, Deu potest facere aliquid, quod non est iustum, si illud iustum referatur ad tempus praesens: nunc enim multa no sunt actu iusta, quia non sunt a peo ordinata, quae tamen fieri possunt ab eo. Si vero iustum non referatur ad tempus praesens, dicendum est, nihifieri posse a peo, quod non sit iustum, hoc est, quod si faceret, non esset iustum.

CAPVT II. Quae dicatur potentia ordinata, & quae absoluta.

ALterum notandum pro explicatione statuhuius quaestionis est, quid nomine potentia absolutae, & ordinatae intelligere debeamus. Cum enim quaerimus, an possit Deus aliqua facere, qui non facit, si sit sermo de potentia ordinata, aliterespondendum est, quam de potentia absoluta Scholastici autem varie hos terminos interpretantur

S. Th. in hoc art ad 1. & 3. con gen. c. 98. vocat potentiam Dei, ordinatam, quatenus exequitur iusto voluntatis imperium, & eo determinatur: at absolutam appellat, quae ei conuenit secundum se, nec voluntatis imperio determinatur, & ideo absoluta dicitur, quia a voluntatis determinatione soluta est. Quare potentia ordinata Deus dicitur facere posse, quae supposito decreto voluntatis suae tantum facere potest absoluta vero, quae potentia sua secundum se non alligatam decreto facere posset. Quocirca si aliquem decedentem in peccato mortali Deus decreuisset ex inferno eruere, & in regnum coelorum transferre, diceretur, illud potuisse facere non solum potentia absoluta, sed et iam ordinata, quia faceret potentia determinata decreto voluntatis suae

Sed Scotus in 1. dist. 44. q. 1. cui consentit Maior indist. 43. q. 1. in principio vtramque potentiam aliter intelligit. asserit enim ordinatam potentiam, & absolutam referri ad legem latam ab ipso Deoita, vt ordinata sit, quae per legem determinata est, & alligata: absoluta vero quae non sequitur legem, sed ab ea soluta est. Quare si Deus decreuisset aliquem nunc ex inferno liberare, diceretur in sententia Scoti facere illud secundum potentiam abso¬ lutam a lege sua communi, non secundum ordinatam; cum tamen in opinione Doctoris sancti opposito modo esset dicendum: quia iuxta illum diceretur facere potentia ordinata, hoc est, determinata per decretum, & imperium voluntatis suae¬

Ego vero existimo cum distinctione loquendi esse: nam vbi lex a Deo promulgata esset, qualis est illa, decedens in peccato mortali perpetua poena puniendus est; potentia ordinata dicetur illa, quae per legem illam, & iuxta illam determinata est: absoluta vero, quae illi non est alligata, sed praeteraut contra illam operatur. In his vero rebus, circa quas Deus nullam legem hominibus promulgauit, ordinata potentia erit illa, quae decreto voluntatis Dei determinata est: at vero absoluta, quae ex se consideratur non alligata, nec directa definitione, & decreto ipsius. Quocirca, si Deus nunc liberaret ludam de poenis inferni, quia ita decreuisset, diceretur facere potentia absoluta priori modo, hoc est, absoluta a lege, quam contra damnatos in vniuersum promulgauit: quo etiam modo dicitur praeseruasse virginem a peccato originali, quia praeter legem communiter latam id fecit. Si vero nunc nouam stellam crearet, vel circa cursum coelorum aliquid praeter communem ordinem, quem hactenus coeli seruarunt, faceret; ea diceretur facere potentia ordinata, non absoluta; ordinata inquam, hoc est, determinata per imperium voluntatis suae & ita vtraque opinio ex parte locum habere potest. Caeterum obseruandum est potentiam, quam diximus ordinatam, non esse dicendum ordinariam, vt recentiores communiter vocant. Tum quia antiqui Theologi ordinatam solum appellarunt; tum quia licet ea, quae Deus communiter facit, dicatur ordinarie facere, non tamen dicitur posse ordinarie, neque eius potentia ordinaria nuncupatur. His igitur suppositis, quaestio proposita intelligenda est de potentia absoluta vtroque modo, an scilicet possit Deus facere aliqua, quae non fecit, seclusalege, & decreto voluntatis suae.

