Quaestio 1

Annotationes circa articulum.

EX hoc art. vnica elicitur conclusio. Necessarium fuit praeter physicas disciplinas, quae ratione inuestigantur, sacram doctrinam per reuelationem haAntequam ad disputationes singulas accedamus, operae pretium erit, quaedam premittere ad ea, quae S. Thomas in hoc artic. tradit, melius intelligenda. Primum est. Theologiam, inspecta nominis etymologia, esse sermonem de DEO. quo circa scientia, quae de DEO tractat, Theologia dicitur. Verum, cum tractatio de Deo duplex sit, vna, quae procedit ex principiis naturalibus, cuius modi est Metaphysica, altera quae vtitur principiis reuelatis (quales sunt articuli fidei, quae nemo sola naturali ratione duce, assequi potest; Theologia, quam scholasticam vocamus, & quae sacra doctrina dici potest, de qua nobis in praesenti erit sermo, posteriori modo de Deo, & aliis, quae ad ipsum pertinent, disputat.

Secundo notandum est, sacram doctrinam capi posse, vel pro ipsa solum articulorum cognitione, qui sola reuelatione nobis traditi sunt, cum plena ipsorum explicatione; vel pro iis conclusionibus, quae ex ipsis articulis reuelatis colliguntur. Prior dicitur fides, ad quam etiam pertinet pro phetia, & interpretationis donum, quo & sacra scriptura, & mysteria nostrae religionis explicantur. de quo dicitur ad Ephes. 4. Dedit quosdam quidem. Apostolos, quosdam vero Prophetas. Posterior vero, scientia Theologiae, quae in eo versatur, vt ex articulis colligat conclusiones, & confutet errores, non solum qui directe ipsis articulis fidei opponuntur, verum etiam qui ex eisdem articulis per bonam consequentiam conuinci possunt. Qua vero ratione ad hanc spectet ea, quam positiuam, ac moralem appellamus, dis. 7. c. 5. dicemus.

Tertio denique animaduertendum est ex Caieta. in hoc artic. per philosophicas disciplinas non intelligere S. Thomam eas solum, quae disputant de ente naturali ex materia, & forma composito, quod mobile appellant, sed etiam quae de Deotractant, vt Metaphysica, per media, & rationes omnino naturales. Quaerit igitur sanctus Thomas, vtrum praeter has, necessaria fuerit aliqua alia doctrina, quae non procedat per media naturalia, & respondet praeter naturales, & philosophicas disciplinas, necessariam esse aliquam sacram doctrinam supernaturaliter reuelatam. Superest, tamen explicandum quid in hac conclusione velit Sanctus Thomas: id quod sequentibus dubitationibus commodius fiet.

Prior dubitatio circa textum

PRior igitur dubitatio est, quid nomine sacrae doctrinae intelligat Sanctus Thomas: verùm solam fidem, an etiam Theologiam. quae ex fidei i articulis, tanquam ex principiis deducitur. Hanc dubitationem proposuit Caletanus in hoc articulo, & optimam attulit rationem dubitandi, quae est huiusmodi. Aut per sacram doctrinam, intel¬ ligit fidem, aut Theologiam, si fidem, sequuntur duo incommoda, vnum est, quod frustra idem repeteret 2. 2. quaest. 2. ait. i. vbi quaerit, vtrum credere aliquid supernaturale, sit necessarium ad salutem, alterum est, quod aequinoce vsurparet nomen doctrinae sacrae in hoc articulo, & sequentibus: in illis enim non sumitur pro fide, sed pro Theologia, cuius necessitatem naturam, & modum procedendi, non fidei, conatur inuestigare, vt initio notauimus. Cum igitur in hoc ipso articulo affirmet eandem sacram doctrinam esse necessariam homini, & in sequenti probet, etiam esse scientiam: fides autem non sit scientia, consequitur, in hoc articulo non de fide, sed de Theologia sermonem esse. Aut intelligit per sacram doctrinam, Theologiam, & ita sequitur, praeter doctrinam fidei, necessariam esse ad salutem etiam Theologiam, quod est plane absurdum, cum simplices sola fidei notitia possint saluari, & proprias actiones in finem suum dirigere.

Respondet Caietanus sacram doctrinam non accipi pro fide, quatenus distinguitur a Theologia, nec pro Theologia, vt a fide distinguitur, sed 1. pro doctrina reuelata, & supernaturali, abstracta a fide, & Theologia, quae ex parte Dei habet rationem doctrinae, ex parte vero nostra rationem disciplinae. Haec autem sacra doctrina tali modo accepta necessaria est, siquidem species quaedam ipsius, scilicet fides, necessaria est. Atque ita inde non sequuntur illa absurda superius posita. Non prius, quia idem non repetit S. Doctor 2. 2. nam hic agirde doctrina in genere, ibi autem de doctrina fidei speciatim, quatenus praebet principia Theologiae. Non posterius, quia non vsurpatur aequiuoce a Sancto Thoma nomen doctrinae, hic enim capitur in genere abstracta. in sequentibus vero fumitur in specie pro Theologia deniqui non sequitur illud absurdum pro alia parte, scilicet solam fidem non sufficere sine Theologia ad dirigendas recte operationes in finem: quia sic non loquimur de Theologia, sed de doctrina sacra in vniuersum, vt superius explicatum est.

Haec Caietam doctrina vera quidem est & ad I. mentem Sancti Thomae videtur posse accommodari, de qua praecipue est difficultas. Adhuc tamen difficile satis apparet, quod Caietanus ait Sanctum Thomam non loqui de sacra doctrina, vt accipitur pro hac scientia Theologiae, sed tantum in genere, vt dictum est. Primo quia Sanctus Thomas in sequenti articulo nulla facta distinctione de sacra doctrina quaerit vtrum sit scientia, & respondet esse scientiam, quod plane intelligit de Theologiae habitu non de sacra doctrina in genere. Secundo, quia idem in prooemio ita habet, Tentabimus cum confidentia diuini auxilij ea, quae ad sacram doctrinam pertinent, breuiter, ac dilucide prosequi. Vbi nomine sacrae doctrinae hanc Theologiam speciatim, non doctrinam sacram in genere, plane intelligit. Tertio in principio quaestionis ait, necessarium esse tractare de hac doctrina, qualis sit, & ad quae se extendat: ac primo inquirendum esse de necessitate huius doctrinae: secundo vtrum sit scientia, &c. quae sane de eadem doctrina dicta videntur. Quarto, in hoc articulo in solutione tertij, aperte loquitur de Theologia, quae est sacra doctrina, & scientia de Deo: atque in particulari dicit, ideo differre a scientia Metaphysicae, quae etiam est de Deo, per diuersa tamen principia: quia duae scientiae per diuersa media de eodem, non so¬ lum subiecto, sed etiam propositione esse possunt

Recentiores quidam S. Thomam explicant in hunc modum: vt loquatur de sacra doctrina speciatim, prout est scientia quaedam Theologiae ex principiis fidei deducta, quam prae manibus modo habemus, eamque dicat, esse necessariam homini ad dirigendas suas operationes in finem supernaturalem, alio tamen modo, quam fidem; hae enim singulis ad salutem; at vero Theologia vniuersae reipub. Christianae ad eundem etiam finenest necessaria. Quare cum dicit in hoc articulo, ese homini necessariam, explicant, non vnicuique sigillatim, sed homini in vniuersum, hoc est, gene ri humano. Ea vero necessitas facile demonstrari potest. Cum enim positis semel principiis fidei, escriptura male intellecta, vel ex suo cerebro mulpossint falso deducere plura, quae fidei principicontraria sunt, vnde contingere potest, vt quis paulatim eadem principia haeresibus, & erroribus perturbet, ac destruat; ideo necessarium fuit est scientiam Theologiae, quae optime discernat, quid nam sit contra principia fidei, ipsaque ab erroribus defendat, ac illaesa conseruet

Cum autem dicitur esse necessaria scientia Theologiae, non est intelligendum, vt est modo post tempora Magistri in methodum redacta, sed hoc, vealio modo disposita, quam habuerunt semper Patres a tempore Apostolorum, & forsan puriorem, quamuis non ita methodice, & ordinate compositam. Illi enim occasione errorum, & haeresum, ex principiis fidei maxime in scriptura expressis contra errores insurgentes, multa optim deducebant; id quod nunquam in Ecclesia Catholica defuit. Hac ergo ratione haec doctrina speciatim necessaria est, non singulis, sed vniuersaEcclesiae. Talis vero necessitas aptissime probavidetur a S. Thoma ex eo, quod ad dirigenda operationes in finem supernaturalem, necessari fuit aliqua notitia supernaturalis ex reuelation acquisita. Nam scientia Theologiae ex reuelatis principiis procedit, & ea tutissima ratiocinatione a quouis errore conseruat, vt explicatum est

Haec sane necessitas, mea quidem sententia, ne gari non potest: verum hanc fuisse mentem De ctoris sancti, mihi admodum difficile apparet. Quo si hoc docere voluit, satis obscure id dixisse videur. Posset igitur hac ratione S. Thomas explicar vt nomine sacre doctrinae intelligat Theologiam non fidem infusam. Theologia vero, sicut quae cumque scientia non solum complectitur notitiam conclusionum, sed etiam principiorum, quaeidem scientiae propria sunt. Neque enim vnus est habitus distinctus circa principia, & alius cir conclusiones, sed vnus, & idem extensione maior Excipio principia vniuersalissima, quae non pro pria alicuius scientiae, sed omnibus communisunt; haec enim ad diuersum habitum spectanHoc posito, quod disputatione 7. probabitur Theologia non tantum est notitia, & doctrina conclusionum, quae ex fidei articulis deducuntur verum etiam est doctrina ipsorum articulorum. qui sola reuelatione supernaturali nobis noti sumCum ergo sanctus Thomas dicit doctrinam sacram esse necessariam vnicuique, vt dirigat suaoperationes in finem, intelligit hanc nostranTheologiam, quae licet secundum totam latitudi nem non sit necessaria, est tamen ex aliqua parte quatenus videlicet est principiorum, sine quo¬ rum notitia saluari homo non posset. Est enim no cessarium ad salutem nosse aliquid supernaturale vt constat ex Secunda Secundae, quaest. 2. art. 3.

At dicet aliquis, hoc modo Theologia non est scientia, de qua Sanctus Thomas in sequentibus articulis disputat, sed fides, de qua 2. 2. q. 2. art. Quare incidimus in illud incommodum, quod inferebat Caietanus, bis scilicet eandem rem sancto Thoma tractari. Respondemus habitum pri morum principiorum Theologiae, id est, articulo rum fidei, qui etiam circa conclusiones versatur & cum ipsa Theologia idem est, non esse habitum fidei infusae, sed fidei acquisitae. Vnde non sequi tur habitum Theologiae esse eundem cum habiti fidei infusae. Qua ratione 2. 2. quaest. 5. artic. dicemus, in haeretico non manere fidem infusam: manere tamen posse sine illa Theologiam quia saltem manent principia aliqua credita fide humana, ex quibus, sicut prius, deducit haereticus conclusiones; ideoque manet in ipso Theologia, non tantum habitu, sed etiam actu circa multas conclusiones: vt si aliquis erraret in ma teria solum iustificationis, posset totam scientiam de DEO, quae non supponit, quod est de iustificatione, optime retinere. Ex hoc vero colligitur, non tractari idem bis a Sancto Thomanam 2. 2. solum quaerit de fide infusa, hic vero desacra doctrina, quam licet dicat esse ex superna turali reuelatione, non tamen asserit esse notitiam ex substantia, & natura sua supernaturalem sicut est fides infusa, de qua agit Secunda Secundae. Nam quamuis multa, quae de Deo credimus non possimus ratione naturali inuestigare, & sola reuelatione supernaturali teneamus, ea tamen (supposita fide humana, & acquisita, quae ex se, & natura sua non est secundum substantiam supernaturalis, nisi ex parte causae, hoc est, reuelantis, credere possumus, vt 2. 2. qu. 1. art. 1. ostendemus. & optime probat Scotus, quem ibi etiam citabimus.

Cum igitur hic docuit Sanctus Thomas, alquam doctrinam sacram esse necessariam, intellex Theologiae scientiam, non fidem infusam, & hanTheologiam, quatenus versatur circa principia asserit esse supernaturalem ex parte reuelantis quia nemo illam inuestigatione rationis naturalis sibi posset comparare. Ac propterea dixit in conclusione praeter philosophicas disciplinas, qui per rationem inuestigantur, esse necessariam factam doctrinam, quam vocauit supernaturalem, non secundum substantiam, sed ex reuelatione.

Dicet aliquis secundo notitiam fidei acquisit. circa principia religionis nostrae, non esse necessariam homini ad salutem, & ad dirigendas suas operationes in finem supernaturalem, sed solam fidem infusam. Respondemus, etiam acquisitam esse necessariam, quia, vt ostendemus 2. 2. quaest. s. art. 1. sine illa non habetur infusa; ad hanc enim fides acquisita est conditio necessaria. Verum cum de re ipsa satis constet, circa interpretatione S. Thomae haec satis sint, & hactenus de priori modo, quo dicit auctor, doctrinam sacram esse necesariam, ad dirigendas videlicet operationes in finem supernaturalem. Est autem & alter modus, quo etiam Theologia dicitur necessaria, de quo disputatione prima dicemus

Posterior dubitatio circa textum

PRius quam ad posteriorem modum, quo Theologia necessaria est, progrediamur, cir ca rationem S. Thomae, qua probatur necessari. esse sacram doctrinam priori illo modo, superes difficultas quaedam cum Scoto. Is enim in 1. quaest. Prologi §. Ad quaestionem igitur, & sequentibus, dicit, non ideo esse necessariam doctrinanaliquam ex supernaturali reuelatione, quia fininoster, & beatitudo sit supernaturalis secundunse. Existimat enim nullam formam, & perfectionem, qua fini nostro coniungimur, secundum substantiam esse supernaturalem, sed omnem esse naturalem, & naturaliter potentiam creatam perficere: solum vero dici supernaturalem ex parte ausae efficientis, quia illa perfectio non potest obtineri, nisi a causa agente modo supernaturaliQuare ipse non negat necessariam esse doctrinansupernaturalem ex parte efficientis, sed solum eam esse supernaturalem ex se, & natura sua. Contra hanc sententiam disputat Caietanus in hoc articulo. Sed nos latius disputatione 113. c. 2. contra Scotum ostendemus, aliquam formam esse supernaturalem perfectionem nostram, & talem esse consecutionem vltimi finis, gratiam, & alia, qua ibi enumerabimus. Quare optima censeri debeatio S. Thomae in hoc articulo: aut saltem verum est, quod supponit, scilicet finem nostrum, & consecutionem illius esse supernaturalem perfectionem naturae nostrae. Iam ad aliud gradunfaciamus.

CAPVT I. Opinio Caietant

Postquam difficultates omnes circa textum, & mentem S. Thomae exposuimus, superest vt doctrinam ipsius, sicuti initio promisimus, altiu examinemus. Et ante omnia, an doctrina sacra posteriori modo sit necessaria, hoc ost, non modo ad supernaturales, sed etiam ad naturales veritates sine errore cognoscendas. In qua quidem controuersia prior sententia est Caietani in hunc articulum §. Antequam probentur. Qui paucis docet, ad hunc finem non esse necessariam simpliciter sacram doctrinam, sed vtilem tantum; ideo vero a S. Thoma dici necessariam etiam ad hunc finem, quod ad bene esse illius necessaria sit. Ex 5. namque metaph. cap. 5. constat, bifariam aliquid dici necessarium: primum simpliciter, deinde ad melius aut bene esse. Cùm igitur, inquit Sanctus Thomas, dici necessariam doctrinam reuelatam, intelligit Caietanus, necessariam ad bene sciendum etiam veritates, quae naturaliter cognosci possunt; id quod ide S. Doctor indicasse videtur. Postquam enim dirit esse necessariam sacram doctrinam ad ea, quae de Deo naturali cognosci possunt, ex cuius cognitione vera pendet homini salus, protinus subiungis haec uerba Alitur salis hominibus, & conueniun¬ tius, & certius proueniat, necessarium fuit, quod de diuinis per diuinam reuelationem instruantur. Quae sane verba referri nequeunt ad notitiam eorum, quaratione naturali inuestigari non possunt, sed ad ea quae naturali intelligentia assequi valemus. Ac haec ergo est necessaria reuelatio, vt conuenientius & certius cognoscantur.

Forsan haec sententia Caietani conuenit cum eo, quod ipse tradit 1. 2. q. 109. artic. 1. nimirum hominem viribus naturae, sine auxilio gratiae, posse cognoscere omne verum, tam speculatiuum, quam practicum, quod sub naturalibus principiis continetur, & ex illis deduci potest, id quod hac ratione confirmari potest. Si veritas aliqua est intra limites naturalis veritatis, consequenter erit obiectum naturale, & ex se intellectui humano accommodatum: Ergo sufficienter ex se sine reuelatione poterit intellectus veritatem illam assequi. Vt quid ergo reuelatio ipsius Deest necessaria? Et quamuis aliquibus ea necessaria videatur, aut propter vitae breuitatem, aupropter molestiam aegritudinis, vel ob aliam causam, qua saepe homines a speculatione impediuntur; non tamen propterea videtur omnibus, eximij etiam ingenij philosophis necessaria. Quaratione Caietanus 2. 2. quaestio. 2. articulo 4. docet necessariam esse fidem, seu diuinam reuelationem non singulis hominibus, sed toti hominum vniuersitati, in qua sunt multi tardioris ingenij, breuioris vitae, aut alio modo impediti, vt intelligere nequeant omnem naturalem veritatem certo, & sine vllo errore, nisi ab aliis edoceantur: & quia non omnes habere possunt doctores peritos, necessaria est communis quaedam doctrina reuelata, quae sine rationibus, & simpliciter omnibus tradatur.

CAPVT II. Vera sententia.

Erior tamen sententia est, doctrinam reuelatam hoc modo, non solum necessarium esse communitati, & vniuersitati hominum, sed etiam singulis hominibus peritioris adhuc ingenij. I. quod expresse colligitur ex S. Thoma 2. 2. quaest. 2. a. 4. vbi docet, reuelationem supernaturalem

seu fidem tribus modis esse necessariam. Primo, vt citius homo ad veram rerum cognitionem perueniat, quam demonstratione non tam cito assequeretur. Secundo vt cognitio Dei, & eorum, quaDeo conueniunt, sit magis communis, quod intelligit generatim de tota hominum vniuersitate: quia multi sunt, qui ratione naturali haec inuestigare non possunt, aut ob ingenij tarditatem, aut propter breuitatem vitae, vel ob alia impedimentaideoque communitati hominum necessaria est doctrina, & auditus fidei. Tertio addit necessariam esse fidem hanc diuinam alia ratione, scilicet ob certiudinem, ne contingat errare: quia homines vix aut nunquam plene assequuntur, etiam si philosohi sint, ea, quae reuera naturali ratione indagari ossunt. Ea enim est corruptio humanae naturae, & sensuum incertitudo, vt singuli in multis errent. Atque idcirco nullus philosophus adhuc fuit reuelatione fidei destitutus, qui recte & syncere nouerit ea, quae ratione naturali demonstrari alique modo de Deo possunt. Licet enim aliquis noueri Deum esse vnum, errauit tamen negando illi scieniam omnium futurorum: alius negando prouiden¬ tiam, & gubernationem minimarum rerum. Con tra vero Christiani philosophi recte & sine errore de Deo philosophati, harum veritatum demonstrationem sunt consecuti, nempe adiuti lumine fidei, reuelatione diuina, & bona parentum educatione. Ex quibus constat falsam esse praedictam Caietani sententiam.

Quod si aliquis dicat, veritates naturales esse accommodatas nostro intellectui, ac proinde non indigere diuina reuelatione, vt intelligantur: re pondeo, nostrum intellectum in natura lapsa, & in pura natura, non posse consequi omnem etiam naturalem veritatem propter sensuum corruptionem, quia corpus, quod corrumpitur, aggrauat animam. & terrena inhabitatio deprimit sensum multa cogitantem, Sapientiae 9. vt autem aliqua veritas dicatur natu ralis, vel naturaliter intelligibilis, satis est, si ab Angelis, vel ab anima separata, vel ab integra natura possit cognosci. Est etiam aliud impedimentùm, ne possit homo, insignis etiam ingenij, asse qui omnem veritatem naturalem de Deo scilicet, mala dispositio affectus, & voluntatis ex peccato Licet enim in demonstrationibus necessarius non sit affectus voluntatis, & bona illius dispositio, vt apprehensis propositionibus statim homo eo ipso assensum praebeat iis rebus, quae notissimae sunt, & quae nullo modo ad pietatem pertinent, quales sunt mathematicae: in iis tamen Quae ad pietatem spectant, vel necessariae sunt. quales sunt de vnitate Dei, de illius scientia, & prouidentia, etiamsi demonstrationes intra propriam mensuram habeantur, necessarius est pius affectus. Cum enim res sint a sensu remotissimae & inde sequantur aliqua, quae sensui, & appetituhominis non placent; contingit multis, vt propter prauam ipsorum dispositionem, etiamsi illis demonstrationes proponas, non assentiantur. In iis ergo plurimum confert affectus bonus, non quidem, vt visa extremorum conformitate, assentiatur intellectus, quia in ea visione iam est assensus; sed vt illam propositionem tali modo in terius apprehendat, & formet, vt faciat apparere eam extremorum conformitatem: quod non requireretur in mathematicis euidentissimis, & in aliis huiusmodi

Superest tamen vt explicemus, quid velit S. Thonas, cum, inquit in hoc art. necessariam esse doctrinam sacram, vt hominibus certius, & conuenientius proueniat salus: quibus verbis videtur solam vtilitatem, non necessitatem huius doctrinae sacrae, seu reuelationis indicare. Respondeo gitur, aut eo modo loquendi vsum fuisse. S. Thomam non sensu comparatiuo, quasi sine hac reue latione, & sacra doctrina posset etiam esse alia scientia sufficiens; sed sensu positiuo, quasi diceret; vt certo, & conuenienter salus homini continge ret, haec scientia necessaria fuit: aut si comparatiue locutus est, comparatio non refertur ad modum minus conuenientem, & certum, qui fine hac sacra doctrina haberi posset, sed sensus est, si ne illa nullo modo haberi posse salutem, quia deficeret certa notitia naturalis, quae etiam ad salutem requiritur, ideoque dicit conuenientius haberi per reuelationem. Melius enim comparatiue, aliquando refertur ad malum, & comparatio aliquam do fit cum eo, quod non participat eandem formam. Quod vero dicit, a notitia istarum veritatum naturalium pendere nostram salutem, sic est accipiendum, non quod ea sit sufficiens ad salutem, sed quia duntaxat sit necessaria. Cum enim ad salutem sit necessaria fides supernaturalium veritatum, & haec necessario supponat naturalium etiam cognitionem, vt quod sit Deus, quod sit vnus, quod prouidentiam habeat; consequitur, ipsam naturalium veritatum cognitionem necessariam etiam esse ad salutem, ac proinde ab ea dependere iustificationem, & hominis salutem.

Quod si aliquis probare velit hanc solam notitiam naturalium veritatum sufficere ad salutem, quia ad Romanos 1. Paulus reprehendit philosophos, qui, cum Deum cognouissent, non sicut Deum gloriicauerunt Respondeo inde solum probari, eam notitiam satis fuisse, vt illis ad culpam imputaretur, non coluisse Deum, non vt illa solum iustificari possent, Sed de hac re latius 22. quaest. 2. art. 3. & 7. Qualiter vero si Gentiles philosophi vterentur bene notitia illa naturali, Deus vlterius alia mysteria reuelaret, vt iustificarentur, dicemus etiam in eo artic. & infra disput. 97. cap. 5. Quae autem Caietanus notauit in hoc artic. circa solutionem argumentorum facilia sane sunt, atque ideo vtilius duxi praetermittenda.

CAPVT I.

Quidam praedictum locum de Incarnationis mysteria interpretantur.

On eodem modo Scriptores intelligunt. locum Isaiae, quem affert S. Thomas in hoc articulo, ad probandum finem nostrum esse supernaturalem, qui ratione naturali inuestigari non possit. Nonnulli de mysterio Incarnationis exponunt, & primo id probant, quia in hunc sensum videtur illud dixisse Isaias cap. 64. vbi ex professo de ipso Incarnationis mysterio loquens, in¬

cipit his verbis, Vtinam dirumperes coelos & descenderes. Quibus prosequitur id, quod in praece¬

dentibus tractare coeperat. Quae omnia Hieronymus de aduentu Messiae interpretatur. Cum ergo post pauca subiungit, a seculo non audierunt. neque auribus perceperunt, oculus non vidit, Deus, absque te, quae praeparasti expectantibus te. De eodem mysterio intelligendum est, quod nec oculus vnquam vidit, nec auribus perceptum fuit, saltem ab omnibus; sed a paucis, quibus Deus spiritu suo reuelare dignatus est. In eundem modum videtur etiam sententiam hanc Isaiae, mutatis solum verbis, recitasse Paulus 1. ad Corinth. 2. Vbi postquam locutus est de mysterio crucis, & incarnationis (quod appellauit sapientiam in mysterio, quam praedestinauit Deus ante secula in gloriam nostram, quam nemo principum huius seculi cognouit: si enim cognouissent, nunquam Dominum gloriae crucifixissent) proxime subdit, Sed sicut scriptum est, Quod oculus non vidit, nec auris audiuit, nec in cor hominis ascendit, quae praeparauit Deus iis qui diligunt illum. De illa ergo sapientia abscondita, quam dixit huius seculi principes ignorasse, videtur dixisse, Oculus non vidit, nec auris audiuit, &c. quam, scilicet Christum, si cogno uissent principes, nunquam ipsum gloriae Dominum crucifixissent. Quocirca Ambrosius in eum locum Pauli, nec non Hieronymus, Theophilact. & OEcumenius ibidem, sententiam illam Isaiae de Christo ipso intelligunt. Quos inter alios recentiores sequuntur Adamus in illud caput Isaiae, & Leo de Castro ibidem, quanuis hic aliam etiam interpretationem simul admittat illius loci, secutus Marium Victorinum lib. 1. aduersus Artium, vt intelligatur de bonis felicitatis aeternae, & de mysterio Incarnationis simul, atque ita duplex in eo sit sensus literalis.

CAPVT II.

Eundem locum Isaiae de bonis alterius vitae intelligendum esse verior sententia est.

EGo vero censeo, iuxta communem patrum sententiam germanum illius loci sensum, & literalem vnicum esse, quem Paulus secutus est 1. ad Corint. 2. de bonis tantum beatitudinis, quae Deus in alia vita praeparauit diligentibus ipsum. Quod enim Isaias dixit, Exspectantibus te, interpretatus est Paulus, lis, qui diligunt illum. In hunc sensum intelligunt testimonium Isaiae, & Pauli (quod idem est) Dionysius in contemplatione cap. 12. de coelesti Hierarchia, Hieronymus, Haimo in illud caput Isaiae, Chrysostomus, Theodoretus Anselmus in eum locum Pauli, & ibidem Beda, qui ex duobus locis, quaedam congerit fragmenta Augustini in hanc sententiam. Permulti etiam alij variis in locis, Tertullianus lib. de resurrectione carnis c. 26. num. 212. Cyprianus epist. 56. alias lib. 4. epist. 6. & in praefatione ad librum de virtutibus cardinalibus Christi, Marcus Eremita lib. de Paradiso, & lege Dei: habetur in 3. tom. Biblioth. sacrae, S. Patianus in Paraenesi ad poenitentiam: in fine, quae habetur I. tom. Bibliot. Theolophilus Antiochenus lib. 1. in fine, habetur in 5. tomo, Arnoldus Abbas tractatu de Laudibus Mariae in fine, habetur in 6. tom. Hieronymus in epist. 148. ad Marcel. Ambrosius in secunda precatione praeparationis ad missam, in fine. Idem habetur in missa S. Iacobi post consecrationem calicis, quae est 4. tom. Bibliot. Auctor meditationum apud Augustinum lib. 2. cap. 18. & Auctor de triplici habitaculo apud eundem Augustinum cap. 1. Id vero facile ex contextu Isaiae probari poterit.

Imprimis autem sine fundamento dicitur, ib. argumentari Scripturam a mysterio Incarnationis ad coelestia praemia. Neque enim verba ipsius Isaiae, aut Pauli talem argumentandi modum indicant, sed simpliciter dicitur, Oculus non vidit, &c. Aut ergo de vno, aut de alio mysterio intelligi, de bent, etiamsi quae de vno iuxta literam dicuntur, de alio per accommodationem dici possint, de quo modo non est controuersia. Caeterum de mysterio Incarnationis praedictum locum non intelligi, ex verbis Isaiae perspicuum est. postquam enim dixit, Quae praeparasti exspectantibus te, Quod interpretatus Paulus, dixit, lis, qui diligunt illum, Id ipsum explicans magis idem Isaias subiungit. Occurristi laetanti, & facienti institiam, hoc est, cum laetitia spirituali bene operanti. At si de Christi Incamatione sermo elet non diceret. Ouisi se¬ cienti iustitiam. Sed sicut idem Isaias dixit c. 9. Popu lus, qui ambulabat in tenebris, vidit lucem magnam, habitantibus in regione vmbrae mortis lux orta est eis. E. capite 65. ad Roman. 10. Inuentus sum a non quae rentibus me; palam apparui iis, qui me non interrogabant. Quanuis enim Christus corporaliter in carne videndus apparere dignatus sit iustis, & expectantibus redemptionem Israël. Simeoni videlicet, Annae, & aliis: fructus tamen redemptionis, in quo praecipue mysterium illius est, non contigit nisi iniustis, & non expectantibus. Prima enim gratia, vnde incipit fructus iste, non datur bene laborantibus, neque expectantibus, neque quaerentibus, vt definitur in Concilio Arausica no 2. canone 4. 5. & 6. vbi adducitur illud Isaia 65. & ad Roman. 10. Sed sedentibus in tenebris. & vmbra mortis, non quaerentibus, nec expectantibus. Cum ergo dicit, Occurristi facienti iustitiam, iam intelligit de praemio bonorum operum, dequo praemio iam dixerat, Oculus non vidit, nec auriaudiuit, &c. non autem de mysterio Incarnationis, siquidem fructus illius non occurrit facientibus iustitiam, sed contra, sedentibus in tenebris, Casum autem illum datiuum, Facienti iustitiam, vel iis qui diligunt illum, significare causam, probabitur infra disputatione 89. cap. 2. arque ex eodem testimonio confirmabimus sententiam, quae dicit, electionem ad gloriam factam esse ex meritis.

Neque obest, quod Isaias loquatur in eo capite de mysterio lucarnationis, & Christum inuocet, cum ait, Vtinam dirumperes coelos, & descenderes, &c. Nam postquam subiunxi, A facie tua montes defluerent, & iterum, Vt notum fieret nomen tuum inimicis tuis, &c. subinde admirans adiunxit bona, quae amicis suis praeparauit, illis verbis: A seculo non audierunt, nec auribus perceperunt, &c. Mitto expositionem Cyrilli, & aliquorum recentiorum, qui hoc modo explicant: a mundi constitutione neque audiuimus, neque vidimus talem Deum, praeter te& quidem solum: expectantibus enim te largiter misericordiam impartiris. Nam hi auctores aliter Hebraeum transferunt, quam Vulgata, & Paulus: legunt enim: Neque oculi nostri viderunt Deum, absque te: Vulgata vero, & Paulus Deum ponunt in casu vocandi, Deus, absque te¬

CAPVT III.

Eodem sensu allegari a Paulo locum isaiae.

Vod vero attinet ad sensum, in quo Paulus recitauit testimonium Isaiae, posset aliquis contendere, de mysterio crucis, seu Incarnationis illud intellexisse, de quo in eo capite loquebatur. Inquit enim, Sed loquimur Dei sapientiam in mysterio, quae abscondita est; quam dradestinauit Deus ante secula in gloriam nostram; quam nemo principum, huius seculi cognouit, si enim cognouissent, nunquam Dominum gloriae crucifixissent, sed sicut scriptum est. Quod oculus non vidit, nec auris audiuit, &c. De ea igitur sapientia, quam dicit ignorasse principes huius seculi, videtur interpretari locum Isaiae, Oculus non vidit, &c. & inde probet eam fuisse absconditam, & ignotam principibus. Contextus quidem Pauli difficilis est: praesertim vero, si illud, Quannemo principum huius seculi, referatur ad absconditam sapientiam crucis, quam Paulus praedicabat, vt referunt Chrysost. & caeteri Graeci: Ambrosius, & Anselmus in eum locum Pauli, & Athanasius in lib. de Incarnatione Verbi prope finem, qui non legit quam, sed quem, aliter quam est in Graeco, & Latino textu. Sic enim nihil aliud videtur Paulus testimonio Isaiae probare, quam Christum quem appellat absconditam sapientiam, non fuisne cognitum huius mundi principibus, ideoque ab eis fuisse crucifixum. Quem sensum maxim confirmant verba illa Pauli, si enim cognouissent nunquam Dominum gloriae crucifixissent. Quasi dicat si cognouissent hanc sapientiam, hoc est, Christum, nunquam ipsum, qui est Dominus gloriae crucifixissent. Augetur etiam difficultas in contextu verborum Pauli; ex particula aduersatius Sed, quam pauci Expositores vrgent, imo fere omnes praetermittunt, qua addita, si verba illa, Oculus non vidit, intelligenda sunt de aeterna beatitudine, vt plures intelligunt, quos iam citauimus, vix cum praecedentibus cohaerere possunt: imo etiam si non addatur particula, contextus difficilis manet. Multo autem facilior videtur, si Paulus verba Isaiae intelligat de Christo. & mysterio ipsitus; sic enim cum aduersatiua contextus facile, et iam ordinari potest hunc in modum: si enim eum cognouissent, nunquam ipsum crucifixissent, Sed sicut scriptum est, Oculus non vidit, &c. ac si diceret sed quia non cognouerunt, sicut scriptum est, ipsum morte damnarunt.

His tamen non obstantibus, mihi videtur Paulus citasse verba Isaiae in eundem sensum, quem ex communi Patrum interpretatione adduximus intelligens videlicet verba illa, Oculus non vidit &c. non de mysterio Incarnationis, & sapientia ab scondita crucis, sed de gloria alterius vitae, & felicitatis aeternae: & contextum Pauli, etiam cum particula Sed, optime constare: ita tamen, vt illud Quam nemo principum huius seculi, &c. referatur non ad sapientiam absconditam in mysterio, sed ad gloriam nostram, ad quam, & secundum Latinam, & Graecam lectionem, optime referri poest. Litera vero, & sensus sic ordinandus est, lequimur sapientiam, scilicet crucis, quam praedestina uit Deus ante secula in gloriam nostram, quam gloriam, aeternam scilicet beatitudinem, Nemo princium huius seculi cognouit: si enim (supple eam gloriam) Cognouissent, qualiter scilicet a Deo nobiraeparata esset, nunquam Dominum, ipsius, gloriae, scilicet Christum, cuius merito nobis praeparata est, crucifixissent. Sed, sicut scriptum est, de ea nempe gloria, Quod oculus non vidit, nec auris audiuit, & ipsi eam non cognouerunt: subiungit vero staim. Nobis autem reuelauit Deus per spiritum suum Gagneius conatur textum aliter disponere, inteligendo testimonium Isaiae de Christo, & sapientia abscondita, & referendo illud, Quam, non ad gloriam, sed ad sapientiam absconditam. Sed difficilior, & durior est paraphrasis. Mihi vero, v dixi, sensus propositus magis placet, quod satis probatum sit ex patrum sententia, Isaiam non deChristo, sed de gloria beatitudinis verba illa dixise. Quocirca consequenter Paulus in eundem sensum, textum Isaiae vsurpare debuit. Deinde quod paulus dixit, Nunquam Dominum gloriae crucifixissent, indicat, particulam illam, Quam, referri non ad sapientiam, sed ad gloriam, quam replicando, optime infert, cum inquit, quam gloriam si cognouissent, nunquam ipsum gloriae Dominum crucifixissent.

CAPVT IV.

Digressio in locum Pauli, Spiritualis autem iudicat omnia

SEd dubitauit aliquis, quomodo intelligitur A

quod subiunxit Paulus post citata verba, Nobis autem reuelauit Deus per spiritum suum, Spiritus enim omnia scrutatur, etiam profunda Dei, si verum est, quod oculus, non vidit, nec auris audiuit, nec in cor hominis ascendit, &c. De eisdem enim mysteriis inquit Paulus, Nobis autem reuelauit Deus

Quaestionem hanc proposuit Marcella Hieronymo, & ipse respondet in epistola 148. ad ipsam, non debere nos quaerere, quid sit illud, quod oculus non vidit, nec auris audiuit, &c. Si enim ( inquit) ignoratur, quomodo sciri potest? Vnde hosensu Apostolus dixisse credendus est, quod carnalibus oculis, & aure carnali, & cogitatione mortali non possunt spiritualia comprehendi; quodque reuelatum sibi, & sanctis per spiritum esse testatur, non statim sequitur, vt ipse aliis reuelauerit, alioquin audiuit & in paradiso verba inessabilia, quae aliis narrare non poterat, aut si narrauit, nequaquam ineffabilia sunt. Haec Hieronymus. Quibus docet, ea, quae sunt in beatitudine futura, reuelata quidem fuisse Paulo & aliis Sanctis, illustratione aliqua peculiari, sed quam nec explicare ipsi possent, vt ea mysteria aure perciperentur corporea; nec ostendere, vt oculo corruptibili viderentur

Magis tamen congruere videtur Apostoli textui, si dicamus, reuelationem illam non esse communem quidem omnibus fidelibus, sed spiritualibus duntaxat, & adultis, non paruulis in fide Christi, quod soli adulti ea percipere possint. Hos vero significat, cum inquit, Nobis autem reuelauit Deus per spiritum suum. Protinus enim subdit, Spiritus enim omnia scrutatur, etiam profunda Dei. Nos autem non spiritum huius mundi accepimus, sed spiritum, qui ex Deo est, vt sciamus, quae a Deo donata sunt nobis animalis autem homo non percipit ea, quae sunt spiritu Dei, stultitia enim est illi, & non potest intelligere. Spiritualis autem iudicat omnia. Haec in eo cap. 2. In 3. vero statim sic incipit. Et ego fratres, non potui vobi loqui quasi spiritualibus, sed quasi carnalibus. Tanquaparuulis in Christo lac vobis potum dedi, non escam. Se¬

nec nunc quidem potestis, adhuc enim carnales estis. Cum enim sit inter vos zelus, & contentio, nonne canales estis? &c. Ait ergo Paulus, ea, quae huius seculi principes ignorarunt, reuelata fuisse spiritualibus, eo etiam modo, vt & ipsi illa effari possent, non carnalibus, sed spiritualibus. Non ergo, vt putaui Hieronymus, Paulo ita haec reuelata fuerunt, vt ipse non posset aliis reuelare: sed vt vere posset etiam aliis intelligenda proponere, qui tamen verspirituales essent. Corinthiis vero dixit, ea nondum explicasse, quia adhuc carnales erant, hoc est carnis passionibus seruientes.

Nobis igitur placet interpretatio Chrysosto mi, Marci Eremitae, & Anselmi locis citatis, quaoptime difficultati propositae responderi potest, videlicet, cum Paulus dicit ex Isaia, Oculus non vidit, nec auris audiuit, &c. de vniuersa hominum natura considerata ex propria ipsius virtute loquiNam si Prophetae, & Apostoli audierunt; non tanquam homines, sed tanquam Prophetae, & Apostoli audierunt, hoc est, spiritu Dei illustrati. Quare, quod principes huius seculi, proprio studio atque virtute non cognouerunt, nec audierunt, imo nec cogitauerunt: spiritualibus, Prophetis nimirum, Apostolis, & aliis etiam reuelatum est. Cum vero Paulus, & Isaias dicunt, Oculus non vidit, neauris audiuit, non tantum negant proprium, & quidditatiuum conceptum illarum rerum, qui posset intelligi illis verbis, Oculus non vidit, sed quemcunque alium, qui intelligi posset, cum dicit, Nec auris audiuit. Homines enim sua virtute de bonis illius aeternae felicitatis ne hunc quidem assequi potuerunt. Cum autem subiungit, Nobis autem reuelauit Deus, intelligit conceptum, qui viatoribus sub velamine fidei potest conuenire.

Ex omnibus, quae diximus, colligere licet, quam recte S. Thomas probet, necessariam esse doctrinam sacram, ad habendam veram cognitionem finis nostri, qui nos in alia vita manet. Ex testimonio namque Isaiae, & Pauli constat, finem nostrum scilicet bona, quae praeparauit nobis Dominus, non solum non posse oculis corporeis videri, neque aliquo humano verbo exprimi, sed etiam sola illustratione diuina cognosci. inde ergo recte probatur, finem nostrum esse supernaturalem. Dico autem supernaturalem, non quia ipsius, possessiosit supernaturalis secundum suam substantiam, & naturam: hoc enim in quaestione positum est cum Scoto, vt supra notaui, & suo loco disputandum est, sed dico supernaturalem, quia illius notitia, nec ratione, aut studio humano, neque angelico sed sola Dei reuelatione haberi potest. Quare merito requiritur sacra aliqua disciplina, Dei reuelatione comparata, ad discendum ea, quae oculus non vidit, nec auris audiuit. Quae quanquam non tam recte a fidelibus, qui adhuc carnales sunt, percipi possit, quam a spiritualibus, quibus ita reuelat Deus vt dono intellectus, illa perspicacius penetrent, & plura de eodem mysterio intelligant: ipsis tamen carnalibus eadem, fidei reuelatione, etiam nota, minus tamen perfecte, esse possunt.

CAPVT I

Haeretici vituperant Theologiam scholasticam.

JActenus de necessitate huius doctrinae disputauimus, superest, vt de vtilitate ipsius praesertim vt a tempore Magistri sententiarum ordine scholastico tradita est, aliquid dicamus. Diffficultas enim non est de sacra doctrina secundum se, quatenus ex fidei principiis colligit certas conclusiones: hac enim, sacra Concilia, & antiqui Patres magno cum fructu vsi sunt: sed de ea, quanscholasticam appellamus, quae a tempore Magistri in vnius disciplinae, & doctrinae methodum redacta est. Hanc ergo. Tractatores illius, modumque disputandi, & examinandi quaestiones haeretici nostri temporis vehementer insimulant, Lutherus in libro aduersus Iacobum Latomum di¬ cit Theologiam scholasticam nihil aliud esse, quam ignorantiam veritatis, & inanem fallaciam, quam praecauet Apostolus ad Collossenses. Eandem etiam insectatur in libro de abroganda missa priuata. Et Philippus Melanchthon in Apologia cotra Parisienses inquit, Lutetiae natam esse Scholasticam, eaque Euangelium obscuratum, & fidem extinctam. Ex quo errore, tanquam ex fonte, reliquos horum haereticorum manasse putauit Canus 8. lib. de loc. cap. 1. Nam contempto scholeiudicio, necesse erat, Hieronymum, aliosque Pa

res, & paulatim sacra Concilia, atque Pontificum decreta negligere. Ex quo factum est, vt nullum firmum nostrae fidei fundamentum penes eos manserit, sed in ipsorum arbitrio viuersa fidei definitio, & doctrina fuerit collocata. Ego vero potius arbitror ex deprauatis ipsorum moribus, eorum errores originem traxisse, Lutherus enim ambitionis, & superbiae spiritu accensus, contemnere. coepit Romanum Pontificem, eius potestatem, & decreta: cumque nullus esset praeter scholasticos doctores, qui eo tempore ipsius temeritati relisteret, vt mordicus suos retineret errores, necesse illi fuit scholasticam doctrinam contemnere, & exsibilare.

CAPVT II.

Vtilitas Theologiae scholasticae contra haereticos defenditur.