CAPVT III. Deum posse facere plura, quam facit, fide Catholica certum est.

ERror fuit Petri Aballardi vt refert VValdensis tom. 1. lib. 1. art. I. c. 10. quem postea sequutus fuit loannes Wicleff. sicut idem auctor testatur, non posse Deum aliquid facere praeter ea, quae fecit, aut facturus est, Ita Waldensis ait. Bern. retulisse hunc errorem in textu verborum Aballardi c. 3. Allegat etiam Bern epist. 190. vbi Bern. inter errores Abailardi recenset, quod patri omnipotentiam, Filio semipotentiam, Spiritui sancto nulli potentiam dederit. Ex quo sane quo pacto hic error colligatur, ego non video. Eiusdem erroris suppresso nomine auctoris mentionem faciunt Hugo de S. Vict. lib. 1. de Sacram. pavit. & Magister in 1. d. 43. quem Waldensis eoc. & sequentibus multis Patrum testimonijs confutat. Legatur Augu epist. 3. & lib. de spiritu, & lit. c. 1. & lib. 9. de. Gen. ad literam c. 29 & lib. 4. c. 4. Refellitur etiam testimonio illo Matthae 26. An non possum rogare Patrem, & exhibebit mihi modo plusquam 12. legiones Angelo rum? & Marci. 14. Abba pater omnia tibi possibilia sunt, transser calicem hunc a me. Denique hic error cum reliquis eiusdem Aballardi damnatus est in Concilio Senonensi, vbi Aballardus resipuit, & ad meliorem frugem conuersus, cum monachis quibusdam religiosam vitam egit. Ratione quo que manifestum est, posse Deum facere multa alia, quae non facit; si enim quilibet hominum potest multa facere, quae non facit, multo magis Deus. Caeterum hic error in Wicleffo ex alio errore nascebaturi cum enim diceret Deum necessitate absoluta, & nulla libertate operari, vt retulimus disput. 68. capit. 1. cogebatur asserere. Deum ea solum posse facere, quae facit, & facturus est: idemque de homine consequenter sentire de bebat, siquidem ei quoque libertatem operandi negabat.

Verum enim vero non solum certum est, Deum posse facere multa alia, quae non fecit, nec factu rus est, sed etiam infinita, quae omnia optime nouit, vt disp. 63. cap. 2. contra eundem Wicleffum, quosdam Philosophos, quorum meminit Aug. 12 de ciuit. c. 18. notauimus. Dicebant illi Deum solum nosse, & posse facere finita, per infinita tamen secula semper operatum fuisse, non quidem semper noua producendo, sed eadem iterando; quem artem late confutat Aug. ibid. caeterum inter Scholasticos controuersia est, an haec infinita rerum multitudo, quam Deus producere potest, sit tantum indiuiduorum, an etiam specierum, de qua sequenti cap. disseremus.

CAPVT IV. Non modo infinita indiuidua, sed etiam infinitaspecies a Deo fieri posse

DE multitudine specierum, quam Deus potest producere Scholastici nostri varie sense runt. Aureolus, vt refert Capreolus in 1. d. 43. quaest vnica art. 2. in argumentis contra 6. inclus. variis modis sua dere conatur, infinitam specierum multitudinem a Deo produci non posse, non defectu potentiae, sed quia species possibiles infinitae non sunt: Intelligit autem, non solam simul produci non posse, sed neque successiue, ita vt inter possibiles vltima sit, qua producta, alia creari nequeat. In eadem sententia est Durand. in 1. d. 44. qu. 2.

Refert etiam Caiet. in hoc artic. pro eadem opinione Scotum in 3. d. 13. 5. 4. cum asserit, gratiam creatam in anima non posse augeri, & perfici in infinitum. Nam ratio qua id probat Scotus, suadeetiam, non posse dari speciem aliquam perfectio rem quacumque in infinitum: est autem huius modi. Si dari posset gratia maior quacunque sine fine, sequeretur, totam latitudinem augmenti gratia esse infinitam, ac proinde esse aliquam gratiam, quae ab infima gratia infinite distaret: illa ergo esset quia infinite aliam excederet: gratia autem in finita esse non potest: ergo neque augmentum il lius in infinitum procedere. Eadem vero ratione probari videtur, quacunque specie assignata: non posse aliam perfectiorem secundum essentiam creari: si enim produci posset, sequeretur, totam latitudinem specierum esse infinitam, & ali quam earum infinite distare secundum essentiam ab infima specie, ac proinde esse infinitam, quia infimam speciem infinite excederet, quod est ab turdum: infinitas enim secundum essentiam soliDeo conuenire potest. Huc etiam spectare videntur praecipue rationis Aureoli, & ea, quam afferDurandus: quare illis omnibus supersedere mihi visum est