Aeterum quod ad ipsam doctrinam scholasticam spectat, negare nemo potest maximam illius vtilitatem in methodo, & modo disputandi, atque examinandi quaestiones, vt a tempote Petri Lombardi in scholis habemus. Quamuis enim alij ante ipsum, vt Damascenus, & Ansemus, ordine non multum ab scholastico diuersoaliqua tractauerint: ipse tamen Petrus omnium primus vniuersam sacram doctrinam in methodum reduxit, ob idque Magistri nomen iure optimo meritus est. Qui vero postea secuti sunt, vt Alexander, Albertus, S. Thomas, & reliqui, licet ordinem mutauerint tractandi quaestiones: mosum tamen scholasticum disserendi, qui nunc est in vsu, retinuerunt, & locupletarunt. Porto vtilitas huius doctrinae primum quidem ex eo colligitur, quod pondere rationum, & disputationum, vel ex lacra Scriptura, vel ex Concilijs, vel ex an tiqua Patrum traditione, frequenter etiam ex ipsa rerum natura petitarum, verum a falso secernitur, & quod non est tam certum, sed vtrinque probabile, non tanquam certum fidei dogma, sed vt probabile traditur. Secundo mysteria fidei nostrae, & quae ex illis deduci possunt, certo quodam ordine, & methodo disciplinae disposita, facilius addiscuntur, & memoria retinentur. Postremo denique quantum ipsa scholastica disciplina, & Doctores illius ad tuendam fidem Catholicam in Ecclesia profuerint, vel vna Parisiensis schola caeterarum mater, hisce temporibus nobis argumento esse poterit: quae inter tot haeresum procellas, ciuitatem illam, & maximam Galliarum partem seruauit incolumem. Et tandem anno 590. in illius ciuitatis Obsidione contra haereticum Barnensem Parisios obsidentem, ita ciuitatem in fide confirmauit, vt dira fame, & nunquanaudita omnes mallent mori, quam haereticum in Regem admittere. Cumque ab aliquibus Dynastis plebs induceretur, vt se potius dederet, quam famae periret, semper respondit, se id non possisalua conscientia: quod ita omnes a suis Theologis essent edocti. Videtur sane Lutherus odoratus. quam acriter Parisienses Theologi errores ipsius essent oppugnaturi, quando tam impudenter de ipsis, & eorum Theologia scholastica ausus est loqui.

CAPVT III.

Prima haereticorum obiectio.

Aeterum sunt aliqua, quae primo aspectu inducere aliquem possent, vt despectui haberet scholasticam Theologiam, propter quae haeretici etiam eam explodunt, & exsibilant. In primis enim negare non possumus, fuisse in schola pemultos Theologos, qui quaestiones Theologicas friuolis rationibus tractauerint, in quibus rarissima sunt scripturae testimonia: ea vero, quibus vtuntur, non in sensu literali, sed aut allegorico, aut morali, qui ad disputandum, vt plurimum, parum prodest, vsurpata: Conciliorum vero fere nulla mentio; quae tamen duo potissima sunt huius doctrinae fundamenta. Miscentur etiam ab ijs interdum quaestiones omnino Philosophicae, aut Metaphysicae, pueriles sane, & quae ad res Theologicas parum sint accommodatae: quae omnia a Theologiae doctrina aliena esse deberent.

Caeterum vitium hoc non est ipsius Theologiae: sed iniuria temporum, quibus non tam exculta erant ingenia, & expolitae artes, nec tanta librorum copia, inuectum est. Iam vero cum libro rum copia sit maior, & ingeniorum longe maioxercitatio, Theologia nostra scholastica, & scriturae testimoniis, & Conciliorum definitionibus in dies locupletata pro dignitate tractatur. Porro quamuis haec sint ipsius propria principia, & funlamenta, vbi tamen opus fuerit ratione philosophica ex ipsa natura rerum perita, destituenda non est. Haec enim ad veritates Theologicas comprobandas plurimum valere solet: vt in materia de rerum sacrarum adoratione, licet aliqua ex scriptu ra deducantur, satis efficaciter, ex ipsa tamen natura adorationis, si recte expendatur, plurimum potest probari. Hoc vero praesertim locum habet niis rebus, quae ad morum pietatem pertinent, de quibus etiam Theologus disputat; adeoque sufficiens esse potest huiusmodi ratio, vt ea sola absque alio Scripturae, aut Conciliorum testimonio upposito tamen mysterio, & nostrae fidei articulo, aliqua veritas primum ab Ecclesia declarari, & definiri possit. Conducit etiam plurimum ipsa ratio naturalis ex principiis philosophicis deducta in mysterio Incarnationis, & aliis. Ea tamen modestia philosophicis rationibus & disputationibus vtendum est, vt ad hunc solum finem, quem diximus assumantur.

CAPVT IV. Secunda obiectio.

Ecundo, in scholasticam Theologiam nonnulli etiam Catholici hoc modo inuehuntur. Inter Catholicos Doctores quam plurimi sunt, quasi ad discordiam nati, contentiosi, & in sectadiuisi, quibus non tam curae est, veritatem disputationibus inuestigare, quam scholam suam, & Magistrum, in cuius verba iurasse videntur, tueri Ex qua re ipsi Theologiae, & veritati non mediocris irrogatur iniuria. Qui enim certis quibus dam, destinatisque alicuius doctoris sententiis quasi addicti, & consecrati sunt, eaque necessitate constricti, vt etiam quae non probare soleant constantiae causa cogantur defendere, & quae iudicant probabiliora, eadem ratione impugnare, plane profitentur non tam studio veritatis, quam spiritu contentionis, ad discendum, aut disputandum impelli¬

Caeterum non propterea ipsam scholasticam Theologiam contemnere debemus. Hoc enim vitium, si quod est, non Theologiae scholasticae, sed morum est. Neque enim Theologia tanquam certum principium supponit, nisi id, quod aut Scriptura, aut definitione Ecclesiae, aut antiqua Patrum traditione firmatum est. Praeter haec vero, quod melioratio ex iis principiis deducta probauerit, illud vt saniorem, & meliorem doctrinam amplectitur. Caeterum id obesse non debet, quo minus doctissimis Scholasticorum, ob ipso rum auctoritatem, nimirum Sancto Thomae, & aliis multum in opinionibus deferamus: at certe temperamento adhibito fieri debere saepius adnonebat Franciscus Victoria eiusdem S. Thomadiscipulus, & acerrimus propugnator, quem refert, & sequitur Canus lib. 12. de locis, c. 1. Dicebat enim tanti apud nos esse debere auctoritatem S. Thomae, vt ea nobis sit satis, si melior ratio non suppetit: sed tanti Doctoris verba, & rationes sine delectu, & examine non esse accipienda. Imo vero si quid non tam probabile dixisse contingat, psius modestiam, & industriam non imitari debere, qui neque antiquioribus Doctoribus fidem abstulit, neque in eorum sententiam, si ratio in conrarium impellebat, transiuit. Quare vult non depere nos doctrinae S. Thomae ita esse addictos, vt crimen putemus, vel latum vnguem ab aliqua eius ratione, fundamento, sententia, aut conclusione discedere: & omnia, siue quae in conclusione articuli, siue in rationibus, quibus conclusionem comfirmat, siue in argumentorum solutionibus tradit ita certa existimare, vt nihil certius, nihil probabiius esse censeamus; quando nec Augustino, nec Hieronymo, nec alicui ex primoribus Ecclesiae Paribus in omnibus eorum opinionibus tantum defert schola Theologorum, vt nunquam oppoitum, cum aliis Patribus vt probabilius amplectatur. Videmus sane ex schola S. Thomae prae claros viros eius doctrinae acerrimos propugnarores, scripta illius mirum in modum illustrasse Caetanum dico, Franciscum Victoriam, Dominicum Sotum, Melchiorem Canum, Bartholomaeum Torrensem nihilominus nullam iniurianDoctori sancto irrogasse, cum interdum maturo consilio, & debita modestia sententiam aliquam eius non probarunt. Neque enim Doctorem An relicum de sua doctrina ab aliis amplectenda aliud iudicium habuisse crediderunt, quam Augustinus de sua habuit, qui in libro de bono perseuerantiae cap. 21. ita scribit: Neminem velim, sic amplecti omnia mea, vt me sequatur: nisi in iis, in quibus me non errare perspexerit. Nam propterea nunc facio libros, in quibus opuscula mea retractanda suscepi, v. nec me ipsum in omnibus me secutum fuisse, demontrem. Hoc eodem sensu idem Augustinus in epistola 19. post initium dixit, se hunc honorem Scriptoribus sacris solum deferre, vt aliquid errasse in scribendo nullum illorum crederet, alios vero ita se legi, vt non putaret aliquid verum, quia ipsi cripserunt: sed quia per canonicos auctores, vel probabili ratione illud suaserunt. Subiungit vero loquens cum Hieronymo, ad quem scribebat, Nec te, mi frater, sentire aliquid aliter existimo, prorsus, inquam, non te arbitror sic legi tuos libros velle, tanquam Prophetarum, vel Apostolorum; de quorum scriptis, quod omni errore careant, dubitare nefarium est.

Verum enimuero videas aliquos, qui data opera S. Thomae doctrinam refellere nituntur, & tunc demum gloriosum aliquid fecisse arbitrantur, cum aliquid contra ipsius sententiam, quam Theologi merito suspicere debent, pronunciauerint. H. sane non leui reprehensione digni sunt: & eos veritatis cognoscendae viam sibi ipsis praecludere dubium non est.

Docent igitur praedicti Thomistae ea animi puritate, & recto veritatis desiderio res dubias, & probabiles, quae ad nostrae fidei dogmata non pertinent, a Theologo tractari debere, vt etiamsi auctoritati Beati Thomae multum sit deferendum, ratio tamen mature excogitata, si quando inueniri contingat, primum locum habeat. In hisce namque rebus non solum auctoritatis in disputando, sed etiam rationis momenta quaerenda sunt. Quinetiam vt ait Cicero, obesse solet interdum ijs, qui discere volunt auctoritas eorum, qui se docere profitentur; desinunt enim suum iudicium adhibere, id vero solum ratum habent, quod ab eo, quem habent magistrum iudicatum vident. In his tamen non temere, sed maturo consilio, & post multum temporis, nec Scholasticorum reiecta auctoritate procedendum est. Quod igitur multi Theologi in quaestionibus tractandis non recte se gerant, non Theologiae (vt dixi) sed ipsorum vitium est. Ob id ergo ipsa Theologia contemninon debet.

CAPVT V. Tertia obiectio.

Tertium propter quod Theologia Scholastica, apud nonnullos offendit, est stylus, & in cultus loquendi modus, sermo demissus, & vulgaris, barbarismis & solaecismis refertus. Hi sunRhetoricae, & Eloquentiae addicti, qui magis verbis, quam rebus delectantur, qui rerum naturas, & proprietates inuestigare, difficultates enodare negligunt: quibus ipsum Scholasticum nomen inuisum est. In quo sane sui Ciceronis, quem vt ora culum in arte dicendi venerantur, doctrinam minime sequuntur. Is enim in lib. de Finibus malo rum, & bonorum mentionem faciens Epicurii inquit: Oratio me istius philosophandi non offendit: nam & complectitur verbis, quod vult, & dicit plane quod intelligam, & tamen a philosopho, si affert eloquentiam, non asperner, si non habeat, non admodum flagitem. Vidimus sane nostra aetate viros insignes, vulgaris etiam linguae imperitos, qui tamen sum ma rerum eruditione doctissimis quibusque admitationi erant. In Scholasticis ergo scriptoribus, non tam linguae puritas, quam doctrina ex uirenda est. Sunt porro vocabula quaedam, quibus Scholastici frequenter vtuntur, quae licet barbara sint, quia tamen facilius eyprimunt, quod circum loquendo vix posset explicari, merito ab ipsis Theologis etiam politi sermonis, vt propria artis vsurpari debent. Semper enim licuit (vt ait Tullius) & iam inde ab initio id sibi iuris vendicarunt disciplinarum auctores, vt, quo sua commodius traderent, voces quasdam sibi proprias, & peculiares excogitarent. Denique vitio, & iniuriae temporum potius haec Scholasticorum bat baries, & imperitia loquendi, quam ipsi sacrae doctrinae tribuenda est. Haec enim, si puriori sermone tractetur, non ideo vim suam, & eruditionem amittet,

Caeterum res, quae in ea tractantur, & modus disputationis, quo veritas examinari debet, multam verborum copiam, nimiam eloquentiam, & oratorium stylum non exposcit: sed verba pauca, quae ad explicandum difficultatis nodum sufficiant; stylum humilem, planum & breuem, qui tamen obscuritatis causa non sit; sed disputationi magis accommodatus. Cum ergo haec ita sint, etiamsi Theologii antiqui, & recentiorum nonnulli barbare, & inconcinne scripserint, non propter ea Theologia ipsa inutilis, nedum pernitiosa censeri debet.

CAPVT VI. Quarta obiectio. 7

Varto, humaniorum literarum studiosi Theologiam nostram sugillant, quod in ea curiosae quam plurimae quaestiones disputentur, quae citra nostrae salutis dispendium poterant omnino praetermitti. Huiusmodi (inquiunt) est, quo distinguantur Pater, & Filius ab Spiritu sancto; aneodem videlicet quo constituuntur: quod nihil ac pietatem pertinere videtur.

Sed quamuis verum sit, plures a Scholasticirecentioribus, & antiquis tractari quaestiones, quo magni momenti non sunt, vel ad dogmata fidei explicanda, vel ad conclusiones Theologicas inde deducendas, plures etiam, quae difficultatem videntur habere communem cum philosophis, solum mutata materia: qualis est illa; quid nam sit prius ex parte efficientis, infusio gratiae, vel expulsio peccati: quid vero ex parte passi, vt 1. 2. q. 113. art. 8. videbimus; illa tamen de relatione, qua Pater, & Filius ab Spiritu sancto distinguuntur, maxime vtilis est. Vt enim infra notabimus, disputatione 147. dum diligenter examinatur, an, liSpiritus sanctus non procederet a Filio, distingueretur ab eo, in qua etiam quaestione controuertitur, quo nam Pater, & Filius ab Spiritu sancto re ipsa distinguantur; optimum aduersus Graecos sumitur argumentum, qui contra fidei dogma affirmant, Spiritum sanctum a Filio non procedere.

Fateor quaestionem illam de ordine infusionis gratiae, & expulsionis peccati, & nonnullas alias, vere esse communes cum physicis, mutata soluunmateria, quasdam etiam parum ad pietatem per tinere; sed hoc non satis est, vt Theologiam scholasticam tanquam inutilem explodamus: sicut etiam nec multitudo articulorum, & quaestionum, quam alij immerito reprehendunt: nam si hoc vitium est, facile irrepere potuit nimia curiositate Doctorum; prosunt nihilominus multa ex his curiosis quaestionibus, ad acuenda ingenia. Quinimo ex illa de infusione gratiae aliquod fidei dogma suo loco non parum elucidabitur; quod dum sit, non debet quaestio aliqua curiosa, vel inutilis iudicari; ea ergo saltem Theologia, quapure, & syncere Theologicas quaestiones examinat, imo etiam philosophicas, quae ad theologica, veritates conducere possunt, non est exsibilanda & irridenda; valeant ergo hi Rhetores, & humaniorum litterarum nimium studiosi: nos vero disputationes nostras ordine, quem diximus, persequamur.

CAPVT I. Status controuersia

Ifficultates, quae tractari solent in hoc articulo, non tam ad Theologum, quam ad logicum spectare videntur, huius enim proprium munus est tradere instrumenta, vel modum sciendi, & demonstrandi, id circo ipse ex professo tractat de natura, & proprie tate scientiae, & demonstrationis, quae est proprium instrumentum sciendi, imo huc praecipue pectat tota logicae doctrina, nempe vt tradat modum construendi demonstrationem. Logicu quidem non signat, nec determinat hanc, vel illam materiam, sed formam describit, quae cuilibet materiae possit accommodari, & in ea assensum scientiae gignere, sicut architectus, qui in vili aliqua re format ideam domus aedificandae, ex quain pretiosiori materia, alia exprimitur. Tractare ergo, an Theologia sit scientia, ad logicum prorie pertinebat, qui cognita natura, & qualitate principiorum, quae Theologus assumit, videlicet, qualiter ei nota sint, & perspecta forma syllogismi, quo ex illis colligit conclusiones, facile definire posset, an sit proprie scientia, & verae scientiae instrumenta habeat. Verum quia aliquid etianin his quaestionibus in disputationem veniet, quod ad Theologum spectat, & ne statim in principio difficultates effugere videamur, ea, quae ab aliis Theologis in hoc articulo disputata sunt, examinare decreuimus

Est igitur difficultas, Num Theologia sit vere, & proprie scientia. Theologiae autem nomine non intelligimus quamcunque de Deo notitiam, sic enim & fides dici posset Theologia. Neque ea intelligitur, (inquit Durandus) qua quis nouit, uae fraduntur in sacra Scriptura, explicare, & de

fendere, sicut videtur vsurpasse Augustinus 14. de Trinit. cap. 1. Sed nomine Theologiae significamus scientiam, qua quis ex principiis in Scriptura reuelatis, vel Conciliorum auctoritate, aut Ecclesiae traditione firmatis, & creditis, infert alias veritates, & conclusiones, per euidentem consequentiam. Quo pacto magis communiter capitur Theologia, vt fatetur Duran quaest. 1. Prolog. num. 8. sed non tam vere, inquit ille, id quod qua ratione recte dici possit, non video. Quinimo haec videtur eadem cum ea, de qua loquitur Augustinus eo loco; qui enim defendit principia nostrae fidei contra haereticos, debet hoc ipso ex principiis fidei optime deducere conclusiones vt conra Apollinaristas, qui negant in Christo humanam voluntatem, colligere debet hoc modo; In Christo fuit vera humanitas, sed humanitas prae dita est voluntate: ergo in Christo fuit humana voluntas. De Theologia igitur hoc modo accepta, non vt versatur in explicatione principiorum, sed vt procedit ad eliciendas conclusiones, controuersia est, vtrum sit vere, & proprie scientia, an non¬

CAPVT II.

Opinio Francisci de Marchia.

Sic ergo intellecta hac quaestione, prima opinio est, quam refert Gregorius in 1. q. Prologi art. 4. & Okam. q. 3. cuiusdam Francisci de Marchia, quem aliqui referunt esse Maironem: sed reuera non est: hic enim oppositum docuit, vt infradicemus. Dicebat itaque Theologiam esse vere, & proprie scientiam, eo quod supponebat, principia illius, quae sunt articuli fidei, esse per se & euidenter nota, ita vt illorum habeatur intellectus, sicut etiam principiorum naturalis scientiae: ob id tamen non negabat fidem diuinam esse necessariam ad assensum. Fundamenta huius sententiae praetermitto, quae fusius refert Gregorius: ea enim friuola sunt, & nullius momenti. Hanc opinionem multis refellunt Okam, & Gregorius loc. cit. ea parte, qua dicit omnia Theologiae principia, quae in Scriptura, aut alio modo nobis tradita sunt, esse per se, & euidenter nota. Potest au tem vel hac sola ratione impugnari. Nam praeter quam quod, vt ostendemus disput. 135 in hac vita haberi non potest euidentia, mysteriorum nostra fidei, imo neque a Deo communicari, nisi sit in tuitiua, & beatifica, quis non videat Trinitatis mysterium, quod naturale Deo est, tum & mysterium resurrectionis futurae, quae ex sola Dei voluntate pendet, non esse alicui viatori per se, & euidenter notum? Deinde si mysteria fidei ita essent nota, non videretur necessaria fides ad assen sum. Vt enim ostendemus 2. 2. quaest. 2. artic. 4. quamuis cum aliqua scientia euidenti, quae habetur per alienas species fides esse possit, cum notitia tamen euidenti eorum, quae per se nota sunt, esse nequit; eadem prorsus ratione, qua neque cum euidentia mathematica esse potest. Quod enim per se euidenter notum est, non minus euidens erit, quam conclusio quaelibet mathematica. Et sane in eo, quod supponit opinio, erroris notam meretur: cum dicat Paulus. 1. ad Corinth. 13. vide re nos in hac vita per speculum, & in aenigmate & 1. ad Corinth. 5. per fidem ambulare, non per speciem. Caeterum si verum esset, quod supponit opinio, absque dubio Theologia nostra vere, & proprie esset scientia, vt sequenti capite probabitur. Superest igitur cum alijs Scholasticis controuersia, an sit vere & proprie scientia, quatenus procedit ex principijs sola fide creditis

CAPVT III. Quid senserit Henricus.

Secunda sententia est Henrici in Summa art. 6. quaest. & quodlib. 12. q. 2. Qui docet Theologiam duobus modis a viatoribus haberi posse, vno modo; ex principijs sola fide creditis; altero, ex eisdem euidenter notis, non dicit per se, sed cuidenter notis: quod putat fieri posse exercitio, & studio ipsius fidei. Haec enim (inquit ille) primum proponit mysteria obscure credenda; dein de peruenire possumus per studium fidei ad euidentem intelligentiam eorum. Hanc vero euidentia, quam existimat discursu generari, inqui¬ non esse visionis, quam vocant intuitiuam, sed inferiorem, & quae possit esse simul cum assensu obscuro fidei. Videtur ergo supponere, posse esse hanc euidentiam non quidditatiuam, & propriam sed per alienas species, sicut habemus in via de Deo. Dicit itaque, si Theologia habeatur priori modo, non est vere, & proprie scientia: si vero contingat posteriori modo, erit vere & proprie scientia. Priorem partem probat ratione communi, quam infra pro sententia nostra referemus, in ea namque nobiscum conuenit Henricus. Posterior vero sic probatur: quia tunc bona consequentia ex illis principijs euidenter notis, erit vere & proprie demonstratio, aut Quia, aut Propter quid, generans aliquam euidentiam conclusionum: Erit ergo Theologia eo modo proprie scientia; de cuius ratione est euidenti demonstratione generari.

Hanc opinionem impugnat Durand. in 2. q. Prologi. Primum in eo, quod asserit mysteria nostrae religionis, quae fide sola credita sunt, in hac vita fieri posse nobis euidentia, de quo dicemus infra disput. 135. & 2. 2. quaest. 1. artic. 5. quinimo ostendemus. de potentia absoluta fieri non posse nobis euidentia, nisi sola notitia intuitiua, in qua beatitudo nostra consistit. Nunc saltem sufficiat supponere, exercitio solo fidei, & labore, non posse nobis fieri mysteria euidentia: quo supposito Theologia viatoris ex sententia etiam ipsius Henrici, non erit, vere & proprie scientia.

Secundo probat Durand. etiamsi principia fidei fierent euidenter nota, Theologiam non fore vere, & proprie scientiam, vt contendit Henricus: nam qui potius assentitur alicui propositioni propter auctoritatem dicentis, quam propter quamcunque euidentiam rationis, ita vt auctoritate cessante, vel non assentiretur, vel saltem non assentiretur eodem modo, non dicitur habere scientiam, eo quod assensus scientiae ratione euidentipotius, quam alia via deducitur. Sed ille, qui in doctrina fidei, exercitio illius, perueniret ad euidentiam articulorum, se haberet hoc modo, ergo virtute talis euidentiae non posset vere habere scientiam conclusionum Theologicarum. Tertia ratio, qua Durandus adducit, ad hoc solum tendit, vt probet, non posse haberi intellectum articulorum fidei, sicut habetur principiorum in aliqua scientia, de quo modo non disputo, sed disputatione illa 135 dicendum est.

Caeterum secunda ratio Durand. non probat id, quod proposuit. Si enim articuli fidei alicui fierent euidentes, sive per se, sive per aliud, conclusio, quae ex illis per euidentem consequentiancolligeretur, esset vere, & proprie scientia, quia illius esset euidens assensus per discursum. Primum quidem, si articuli essent euidenter noti a posteriori: nam in scientia subalternata ex principijs indictione solum, & a posteriori euidenter notis infertur conclusio scientiae. Deinde si articuli essent euidenter noti a priori, siue per se, siue per alia principia, scientia etiam a priori, & propter quid ex illis colligeretur: optime ergo inferebat Henricus Theologiam tunc fore vere, & proprie scientiam, quando quis ex art. euidenter notis euidentes quoque conclusiones inferret. Quod vero dicebat Durandus, necessarium esse ratione demonstrationis praecipue assentiri conclusioni, ad hoc, vt illius habeatur scientia, verissimum est. At in casu illo, etiamsi aliquis propter auctoritatem simul fide crederet articulos, & illorum haberet euidentiam, paratus nihilominus credere sola auctoritate, non tamen esset vnus, & idem assensus fidei, & euidentiae circa conclusionem ex articulis deductam, sed illa duplici assensu esset nota, vno quidem ex principijs fide creditis, altero vero ex principijs euidenter notis. Hic vero assensus non esset praecipue propter auctoritatem, sed propter solam rationem, vt constat. Tunc autem futurum esse duplicem conclusionis assensum patet, quia per eadem media obscure, & clare cognita non potest idem assensus conclusionis colligi: si ergo vt contendit Henricus, articuli fidei, qui sunt principia, essent euidenter noti, & simul fide crediti, non colligeretur idem assensus obscurus, & clarus eiusdem conclusionis. Assensus igitur clarus posset esse vere, & proprie scientia.

CAPVT IIII. Sententia Caietani.

TErtia opinio est eorum, qui dicunt Theologiam posse bifariam considerari; primum secundum se, deinde in viatoribus. Priori illo modo, dicunt esse scientiam proprie, & perfecte, posteriori vero, non esse scientiam perfectam. Ita docet Caietanus in hoc articulo §. Ad euidentiam huius, cùm vero dicit, in viatoribus non esse perfecte scientiam, intelligit non esse vere, & proprie. Subiungit enim rationem his verbis: Quia non vere scit qui non vere scit resoluere in principia euidentia. Asserit igitur in viatoribus esse imperfectam scientiam, hoc est, non vere & proprie scientiam ratione status: & ideo putat, consulto non respondisse S. Thomam absolute esse scientiam, sed esse scientiam subalternatam, vt indicaret esse imperfectam & impropriam scientiam.

Haec sententia Caietani, quatenus asserit Theologiam viatorum non esse vere, & proprie scientiam, inferius examinanda erit, ad hoc enim reducetur tota huius controuersiae difficultas. Nunc autem paucis ostendam, qua ratione diuisio illa Theologiae, secundum se, & in nobis, allata a Caietano, & ab alijs, sit intelligenda. Bifariam ergo Caietanus accipit Theologiam, vnam dicit esse Dei, & Beatorum; alteram vero viatorum: hanc posteriorem rursus diuidit in Thelogiam secundum se, & prout est in nobis. Cum igitur ait Theologiam secundum se esse vere scientiam, non loquitur de Theologia Dei, quam ipse de seipso habet, de qua non est difficultas: est enim perfectissima scientia, sed non vniuoce cum creata, maxime cum ea, quae fit per discursum, quam definit Aristot. 1. Posterior cap. 2. & de qua nunc est controuersia. Qualis vero sit scientia Dei, videbimus infra q. 14. Neque loquitur Caietanus de Theologia quam Beati de Deo habent, quae sane etiam, si sit euidens, non est scientia; vt definitur ab Aristotele loco citato: haec enim debet esse per discursum: scientia autem Beatorum sine illo est. Omnia autem mysteria fidei sunt illis per se nota: sicut Angelis sunt omnia per se nota, quae naturaliter cognoscunt per proprias species, vt dicemus infra disput. 221. c. 2. Quare fallitur Scotus quaest. 3. Prologi, quaest. 4. laterali, vbi dicit, Theologiam secundum se, hoc est, in Beatis esse scientiam, vt definitur ab Aristot. putat enim in illis eam fieri per discursum: fallitur ergo, quoniam sicut de Angelis contra¬ ipsum probabitur eos non discurrere, ita de Beatis dicendum est. Intelligunt enim ea, quae vident, sicut reuera sunt, & ideo sunt illis per se nota. Lap. sus etiam est Bassolis loco inferius allegando cum asserit etiam in Deo, & in Angelis Theologiam esse vere scientiam, quia de ratione scientiae ( inquit ille) non est generari per discursum. Errat autem, quoniam hoc solo differt intellectus a scientia, quod haec est per discursum, ille vero sine discursu. In quo nobiscum conuenit Scotus, ideoque fatetur Theologiam, quam Deus habet de se, non esse scientiam, vt definitur a Logicis, sed superiori quadam ratione,

Cum ergo Caietanus asserit, Theologiam secundum se esse scientiam, vt definitur ab Aristotele, intelligit plane Theologiam viatorum, non quatenus est in illis obscura notitia ex principijsolum creditis collecta, sed consideratam sine imperfectione obscuritatis: ea vero ratione dicit esse scientiam, quia argumentum illius esset demonstratio, si principiorum haberetur euidentia: quenadmodum in mathematicis multae sunt demonstrationes secundum se, quae tamen alicui non generant scientiam, quia ei non sunt principia euidenter nota, sed tantum fide credita. Atque in hoc sensu vera est sententia Caietani. Est tamen diuersa ratio de mathematica demonstratione, & deTheologica, nam mathematica in aliquo potest generare scientiam, in eo videlicet, qui habet eui dentiam principiorum: at Theologica demonstra tio in nullo certe potest generare scientiam per discursum: nam ille, cui essent nota euidente, principia demonstrationis Theologicae, discurre re non posset, sicut ille, cui sunt euidentia principia mathematica. Principia namque Theologica nulli possunt esse euidenter nota, nisi clare videnti Deum: hic autem discurrere non potest, vt proxime dicebamus. Quocirca demonstratio Theologica nulli potest esse instrumentum sciendi: est tamen talis naturae, vt si principia essent euidentia tali modo, vt simul posset esse discursus, scientiam generaret: veluti si alicui in hac vita commucari posset euidentia mysteriorum per alienas species. Caeterum praesens controuersia tantum est de Theologia, quatenus in viatoribus actu reperitur cum obscuritate principiorum, vtrum ea sit vere, & proprie scientia.

CAPVT V.

Opinio Alberti, & Thomistarum.

Varia sententia satis communis inter recentiores est, Theologiam viatorum ex articulis sola fide diuina creditis deductam, esse vere, & proprie scientiam, non tantum secundum se, sed etiam, vt est in ipsis viatoribus, imperfectam tamen in suo genere. Hanc sententiam putant recentiores esse S. Thomae, sed quid ipse sentiat cap. te sequenti videbimus. Referunt etiam pro ea ex antiquis Theologis Antisiodorensem, Bonauentu ram, & Aegidium: ex quibus Antisiodorensis obiter de hac re loquens docet oppositum. Aegidius vero in 2. parte Prolog. articul. 2. disputans de subalternatione Theologiae inquit posse dici scientiam, & ideo opus esse, vt articuli fidei, qui sunt illius principia, in alia scientia, scilicet Beatorum, sint per se noti. Ex hoc tamen non sequitur iuxta sententiam Aegidij, Theologiam esse vere, & proprie scientiam prout in nobis est, sed so¬ lum secundum se, vt dicebat Caietanus. Hanc tamen opinionem expresse tradit Albertus in Sum ma, tract. 1. quaest. 1. in corpore additis solutionibus argumentorum. Sequitur etiam Canus 12 lib. de loc. cap. 2. & recentiores Theologi. Demum Alexand. 1. p. q. 1. memb. I. contendit Theologiam non tam esse scientiam, quam sapientiam eo, quod sit scientia de Deo, qui est causa rerum omnium: scientiam enim dicit esse de rebus tantum creatis; addit tamen Theologiam dici sapientiam a sapore affectionis, non ab euidentia recognitae. An autem in rigore, & proprietate habeat rationem scientiae, non disputat.

Probatur autem primo, auctoritate Patrum, qui Theologiam scientiam appellarunt, quos aliqui recentiores referunt in hoc articulo. Secundo addunt, in sacris literis etiam scientiam appellari, Prouerb. 15. Labia sapientum disseminabunt scientiam, & Sapien. 7. Ipse dedit mihi omnium, quae sunt, veram scientiam, & lerem. 3. Dabo vobis pastores, qui pascant vos scientia, & doctrina. Tertio ratione confirmant. Quia de conclusionibus Theologicis non habetur fides eo, quod ipsarum assensus non innititur testimonio tanquam proximo principio, sed ex creditis per testimonium deducitur: neque habetur opinio, quia haec est per medium cui potest subesse falsum, ratione cuius opinio de re necessaria non est certus assensus, prout ex parte medij consideratur: Sed non videtur aliud genus assensus, qui conclusionum Theologicarum esse possit, quam scientia; ergo de illis habetur vere, & proprie scientia.

Caeterùm recentiores, qui hanc opinionem se quuntur, oppressi tandem difficultate fatentur Theologiam quidem esse vere, & proprie scientiam, non tamen eo modo quo Aristoteles scientiam definiuit & cognouit. In eius enim sententia nulla potest esse proprie scientia, sine euidentia, vel, Quia, vel, Propter quid. Dicunt itaque, esse aliud genus scientiae, quia ita procedit ex obscuris principijs, vt nihilominus eorum notitia certissima sit. Quem modum scientiae ideo ignorarunt Aristot. & Philosophi, quia non cognouerunt hoc genus principiorum, quae fide diuina, obscura quidem, certissima tamen, creduntur. Quod si cognouissent, nec opinionem, nec fidem, sed scientiam, Theologiam nostram appellassent.

CAPVT VI.

Theologiam viatorum non esse proprie scientiam auctoritate probatur.

VLtima igitur sententia magis communis in ter Scholasticos affirmat, Theologiam via torum, vt in ipsis est, non esse vere, & proprie scientiam. Eam imprimis tradit Antisiodor. lib. 2. Summae tract. 29. c. i. q. 1. in medio, vbi dicit cognitionem praeceptorum acquisitam lumine naturali ex principijs per se notis, esse proprie scientiam: eorum vero praeceptorum scientiam, quae ex articulis sola fide creditis habetur, non esse scientiam, sed potius fidem. Eandem docuit Sanct. Thom. vt statim dicetur. Scotus sub quaest. 3. Prologi in quaest. 4. laterali. Vbi cum doceat, Theologiam secundum se esse scientiam, hoc est in Deo, & in Beatis, etiamsi sit sine discursu, ne gare videtur in nobis esse scientiam, & per illationem ex articulis fidei nos proprie aliquid scire. Sic interpretatur & sequitur sententiam Scoti¬ OKam quaest. 3. Prol. Idem aperto sentiunt multi alij Scholastici in Prologo Sentent. Dur. quaest. 1. num. 49. Gregor. q. 1. artic. 4. post medium, Thomas de Argen. q. 2. art. 1. Marsil. q. 2. art. 3. concl. 7. Gabriel. q. 7. at. 1. notat. 1. Maior. qui 4. Francis. Maron (qui pro prima sententia alle gabatur) q. 14. Prolog. Bassol. q5. arti. 3. in principio, praesertim vero §. de Theologia. Denique R. card. qui pro quarta sententia refertur in 2. q. Pro logi, potius in hanc inclinare videtur, & Henriloco superius allegato, si supponamus, quod reuera certum est, videlicet principia nostrae Theologiae non esse nobis euidenter nota¬

Nec minus aperte S. Thomas in hac sententia fuisse videtur: nam q. 14. de veritate art. 9. sic ait, Quaecunque sciuntur proprie, ac certa scientia, cognoscuntur per resolutionem in prima principia, quae per se praestosunt intellectui, & sic omnis scientia in visione rei praesentis perficitur; vnde impossibile est, quod de eodem sit fides, & scientia. Vbi non solum loquitur de scientia perfecta, sed etiam de ea, quae presse, & proprie scientia dicitur. Idem omnino dicit 2. 2. quaest. 1. artic. 5. in corpore. Caeterum in solutione 2. addit aliud, quod videtur esse contrarium. Asserit enim ex principijs fide acceptis ita probari aliquid apud fideles, sicut ex naturaliter notis apud omnes, ideoque Theologiam esse scientiam, vt in principio operis dictum erat. Hoc tamen ita explicari debet, vt S. Doctor in tam breui spatio sibi contrarius non sit. Dicit ergo, eodem modo apud fideles ex illis principijs aliquid probari, sicut apud omnes ex principijs per se notis, ea solum ratione, quia in Theologia talis est dispositiodiscursus, & syllogismi ex proprijs principijs, vt si ea essent euidenter nota, absque dubio generarent scientiam in nobis? sicut generat in omnibus discursus ex principijs per se notis. Nunc autem, quia principia Theologiae fide accipiuntur, generant assensum, & probant solum apud fideles, sicut principia per se nota apud omnes alios. Ex hoc autem colligit, ipsam Theologiam esse scientiam, id quod intelligit Caiet in eo art. secundum se, vt superiori cap. explicatum est, & in 2. art. huius quaest. etiamsi appellet S. Thom. Theologiam absolute scientiam, quia tamen addit, eam procedere ex principijs demonstratis insuperiori scientia, sola fide, & auctoritate acceptis, videtur (vt inquit Caietan.) appellare scientiam non simpliciter, sed secundum aliquid. Quo circa 22. q. i. art. 5. Ad hoc dubium, docet idem Caiet. Theologiam in nobis viatoribus esse secundum se vere scientiam subalternatam, sed non dum habere statum scientiae, quo vsque continuetur cum euidentia principiorum.

Denique Sanctus Thomas in 3. d. 33. q. 1. art. 2. quaestiuncula 4. dicit, si esset aliqua scientia quae non posset reduci ad principia naturaliter cognita, non esset eiusdem speciei cum alijs scientijs, neque vniuoce scientia diceretur. Ex quibus colligitur, ad rationem assensus scientiae necessarium esse, vt ei, qui vtitur demonstratione, sint principia nota euidenter, & non sola fide credita. In quem sensum, praeter Caietan. interpreta tur mentem S. Thomae Capreol. in 1. q. Prolog. ar. 1. concl. 3. & ar. 3. ad 1. contra tertiam conclusionem, & Heruaeus quodlib. II.qu. 18. praesertim in solutione secundi.

CAPVT VII.

Ratio, qua ab aliis haec opinio probari solet.

Anc vltimam sententiam, quam probabiliorem censemus, non omnes, qui illam sequuntur, eodem modo probant. Quidam hac ratione vtuntur. Scientia proprie dicta non est de singularibus, sed de vniuersalibus; ea enim debet esse de iis, quae non possunt aliter se habere: singularia autem aliter se habere possunt: sed Theologia nostra est de singularibus, vt de mysterio Incarnationis, & de aliis contingentibus, quae sola Dei voluntate fient, qualis est resurrectio mortuorum, & iustificatio in Sacramentis: ergo eanon est scientia. Hoc argumento vtuntur Aureolus, vt est apud Capreolum in quaest. 1. Prologi, artic. 2. in 4. argumento secundae classis contra secundam conclusionem, Gregor. in 3. probatione 1. conclusionis, & Bassolis in illo art. 3. aliquantulum a principio. Qui sane eadem ratione tenentur asserere, etiamsi euidentia haberetur rerum contingentium illarum non esse proprie scientiam; sicut expresse notauit Bassolis.

Verum haec ratio nullius ponderis est. Quare alij eam soluere conantur. Sanctus Thomas in hoc artic. 2. ad 2. dicit singularia tradi in sacra doctrina, non quia Theologia de illis sit principaliter, sed quia in exemplum adducuntur. Haec tamen solutio non videtur satisfacere, quia mysteria incarnationis, iustificationis, & resurrectionis, non adducuntur in exemplum doctrinae; sed de eis Theologia nostra principaliter tractat. Mitto solutionem Alberti quaest. 1. cit. ad 1. & Alexand. mem. illo 1. ad 1. & 2. quae multo minus satisfacit: & respondeo ex doctrina Scoti quaest. illa 4. cit. non minus perfectam cognitionem esse posse singularium, quam vniuersalium, si ea sit euidens, vt reuera esse potest, ac proinde illorum posse esse scientiam; ea duntaxat conditione, vt haec euidentia habeatur ex principiis singularibus per discursum aliquem. Si enim haberetur sine discursu, potius esset intellectus, quam scientia. Ea tamen ratione vulgo dicitur scientiam debere esse de vniuersalibus, quia illa, vt plurimum, possunt nobis esse euidenter nota lumine naturali, & itacerta, hoc est, perpetuae veritatis, vt nunquam nos fallere possint. Caeterum, si aliquorum singularium habeatur euidens notitia, vt reuera haberi potest: & quibusdam positis, per discursum aliqua eui dens conclusio colligatur, cur illius vere, & proprie non erit scientia? Sicut astrologis vsu venit: motus enim horum coelorum, & vniuscuiusque orbis, occursus astrorum, & aspectus euidentem habent demonstrationem. Non igitur repugnat vere & proprie esse scientiam singularium, quorum affectiones, etiam futurae euidenter, ac certo cognosci possunt. Quocirca si Deus communicaret euidentiam singularium, quae sola fide credimus, vt incarnationis, glorificationis, &c. inde possent deduci conclusiones euidentes & necessariae, vt quod Christus duas habuerit voluntates, quod fuerit risibilis, &c. Hanc doctrinam tradidisse videtur Caietanus S. Ad primum Inquit enim, de incarnatione & aliis secundum se contingentibus posse esse scientiam: quia quatenus subsunt huic scientiae Theologiae, sunt necessaria; intelligit ratione reuelationis fidei, sic ut inquit, de contingentibus, scientiam Dei esse posse.

Vnum sane obstare potest, ne istorum singularium quae fide diuina creduntur, scientiam habeamus. Nam si communicaretur nobis euidentia eorum deberet esse rei, sicuti est, per propriam speciem, quam vocant intuitiuam. Ex hac autem non potest esse discursus, sicut cap. 5. dicebamus. qui est proprium instrumentum sciendi. Quod si hanc notitiam intuitiuam proprie, & presse appellaremus scientiam, possemus etiam eodem nomine nuncupare notitiam singularium, quae sola fide cognoscimus. Sed quia scientia proprie, vt distinguitur ab intellectu primorum principiorum, non dicitur notitia alicuius per se noti, sed per discursum; idcirco dicendum est singularium mysteriorum fidei, etiamsi illorum Deus communicaret nobis notitiam euidentem, non posse esse scientiam: non quod singularia sint, sed quod essent per se nota, & ex illis per verum discursum nihil euidenter deduci posset, sed omnia simul in eis eodem intuitu cognoscerentur.

Axioma vero vulgare philosophorum, nempe, Singularium non est scientia, intelligitur de singularibus rerum corruptibilium, & de scientia humana industria, & naturali lumine acquisita Horum enim, praesertim quoad ipsorum existentiam futuram, certi aliquid habere non possumus, quia nec eodem modo consistentes habent operationes, & effectus, nec determinatam existentiam. Bene video Scotum loco citato diuerso modo sentire. Asserit enim singularium non posse esse scientiam, etiamsi euidentia illorum habeatur per discursum: quia de ratione scientiae, vt definitur 1. Poster. cap. 2. putat esse obiectum vniuersale, posse tamen esse superiorem notitiam, quam sit scientia eo loco definita: aut etiam scientiam, vt definitur 6. Ethic. c. 4. & 5. prout solum ab opinione distinguitur. Vetum eius sententia mihi non placet. Quia illa conditio obiecti vniuersalis non videtur necessaria ad rationem scientiae, etiam vt 1. Poster. definitur; nisi eo modo quem supra explicauimus. Quinimo 6. Ethic. c. illo 5. Arist. aperte dicit scientiam esse existimationem de vniuersalibus, & de iis, quae necessario sunt. Quare scientia singularium adhuc non esset ea, de qua agitur in 6. Ethic. si illa esset conditio necessaria, vt putauit Scotus.

CAPVT VIII.

Optima ratione postremae sententiae.

TT postremam sententiam, quam diximus esse probabiliorem, optima ratione confirmemus, duo praemittenda sunt. Vnum est, hic non esse quaestionem de Theologia secundum se, hoc est, de dispositione ipsa arguendi, & probandi, qua vtitur Theologia, videlicet vtrum illa sit dispositio demonstrationis sufficiens generare scientiam, si principia eius essent euidentia, an non; de hoc enim c. 4. satis diximus. Alterum est, cum quaerimus an Theologia nostra sit vere, & proprie scientia; nomen, Scientia, vsurpandum esse in ea significatione propria, in qua a philosophis semper v surpatum est. Sicut quando de Deo quaeritur, vtru in Deo sit misericordia, iustitia, aut ira, secundum proprietatem id quaeritur, supposita communi, & ab omnibus recepta horum nominum significatione, supposita etiam definitione, qua philosophi horum nominum propria significata definire consueuerunt; alioqui Theologiis liceret, ad noua significata haec nomina applicare. Accipimus igitur hic scientiam proprie, vt distincta est ab in tellectu eorum, quae per se nota sunt. Latiori enim significatione communiter quoque recepta, in tellectus principiorum, scientia etiam appellatur Qua ratione notitia, quam Deus, & Angeli de rebus habent, scientia quoque dici consueuit. Nos ergo solum loquimur de scientia, vt distinguitur a notitia per se, quae dicitur intellectus, cum inqui rimus, an Theologia nostra sit proprie scientia.