Ego vero existimo, veriorem esse sententiam S. Tho. & Caiet. in hoc artis. qui docent, quaecunque specie assignata, posse dare in infinitum aliam, & aliam perfectiorem. Verum haec opinio non de bet censeri ita certa, vt opposita aliqua nota digna iudicetur, sicut falso recentiores aliqui putant, quorum ratio ad id probandum firma non es nempe quia si non essent species infinite possibiles, non diceretur Deus omnipotens: id enim, nulla ratione consequitur: nam Deus non dicitur omnipotens, quia possit producere infinitas species, sed quia possit omnia quae non implicant contradictionem. Quod si non essent possibiles nisi finitae species, solum finitae non implicarent contradictionem; & illae omnes, & solae possent a Deo produci, & nihilominus vere omnipotens diceretur.

Omissis vero aliis rationibus, quas pro hac sententia affert Durandus, & dissoluit, hac praecipue probari solet. Quaeuis creatura est imitatio quaedam & participatio diuinae perfectionis: sed nulla potest perfectissimo modo Deum imitari: ergo dari potest alia, & alia, quae perfectiori semper modo Deum imitetur. Nam si pictura aliqua non assimiletur prototypo perfectissimo modo, potest darialia, quae perfectiori modo ei assimiletur. Sed respondere quis posset, hac ratione solum probari, assimulationem, & imitationem secundum vnitatem formae & naturae crescere posse in infinitum, si id quod imitandum proponitur, infinite perfectum est. Ex quo fit, vt imago picta quae imitatur prototypum in figura, & coloribus crescere possit, quousque aequet perfectionem illius. Quare si species rerum creaturarum sic Deum imitarentur, sine dubio quacunque data produci posset alia, quae perfectius Deo assimilaretur; quia semper aliquid imitandum superesset. At vero quia Deo non assimulantur secundum vnitatem formae, & vniuoce, sed in forma londiuersae rationis, quam ab eo participant, idenon sequitur, posse imitationem creaturae crescere in infinitum per infinitas species.

Secunda ratio: si non essent species possibile infinitae, non esset potentia Dei infinita in genepotentiae: sed est infinita, vt articulo 2. probatum est, ergo & species sunt infinitae. Verum cum aliunde probari possit infinita potentia Dei in genere potentiae vt disp. 103. cap. 2. notauimus haec ratio non probat sufficienter, esse infinitas species possibiles.

Tertia denique ratio sit huiusmodi. Non implicat contradictionem infinitas esse terum species possibiles: ergo non est negandum, eas fieri polle. Id vero non implicare contradictionem, inductione constat: rationes enim, quae pro opposita parte adduci solent, faene diluuntur. Nam si alquam vim haberet, ea praesertim esset, quam pro sententia Durandi in principio attulimus. Adlam vero respondeo, etiamsi species possibile sint infinitae versus partem superiorem, non lequi vllo modo, esse supremam, quae distet infinire ab infima. Sicut etiam non sequitur, esse supro mam gratiam, quae distet infinite ab infima, vel al aliqua inferiori gratia: quia nec in eo casu darerus perfectissima gratia, nec perfectissima species, equod non esset vltima. Haec enim duo manifest secum pugnant, & procedere infinitum in speciebus, aut gratiis, & dari supremam, aliud aliquam speciatim, quae infinite distet ab alia; siquidem quacunque assignata, datur alia superior. Hoc au¬ tem verum est, si versus partem superiorem constituamus processum in infinitum in speciebus nam si versus inferiorem possent fieri infinita minus, & minus perfectae; sequi videtur illud absurdum, nimirum fore aliquam determinatam speciem, quae licet non distaret in infinitum ab alia etiam determinate; esset tamen perfectior infinitis. Quodsi infinitas perfectione excederet, ipsa in se esset infinita secundum essentiam. Idem incommodum inferri videtur, si concedamus inter vnam speciem, & aliam posse produci infinitas: sequitur enim species extremas distare infinite, & ita supremam esse infinite perfectam.

Verumtamen neque hoc modo colligi videtur absurdum. Tunc enim solum extrema distarent infinite, quando inter illa, infinita multitudo produci posset participatione eiusdem formae: vt si inter quantitatem vnam, & aliam possent esse infinitae quantitates inaequales, non communicantes, nec secundum proportionem: si enim hoc esse posset, sequeretur, supremam fore infinitam Similiter in qualitatibus, & in augmento gratiae dicendum est. Quod autem inter unam speciem, & aliam sint infinitae, vel vna excedat perfectione infinitas, non videtur satis, vt illa sit essentialiter infinita. Illa enim non diceretur excedere alias, nec multitudine perfectionum, nec quantitate aut intensione, sed gradu essentiali. Infinitas autem gradus essentialis, quae soli Deo conuenit, nihil aliud est, quam non habere causam sui esse: sed a seipso esse, vt disp. 25. c. 5. explicauimus. Quod vero excedat vna species infinitas alias essentiali perfectione, non videtur arguere hanc infinitatem secundum essentiam, sed gradum quendam distinctum, & perfectionem infinitis, ad quem alia non possint peruenire. Qua etiam ratione concedimus vnam speciem ab alia infinite distare, quia vna ad statum alterius peruenire non potest.

CAPVT I. Potest Deus producere vniuersum quod aliquas partes perfectius, quam produxit.

CVm de uniuerso quaerimus, an possit fieri melius, quam factum est, loquimur de ipsa vniuersitate rerum creatarum praeter Deum: quod siDeum ipsum etiam cum vniuerso coniugas, inquit Durand. in 1. d. 44. q. 3. posse adhuc fieri melius, si ali quae creaturae meliores addantur vniuerso: non quod Deus melior sit cum creaturis, quam sine illis, sed quia vniuersum plura bona formaliter tunc complecteretur, quam modo. Licet enim Deus infinite bonus sit, quia tamen non continet omnes creatas perfectiones formaliter, ideo, si cum illo haberet vniuersum plures, & meliores creaturas, extensiue perfectius esset. Frustra tamen Durandus comparat duo vniuersa inter seDeum ipsum in vtroque complectens; siquidem cum Deo inepta fit comparatio, & tota fieri debet ex parte creaturarum, quae vniuersum creatum dicuntur constituere: Deus enim non aliquid vniuersi, sed auctor illius esse dicitur. Nihilominus sialiquis velit comparare hoc vniuersum cum alioconiuncto etiam auctore vniuersi cum vtroque, dicendum est, posse fieri aliud vniuersum perfectius, quam hoc, si perfectius, quod significat comparationem, non denotat quantitatem continuam molis, aut virtutis, sed discretam, in hunc sensum: potest esse perfectius, hoc est, plures alias perfectiones, aut naturas perfectas in se continens. Quod autem perfectius vtrumque genus quantitatis denotare possit, videbimus infra qui 30. art. 1. Quod si de ipsa creaturarum vniuersitate controuersia intelligatur, adhuc superest difficultas, aupossit fieri melius vniuersum.

Consentiunt autem Scholastici omnes, quos ego legi, & contra Aristot. 1. de coelo cap. 9. affirmant. fieri posse a Deo aliud vniuersum; solo numero distinctum cum aliis coelis, elementis, & mixtis Ita docent Bonauen. in 1. dist. 44. qu. 1. S. Thomas ibid. qu.i. art. 2. Durand qu. 3. Gabriel q.v. vnica artic. 2. Maio qu. 3. Capreolus in 1. d. 43. qu. vnica ortic. 2. conclusione 2 quorum sententia mihi summopere placet; nanratio Arist. parum habet momenti, quae talis est Si duo essent vniuersa, terra vnius moueretur ad centrum alterius; quare & sursum, & deorsum moueretur. Deberet enim in suo, vniuerse ascendere, vt penetrato coelo vtriusque vniuersi ad centrum alterius descenderet, quod est absurdum