His positis, si definitio scientiae, quam tradunt Arist. & caeteri philosophi, non conuenit nostrae Theologiae; absque dubio consequitur, non esse dicendam scientiam, neque argumentum Theologicum posse vocari demonstrationem: haec e nim est instrumentum proprium sciendi. Loquimur autem de argumento Theologico relato ad intellectum viatoris, cui sunt obscura illius principia, non ad intellectum alterius, cui essent eui denter nota. Nunc autem huiusmodi argumentum viatori non esse demonstrationem, neque assen sum conclusionum illi esse scientiam, hac ratione iam probatur. Nam licet principia nostrae Theologia sint verissima, & necessaria; & discursus ex ipsis dispositus sit necessarius; imo in ratione consequenuae nobis euidens, quo inferri posset euidens quoque, & certa notitia conclusionis, nisi obscurita, principiorum obstaret; tamen ex illis non generatur in nobis euidens notitia conclusionis: ac proinde ne scientia; de cuius ratione, prout definitur ab Aristotele, & philosophis communiter est euidentia. Aut certe dicendum est alio modo hic vsurpari scientiam, & demonstrationem, quam a philosophis vsquam definita est. Hoc pacto nonnulli Thomistae, vt quartam sententiam mordicus tueantur, dicunt, ad rationem demonstrationis non esse necessarium procedere ex principiis euidenter notis ei, qui habet demonstrationem, sed satis esse, si ipse accipiat principia ab alio, qui eorum euidentiam habeat. Atque hac ratione putat in scientia subalternata habere veram demonstrationem, & scientiam eum, cui non sunt euidentes praemissae, sed sola fide ab eo qui habet subalternantem, acceptae. Id quod videtur docuisse Sanct. Thomas in hoc articulo, & probari ex Aristotele 1. Topic. cap. 1. qui definiens demonstrationem inquit, eam esse, quae procedit ex primis, vel ex iis, quae per prima, & vera fidem sumpserunt.

Haec tamen solutio nihil habet probabilitatis. Qui enim in perspectiua assumit principia vera quidem, & necessaria, sola tamen fide humana sibi nota, per syllogismum ex illis non potest consequi maiorem, & certiorem notitiam conclusionis, quam est fides praemissarum, atqui illa fides est humana: ergo assensus conclusionis tantum erit fides humana, aut certe opinio. Cum vero S. Thomas dicit, scientiam subalternatam non esse scientiam, sed procedere ex principiis notis lumine superioris scientiae, non est ita intelligendum, quasi putet ex sola fide humana principiorum posse generari assensum scientiae in scientia subalternata, sed facultatem subalternatam appellat scientiam vt explicat. Caiet.) secundum se, hoc est, dispositionem argumentationis, qua vtitur facultas subalternata, esse vere demonstrationem, si tamen alis non deficiat euidentia principiorum, vt reuerpotest haberi, non intra limites subalternatae scientiae, nisi a posteriori, & inductione, sed lumine sub alternantis. Eodem modo intelligit Theologian¬ nostram esse scientiam, quod accipiat principinota lumine superioris scientiae, scilicet beatorum Quo pacto Caietanus mentem S. Thomae interpretatur. Sed vtrum hoc eodem modo continga in Theologia, atque in perspectiua, aliisque naturalibus scientiis subalternatis c. 4. dictum est

Denique testimonium Aristotelis 1. Topic. c. 1. friuolum est, neque enim dixit, scientiam esse, quo ex primis per se euidenter notis, vel ex primis sola fide creditis deducitur, sic enim Theologia esse scientia, vt aduersarij contendunt, sed dixit, vel ex iis, quae per prima fidem acceperunt. Per fidem au tem intelligit generatim assensum, non autem illum peculiarem, quem ex solo testimonio comparamus. Ea vero dicuntur fidem accipere ex primis, quorum assensus non ex testimonio, aut ex acceptis probabiliter, sed ex primis euidenter notiacquiritur. Principia autem Theologiae nec sunt euidenter per se nota Theologo, neque ex primis euidenter sibi notis eorum habent assensum, sed ipsa sunt prima solo testimonio, aut probabilitenota: ergo non potest dici de nostra Theologia eam procedere ex iis, quae per prima, & vera fidem acceperunt, sed ex creditis sola fide, quibus testimonio, auctoritate, vel ratione probabili assentitur Theologus, quod longe diuersum est.

Alij vero quamuis fateantur intra limites subalternatae scientiae non posse assensum scientiae generari, nisi ex lumine subalternantis aliquis habeat euidentiam conclusionum, quas assumit tanquam principia in subalternata, vt probatum est: de Theologia tamen nostra putant esse diuersam rationem. Licet enim procedat ex principiis solafide creditis, quia tamen fides illa diuina est, & assensus illius tanto certior, quam eorum, quae euidenter nobis certa sunt, quanto testimonium primae veritatis magis certum est quacumque veritate, & ratione creata; ideo dicunt Theologiam nostram, quae ex illis principiis ita creditis elicit conclusio¬

nes, esse vere scientiam. Sed neque horum ratio Requicquam probat. Quod enim principia sint nota fide diuina, & ideo certior de illis habeatur assensus, quam sit euidens notitia aliarum rerum creatarum, non sufficit ad generandam euidentiam conclusionis, quae est de ratione scientiae, prout ab Aristotele, & a philosophis communiter definitur. Dicere autem satis esse ad rationem scientiae certitudinem illam diuinam absque euidentia, est definire pro libitu scientiam, & eam aliter vsurpare, quam philosophi acceperunt.

His accedit, quod conclusio Theologica, & illius assensus non est supernaturalis secundum sub stantiam, sicut communiter dicitur esse assensus fidei diuinae, posito semel habitu infuso, & superna turali ad credendum; eo quod assensus Theologicus non innititur immediate testimonio Dei eillustratione supernaturali, sicut assensus fidei, sed media consequentia ex articulis fidei; interdum quoque adiuncta propositione solo lumine naturalcognita infertur. Quo fit, vt conclusionis Theologicae assensus non sit infusus sua natura, sed acquisitus. Imo probabiliter quidam dixerunt assensum Theologicae conclusionis, & scientiam illius non pendere ab assensu supernaturali articulorum fidei, per lumen supernaturale, sed ex firmo solum assensu illorum, aut signis, aut ratione, aut aucto ritate humana Ecclesiae comparato. Vnde Maior in 4. q. 9 Prol. concedit, haereticum, qui non habefidem infusam, posse esse Theologum, & habere ha¬ bitum, & actum Theologiae circa plures conclusiones: signum ergo est, assensum conclusionis nogenerari ex assensu supernaturali articulorum. Alioquin, sicut in haeretico, qui solum negat vnum articulum, non manet assensus ex lumine infuso circa aliquem alium, vt dicemus 22. q. 5. art. 5. sic etiam non maneret assensus vere Theologicus vilius conclusionis idem cum eo, quem habebat, & esset fidelis; Quia quoties variatur assensus plicipiorum, vel alicuius principij in syllogismo alquo, necesse est mutari assensum conclusionis, qui ex illo principio generatur: influit enim assensus principiorum in conclusione¬

Immerito autem nonnulli Thommistae concedunt assensum Theologicum in haeretico esse alterius rationis, quam erit in ipso, cum esset fide lis. Quis enim percipere valeat differentiam ilam in modo assentiendi? Cur ergo debemus absque fundamento eam asserere? Quod si concedimus diuersum assensum articulorum fidei elumine supernaturali, & ex signis, aut ex humaauctoritate prouenientem, ideo est, quia posto habitu supernaturali fidei, necesse est poneproprium assensum illius, qui innitatur testimo nio primae veritatis, distinctum ab assensu e miraculis, vel ex humana auctoritate, aut alio modo per tationem deducto, vt 2. 22. quaestioartic. 1. ostendemus Denique quocunque modo dicamus generari assensum conclusionum Theologicarum, cum ille non attingat euidentiam, qui a philosophis ponitur esse de ratione scientiae, non poterit scientia proprie nuncupari, sed latiori dum taxat significatione, quatenus scientia dici potest quaeuis cognitio, quouis modo acquisita, praesertim si sit de reb. necessariis, & absque vlla formidi dine. De habitu autem Theologiae eadem pro portione philosophandum est: naturae enim hab tus ex actibus dignosci debet

CAPVT IX. respondetur argumentis aduersariorum

Am vero ad argumenta tertiae scientiae, quae solum nobis supersunt diluenda, respondetur facile. Ad primum dicimus, doctrinam sacram a P. tribus, & Scriptura scientiam appellari ratione illa generali, & communi non tamen prout distinguitur ab assensu principiorum. Nam Patres, & Scriptura ipsum quoque assensum fidei, qui est asensus principiorum, & respondet assensui, qui d. citur intellectus in aliis scientiis, appellant scientiam. Neque enim vsurpant vocem presse in e peculiari significatione, qua philosophi vsurparunt ad significandum solum assensum euident & per discursum deductum; sed latiori quadam gnificatione, tametsi absque metaphora, secundumquam etiam in Deo & Angelis dicimus esse scientiam, cum tamen & Dei, & Angelorum not tia potius respondeat intellectui principiorum, qua sunt euidenter per se nota, quam notitiae conclusionum, quarum solum dicitur haberi scientia, v aduersarij fatentur, in ea propria, & peculiari signi ficatione, quam diximus.

Ad rationem respondemus id, quod affertu in ea non satis esse, vt Theologia viatorum in ipsi sit scientia: requiritur enim etiam euidentia, vt pro batum est. Qualis vero sit ille assensus Theologicarum conclusionum, sequenti disputatione patebit.

CAPVT I. Habitum Theologia, esse declaratiuum, noadhaesium, putauit Aureolus

DEinde videndum est, qualis sit hic asensus conclusionis Theologicae, & habitus inde acquisitus. In qua etiam re variant Theologi. Prima autem senter tia sit Aureoli, quam refert Okamque illa 9. Prolocirca 2. asserentis, habitum Theologiae per discusum acquisitum non esse (vt ipse loquitur) adhaesi uum, sed declaratiuum: quasi dicat non inclinaintellectum per talem habitum ad eliciendum a ctum assentiendi, & adhaerendi vni parti contradictionis, sed solum ad actum declarandi melus, & explicandi mysteria. Primum probatur acquiri ha bitum (id quod in hac sua opinione videtur supponere Aureolus) quia repetitione eorum actuum eliciendo conclusiones ex articulis fidei, fit homiindies magis habilis circa illas; acquirit ergo alquem habitum, qui ei praestat promptitudinem Deinde per illum habitum non inclinari intellectum ad assensum, probat Aureolus, quia si generaret assensum, vel esset scientiae vel opinionis: non scientiae, vt superiori disp. probatum manet: nec opinionis: formidaret enim de veritate conclusio nis Theologicae, qui sola opissione assentiretur, Theologus autem formidare non potest, si tenefidem principiorum, & videt conclusionem euidem ti consequentia ex illis deduci: superest ergo vt sihabitus declaratiuus; quia alius esse non potest CAPVT II.

Qui hilari obs. is nimis

SEcunda opinio est Okam loco allegato, & Gabrielis q. prologiari. notat.1. Gregorij qui 2. 4. conclus. 2. 3. & 4. Maioris q. 4. post medium. Qui docent primum non solum esse in Theologo habitum, quem dicunt declaratiuum, sed etiam per syllogismos ductos ex articulis fidei generari assensum conclusionum, & inde acquiri habitum adhaesiuum, Deinde asserit hunc assensum, & habitum inde comparatum, non esse scientiae, vt prae dictum est, nec opinionis, nec fidei infusae, sed fidei acquisitae, qui vel intenditur per discursum, venouiter etiam acquiritur, quando antea acquisitus non erat. In priori parte huius sententiae cunpraedictis auctoribus conueniunt Marsilius q Prol. art. 3. con. 4. & Bassol. q. 5. a. 3. § dico breuiter vsque in finem artic. qui dicit, esse in Theolog. habitum declarandi mysteria, & assentiendi conclusionibus, munere vero declarandi tunc fungiTheologum, quando per vnum mysterium, aliud: & per vnum locum Scripturae alium declarat. Ioquod ipsi ecclesiastici Scriptores facere consueue tunt. Ex hoc ergo exercitio acquirit Theologuhabitum declarandi. Caeterum habitum illum ese quoque ad assentiendum, recte probant conti¬ Aureolum Okam, Marsilius, & Gregorius hac ratione: Quoties discursus ex assensu praemissarum ita mouet ad assensum conclusionis, vt si alia causa non adesset, ex eo solum intellectus conclusioni assentiretur, discursus est causa assentiendi con clusioni: sed Theologicus discursus est huiusmodi: nam si semel homo assentitur praemissis, silivtraque sit de fide, siue altera naturaliter euidens si discursus, & dispositio illarum est bona, & vt talis apparet, necessario mouebitur intellectus ac assentiendum conclusioni: ergo discursus Theologicus non solum est ad declarandum, sed etiam ad assentiendum: ac proinde habitus ex illo acquisitus, non erit declaratiuus tantum; sed etiam adhaesiuus, posteriorem vero partem huius sententiae nimirum assensum Theologicum non esse opinionis, sed fidei acquisitae, probant hoc modo: De ratione opinionis est formido opposita partis, sed assensus conclusionis Theologicae non est cum formidine, eo quod sorma illationis sit euidens, & assensus praemissarum sine formidine est enim, vel vtraque de fide diuina, vel altera naturaliter euidens, & altera de fide diuina: ergo assensus conclusionis Theologicae non est opinioCumque assensus sine formidine, & euidentia, si sit per rationem acquisitus, sit fidei acquisitae, fit, vt assensus conclusionis Theologicae sit fidei acquisitae, & habitus eodem modo

Sententia quidem Aureoli, quam superiori capite retulimus, sufficienter refellitur ratione Okami, & aliorum, qua probant priorem partem suaopinionis: posteriorem vero partem eius hac fatione reflitare possumus. Quamuis conclusio Theologica sequatur absque formidine, vt recte probant Doctores praedictae sententiae, ob id tamen negari non debet, assensum illius esse assensum opinionis. Ad rationem enim opinationinon est necessaria ea expressa formido, qua quis arbitretur rem illam posse aliter se habere, vt fusius ostendam 2. 2. q. 1. a. 5. hac ergo de causa assensus Theologicus excludendus non est a ratione opinionis. Adde, quod hon minus videtur esse de ratione fidei humanae, & acquisse formido, quam de ratione opinionis: cum vtraque sit ex principio, cui ex se non repugnat subesse falsum. Cur ergo praedicti Doctores potius dicunt, Theologicum assensum esse fidem acquisitam, quam opinionem: Siquidem fides acquisita videtur esse assensus proxisse deductus & testimonio humano, cui dicitur credere, qui el habet fidem opinio vero per ratio nem aliquam probabilem haberi dicitur: communiter tamen pro eodem vsurpamus fidem, & opinionem. Quare assensus, vel ex solo testimonio humano, vel ex signis, vel ex ratione deductus fides acquisita appellari consueuit. Esse autem cum formidine, vel sine illa, patum refert, vt fides, velopimo dicatur.

CAPVT III vera sententia

Et sententia, assensis Theologicae concionis sine formidine expressa dicipotest, ac fides acquisita, aut etiam opinio: sisupponamus id, quod superiori disputatione diximus, nempe conclusiones Theologitas colligres articulis fides hon creditis diuina fide, sed humana, & acquisita. Sic enim conclusio Theologica, vel erit fides acquia latiori significatione, vel erit opinos ita tamen, ut credat Theolo¬ gus esse certissimam. Si vero dicimus conclusio nem Theologicam deduci ex articulis creditis fide infusa, & diuina, propter testimonium primaveritatis, sic hec esset dicenda opinio, nec fide acquisita, & humana; sed esset quoddam mediungenus assensus inter fidem diuina, & humanam, vel opinionem, differret autem a fide diuina, non quia articuli crederentur sine discursu, conclusio vero Theologica per discursum, vt aliqui putant sed quia articuli proxime ex testimonio Dei, conclusio vero Theologica ex ipsis articulis fidei pediscursum colligeretur

Ceterum pro explicatione huius sententiae notanda est differentia inter fidem diuinam, & conclusionem Theologicam: nam fides diuina gene ratur quidem per discursum, ita vt primum principium, cui innititur, sit complexum illud, Deu dicit, quod est ratio assentiendi cuicunque articulo reuelato, & testificato. Qui enim aliquid cre dit, quia Deus illud dixit, et eo, quod Deus dixit, infert id esse verum; imo & aliam propositionem videtur sub ea intelligere, scilicet Deum esse veracem, qui nec falli, nec fallere possit. Hic tamen discursus fidei non est Theologicus, quia proximi deducitur ex testimonio Dei Theologicus autem discursus, ex articulis creditis.

Sed contendunt aliqui probate assensum fidediuinae per discursum non generari, quia fides fertur in vnam tantum propositionem, videlicet, Deus dicit se esse trinum, & vnum, cui absque alio per solum lumen fidei assentimur. Sed in vna propositione non potest esse discursus; ergo assensus fidediuinae per discursum non comparatur. Respon deo tamen, etiamsi vna illa propositione quasi modali articulus fidei enuncietur, nihilominus sub ea contineri discursum, oportet enim assentiri huic pacti, Deus dicit, & huic etiam, Deus est trinus & villis: posteriori autem assentimur pro pter priorem, est ergo ibi aliquis discursus saltem enthymematis, in quo facile intelligitur suppresse aliqua propositio; imo forsan intellectus noster semper eam exprimit, vt superius explicaui¬

Deinde notanda est doctrinaCani lib. 6. de locis cap. vit. ad 10. versic. Sed id postremo; & Andreade Vega lib. 9. super Concil. Trident. c. 39. aliquar tulum a principio. Qui asserunt propositionem deductam per euidentem consequentiam ex articulis fidei, vel ex vna de fide, & alia euidentis esse propositionem de fide diuina, & ad illius assensum nos statim inclinari ex lumine supernaturali fides non minus, quam ad ea, quae Ecclesiae definitione determinata sunt. Quam doctrinam aliqui putanminus veram, & hac ratione refellere conantur Conclusio semper sequitur debiliorem partem siue in qualitate propositionum, siue etiam in certitudine, ergo cum ex vna de fide, & alia naturaliter euidenti deducitur conclusio, illa erit minucetra, quam si esset de fide, cum vero sequitur ex duabus de fide saltem illius assensus erit distinctus ab assensu fidei, eo quod hic innititur testimonio Dei, tanquam proximo principio, assensus vero conclusionis proxime deducitur ex praemissis de fide per discursum. Quare fides Catholica, quae proxime innititur testimonio, non inclinabit ad assensum illius.

Ceterum hi Doctores non videntur praedictam sententiam Cani, & Andreae de Vega intellexisse Ratio vero adducta solum probat assensum conclusionis Theologicae, quatenus infertur ex prae missis de fide, vel ex altera de fide, & altera naturali, non assensum fidei infusae, sed aut inferioren assensu praemissarum, aut alterius rationis. At vero Canus & Vega praeter hunc assensum, qui fit pediscursum, & dicitur Theologicus, contendunt esse alium proxime productum lumine fidei, qui tanquam conditionem praecedentem, postulat assensum Theologicum, etiamsi hic sit minus certus, quam assensus fidei: id quod mirum non est. Nam vt ipsi optime notant, & nos latius ostendemus. 2. q. 1. artic. 1 assensus fidei infusae exigit etiam, viconditionem assensum fidei humanae: vt enim credatur fide infusa aliqua propositio, quae definita est ab Ecclesia, opus est primo credere definitam fuisse, aut in Concilio, aut a Pontifice, quod tamen sola fide humana notum est. Eodem mod praedicatori, aut proponenti articulos fidei, prin credimus fide humana. & hac fide supposita statinsequitur superior assensus ex lumine fidei infusae sic igitur docent Canus, & Vega posita euident. consequentia ex articulis fidei, vel ex vna de fide & alia naturali, tanquam conditione praeuia, consequi assensum fidei infusae: siquidem demonstratio Theologica perinde se habet ipsi Theologo demonstranti: sicut Concilium, cum de fide aliquid esse declarat, se habet toti Ecclesiae. So lum est differentia, quod Concilium id, quod de finit; omnibus proponit credendum ita, vt omnes credere teneantur? ratio vero Thelogica il lis solum proponit. quibus est euidens conseque tia ex articulis fidei: & ideo propositio, quae es contraria conclusioni Theologicae, communiter dicitur erronea, non haeretica: quia non omnibus credenda proponitur: propositio vero Scripturae vel definitioni Ecclesiae contraria, vocatur haeretica: quia illa omnibus proponitur credenda; Ni hilominus qui haberet Theologicum discursum euidentem ex vna de fide, & alia naturali, vel ex vtraque de fide, & non crederet conclusionem, esset haereticus: tum quia facta praedicta suppositione tenebatur illam credere, tum etiam quieo ipso non assentiretur alicui praemissae, quae est de fide.

CAPVT IV.

Respondetur argumentis contrariis.

Am vero ex dictis facile dilui possunt argumen Ita primae, & secundae sententiae, quatenus huic tertiae opinioni contraria sunt. Cum secunda enim conuenit in eo, quod asserit assensu conclusioniTheologicae comparari habitum adhaesiuum, e non tantum declaratiuum. Superest igitur, v paucis explicemus circa secundum argumentum primae sententiae, vtrum habitus Theologicus sivirtus intellectualis, sicut dicitur esse scientia, an non. Respondeo primum, si dicamus conclusionem Theologicam deduci ex articulis creditis fide infusa, esse sine dubio virtutem intellectualem sicut de ipsa fide infusa dicemus 2. 2. q. 4. artic. quia sicut fides infusa ex parte obiecti formalis, cui innititur, non potest vnquam inclinare ad falsum; sic etiam habitus Theologiae ad falsum mouere non potest per consequentiam ductam ex articulis creditis fide diuina: atqui ille habitus dicitur esse virtus intellectualis ab Aristotele 6. Ethic c. 2. & 3. qui nequit ad falsum inclinare; ergo ex eius sententia fides infusa, & Theologia erunt vitutes intellectuales: quos quidem habitus si Aristoteles cognouisset, citra controuersiam inter virtutes intellectuales connumerasset. Deinde re spondeo, si dicamus, Theologicam conclusionem deduci ex articulis creditis fide acquisita, quam aliqui humanam appellant, videbitur forsan alicui excludenda a ratione virtutis intellectualis, sicut excluditur ab eodem Aristotele opinio: eo quod contingit aliquando opinione dici falsum. Eadem enim ratio videtur de fide acquisita, & deassensu ex ea deducto.

Nihilominus tamen dicendum est, ex sententia quoque Aristotelis, habitum Theologicum hoc modo esse virtutem intellectualem: eo quod fides acquisita per tot miracula, & signa, vitae sanctitate & auctoritate Ecclesiae adeo sit confirmata vt nullus intellectus iuxta regulas rectae rationis aliud credere valeat: imo cum Ricardo de Sancto Victore 1. de Trinit. c. 2. ad Deum confidenter dicere possit. Si error est, a te ipso decepti sumus Nam haec omnia tot signis, & prodigiis confirmata videmus, quae non nisi per te fieri possunt. Aristoteles autem ea de causa reiicit opinionem a ratione vitutis 6. Ethic. c. 3. quia fieri potest, vt aliquando opinione falsum dicatur: quare si talis est confirmatio articulorum nostrae fidei, vt nulla recta ratione credi possit ab alio, quam a Deo reuelatos esse, non est cur reiiciamus a ratione virtutis intellectualis fidem articulorum acquisitam, & Theologicum assensum inde deductum. Secus autem dicendum est de fide humana aliarum rerum, qua posse esse falsam facile credimus. Vbi tamen tanta esset auctoritas, vt naturaliter videretur, non posse contrarium esse verum, fides humana etiam esset virtus intellectualis. Talis est, qua credimus Constantinopolim, aut Romam esse. Qui enim non videat impossibile naturaliter esse tohomines, qui de eis testificantur, ad decipiendum conuenisse

CAPVT I. Sententia Caetani, & aliorum

QVAESTIO haec iuxta opinionem nostram, qua diximus in quarta disputatio ne Theologiam non esse scientiam, facile posset expediri; si enim scientia non est, subalternata esse nequit. Ceterum quia non nulli, qui nobiscum conuenerunt, contendunt quoddam genus subalternationis Theologiae nostrae tribuere, controuersia esse potest, an praeter defectum euidentiae, aliquid aliud desit Theologiae nostrae, quo minus subalternata scientia sit, Prior opinio est Caietani in hoc art. & 2. 2. q. 1. a. 5. qui licet putet Theologiam nostram in nobis vere, & proprie non esse scientiam, vt disputatione 4. vidimus, affirmat tamen esse vere, & proprie sub alternatam. Quam sententiam secutus fuit Aegidius in 2. principali parte Prologi art. 2. & videtur fuisse Capreo. q. 1. Prol. art. concl. 2. & 3. qui eam probat ex multis locis S. Thomae, quae meo iudicio nihil ei adstipulantur

Duo igitur asserit Caietanus in hoc articulo. Alterum est, Theologiam nostram secundum se es¬ se vere & proprie scientiam, & simpliciter subalternatam. Summit autem Theologiam secundum se, vt disp. 4. c. 4. explicauimus. Alterum est, Theo logiam nostram in nobis esse scientiam imperfecte (intelligit improprie, vt ibidem notaui, sed sub alternatam simpliciter. Vt vero hanc sententiam explicet, quam recentiores aliqui non recte referunt: notat non esse idem Theologiam secudum se, & Theologiam nostram secundum se. Theologia enim secundum se, est scientia quam Deus habet de seipso: at Theologia nostra dicitur, qua est in hominibus viatoribus, & Beatis etiam. Quare haec etiam diuidi rursus potest in Theologiam clarevidentium Deum, & in Theologiam viatorum: po stremo Theologiam viatorum considerat Caietanus bifariam. Primum, vt est in nobis assensus qui dam genitus ex principiis sola fide creditis, dein de secundum se. Intelligit vero secundum se (et iamsi ipse non explicet) non Theologiam, vt est in Beatis, distinguit enim Theologiam viatorum, Theologia beatorum, & rursus viatorum his duobus modis, quos dixi, intelligit itaque Theologiviatorum secundum se, vt explicaui ex mente ipsius in 4. disp. c. 4. argumentationem ipsam Theologicam, non applicatam ad tale subiectum, quam diximus, esse veram demonstrationem secundum se, nisi deesset euidentia principiorum

His positis pergit Caietanus probare Theologiam viatorum, & secundum se, & prout est in via toribus, esse subalternatam simpliciter, & perfe cte scientiae Dei, & Beatorum, non dicit esse scientiam simpliciter, sed subalternatam simpliciter nam prout est in nobis, inquit, non esse simplici ter scientiam, esse tamen subalternatam, at secundi se esse scientiam, & subalternatam. Vtroque ergo modo dicit esse simpliciter subalternatam, sed altero tantum esse scientiam. Probat autem hac ratione. Si quid obstaret, quo minus esset subalternata Theologiae Dei, & Beatorum id esset, quod principia subalternata scientiae debent esse conclusiones deductae ex altioribus principiis a scientia subalternante: principia vero Theologiae vitorum sunt ipsemet veritates primae, & per se no tae Deo, & Beatis: vt quod Deus sit trinus, & vnus, &c. Sed hoc non obstat, quo minus Theologia viatorum sit subalternata: nam cum aliquid, quod in creaturis inuenitur, transferimus ad Deum, sinperfectione transferendum est: atque idcirco escientiam tribuimus cum euidentia, & certitudine; sine discursu tamen, quae est imperfectio, qui habet ex nobis. Cum igitur dicimus, Theologian viatorum subalternari scientiae Dei, non est ita in telligendum, vt scientiae Dei tanquam subalternant tribuamus id, quod habent ceterae scientiae creata subalternantes: probare scilicet per discursum conclusiones suas, quae assumuntur, vt principia in scientia subalternata. Non ergo opus est, vt principia Theologiae viatorum, quae sunt articuli fidei, sint conclusiones Theologicae Deo, & Beatis sed satis est, si quae sunt euidenter nota Deo, & Bea tis, fide solum credita assumantur a viatoribus in sua Theologia. Quemadmodum si Geometria sine vllo discursu haberet euidentiam suarum con clusionum, quas nunc perspectiua assumit, vt pricipia, esset nihilominus subalternans, perspectiu vero subalternata, sicut modo est

Haec est Gaietani ratio, & sententia, quam sati obscure tradit, vel ea praesertim ratione, quod in multis codicibus, etiam Romae excusis, periodu quaedam sit multum mendosa in hunc modum. E quod subalternate non quod discursus demonstratiui pro bationem principia subalternatae, sed quoad euidentiam illorum, &c. Quae sane verba nullum sensum redere possunt. Emendari autem debent hoc me do, Et quod subalternare, non quod discursu demonstra tiuo probare principia subalternatae, sed quoad euidentia, illorum, &c. Et ita optimum habent sensum, quenhactenus referentes sententiam Caietani, ex posuimus.

CAPVT II.

Vera opinio de subalternatione Theologiae.

OPposita sententia magis communis est, & amplectenda, quae dicit Theologiam nostram, etiamsi esset vere & proprie scientia, esse non posse, neque dici subalternatam. Sic multi recentiores etiam S. Thomae discipuli: ex ant quioribus vero Scholasticis Scotus post q. 3. Prolin q. 4. & 5. laterali §. Ad 2. q. & §. Sed quid. Henricus in Summa a. 7. q. 5. Argentina q. 2. prol. art. 3. Duran. quaest. 7. prol. Refertur etiam pro hac sententia Aureolus, in 1. q. Prol. ar. 2. in argumentis primi ordinis contra 2. conclusionem; concordaHerusus quod lib. 11. qu. 18. qui solum ea ratio ne negat esse subalternatam, quia principiorum illius non habetur euidentia. Ex aliis vero; quodisput. 4. allegaui pro vna: vel alia sententia, nullus, quod ego legerim de hac re disputat. Illi qui dem, qui dixerunt, Theologiam viatorum non esse scientiam ea ratione non disputant, quia si non est scientia, non erit subalternata. Alij vero, qui proprie scientiam esse dixerunt, quod manifestum, illis esset, nullum genus subalternationis in illam proprie conuenire

De S. Thoma, quem pro sua sententia afferunCaietanus, & Capreolus, non est, cur suspicemur in eadem cum ipsis fuisse opinione. Allegatur sane a Capreolo in scripto super Boeth. de Trin qu. a. 2. ad 5. & ad 7. & q. a. de verit. a 9. ad 3. Cita ri quoque potest in hoc art. sed nullibi asserit Theologiam viatorum subalternari Theologiae Dei, e Beatorum, sed, vt ostendat, nihil obstare principiin Theologia a nobis excipi per solam fidem, quo minus illa sit scientia, vtitur comparatione scientia subalternatae, cum accipit sua principia, sola fide credita, a scientia subalternante, in qua sunt euidenter nota, quae nihilominus est scientia; Siergo inquit, satis est, vt Theologia viatorum sit scientia, principia illius esse euidenter nota in superiori. Non dixit in subalternante, sed in superiori, non igitur disputat, neque curat. S. Tho

mas de subalternatione. Nihil aliud docuit, Ricard. quaest. 2. Prol. Quare pro opposita sententiis, referri non debet

Ad pleniorem vero intelligentiam, & huius sententiae confirmationem, primo obseruandum subalternatione nostrae Theologiae, quam Arist. est, non licere nobis alio modo philosophari de& alij philosophi de scientiarum subalternation in vniuersum locuti sunt, alioquin, vt dicebamus disput. 4. c. 8. tribuere possemus Deo sine metaphora iram, poenitentiam, & id genus alia, quod est falsum. Sic ergo vt sciamus, vtrum Theogia nostra vere & proprie subalternetur Theologiae Dei, aut Beatorum, an non, necesse est videre. an ei conueniat ratio subalternationis, quam philosophi tradiderunt. Nam si aliquis modus subalternationis ex iis, quos philosophi assignarunt, illi non conuenit, commentitium erit, & futile, illam appellare subalternatam. Quocirca fallitur Aegidius supra allegatus, qui dum contendit defende re priorem sententiam, fatetur plane nullum genus subalternationis ex assignatis a Philosophi ei quadrare; sed nouo quodam modo subalternatam esse

Hoc posito, quod superest, videndum est, in quo consistat vera ratio subalternationis. Ex alle gatis Doctoribus tractant de hac re Aegidius p. 2 Prol. a. 1. Duran. & Henric. loco citato. Notandum igitur est secundo, necessarium esse ad subalterna tionem sicut censet Henricus, & Durandus, & indicat Scotus, principia subalternata esse conclusiones probatas in subalternante, id quod infraclarius patebit. Quamobrem assignatur ab Arist. 1. Poster. c. 10. discrimen inter demonstrationem, Quia, & propter quid, quod hac vtitur scientia subalternans; probat enim ex causa suas conclusiones: illa vero vtitur scientia subalternata, id quod in est intelligendum, non quia conclusiones suba ternantis, quae sunt principia in subalternata de monstrentur ex posterioribus conclusionibus eiusdem subalternatae; esset enim inutilis circulus sed quia subalternata non habeat euidentiam propositionum, quas assumit, vt principia, ex demonstratione subalternantis, & continuatione cum ila, sed ipsas euidenter probat inductione. Hoenim argumentum esse necessarium, & generaneuidentiam, si fiat, vt oportet, vt notissimum suppono in doctrina Aristot. 2. post c. 18. cum enim inductione constat sua natura singularia aliqua eo dem modo accidere, recte infertur in alijs eodem modo euenire, quia natura est ad vnum determinata: ex praemissis vero inductione notis non in fertur, Propter quid. Nam quamuis sint priores ipsa conclusione; non tamen sunt notae a priori, sed inductione, quae est argumentum a posterior Ideoque demonstratio ex illis propositionibus ducta, non vere ostendit ipsum Propter quid, sed ipsum, Quia

Tertio obseruandum est, non satis esse ad rationem subalternatae scientiae, si principia ipsius sint conclusiones demonstratae in superiori: sienim partes Philosophiae posteriores subalterna rentur prioribus, quas supponunt, imo posteriodemonstratio Euclidis subalternaretur prior Quamuis ergo in omni subalternata scientia principia sint conclusiones subalternantis; non tamen omnis scientia, vel pars scientiae, quae hoc habet est subalternata priori. Bifariam itaque ( inquiAegidius) vt traditur 1. Poster. c. 10. contingit scientiam proprie, & presse esse subalternatam, & vtro que modo distinguitur a subalternante; vno qui dem modo, quando obiectum scientiae subalter natae addit differentiam accidentariam obiecto alterius scientiae, cuius principia supponit. Sicu perspectiua quae agit de linea in re visibili, atque in ordine ad diuersum modum, quo res appareob diuersam distantiam, supponitque, vt principia, conclusiones Geometriae, quae circa lineam absolute versatur, ob eam rationem est illi subalternata. Eodem modo musica, quae agit de numero sonoro subalternatur Arithmeticae, quae tractat de numero absolute. Vtriusque exemplum affert Arist. in eo cap. ex quo colligimus praedictam doctrinam. Ad hunc vero modum subalter nationis, quatuor requiruntur ex sententia Aegidij, quae quidem referre necesse non est. Alter modus subalternationis est, quando scientia subalternans, & subalternata sunt de eodem prorsus obiecto: sed subalternans agit de illo subtiliori modo, subalternata vero tudiori. Hoc modo scientia machinarum, cuius exemplum etiam afferAristot. se habet ad scientiam solidorum, & scientia eorum, quae apparent in coelo, qua nautae vtuntur, & rudiori modo procedit, subalternatur astronomicae, quae subtiliori haec considerat.

Hi duo modi non probantur Durando, sed ipse quo illa 7. Prolo. tandem dicit, subalternationem solum contingere, quando obiecta duarum scientiarum sunt res omnino diuersae, quarum vna in alia non includitur, sed ordinatur ad illam, tanquam effectus ad causam, praesertim finalem. Veluti fraenefactiua subalternatur equestri; nam fraenum deseruit agitationi equorum tanquam medium. Huius exemplum adduxit Aristotel. 1. E. thic. c. 1. Fraenefactiua autem supponit, vt principia conclusiones equestris. Quomodocumque er go res sit, necesse est ad veram subalternationem esse scientias omnino distinctas, & obiecta, & vnius obiectum non contineri sub obiecto alterius; sicut species continentur sub genere. Sic enim potius essent partes eiusdem scientiae, quam scitiae diuersae.

Ex his omnibus facile colligitur ratio, ob quam nostra Theologia non sit subalternata scientiae Dei, & Beatorum; tum quia non habet conditiones, quas diximus, frustra autem aliquis excogitaret alium modum subalternationis, vt iam no tauimus; tum etiam quia, vt minimum, ad subalternationem necessaria videtur distinctio aliqua & ex parte obiectorum, etiamsi inuicem comparentur, vt genus & species; & ex parte propositionum, ne sint de eodem, vt ita subalternata tendat vlterius, quam subalternans, & ministerio subalternantis, accipiat eius conclusiones, tanquam principia ad alias vlterius inferendas, sed Theologia viatorum non accipit a Theologia Dei, & Beatorum conclusiones & principia, imo eadem sunt vtriusque principia, & Theologia Beatorum procedit ex primis, quae nullas alias supponunt, etiam in scientia superiori; ergo non est alteri superiori scientiae subalternata

Hoc solum interest inter vtramque Theologiam, quod in ea, quae est viatorum, principia nosunt per se nota, sed sola fide credita, non quia Beati, sed quia Deus viatoribus reuelauit: at vero in scientia Beatorum, sunt per se nota. Ex hoc autem non sequitur subalternatio inter illas, nec vnam alteri subseruere. Aliter autem accidit in alijs exemplis verae subalternationis: ibi enim, vt inferior scientia subalternata procedat ad demonstrandum suas conclusiones, opus est, vt superior quoque prius eliciat suas, quas debet ministrare subalternatae, tanquam principia; quod si subalternata acciperet eadem principia, quae habet subalternans, etiamsi acciperet diuerso genere notitiae, non esset illi proprie subalternata: veluti si aliquis ex eisdem principijs alicuius scientiae, quae non essent per se illi nota, sed tantum fide credita, quia forsan non haberet sufficientem illorum explicationem, inferret easdem conclusiones, quas alius, qui eadem principia haberet per se nota, non diceretur habere scientiam subalternatam scientiae illius, cui sunt principia per se nota. Hac ratione vsus est Aureolus Verum respondet Caietanus in hoc art. §. Ad se cundum dicitur, Theologiam nostram, & Beatorum non esse prorsus de eisdem veritatibus: nam Theologia Beatorum est de articulis fidei, nostra vero assumit articulos, vt principia. Addit etiam Caietanus obiectum Theologiae nostrae habere rationem quandam accidentariam supra, obiectum Theologiae Beatorum: obiectum enim nostrae Theologiae est Deus reuelatus; Beatorum vero Deus secundum se. Quod si hoc non satisfacit (in quit Caietanus) tandem negandum est, requiri ad rationem subalternatae conditionem aliquam ac cidentariam ex parte obiecti, supra obiectum subalternantis. Haec tamen doctrina Caietani nullum habet fundamentum: primum quidem, quia Theologia Beatorum non tantum est de articulis fidei, qui nobis sunt expresse propositi ad credendum sed de omnibus etiam alijs veritatibus, quas inde deducimus: de eisdem ergo est vtraque Theologia, nisi quod Theologia Beatorum non discurit ex articulis ad conclusiones, sed omnia sunt Beatis per se nota: nostra vero discurrit, & ex articulis colligit alias veritates. Denique hoc verum est. Theologiam nostram non accipere conclusiones a Theologia Dei, & Beatorum, vt principia suarum conclusionum: sed eadem esse vtriusque Deinde friuolum est id quod de obiecto nostraTheologiae dicit Caietanus, addere scilicet differentiam accidentariam, quae est reuelatio, supra obiectum scientiae Beatorum: haec enim non est aliqua ratio obiecti cognita, qualis debet esse ratio accidentaria; quam includit obiectum scientia subalternatae, sed tantum concurrit ex parte principij ad credendum articulos fidei: ideo enim creduntur, quia credimus a Deo esse reuelatos, at in conclusionibus Theologice deductis haec ratio certe non est cognita. Et haec sint Theologo de subalternatione in vniuersum.

CAPVT III.

Respondetur argumento Caetani.

X his patet solutio rationis Caietani: quam uis enim ea, quae ex creaturis Deo tribuuntur sine imperfectione ei conuenire debeant, ea tamen quae essentialiter includunt imperfectionem vel aliquid Deo repugnans, non possunt ad ipsum proprie transferri: cum ergo, vt aliqua scientia alteri subalternetur, opus sit, vt superior tribuat illi suas conclusiones per discursum probatas, vt sinei principia, aut saltem eaedem propositiones in vtraque non possint esse principia, efficitur vt Theologia Dei, & Beatorum non possit esse subalter. nans respectu Theologiae viatorum. Ad hoc e nim necessarium erat, vt scientia Dei per discusum suas conclusiones tribueret Theologiae viatorum: hoc autem Deo repugnat. Et quemadmodum, si Geometria haberet euidentiam per se conclusionum, quas modo colligit per discursum, non esset ei subalternata perspectiua: quia non haberent diuersa principia, sic etiam Theologia nostra non est subalternata Theologiae Dei, & Beatorum, quia beatis, & Deo sunt per se notae conclusiones, quas nostra Theologia deducit. Vtrum autem Theologia nostra reuelata subalternetur metaphysicae, an contra, ipsi subalternentur aliae scientiae humanae, sequenti disp. paucis dicemus. Quod vero hic disputari, solet vtrum haec scientia Theologiae nostrae possit esse cum visione claraan non, & qua ratione scientia, & fides de eadem secum pugnent tractabitur. 2. 2. q. 1. artic. 5.

CAPVT I.

Theologiam nostram non esse vnam scientiam sentit Dur. PRaesens controuersia non est, an Theologia sit vna simplex qualitas: haec enim quaestio de quocunque habitu, & scientia esse potest: sed ar in ratione scientiae ita habeat vnam rationem specificam sciendi, vt etiamsi non sit simplex qualitas, ordine tamen ad vnam specificam rationem obiecti, vna scientia dicenda sit. Nam quanui multi censeant philosophiam, vel aliam naturale scientiam non esse vnam simplicem qualitatem nullus tamen negat, esse vnam scientiam secundum speciem in ratione, & modo sciendi. Deinde controuersia haec locum habet, siue dicamus Theologiam esse vere scientiam, siue solum fidem, aut opinionem: vtroque enim modo assensus conclusionum generatur per discursum. Est igitur difficultas, vtrum sit vnicus secundum speciem modus inferendi conclusiones: hoc enim est quaere re, vtrum sit vna scientia

Circa quaestionem sic intellectam prima sententia sit Durandi: qui in q. 4. Prologi docere videtur, Theologiam non tantum non esse vnum habirum, sed etiam non esse vnam scientiam: asserit enim, esse plures habitus de distinctis obiectis, & per distincta media. Numero autem 5. eiusdem quaestionis, vt explicet de qua Theologia loquatur; inquit, trifariam accipi, hoc est tres habitus posse dici Theologiam. Primus est fidei infusae qui circa principia versatur: secundus, & tertius circa conclusiones Theologicas: alter est ad defendendum, alter vero ad deducendum eas ex articulis fidei. Putat enim Dur quaest. 1. Prol. nu. 7. Theologiam accipi pro fide infusa: imo vero nu8. dicit magis communiter, sed non tam vere vsurpari pro habitu conclusionum: sic ergo Theologiam in vniuersum, dicit esse plures scientias non vnam. Supponit enim ex quaest. illa 4. Prol.n. 4. cum quaeritur, an Theologia sit vna scientia non esse quaestionem, de scientia proprie dicta; sed, vt extenditur ad fidem, opinionem, & quecumque assensum. Sic autem intellecta opinio Durandivera est, quatenus dicit Theologiam in vniuersum, includendo fidem infusam, & habitum conclusionum, non esse vnam scientiam. At vero prae sens controuersia solum est de Theologia quatenus ponitur peculiaris facultas circa conclusiones: & hoc modo Durandus plane fatebitur esse vnanscientiam inferendi conclusiones ex praemissis, nisi quod peculiarem alium quendam habitum esse asserit ad defendenda mysteria, quae fide in fusa creduntur, quem etiam appellat peculiarem scientiam.