Ceterum ratio haec friuosa est: quis enim nonvideat intra quodlibet vniuersum esse centrum proprium, & naturale elementorum tantum illius vniuersi elementa igitur vnius non appeterent centrum alterius, quia ipsis non esset naturale: centrum enim ex constitutione ipsa corporum vniuersi locum sibi vendicat. Nam quemadmodum si Deus destrueret hoc vniuersum, & aliud faceret, elementa illius intra ipsum naturaliter manerent; sic etiam alio producto, & hoc permanente, elementa vniuscuiusque centrum tantum proprium appeterent: centrum enim alterius, cum quo nullam habent communicationem, non esset ipsius naturale. Quocirca cum Aristot. nihil nouerit de ipsa potentia Dei absoluta, nec aliunde voluntas Dei illi innotuerit, ratione illa probare non potuit, non esse nunc aliud vniuersum. Nos vero etiamsi dicamus, Deum posse aliud facere, affirmare certo possumus, aliud non esse licet a Deo produci possit; quia ex sacra Scriptura de huius tantum vniuersi creatione nobis constat.

An vero fieri possit aliud vniuersum melius, v. hoc est, perfectiores continens creaturas controuersia est. Fatentur tamen omnes, posse quidem fieri, perfectioribus saltem creaturis, numero solum distinctis. Sed vtrum creaturis perctioribus specie distinctis aliud fieri possit dubitat Durandus. Cum enim existimet, non posse produci creaturas specie distinctas in infinitum, sed omnes possibiles finitas esse, incertum esse putat, vtrum omnes sint productae, quae de potentia absoluta creari possunt, an vero aliae supersint. Nos tamen, quia diximus, posse plures species in infinitum a Deo produci, asserere etiam debemus vniuersum posse perfectius fieri cum aliis naturis specie distinctis.

CAPVT II. Posse furi aliud vniuersum melius, constans substantiis omnibus diuersis, incertum est.

INter Scholasticos quoque dissentio est, an posAlit Deus producere aliud vniuersum ex aliis omnibus partibus huius nostri vniuersis a partibus huius nostri vniuersi. Ex quibus Durandus dubitat primum an possit tale vniuersum produci: quia pro comperto non habet, an plures species rerum, quam sunt productae, possibiles sint. Deinde si plures possibiles essent, nihilominu docet, non posse aliud vniuersum specie distinctum produci. Probat vero hac ratione: quia omnes species, quae producerentur, haberent ordinem ad eas, quae nunc sunt in hoc vniuerso ergo non esset diuersum: nam vniuersum nihil aliud est, quam vnum quid per aggregationem. Mirotamen Durandum hac ratione fuisse conuictum vt assereret, non posse produci aliud vniuersum specie distinctum, bene tamen numero diuersum cum eodem modo de vno, atque de alio probare videatur.

Alij vero Scholastici docent posse producialiud vniuersum cuius omnes partes specie differant a partibus huius vniuersi, Sententia est S. ThoBona. Capreoli, Gabrielis, & Maioris locis cap. praeced. alle atis, qui hac ratione confirmant. Cum possint species in infinitum a Deo multiplicari, nihil obstar videtur, quo minus aliud vniuersum ex omni parte specie distinctam producatur. Si enim aliquid obstaret esset ratio Durandi: haec autem est valdinfirma. Quauis enim species aliae, quae producerentur haberent ordinem superioris & inferiori cum his quae productae sunt, non tamen essent sub ordine eiusdem vniuersi. Nam mundus, seu vniuersum non est solum collectio quaedam multarum rerum sed est vniuersitas earum sub vna superiori, inter quas inferiores a superioribus pendent, & guber nantur. Poterat autem alia rerum multitudo produci extra hoc coelum, quae ab eo, ab alia creatura intra ipsum nullo modo penderet; quare neque ad hoc vniuersum vllo modo tanquam pars spectaret. Ratio ergo Durandi non obest, quo minus aliud vniuersum ex aliis partibus omnino diuersis fieri possit.