CAPVT II. Verior, & magis communis opinio

Posterior sententia est omnium Scholasticorum, quos ego legi: ex quibus, licet aliqui dicant Theologiam non esse vnam simplicem qualitatem, omnes tamen affirmant esse vnam scientiam in modo inferendi conclusiones, siue dicatur scientia proprie, siue latiori significatione. Inhac sententia sunt S. Thomas, Caetanus, & recitiores Thommistae in hoc art. Albert. in Sum, tracti 1. quaest. 3. memb. 3. & in 1. d. 1. art. 3. Henricus in Sum, art. 6. q. 3. Aegidius 2. p. Prol. q. 2. Ricardus que 3 Qui etiam supponere videntur, aut saltem non negant esse vnam simplicem qualitatem. Cum his conueniunt Marsil. q. 2. Prol. art. 4. Okam q 3. principali, quaestiuncula annexa, quae ordine est octaua, additis etiam solutionibus argumentorum, Gre. q. 3. praesertim a. 3. qui asserunt non esse v nam simplicem qualitatem, esse tamen vnam scientiam Gabriel vero q. 8. Prol. solum docet Theologiam esse plures habitus, si includamus fidem acquisitam (intelligit autem circa articulos fidei qui assumuntur, vt principia in hac scientia) & habitus acquisitos tam circa propositiones, quam circa consequentias. Sed an sit vna scientia sicut Geometria, vel philosophia non definit. Caeterum non omnes citati Doctores hanc sententiam eodem modo confirmant.

CAPVT III.

Confirmatio praecedentis opinionis, ex Caiet & S. Thoma.

SAnctus Thomas ea ratione probat, Theologiam esse vnam scientiam; quia omnia, quae in sacra scriptura, & in sacra doctrina tractantur, sub eunt eandem rationem formalem diuinae reuelationis: vnitas autem scientiae, non ex vnitate obiectimaterialis, sed formalis, desumitur. Quocirca si aliqua scientia plura obiecta materialia sub eadem ratione formali consideret, erit vna, & eadem. Sic etiam de vnitate potentiae docet S. Thomas: adducit vero exemplum visus: qui quanuis versetu circa varias res, puta circa hominem, & equum, ideo est vna facultas videndi; quia illae omnes conueniunt in vnam rationem obiecti formalis visus, scilicet colorati. Ratio haec si recte explicetur oprima est: eam tamen Caietanus, & recentiores Thomistae, mea quidem sententia, alio modo, qua S. Thomas, intellexerunt.

Caetanus igitur in hunc art. notat, duplicen esse rationem obiecti: alia est, inquit, tatio quae nimirum ipsa entitas rei, quae est causa passionum eiusdem, & assumitur, vt medium in demonstra tione; sicut entitas in metaphysica, quantitas in mathematica, &c. Alia vero est ratio sub qua, nimirum abstratio, seu immaterialitas obiecti: vt luti abstractio a materia sensibili, & intelligibili in metaphysica, a materia sensibili tantum in mathematica, &c. Et haec dicitur ratio formalis obiecti, non vt res, sed vt obiectum est. Priori constituitur obiectum in genere rei, posteriori vero in genere scibilium: sicut obiectum visus, scilicet color, est sub duobus generibus, & in genere passibilis qualitatis, cuius species sunt odor, sapor color, & sonus; & in genere sensibilis, cuius species sunt visibile, audibile, &c. Atque harum differentiae non sunt reales in ipsis obiectis: sed denomi¬ nationes tantum extrinsecae: cum tamen differentiae prioris generis reales sint. Sicut ergo (in quit Caietanus) distinctio sensuum inter se, & vnitas cuiusque non attenditur secundum distinctionem, vel vnitatem obiecti in genere entis realis, & passibilis qualitatis; sed in genere sensibilis & ideo potest vna facultas sentiens versari circa plura obiecta in genere qualitatis, vt visus circa album, & nigrum, &c. Quia habent eandem rationem obiecti sub qua, hoc est, in genere sensibilis: sic etiam distinctio scientiarum, & vnitacuiusque non debet desumi ex vnitate, & pluralitate obiectorum in genere entis, sed in genere scibilis, & speculabilis. Merito igitur a S. Thoma idcirco Theologia dicitur vna scientia, quod omnia, quae tractat, habeant vnicam rationem non sane in genere entis, sed in genere scibilis nimirum diuini luminis reuelationem. Haec doctrina Caiet. mirùm in modum probatur recentioribus, quae tamen testimonio, & ratione Arist. facile confutari potest.

Aristoteles enim. 5. metaphys. c. 15. ex professe docet, scientiam non referri ad scibile, vt scibile est, nec visum ad visibile, vt visibile est: sed scientiam terminari ad rem ipsam, quae scitur, & visum ad colorem, aut quid aliud, hoc est, ad lumen: & hoc modo debere definiri. Probat autem, quia alio quin idem bis diceretur, hoc est, esset inutilis quae dam repetitio, & circulus: definitum enim ingrederetur definitionem, vt fusius ostendam, disp. 04 c. 2. Id quod alia quoque ratione confirmari potest. Quoniam prius est scientiam terminari ad rem scitam, vt obiectum, quam quod res denominetur scibilis. Ex eo enim aliquid scibile dicitur, quia scientia illius esse potest. Est enim hoc relatiuum, scibile, eorum, quae teste Arist. eodem c. dicuntur ad aliud, ex eo, quod alia sunt ad ipsa, ac proinde no reipsa, sed solo nomine sunt ad aliud, vt loco etiam citato ostendemus. Prius ergo scientia habet reipsa habitudinem ad rem, seu obiectum, quam illud dicatur scibile. Et idem de visu, & visibili, & de quauis alia facultate, & obiecto illius dicendum est: ergo habitus scientiae, aut facultas aliqua non habet vnitatem specificam ex ordine ad rem, sub illa ratione, quae dicitur sub qua, & est extrinseca denominatio; sed ex habitudine ad rem ipsam & obiectum secundum quidditatem, & naturam illius. Quare Sanctus Thomas in hoc art. cum dixit, visum sumere speciem non ab obiecto materiali, sed a formali; per materiale, non intellexi colorem, & per formale denominationem visibilis; sed per materiale, intellexit substantias ipsacolore delibutas, vt hominem & equum: per formale vero rationem coloris. Quamobrem Theologia nostra non eo erit vna scientia, vel habitus, quod omnia, quae considerat, induant vnam ratio nem reuelationis aut scibilis: haec enim denominatio iam supponit vnitatem in ipso habitu, & scientia a qua prouenit.

At dicat aliquis pro Caietano, rationem illanreuelabilis in obiecto Theologiae, non esse denominationem ab ipso habitu Theologiae, sed lumine fidei infusae, vel a diuina reuelatione ex teriori. Sic autem tollitur omnis circulus, & repe titio: quia prius est rem esse a Deo reuelatam, quam scientiam Theologiae circa illam versari, prout reuelata est: & ita habere poterit rationem formalem obiecti speciem tribuentis. Caeterum doctrina Vsque in 1. part. Tom. 1. Caietani hoc modo defendi nequit. Tum quia ipse generatim docet speciem scientiae sumenda esse ex obiecto sub formali ratione, & denominatione scibilis, & speciem visus a calore sub ratione visibilis, & sic de aliis. Idem igitur sentit de Theologia, videlicet speciem eius sumendam esse ab obiecto sub denominatione scibilis: contra hoc autem pugnat ratio superius facta. Tum etiam reuelatio Dei exterior, aut interior per fidem infusam, tantum versatur circa articulos fidei, qui assumuntur in Theologia, vt principia: non autem circa conclusiones, prout a nobis deducuntur pediscursum. Theologia autem habet suam vnitatem ex conclusionibus, vt colliguntur ex principiis: ergo ratio reuelationis non potest tribuere vnitatem Theologiae nostrae. Et quamuis conclusionibus Theologicis semel deductis per discursum, etiam fides diuina in nobis praebeat assensum vt disput. 5. cap. 3. diximus: prius tamen est deduciconclusiones, quam illis assentiri fide infusa: ergo prius, quam credantur, in illis debet esse aliquid ex quo vnitas, & species Theologiae desumatur.

CAPVT IIII.

Vera explicatio, & defensio posteriori sententia,

Vas alias rationes afferunt ceteri Doctore commemorati, quae hanc sententiam optime comprobant. Prior est Henrici, Alberti, Ricardi & Marsilij, qui dicunt, Theologiam nostram eesse vnam scientiam, quod omnia, quae in illa tractantur, ordinem habeant ad vnum subiectum quod appellant attributionis, non praedicationis nempe Deum: licet enim omnia, quae tractat Theo logia, nequeant de Deo praedicari: omnia tamen per respectum ad ipsum, vt ad finem, & auctorem Theologia considerat. Sic enim de Deo disputat, vt ostendat non solum qualis in se sit, sed etiam quomodo sit finis consequendus a creatura rationali, quomodo sit auctor omnium per creationem, quomodo se communicauerit per vnionem hypostaricam, & reliqua. Ob eandem etiam rationem tractat Theologus quae pertinent ad materiam de gratia, & de Sacramentis, & ad disciplinam moralem, vt ostendat, quibus mediis, & auxiliis homo suum finem consequi possit: quibus etiam ab illius consecutione impediatur. Fieri ergo nequit, inquit Henric. quin Theologia nostra sub hac ratione, tam varia considerans, non sit vna scientia,

Posterior ratio est S. Thomae, quam etiam indicat Henricus in hunc modum. Omnia, quae tractat Theologia, sub vna ratione formalis obiecti considerat, sed vnitas scientiae sumitur ex vnitate rationis formalis in obiecto: ergo Theologia nostra est vna scientia. Haec vero ratio formalis obiecti non est, quam intellexit Caietanus, vt satis probatum manet: sed quemadmodum medium demonstrationis in quacunque scientia dicitur ratio formalis sciendi reliqua. sic in Theologia medium, & principium, quod assumit ad inferendas conclusiones est obiectum formale ipsius, & cetera sub eo respectu a Theologia considerantur. Hoc etiam pacto idem S. Doctor. 2. 2. q. 1. art. 1. obiectum formale fidei diuinae, dixit esse primam veritatem, hoc est (vt ibi dem explicabimus) testimonium primae veritatis cui quasi medio, & principio credendi, fides innititur. Quia igitur Theologia nostra in omni liscursu Theologico assumit vt principia ea, qua credit esse a Deo reuelata, quatenus credit reuelara esse, ideo eadem secundum speciem est ratio obiecti ormalis, seu medij demonstrationum Theologicarum. Quocirca Theologia merito dicitur esse vna scientia. Hoc autem verum est, siue dicamus assumi in demonstratione Theologica principia creditafide infusa, ex solo testimonio primae veritatis siue tantum credita fide humana, & acquisita vtroque enim modo semper credimus esse a Dereuelata; vtroque ergo modo vna erit secundum speciem conclusio Theologica ex ipsis deducta.

CAPVT V.

Quomodo Theologia vtatur principiis naturalibus, cum sit vna scientia.

Hologia nostra interdum assumit in suis demonstrationibus aut certis syllogismis aliqua principia naturalia, quae ideo credit esse Dei doctrinam, quod naturali ratione euidenter notasint, haec tamen sola non assumit, sed simul cum altero articulo sola reuelatione noto. Verbi gratia vt probemus peccata homicidij, & fornicationis explicanda esse distincte in confessione, assumimus hoc prii cipium reuelatum. Omnia peccata mortalidistincte explicanda sunt in confessione. Deinde sub sumimus ex philosophia morali: Sed occidere elistinctum peccatum a fornicatione, & colligimus, Ergo distincte debet explicari. Quamobrem, vt defenlamus Theologiam esse vnam scientiam dicendum est, ad eam non pertinere disputationem de materia omnino morali, quae ex principiis solum naturalibus elicit conclusiones, hoc enim genus de monstrationis habet diuersa principia, & colligit euidentes conclusiones. Debet igitur Theologia nostra, vt sit vna scientia, semper assumere aliquod principium reuelatum, & alterum solum naturale, Quare ex hac parte existimo Theologiam subalternari philosophiae morali, non simpliciter, hoc est non in omni demonstratione; sed ex parte: quia ad aliquas solum conclusiones, quasdam praemis sas assumit probatas in ipsa morali philosophia Cumque non sint de eodem obiecto, vt constat nihil videtur deesse, ex hac parte ad rationem per fectae subalternationis.

Rogabit aliquis, cur ergo tam diffuse tractantur in Theologia, quae ad moralem pertinent, ex principiis solum iuris naturalis, & ciuilis? (nam quae propria sunt iuris canonici, Theologica videntur. Respondeo, ad Theologiam, quatenus est scientia distincta ab aliis, haec moralia non pertinere: uocirca quoad illam partem non tantum erit listinctus habitus, sed etiam diuersa scientia. Ni hilominus tamen Theologii nostri iure optimo de his rebus tractarunt; quod oporteat virum Theologum, esse quoque moralem philosophum, vt suTheologia aliis prodesse possit. Ex quo etiam factum est, vt philosophia moralis in ea parte Theologiae, quae ad moralem pertinet, exactius tractata, & magis illustrata fuerit, quam a philosophis, atque adeo multa nostri Theologi fide adiuti supra Aristotelem, aliosque philosophos adinuenerint, vt nihil iam, quod ad moralem pertineat, desiderat. possit. Denique obseruandum est, cum dicimus Theologiam esse vnam scientiam, intelligendum esse quatenus colligit ex principiis certis, & per certas consequentias suas conclusiones. Nam qua tenus in opinionibus versatur, vel ex principiis solum probabilibus, vel per consequentias solum probabiles argumentatur, non solum non est idem habitus cum Theologia, quam diximus esse vnam scientiam, sed neque est eadem scientia cum illa: quia non habet idem genus aut principiorum, aut argumentationum. Ad haec negare non possumus multa a Scholasticis disputari, quae ad Theologiam, vt est vna scientia, non pertinent.

Supererat explicare, quomodo facultates, & potentiae speciem sumant ab obiecto suo in genere rei considerato, cum contingat, non esse vnam rationem vninocam obiecti in genere rei. Hac enim ratione Calet. recurrere videtur ad rationem sub qua, quae eadem diuersis rebus in genere rei aliquando conuenit: vt superius explicatum est: dico ergo breuiter, necessariam non esse ad specifica tionem alicuius potentiae, rationem vniuocam biecti in genere rei, neque genericam, neque specificam; sed eo tantùm vnam potentiam ab alia specie distingui, quod versatur circa distinctum ob iectum sibi adaequatum. Dico autem adaequatum omne illud, quod potentia operatione sua comlecti potest? sicut visus habet lumen, & colorem. Neque obstat, vt aliquid dicatur obiectum adaequatum vnius potentiae, quod ab alia etiam respici possit: quia adaequatum illud est, quod totum, & nihil aliud potentia comprehendit, illud autem quod est vni adaequatum, alteri potest esse non adaequatum. An vero aliquid aliud ad rationem adaequati equiratur, sequenti disputatione dicemus.

CAPVT I. Sententia Scoti.

DOctrina S. Thomae in hoc articulo non tantum vera est, sed intellectu etiam facillima esset, nisi Gaietanus, & recentiores aliqui nimia subtilitate obscuriorem reddidissent. Sed neque in hac re tanta opus esset concertatione, nisi reliqui Scholastici putantes quaestionem maioris esse momenti, tot, tamque varia docuissent. Cum quibus omnibus libenter disputationem praetermitterem, nisi hoc potius videretur effugium, quam studium vitandae prolixitatis. Examinandum ergo est, vtrum haec nostra Theologia sit practica, an speculatiua. In quaquaestione de praxi, & speculatione obiter quoque disserendum est; ex his namque colligitur, quae sit facultas practica, & speculatiua: sed more solito opiniones aliorum praemittamus.

Prima autem sententia sit Scoti, qui q. 4. Prolog. §. Ad quaestionem igitur respondeo, & S. Secundus articulus, duo docet: alterum est, Theologiam, ea etiam parte, qua circa Deum, & veritates necessarias versatur, in nobis quidem esse scientiam practicam: in Deo autem esse omnino speculatiuam. Alterum est, Theologiam ea parte, quae versatur circa veritates contingentes, si sint opera nostra, in nobis quidem esse practicam, in Deo vero circa omnes veritates contingentes esse speculatiuam. Vtriusque assertionis praecipuum fundamentum, est definitio praxis, quam ipse tradit in ea quaestione §. Dico igitur primo, in hunc modum, Praxis est actus alterius potentiae, quam intellectus, naturaliter posterior intellectione, natus elici conformiter rationi rectae, ad hoc, vt sit actus rectus. Omissa vero explicatione, quam ipse Scotus prolixe adhibet; ex hac definitione colligit, praxim in vniuersum esse actum voluntatis elicitum, vel imperatum: hic enim solum naturaliter posterior est intellectu, & tanquam regulam respicit ipsam rationem. Et hoc principio probat Theologiam in nobis, tam quae versatur circa Deum, quam illam, quae versatur circa nostras operationes, esse practicam. quia habitus ille practicus est, cuius actus est vere practicus: huiusmodi est actus Theologiae circa has omnes veritates: ergo habitus etiam erit practicus. Actum vero Theologiae practicum esse pro bat: quia illa est cognitio practica, quae est naturaliter prior, & suapte natura conformis esse potest recte voluntati, quam dixit Scotus esse praxim. Illa enim est cognitio practica, quam consequitur praxis: talis autem est cognitio Theologica, etiam ipsius Dei secundum se: mouet enim affectum, vel circa ipsum Deum, vel circa alia obiecta virtutum, de quibus agit: qui affectus, etiam sine actu exteriori imperato, est praxis, ex definitione posita. Hac eadem ratione debet concedere Scotus, visionem claram Dei esse practicam, quia eam naturaliter consequitur amor conformis rectae rationi¬

Probat deinde Theologiam in ipso Deo, qua est scientia sui, & creaturarum, non esse practicam quia licet eam sequatur dilectio, illa tamen non est regula rectae voluntatis in Deo: eo quod voluntas Dei ex se, non ex ordine ad rationem rectitudinem habeat; ac proinde voluntas in Deo non erit praxis, quia non est natura sua conformis rectae rationis sed ex seipsa rectitudinem habet. Cum Scoto ex parte conuenit Bassolis in qui 8. Prol. ar. 2. asserit enim Theologiam non solum ipsius Dei de seipso, sed etiam quam Beati habent de Deo per claram ipsius visionem, non esse practicam; alia tamen ratione, quam Scotus id docet. De Theologia quidem, quam Deus habet de se, probat suam sententiam? quia ad rationem practicae cognitionis necessarium est, vt moueat ad praxim ex affectu, qui praecedat circa finem: id autem non facit Theologia, quam Deus, & Beati habent: quia illa prior est omni voluntate circa finem; ergo non est practica: Ex quo e contrario infert, Theologiam viatorum practicam esse.

Ceterum, quamuis quaestio potius de verbis, quam de re esse videatur; sententia, & modus loquendi Scoti non placet. Neque enim vnicuique licet pro libitu nomina rebus imponere, etiamsi in re ipsa explicata nihil contineatur absurdi: praxis ergo, & practicum, illud debet ab omnibus appellari, quod Graeci philosophi, praesertim Arist. vim ipsam Graecarum vocum optime intelligentes, exprimere voluerunt; cum ergo infraprobatum fuerit ex Arist. aliud dici praxim, aliud etiam practicum, quam appellauit Scotus, constabit etiam, absque fundamento Scotum ita fuisse locutum. Interim tamen addendum est id, quod etiam infraq. 14. a. 16. notabimus; videlicet nullius momenti esse rationem, propter quam ipse docuit, scientiam, quam Deus habet de seipso, aut de rebus, non esse practicam. Quod enim voluntas Dei non habeat, vt regulam primam, suam cognitionem, conuenit etiam cuique creatae voluntati, vt ostendam 1. 2. q. 19. ar. 3. Prima enim regula bonitatis, & malitiae per consonantiam, vel dissonantiam, non est dictamen rationis, sed ipsamet natura rationalis; dictamen vero rationis est proxima tegula proponens, & iudicans id, quod consonum, & dissonum est naturae rationali; nihil autem obest, quo minus eodem modo in Deo ita esse dicamus; ergo si in nobis ea scientia, quae mouet affectum ad dilectionem rectam, ex sententia Scoti, practica est, ita etiam de scientia, quam Deus de se habet, & de aliis rebus iudicare debemus. Aliam vero rationem, quae peculiariter probat, scientiam, quam Deus habet de creaturis, non esse practicam, art. illo 16. facile confutabimus. Nunc contra Scotum haec sufficiant.

Bassolis quoque absque fundamento practicam notitiam voluit solum appellari, quae ex affectu priori circa finem dirigit ad alium affectum, vel ad opus. Cum enim cognitio synteresis in vniuersum, & prudentiae cognitio singularis, quae subito dictat aliquid faciendum, in primis motibus vere sit practica, & non procedat ex affectu priori circa aliquem finem, frustra praedicta conditio assignatur. Neque obstat quod Aristot. 6. Ethic. CI. dicit intellectum speculatiuum versari circa vniuersalia, practicum vero circa singularia, hoc enim ideo dixit, quia practicus solus intellectus versatur in consulatione de singularibus, speculatiuus vero in consideratione vniuersalium, vt plurimum, esse solet, hoc tamen non obest, quo minus practicus intellectus habeat sua vniuersalia principia, ad deducendas singulares conclusiones per prudentiam, sicut videtur tradidisse Arist. 3. de Anima cap. 8. text. 59. vbi sic ait, Ea vero ratio, quae scientiae tribuitur, non mouet, sed manet. Quibus intelligit, vt explicat S. Thomas, rationem speculatiuam, de practica vero subdit, Cum autem existimationem, & rationum alia sit vniuersalis, alia singularis: illa namque dicit, omni bonum honoribus est afficiendum; haec vero dicit, me esse bonum: haec iam opinio mouet, non illa vniuersalis: quin potius ambae mouent. Concedit ergo Aristot. rationem practicam circa vniuersalia etiam principia versari. Consonat autem S. Thomas 1. p. q. 79. art. 12. cum asserit rationem practicam discurrere derebus singularibus, & operationibus; & ad id principia vniuersalia habere.

CAPVT II. Dus alia opiniones, quas refert Durandus.

Ecunda sententia sit, quam refert Durand. qui 6. Prol. nu. 7. quorundam, qui dicebant, Theo logiam nostram esse speculatiuam simpliciter: non quia non versetur circa opera, sed quia scientia quaecunque denominationem simpliciter summiex fine praecipuo: finis autem Theologiae est beati tudo nostra, quae est cognitio speculatiua; ergo Theologia erit scientia speculatiua simpliciter, Hanc sententiam prolixius impugnat Durand nobis autem sufficiat prima ratio, quam ipse affert. Quia scientia non est dicenda practica, aut speculatiua, nisi ex proprio actu quem elicit; qui si fuerit practicus, ipsa quoque scientia practica erit, etiamsi disponat ad beatitudinem, vt ad finem consequendum: si vero sit speculatiuus, ipsa quoque speculatiua erit. Videndum ergo est, vtrum actus, quem habet Theologia de rebus, quas tractat, sit practicus, an speculatiuus, vel vtriusque conditionis; vt inde colligamus, qualis sit ipse habitus Theologiae. De quo quidem actu non satis consentiunt Scholastici¬

Tertia igitur sententia sit, quam idem Durand. refertq. illa 6. num. 14. aliorum, qui asserebant Theologiam neque esse practicam, nec speculatiuam, sed affectiuam; hoc est, quae ad mouendum ffectum ordinatur. Probant autem quia praeci¬ puus finis illius est excitare amorem Dei, quem praecipue Theologia considerat: quod si est affectiua, nec erit speculatiua, nec practica: quia affectiuum pertinet ad voluntarem, practicum vero, & speculatiuum ad intellectum: sic refert Duranhanc sententiam, cum suo fundamento. Eam vero docuisse videtur Aegidius 4. p. Prolog. quaest. 1. qui affirmat tria haec Theologiae conuenire: affectiuum, practicum, & speculatiuum: primum principaliter, reliqua duo improprie. Ratio autem illius est, quia scientia denominationem accipit a fine praecipuo: finis autem praecipuus Theologiae est excitare affectum ad amorem.

Ego tamen non video, cur Theologia nostra non sit practica, nec speculatiua, etiamsi sit affectiua, hoc est, etiamsi moueat affectum ad amorem, quia affectiuum non pertinet ad voluntatem, sed ad intellectum: id enim quod mouet affectum vel est intellectus, vel ad intellectum pertinet, ergo non repugnat eandem scientiam in intellectu esse aeque practicam, & speculatiuam, simulque affectiuam. Ipsa enim consideratio, vel practica vel etiam speculatiua interdum mouet affectum ad amorem rei, quam considerat: ergo affectiuum non distinguitur a practico, aut speculatiuo in cognitione. Eandem sententiam impugnat Scotus quaest. 4. Prolog. §. Quarta via. Censet enim Theologiam non posse dici affectiuam scientiam, si actiuum ponatur aliquid distinctum a practico: si vero idem esse dicatur, veram esse existimat. Hoc autem ideo asserit, quia putat praxim esse actum voluntatis, vel elicitum, vel imperatum: actum vero practicum intellectus, cognitionem, quae mouet affectum, vt supra retulimus.

Verum cum praxis non sit tantum affectus voluntatis: nec practica cognitio semper sit illa, qua mouet affectum: quia etiam speculatiua mouere potest, vt infra dicemus; nihil obest quo minueadem scientia simul possit esse speculatiua, & affectiua; sicut practica etiam, & affectiua. Sententiam Aegidij tradidisse videtur Albertus in I. d. 4. art. 4. vbi docet, Theologiam esse affectiuam scientiam, sed non negat esse speculatiuam, & practicam: imo in Summ. 1. p. tract. 1. memb. 5. dicit esse practicam, quia circa opus virtutis versatur. Videtur autem practicam solum appellare, quia etiamsi Deum consi seret; considerationem tamen refert ad amorem: accipit vero praxim eo modo, quo Scotus: expresse tamen non negat esse speculatiuam. Nos autem dicimus, etiamsi Theologia sit affectita scientia, dicendam esse nihilominus practicam, & speculatiuam, si aliae conditiones non desint, de quibus postea dicemus.

CAP. III. Quid senserit Henricus.

QVarta opinio sit Henrici in Summ. art 8. q. 3. asserentis, Theologiam simpliciter esse speculatiuam, non negat esse practicam, neque expresse affirmat esse practicam, & speculatiuam simul sed speculatiuam simpliciter vocat, quia licet ex parte dirigat ad actionem; cum tamen hoc ordinetur ad contemplationem, & speculationem Dei, quem putat esse praecipuum finem Theologiae, simpliciter dicenda est, inquit ille, speculatiua, non practica: sicut contra, philosophia moralis, etiamsi speculetur veritates: quia tamen specula¬ practicam, censet enim cum aliquid speculatiuum deducitur ex articulis fidei non esse nouam conclusionem, sed ad declarandum magis articulum ipsum solum deseruire; id tamen quod infertur, vt propria conclusio, esse simpliciter practicum. Primum probat, nullam conclusionem speculatiuam deduci ex articulis, quia talis illatio, aut nihil, aut modicum perficit intellectum. Deinde multas conclusiones practicas colligi, probat. Nam ex eo, quod Christus semetipsum exinaniuit, non ad declarationem, sed vt nouam aliquam conclusionem colligimus, nobis esse in humilitate etiam viuendum, quo pacto Petrus argumentatur in 1. epist. cap. 2. cum ait: Christus passus est pro nobis vobis relinquens exemplum, &c. & ita existimat de aliis Habemus autem ex sententia Durandi practicam cognitionem habere pro obiecto operationem aliquam, nec satis esse si moueat ad amorem, vt docuit Scotus.

Haec sententia multo minus mihi probatur. quam opinio Henrici. In primis enim frustra ipsi distinguit habitum Theologiae, quo cognoscuntur mysteria religionis, quae in Scriptura continentur, atque habitum, quo ista omnia defenduntur: idem enim habitus fidei, qui docet veritates ipsas quoque defendit, & declarat: aut saltem, si hoc non praestat fides in quocunque homine, praestat Theologia, quae versatur circa conclusiones deductas ex articulis. Idem enim habitus ostendit veritates, quae ex articulis colliguntur. & consequenter satisfacit iis, quae contra illoobiici poterant deducendo ad absurdum, vel alio modo arguendo. Conducit etiam plurimum philosophia, quae Theologiae adiumento esse solet, vt notatum est. Denique si habitus distinguendi sunt, satis videtur duos distinguere, alterum fides circa articulos, alterum Theologiae circa conclusiones

Sed age, concedamus Durando tres habitur Theologiae, vt ipse contendit; saltem Theologiprimo illo modo dici non potest simpliciter practica, si simpliciter idem significet quod omnino, vel ex omni parte, vt intelligere videtur Durandus. Haec enim nihil aliud est quam fides mysteriorum nostrae religionis, quae multa mysteria speculatiue omnino considerat, vt mysterium Trinitatis, Incarnationis, Resurrectionis, &c. ergo Theologiprimo modo bona ex parte speculatiua est. Quod vero dicit in Scriptura plura reperiri, quae pertinent ad practicam cognitionem, quam quae ad solam speculationem, parum refert: satis enim est vt sit speculatiua, esse aliqua mysteria, quae solum pertineant ad speculationem: imo si haec recte numerentur, non sunt pauciora. Quamuis enim pluries Scriptura loquatur de rebus ad mores pertinentibus: omnia tamen ad pauca capita reducuntur, praeceptorum nimirum, & consiliorum, quae saepius repetuntur in Scriptura; Theologia ergo hoc modo non est maiori ex parte, nedum simpliciter, & omnino practica. Si vero illud Sim pliciter, significet idem, quod Principaliter, potius deberet dicere Durandus, esse simpliciter, hoc est praecipue speculatiuam: sicut asserit S. Thomas de nostra Theologia, quae deducit conclusiones: nanea, quae praecipue considerat, vt Deus, & quae ad ipsam spectant, ad speculationem, non ad cognitionem practicam pertinent.

Secundo falsum est, quod docet Theologiam tionem ordinat ad opus, dicitur simpliciter practica. Supponere autem videtur cognitionem practicam esse, non vt putauit Scotus, quae mouet affectum, sed quae habet pro obiecto operationem.

Haec sententia, in eo quod supponit, vera est, quod si admitteret Theologiam simul esse practicam, & speculatiuam, simpliciter autem speculatiuam, hoc est, principaliter, non differret a sententia S. Thomae, & aliorum, quam puto esse veriorem: si tamen dicat omnino esse speculatiuam aut nullum habere actum practicae cognitionis. facile reuinci poterit ex iis, quae dicemus infra: ex quibus etiam patebit cognitionem practicam etiamsi assumatur, vt medium, & dispositio ad contemplationem, non esse speculatiuam, sed intra limites practicae manere: si ergo Theologia nostra habet actum cognitionis practicae, & speculationis, vt probabitur, dici non debet simpliciter, hoc est, omnino speculatiua, bene tamen simpliciter hoc est, principaliter speculatiua.

CAPVT IIII. Sententia Durandi.

QVinta opinio est Durandi, in q. 6. Prologo. num. 20 qui praemittit, tribus modis accipiTheologiam; sicut notauerat in qu. Prolog. num. 6. & q 5. num. 6. Primo quidem, pro habitu, quo credimus ea, quae in sacra Scriptura traduntur. Secundo, pro habitu, quo eadem declarantur, & defenduntur. Tertio, pro habitu, quo ex articulis fidei conclusiones deducuntur: ait ergo qui illa 6. Prolog. num. 20. Primo, Theologiam primo modo esse practicam simpliciter: probat, quia illa scientia, quae pro obiecto habet aliquod opus, est practica simpliciter: sed Theologia primo modo habet pro obiecto opus meritorium, vbique enim exhortatur ad opera bona: ergo hoc modo est practica simpliciter. Nam si aliquando in Scriptu ra proponitur aliquid omnino ad speculationem pertinens, mirum non est; quia id raro fit, & vt plurimum traduntur ea, quae ad mores spectant Idem omnino docet in ea q. 6. num. 25. de habitu fidei secundum totam suam latitudinem

Secundo docet. Theologiam secundo modo habitum scilicet declarandi, & defendendi principales articulos fidei, esse simpliciter speculariuam. Probat, tum quia obiectum illius non est operatio aliqua, sed Deus ipse sub ratione saluatoris, qui non ad opus, sed ad speculationem per tinet: tum etiam quia ille est habitus speculatiuus simpliciter, cuius operatio est cognitio veritatis & ibi sistit: habitus autem, qui ponitur ad defendenda mysteria, ad hoc tantum deseruit, vt veritacognoscatur, ergo est speculatiuus.

De tertio modo Theologiae nihil dicit in corpore quaestionis, quia putat in primum modum recidere, & vtriusque eandem esse rationem. Quare in opinione illius tertio dicendum est, Theologiam, quae deducit conclusiones ex articulis, de qua est nobis praecipua controuersia, esse simpliciter practicam, quam doctrinam ipse etiam tradit que illa 6. Prolog. in solutione 2. vbi & peculiarenhuius assignat rationem, quam etiam dixerat supra quaest. 5. num. 21. Inquit igitur Theologiam, quae est habitus ad deducendas conclusiones earticulis fidei, ita esse practicam, vt etiam ex articulis ad solam speculationem pertinentibus, non deducat conclusionem speculatiuam; sed omnino secundo modo, pro habitu nimirum declarandi, & defendendi mysteria esse solum speculatiuam, Si enim semel admittit Durandus, Theologiam primo modo, hoc est, fidem mysteriorum esse practicam simpliciter, profecto habitus ipse declarandi, & defendendi haec mysteria, qui est Theologia secundo modo, erit etiam practicus. Cum enim defensio, & declaratio per singulas propositiones habeat idem obiectum, quod habet fides, seu Theologia, primo modo sequitur vtramque eiusdem rationis & conditionis esse. Nam quamnis habitus defendendi, & declarandi ad inuestigandam veritatem ordinetur; nihilominus practicus erit, si veritas, quae declaratur, & defenditur, practica est.

Tertio denique quod docet Durandus, videlicet Theologiam tertio modo, de qua nunc est controuersia, esse omnino practicam, praeterquam quod falsum esse facile ostendemus c. 5. & 6. ratio etiam, qua ipsum probat: nimirum, quia ex articulis fidei, qui in speculatione consistunt, non possit inferri aliquid, nisi practicum; falsum etiam manifeste supponit. Si enim Theologia primo modo, hoc est, fides articulorum, aliquando versatur circa obiectum solius speculationis, quod negari nequit, quomodo ex illo inferri non potest aliquid pertinens ad solam speculationem? In materia enim de incarnatione, ex eo quod credimus Verbum assumpsisse humanitatem, colligimus mentem quoque humanam, & non solam diuinam habuisse: deinde humanitatem illam non fuisse adoptatam, sub conditione seruili non mansisse, opera illius idonea fuisse ad redemptionem generis humani, & plura alia, quae non solum articulum ipsum reuelatum explicant, & declarant; sed etiam nouam aliquam veritatem continent, quae in speculatione omnino consistit: & licet conducant ad pleniorem articuli intelligentiam, non propterea a ratione scientiae speculatiue reiici debent: nulla enim demonstratio est quae veritate conclusionis, quam demonstrat, non magis explicet principia, ex quibus infertur.

CAPVT V. Notationes pro verioris sententia explicatione.

Aeteris omnibus probabilior sententia est non paucorum, qui asserunt, Theologiam quae circa conclusiones ex articulis deducendas versatur, esse simul practicam & speculatiuam Hanc tradunt S. Thomas in hoc artic. Caiet. & recentiores ibidem, Okam q 4. principali Prolog. artic. 3. qui ponitur quaest. 12. in ordin. Gab. q. 12. Gregor. q. vit. art. 4. iuncta etiam doctrina aliorum articulorum. Capreoli quaest. 2. artic. 1. concl. 6. Maior. q. 6. concl. 2. & 3. & Canus 12. de loc. cap. 2. Sed quia in eius confirmatione non satis conueniunt; necessarium duxi praemittere quaedam, quibus explicatur, & a praedictis Doctoribus, vt magis probabilis recipitur. Deinde vero paucis referam, in quo ipsi inter se dissideant.

Primo igitur, cum controuersia haec verborum potius, quam rerum esse videatur, & nominibus non sit pro libitu vtendum, videndum est, quid a philosophis, praecipue vero ab Aristotele, appellari soleat intellectus, aut mens πακτικὴ, ipse enim primus omnium intellectum diuisit in practicum, & speculatiuum. Eadem vero ratione, qua¬ intellectus dicitur practicus, dicetur etiam, & habitus. Mens igitur alia dicitur a philosophis factiua, quam Graeco nomine ποιητικὴν, vocant alia vero actiua, quam Graeci appellant, πρακτικὴν. nos autem Latine communiter reddimus practicam. Factiua vero dicitur, quia pro fine habet effectionem: practica autem, quia habet actionem, Quod si credimus S. Thomae, qui 1. 2. q. 57. art. 4. censet, actionem solum dici immanentem, effectionem vero transeuntem, consequitur intellectum, aut mentem actiuam esse, quae sua cognitione dirigit ad actionem aliquam immanentem, & eam pro obiecto habet, factiuam vero, quae respicit transeuntem, & illius principium est. Hanc distinctionem actionis, & effectionis videtur tradidisse Aristotel. 9. metaph. cap. 9. vbi actiones transeuntes operationes appellat, quia dicuntur respicere opus: immanentes vero vocat actiones, quia nullum ex illis opus factum permanet.

Verum in hac re varius videtur fuisse: nam 6. Ethic. c. 5. inquit finem effectionis esse quid aliud praeter ipsam, actionis vero non semper quas existimet, ex actione aliquando superesse aliquod opus, praeter ipsam, & 6. metaph. cap. 1. alio modo haec duo distingit, docet enim idem esse eligibile & agibile, circa quod inquit versari mentem actiuam, seu practicam. Quare existimat, hanc solum circa morales actiones esse, factiuam autem ad artem spectare. Ex eius igitur sententia sola prudentia erit practica, seu actiua, ars vero erit factiua, seu operatiua. Denique I. Magnor. Moral. c. vit. haec duo alio modo vsurpat: ait enim, Nimirum facientium, & agentium non idem factile, & actile, nam factilium praeter facturam, finis superest alius. ponit autem exemplum in constructione domus: At in eis, quae sub actionem cadunt nullus est alius finis, vt praeter citharae modulatum. Quibus plane docet actionem quoque dici transeuntem. quam sane diuisionem sequitur Alexand. Aphrod. 6. metaph. c. 1. Ea vero seruata, non solprudentia, sed etiam aliqua artis operatio ad actiuam mentem pertinebit. Facile autem cum doctrina huius capitis vltimi 1. Magnorum Moral. conciliari posset quod Arist. docuit 9. meta.c. illo 9. si dicamus eo capi e appellari ab Aristotele operationes eas, quae sunt transeuntes, non semper, sed vt plurimum: quia ex pluribus earum manet opus factum. Cum enim ipse dicat 1. Magnor. Moral. c. vltim. & experientia constet, ex aliquibus transeuntibus non manere opus, vt ex citharizatione, & aliis; sequitur, aliquas transeuntes non esse dicendas operationes iuxta doctrinam etiam ipsius 9. meta, cap. illo. 9. vbi dicit ab opere facto, quod manet, operationem appellari. Contra vero immanens, ex sententia Aristot. nunquam poterit dici operatio, quoniam ex nulla immanenti permanet opus factum.

Sed adhuc videtur sibi ipsi aduersarii Arist. eo dem vlt. 1. Magnor. Moral. & rursus asserere id quod 6. meta. c. illo 1. docuerat: inquit enim Circa actionem itaque, & quae in agendo posita sunt, pru dentia, circa facturam, & quae in faciendo posita sunt, arSentit igitur actile idem esse, quod eligibile a prudentia: factile vero idem, quod opus artis, sicut docuerat 6. meta cap. 1. Ex iis tamen, quae eodem Conciliatur cap. vit. subiungit, facile conciliari possunt haec loca Reddit enim rationem his verbis. Si quidem in faciendo potius, quam in agendo, est artem exercere Cum dicit potius, indicat artem, vt plurimum circa opus versari, quod ex operatione manet: & ideo ad mentem factiuam pertinere: nihil tamen obstat, esse aliquam artem, nimirum liberalem, ex cuius actione nullum opus maneat; & ita non ad factiuam mentem, sed ad practicam spectet: vt plurimum ergo ad artem pertinet facere, non agere, quod conuenit omnibus maechanicis, quas S. Thom. 12. q. 57. art. 3. ad 3. dicit praecipue artes nuncupari; liberales autem, qualis est citharizandi, non, nisi per similitudinem ad maechanicas. Est igitur differentia inter actionem, & operationem, quod actio est, cuius opus non manet factum, operatio vero, cuius opus manet: & haec ac factiuam, illa ad practicam mentem spectat, nulla facta distinctione immanentis, & transeuntis prudentiae, & artis. Nunc vero cum de praedicta cognitione loquimur, vtramque confundimus, & simul complectimur factiuam, & actiuam, quatenus ab speculatiua distinguitur. Quocirca codem nomine operationis, aut praxis, & effectionem, & actionem intelligimus.

Secundo supponendum est, praxim vniuersim acceptam, esse aut actionem, aut etiam operationem cuiuscunque potentiae, & non solum voluntatis, vt putauit Scotus: quamuis enim in sensu in quo loquitur Aristot. loco citato praxis solum sit actio, quatenus differt ab operatione: quia tamen nunc confundimus mentem practicam, & factiuam, vt vtramque distinguamus a speculatiua, pro eodem vsurpare debemus praxim seu actionem, & operationem seu affectionem, vt optime notauit Greg. q. 5. Prol. art. I.

In hunc etiam modum vsurpauit praxim Capreolus qui illa 2. art. 1. in probationibus 4. conclusionis; quod vsque adeo verum putat, vt censeat, praxim, a qua dicitur intellectus, vel habitus, vel actus practicus, non solum esse actionem exteriorem, vt indicare videtur S. Thom. 1. 2. q. 57. art. 1. ad 1. & 2. 4. q. 179. art. 2. & actionem interiorem voluntatis, ad quam deseruit actus practicus prudentiae, de quo S. Thom. 2. q. 47. art. 5. sed etiam actum ipsius intellectus, quatenus voluntarius est, & ab alio reflexo media electione dirigitur Probat ex S. Thoma q. illa 47. art. 2. ad 2. vbi docet. obiectum prudentiae esse etiam actum speculatiuae rationis, quatenus sub electionem, & prudentiam cadit, est praxis: prudentia enim practica est, ac proinde praxim pro obiecto habet; ergo ipsa speculatio recte vocatur praxis. Neque sibi contrarius est, cum art. 3. ad 1. Aureo. circa. 4. concl. negat actum intellectus esse praxim; loquitur enim de actu intellectus secundum se, non prout voluntarius est, & sub electionem cadit; sicut ipse explicat in solutione 1. argum. Gregorij contraeandem conclusionem: subdit tamen, logicam non esse scientiam practicam, sed speculatiuam etiamsi dirigat ad opus rationis, qui non dirigit media electione, sed proxime speculatione sua. In hoc tamen fallitur: tum quia nulla operatio rationis, qualis est constructio syllogismi, dirigitur, aut fit ab alia operatione intellectus, nisi media electione; nam ex electione applicat homo intellectum ad faciendum hunc, vel alium syllogismum: tum etiam quia quamuis logica sine electione dirigeret ad opera rationis, nihilominus hoc pacto practica esset appellanda; siquidem operatione sua dirigeret ad praxim, eo ipso quod dirigeret ad operationem intellectus. Quomodo vero logica simul sit practica, & speculatiua, inferius patebit.

Quare, cum logica diuidatur communiter in docentem, & vtentem, ego hanc diuisionem sic intelligerem, vt logicam docentem dicerem esse ipsum habitum, & actuum logicae, quo quis considerat, & promouet opera rationis, iuxta regulas in ipsa traditas: logica vero vtens dicatur praxis, & opus huius artis, ipsa videlicet constructio propositionis, & syllogismi in hac, vel illa materia, quae sane in omnibus scientijs reperitur: & ob id logica inter artes connumeratur, quia versatur circa opus. Mitto varias acceptiones praxis, quas adducit Gabr. quaest. illa 20. art. 1. notatione 2. & Okam qui illa 4. art.I. Ex quatuor enim acceptionibus, duas posteriores putant ad quaestionem praesentem solum pertinere; tertiam nimirum, qua dicitur praxis quaelibet operatio, tam bona, quam mala, quae est in nostra potestate: & quartam quam inquiunt esse proprijssimam, & dicitur esse studiosa operatio. Vtroque autem modo operatiointellectus dici potest praxis, vt supra notauimus ex mente Capreoli, & expresse fatentur Gabr. & Okam.