Verum enim vero, quia etiamsi dicamus posse species multiplicari in infinitum, non tamen constat, an elementa simplicia, & caeli alterius speciei possint produci a Deo: ideo certo affirmare non possumus, aliud vniuersum specie distinctum secundum omnes sui partes posse producinam de mixtis facilius potest defendi: quamuis vniuersum illud habere deberet, dicit hoc habet, creaturam rationalem corpoream, quae esset velupraeses omnis corporalis creaturae, non potest specie diuersam produci: quia multo probabilius esnon posse aliam creaturam rationalem corpoteam specie diuersam ab homine creari.

CAPVT III. Hoc vniuersum, permanentibus partibus, quahabet, profici posse.

Auctus Thomas in art. 6. ad tertium, affirmat, non posse fieri melius hoc vniuersum, permanentibus partibus, quas habet: quia bonitas eius consistit in proportione, & ordine partium interse: si autem aliqua pars melior fieret, dissolueretur proportio, in qua a Deo constitutum est; ea vero soluta tolleretur debitus ille ordo, qui est indiuiduus. Deinde probatur ex Aug. lib. 3. de libero arbitricap. 5. vbi sic ait. Quicquid tibi vera ratione melius occurrerit, scias fecisse Deum, tanquam bonorum omnium conditorem: id quod fusius ipse prosequitur. Cererum probabilitate non caret opinio Durandi que illa 3. citata, nempe, posse fieri melius hoc vniuersum, partibus omnibus, aut aliquibus earum in melius mutatis. Ratio est, quoniam haec harmonia, & consonantia partium inter se ad generationes, & reliqua omnia non est indiuidua, sed latitudinem habet: posset ergo melior effici, effectis etiam partibus ipsis melioribus. Porro si perseuerassent omnia, vt in statu innocentiae, & elementa ipsi homini obedirent, nec vllo modo ei nocere possent, & homo ipse in eo statu perseueraret, multo magis pulchrum redderetur vniuersum. Clarum autem est, partes vniuersi non posse perfici secundum substantiam, sed accidentarie, & de hac perfectione loquimur: & ex dictis patet solutio rationis allatae pro priori sententia.

Ad Aug. respondeo, ipsum non negare, posse res meliores, aut in meliori statu produci: ait enim ibidem in haec verba. Quamobrem si te delectat creatura, quae perseuerantissima voluntate non peccat, non est dubitandum, quod eam peccanti recta ratione praeponas, sed sicut eam tu cogitatione praeponis, sic eam creator Deus ordinatione praeposuit. Sentit igitur & iudicio nostro, & Dei meliorem esse creaturam, quae non peccat: si ergo hoc vniuersum seruiret homini in statu innocentiae sine peccato, multo esset pulchrius; nam multo meliori creaturae seruiret. Quare fatetur Aug. meliorem potuisse fieri creaturam vniuersi, & in meliorem statum ordinari nihilominus sub iungit, Deum eam reliquisse in manu consilij & permisisse in peccatum labi: in quo meliorem modum seruasse Deum, multis contendit ipse probare. Non dicit August. meliorem nunc fuisse hominem, quam in statu innocentiae esse, sed meliorem modum seruasse ex parte sua Deum; relinquendo ipsum, & permittendo in peccatum prolabi: & ad hoc tantum inducit verba allegata pro priori opinione. Sic enim pie loquendum est de omnibus, quae Deus facit, vt illa nunc facere melius esse arbitremur: nec temere iudicantes dicimus, melius faceret Deus, si hoc, aut illo modo faceret. Ceterum si Deus alio modo fecisset; & illud melius esse diceremus; sua enim voluntas, quae supra omnem legem est, optime dicitur facere, cum aliquid efficit, seu discernit.

Vltimo denique obseruandum est, hoc vniuer sum non posse effici melius secundum ordinem quem habet ad finem; hoc est, non posse ad mi liorem finem ordinari, vt docent S. Tho. Durand. & Capreolus; est enim propter Deum, quo nullus finis melior esse potest; sed quoad rationales creaturas perfici posset circa finem, non quod ad meliorem finem referrentur, sed quod illum plures, & perfectius assequerentur. Quoad irrationales etiam perfici posset respectus finis eodem modo; quia perfectius seruirent homini, & bonitatem Dei perfectius repraesentarent.