Tertio notandum est, non satis esse ad hoc, vt actus intellectus dicatur practicus, quod ex ipso sequatur praxis, etiamsi naturali quadam consecutione ex illo fiat: & ideo deceptus est Scotus, cum dixit omnem actum intellectus, quem sequitur amor, aut delectatio, esse practicum: nam eipsa speculatione oriri potest, vt infra dicemus: sed necesse est actum intellectus versari circa praxim tanquam circa obiectum, cogitando qualiter talis actio, aut operatio fieri debeat, aut possit: vt cum aliquis cogitat, qualiter statua facienda, vel aedificium construendum sit: quomodo bonum sit amare, vel odio habere, aut etiam speculari. Ita docuerunt Okam. q. 4. Prolog. art. illo, qui ponitur q10. in ordine Gabr. quaest. 11. attic. I. Maior q. 6. propos. 2. ex ijs quas praemittit ante solutionem quaestionis, Gregor. q. art. 2. Capreol. q. 2. art. 5. concis Imo etiam S. Thom. 14. de veritate art. 4. & in 3. d. 23. quaest. 2. art. 3. quaestiuncula 2. quibus in locis aperte docet non esse aliquam practicam notitiam ex eo, quod moueat affectum ad amorem rei cognitae, sed ex eo tantum, quod respiciat ipsammet operationem, & praxim: & hoc est, inquit, notitiam proxime dirigere ad praxim: remote vero dicitur dirigere etiam specula tio, quando illam sequitur amor. Quocirca intellectio simplex, & incomplexa presse, & proprio non erit practica, vt notarunt Okam, Gabr. Maior, & Gregorius: simplex enim notitia non respicit vt obiectum actionem, vel operationem.

Porro actum practicum semper versari circa praxim constat ex Aristot. 3. de Anima c. 10. text. 50. vbi de intellectu practico sic loquitur. Atque hic, fine ab intellectu contemplatiuo differt. ac si dicat, obiectum diuersum respicit. Hanc vero differentiam clarius ostendit 2. meta. cap. 2. cum inquit; Speculatiuae (scilicet scientiae) etenim finis veritas, practica autem opus: cum dicit opus, intelligit praxim esse finem, seu obiectum scientiae practicae, ac proinde cognitionis etiam practicae obiectum, & 6. Ethic. cap. 1. intellectum ipsum, & rationem Aristotel. diuidit in vnam partem, qua contemplamur ea, quae necessaria sunt; haec est speculatiua: & in alte ram, qua perspicimus ea, quae aliter se se habere possunt; & hanc dicimus practicam: & ad hanc inquit Aristot. pertinere consultationem de rebus contingentibus, nimirum de actionibus nostris de quibus solum esse potest: vt 1. 2. q. 13. & 14. dice mus: ex sententia igitur Aristotelis notitia practica non versatur circa aeterna, & quae non sunt in nostra potestate: quare, si aliqua consideratio aeternorum mouet affectum, nihilominus speculatiua erit.

Ratione quoque probatur: nam si ad rationem practicae satis esset mouere affectum, nulla sane cognitio esset speculatiua; nam & ipsa physica scientia, & metaphysica, quae omnium sententia speculatiuae omnino dicuntur, practicae quoque iure optimo nuncupari possent Speculatio enim eorum, quae ab ijs considerantur, mouere potest affectum ad delectationem, & amorem rei cognitae. Nam, vt ait Arist. 10. Ethic. c. 7. & 8. ex perfecta speculatione nasci potest perfecta delectatio Restat igitur, vt practica cognitio solum dicatur. quae circa praxim versatur, & eam pro fine, & obiecto habet.

Verum recentiores aliqui docent, duobus modis notitiam aliquam practicam vocari ex fine quemadmodum, & finis ipse dupliciter vsurparpotest: vno modo ex fine sub ratione finis, quo solum comparatur ad effectum: & hac ratione dicunt practicum pendere a voluntate, imo a sola recta voluntate; ac proinde prudentiam solum, & artem esse practicos habitus: & ob eam rationem hos duos tantum Aristotelem assignasse intellectui practico 6. Ethic. cap. 2. Altero modo dicitur aliquid practicum ex fine, non sub ratione finis formaliter, sed materialiter; hoc est, ex re ipsa, quae est finis: quamuis illam non respiciat sub ratione finis, & boni: & hoc modo affirmant scientiam moralem esse practicam, qui respicit praxim vt obiectum, quae secundum rem est finis, quamuis eam non respiciat sub ratione boni exaffectu recto circa illam: potest enim quisque ex prauo affectu hanc notitiam habere.

Caeterum distinctio haec finis ad rationem, vel distinctionem practicae notitiae, aut habitus nihiomnino pertinere videtur: neque Aristoteles eam vsquam tradidit: neque eo loco ideo duos illos habitus intellectui practico tantum assignat, quia illi solum practici sint, ibi enim non enumerat speciatim omnes, qui ad practicam mentem spectant. Ratione ergo praedicta sententia refellitur, quia notitia non videtur dicenda practica, aut factiua ex eo, quod a voluntate procedat: vt enim supra contra Bassolum notauimus, practica notitia esse potest, quae praecedit omnem voluntatem; si tamen illa proponat aliquid faciendum: simpliciter igitur practica dicitur a praxi, quam habet pro obiecto. Aristotel. vero eo dixit speculatiuam rationem, & practicam fine differre, non quia ex motione finis medio affectu practica operetur: alioquin, & speculatiua ex fine etiam operaretur, siquidem & illa etiam dicitur fine differre a practi, sed quod obiecto differant: obiectum enim finem appellauit.

Quarto obseruandum est, non satis esse ad rationem practicae notitiae circa praxim versari, cum tamen hoc necessarium sit, vt ex terria notatione patet: sed opus etiam esse versari circa illam pecu¬ liari quadam ratione, qua dirigat ad opus, quod vulgo dicitur, versari circa rem operabilem, & modo operabili. Id quod optime explicauit, S. Thomas infra qu. 14. art. 16. vbi ita dicit: Si ad ficator consideret, qualiter possit fieri aliqua domus, non ordinans ad finem operationis, sed ad cognoscendum tantum, erit quantum ad finem speculatiui consideratio: tamen de re operabili. Quasi dicat ex modo suo, & formaliter erit speculatiua; ex obiecto tamen, & materialiter erit practica: quia est de opere aliquo faciendo. Hinc colligit scientiam, quae est speculatiua, etiam ex obiecto, quia non est de opere aliquo, esse simpliciter speculatiuam, hoc est ex obiecto, & modo: eam vero, quae est de opere, habet tamen modum speculationis, esse secundum quid speculatiuam, hoc est aliqua ratione ob id tamen non negat esse formaliter specula tiuam.

Id ipsum videtur tradidisse Arist. 2. met. c. 4. tex 3. his verbis, Speculatius etenim (scilicet scientiae finis veritas, practicae autem opus. Etenim, si quomodo se habent, considerant non causam per se, sed ad aliquid & eo in tempore practice speculantur. Ac si dicat, vt explicat Commentator, ratio practica, si quando considerat causam rei, non contemplatur eam, vt sciat veritatem, & hoc est non per se, aut secundum se causam considerare; sed vt operetur id quod considerat; non solum ergo requiritur, vt notitia sit practica, considerare naturam operis; sed etiam ad operandum eam cogitare. Et haec est consideratio practici intellectus, quae revera practica notitia est. Consentiunt Caiet. in illo art. 16 Ferra. 3. contra Gen. cap. 20. lauel. 6. metaph. q. Sonzin. qu. 4. Aureol. in qu. 3. Prolog. art. 2. quem refert Gregor. q 5. artic. 2.

Neque vero satis est, vt notitia sit practica, ordinari ad opus solum ex voluntate operantis: sic enim opus ipsum esset finis scientiae per accidens. ex sola voluntate scientis; sed oportet ordinari ad opus, tanquam ad finem per se, hoc est, tanquam ad obiectum proprium. Potest tamen ordinari ad hunc finem bifariam. Primum ex se sine voluntate praecedente operandis ita vt moueat, ad opus, nec detineat intelligentem in sola contemplatione veritatis. Huiusmodi sunt dictamina Synderesis, quae praecedunt omnem voluntatem. Praeterea mouere potest ad opus ex praecedente voluntate ipsius operis, qualis est notitia artis ad sua opera facienda; & vtroque modo notitia ita est practica ex fine operantis, vt etiam ex proprio fine, & obiecto practica sit. Et hoc modo intelligendi sunt Doctores pro hac sententia allegati, cum dicunt, notitiam esse practicam ex fine operantis, non ex fine ipsius scientiae; quia scilicet non sufficit, finem, & obiectum scientiae esse praxim, sed necesse est eo modo, quem diximus, dirigere ad opus.

Contra vero cum aliqui contendunt, notitiam non esse dicendam practicam ex fine operantis, sed ex fine ipsius scientiae, intelligunt, ex solo fine operantis, qui extrinsece apponitur scientiae, & non est obiectum ipsius, non posse dici practicam; veluti si aliquis specularetur veritatem aliquam, etiam cum intentione, vt postea adiuuaret, & disponeret ad operandum, non esset notitia illa dicenda practica, etiamsi haberet pro obiecto opus Et cum aliquis discit opera artis, vel opus factum ab aliquo insigni artifice considerat, vt doctior euadat in arte, sine intentione tunc ea vtendi, dicetur speculari, & contemplari potius, quam practicam notitiam habere. Bene video contrarium docuisse Okamum q. 4. Prol. a. 2. qui ponitur 11 q in ord. Gabriel. q. 11. a. 1. notat. 2. & Greg. q. 5. a. 2. qui censent, ex eo solum notitiam aliquam dicendam esse practicam, quod habeat opus, & praxim pro obiecto. Alioqui sequeretur, inquit Greg. eundem habitum successiue esse practicum, & speculatiuum circa eandem conclusionem. Ego vero id non existimo absurdum; quia non repugnat aliquem considerare opus, vt faciat, aut solum speculandae, & contemplande veritatis, & naturae illius gratia; & ita eundem habitum, circa eandem conclusionem, simul esse practicum, & speculatiuum; quanquam eadem notitia simul vtrumque esse non possit. Habitus autem simul est, practicus, & speculatiuus, quia potest saltem successiue vtroque modo operari.

CAP. VI. Explicatio verioris sententiae.

Ecimus hactenus fundamenta, quibus postreIma sententia confirmanda est, & explicanda; quae asserit, Theologiam esse vnam scientiam, simul practicam, & speculatiuam. Iam vero hac ratione probatur. Illa scientia practica dicenda est, cuius actus est practica notitia; speculatiua vero cuius actus est sola contemplatio, & speculatio; quod si aliqua scientia habere possit actum vtriusque rationis, simul erit practica, & speculatiua; habitus enim scientiae ab actu proprio denominationem habet; sed Theologia vtrumque actum elicere potest: ergo simul est practica & speculatiua. Nam ex iactis fundamentis facile patet vtrumque actum a Theologia elici posse: practica enim notitia est, quae praxim habet pro obiecto, vt in tertia notatione dictum est, & circa illam versatur eo modo, quo dirigit ad opus, vt in vltima notatione explicauimus. Speculatio vero, aut est talis obiecti quod non est praxis ipsius cognoscentis, autlicet habeat pro obiecto opus ipsius, circa illud tamen versatur gratia solum contemplandae veritatis. non autem operandae, vt in eodem vltimo fundamento notatum est. Atqui Theologia habet actus vtriusque rationis, ex parte enim considerat Deum, mysterium incarnationis, & alia id genus, quae non habent rationem praxis: ex parte vero considerat multa in operatione posita: & haec duobus etiam modis, vel sola contemplatione veritatis, vel gratia operationis: potest enim Theologus vti Theologia perinde, atque prudentia, vt moueat seipsum ad recte operandum: habet ergo vtrumque actum, practicum videlicet, & speculatiuum, non tantum circa diuersas conclusiones, sed etiam circa eandem, vt explicatum est.

Addunt tamen S. Thomas, Capreolus, & aliThomistae Theologiam praecipue dicendam esse speculatiuam: id quod ego etiam verum existimo, non quia maiori ex parte speculatiua sit: quanquam & hoc, si omnia bene computentur, verum est: sed quia praecipuum obiectum illius, per ordinem ad quod cetera, quae in ea tractantur, ad ipsam tanquam ad vnam scientiam pertinere dicuntur Deus est, qui solius speculationis obiectum esse potest. Ex quibus omnibus satis constat hanc esse veriorem sententiam: quia eodem modo practi¬ cum, & speculatiuum vsurpat, quo Aristot. & alij philosophi acceperunt. Ex his quoque impugnar possunt opiniones singulae, quas initio recensuimus, nam earum auctores sine fundamento aliquo, prout eis libuit, practici, & speculatiui denominationes vsurparunt. Si qua vero sunt pro illis argumenta, ex dictis facile diluuntur.

CAPVT I.

Eandem scientiam Theologiae, sed non eundem habitum esse practicum, & speculatiuum senserunt Nominales.

VPEREST difficultas inter Doctores, qui vltimam sententiam superiori disputatione secuti sunt, qui fieri possit, vt practicum, & speculatiuum, quae non solum videntur esse differentia essentiales, & oppositae habituum, sed etiam facultatum, vt docet Aristot. 3. de Anima c. 10. text. 53. eidem Theologiae, aut habitui conueniant. In qua difficultate prima opinio est Okami, GabriGreg. & Maioris: qui affirmant, eandem scientiam Theologiae simul esse practicam & speculatiuam, non tamen eundem habitum. Pu tant enim Theologiam, & quamcunque scientiam pluribus habitibus constare: imo singuli circa singulas conclusiones, ex omnibus tamen conflari scientiam Theologiae ordine quidem v. nam, non autem in genere qualitatis: & quia in ea sunt variae conclusiones, aliquae omnino in speculatione, quales sunt de Deo, aliquae circa praxim, idcirco dicunt Theologiam esse practicam, & speculatiuam simul non secundum eundem habitum circa eandem conclusionem, sed ratione vnius practicam, ratione alterius speculatiuam, Ex commemoratis vero auctoribus Gregorius non vult concedere eundem habitum practicum, & speculatiuum circa eandem conclusionem vt superiori disp. cap. 5. in fine retulimus.

Horum autem sententia, & fundamentum mihi non probatur. Primum quia censeo vnanscientiam esse vnam simplicem qualitatem, de quo modo ex professo non disputo: id quod hac ratione mihi habeo persuasum. Quia habitus scientiae debet esse qualitas distincta ab speciebus intelligibilibus. nam scientia nequit esse coordinatio specierum: vix enim intelligi, nedum explicari potest, quis sit ille ordo specierum, quem, nonnulli dixerunt, esse habitum, cum non sit ordo secundum situm, nec secundum aliquam immutationem substantialem ipsarum specierum: esse autem vnam simplicem qualitatem distinctam a speciebus non autem plures circa singulas conclusiones, sic ostendo. Quia si essent plures, vna sine alia esse posset: nam ea, quae realiter distinguuntur, separari inuicem queunt, si vt res a re distinguantur: sed habitus circa posteriorem conclusionem non potest esse sine habitu circa priorem, sicut neque demonstratio posterioris sine prioris demonstratione: signum ergo est, non es se plures habitus, & qualitates, sed eandem diuerso modo. Dico autem diuerso modo, quia sicut eadem qualitas reperitur minus intensa, & intensior, & ea ratione latitudinem habere dicitur: sic etiam eadem qualitas circa primam, & secundam conclusionem latitudinem habet, quam dicimus latitudinem extensionis: quinimo eadem ratione crediderim habitum conclusionum, & principio rum, ex quibus illae deducuntur, non esse duos habitus, sed eundem magis extensum, quia vnus a lium supponit essentialiter, ita vt posterior circa conclusiones, non possit esse sine priori, qui escirca principia. Idcirco Arist. 6. Ethic. cap. 3. dixit. sapientiam esse scientiam, & intellectum simul eorum, quae honorabilissima sunt. Appellat autem scientiam, quatenus est conclusionum: intellectum vero, quatenus est principiorum in eadem facultate. Putat igitur esse eundem habitum circa principia, & circa conclusiones, sed magis extensum: siquidem sapientiam ibi connumerat, tanquam vnum habitum,

Deinde, vt diximus in vltima notatione, circa eandem conclusionem potest esse notitia practica, & speculatiua: ergo & habitus eodem modo practicus, & speculatiuus esse potest. Quare licet obiectum Theologiae esset sola operatio, sicuest obiectum philosophiae moralis; nihilominus Theologia simul esset practica, & speculatiua; sicut est philosophia moralis, & logica, quia vtroque modo posset res considerare.

CAPVT II.

Habitum Theologiae esse practicum, & specula tiuum, eminenter docuit Caieran¬

Ecunda opinio est aliorum asserentium, Theologiam. sse vnum habitum & simplicem qualitatem: id quod de quacunque etiam scientia affirmant, & esse simul practicam, & specularium: quia partim circa operationem versatur, partim circa tes, quae non cadunt sub operationem: cuius sententiae videtur esse Caietanus. Caeterum; vt explicet difficultatem propositam, videlicet quo modo eidem habitui conueniat practicum, & speculatiuum, quandam philosophandi rationem magis subtilem, quam veram excogitauit: quam recentiores in hac parte mirum in modum laudant, & amplectuntur. Inquit ergo in commentario huius art. §. In corpore, Theologiam nec esse pure practicam, nec pure speculatiuam, sed altiori quadam ratione quod alij eminenter vocant, vtrumque in se continere.

Huius rei explicandae gratia notat, practicum, & speculatiuum non esse per se differentias essentiales, primo diuidentes scientiam vniuerse; sicuneque visiuum & auditiuum diuidunt proxime sensum generatim: sed quemadmodum sensus primum diuiditur in communem, & particula¬ rem, deinde particularis in visum, & auditum: ita scientia in vniuersum essentiali diuisione primundistribuitur in scientiam finitam, & infinitam, hoc est finiti, & infiniti obiecti, praeterea finita scientia in speculatiuam & practicam. Quare si practicum, & speculatiuum referantur ad scientiam vniuersim, non sunt differentiae essentiales; quae simul sunt in eadem, quae est infiniti obiecti, qualis est Theologia; relatae vero ad scientiam finitam, sunt essentiales differentiae; quia in vna scientia finita, hoc est, finiti obiecti, vtraque ratio simul non reperitur. Sicut ordo ad visibile, & audibile, & ad alia sensibilia in particulari, non sunt differentiae sensus in vniuersum; quia in aliquo sensu videlicet in communi interiori, vterque respectus inuenitur; at in sensibus particularibus sunt differentiae essentiales, & simul in vno non inueniuntur.

Ratio vero, ob quam scientia infiniti obiecti esse potest practica, & speculatiua ea est: quia quae dispersa sunt in inferioribus, vniuntur in superioribus: quare practicum, & speculatiuum, qua non possunt eidem habitui circa idem obiectum finitum simul conuenire, reperiuntur in habitu Theologiae, qui circa obiectum finitum versatur; res enim infinita tantae excellentiae est; vt possit esse obiectum speculationis, & regula praxis. E. hac doctrina nonnulli recentiores colligunt, Theologiam non esse formaliter practicam, nespeculatiuam, sumendo practicum, & speculatiuum, vt sunt differentiae scientiae finitae: in qua sententia putant esse Caietanum, imo & S. Thomam, eo quod asserunt, Theologiam, si cum alijs scientijs inferioribus conferatur, ita se habere, quemadmodum se habet sensus interior ad exteriores: atqui (inquiunt Thomistae) nulla differentia exterioris sensus conuenit formaliter sensui interiori: ergo nec practicum, nec speculatiuum, quae sunt per se differentiae scientiae finitae, conuenire possunt formaliter Theologiae, quae est superior, & communis scientia. Sed rursus, nescio qua ratione, ijdem Thomistae concedunt probabile esse in eo sensu iam dicto Theologiam esse speculatiuam formaliter accipiendo speculatiuum, vt est differentia inferioris scientiae: non tamen esse formaliter practicam, accipiendo practicum eodem modo cum eadem prorsus videatur ratio vtriusque si eodem modo accipiatur.

CAP. III.

Verior sententia, Eundem habitum Theologiae non solum eminenter, sed formaliter esse practicum, & speculatiuum.

Go vero existimo, Theologiam nostram, non eminenter, sed formaliter esse practicam, sicut aliae scientiae obiecti finiti, practicae sunt: vt autem ostendamus, quo modo practicum, & speculatiuum formaliter eidem scientia conuenire possint, notandum est primum, aliquem habitum subire rationem practici, vel speculatius, ex eo solum, quod est principium, vespeculationis, vel practicae notitiae, interdum autem vnam tantum rationem conuenire habitui, aliquando vtramque simul; veluti ratio speculatiui conuenit Metaphysicae, ratio practici prudentiae, vtraque vero philosophiae morali, & nostrae Theologiae. Neque obstat differentia alioqui specifica, & essentialis; quo minus diuersis habitibus conueniat ratio practici, & ratio speculatiui, vtraque enim habere potest rationem communis denominationis, & non essentialis, & proinde habitibus omnino diuersis conuenire.

Deinde notandum est, ex ratione practici, & speculatiui, etiamsi sit communis quaedam, & quasi accidentaria denominatio, colligi aliquando differentiam essentialem habituum, videlicet, quoties habitus aliquis est omnino practicus, veomnino speculatiuus. Tunc enim obiectum adaequatum horum habituum est res omnino diuersa; ex diuersitate vero obiecti adaequati differentia essentialis habituum optime infertur: licet enim diuersi habitus, & potentiae circa eandem rem versari possint, nunquam tamen adaequate illam respiciunt: veluti sensus communis, & visus circa colorem operantur, sed non adaequare. Itaque in habitibus, qui aut sunt tantum practici, vt prudentia, aut tantum speculatiui, vt Metaphysica, licet ratio practici, & speculatiui sit optimum indicium differentiae essentialis, quia tunc vnaquaeque earum adaequare conuenit, ex quo sequitur obiecta adaequata diuersa esse; inTheologia tamen, & in alijs scientijs, quae simul sunt practicae, & speculatiuae, ratio practici, aut speculatiui signum esse non potest sufficiens distinctionis secundum speciem: quia cum eidem habitui secundum rem simul conueniant, non possunt esse causa diuersi obiecti adaequati secundum speciem: sic ergo non repugnat practicum, & speculatiuum in eodem habitu, & in eadem facultate simul reperiri. Tunc autem non solum non sunt differentiae essentiales habitus, aut facultatis, verum etiam ex illis talis differentia colligi non potest. Quod si practicum, & speculatiuum in intellectu differentiam essentialem constituerent, eodem modo opinatiuum, & demonstratiuum in eodem intellectu; & in visu respectus ad album, & respectus ad nigrum, & in sensu communi respectus ad colorem, & sonum, distinctionem secundum speciem inferrent: quod est absurdum.

Hac ratione S. Thomas infra qu. 79. artic. II. docet, practico, & speculatiuo non posse distingui facultatem intellectus secundum speciem, quia vtraque ratio accidentarie respicit obiectum adaequatum intellectus. Obiecto enim vniuersim accepto, accidit esse praxim, vel rem speculationi solum subiectam, sicut animali accidit esse hominem, aut equum. Ex solo enim respectu ad varia obiecta, nisi sunt adaequata, colligi non potest differentia habitus, aut facultatis secundum speciem adaequata autem esse non possunt, quae eidem facultari, vel habitui secundum rem conueniunt, Supposita vero distinctione reali facultatum, vel habituum, varia obiecta sunt causa diuersitatis secundum speciem in habitibus, vel facultatibus: quia varia obiecta sunt adaequata: veluti color, & sonus, qui non poterant distinguere secundum speciem facultatem sensus communis, quia eadem facultas secundum rem vtrumque complectebatur, in visu, & auditu sunt causa distinctio nis secundum speciem: quia supposita distinctione teali potentiarum, habent rationem adaequati obiecti.

Contra hanc doctrinam solum videtur esse A¬ rist. qui. 3. de Anima tex. 53. ita scribit, Constat etiam eos oportere, qui partes animae diuidunt, si modo potentia ipsas diuidant, atque separent, complures ipsas esse concedere, nutriendi principium, sentiendi, intelligendi, deliberandi, & appetendi. Vbi distinguit potentiam intel ligendi, quam speculatiuam dicimus, a potentia deliberandi, quam practicam vocamus. Respon deo primum, manifestum esse has facultates intelligendi, & deliberandi non distingui realiter, nec vllo modo ex natura rei: eadem enim vis animae speculatur, & deliberat. Quo supposito, neque per rationem nostram distingui possunt secundum speciem, vt colligitur ex ratione S. Thomae superius allata: in quo recte idem S. Thomas docuit; alioqui & facultas opinandi, & demonstrandi distingui deberent: quod nullus concedit. Deinde dico, Aristotelem ibi cum distinguit potentias, non tam specificam earum distinctionem attendisse, quam varietatem operationum, ex quib. ratione quadam communi nominare voluit diuersas partes animae, seu potentias. Eodem modo explicari debet i.lib. mag. Moral. 35. cum de partibus animae loquens, practicam, & speculatiuam enumerat, & 6. Ethic. cap. 1. vbi ait, practicum, & speculatiuum genere differre.

Explicatio doctrinae articuli.

Conclusio articuli est. Theologia nostra, & quatenus speculatiua & quatenus practica, caeteris alijs scien¬ tijs nobilior est. Ex hac conclusione perspicue patet quid velit S. Thomas in vltimis verbis cum inquit: Vnde manifestum est secundum omnem modum, eam, scilicet Theologiam, digniorem esse alijs. dicit enim, Secundum omnem modum, non quia ratione euidentiae, & aliarum proprietatum nobilior sit, sed quia antecellit alijs, & quatenus practica, & quatenus speculatiua: hoc enim, est secundum omnem modum. Restat igitur, vt explicemus, quare vtroque modo absolute caeteris dignior sit. Primum quidem, quod attinet ad rationem practici, optime id probat S. Thom. & explicat Caietanus in hoc articulo: quare nobis in eo immorandum non est. Quod vero ad dignitatem speculationis spectat, duas affert rationes S. Thomquibus probat, Theologiam caeteris scientijs praestare; quarum posterior optima est, sumpta ex nobilitate obiecti, ex quo dignitas etiam scientiae pensari debet: & quamuis Metaphysica tractet de Deo, tanquam de praecipuo inter alia, sicut nostra Theologia; diuersa tamen ratione vtraque Deum considerat: Metaphysica enim considerat solum ea, quae lumine naturali homines consequi possunt; Theologia vero ea solum, quae ex reuelatis principiis deducuntur: nam, quae naturali ratione nota sunt, tanquam fundamenta supponit.

Dubitatio circa primam rationem articuli.

PRior ratio, qua id ipsum probat S. Thomas, difficultate non caret: quia videlicet, Theologia nostra certior sit alijs omnibus scientijs. Est autem difficultas, vtrum loquatur de Theologia secundum se, an prout in viatoribus. Eorum tamen, quae dicenda sunt, gratia, praemittenda est diuisio quaedam certitudinis, quam fusius explicabimus 2. 2. q. 4. art. 8. Tribus igitur modis capipotest certitudo. Primo, pro assensu determinato vnius partis sine dubitatione, secundo, pro veritate cognitionis, quae sumitur ex conuenientia intellectus cum re, tertio pro actu reflexo, quo quis iudicat nullo modo se falli in eo, quod cogitat. His suppositis, Caiet. in hoc artic. interpretatur S. Thomam, de Theologia secundum se, non prout in nobis: sic enim censet, non esse caeteris certiorem. Colligit vero ex solutione primi, vbi docet B. Thom. id, quod certius est secundum suam naturam, posse esse nobis minus certum; ideoque circa articulos fidei, qui secundum se natura certissimi sunt, contingere aliquando in hominibus dubitationem, vel formidinem.

Mihi tamen perdifficilis videtur mens S. Thomae hoc modo intellecta; nec satis perspectum habeo, vtrum loquatur solum de obiecto ipso, hoest, de rebus, quae in Theologia tractantur; an vero de ipsa scientia. Et quidem si de obiecto loqueretur, dicere non debuit esse certius secundum se. Vt enim probabitur infra disp. 68. cap. 5. & 2. 2. qu. 4. artic. 8. res non dicuntur certiores, aut minus certae, sed magis, aut minus necessariae; certius vero, vel minus certum, sicut fallibile, & infallibile ad cognitionem refertur. Si autem S. Thom. loquatur de scientia, & cognitione se cundum se, in aliquo tamen intellectu, nempe aut diuino, aut videntium Deum, vt ita Theologia abstracta sit ab imperfectione, non videtur recte comparari Theologia, quae est de praedicatis supernaturalibus, cum caeteris omnibus scientijs, nisi tantum rerum creatarum; cum scientia enim de ipso Deo secundum praedicata naturaliter de ipsa nota conferri non debet: quia in Deo, & videntibus ipsum eadem est, & eodem modo certa Theologia de Deo secundum vtraque praedicata, quocunque modo certitudinem accipias: comparata vero cum alijs scientijs sine dubio certior est, sumpta certitudine secundo modo: eo quod maior est veritas cognitionis, quam Deus de se habet, quam cognitionis de alijs rebus. Hoc tamen modo accepta certitudine pro veritate, ita certa est Theologia de Deo in nobis, atque in ipso Deo: frustra ergo distinguitur Theologia secundum se, & prout in nobis. Si vero certitudo sumatur I. & 3. modo frustra etiam distinguitur Theologia secundum se, & in nobis: nam secundum se non est certior alijs scientijs, acceptis etiam secundum se: in intellectu enim diuino, ita est cert. quaecunque alia scientia, atque Theologia de seipso vtroque illo modo certitudinis. Fustra autem conferret aliquis Theologiam secundum se, hoc est in intellectu diuino, cum alijs scientijs in nobis: restat igitur, vt Theologia, prout est in nobis, comparata cum alijs scientijs rerum creatarum, imo ipsius Dei naturaliter noti, dicatur certior, & nobilior.

Secunda sententia est aliorum Thomistarum, qui docent, Theologiam in nobis eadem ratione certiorem esse alijs scientijs, qua fides infusa certior est, ex parte scilicet obiecti formalis, cui innititur. Sicut enim fides infusa, quae etiam habe tur de rebus creatis eo certior est, quod testimonio primae veritatis innititur, vt explicabitur 2. 2. quaest. 4. art. 8. sic etiam Theologia nostra certioerit, quia saltem remote innititur testimonio primae veritatis proxime vero articulis fidei creditis ex testimonio primae veritatis. Hoc autem modo accipitur certitudo ab his Doctoribus, pro veritate, & conformatione intellectus ad rem. Neque obstat quod discursus Theologicus aliquando procedit ex altera tantum praemissa de fide, & altera naturaliter nota, quo minus conclusio sit certior, quam si ex vtraque praemissa natu raliter nota solum deduceretur: quamuis enim conclusio sequatur debiliorem partem, etiam in certitudine: nihilominus conclusio, quae terminis vtriusque praemissae conflatur, ad cuius assensum iuuat praemissa de fide, non potest non habere maiorem certitudinem, quam si ex vtraque naturaliter no a deduceretur. Illa autem propositio, Conclusio sequitur debiliorem partem, in hoc tantum vera est, quod conclusio illa, prout colligitur per syllogismum non creditur fide infusa, sicualtera praemissarum. Caeterum, vt haec opinio sivera, necesse est asserere, conclusionem Theologicam colligi ex articulis diuina fide creditis, & non solum acquisita, quod tamen certum non est Si autem dicamus procedere ex articulis creditis fide acquisita, asserere non possumus ex parte obiecti formalis, hoc est, principij, certiorem esse taeteris scientijs,

Superest ergo, vt dicamus Theologiam in nolis esse certiorem caeteris scientijs, certitudine accepto tertio modo, quam diximus esse in actu reflexo intellectus, quo quis iudicat, cognitionem, quam habet de aliqua re, non posse esse falsam nec rem illam aliter se habere, quam cognoscitur. Sic autem sine dubio magis certa est Theologia nostra, quam quaelibet alia scientia, hoc est, Pasque in 1. part. Tom. 1. magis certi sumus, cognitionem illam, quam habemus per Theologiam, falli non posse, quam scientiam aliam quamcunque. Credimus enim ortum habuisse ex Dei testimonio, cui magis repugnat falsitas, quam cuius scientiae creatae,

CAPVT I. Status quaestionis.

TAmetsi praesens controuersia magni momenti non sit, quia tamen non omnino de nomine, sicut multae ex praecedentibus, sed de reesse videtur, non est silentio praetermittenda. Eius autem gratia duo supponenda sunt. Vnum est eam locum habere, & in sententia eorum, qui putant, Theologiam esse vnam simplicem qualitatem; & in opinione aliorum, qui docent, esse plures, vnamquamque circa suam conclusionem, ex quibus ordine, quodam vna scientia constituitur Cum enim quaerimus de subiecto Theologiae, non de subiecto cuiuscunque conclusionis inquirimus, sed de subiecto totius scientiae; quanuis, vi infra patebit, quamlibet etiam conclusionem ad commune subiectum totius reducere possimus Alterum est, quod optime notauit Dur. in qu. 5 Prolog. n. 6. nempe hoc interesse inter obiectum & subiectum alicuius habitus, quod obiectum, proprie loquamur, est id, quod primo, & principaliter scitur: talis est tota conclusio: illa enim tota cognoscitur

Probat vero Duran. quoniam idem est cognosci, & obijci cognitioni: cum ergo conclusio sit quae cognoscitur, ac proinde quae obijcitur, illa erit obiectum habitus, tam scientiae, quam opinionis. Subiectum vero alicuius habitus, non cui in haeret, hoc enim sine controuersia est intellectus sed circa quod versatur, de quo est praesens controuersia, tres debet habere conditiones. Prim¬

debet esse quid incomplexum, ac proinde non est conclusio, sed subiectum conclusionis, id enim est subiectum, de quo in scientia aliquid demonstratur, seu probatur: siquidem scientia habitu est, qui versatur circa conclusionem demonstrandam, seu probandem: de eodem igitur subiecto scientia dicitur esse, de quo est ipsa conclusio: at qui subiectum conclusionis est quid incomplexum ergo & subiectum ipsius scientiae. Doctrina haec est etiam Capreol. in qu. 4. Prol. art. I. conclus. 2. quam colligit ex S. Thoma in Prol. sentent. art. 4.

Secundo ita primarie in scientia de ipso subiecto tractatur; vt caetera omnia ipsum respiciant, & ei quodammodo attribuantur. Probat Duranquia de diuersis rebus vna scientia esse nequit, ni quatenus caetera omnia in vno vniuntur, tanquam in re, quae praecipue in ea consideratur

Tertio denique oportet, vt aliqua de subiecto ipso praedicentur denominatiue: omnis enim scientia ostendit, & demonstrat de subiecto passiones, & alia, quae ei ad modum passionum conueniunt, sed passio, vel id quod instar passioni conuenit subiecto, de ipso denominatiue praedicatur: ergo necesse est, de subiecto aliqua denominatiue praedicari. Haec supponit Duran. eo loco Caeteri vero Scholastici, qui hanc tractant quae stionem, tametsi expresse non distinguant inter subiectum, & obiectum; plures tamen eorum de subiecto non de obiecto loquuntur: maxime verGab. & alij Nominales, quos infra memorab mus, & Aegidius in 2. p. Prol. q. 1. Excipio Scotum qui quaest. inferius citanda indiscriminatim idem appellat subiectum, & obiectum

Capreolus vero idem putat esse obiectum formale, quod principaliter consideratur in scientia & subiectum illius: non tamen obiectum absolute totius scientiae. Henricus tandem aliud appellat subiectum, aliud vero materiam: idem autem videtur vocare materiam quod obiectum Quem modum loquendi sequuntur aliqui Scho lastici, quos infra referemus. In hac igitur controuersia semper subiectum vsurpabimus in ea significatione, quam dixit Duran. sic enim Scholasticiquamplures accipiunt, & de eo hoc modo maioest difficultas. Ex dictis autem constat, quaestione non esse solum verborum, sed etiam rerum: cum enim Doctores conueniant in appellatione sub iecti, & conditionibus illius, dissident tamen de re, cui tales proprietates in Theologia conueniant.

CAPVT II. Ornis Dandi.

DErmultae solent in hac quaestione referri sententiae primo aspectu non parum diuersae quarum aliquae ad quaestionem propositam non pertinent, neque inter se, neque alijs vere contra riae sunt. Prima est Glossae Cassiodori initio Psalmorum, & Hugonis de S. Victore in Prol. 4. lib. de Sacramentis c. 2. qui dicunt materiam diuinarum Scripturarum, esse opera restaurationis humanae, nempe incarnationem, & sacramenta ipsius, siue quae praecesserunt, siue quae postea secuta sunt. Secunda est Alexandri, qui 1. p. q. 1. memb. 3. asse rit, materiam sacrae Scripturae assignari posse, & secundum essentiam, & sic dicit esse Deum; & se cundum operationem, & sic dicit, esse opus restaurationis; sicut asseruit Hugo; & secundum virtutem, & sic ait esse ipsum Christum, ac proinde totam materiam Theologiae esse substantiam diuinam cognoscendam per Christum in opere reparationis. Hae tamen sententiae ad praesentenquaestionem non spectant, nec sibi, aut alijs, quas referemus, aduersantur. Hi enim Doctores non de subiecto, sed de obiecto videntur locuti. Nunc autem controuersia solum est de subiecto, modo superius declarato, de quo variae adhuc sunt sententiae Scholasticorum.

Prima sit Durandi, qui in q. 5. Prol. sicut etiam in prima trifariam accipit Theologiam. Primo pro habitu, quo assentimur ijs, quae in sacra Scritura traduntur: & hoc modo idem esse putat Theologiam, & fidem. Secundo pro habitu, quo fides nostra, & quae in Scriptura tradita sunt, defenduntur, & explicantur. Tertio, pro habitu, qui seducit conclusiones Theologicas ex principijs De subiecto igitur tria docet: primum est, subiectum Theologiae primo modo vsurpatae esse actu meritorium: sic docet quaest. 5. num. 9. idem asserit nu. 21. de Theologia tertio modo accepta, de quamodo est peculiaris controuersia

Probat vero duabus rationibus: prior est huiusmodi; illud est subiectum in aliqua disciplina, cuius cognitio est proximus finis illius disciplinae cognitio enim subiecti secundum se, & secundum ea, quae ei tribuuntur, vt proximus finis, in quacunque facultate quaeritur: nam quamuis in scientia speculatiua finis proximus, & simpliciter vltimus sit perfecta cognitio subiecti, quae ad nihil aliud ordinatur; in scientia autem practica, cogni tio subiecti non sit finis vltimus, quia tendit ad opus; est tamen finis proximus: sed finis proximus sacrae Scripturae, quae est Theologia primo modo, est cognitio actus meritorij, vel eius qui habet ordinem ad beatitudinem: ergo ille est subiectum Theologiae primo modo: proximum autem finem sacrae Scripturae esse cognitionem actu, meritorij, probat Durand. ex illo 2. ad Timoth. mnis doctrina diuinitus inspirata, est vtilis ad docendum, ad arguendum, ad corripiendum, ad erudiendum in iustitia, vt perfectus sit homo Dei ad omne opus bonum instructus. Esse igitur hominem instructunin iustitia, & pietate, proximus finis est huius Scripturae

Posterior ratio. Illud est subiectum alicuius facultatis, quod in ea praecipue consideratur, ceteraque omnia ipsum respiciunt, & quodammodo e attribuuntur; vt ex secunda notatione colligitur: huiusmodi est in Theologia actus meritorius: quaecunque enim traduntur a principio Genesis, vsque ad finem Apocalypsis, respiciunt actum meritorum, & ei quodammodo conueniunt, quia vel sunt praecepta, aut consilia bene viuendi, vel exempla ad hoc ipsum ordinata, vel denique poenae, & praemia, quae bene aut male operantibus Scriptu ra proponit: imo vero ea, quae de Deo in se, & deDeo incarnato scripta sunt, & credenda traduntur, ad ipsum etiam actum meritorium ordinem habent: sicut dicitur Ioan. 20. Haec autem scripta sunt, ut credatis, quia lesus est filius Dei, & vt credentes, vitanhabeatis in nomine eius. quaedam etiam proponuntur, vt regula operis meritorij. Denique idem confirmat Durandus multis Scripturae testimonijs, quibus Scriptura sacra dicitur scientia salutis, subiectum igitur Theologiae primo modo acceptae est actus meritorius.

De Theologia vero tertio modo, quatenus deducit conclusiones, idem docet: probat autem, quia vel ex articulis fidei deducitur aliquid speculatinum, vel aliquid practicum: si aliquid speculatitum, idem est subiectum talis habitus deducentis conclusiones ex articulis, & habitus fidei circa ipsos articulos, ex quibus illud colligitur. Subectum enim conclusionis in demonstratione, aut in syllogismo directe concludente, est subiectum minoris propositionis: sed minor propositio demonstrationis Theologicae semper est articulus fidei: in ipsa igitur conclusione idem erit subiectum, atque in articulo fidei; ac proinde idem erit subiectum Theologiae primo, atque tertio nodo vsurpatae: minorem autem propositionem in demonstratione Theologica esse articulum fidei, ostendit Dur. exemplo huius demonstratioiis. Vbi est vnitas essentiae in tribus suppositis realiter distinctis, non potest esse distinctio per absouta: sed in Deo est vnitas essentiae in tribus peronis, ergo in Deo non est distinctio per absoluta.

Secundo docet Durandus, subiectum Theoogiae secundo modo, quae est ad explicanda, e defendenda mysteria fidei, esse Deum. Ita asserit num. 13. probat autem, quia Theologia quae de clarat, & defendit mysteria nostrae religionis, prae cipue versatur circa articulos de Deo secundum se, & de Deo incarnato: quanquam enim Scriptura, & fides nostra non modo tradat, quae ad Deum secundum se, aut ad Deum incarnatum spectant, sed etiam quae nostram iustificationem, & opermeritoria respiciunt; illa tamen habent rationem principij in sacra doctrina, & difficiliora sunt: haec vero habent rationem conclusionis, nec peculiarem praeseferunt difficultatem, suppositis articulis se Deo, tanquam principijs. Si enim supponamus eum, qui dixit Ioan. 4. Qui diligit me, diligetur a Patre meo, fuisse Filium Dei incarnatum, optime, & facillime colligimus, dilectionem Dei esse apud Deum meritoriam, & sic de alijs. Scriptura igitur, & fides nostra non indiget defensione, aut declaratione quoad conclusiones, quas colligit, sed quoad principia, ex quibus deducit: cumque principia sint articuli de Deo secundum se, aut de Deo incarnato: conclusiones vero, de nostris ope ribus meritorijs, vt dictum est; consequitur subiectum Theologiae, quae in defensione fidei versatur, non esse actum meritorium, sed Deum. Tertio denique asserit, subiectum Theologiae hoc modo non esse Deum sub ratione absoluta, qua Deus est, sed sub ratione determinata, & respectiua Saluatoris: ita tradit in ea q 5. n. 16. & 17. Confirmat autem hac ratione. Idem est subiectum Theologiae hoc modo sumptae, & ipsius fideitidem enim est subiectum alicuius habitus, & conclusionis, quam habitus deducit; conclusio autem, quam deducit habitus Theologre hoc modo est ipsemet articulus fidei: idem ergo est subiectum Theologiae & articulorum fides: sed in articulis fidei Deus est subiectum, non sub ratione absoluta, sed sub determinata. Vt enim dixerat quanum. 12. Deu non est subiectum fidei sub ratione scibilis, sub qua multa possunt de ipso demonstrari: alioquin aliquis articulus fidei viatori posset esse euidens: De Deo autem sub ratione absoluta, qua DEV. est, multa possunt demonstrari, vt quod sit vnus intelligens, omnipotens, &c. Quare Deus sub ratione absoluta non est subiectum fidei, ergo neque Theologiae

Postremo Deum esse subiectum Theologiae secundo modo acceptae sub ratione Saluatoris, pro bat nu. 17. illius q. 5. Primum, quia haec ratio pri marie cadit sub fidem: in omni enim statu fuit fide Dei saluatoris: tum etiam, quia sub hac ration continentur multa aliis mysteria. Ad haec, sub eratione Deus est subiectum fidei articulorum, sub qua praesertim habet ordinem ad opus meritorium eo quod principia per se habent habitudinem ad conclusiones: articuli autem fidei sunt principia respectu eorum, quae in sacra Scriptura concluduntur de opere meritorio, vt superius dictum est quare quod est subiectum fidei articulorum, de bet habere habitudinem ad opus meritorium: Deus autem potius sub ratione saluatoris, quam sub alia, habet hunc ordinem: ergo sub illa ratione debet esse subiectum: posteriorem minorem pro pat ipse Durandus ratione quadam, quam consulto praetermitto.

CAP. III Confutantur sententia Durandi.

Anc opinionem sigillatim refellere ex ipsiusmet Durandi principijs, non erit difficile admissa ergo illa Theologiae diuisione, falsum apparet, quod primo docet, nimirum subiectum Theologiae primo; & tertio modo esse actum merito rium: si enim sermo sit de Theologia primo modo, hoc est, de fide mysteriorum, quae in Scriptura, aut alio modo tradita sunt; conditiones subiecti ab ipso etiam Durando initio assignatae non possunt in actum meritorium conuenire: quoniam diratione subiecti non est id, quod ipse in prima ra tione dixit, scilicet esse finem proximum scientiae. sed vt in secunda ratione docuit, & supra notauimus, ea est conditio subiecti, vt cetera omnia etribuantur, & ipsum quodammodo respiciant, quamuis ergo actus meritorius esset finis proximus Theologiae primo modo; si tamen non est d, cui cetera omnia attribuuntur, sed hoc potius est Deus, non erit subiectum Theologiae actu meritorius, sed Deus: atqui actui meritorio cetera omnia non tribuuntur: nam mysterium Trinitatis non respicit actum meritorium tanquam subiectum, etiamsi credere hoc mysterium, meritorium sit, potius Trinitati, quae proponitur nobis cre¬ denda tribuitur actus meritorius, quia est auctor illius ergo non actus meritorius, sed Deus habet illam primam conditionem subiecti¬

Praeterea ex eo quod mysterium incarnationis proponatur, vt regula actus meritorij, actus ipse non debet comparari, vt subiectum cum mysterio incarnationis, sed potius contra. Quo fit etiam, vt Theologia tertio modo non habeat pro subiecto actum meritorium, vt falso quoque putauit Durandus: quia siue ex articulis fidei sequatur quid spe culatiuum, siue practicum, eadem ratio huius esse debet, atque Theologiae primo modo acceptae, vt etiam ipse fatetur: cum ergo iam probatum sit subiectum Theologiae primo modo, non esse actum meritorium, sed Deum, sic etiam de Theologia tertio modo dicendum est

Secundum quod asserit Durandus, nempe subiectum Theologiae secundo modo non esse actum meritorium, sed Deum, etiamsi verum sit, doctrinae tamen ipsius iam traditae non satis consonat: sienim subiectum Theologiae primo modo nimirum pro fide mysteriorum, est actus meritorius non Deus; idem erit Theologiae secundo modo, quae eadem mysteria defendit: primum quidem quia defensio, & declaratio non tantum est necessaria, vt ipse putauit, articulis de Deo secundum se& de Deo incarnato, sed etiam articulis iustifica tionis, meritorum, & sacramentorum; contra quo non pauciores errores, quam contra alios fuerunt, & indies oriri possunt: ergo si fides habet actum meritorium pro subiecto, defensio illius eundem habebit. Quocirca licet concedamus Durando, ea mysteria, quae de iustificatione & meritis habemus esse conclusiones articulorum, quos de Deo ecundum se, & incarnato credimus; difficultanihilominus erit, non solum in ipsis articulis, sed etiam in conclusionibus de iustificatione, & meritis inde deductis: quod sine controuersia non sit, qua ratione Dominus in Scriptura tradiderit, quo ad rationem meriti, & iustificationis pertinent. Qua de causa quidam admittentes articulos deDeo, & Scripturam ipsam, multa praue intellecta de iustificatione, & meritis docuerunt. Deinde dici non potest, articulos omnes de Deo esse principia articulorum de meritis, & iustificatione, hi enim, & ceteri omnes solum videntur supponere, & Deum esse; & eos articulos nobis tradidisse. Mysterium vero Trinitatis, & incarnationis quoad omnia, non videntur supponi, tanquam principia, vt putauit Durandus

Tertium denique quod dixit, nec speciem probabilitatis videtur habere; nam concedamus ei idem esse subiectum articulorum fidei, qui defensione indigent, & Theologiae secundo modo acceptae demus etiam Theologiam eo modo versari solcirca articulos de Deo secundum se, & de Deo in carnato: quia his solum defensio necessaria sit, vt ipse contendit: ob id tamen non cogimus, nec possumus dicere, Deum non sub ratione Dei, sed sub ratione determinata Saluatoris, esse subiectum illius habitus: subiectum enim alicuius habitus, vt supra diximus ex eodem Durando, illud est, cui tribuuntur, aut de quo dicuntur cetera, circa quanabitus ille versatur, atque incomplexum aliquid est: huiusmodi autem est Deus sub ratione Dei, hoc est sub ratione primi entis, quod nomine, Deus, & multis alijs significamus: cum vero dico sub ratione Dei, non est intelligenda ea ratio, a qua nomen, Deus impositum est, operatio videlicet ipsius, de qua disp. 58. c. 1. dicemus. Quod enim de Deo multa demonstrentur praedicata, quae naturali ratione deduci possunt, non obest, quominus sit vere subiectum Theologiae eo modo acceptae: nanmulta alia de substantia ipsius sola fide, & reuela tione credimus, quae nulla ratione naturali demon strari possunt: ergo subiectum huius fidei, & Theologiae, quae ipsam defendit, in his articulis, qui in digent declaratione, & defensione, est ipse Deus sub ratione absoluta Des: atque ita corruit ratio Durandi, qua probare volebat, Deum sub ratione Dei, non esse subiectum Theologiae hoc modo. Praeterea non satis probatur, Deum sub ratione Saluatoris, esse subiectum Theologiae hoc modo ex eo, quod fides illius in omni tempore fuerit necessaria: hinc enim solum fit, vt articulus isto sit inter alios praecipuus, non autem, vt ipsi tanquam subiecto, cotera omnio, quae fide credimus conueniant, & ad ipsum ordinentur: tum quia, vt infrac. sequenti dicemus, Deus saluator, est arti culus complexus, qui habet pro subiecto Deum ipsum, cui tribuimus esse saluatorem, sicut caeteta, quae de ipso credimus, & praedicamus: subiectum autem alicuius habitus debet esse quid incomplexum, vt prima notatione dictum est, de quo cetera praedicentur: tùm etiam quia cetera, qua Deo tribuuntur, non omnia de ipso sub ratione Saluatoris, sed de ipso absolute praedicantur: ergitotius Deus sub ratione Dei, quam sub ratione Saluatoris, est vniuersale subiectum. Ad haec non est necesse, vt contendebat Duran. Deum esse sub iectum Theologiae sub ea ratione, sub qua potius respicit opus meritorium, sed sub illa, quae incomplexa est, & ita vniuersalis, vt ei cetera eo modo quem diximus, tribuantur: id quod absque dubio habet sub ratione absoluta Dei.

Hactenus contra Durandum ex ipsius principijs ita pugnatum est, vt simul etiam omnia ipsius argumenta dissoluta maneant. Nunc aliorum sententias referamus, qui omnes nulla facta distinctione Theologiae, absolute quaestioni respondent: quocumque enim modo accipiatur, idem subiectum habet

CAP. IV. Duae alia opiniones.

SEcunda igitur sententia est Bonauen. quaest. 1. Prolog. Okam i q. aliquantulum ante finem, & Gabriel. q. 9. art. 2. cum quibus conuenire videtur Albertus 1. p. Summ. tract 1. qu. 3. memb.. & In d. art. 2. asserentium, tribus modis subiectum Theologiae accipi posse: ex quibus tertio modo potius obiectum, quam subiectum vocari debet. Iuxta hunc modum dicunt, subiectum vniuersa le, seu commune, sub quo continentur omnia quae tractantur in Theologia esse signa, vel res, Sed praeterquam quod subiectum hoc modo ad praesentem quaestionem non pertinet, vt superius c. 1. notaui, adhuc hoc modo communis ratio obiecti totius Theologiae non recte assignatur. Primum quia haec non est adaequata ratio omnium, quae tractantur in Theologia, sed multo vniuersalior: sub ea namque comprehenduntur aliae res & signa de quibus Theologia non disserit: tum etiam quia eadem ratione possemus res in vni¬ uersum appellare obiectum philosophiae, aut metaphysicae. Ad haec necessarium non est, vnam adaequatam, & communem rationem obiecti habitibus, aut facultatibus assignare, vt disput. 9. c. 3. praedictum est.

Hac ergo tertia acceptione omissa, praedicti Doctores affirmant, subiectum Theologiae alij duobus modis vsurpari. Primum, inquiunt, es

subiectum radicale; sic appellat Bonaueatura: seu quod primum est perfectione; sic vocant Okam, & Gabiel. Albertus vero principale, & hoc modo primum subiectum Theologiae est Deus: Qui¬

dignitate ceteris omnibus prior est, & veluti fundamentum eorum. Deinde dicitur subiectum in regrale, sic appellat Bonauentura: Gabriel vero & Okam vocant subiectum continentiae; & hoc modo dicunt, Christum esse subiectum Theologiae: eo quod integre contineat naturam humanam, & diuinam. Addit Bonauentura Christum hoc modo non tantum esse ipsam personam cum duabus naturis, sed cum omnibus, etiam membris mysticis, & quae ad illam spectant. Hac vero ratione videntur solum assignare subiectum commune continens omnia, quae tractantur in scientia: de quo, vt iam diximus, non est multum curandum. Imo si ita esset, non oporteret assignare tertiam illam acceptionem, quam supra retulimus; liquidem Christus hoc modo, est vniuersale obiectum Theologiae

Horum itaque sententia in eo tantum nobis probatur, quod asserunt, Deum esse subiectum Theologiae: ei namque conditiones illae subiecti conueniunt, vt infra clarius patebit. Quare fallitur etam Albertus, cum asserit, Christum secundum suam personam in duabus naturis, esse subiectum, de quo demonstrantur passiones in Theologia: Nam sicut DEVS glorificatur, aut Saluator non potest esse subiectum, vt etiam fatentur Okam & Gabriel, quia subiectum debet esse quid incomplexum, vt de ipso non supponatur factaaliqua praedicatio, sic etiam non potest esse DEVS homo. Alijs rationibus impugnat Scotus hanc sententiam sub quaest. 3. Prologi quaest. laterali 2. §. Ex praedictis apparet, quas consulto praetermitto

Tertia sententia est aliorum asserentium Deum quidem esse primum subiectum Theologiae, non sub ratione Dei absolute, sed sub ration glorificatoris. Ita docuit Greg. q 4. Prolog. ar. 4. & Marsil. q. 2. ar. 5. Propositione 1. 2. & 3. Consentit Albertus in 2. d. 1. ar. 2. qui omissa ratione subiecti communis, quam in secunda sententia re tulimus, in qua cum Bonauentura, & alijs conuenit, pronunciat subiectum Theologiae speciale, esse Deum non absolute, sed quatenus est alpha & omega, hoc est, principium & finis. Omnia enim, quae Theologia tractat, considerat quatenus sunt ab ipso, & propter ipsum. Conuenit ergo Albertus cum alijs, sed addit peculiarem aliam rationem, sub qua etiam Deus est subiectum, nempe rationem principij. Id ipsum asserit Aegid. in Pro. 1. p. q 3. nisi quod rationem principij refert tantum ad restaurationem nostrae salutis. Hanc sententianprobat primo Greg. ex August. 14. de ciui. c. 1. vbi dicit Theologiam, quam ipse toto capite appelat sapientiam, de ijs rebus disserere, quibus fides saluberrima, quae ad veram beatitudinem ducit, gignitur, nurritur, defenditur, & roboratur Manifestum autem est non loqui de fide solum: subiungit enim, Quae scientia non pollent fideles plurimi quanuis polleant ipsa fide plurimum: loquitur ergo de scientia Theologiae, qua probantur, & defenduntur mysteria, ideoque dixit, hac scientia, fidem gigni: Doctores enim Theologi in ea periti plurimos ad fidem conuertentes, in ipsis fidem gignunt, nutriunt, & roborant, dum indies magis, ac magis eos doctrina mysteriorum informant. Quocirca cum dicat Augustinus, hanc scientiam esse de ii rebus, quae ducunt nos ad beatitudinem, aperte indicat, Deum sub eadem ratione esse obiectum huius scientiae, sub qua est etiam obiectum beatitudinis ad quem res ipsae quae in ea tractantur, perducunt. Eadem sententia suaderi posset rationibus, quibus probant Gregorius, & alij, Deum sub ratione absoluta Dei, non esse subiectum Theologiae eas tamen, quod directe pugnent contra veriorem sententiam, inferius referemus

Hanc opinionem impugnant Okam, & Gab. loco citato hoc optimo argumento. Ratio Glori ficatoris, Redemptoris, & aliae id genus non sunt rationes subiecti, sed praedicati, quia, vt supra dicebamus, in hoc complexo, Deus glorificator, supponitur aliqua enunciatio, in qua, Glorificator, est praedicatum, & Deus subiectum, sed subiectum scientiae debet esse incomplexum, de quo aliquid enunciemus: ergo Deus glorificator non est sub iectum Theologiae, sed Deus absolute. Secundo Scotus q illa 2. lateral. §. Contra istas, & Bassolis q. 4. Prol. art. 1. §. Secundo probo, hac ratione eandem sententiam refellunt. Subiectum scientiae realis non potest esse ens rationis, vel ratio formalisubiecti non potest esse ens rationis, sed ratio Glorificatoris est ens rationis, sicut quaecumque, quae in Deo habent respectum ad creaturas: ergo sub illa ratione non potest esse subiectum. Alias quoque adducunt rationes, quae ad primam teduci possunt

Haec tamen ratio, licet non assumat verum nimirum scientiam realem non posse esse de sub lecto, quod tantum est ens rationis. Id tamen in Theologia verissimum est, quia licet considere multa in Deo, per respectum ad creaturas, qui tantum est rationis: tamen non omnia, quae tractat, habent respectum rationis, neque ea de subiecto aliquo, quod sit ens rationis, sed de ipso Deo considerat. Quod si aliquis respondeat, rationem Glorificatoris non accipi pro respectu illo ad creuras, sed pro essentia ipsa diuina, qua beamur, haec sane realis est verum, vt notauit Bassolis, si Deus hac ratione esset subiectum Theologiae, esset quidem sub ratione deitatis, sub qua est objectum beatitudinis. Ex quo tertia etiam ratio desumitu Aduersus Gregorium, si enim, vt ipse fatetur, idem est subiectum Theologiae, quod est obiectum beaitudinis, erit Deus sub ratione Dei subiectum Theologiae, hac enim etiam ratione beat, nam ratio glorificatoris est denominatio quaedam extrinseca proueniens ab actu beatitudinis, sicut de nominatio scibilis ab actu sciendi, quae non sunt de tatione obiecti, aut subiecti, quatenus ad ipsum scientia refertur, vt patet ex doctrina tradita dis7. cap. 3.

CAPVT V.

Deum sub ratione absoluta Dei esse subiectum Theologiae, verior sententia est. POstrema sententia mihi maxime probatur, qui affirmat Deum sub ratione absoluta Dei esse subiectum Theologiae: eam tradiderunt S. Thomas, Caiet, & recentiores aliqui in hoc artic. Henin Sum. art. 19. q 1. Ricard. in Prol. q. 6. Scot. q. 3 in 2.qui lateral. §. ex dictis patet §. ad primam quaestionem & §. Nunc autem videndum est Bassolis quaest. 4. a. Capreol. q. 4. a. 1. conc. 5. addita etiam doctrina quam tradit in calce art. Maior. q. 7. circa finem, Canus 12. lib. de loc. c. 2. Quod vero ait Henricuodlib. 12. q. 1. videlicet Deum sub ratione infinitatis esse subiectum scientiae, quam Deus habede seipso, non autem scientiae, quam Beati, aut via tores de ipso habent, contra praedictam sententiannon est. Nam in eo quodlib. asserit Deum sub ratione infinitatis formaliter, esse subiectum scientiae, quam ipse de se habet: non solum quia Deus conoscens se ipsum videt se esse infinitum, nam etiam creatura cognoscit Deum infinitum esse, sed quia Deus se infinitum, & infinito modo intelligit ita, et perfectio cognitionis rei cognitae adaequate re spondeat: & ideo asserit, infinitatem se habere ex parte ipsius subiecti, quod cognoscitur formaliter. at cognitio creaturae, finitae certe perfectionis est, & ita, quanuis intelligat Dei infinitatem, ei adae quate non respondet. Atque hac ratione dixit HenDeum, non sub ratione infinitatis formaliter esse subiectum scientiae creatae, sed infinitatem commitanter tantum se habere. Cum igitur haec postrema sententia asserit, Deum sub ratione absoluta Dei esse subiectum Theologiae, intelligit Deum non comprehendendo infinitatem illius, aut aliud attributum: nam infinitum, & cetera attributa tanquam passiones de Deo demonstrat. Vtrum vero ratio infinitatis formaliter comparetur cum sublecto Theologiae, an comitanter iuxta sensum Henrici, non est praesentis controuersia

Deinde obseruandum est Deum non solum esse subiectum Theologiae quoad eam partem, quae versatur circa veritates necessarias, sed quoad eam etiam, quae de contingentib. est, vt de iustificatione, incarnatione, &c. Vt admonet Scotus, caeteri namque absque distinctione loquuntur praeter Bassolim, qui in eo art. 2. §. De Theologiae vero, censet, quoad eam partem, quae circa contingentia versatur, Deum non esse subiectum sub ratione Deitatis sed sub alia ratione, vt sequentic. dicemus. In confirmationem huius sententiae S. Thomas & Henricus hac vtuntur ratione: sic se habet subiectum id scientiam, sicut obiectum ad potentiam, veabitum: illud autem est obiectum potentiae, aut habitus sub cuius ratione caetera omnia referuntur ad potentiam vel habitum: sicut color ideo est obiectum visus, quia caetera, vt lapis, & homo, referuntur ad visum, eo quod habeant colorem: illud gitur erit subiectum Theologiae sub cuius ratione omnia referuntur ad ipsam; atqui omnia de quibus tractat Theologia considerantur in ea, vel quia sunt ipse Deus, vel quia ad ipsum vt ad principium, & finem ordinem habent: ergoDeus est proprium subiectum Theologiae

Haec est prima ratio S. Thomae, quae optime probat, si propositio assumpta in ea recte intelligatur. Est ergo comparatio inter obiectum habitus, & subiectum hoc modo intelligenda: quem admodum nihil est obiectum potentiae, vel habitus, quod non habeat rationem illam communem obiecti, vel essentialiter sicut albedo, vel acciden¬ tarie, sicut paries, & eo modo aliquid est obiectum visus, nimirum aut per se, aut per accidens, sicut rationem coloris participat: sic etiam omnia, quae considerat habitus, habent aliquem ordinem, vespectant aliquo modo ad subiectum illius, non quod ita subeant rationem subiecti, vt eis per praedicationem conueniat, sed quod aliquomodo ea de subiecto ipso in recto, vel in obliquo dicantur, & ideo aliquem ad illum ordinem habeant.

Ad hanc rationem reuocari potest ratio Scotiqui in q. 2. illa laterali §. De secundo, illam solam assignat proprietatem subiecti, in qua ceteras, quas ex mente Durandi initio adduximus, videtur optime comprehendisse. Ea vero est, vt ipsum contineat in se veritates omnes, quae in scientia confiderantur: esse enim debet causa, & principium omnium illarum, vt inductione constat. Quare in §. contra istud, respondens ad I. rationem, quam contra adduxit: dicit alio modo obiectum comparari cum potentia vel habitu, quam subiectum illud enim comparatur vt id, quod mouet tantum, hoc est, vt id, quod intelligitur, vel cognoscitur quod sane conuenit cuicunque proprietati, aut conclusioni, quae de re aliqua habitus considerat, at vero subiectum comparatur sicut causa cetero rum omnium, circa quae habitus ille versatur. Ea quo probatum manet id, quod S. Thom. assumpsit, in maiori propositione; videlicet, illud esse subiectum Theologiae, sub cuius ratione caetera omnia referuntur ad Theologiam, hoc est tanquam habentia ordinem ad illud, ab ea considerantur; quo fit, vt debeat esse quid in complexum vt sit primum fundamentum ceterorum, & de ipso cetera omnia quodammodo praedicentur: huiusmodi autem est Deus sub ratione absoluta DeiEi namque tanquam primo fundamento conueniunt cetera, quae in Theologia tractantur, vel quia sunt ipsi essentialia, aut per modum proprietatis a nobis considerantur, vel quia ab eo facta sunt, & de ipso, vt de causa dicuntur. Merito igitur Theologia nostra de ipso Deo, vt de subiecta materia disputare dicitur, demonstrans quae illi essenrialiter conueniunt, & quae sola sua voluntate ipsi tribuuntur.

Huc etiam spectat ratio secunda S. Thomae in hoc articulo, quae talis est: idem est subiectum principiorum, & totius scientiae: nam tota scientia virtute continetur in principiis: sed Deus est subiectum articulorum fidei, qui sunt Theologiae principia: de ipso enim Deo credimus omnia, quae in articulis enuntiantur: ergo Deus est subiectum Theologiae. Aduertit tamen Caietanus in hoc art. §. Ad hanc obiectionem, non satis conuenire S. Thomam, & Scotum in modo quo asserunt subiectum virtute continere conclusiones, quae demonstrantur in scientia Scotus enim putat in subiecto, vt in causa sufficienti, & adaequata, licet non proxima contineri: dicit non proximam, quia secunda passio non continetur, nisi media prima: dicit autem sufficientem, & adaequatam, quia censet non posse esse subiectum alicuius scientiae peculiaris aliquid commune secundum genus, sed secundum speciem specialissimam, quam vocat sufficientem, & adaequatam causam omnium conclusionum.

Sententiam hanc paucis indicasse videtur Scotus in illaq 2. laterali §. Contra istud arguitur, in solut. 2. Doctrinam vero S. Thomae ipse Caietanus aliter explicat. Censet enim necessarium esse in subiecto alicuius scientiae conclusiones contineri, non vt in causa sufficienti, & adaequata: sed saltem vt in causa prima, & in suo ordine sufficienti: inquit in suo ordine, quia adiuncto aliquo, quod participat rationem illam communem, ex ea sufficienter oritur. Quocirca ratio aliqua generica potest esse subiectum in aliqua scientia, quae sit vna secundum speciem, vt numerus generatim in Arithmetica: posita enim communi ratione numeri, & adiuncta ratione numeri particularis: sequuntur singulae veritates, quae in numero, vt in causa prima, & sufficienti, in suo ordine continebantur. Hanc doctrinam non tradit expresse S. Doctor in articulo, optime tamen eam colligi Caietanus ex eo quod secundum doctrinam Doctoris sancti, & communem omnium sententiam, potest esse vna scientia secundum speciem, circa subiectum aliquod vnum secundum genus: qualis est Arithmetica circa numerum; philosophia circa ens mobile, &c. Verum quod attinet ad praesentem controuersiam, cum subiectum Theologiae, scilicet Deus, sit vnum secundum speciem, imo secundum numerum, continebit omnes veritates huius scientiae tanquam adaequata, & sufficiens causa illarum.

CAPVT VI.

Non solum Deus est subiectum Theologi respectu veritatum necessariarum, sed etiam contingentium.

Vperest vero difficultas cum Bassoli, an eadem Oratione Deus sit subiectum Theologiae quoad veritates necessarias, & contingentes. Ipse enim, vt praeced. c. commemorauimus, putat esse subiectum respectu veritatum contingentium secundum rationem non deitatis, & essentiae, sed voluntatis: eo quod Deus non sit causa rerum in quantum est, sed inquantum vult, vt ostendemus disp. 81. c. 1 Mihi autem placet summopere sententia Scoti in ea 2.qui laterali, vbi docet, sub ratione solum deitatis esse subiectum respectu vtrarumque veritatum: esse autem non posse sub ratione volentis, facile probatur ex fundamento initio posito, & in 4. c. repetito. Quoniam subiectum ita debet esse quid inco plexum, vt nulla de ipso supponatur in scientia facta enunciatio: qua ratione diximus c. 4. Deum sub ratione Glorificatoris non posse esse primum subiectum Theologiae quia in eo iam supponitur aliqua enunciatio, scilicet Deum esse glorificatorem: atqui eadem ratione Deus, quatenus a nobis concipitur sub tatione volentis, non est quid in complexum, sed de ipso supponitur facta enunciatio, qua dicitur velle aliquid facere: ergo sub hac ratione non potest esse primum subiectum Theologiae.

Quod vero afferebat Bassolis pro sua sententia nullius ponderis est. Quamuis enim Deus non sicausa rerum, & veritatum contingentium inquantum est, sed inquantum vult, tamen primum subiectum, de quo omnia praedicantur, est ipsemet Deus, inquantum est. Praedicata autem harum veritatum includunt actum voluntatis, ratione cuius de ipso Deo enunciantur: ratio igitur voluntatis potius se habet ex parte praedicati, quam subiecti: sicut de ratione Glorificatoris idem Bassolis supra docuerat.

Aduertit tamen Scotus que illa 2. laterali §. Ad primam quaestionem, & sequenti, Deum, sub ratione Deitatis, non eodem modo esse primum subiectum Theologiae, quoad veritates necessarias, & contingentes. Nam necessarium dicitur esse subiectum quia eas virtute continet ex natura rei, & necessario; quarum adhuc non est eodem modo subiectum in Theologia secundum se sumpta, & in ea, vt est in viatoribus. In Theologia namque secundum sequae euidentiam habet harum veritatum, Deus ita est primum subiectum, vt euidentia sui faciat euidentiam omnium illarum veritatum: in Theologia autem viatorum ea ratione solum, quia omnes illas in se continet, & aptum est euidentia sui, si ea haberetur, illarum euidentiam generare. At vero Deus relatus ad veritates contingentes, est (inquit, primum subiectum, non quod virtute omnes illas contineat, sed quia est primum cui inesse debet primum praedicatum primae veritatis contingentis, quod est esse primum subiectum omnis praedicationis.

Ego vero non negarem, ita esse subiectum Theologiae relatum ad vtrasque veritates, vt eas in se, tametsi non eodem modo continere dicatur. Contingentes enim libere continet, vt causa efficiens illarum: necessarias autem necessario ex natura rei, quod Scotis virtualiter appellauit: eo quod in illo virtute videntur inclusae eo ipso, quod illi ex natura rei conueniunt.

Existimo etiam contra Scotum, Deum non esse subiectum veritatum necessariarum, in Theologia secundum se, haec enim aut est Theologia Dei, aut videntium ipsum, sicuti est, vtraque autem est simplicissima notitia ipsius, & omnium veritatum necessariarum, quae, nostro modo intelligendi, ein praedicatione tribuuntur, in simplici autem notitia non est subiectum, & praedicatum, solum igitur in nobis viatoribus qui compositione aeternas veritates de Deo enuntiamus, Deus habet rationem subiecti, de quo nostra Theologia aliquid enuntiare, & tractare dicitur, at respectu veritarum contingentium, Deus certe subiectum est Theologiae secundum se, nam Beati non vnico simplici intuitu vident essentiam Dei, & creaturas, vt infra d. 50. c. 7. ostendemus. Idcirco de Deo compositione enuntiare possunt, & diuisione negare ea, quae sunt extra ipsum. Alia tamen ratio est Theologiae, quam Deus de se habet, ipse enim vnico intuitu se, & caetera omnia cognoscit, quare cognitionis illius non possumus subiectum, & praedicatum reipsaassignare, quanuis nostro modo intelligendi vtrumque in Deo distinguamus.

CAPVT VII. Argumenta quae possunt opponi.

COntra hanc postremam sententiam sunt argumenta, ex quibus aliqua tertiam opinionem probare videntur. Primum est. Nulla scientia pro bat de suo subiecto an sit, & quid sit, sed haec duo supponit, vt dicitur 1. Post. c. 1. sed Theologia non solum probat, quid sit Deus, sed etiam, an sit, ergo Deus non est subiectum ipsius. Respondeo in Theologia ex propriis eius principiis, quae sola reuelatione nota sunt, haec duo non probari ratione aliqua, sed ita supponi Deum esse, & primum ens omnium rerum principum, & causam esse, sicut esse Trinum, & vnum, & reliqua principia, quae dicuntur articuli fidei. Theologus autem aliunde tanquam philosophus, rationibus a poste riori probat esse Deum, & esse vnum, quod inte¬ pessimos homines non desint, qui aut negent vniesse Deum, aut, quod peius est, negent, ipsum esse: superius enim dixi Theologum plurimum iuuari bona philosophia. Sed quanuis fides doceat Deum esse, & esse vnum; haec tamen duo non numerantur inter articulos fidei apud omnes, sed inter necessario requisita ad articulos, vt docet S. Tho. 2. 2. q. 1. art. 5. ad 3. Supponitur autem quid sit Deus eo genere conceptus, quem pro hoc statu viatores habere possunt per species aliarum rerum, addendo, & derrahendo, vt notauit Aegidius q. illa 3. ad 3. & Henric. in Sum. art. citato ad 5. de quo genere cognitionis dicemus disp. 22. c. 4.

Secundo arguit Gregorius in eo a. 2. in confirm. 2. conclusionis: Si Deus sub ratione Dei esset subiectum Theologiae, posset etiam comprehendi a Theologia: ad habitum enim alicuius subiecti spectat considerare, quaecunque illi conueniunt, & conuenire possunt, quod idem est atque ipsum comprehendere: sed Deus comprehendi non potest a Theologia: ergo neque subiectum illius esse. Respondeo, non opus esse, habitum quemlibet scientiae adeo esse perfectum, vt comprehendat subiectum, vel obiectum suum, & ita ipsum penetret, vt cognoscat omnia, quae ei conuenire possunt: & quanuis aliquis habitus esse possit in creatura, qui subiectum, vel obiectum creatum comprehendat, nullus tamen esse potest ita perfectus, vt circa Deum hoc modo operari possit, etiamsi ipsum clare intueatur satis ergo est, vt sit habitus scientiae de aliquo subiecto, multa de ipso cognoscere, & de suis principiis deducere.

Aliud absurdum alij conantur inferre, vt refert Gregorius, si vltima opinio vera sit: quia nimirum sequeretur, esse aliquam Theologiam, quae infinitas veritates de Deo cognoscat; eo quod de ipso sub ratione absoluta infinita enuntiari possunt. Quod tamen absurdum, non sequitur, si dicamus, Deum esse subiectum Theologiae, sed peculiari illa ratione. Sed hoc etiam friuolum est: Dei namque perfectiones, & praedicata, quae ipsi conuenire dicuntur, non sunt numero infinita actu: aut enim sermo est de perfectionibus secundum se, & re ipsa: & hoc modo non sunt plures, nedum infinitae: est enim in Deo simplicissima essentia, absque vlla alia distinctione quam personarum, infinita secundum esse, non tamen numero, & multitudine. Si vero loquamur de perfectionibus Dei ab aliquo intellectu cognitis, adhuc non sunt infinitae, primum quidem in intellectu diuino, & Beatorum: hi enim non distinguunt in Deo attributa, & perfectiones inter se, & ab essentia, vt disp. 113. cap. 2. dicemus. Deinde neque in intellectu viatorum infinitae sunt. nullus enim hactenus infinitas de Deo concepit, aut inuenit perfectiones. Denique quamuis rerum creatarum perfectiones, quae ad Deum relata quodammodo de ipso, sicut effectus de causa, possunt praedicari, sint distinctae, & infinitae, si possibiles etiam comprehendas: opus tamen non est dari creatam aliquam scientiam, quae omnes cognoscat: sed satis est, si aliquas praecipuas consideret. Gregorius autem non censet absurdum, esse scientiam aliquam creatam, quae cognoscat Deum simul, & infinitas creaturas, vt inferius ostendemus disput. 50. c. 7. Nihil ergo hoc argumento ipse Gregorius probat.

Tertio arguit Aegidius, si Deus sub ratione absoluta Dei, non sub aliqua particulari, esse subiectum Theologiae, haec doctrina non distingueretur a Metaphysica, quae etiam Theologia seu diuina scientia nuncupatur: Diuersae enim facultates diuersa subiecta habere debent, de quibu disputent: & vna scientia vnius generis subiecti est ex Aristotele. Respondeo, primum subiectum Theologiae naturalis hoc est Metaphysicae non esse Deum, sed ens in vniuersum, neque Metaphysicam omnia, quae considerat, ad Deum referre tanquam aliquid ei conueniens, sicut Theologia nostra. Deinde quamuis Metaphysica habere Deum pro subiecto sibi adaequato, adhuc nostri Theologia ab ea differret eo, quod vnitas scientia non solum debet considerari ex vnitate subiecti, sed etiam ex vnitate obiecti formalis, hoc est, principiorum, ex quibus procedit: & quoniam Metaphysica procedit ex principiis naturali lumine notis, Theologia vero nostra ex principiis reuelatis diuersae scientiae de eodem subiecto constituum tur. Haec vero differentia nota esse non potui Aristoteli, qui tale genus principiorum, quale habet nostra Theologia, non cognouit,

Hactenus rationibus, quae pro tertia sententia adduci poterant, satisfactum manet. Id vero quod ex Augustino adduxit Gregorius, nullius ponde ris est; inde enim solum probatur doctrinam Theologiae hoc efficere, vt fides, quae ad beatitudinem perducit, gignatur, nutriatur, & roboretur: ob id tamen non fit, vt Deus sub ratione Glorificatorisit subiectum Theologiae, sed, vt effectus, & finis ad quem ipsa nos promouet, sit beatitudo nostra

Summa & confirmatio totius articuli.

Ex corpore articuli tres conclusiones elici possunt. Prima est, Theologia nostra non vtitur argumentis ad probanda sua principia, sed ex ipsis suppositis ac alia probanda procedit. Secunda, Sicut ad Metaphysicum pertinet, contra negantes ipsius principia, disputare; si aliquid tanquam verum admittant, ex quo argumentarii possit, eo quod inter naturales disciplinas Metaphysica nobilior sit: ita etiam Theologi munus est, articulos fidei, qui sunt huius scientiae principia, contra haereticos ex Scriptura, quam ipsi admittunt, vel ex alio loco, in quo cum Catholicis conueniunt, confirmare. Tertia, Si quinegans principia nihil admittat, ex quo contra ipsum possit Theologus argumentari, solum super est, vt ad illius argumenta, contra eosdem articulos facta, respondeat Demum in solutione secundi numerat Sanctus Thomas locos Theologicos, ex quibus Theologia argumenta sua depromit.

Ex quibus omnibus colligitur responsum quae stionis propositae in titulo articuli; nempe Theologiam esse argumentatiuam, hoc est, ad ipsam pertinere, argumentis, & rationibus vti, vt testatur Paulus 2. ad Tim. 3. Omnis Scriptura diuinitus inspirata vtilis est ad docendum, ad arguendum, &c. hoc est, ac redarguenda, & conuincenda falsa dogmata: in quem sensum Paulum interpretantur omnes Latini, & Graeci Patres. Duo autem genera falsorum dogmatum Scriptura conuinci possunt, vnum eorum, quae directe pugnant contra articulos fidei, qui sunt principia Theologiae, qualis est error negantium Christi diuinitatem, & contra huius modi argumentatur Theologia eo modo, quo in secunda conclusione dictum est. Alterum genus falsi dogmatis est, quod directe, & expresse non est contra articulum fidei, ex illo tamen aliquid contra articulum sequitur. Hoc autem genus erroris est contra conclusiones ipsius Theologiae illudque Theologus redarguit ex Scriptura, ve¬ aliis locis eo modo, quo in prima conclusione diximus, quo genere argumentandi quam plurimae veritates in Ecclesia definitae sunt, & contrariae sententiae damnatae: qualis est illa de causa formaliinhaerente nostrae iustificationis; de adoratione Sanctorum, & imaginum, & aliae id genus. Christus etiam Dominus optimo genere argumentandi in Euangelio Pharisaeos conuicit, & vt probaret, licitum fuisse Apostolis in Sabbatho vellere spicas, vt se reficerent, adduxit Luc. 6. exemplum Dauidis qui panes propositionis ob instantem necessitatem comedit I. Reg. 21. Deinde Matth. 19. probat. Christus non esse licitum dimittere vxorem quacunque ex causa, & alibi saepenumero ex scripturaNonnunquam etiam optima ratione argumentatur Sic Luc. II. malitiam Iudaeorum ratione redarguit, & probauit in digito, & virtute Dei eiecisse daemonia. Vtrumque genus argumentandi contra haereticos praesertim, frequens est apud sanctos Patres Quare immerito haeretici huius temporis Theologiam nostram insimulant, quod formandis optimis rationibus & argumentis tam diligenter incumbat. Dicunt enim scholasticis argumentationibus, & circulis simplicitatem doctrinae, quae a Patribus mirum in modum commendatur; adeo perturbari, vt potius ad decipiendum, seu ad contendendum, quam ad docendum videatur inuentaimo ad nihil aliud vtilis, quam ad nouas haereses excitandas, dum plus aequo philosophicis rationi bus acuuntur ingenia. Qua de causa Hieron. in tract. ad Ctesiphontem contra Pelagianos appellasse videtur philosophos, Patriarchas haereticorum, & in Epist. 127. de 42. mansionibus haereses ipsas, primogenita philosophiae nuncupauit, & 6. Synod. generalis, act. 1. de Arrio inquit, suum errorem ex philosophorum libris bibisse.

Verum hae sunt haereticorum argutiae, quibus non desunt cauillationes, vt nostram Theologiam falso reprehendant. Quodsi haeretici ipsi peruersis Scripturae interpretationibus & captiosis argumentis ignorantes populos miserrime decipiunt non erit vitio vertendum Theologiae nostrae, si his rationibus diluendis intendat, & contra ipsos haereticos efficacioribus, & magis veris vtatur. Ad haec, si aliquando Ecclesia logicam, & sophismata Aug. cum esset Manichaeus, ita timebat, vt publice Deum oraret ab ea liberari, non erit inutile, sed necessarium in Ecclesia esse Theologos, qui artem arguendi bene calleant, & captiosa argumenta haereticorum diluere sciant: neque ob id simplicitas, & veritas doctrinae tollitur, sed explicatur, & defenditur: & si quae denuo falsae sententiae oriuntur, facilius confutantur. Haereses vero ex philosophia bene intellecta ortae non sunt in Ecclesia: neque philosophi in sacra doctrina bene instructi haereticorum magistri, sed potius accerrimi oppugnatores extiterunt. Merito igitur Theologia nostra argumentis vtitur, & rationibus, atque vera, & sana philosophia interdum iuuatur. Non negamus multa interdum peccare Theologos in suis circulis, disputationibus & quaestionibus per tractandis, aut nimium contentiose disserentes, aut inutilia miscentes: haec tamen vitia ipsorum sunt, non Theologiae.

Dubitatio circa textum.

CIRCA primam conclusionem huius articulvariant recentiores Thomistae in explicanda mente Doctoris sancti. Sunt enim qui putent so lum docuisse, ad Theologum non pertinere principia sua, qui sunt articuli fidei, & alia ab Ecclesi definita, vel in scriptura tradita, euidenter, & ne cessario probare: non tamen negasse, probabili ratione posse a Theologo suaderi. Neque enim ad eum solum spectat sua principia explicare, sed etiam aliqua ratione ostendere. Quocirca in 2. g. 1. a. 5. plerique Theologi credibilitatem mysto riorum nostrae fidei probabilibus rationibus mon strare conantur. Dicunt ergo nostram Theologiam a philosophia differre, quod haec a posterior saltem sua principia euidenter probare possit

Theologia vero neque a priori, neque a posterior euidenter, aut necessario demonstret, sed sola ratione probabili, vt dictum est.

Alij asserunt hanc etiam probationem, quaTheologus demonstrat articulorum credibilitatem, non esse ab habitu Theologiae, quia ex reuelati principiis non procedit; sed ex humanis rationib. ab effectibus, quibus credibilitas rerum quoque humanarum demonstrari potest. Quare ad Theologum, prout Theologus est, non spectabit principia sua probare, ac proinde hoc genus probatio nis ab alio habitu erit, quam Theologiae, quem dicunt esse habitum fidei humanae. Haec enim ostendit ea iure optimo esse credenda, quae ainnumera hominum multitudine locis, & temporibus distanti, sanctitate & literis insigni, absque vllo commodo diuitiarum, voluptatis, aut honc ris, tam humilia, & humano sensui contraria cum summa veneratione recepta sunt. De qua re multa Euseb. lib. 1. de praeparatione Euangel. & lib. 9. hist. c. 6. Iustin. in oratione exhortator. ad gentes, & Augustinus 12. de ciuit. c. 10. 18. & 40. & 13. de Trinit. cap. 3. & 6.

Facilior est meo iudicio mens S. Thome, eaque verissima, scilicet principia Theologiae ab ea absolute non probari, sed tanquam vera supponi, nis in casu secundae conclusionis, hoc est, contra ne gantes illa: cum eis enim, qui in fide Catholica iam bene sunt instructi, & parati ad credendum, quae Romana Ecclesia proponit, de probandis articulis Theologia non agit, sed apud eos tanquam certos supponit, & ad inferendas nouas conclusiones & veritates ex ipsis argumentatur. Probat vero praedictos articulos, quos supponere debebat, quando ab haereticis negantur. Ceterum, vt inquit S. Thomas in 4. conclus. hoc modo Theologia solum arguere potest, quando quidam tantum articuli negantur, alij vero admittuntur: talia enim sunt Theologiae principia, & ita connexa, vt mutuo se iuuare possint, & vnum ex alio probari? nempe Scriptura ex definitione Ecclesiae, & traditione, & contra: sed apud eos tantum, qui aliquod eorum admittunt. Idem etiam principium in vniuersum, & confuse admissum probat particu laria, quae sub ipso continentur, & hoc etiam ad Theologum pertinet: verbi causa si haereticuadmittit aliquem librum Scripturae, negat tamen veritatem aliquam in eo contentam ex prauo in tellectu, & interpretatione illius; Theologus qui debet esse in Scriptura versatus, intra proprioterminos Theologiae potest ipsum conuincere similiter si quis admittat alicuius Concilij auctoritatem, neget tamen, quod in eo definitum est eodem modo a Theologo est conuincendus: qua ratione Theologia nostra dici debet sapientia, & Theologus sapiens. Nam iuxta Aristot. 6. Ethic c. 7. sapientem non solum oportet ea scire, quae eprincipiis cognoscuntur, sed etiam circa primadicere vera, ea nimirum explicando, & declarando. Quocirca merito S. Thom. in 2. concl. Theologiam in hoc Metaphysicae comparauit, quod sit caeteris nobilior, & ideo sapientia dicatur.

Quod si nullum principium huiusmodi admittant, qui negant articulos fidei, nullum contra illo intra limites Theologiae superest argumentum, seea solum deseruit ad diluendas eorum rationes, vt expresse notauit S. Thomas in 3. conclus. Quare recte dicebant posteriores Thomistae, rationes illas, quibus probari solet nostrae fidei credibilitas, ad Theologum non pertinere tanquam ipsi proptias, eis tamen vti nos posse, & debere contra negantes mysteria nostrae fidei, si nullum prorsus ocum admittant Scripturae, traditionis, aut definitionis Ecclesiae. Cum his enim humana potius ratione agendum est, vt primum ostendamus errorem suae fidei, deinde probabilitatem nostrae, praesertim ex societate, quam habet cum vera lege. Hae igitur rationes non sunt propriae Theologiae: alioqui non dixisset S. Thomas, contra eos qui negant omnia Theologiae principia, nihi aliud Theologo superesse, quam eorum argumenta diluere

CAPVT I. Opinio Durand.

CIRCA tertiam conclusionem articuli restat disputandum, an Theologia nostra ita diluat aduersariorum argumenta, vt euidenter ostendat ea nihil probare. In hac vero difficultate putauit Duran. q. 1. Prol. num. 32. non posse Theologum euidenter sed solum probabiliter argumenta, quae fiunt contra mysterinostrae fidei, dissoluere. Probat autem, quoniam aut ratio adducta contra articulum, defectum habet in forma, aut assumit falsam aliquam propositionem: prius potest euidenter cognosci, ac pro inde si eo modo argumentum soluatur, de solutione euidenter constabit. Posterius vero euidenesse non potest? nam sicut non potest de veritate mysterij euidenter constare, sic neque de falsitate eius, quod assumitur, ad probandum contrarium; vtriusque enim est eadem ratio: vt si quis arguat contra mysterium Trinitatis hoc modo, vbicunque est distinctio personarum est etiam distinctio naturae: sed in diuinis est distinctio personarum ergo etiam naturae, argumentum quidem non habet alium defectum, quam quod assumit maiorem propositionem falsam, cum in infinito secundum essentiam simul esse possit natura singularis, & personarum pluralitas: sed si de falsitate illius eui denter constaret, euidenter etiam appareret veritas contradictoriae propositionis, nimirum, in alique natura singulari possunt esse plura supposita. Sic autem euidens esset mysterium Trinitatis.

si aliquis argumentetur contra mysterium Eucha ristiae, quod accidentia in eo non possint esse sint substantia? quia ipsorum esse, & natura est inesse hinc argumentum euidenter positie solui potest, quia in bona philosophia euidenter notum est, essentiam accidentium non esse actualem existentiam in substantia, sed solam aptitudinem, & ordinem ad inhaerendum: & ita negari potest assumptum cum euidentia contrariae propositionis: quod tamen non fiet in aliis argumentis soluendis. Addit etiam Caietanus, hunc modum respondendi euidenter posilue ad Theologum pertinere, vt Theologus est, etiamsi solutio argumenti ex principiis philosophiae desumpta sit: Theologia enim aliena principia facit propria, dum vtitur ministerio aliarum facultarum ad defensionem propriae doctrinae: qua de causa haec principia appellat ipse Theologica ministerialiter.

CAPVT III. Probabilior sententia.

Ac sententia Caetani, excepta posteriori eius parte, mihi probatur: atque adeo in vniuersum existimo, nullum argumentum, quod directe pugnet contra mysterium, quatenus fide articulus est, solui posse euidenter positiue, sed solum negatiue. De solutione euidenti negatiue satis in explicatione sententiae Caietani dictum est. de euidenti autem positiue haec nostra sententia, nunc probatur quia si aliquod argumentum euidenter positiue dilueretur, quod directe contra mysterium pugnaret, haberetur euidentia ipsius mysterij, vt optime conuincit ratio Dutandi. Dixi argumentum, quod directe pugnaret contra mysterium, quia argumenta, quae pugnant ex consequenti, directe vero contra aliquid naturale, quod supponit articulus, non solum aliqua, sed omnia euidenter positiue solui possunt: & in hoc sensu vera esse sententia Caetani. Huiusmodi est argumentum illud allatum contra mysterium Eucharistiae, non enim pugnat directe contra articulum, qui in eo solum consistit, quod accidentia post verba rite prolata sine subiecto nunc maneant: argumentum vero directe non probat non ita manere accidentia, sed consequenter id deducere contendit ex eo, quod ita fleri nequeat, atqui hoc neri posse, non est articulus fidei sola reuelatione notus, sed aliquid, quod naturali ratione cognosci potest, & necessario supponitur ad articulum. Sihile esset argumentum, siquis probare vellet conra articulum resurrectionis, & ad hoc probandum sumeret, animam esse mortalem, & ad praeterium non esse potentiam. Hoc enim argumentum uidenter positiue solui posset, quia directe non ignat contra ipsum articulum, qui solum consitin eo, vt futura sit resurrectio.

Denique falso asseruit Caietanus ad Theoloam, prout Theologus est, pertinere huiusmodi tumentum, quod indirecte pugnat contra myrium, soluere euidenter positiue: id enim neologus facit, quatenus philosophus est. Ne e enim principia philosophiae fiunt proprialeologo, nisi quando cum articulis fidei miscenad inferendam aliquam conclusionem: tunc em ea ex philosophia accipit, quia Theologia losophiae quodammodo subalternatur, vt sudisp. 7. cap. 5. dictum est. At vero quando¬ Theologus ex propriis solum principiis philosophiae disputat, vt in solutione praedictorum argumentorum contingit, non Theologi, sed philosophi munere fungitur: quo fit, vt Theologus, quatenus Theologus est, nullum argumentum euidenter positiue dissoluat.

CAPVT I.

Quid sit locus Theologicus, & quotuplex.

ARgumentum hoc de locis Theologicis hac nostra tempestate Melchior Canus per 12. libros luculenter tractauit: in quibus non tantum numerum locorum ob oculos posuit, sed etiam de singulis permulta tradidit, & varia hinc, indeque petita in disputationem reuocauit. Nostri vero instituti nunc erit simplici narratione locos, qui ad Theologum spectare videntur, recensere, singulorumque momentum, & vsum paucis exponere. Appellamus vero locos Theologicos non capita rerum, de quibus Theologia tractat, quae etiam loci communes vocantur, vt de iustificatione, de merito &c. sed sedes quasdam, & promptuaria, ex quibus Theologica argumenta ducuntur. Sicut ergo Aristoteles in Topicis varios locos ostendit, vel definitione, vel a contrariis, &c. ex quibus de qua cumque proposita quaestione possit quisque probabilia argumenta depromere; sic nobis erit nunc exponendum, vnde possit Theologus rationes suas, & argumenta proferre. Et quamuis omne argumentum in vniuersum, vel auctoritate, veratione fiat, specialiter tamen decem loci Theologici numerari solent. An vero omnes ad Theologum tanquam legitimi, & proprij pertineant, in hac disp. dicemus.

Primus igitur locus est auctoritas sacrae Scripturae. Secundus, auctoritas traditionem Christi & Apostolorum. Tertius, auctoritas Ecclesia Catholicae. Quartus, auctoritas Conciliorum Quintus, auctoritas Pontificis Romani. Sextus auctoritas Patrum. Septimus, auctoritas Theologorum scholasticorum, cum quo etiam recensersolet auctoritas luris prudentium ex ea parte quaTheologus agit de iuris doctrina. Octauus, ratio naturalis lumine naturali deducta. Nonus, auctoritas philosophorum. Decimus, auctoritas humanae historiae. Ex quibus septem priores putat Canus lib. I. de loc. cap. vit. proprios esse Theologo: tres vero posteriores adscriptitios, & aliunde emendicatos: quod qua ratione verum sit, paucis aperiam: neque enim animus est docere, quae sisacra Scriptura, qua ratione conscripta, & reuelata. quid sit traditio, & quantae sit auctoritatis: nihil de conciliorum, & Pontificum decretis, quod attinet ad eorum firmitatem, & robur, dicam, sed supponam haec quatuor esse firmissima Theologiae fundamenta, ex quibus potissimum eius argumenta petuntur, eandemque veritatem diuinae reuelationis continere, vt latius patebit 2. 2. q. 1. art. 10. in peculiari de his omnibus tractatu, Idcirco hos quatuor locos sub vnico tantum complexus est S. Thom. in hoc art. in solutione 2. nempe sub auctoritate, quae diuina habetur reuelatione: omnium enim eadem est firmitas, & robur veritatis ex diuino testimonio, vario modo explicato.

Hanc autem veritatis energiam caeteri loci ex seipsis non habent. Excipio communem Patrus consensum in Scripturae alicuius explicatione, qua ad dogma pertinet fidei, & in traditionibus etiam fidei eruendis: in his enim eandem cum vero Scripturae sensu, & cum vera Christi traditione auctoritatem habet, non alia de causa, quam quod Ecclesia Catholica Scripturam sic explicatam recipiat, & teneat, vt defiuit Concilium Tridentinum sess. 4. decreto de editione, & vsu sacrorum librorum, & traditiones ipsas communi Patrum consensu continuo conseruatas amplectatur: ex se tamen Patrum auctoritas humana est, & quae ex ipsis inconcussae veritaris momentum non habet Caeteri quatuor loci in gradu inferiori certitudini collocari debent: qua vero ratione nihilominus conducere possint ad conclusiones Theologicas, & de fide eliciendas, & qualis singulorum vsu esse debeat, subinde dicemus.

CAPVT II. De vsu quinque priorum locorum.

DE vsu horum locorum in primis illud statuamus, ex quinque prioribus bifariam post Theologum argumentari: primum, vt notauimum in explicatione articuli, contra negantes princ pia, vel aliquid particulare sub ipsis contentum, modo ibidem explicato. Quare contra negantes definitionem Ecclesiae, aut Pontificis argumentari possumus ex Scriptura, & contra negantes Scripturam, ex definitione Ecclesiae, quando aduersarij ex his aliquid admittunt. Denique contra negantes aliquod particulare propter prauum intellectum Scripturae, quam recipiunt, ex ipsamet Scriptura recte intellecta arguere debemus qua etiam ratione ad hoc probandum potest, & debet accedere sextus locus ex Patribus, iuxta quorum interpretationem in fidei dogmatibus Scriptura, vt dixi intelligenda est

Deinde ex his omnibus locis, & Patrum aucto titate eodem modo accepta, possumus argumentari ad deducendas nouas conclusiones, & hoc adhuc duobus modis, aut euidenti illatione, aut probabili priori modo deducitur conclusio mere Theologica, & talis consequentia, siue vtraque propositio ex praedictis locis assumpta sit, siue altera praemissarum euidens sit ratione naturalisufficit ad definiendam in Concilio conclusionem de fide posteriori vero modo infertur conclusio solum probabilis, circa quam salua fide inter Theologos controuersia esse potest, & opinionum dissensio: neque inutilis iudicari debet hic modus probabiliter argumentandi, & opinandi si tamen nimia absit contentio: sic enim non si tamen nimia absit contentio: sic enim non solum cum fructu exercentur ingenia, sed assiduis etiam disputationibus multae veritates e tenebris eruuntur. Vidi ego non multis retro annis, in materia de Gratia, & praedestinatione aliqua adeo obscura in vtramque partem a Theologis disputari, vt vtriusque partis propugnatores existimarent, nihil in ea re certi haberi posse, in qua tamen facilis via caepit apparere. Contra vero vidi aliquos, leuiter, & absque fundamento ita suis opinionibus adhaerentes, vt putarent, contrariam sententiam periculo erroris expositam: quod tamen prudens Theologus cauere debet, mature semper de rebus iudicans, nec leuiter aliquid damnans. Disputatione vero assidua factum est, vt diligenter Scripturae, & Patrum libris perspectis, res iam facilior appareat, & vbi periculum videbatur, ipsa veritas eluceat.

Super erat, vt ageremus de sensu Scripturae, qui ad Theologicas disputationes deseruire potest, nam de illius auctoritate, & de numero librorum canonicorum, & de aliis regulis fidei, peculiarem iam promisi tractatum. De sensu autem disputationi accommodato sequentibus disputationibus disserendum est. Nunc vero hoc solum admonitum velim Theologum, id quod promitto, quoad eius fieri poterit, me obseruaturum, vt in suis disputationibus ab aliquo ex his locis, qui ipsi proprij videntur, sua semper ducat argumenta: ea tamen, quae solum ad Metaphysicam spectant subtilitatem, nisi quatenus illustrare possunt Theologica, parum curet.

CAPVT III. De auctoritate Scholasticorum, philosophorum, & deratione philosophica.

DEinde dicendum est de sexto loco, qui dicitur esse auctoritas Theologorum Scholasticorum, & obiter etiam de nono, videlicet de auctoritate Philosophorum, ad quem etiam ratio ipsa philosophica pertinet. Vtrorumque autem auctoritas non potest maiorem ex se certitudinem, quam opinionis, generare; Theologorum quidem in re Theologica, philosophorum vero in philosophica, quae cum etiam deseruire possit Theologo ad deducendas proprias conclusiones, ipsa etiam auctoritas philosophorum Theologicis disputationibus prodesse potest, ad probabiliter argumentandum: nisi quando communis sensus Scholasticorum talis est, vt in dogmate fidei, & philosophorum, vt in principio, & definitione aliqua rei philosophicae conueniant. Tunc autem maior certitudo non ex ipsorum auctoritate, prout ipsorum est, sed ex ipso principio in quo conueniunt generatur. Qualiter vero in delectu opinionum Doctorum scholasticorum habenda sit, ratio, dicemus 1. 2. in tract. de conscientia. Quando autem contra communem omnium Scholastico rum sententiam opinari sit temerarium, dicemus 2. 2. q. 11: art. 2. vbi de qualitatibus propositionum agendum est

Denique ratio philosophica, seu principia ex philosophia desumpta, quae dicuntur esse octauus locus, plurimum praestant, vt habeamus conclusionem aliquam naturalem, aut moralem ex propriis principis elicitam, quam deinde assumit Theo¬ logus, vt cum alia de fide inferat conclusionem Theologicam: verbi causa ad probandum Christ. humanitatem non fuisse adoptatam a Deo, supponimus veram definitionem adoptionis ex principiis philosophiae moralis, qua semel constituta, adhibemus propositionem de fide, nempe in Christo naturam humanam vnitam fuisse substantialiter Verbo Dei, & inde colligimus non fuisse adoptatam, vt in peculiari de hac re disputatione iam demonstrauimus. Idem seruauimus in alia disputatione ad probandum humanitatem in Christo non retinuisse conditionem seruilem, & in aliis huiusmodi.

Ratio ergo omnino naturalis, aut moralis non est Theologi, vt Theologus est, sed eam supponit, vt diximus: quare, nisi hoc modo derseruiat Theologo, prorsus ab ipsius instituto aliena est. Imo etiamsi deseruiat Theologo ad inferendam conclusionem Theologicum, non est proprius locus ipsius, sed ascriptitius. Denique sicut ratio philosophica conducere potest ad Theologicam demonstrationem, sic etiam ad argumentationem probabilem, vel assumendo propositiones in philosophia probabilis cum aliis reuelatis, veeuidentes in philosophia, ex illis tamen probabiliter solum inferendo. Ex quo etiam patet, quo pacto philosophorum auctoritas Theologicus locus esse possit. Quomodo autem sola philosophica ratione Theologus agat in materia morali, & an ea pars ad Theologum pertineat, diximus disp. 7. cap. 5.

CAPVT IIII. De humana historia.

DEcimus locus, humanae videlicet historiae, ita Theologo necessarius est, vt non aliunde emendicatum, sed proprium dixerim: historiam dico non quamcunque sed eam, quae narrat acta Conciliorum, & Pontificum, Ecclesiae traditiones, & haereses contrarias, contra quas in Concilijs actum est. Ex eo enim habemus indubitatam auctoritatem Concilij, non quod humana historia, vt principio veritatis, definitio Concilij nitatur, sed quia, nisi fide historiae indubitatae constet de Consilio, & auctoritate illius, qua congregatum, & confirmatum fuit, ex ipso non poterimus firmum argumentum deducere. Deinde non satis est nosse ea, quae diximus, de Concilio, sed oportet perspectas habere haereses illius temporis, & sententias, contra quas in eo pugnatum est. Si enim quis eas ignoret, non raro eueniet, vt mentem Concilij minime teneat: id quod hac nostra aetate contigit non paucis circa definitionem ConciliArausicani secundi, qui putantes contra Pelagianos fuisse coactum, & nescientes eos distinguere a Semipelagianis, contra quos praecipue canones illius editi fuerunt, multos ex illis perperam interpretati sunt, vt infra disputatione 91. cap. 11. & 1. 2. in materia de gratia constabit.

Alia vero historia de rebus etiam Ecclesiasticis, vt plurimum, ad ornatum potius, quam ad doctrinam Theologicarum quaestionum deseruire potest: vnde ea non est tam proprius Theologiae locus, neque ad praecipuum illius institutum frequenter accommodatus. Est sane haec historia Ec clesiastica, imo etiam gentilium, interdum vtilis ad clariorem Scripturae intelligentiam, vt testatur Augustinus 2. de doct. Christiana cap. 28. raro tamen quoad eam partem, quae deseruit dogmatibus fidei, ex quibus Theologus arguere, & conclusiones deducere debet, ac proinde non tam fre quenter ad Theologum pertinet, quatenus Theologus est, sicut ea, quae continet acta Corciliorum, traditiones Ecclesiae, & haereses contrarias.

CAPVT V.

Discrimen inter humanam historiam, & rationen philosophicam.

Ostremo obseruanda est differentia inter locum historiae, quam diximus ad Theologum proprie spectare, & locum rationis philosophicae, quae interdum Theologum iuuare potest; quod locus rationis non includitur in ipsis principiis quae Theologus assumit, sed vt prior supponitur ea namque ex principiis naturalibus deducit conclusionem, quae in syllogismo Theologico, vt principium deseruire debet: at vero historia est ars quaedam principij Theologici: assumitur, enim a Theologo simul cum ipsa definitione Concilij ad inferendas conclusiones, siquidem ad Theologum pertinet firmum quaerere fundamentum principiorum, quae assumit ex definitione Concilij, legitimum etiam sensum, & veram eorum interpretationem tenere: ad haec autem plurimum refert historia.

Quare sicut de sapiente dixit Aristot. 6. Ethic cap. 7. ipsius esse, non tantum ex principiis vera colligere conclusiones, sed etiam circa principia dicere vera: ita quoque ad Theologum, qui sapiens merito dicitur, pertinebit, suorum princ piorum fundamentum exponere, & circa ipsa plura vera dicere; id autem commode praestabit, si optime historiam Ecclesiasticam nouerit. Neque vero propterea negamus, auctoritati diuinae reuelationis principia Theologica inniti, sed historiansimul concurrere asserimus vno ex duobus modis Si enim dicamus, principia Theologica assumi, quatenus credita fide infusa diuina, tunc historihumana erit conditio solum requisita, sine quanon habetur assensus fidei infusae, vt 2. 2. quaest. artic. 1. explicabitur: si vero dicamus principia Theologica assumi solum credita fide acquisita tunc historia humana non tantum erit conditio ex parte principiorum, sed ratio eis assentiendi; ita tamen, vt ea vera esse credamus, vt tradita a Deo & ipsius auctoritate firmata

Explicatio doctrinarticuli.

Conclusio est, Satis commode diuina Scriptura ptitametaphoris, & (vt colligitur ex solutione primi aliqua ratione id necessarium est. Hactenus S. Thomas le sacra doctrina, & facultare Theologiae disputauit, eiusque naturam, proprietates, modum procedendi, & ducendi rationes exposuit: sed quia inter locos praecipuos, ex quibus argumenta de promsit, vnus est Scriptura lacra, quae inter caetetas omnes non solum varie a Doctoribus explanari solet, sed etiam vsque adeo secunda est, vt plures sensus sub eisdem verbis contineat: merito in hoc, & in sequenti articul. disputat. de vero sensu Scripturae inueniendo, iuxta quem Theoogus in suis disputationibus argumentari debeat, id quod necessarium non est de aliis locis Theologicis aduertere, nimirum de traditioni bus Ecclesiasticis, definitionibus Conciliorum, & Pontificum: horum enim principiorum vnus plane sensus est, qui ex vi ipsa verborum, ex historia, & ipsarum haeresum notitia facile indagar potest. In hoc igitur articul. rationem reddit S. Thomas, ob quam Scriptura tam crebris vtatur metaphoris, quae talis est. Naturale est homini ex corporeis, & sensibilibus ad spiritualium, & intelligibilium cognitionem ascendere, quod intellectus noster coniunctus corpori ex ipso etiam species rerum corporearum accipiat, vt earum instar intelligat incorporea, vel addende aliquid, vel etiam detrahendo: sed metaphorae, quibus Scriptura vtitur, desumptae sunt ex rebus corporeis ad spiritualia nobis explicanda, vt in ductione patet: ergo commode satis Scriptur. metaphoris vtitur. Hac de caus. Scriptura Detribuit membra, & affectus hominis, quibus varias ipsius virtutes demonstret. Hac etiam ratione vsus est Chrysostomus homil. 38. & 45. in Matth. vt ostendat, quare Scriptura parabolis vtatur

Docet praeterea S. Thomas in solut. 3. commo¬

lius fumi metaphoras in scriptura ex rebus corporeis abiectis, & infimis, quam ex nobilioribus: sic enim eo magis fit manifestum talia Deo noconuenire secundum proprietatem, quo ex rebu magis distantibus metaphora desumitur. Tum etiam quia in hac vita magis nobis notum est, quid Deus non sit, quam quid sit: cum vero diDeo aliquid affirmamus, semper debemus addere, vt infra ostendemus disp. 22. cap. 4. hoc autem facilius fit, inquit S. Thomas, per similitudinem rerum inferiorum, quam superiorum: commolius igitur ex illis desumitur metaphora. Ego quidem existimo huius rei causam eam etiam esse quod res infimae, & communes sensui nostro sint admodum familiares, ac proinde magis idoneae vt instar illarum res spirituales, & a sensu remotae. nobis intelligantur.

Obseruationes circa doctrinam articuli.

Aeterum pro explicatione huius doctrina quaedam notanda sunt. Primo varios esse modos figuratos loquendi in Scriptura, de quibus latissime Sanctes Pagninus disputat, libro I. Isagogae ad Sacras literas a cap. 12. vsque ad 29 quorum varietatem cognoscere Theologicis nostris disputationibus non est admodum necessarium: sufficiat generatim adnotasse rationem, ob quam metaphora in Scriptura sacra vsurpatu¬

Secundo notandum est, tunc necessarium esse intelligere tropum, aut metaphoram in Scriptura sacra, vbi locus sine figura explicatus aliquid contineret absurdi; vt cum Christus dicitur vitis, & Apostoli palmites loann. 15. Ita admonet Augustin. 3. de doctrin. Christ. cap. 5. 15. & 16. quem sequitur Sanctes Pagninus cap. illo 19. & 20.

Tertio notandum est, si metaphora proprie accipiatur, vt definit Quintilian. lib. 8. cap. 6. nimirum translatio vocis a re, quam proprie significat ad significandam aliam propter similitudinem, eius vsum non esse simpliciter necessarium, sed solum vtilem in sacra Scriptura. Si vero metapho ra latiori modo vsurpetur pro quocumque gene re translationis, qua vox ex significatione vnius ad aliud extenditur, adeo necessaria est in sacriScriptura, imo in quocumque de rebus spiritualibus disputatione, vt sine illa quicquam loqui non valcamus. Cum enim omnia nomina sequantur conceptus, & hi primo habeantur de rebus corporeis, nomina etiam ad haec primo significanda imposita sunt: deinde aut per negationem, aut per extensionem analogice ad diuina significanda deducta: imo etiam spiritualia creata significantur. nobis, nominibus primo ad res corporeas significandum impositis. Haec tamen extensio nominum talis est, vt secundum proprietatem etiam spiritua lia & diuina significent, creata quidem vniuoce, diuina vero solum analogice, vt latius explicabitu disputat. 1. 2. cap. 4. Hoc modo Deum appellamus fortem, non quod habeat fortitudinem, & robus corporeum, ad quod significandum primo videtur nomen impositum, sed quod habeat spiritualem virtutem, & stabilitatem in bono, & sic de aliis. In priori vero illo genere metaphorae voita significat perfectionem in Deo, vt primo de notet rem aliam, cuius instar exprimit id, quoin Deo est, non extensa significatione nominis, sed re ipsa significata per nomen ad ostendendum per illam id, quod in Deo est: qua de causa talinomina improprie de Deo dicuntur, quia primacrium significatum non est in Deo, sed est res quaedam creata manifestans nobis id, quod in Deo est Hoc pacto intellectum Dei, oculum appellamus. quia nomen, Oculus, nunquam extensum fuit asignificandum intellectum spiritualem, sed semper mansit in primario suo significato instrumenti corporei ad videndum. Verum quia operatio, & cognitio huius instrumenti idonea est vt instar illius intelligamus, & explicemus spiritualem intelligentiam; ideo facultas intelligendi, metaphorice, & improprie oculus mentis appellatur

Ex quibus colligitur metaphoram proprie acceptam non esse necessariam simpliciter in Scriptura, quia aliis etiam nominibus proprie res spirituales per extensionem significantibus ad exprimenda diuina mysteria Scriptura vti potest: imo vero vocabulis solum per metaphoram priori modo acceptis mysteria commode explicari non possent. Cum vero S. Thomas in solut. 1. docet necessarium esse sacrae Scripturae vti metaphoris neque debet intelligi simpliciter, nec omni ex parte, sed aliquando, non quidem quod sine metaphora res explicari non posset, sed quia notam efficaciter fine metaphora exprimeretur. Et igitur interdum necessaria metaphora, vt significantius res exprimantur, & ideo valde vtilis censeri debe¬

Sunt etiam aliae rationes non contemnendae, ob quas Script. metaphoris, parabolis, & similitulinibus vtitur. Prima est ad exercenda fidelium ingenia, quam assignat August. II. de Ciuit. cap. 19 & 2. doctrina Christiana c. 6. Hieronym. in epist. ad Eustoc. de Virginit. quae est. 22. Greg. homil. 10 in Ezechiel. Theophy. in cap. 8. Luc. Secunda, vt Scripturae intelligentiam assidue a Deo postulemus. Ita Origen. homil. 7. in Ezech. Hieron. in c. 18. Isa. & Theophyl. in c. 13. Matth. Tertia, vt in de multi spirituales sensus ad aedificationem fidelium eliciantur. Haec est Aug.lib. contra mendacium cap. 10.

Aliae quoque causae afferri solent, quas consulto praetermitto. Eam tamen non minus veranexistimo, quod, quamuis Scriptores Ecclesiastic Spiritu sancto assistente, & gubernante mentenipsorum, & calamum scripserint, phrasim tamen patriae consuetam retinuerunt. Sic enim Paulu Graeca lingua scribens Hebraicam phrasim frequenter vsurpat. Fuit autem Palestinis figurata loquutio admodum familiaris, vsus item parabolarum, & similitudinum: atque idcirco tam crebro Scriptura hoc modo loquendi vsa est. Qua verratione ex loco, vbi Scriptura metaphorice loquitur, ducendum sit argumentum, patebit ex iis, qua seque art. dicenda sunt.

CAP. I. Mateticorum erat.

DRaesens controuersia circa materiam priori a conclusionis de sensibus scripturae in vniuersum esse debet, circa quam nonnulli fuerunt errores. Mitto autem Phanaticos quosdam no stri temporis haereticos, qui omne studium sacra rum literarum, siue ad literalem, siue ad mysticum, & spiritualem sensum eliciendum, imprebarunt. Vnus fuit Otho Brunselphius teste Cochlaeo libr. de scrip. auct. cap. 3. & 4. Alter fuisGaspar Suenefeldius, vt refert Palladius de haeresibus huius temporis, & Federicus lib. de concordia Lutheranorum: horum enim error sufficienter confutabitur 2. 2. q.1. art. 10. in disputationibus de Scriptura, vbi illius auctoritatem fusius conformabimus. Ex ipsa autem scriptura eos conuincere non poterimus, quod rem omnino cabalisticam & humanum figmentum esse putent eius interpretationi incumbere. Nunc vero auctoritate ipsius supposita, de modo eam interpretandi agendum est, vt inde scire possimus argumenta Theologica depromere. In qua etiam re a multis erratum est.

Primum quidem Porphyrius, vt refert Eusebius lib. 3. hist. c. 17. multiplices, & varias scriptu rae interpretationes impudenter irridebat, de qui bus lib. 3. aduersus Christianos inquit: Adhaerent (scilicet Christiani ineptijs Iudaicarum scripturarum, in quibus cum absolutio, vel explanatio nulla sit, ad quasdam se narrationes incongruas conuertunt, quae non tam explanationes sint in ijs, quae obscuriora sunt, quam laudem plausumque disserentibus conferant. Nam ea, quae Moyses agresti, & simplici sermone conscripsit, diuinitus sancita& figuris, atque aenigmatibus obtecta confirmant, atque ingentibus repleta mysterijs inflati mente, ac tumidi, obturbato in semetipsis rationis humanae iudicio, sacrament. putant, in quibus imperitus, & agrestis scriptor explicanse non valet. Haec Porphyrius. Paucis vero interiectis affirmat, huius rei auctorem extitisse Origenem, quem se testatur, cum esset paruulus, cognouisse

Hoc eodem blasphemiae spiritu deinde ad du ctus Erasmus in epist. ad Imperatorem, quam praefixit libro suo Paraphrasum, ait: Veteris Eccle siae Doctores in allegorijs explicandis partim variant, partum sic agunt, vt mihi ludere videantur. Demum Lutherus Erasmi proles de Dionysio Areopagita ita scribit: Ludit in allegorijs, quod est otiosorum hominum studium. Quibus fauere videtur Abulensis q. 57. inae. cap. Matth. vbi asserit, nullum mysticum sensum esse secundum mentem Spiritus sancti, sed omnes esse fictiones concionatorum Idem docuit quaest. 28. in cap. 13. Marth. & Postillmarginalis in ipsum Abulens. quaest. 74. in 6. cap. Iosue

CAPVT II. Veritas Catholica

CAeterum, quam impudenter mentitus fit Porphyrius, id satis demonstrat quod Philon ludaeus in libro de vita Theoritica narrat. Scribit enim hoc genus mysticae interpretationis apud Essaeos viros religione, & sanctitate in populo Hebraeorum insignes, frequentissimum fuisse. H. enim ab aurora diluculi vsque ad vesperum integros dies ponere consueuerunt in lectione sacrarum Scripturarum, quas ad allegoricos, & mysticos sensus applicare studebant. Imo vero ipsi Christus, & eius Apostoli, vt disp. 15. patebit, hoc genere interpretationis saepenumero vsi sunt. Idem etiam Philon, vt refert Euseb. in 2. lib. historiae ca17. laudans Christianos illius temporis in eo lib. de vita Theoritica, inquit in haec verba: Tractatu autem sacrorum voluminum huiusmodi habent, vt magiallegoricis opinionibus vtantur, quoniam quidem omnis ex viris istis videtur animali esse similis, quod corpus qui dem habeat ipsam literam, & ea, quae secundum literandesignantur: animam vero occultum in litera spiritalem & inuisibilem sensum, quem illi ab auctoribus suis edocti sublimius, & nobilius velut inspicientes per speculum contemplantur. Est ergo antiquior consuetudo, quam Porphyrius putauit, & in magno pretio, & honore hoc genus interpretationis habendum, quod eo non modo veteres Patres, Scriptores sacri, atque Apostoli, sed etiam Christus ipse vsus fuerit, vt disput. 15. videbimus: ex quo etiam Erasmi, & Lutheri impudentia apparebit

Consentiunt igitur Catholici, quos paulo post illegabimus, sacram Scripturam non solum historice, seu literaliter, sed mystice etiam, seu spiitualiter explicari posse: id quod testimonio Philonis proxime allato, & Iosephi lib. 3. antiquit. cap. 11. optime confirmatur. Docet enim plura mystice significata in vestibus sacerdotalibus olim suisse, quae postquam singulatim explicauit, subiungit in fine cap. Haec declarata sufficiant, cum ipius, & in multis virtus legulatoris opportune possit exponi. Ex patribus vero hanc sententiam nobis tradiderunt Origenes lib. 10. in c. 15. epistolae ad Rom. & lib. 4. Periarchon cap. 2. & homil. 2. & 7. in Genesim, & 11. in Numeros. Hieronymus in magnis commentarijs epistolae ad Galatas 4. in id, quod Paulus adducit, de duobus filijs Abrahae, & lib. de paschate, & in Epist. ad Hedibiam, quae est 17

quaest. 2. Augustinus multis in locis ut Imperfecto de Genesi cap. 2. primo de Genesi ad literam cap. 1. de vera religione cap. 50. epist. 49. ad quae stionem vltimam 15. de ciuit. cap. 27. lib. 7. cap. 3. de vtilitate credendi cap. 3 de doctrina Chri¬

stiana 17. Gregorius in praefatione Moralium cap. 3. & 4. & 12. lib. cap. 22. Cyrillus lib. c. in Leuit. in principio, & lib. 5. ante medium, Ambrosius sermone 14. & in Psalm. 108. in primum versum & .lib. in Lucam in illud cap. 3. Qui fuit Phares: & lib. 5. in Lucam in illud cap. 6. Respondens lesus: dum explicat id, quod fecit Achimmelech, & factum Centurionis, quod habetur c. 7. & in illud, Nantiauerunt Ioanni & lib. 6. in illud cap. 5. Et respon dens lesus, vbi agit de effusione vnguenti, Eucherius lib. de formulis spiritualibus in principio, Beda in principio Genesis, Bernard. serm. 61. ex paruis, Hugo de S. Victore lib. 6. eruditionis didascalicae cap. 3. & 4.

Ex Scholasticis autem Theologis plurimi hoc ipsum docuerunt S. Thomas, & Caetanus in hoart. Nicolaus de Lyra in Prologo 2. & 3. in Postillam Bibliorum, Paulus Burgen in editione ad trumque Prologum, Alphonsus de Castro lib.i. aduersus haereses c. 3. Driedo lib. 2. de sacra Scriptura c. 2. Catherinus in opusc. de Clauibus Scripturae cap. de varijs sensibus, Sixtus Senens. lib. 5. Bibliot. sanctae a principio, Pagninus in Isagog. c. 18. & sequentib. Adamus in Prologo in Isaiam Michael Medina lib. 6. de recta in Deum fide cap. 25. vbi ex Petro Galatino refert apud Hebraeos ita in pretio fuisse sensum mysticum, vt lingua ipsorum diceretur ab antiquis 7171797 Dabbar gedol, hoc est verbum grande: sensum vero litera lem appellarent DV 227 Dabbar Caton, hoc est verbum paruum. Indubitatum igitur esse debet, in eodem loco Scripturae, non tantum litera lem, & primarium, sed mysticum etiam, & secundarium sensum aliquando contineri. Multa vero testimonia in nouo testamento a Christo, & Apostolis in mystico sensu vsurpata fuisse ex iis, qua dicemus duabus disputat. sequentibus manifestum erit.

Verum cum dicimus sub eadem litera mysticum etiam sensum delitescere, non intelligimus eum, quem quisque arbitratu suo elicere potest, & per similitudinem quandam, quae ab accommodatione parum distat, a concionatoribus non inutiliter ad populum vsurpari solet: qua sola ratione Abulensis q 18 in c. 13. Matthaei, immerito putauit praeter literalem mysticum etiam sensuunsub eadem litera esse posse, sed dicimus praeteriteralem sensum, mysticum etiam ex intentione Spiritus sancti, qui est praecipuus auctor Scripturae, sub eadem litera aliquando latere: cumque talis sensus ab Spiritu sancto sit, recte de illo dicpotest impletum esse, aut prophetatum, vt sequenti disputatione patebit.

Doctrina haec non obscure colligitur ex Patribus, & Doctoribus allegatis, atque sequentibus duabus disputat. exemplis illustrabitur: vbi etiam ostendemus, proprium esse Scripturae, vtrumque sensum literalem scilicet, & mysticum continere. Quod si sententia Abulensis vera esset, in eo, quod dixit sensum mysticum non esse ab Spiritu sancto proprium non esset Scripturae talem sensum continere: esset enim solum accommodatio quaedam, quae cuilibet Scripturae conuenire potest. Idcirco Abulensem pro hac sententia non allegauimus. etiamsi ipse mysticum sensum concedat: hunc enim non putat esse ex intentione Spiritus sancti, vt nocontendimus. Et hactenus contra primum erro rem haereticorum pugnatum est.

Errant secundo, qui ita sensum spiritualem se quuntur, vt literam omnino deserant, inter quos videtur Sebastianus Frankius in praefatione sude Paradoxis, dum affirmat, literam gladium esse Antichristi, quo Sancti interficiendi sunt. His vero non sunt omnino dissimiles, qui in allegorijs & sensu mystico eruendo, omissa prorsus litera, nimium studij posuerunt, qualem ex Iudaeis fuisse Philonem alias sapientissimum testatur August. lib. 12. contra Faustum cap. 39. qui quoniam Christum non habebat, in quem referret, quae diceret, ostium non inuenit, & varijs est actus erroribus, vt inquit August.

Tertio denique peccant qui vtrumque scripturae sensum libenter suscipiunt; in literali tamen nec propriam vocum significationem, vbi tropo opus non est, iuxta ea, quae superiori arti dicebamus, nec contextum scripturae attente considerant: aut communi, & vulgata editione relicta ad Graeca, & Hebraica se conferunt: vel denique qui in fidei dogmatibus parum instructi, ad eunsensum scripturam detorquent, qui haereticis fauet: id quod S. Paulum explanantibus non raro euenire solet: aut qui spiritualem sensum ante literalem, aut spiritualem ex omnibus locis scripturae cum in multis non reperiatur, vt disput. 16. dicemus, eruere conantur.

Recte igitur Nazian. oratione 2. in Pascha, qua est 42. reprehendit eos, qui nullum alium praeter literalem sensum admittunt: & eos, qui in eruendo spirituali nimiij sunt, scribens hoc modo. Notamen media quadam via inter eos, qui crassiore omniningenio sunt, & eos, qui nimio contemplationis, & anago giae studio ducuntur, incedentes, vt nec prorsus inertes, ac torpidi maneamus, nec rursus curiosiores simus quam pasit, atque a proposito argumento excidamus, & euagemur. alterum enim Iudaicum quodammodo, & abiectum, alterum ineptum ac somniorum coniectore dignum est, paremque vtrumque reprehensionem meretur) ad hunc modum de his rebus non nimis absurde, nec idicule disseremus. Explicat deinde mysteria, quae in esu agni paschalis continebantur. Idem habet Nicetas commentator ipsius in ea verba.

Recta ergo via incedet, qui hos omnes scopulos vitare curabit, & primum literalem sensum, atque vbi commode fieri possit, spiritualem eliciet, ea tamen moderatione, vt non quemlibet spiritualem putet ab Spiritu sancto intentum fuisse, sed eum, qui vel a sacro Scriptore, vel communi Patrum sententia fuerit probatus. Iam ergo ad singulos modos tractandi, seu explicandi scripturam, gradum faciamus. Est autem in vniuersum triplevsus illius. Primus iuxta sensum literalem, quem alij historicum vocant. Secundus iuxta sensum mysticum, qui & allegoricus, & spiritualis dicitur. Tertius denique per accommodationem, & v duos priores inferius elucidandos relinquamus, quod ad nostrum institutum magis pertineant, de tertio ante omnia quid sit, & an Scriptores sacri eo etiam vtantur, qualiterque Theologicis argumentis prodesse possit, nonnihil dissetamus.

CAP. I.

Non solum Patres, sed Scriptores etiam Ecclesiastici vsi sunt Scriptura per accommodationem.

Sus scripturae sacrae per accommodationem nihil aliud est, quam verba aliqua ipsius per extensionem quandam ad eam rem applicare quam nec sacer Scriptor intellexit, neque illis verbis significare voluit, non solum primarie & historice, sed neque secundarie, & mystice: id quod sed disput, ex definitione sensus literalis fiet magis manifestum. Nunc vero exemplis haec definitio poterit illustrari. Canit Ecclesia de quouis Pontifice, & Confessore. Inuentus est iustus, & in tempore iracundiae factus est reconciliatio Quod tamen de Noc dixit Ecclesiasticus cap. 44. nullum alium eisdem verbis intelligens. Laudauit enim eo capite viros gloriosos praeteriti seculi, inter quos numerauit, Noc. Vsurpat autem Ecclesia ea verba, quae de illo dicta sunt: quia id, quod per illa significauit Scriptura de Noe, in quemlibet Pontificem confessorem quoquomodo conueniunt, est enim inuentus iustus suae vitae sanctitate, & orans pro populo Deum placauit. Saepe etiam in missis B. Virginis, aut Sanctorum, simili accommodatione Scriptu rae Ecclesia vtitur

Nec solum Ecclesia in cantu, & officio suo. Sed & sacri etiam Scriptores interdum alterius antiquioris Scripturae sacrae verba per solam accommodationem referunt. Sic Apocal. 11. de duobus illis viris quos tempore Antichristi prophetaturos per dies 1260. praedixit Ioannes, inquit: Hi sunt duae oliua, & duo candelabra in conspectu Domini terrae stantes. Quae verba parum mutata, de Iesu sacerdote filio losedech, & de Zorobabel duce Iuda an tea dixisse Zachariam cap. 4. multi, grauesque Doctores existimarunt: duos autem, de quibus loannes praedixit, esse Enoch, & Eliam, tradiderum Ambrosius, Gregorius, Prosper, & Ricardus. Et sane quacumque ratione velimus Zachariae, & Ioan nis sensum inuestigare, dubium non est, de diuersis eadem verba vsurpasse, ac proinde accommodationem aliquam ibi subesse necesse est. Eadenverba accommodat Ecclesia in quadam antiphona ad Sanctos martyres loannem, & Paulum. In eundem modum Thob. 2. accepit verba Amos 8. Die. festi vestri conuertentur in lamentationem, & luctum, & liber primus Machabaeorum c. 1. ad eadem verba alludit cum inquit: Dies festi conuersi sunt in luctum Hic modus tractandi Scripturam Sanctis Patribus frequens est in concionibus, & homilijs ac populum idemque vtilissimis: verba enim Scriturae miram quandam grauitatem, & energianprae se ferunt, ita vt ad persuadendum sint accomnodatissima: & quae hactenus diximus, sine controuersia sunt. Difficultas tamen non leuis est hac nostra aetate inter Scripturae peritos, an aliqui loci Scripturae per accommodationem ab Euangelistis recitentur, de qua in sequentibus dicendum est.

CAP. II.

Multa quoque per accommodationem ab Euangelistis recitari putat lansenius.

Vnt nonnulli viri grauissimi, qui multa etiam, quae alias prophetica videbantur, in Euange- lio per accommodationem vsurpari affirment. It. Cornelius lansenius in concordia Euangelicac. II. censet verba illa. Oseae 11. Ex Aegypto vocaui filium meum, ab Euangelista Matthaeo cap. 2. recitari, qua ad literam ita dicta putat de populo Israelitico, quem filium suum per Oseam Dominus appellauit, vt nec mystico, & secundario sensu de Christo Intelligantur. Idem docet de illis verbis Isaiae 29 quae refert Matthaeus cap. 15. Populus hic labijs me honorat, &c. & de illis Isaiae 6. Auditu audieris, & nointelligetis: & Psal. 77. Aperiam in parabolis os meum quae citat Matthaeus cap. 13. non alia (inquit) ratione, quam quod optime quadrarent in ea, qua tunc gerebantur. Primo quidem, quod populus Iudaicus labijs tantum Christum honoraret, corde vero longe abesset, sicut idem populus tempore Isaiae, Deum labijs tantum honorabat. Secundo, quoniam ijdem Iudaei aure corporis verba Christi percipiebant, sed mentis intelligentia non ita capiebant, vt illis ad salutem prodessent: id quod alijs etiam tempore Isaiae eodem modo contigit Tertio, quia Christus Dominus tunc vere loquebatur per similitudines, & parabolas, sicut etiam Asaph auctor illius Psalmi suo tempore: demum illud Ieremiae 31. Vox in Rama audita est: quod refert Matthaeus 2. cap. non alio modo putat lansenius accipiendum.

CAPVT III.

omnia testimonia veteris testamenti in sensu literali recitari ab Euangelistis, alij affirmant

Ontra vero alij non minus docti, & pij viri sententiam Cornelij tam acriter reprehendunt, vt temeritatis nomine censeant, non quod existiment a sacris Scriptoribus aliam scripturansacram per accommodationem nunquam vsurparid enim dici non posse exemplis manifestis pro patum manet) sed quia praedictos scripturae locos ita refert Matthaeus, vt tanquam veras prophetias in testimonium eius, quod narrat, afferre videatur. Id quod duabus probant rationibus. Prior est: Matthaeus voluic scripturae testimonijs suam historiam confirmare, quam a multis praesertim Iudaeis legendam, & impugnandam sciebat: friuolum autem esset, Scripturae testimonia per solam accommodationem in confirmationem pro ferre, maxime contra Iudaeos, Euangelij & Christi aduersarios. Nam praeterquam quod locus peaccommodationem nihil probat, sed solum rem ipsam quodammodo illustrat, perinde etiam poset ex quocunque prophano auctore suo instituto, & narrationi verba accommodare

Posterior ratio: si Euangelista dixisset, optime in eam rem, de qua agebat, quadrare illud Isaiae, aut leremiae, aut palmi, indicasset profecto per solam accommodationem testimonia illa vsurpasse: at vero cum dicat: Bene prophetauit de vobis Isaias: & rursus, Adimpletur in eis illud Isaiae; & iterum, Vt adimpleretur, quod dictum est: aperiam in parabolis, &c. demum; Vt adimpleretur, quod dictum est. omino per Prophetam, Ex AEgypto vocau filium meum cogimur sane sensum propheticum in praedictis testimonijs intelligere. Haec enim phrasis, & modus loquendi in locutionem accommodatam non recte conuenit. Si enim aliquis volens significare miram alicuius patris in filios solicitudinem vsurparet illud Virgilianum: Omnis in Ascanio chari stat cura parentis, dicere posset, quadrare in ipsum Virgilianum illud, Omnis, &c. At impletum esse in plo illud Virgilij, non solum inepte, sed etiam talso diceretur: & multo minus dici posset, recte prophetasse de illo Virgilium. Modi ergo loquendi Euangelistae, quos retulimus, aliquid amplius quam accommodationem, & verborum allusionem indicant.

Quare putant Theologi iam allegati pro secunda sententia non solum testimonia citata non esse per accommodationem accipienda, nec sotum in sensu mystico, & spirituali, qui & supponit literalem, & secundarius est: sed etiam prophetice in sensu literali intelligenda. Quia tamen negare non possunt iuxta literam, & historice ea omnia alijs etiam rebus conuenire, affirmant in vnoquoque illorum duplicem esse sensum litera aeque proximum. Quocirca illud Oleae 11. Ex Aegypto vocaui filium meum, & de populo Israel, de quo sine dubio propheta loquebatur, & de ipse Christo, non per figuram, sed prophetice dictum putant: sicut docuit Abulens. que. super 2. cap. Matthaei. Eodem pacto duo alia testimonia Isaia se hominibus vtriusque seculi, Isaiae nimirum, & Christi, eodem vitio laborantibus, interpretantur. Illud vero palmi, de auctore palmi, & de Christo: densque testimonium leremiae, Vox in Rama de captiuitate Babylonica, quam Rachael hoc est, mulieres illius regionis deplorabant, & de caede puerorum innocentium historice intelligunt. Idem asserunt de illo 2. Reg. 7. quod citat Paulus ab Hebr. 1. Ego ero ei in patrem, & ipse erit mihi in filium, vt de Salomone, & de Christo accipiatur Propterea vero sensum mysticum admittere nolunt, quod ad confirmandam veritatem Euan gelij nihil roboris habeat: id quod praesertinlocum habet in hoc postremo testimonio, quo Paulus contendit diuinitatem Christi contra Hebraeos demonstrare.

CAPVT IV. Quadam ab Euangelistis non per accommodationem, sed in sensu mystico recitari, verior sententia est.

hi vero media sententia probatur, quae prioris licentiam, & posterioris nimiam temperet seueritatem; nempe in his locis citatis, nec omnino per accommodationem, nec in sensu literali aeque proxime significato cum priori, sed in sensu Mystico ab Euangelistis testimonio recitari. Mysticum appello, quia factum, quod narrat Euangelista, rebus illis prioribus figuratum est. Excipio duo illa Isaiae testimonia, de quibus seq.c. dicemus. In hanc sententiam idem lansenius quasi coactus tandem consensit, quod prior illa non admodum probata sibi videretur. Eodem modo Hieronym. in illud cap. 11. Oleae, Chrysostom. homil. 8. in Matth. & Glossa ordinaria illius loci, quam mirifice laudat Paulus Burgensis in primaadditione illius capitis, Theophyl. Sanct. Thomas, Caietanus, & Titelmannus in cap. 2. Matth. Driedo lib. 2. de sacra Scriptura cap. 2. & Adamus. in praefatione ad commentaria Isaiae, affirmant te stimonium illud Oseae 11. Ex Egypto vocaui filium, meum, in sensu mystico a Matthaeo recitari. Quocirca & illud leremiae 31. quod Hieronym. in eum locum historice intelligit de tempore captiuitatis Israel, quo magna strages in Rama facta est, de caede etiam Innocentium in sensu spirituali accipi potest. Idem docet Hieronym. in c. 13. Matth. de illis verbis Psalm. 77. Aperiam in parabolis, &c. Aitenim, in eo Psalmo describi egressum filiorum Israel ex Aegypto, in quo abscondita mysteria continebantur, & ideo de Christo parabolice esse intelligendum. Quod si Hieronymo, & alij hoc genus interpretandi eos locos probatur, non est cur recentioribus Theologis displiceat. Quare audacia forsan notari posset Osiandri in annotationibus in lib. 1. Harmoniae Euangelicae cap. II. qui, cum affirmet omnes veteris Scripturae interpretes testimonium illud Oseae allegorice de Christo intellexisse, ipse censet, in historico sensu esse accipiendum: & dum hac ratione scriptorem sacrum honorifice defendere conatur, aduersariorum calumnijs multo magis eum exponit.

Probatur vero praedicta sententia, quia nullus negare potest illud Exodi 12. Os non comminuetiex eo literali sensu de agno paschali tantum esse intelligendum, de quo ibi tantum sermo erat, non de Christo: & tamen dicit Ioannes 19. cap. imple tum fuisse in Christo, Facta sunt (inquit) haec, vt Scriptura impleretur, Os non comminuetis ex eo: ergo sufficit mysticus, & praefiguratus sensus, vt dicatur in eo Scriptura impleri, aut Prophetam illum praedixisse: nam & figura, sicut etiam prophetia ipsa veritate, & euentu bene adimpletur. Quare posterior ratio facta contra priorem sententiam, ni hil ponderis contra hanc nostram habere potest. Nihil etiam obstat id, quod Theophyl. dicit in cap. 13. Matthaei, videlicet citari ab EuangelistaProphetam praedicentem praedicationem Christ. in parabolis: nam & id, quod mystico sermone figuratur, recte dicitur a Propheta praedictum, sicut etiam adimpletum, vt notatum est. Quocir ca lapsus est Abulensis in c. 13. Matth. qu. 28. cum existimat, testimonium citatum Exodi 12. non in mystico, sed in sensu literalia Ioande feferri quiputat, nullam Scripturam dicendam esse impleri in sensu mystico, sed solum in literali. Locum vero citatum Exodi 12 recitari a loanne in sensu mystico docent Augustinus tract. 120. in Ioan. Chrysost. homil. 84. Theophyl. & Sanctus Thomas in cum locum, Driedo lib. 2. de sacra Scriptura cap. 2 Michael Medina loco inferius citando. Cum igitur locus ille ab Euangelista in sensu mystico recitetur, & nihilominus scriptura in sensu figurato dicatur impleta, idem de alijs locis de quibus est controuersia videtur dicendum.

Sed posteriori ratione aduersarij nos magis vrgent: quia argumentum ductum ex sensu mystico parum, aut nihil ponderis habet: ergo non est credendum Scriptores noui testamenti eo vsos, praesertim contra Iudaeos in credulos, & procaces, nisi quando mysticus sensus non solum Scriptoribus notus est, sed alijs etiam perspicuus esse debet: vt ex doctrina Patrum notabimus, disput. 16. cap. 5. qua ratione loannes praedictum testimonium Exod. 12. in sensu mystico recte adduxit, quod manifestum esse deberet Iudaeis, agnum paschalem figuram fuisse Christi veri agni, de quo diciIsaias 53. Quasi agnus coram tondente se obmutescet, & rursus cap. 16. Emitte agnum Domine dominatoren terrae. & leremias II. Ego sum tanquam agnus mansue tus, qui portatur ad victimam.

Ego sane fateor infirmum esse argumentum sumptum ex mystico sensu, nisi ille notus esse de beat audientibus, vel ex alijs locis Scripturae, vt il praedicto testimonio Exodi 12. vel optima ratione comprobetur, vt in illo Deuteronom. 23. Non alligabis os boui trituranti. De quo latius dicemus dispuratione illa 16. cap. 4. Verum, cum Euange listae referant testimonia praedicta, de quibus escontrouersia non ad probandum, & conuincendum Iudaeos, vt ex contextu patet, sed simpliquadam narratione historiae, non oportebat, ea solum recitare in sensu literali, aut saltem mystice omnibus peruulgato, sed satis erat, in ipsa histo ria, quam nemo falsitatis arguere poterat, cum in oculis omnium res illae gestae fuissent, simplici eriam demonstratione ostendere, quo pacto in illis rebus apparerent impleta, quae in veteri testamento figurata, & obscure adumbrata videbantur, id quod veritatem ipsam historiae non mediocriter illustrat. Quod si Paulus non in simplici historinarratione, sed ad probandam diuinitatem Chrsti adduxit illud 7. Reg. 7. & 1. Paralipp. 17. & 22 quod de Salomone dictum esse satis constat, non propterea necesse est, vt in sensu literali, sicut posterior sententia contendit, recitetur: cum enim plura alia firmissima testimonia in sensu literalPaulus retulisset, non mirum, H hoc tantum in sensu mystico allegaret: cum etiam notissimum deberet esse Iudaeis Salomonem & regnum eius figuram fuisse Christi venturi. Neque opus est, omnia illius cap. 7. de Christo tantum intelligere, vt vult Augustinus 17. de ciuit. cap. 8. tametsi nonnulla in solum Christum conueniant. Ex quo deducere deberent Hebraei, Salomonem fuisse figutam veri Messiae. Hoc testimonium a Paulo referri in sensu mystico docuit Michael Medina lib. 6. de recta in Deum fide cap. 25. neque oppositum sensit Lyrannus in 2. Prologo allegato: nam quamui dicat, hoc testimonium in sensu literali de Christo accipiendum; vocat tamen mysticum secundum quid, quatenus in Salomone, vt in figura Christus continebatur: appellauit vero literalem quia intentus esset ab Spiritu sancto; quod nos etiam concedimus: sed quo differat literalis ab eo, qui communiter dicitur mysticus, sequenti dispevidebimus.

Redeo ad testimonium Oseae 11. & de Christo non ad literam, sed mystice esse intelligendum ex eo probo, quod antecedentia, & sequentia in solum Israeliticum populum conueniant, vt ex illius lectione facile patebit. At respondent aduersarij, consuetum esse Prophetis varia miscere, & valde remota coniungere. Ego tamen non videquidnam in exemplum afferri possit, vbi tam diuersa absque vlla prorsus occasione, & in tam bre ui sententia coniungantur. Sed obijcit Osiander neri non potest, vt populus innumerabilis, vnius hominis sit figura: ergo in sensu allegorico non potest testimonium illud vsurpari. Ad hoc friuolum est, primum quia Patres citati pro nostra sententia plane affirmant, hunc populum in eo facto figuram gesiss. Saluatoris nostri: tum etiam sicut in vno homine vnus populus tanquam in figura continebatur Genes. 25. Duae gentes sunt in vtero tuo, &c. cur in vno populo vnus Christus significari non poterit? Adde, quod res, quibus aliquid mystice significatur, alterius longe diuersae rationis esse solent, quam res significatae: quid ergo mirum, si populus Israel figura fuerit Salua toris? Qualiter vero populus ille fuerit figura Christi peregrinantis in Aegypto, & inde redeuntis, fusius explicat Rupertus in illum locum Matth

CAPVT V.

Quaedam per accommodationem, quae ad literalem multum accedit, ab Euangelistis alteri.

CVperest, vt de duobus alijs testimonijs Isaia aliquid dicamus: quae sane, meo iudicio, in sensu accommodatitio accipienda sunt, ita vt a lite tali non multum distet, imo ex illo ita mirabil quadam ratione deducatur, vt non parum habeat energiae contra ludos, quibus hypocrisim, & cordis duritiem Christus exprobrabat. Primum ergo illud ex cap. 29. Populus hic labijs me honorat: facilius eo pacto accipi potest: negari enim non de bet eo loco Prophetam cum populo, & hominibus suae aetatis locutum, atque eorum hypocrisim & duritiem verbis praedictis increpasse: hoc vero satis est, vt multo post tempore Euangelista non modo in eorum filios eadem verba vsui pauerit, sed etiam dixerit optime prophetasse de illis Isaiam, non quod de illis literali sensu, aut etiam mystico intellexerit, sede parentibus eorum, quorum hypocrisim, & duritiem veluti haereditaria successione filij accepisse videbantur. Id enim frequenter euenit, vt quaedam vitia, quae sunt veluti natiua alicui genti, ex naturali eius temperamento, & inclinatione profecta, in posteros etiam transmittantur. Vitium autem hypocrisis, & obdurationis illi populo familiarissimum fuisse, testatur Scriptura prophetarum, & Euangeliorum.

In eundem modum Paulus ad Titum 1. cum monet ipsum, vt acriter reprehendat Cretenses, quod pessimi homines essent, vitia eorum probadicto Epimenidis, quem Prophetam appellat: Sunt enim, inquit, multi in obedientes, &c. quos oporte redargui. Confirmat deinde his verbis, Dixit quidam ex illis proprius eorum Propheta, Cetenses semper menda ces, male bestiae, ventres pigri (idest venenosae bestiae, otio dediti, & pigri) testimonium hoc verum est: quam ob causam increpa illos dure, vt sani sint in fide. Vbi primo obserua, testimonium hoc Epimenidis adduc a Paulo ad conuincenda vitia Cretensium, non quidem eorum, qui fuerunt tempore Epimenidis sed ipso tempore Pauli: hos enim solum Titus increpare debebat. Secundo cum dicit Paulus, testimonium illud esse berum intelligit relatum etiam ad Cretenses praesentis temporis, de quibus tunc ipse loquebatur: alioquin frustra ipsum allegasset, & verum esse dixisset. Tertio certum est, Epimenidem non dixisse illud spiritu prophetico deCretensibus futuris tempore Pauli, sed vitia natiua illius gentis, quam ipse longo experiment, cognouerat, illis verbis descripsisse. Et quia, vt proxime dicebam, haec vitia veluti innata maior ex parte in posteros deriuantur, testimonium illud Epimenidis, quod ipse de Cretensibus sua aetatis pronunciauit, verum etiam est relatum ad posteros, & ea ex parte propheticum dici potest, imo etiam ipse Epsmenides dici potest de illis bene propherasse: idem enim est, prophetasse atque praedixisse. Dicitur autem prophetasse Epimenides, non quod de futuris tunc cogitaret, sed quia perinde est, natiua, vitia alicuius gentis describere, atque mores praedicere posterorum: & hac ratione existimo, nomen Prophetae Paulum Epimenidi tribuisse, tametsi variae aliae rationes huius appellationis soleant assignari, de quibus non est modo dicendum. Hoc pacto testimonium illud magni ponderis est, vt Paulus Tiro suadeat, seuere reprehendere Cretenses: ex eo enim, quod vitia illa eis essent veluti natiua, vt descripsit Epimenides, optime colligit apud Cretenses tunc evigere, ac proinde eos seria reprehensione dignos esse.

Sic ergo Christus dominus Matthaei 15. in ludaeos sui seculi optime vsurpauit verba Isaiae 29 & dixit vere prophetasse de illis Isaiam: Populus hic labijs me honorat, con autem eorum longe est a me Quibus verbis indicat vitium illud in eo populo non solum antiquum, sed etiam quasi natiuum fuisse, ideoque recte de illis prophetasse Isaiam non quod peculiari recordatione ad futuram generationem animum intenderit, sed quod praesentis populi mores describens, vitia posterorum certa quadam ratione praedixerit. Cumque Christus dominus optima ratione conuicisset eo capite hypocrisim Iudaeorum, quia praetextu religionis, & voti, debitum honorem patentum ex auaritia impediebant; statim in ipsos efficaciter vertit verba Isaiae, quibus idem genus peccati in eorum parentibus ille notauerat. Vsus ergo fuit Christus eo testimonio per accommodationem, eo tamen modo, vt parum, aut nihil recedat a sensu literali, cum optima, & naturali ratione ex eo deducatur id, quod ipse contendebat. Ita intelligidebet Chrysost in hunc locum Matth. homil. 52. cum inquit: Video a priscis temporibus malignitatem ipsorum esse praedictam. quod enim Christus criminabatur id Isaias multo ante praedixit.

Est alius locus Isaiae 6.c. quem refert Mattheu 13. in hunc modum: Ideo in parabolis loquor eis, quividentes non vident, & audientes non audiunt, nec intelligunt, & adimpletur in eis prophetiae Isaiae dicens: audit. audietis, & non intelligetis, & videntes videbitis, & non videbitis, incrassatum est enim cor populi huius. Quem locum ex stimo eodem modo recitari ab Euangelista. Constat enim fuisse commune, & natiuum vitium obdurationis populo Israel, quod multo antea testatus fuerat Dominus Exodi 32. 33. & alibi his verbis: opulus iste durae ceruicis est. Quare mirum non est, si hoc idem vitium in Iudaeos, quibus Christus loquebatur, quasi naturaliter esset transfusum, sicut de peccato hypocrisis dicebamus, vt ita in illis recte diceretur impleta prophe tia Isaiae in eum sensum, quo superius testimonio explicauimus. Propheta enim vitium hoc Iudaeis sui temporis ita tribuebat, vt commune esse populo diceret, ac proinde quasi natiuum; quare quodammodo etiam prophetauit, quod Christo praedicanti illorum posteris, euenturum erat,

Hujus vitij quasi haereditaria transfusio in eo populo 4. Reg. cap. 17. pulchre describitur: Et testificatus est Dominus in Israel, & in Iuda per manum omnium prophetarum, & videntium dicens: reuertimini a vijs vestris pessimis, &c. qui non audierunt, sed indurauerunt ceruicem suam iuxta ceruicem patrum suorum, qui noluerunt obedire Domino Deo suo, & Stephanus in Actis Apostol. cap. 7. inquit: Dura ceruice, & incircumcisis cordi bus, & auribus, vos semper Spiritui sancto restitistis; sicut patres vestri & vos: & Dominus Luc. II. Profecto testaficamini quod consentitis operibus patrum vestrorum, quoniam ipsi occiderunt eos, scilicet Prophetas, vos autem occidere vultis dominum prophetarum, de qui bus Matthaeus 13. cap. dixit; Veruntamen implete men suram patrum vestrorum, de quo testimonio plura l. 3. de Adoratione disput. 3. c. 5.

CAP. VI. Varius vsus Scriptura per accommodationem.

OBseruandum tamen est hoc genere tractandi Scripturam per accommodationem non folum posse vsurpari verba, & sententias, sed etiam afferri exempla, & historias ad suadendam virtutem, & vitia detestanda. Quomodo autem verbo rum accommodatio fiat, ex dictis perspicuum est historiae vero tunc per accommodationem afferuntur, quando ita solum ad exemplum deseruiunt, vt in illis rebus gestis ex intentione Spiritus sancti non sit mystica aliqua significatio, de qua disp. 15. dicemus, & haec est vna differentia inter historiam, quae sensum mysticum continet, & eam, quae per accommodationem in exemplum affertur: altera est, quod mysticus sensus semper continetur in historia diuersae rationis, exemplum vero ex rebus eiusdem naturae solet interdum per accommodationem adduci¬

De hoc genere accommodationis intelligitur illud ad Rom. 15. Quaecumque enim scripta sunt ad nostram doctrinam scripta sunt, vt per patientiam, & consolationem Scripturarum spem habeamus. Vt enim Paulus persuaderet Romanis, vnumquemque placere proximo suo in bonum, adduxit exemplum ChristiQui non sibi placuit, &c. Et statim subiungit verba quae retulimus. Christi autem exemplum solum seruit per accommodationem: nobis namque, & inquit Petrus i. Epist. cap. 2. reliquit exemplum, vt sequamur vestigia illius; & tamen in Christo, vt in figura non continebatur id, quod Paulus sua dere curabat, tanquam mysticus sensus. Eodem modo intelligitur illud I. ad Corinth. 10. Omnia in figura contingebant illis, scilicet Iudaeis: quanuis enim ibidem refert Apostolus, Iudaeos in Moyse baptizatos esse in nube, & in mari, & omnes eandem escam spiritualem manducasse, & eundem potum spiritualem bibisse de petra, quae erat Christus, in quibus mysticum sensum baptismi, & Eucharistiae non possumus non intelligere? id tamen, quod inferius subdit, Omnia in figura contingebant illis, non ad hos mysticos sensus, sed ad illud, quod proxime praecesserat, refertur, videlicet, Sed non in pluribus eorum beneplacitum est Deo. Nam prostrati sunt in deserto: continuo namque subiungit. Haec autem in figura facta sunt nostri, vt non simus concupiscentes malorum, neque idololatrae efficiamini. Sicut quidam ex ipsis. Plura etiam alia recenset supplicia, quibus enumeratis repetit illa verba: Haec autem omnia in figura contingebant illis, scripta sunt autem ad correptionem nostram. Paulus igitur eo loco non intelligit per figuram, eam, quae continet mysticum sensum, sed exemplum, quod per accommodationem plurimum valet ad suadendum, ideo dixit, Ad corruptionem nostiam,

CAP. VII.

Quomodo Scriptura per accommodationem vtilis sit ad arguendum.

EX dictis licet colligere id, quod ad nostrum pertinet institutum, nimirum hunc locum per accommodationem nullius esse momenti ad veritates, & dogmata nostrae fidei comprobandae quia sub ea litera nec primarie, nec secundarie, ex mente Spiritus sancti sensus ille continetur: Hoc vero dixerim, quando accommodantur verba, & sententiae solum: historiarum enim accommoda tiones, ex quibus ducitur argumentum, quod alexemplo aut a simili vocatur, praeterquam quod plurimum valent ad persuadendum amorem virtutis, & odium peccari, in morali quoque materia efficaciter conducunt ad demonstrandum, quid nam liceat, vel prohibitum sit. Hoc genere argumentandi vsus est Christus Lucae 6. vbi exemplo Danidis, qui ob instantem necessitatem panes pro positionis comedit, excusauit factum suorum discipulorum, & a malitia Pharisaeorum defendit, deducens inde verum intellectum praecepti deobseruatione Sabbathi. Hoc eodem modo in 2. I. de Adorat. imag. disp. 5. c. 2. probauimus, cultum, & honorem rerum inanimatarum sanctum esse, eo quod ex praecepto Domini arca testamenti in veneratione, & honore semper fuerit. Contra vero ea, quae adducunt haeretici ab exemplo, ad probandum non licere cultum, & adorationem Sanctorum, quae primo aspectu aliquid probare videntur, a nobis sufficienter explicata sunt lib. 1. d. 5. cap. 3. & sic in omnibus alijs materijs, de hoc modo Scripturae per accommodationem, sentiendum est.

CAP. I. Sententia Lyrani.

ESse sub eadem litera Scripturae sacrae sensum Ereconditum, quem mysticum, seu spiritualem appellant, & alium sensum literalem, Patres, & Scriptores Catholici disput. 13. cap. 2. allegati constanter affirmant. Sed quid sit sensus literalis, quid vero mysticus, & spiritualis, & quotuplex, inteipsos non satis videtur conuenire: neque inter eos verborum solum, vt quidam putant, sed rerum etiam dissentio est. Singulorum igitur sententias distincte, & fideliter referemus, ex quibus postea veriorem eligere, difficile non erit. Priori autem loco de sensu historico, seu literali, quod sit velut fundamentum, & basis sensus spiritualis, & mystici, agendum nobis est. Dixi literalem, seu historicum, his enim duobus modis etiam a Patribus nuncupatu, qui pro eodem, & literam, & historiam accipiunt, confundentes rationem communem cum particulari. Omnis enim historia, est sensus literalis, non contra¬

De sensu ergo literali prima sententia est Lyrani, qui in illo tertio Prologo Postillae Bibliorum sensum literalem proprie inquit esse, qui per voces ipsas significatur; mysticum vero, qui per res vocibus significatas exprimitur. Subiungit deinde, aliquem locum Scripturae sacrae sensu literali carere, solum spirituali contentum, quoties Scriptura vtitur metaphora, seu parabola: veluti cum dixit Christus Matth. 5. Si manus tua scandalizat te, abscinde eam: & Iudicum 9. lerunt ligna, vt vngerent supra se regem, &c. Probat autem, quia alias sequeretur sensum Scripturae falsum esse, vel absurdum nam si esset aliquis sensus literalis, ille esset, qui verbis proxime significatur: absurdum enim esset dicere manum corporis esse abscindendam, & ligna syluarum eligere voluisse sibi regem. Sensus igitur illorum locorum est tantum spiritualis, rebus ipsis proxime significatus, non verbis: per manum enim significatur proximus, a quo separari debemus, si scandalo nobis est: per ligna vero syluarum significantur viri Sichem, qui ad eligengendum sibi regem conuenerunt. Quocirca iuxta mentem huius Doctoris, vt aliquis dicatur sensus literalis, non satis videtur, vocibus proxime significari, sed opus est, ex intentione Spiritus sancti ita vocibus exprimi, vt ad aliam rem significandam voces non transferantur: quodsi aliqua translatio contingat, hic auctor nullum sensum literalem simpliciter, & proprie sed solum mysticum talis loci esse putat.

Haec est sententia Lyrani quam recentiores Theologi alio modo, non secundum mentem ipsius intellexerunt. Confirmari autem potest primum ex Cassiano collatione 8. cap. 3. vbi, vt ostendat, varias escas humano intellectui in diuina Scriptura velut in lauto conuiuio ministrari, ait quaedam ita significatione literae plana, ac luculenta resplendere, vt cum sublimori interpretatione non egeant, simplici tamen literae sono abunde pascant audientes, vt est illud: Audi Israel Dominus Deus tuus Deus vnus est: & illud, Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo. Deuteron. 6. & continuo subdit: Quaedam autem, si allegorica explanatione extenuata non fuerint, & spiritualis ignis examinatione mollita, nullo modo ad salutarem hominis cibum sine corruptionis labe peruenient. Huiusmodi dicit esse illud Luc. 12. Sint lumbi vestri praecincti: & Matth. 10. Qui non acci pit crucem suam, &c. Et propterea monachos imprudentiae insimulat, qui simpliciter, non secundum scientiam, hunc locum intelligentes, fecerunt sibi cruces ligneas, quo non aedificationem, sed risum videntibus intulerunt. Sentit igitur Cassianus, quosdam Scripturae locos, ita spiritualiter esse intelligendos, vt si solum iuxta literam intelligantur, non afferant animae salutem, sed ne cem: atqui sensus Scripturae, etiam literalis, nunquam noxius, sed semper salutaris est. Aliquis igitur locus literali sensu caret, & solo spirituali contentus est

Secundo Greg. 4. Moral. c. 1. & 2. docet, aliquos Scripturae locos, qualis est ille lobc. 3. Pereat diein qua natus sum: secundum corticem ipsius littera intelligi recte non posse, sed spiritum ibi esse requirendum.

Tertio, Chrysost. homil. 39. in loannem, in illud. Si ego testimonium perhibeo de me, &c. ait non esse verbis nudis insistendum.

Quarto Hieron. in c. 11. Isaiae, illa verba: Habita bit lupus cum agno, ad intelligentiam spiritualem refert, & secundum literam non esse accipienda contendit. Idem censet de illo, Isaiae 29. Libanus in Carmel, & Carmel in saltum reputabitur

Quinto omnium clarissime id docere videtur Origenes lib. 4. Periarchon. cap. 2. in principio vbi affirmat, Iudaeos eo deceptos, quod multa de tempore Messiae secundum historiam praedicta futura exspectabant. Huiusmodi dicit esse illud Isaiae II. Habitabit lupus, &c. & homil. 2. in Genesim circa finem ita scribit: Sed quia non semper in Scripturis diuinis historialis consequentia stare potest, sed nonnunquam deficit: vt verbi causa, cum dicitur: Spinae nascentur in manu ebriosi, &c. propter haec, & his similia non solum tricamerata, sed & bicamerata arca contexitur, vt sciamus in Scripturis diuinis non semper triplicem, quia non semper nos historia sequitur, sed interdum duplicis tantummodo sensum expositionis insertum. Quibus sane verbis sententia Lyrani diserte expressa videtur. Vbi etiam obseruandum est, Originem appellasse historiam, non rerum gestarum narrationem, sed literalem sensum, iuxta id, quod initio notatum est: nam in eo testimonio, quod secundo adducit, non aliud genus historiae, quam sensus literalis continetur. Denique non obscure id ipsum tradit Ambros. lib. 5. in Lucam c. de missione discipulorum loannis, his verbis, Non simplex intellectus in simplicibus est verbis, alioqui praesentibus superiora compugnant. Quomodo enim loannes quem in superioribus Deo monstrante cognouit, hic nescit. Et paulo inferius, Itaque si intellectus simplici formae compugnat, spiritualem quaeramus figuram. Appellat sine dubio simplicis formae inter lectum, quem nos sensum literalem, seu historicum dicimus: spiritalem vero figuram, sensum mysticum vocat. Cum ergo Scriptura non de beat pugnantia inter se continere, locus huiusmodi ex sententia Ambrosij simplici intellectu, hoc est, literali sensu carebit. Huc etiam spectare videtur, quod inquit Augustinus lib. 3. de doctrina Christiana cap. 5. Cauendum est, ne figuratam locutionem ad literam accipias: ad hoc enim pertinet, quod ait Apostolus, litera occidit, spiritus autem viuificat.

CAPVT II. Opinio Abulensis.

CEcunda sententia est Abulensis in c. 13. Matth. O. 28. si textus illius emendate legatur: vbi docere videtur sensum literalem sacrae Scripturae illum esse, quem auctor significare voluit, siue ipsis vocibus proxime, siue remote, & proxime per res ipsas vocibus significatas. Hanc ipse appellat historiam latiore significatione non autem eam solum, quam voces primo significant: tunc vero historia est proximum significatum, quando voces in propria significatione vsurpantur: tunc autem remotum, quando metaphorice accipiuntur, vel afferuntur ad parabolam aliquam, vt saepius contingit: proximum enim significatum earum vocum, quae metaphorice vsurpantur, vel in parabolam afferuntur, quod proprie per ipsas voces denotatur, & in cortice literae continetur, existimant non esse sensum literalem Scripturae, quia non est ex intentione Spiritus sancti, Verba Abulensis in ea quaest. 28. haec sunt: Sensus literalis est ille, quem litera facit, & etiam videtur historicus, quia per illum signatur nuda historia, quam Scriptura refert, accipiendo historiam large pro omni eo, quod significatur immediate per literam Scripturae, sed (non) illud, quod auctor significare voluit: quod dicitur propter parabolas, & metaphoras, quia id quod significatur ibi in cortice literae non est sensus literalis, vt cùm dicitur. Oculi Domini super iustos, quia non est sensus, quod oculi Domini sunt super iustos, quisensus literalis semper est verus, & tamen falsum est, quod Deus habeat oculos: literalis autem sensus est hic, quod Deus semper habet curam de bonis. Haec Abulensis. Quibus secum pugnantia docere videtur: imprimis enim dixit, historiam latiori significatione quae reddit sensum literalem, esse id, quod immediate litera ipsa significatur, non autem id, quod auctor exprimere voluit: in quo videbatur secutus sententiam Lyrani. Deinde dicit, vbi est metaphora, vel parabola, sensum literalem esse, non qui est sub corticae, ac si diceret non proxime significatum, sed eum, ad quem denotandum voces transferuntur, vt in testimonio allegato sari apparet, iuxta expositionem ipsius Abulensis: vi autem sibi constaret, dicere deberet, in eo loco vbi est metaphora, nullum esse sensum literalem, sicut dixit Lyrannus.

Ego quidem puto in scriptis Abulensis errorem irrepsisse incuria Scriptorum, qui negationem illam virgulis clausam, in priorem partem sententiae reijcere deberent, hoc modo: Accipiendo historiam large (non) pro omni eo, quod significaturim mediate per literam, sed illud, quod auctor significare vol uit, &c. Sic vero sententia Abulensis optime constat, & est, quam in hoc cap. retulimus: sed quihoc pacto confundere videtur aliquando Abulensis sensum litteralem, & mysticum, nam mysticus vocibus ipsis semper remote, rebus autem proxime designatur, vt ex communi sententia inferius patebit: Ideo in ea quaest. 28. & quaest. 57. in 2. cap. Matth. & alijs locis superius citatis, dispe13. cap. 1. docet nullum vnquam sensum mysticum ex intentione Spiritus sancti sub aliqua literacontineri, sed omnem ex concionatorum arbitrio, & voluntate pendere, qua ratione licet ex eius sententia literalis aliquando reconditus sit, & secundiare significatus, non est dicendus mysticus.

Referri posset pro hac sententia S. Thomas in hoc articulo ad tertium, vbi sic ait: Sensus paraboli cus sub literali continetur: nam per voces significatur aliquid proprie, & aliquid figuratiue; neque est literalis sensus ipsa figura, sed id quod est figuratum, non enim cum Scriptura nominat Dei brachium, est literalis sensus, quod in Deo sit membrum huiusmodi corporale, sed id, quod per homembrum significatur. Sentit ergo in eo casu, per nomen illud Brachium, membrum proxime significari, & per membrum, Dei potentiam, ac proinde non proxime, sed remote Dei potentiam, voce ipsa dehotari.

CAPVT III. Verior sententia de sensu literali.

Eteri Doctores in vnam omnino sententiam quae mihi probatur, conuenire videntur; quanuis a nonnullis recentioribus Theologis plures aliae referantur: ea vero est, sensum literalem, sehistoricum eum esse, quem auctor Scripturae Spiritus sanctus, per verba sub propria, & vsitata, siue metaphorice significatione primum significare voluit. Hanc definitionem, aut eisdem verbis, aupaucis mutatis tradiderunt S. Thomas in hoc articulo in corpore, addita solutione ad tertium, & recentiores Theologi in hunc eundem articulum. Docet enim S. Doctor, parabolicum sensum, que voces per translationem primo significant, esse literalem; non autem quem voces illae translata absque translatione significant. Consentiunt Burgens. in additione ad vtrumque Prologum Lyrani ad I. dub. & in solutione 4. argum. principalis quae stionis, Alphonsus de Castro lib. aduersus haeres c. 3. Driedo lib. 2. de sacra Scriptura c. 2. Sixtus Se nen. li. 3. Bibliot. Sanct. c. 2. Adamus in praefatione ad commentaria Isaiae. Oportet tamen definitionem positam amplius explicare. Cuius gratia no tandum est discrimen inter sensum mysticum, & historicum seu literalem in vniuersum: vtriusque enim comparatione, & differentia definitio pra dicta illustrabitur. Omnes igitur Doctores prox me allegati, & cum eis Abulensis ipse, dicunt my sticum sensum nunquam verbis, sed rebus proxime significari, ita vt verba, sub quibus est. primum significent rem aliquam, deinde res illa signum sit alterius, quam dicitur mystice, & spiritualiter denotare, ideoque vocatur mysticus, seu spiritualis, quod intus in reb. quasi reconditum mysterium, & quasi spiritus in corpore lateat. Literalis autem est ille, qui vocibus ipsis, vel proprie, vel metaphorice primo significatur.

Hoc iacto fundamento superest, vt tres praecipuas partes definitionis exponamus, quarum declaratione tota definitio fiat manifesta. Prima est particula Primum. Haec autem a nobis posita est pro pterea, quod sensus literalis primo vocibus, non to bus significetur: sicut contra mysticus proxime rebus, remote vero, & secundo vocibus ipsis. Hanparticulam nullus posuit praeter Driedonem, & Adamum; ex omnium tamen sententia manifeste colligitur. In eius autem explicationem obseruandum est, voces, quae propriam habent, & metaphoricam significationem, ita duas res significare, vt non ordinate vnam per aliam, sicut contingit in sensu mystico, & literali eiusdem loci, sed vtramque ex aequo proxime designent: sicut aequiuoca eodem nomine significantur; nisi, quod alteram rem prima impositione proprie denotant, alteram vero secundaria, & metaphorica, quae dicitur translatio, qua nomen a prima significatione, & impositione ad aliam nouam transfertur, ac proinde in prima non manet. Quo fit, vt secundam rem illam proxime etiam translatione significet. Exemplo Abulensis, Oculi Domini super iustos, &c. id explicare possumus: ibi enim Scriptura per nomen Oculi, non denotat primo instrumentum corporeum videndi, & per tale instrumentum intellectu, cum dicat, Oculi Domini & in Deo non sit tale instrumentum: significat ergo proxime intellectum Dei quem per translationem, oculum appellat, quod instar corpores instrumenti a nobis concipiatur. Quamuis ergo in eadem voce sit secundaria veluti impositioquae est translatio; nunquam tamen est remota significatio vnius rei per aliam.

Neque vero contra hanc doctrinam est id quod dicit Alphonsus de Castro, videlicet, sensum literalem multis modis haberi, aliquando ex nuda vocum significatione: intelligit autem, cum proprie vsurpantur; aliquando non a vocibus ipsis, sed a rebus per voces significatis: id quod de metaphorica significatione intelligit: his enim verbis non contendit ille sensum metaphoricum, qui interdum est literalis, vocibus remote, proxime vero rebus significari, sed sensum illum sumptum fuisse ex rerum similitudine, propter quam voces ipsae ad secundariam significationem translatae metaphorice aliquid designant: in quem modum suam sententiam ipse paucis explicauit. Eodem pacto intelligerem S. Thomam in illa solutione 3. quam pro sententia Abulensis retulimus, siquidem in corpore plane docuit, sensum literalem esse, qui vocibus significatur: mysticum vero contra, rebus ipsis de notari, quod idem est, atque vocibus significari remote.

Secunda pars definitionis, quae debet explicari, est, Sub communi, & vsitata, aut metaphorica significatione: quae sane posita est, ad excludendum sensum mysticum: hic enim, cum denotetur vocibus ipsis remote, proxime vero rebus, interdum non potest significari verbis in communi, & vsitata, neque in metaphorica significatione acceptis: sicut cum dixit Scriptura, lonam fuisse in ventre Caeti tribus diebus, vsitata vocum significatione exprimitur historia lonae: Christus autem in sepulchro non denotatur vsitata significatione, nec metaphorica vocum, sed proxime rebus ipsis, nempe historia illa lonae; vocibus autem remote, quatenus vsitata sua significatione historiam lonae significant: Dixi Interdum, quia nonnunquam etiam mysticus sensus referri potest ad voces in communi significatione, quando videlicet tam de historia, quam de mysterio pro xime in vsitata significatione enunciari possunt Quale est illud Oseae 11. Ex Aegypto vocaui filium meum, quod tam de populo Israel, quam de Christo in communi vocum significatione dici potest. vterque enim dicitur filius, & ex Aegypto vocatus. Si tamen coniungatur ijs, quae antecedunt, & sequuntur, proxime solum significat populum Israel, ad quem tantum ibi verba referuntur? Christum vero remote medijs rebus scilicet medio populo Israel, vt superius explicatum est.

Vltima particula definitionis est, Quem auctoScripturae significare voluit, hoc enim necessarium est vt aliquis fit sensus literalis, tametsi non sufficiat, ut falso putauit Abulensis: nam ut sequent disput. monstrabimus, mysticus sensus, qui litetalis dici non debet, ex intentione Spiritus sancti simul cum literali sub eodem loco continetur id ergo non sufficit, vt aliquis sit sensus literalis requiritur tamen, vt necessarium: nam cum contingat eadem voce aut oratione, varia proxime significari posse, vt in ijs, quae proprie, & metaphorice solent vsurpari, necessario dicendum est sensum literalem vocis, aut orationis esse, quem auctor proprie, aut metaphorice exprimere voluit: cumque auctor praecipuus Scripturae sacrae sit Spiritus sanctus, vt sensus literalis sit, necesse est, vt ex intentione ipsius exprimatur. An vero Scriptor ipse nouerit omnem sensum literalem & ex intentione ipsius pendeat, disput. 17. dicemus. Quanuis ergo praedicta particula non sufficiat, cum alijs tamen optimam complet definitionem.

CAP. IV. De sensu literali parabolarum.

DE sensu vero litterali parabolarum, vtrum siille, qui adducitur in similitudinem, & exemplum, an ille, ad quem parabola ipsa applicatur, sub dubio relinquere videtur Alphonsus de Castro loco allegato, inquit enim, Ceterum de sensu parabolarum, qui eum intra literalem circumsepire voluerit, non abs re faciet; si autem nollet, non obsto. Ceterum cum ex particula definitionis paulo ante explicata sensum literalem esse constet, qui primum vocibus ipsis significatur, facile colligitur sensunparabolarum eum esse, qui in exemplum adducitur. Sed primo obseruandum est in parabolis duaesse partes alteram rei, quae affertur in similitudinem: alteram vero, quae applicat ipsam prior est quasi historia; posterior est quasi explicatio sensus mystici, & reconditi. Prior igitur habet rem illam sensibilem, & rudem, quae est quasi historia, pro sensu literali; secunda vero pro sensu literali habet mysterium, & rem spiritualem, ad quam applicatur parabola. v. g. cum dicitur Matth. 13. Simile est regnum coelorum fermento, quod acceptum mulier, &c. literali sensu vere significatur factum mulieris, quae ex fermento, & farina massam praeparat, vt fiat panis, & haec est res quae in exemplum adducitur in priori parte parabolae: at posteriori parte, in qua continetur applicatio illius, literali sensu denotatur verbum Euangelij, & efficacitas illius, qui sensus potest mysticus dici, si ad priorem partem referatur, eo quod in re sensibili reconditu sit; sed relatus ad posteriorem partem parabola reuera est literalis.

Secundo notandum est, aliquando in Scriptura fieri applicationem parabolarum, aliquando eas expresse non applicari; tunc autem subintelligitur posterior pars, ad quam applicari deberet parabola, & illa habet suum sensum literalem. vt proxime explicatum est; hoc modo Christus aliquando ad turbas loquebatur, & in genere lolum parabolam applicabat, sicut Luc. 7. dixit; Si mile est regnum coelorum homini, qui seminauit bonum semen in agro suo, &c. applicationem vero distinctanparabolae discipulis tantum exposuit. Est etiam quaedam alia, & satis longa parabola in Scriptu ra, quam vsurpauit Salomon in Canticis Cantic. vbi introducit Sponsum, & Sponsam sub personis pastorum, & verba amoris dulcissima inter eos, vt sub ea parabola, & exemplo sensibili ostendat spiritualis amoris suauitatem inter Deum & animam, Christum & Ecclesiam: est ergo ibi duplex sensus, alter rei, quae adducitur in parabolam & hic est materialis, nempe res quasi gesta inter pastores, non quod reuera ita acciderit, sed quia adducitur in parabolam, vt sub illis personis id, quod spirituale est significetur: vt cum diciSponsa ad sponsum c. 1. Dic mihi vbi pascas, & cubein meridie: & Sponsus respondet. Si ignoras te, o pulcherrima inter mulieres, egredere, & abi post vestigium gregum tuorum, &c. Quibus sponsa interrogat de tugurio, vbi in meridie sponsus a solis ardore tegebatur: & respondet ille: Si ignoras te, &c. idest, Si nescis, sine abire greges tuos, & haedos, ipsi enim sponte gradiuntur in eam partem, in quame inuenies. Posterioris autem partis subintellectae, in qua applicanda erat parabola, sensus literalis quem proprie voluit Spiritus sanctus exprimere, erit, qui ad spiritualem amorem, & charitatem refertur, vt interpretes varie in illum locum explicant.

Tertio obserua id, quod notauit Alphonsus de Castro ex Aug nempe non esse ita historiam parabolae accipiendam, quod re ipsa, vt narratur, acciderit, sed quia saltem eo modo potuerit euenire. Tale est illud Matth 20. Simile est regnum caelorum homini patrifamilias, qui primo mane exijs conducere operarios in vineam, &c. Quod enim adducitur in similitudinem, non opus est reuera gestum esse interdum etiam affertur in parabolam id, quod reuera euenit, vel in naturalibus, quale est illud, Luc. c. 13. Simile est regnum coelorum grano sinapis, vel etiam inter homines, sicut parabola illa de fermento. Hi autem duo modi parabolarum frequentiores sunt in Scriptura. Denique nonnunquam deseruit parabolae res aliqua impossibilis & fabulosa, sicut ludicum 9. dicitur, fuerunt ligna vt vngerent sibi regem, &c. Hoc tamen rarius accidit. Quocunque tamen modo afferatur parabola, sensus illius quo ad priorem partem sempeverus est, licet re ipsa id, quod narratur, non euenerit: imo neque euenire potuerit. Quia id, quod in parabolam proponitur, non recitatur semper tanquam id, quod revera acciderit, sed quasi euenite potuerit, vel saltem supponitur ac si esset possibile, cum reuera impossibile sit: vt instar illius facti in rebus etiam inanimis, aliquid morale inter homines melius exprimatur: in quo nullum mendacium est, sicut neque in eo, quod quis afferat fabulam, vt ex ea moralem sensum eliciat,

CAP. V. Corollaria praecedentis doctrinae.

EX praecedenti doctrina colligere licet. Primum, falsam esse sententiam Lyrani, quam 1 c. retulimus, cum asserit, sensum literalem proprie esse, quem voces exprimunt, ac proinde Scripturam carere aliquando tali sensu, quod asserit pro pter metaphoras. Fallitur autem, quoniam vbicunque est metaphora, sensus literalis est ille, quem posteriori impositione, & translatione verha significant: hunc autem proxime vocibus designari, ac proinde mysticum non esse, vt putauit Lyranus, nec rebus ipsis denotari, sed vocibus 3. c. probatum est. Magis autem absurdum est Scripturam aliquando carere sensu literali, id quod praeter rationem allatam sic ostenditur. Quoniam Scriptura semper aliquid significat, aut proprie aut metaphorice: proprium autem sensum, litera lem esse nemo dubitat: de metaphorico autem probatur hac ratione. Nam sensus spiritualis, & mysticus ita appellatur, aut quia lateat quasi my sterium, aut sicut spiritus in corpore non appareat: atqui metaphoricus sensus non etiam latet: sed vulgo etiam notissimus est, & ex antecedentibus, & sequentibus iuxta subiectam materiam facile intelligitur ab omnibus in ea lingua peritis. Est enim metaphora translatio quaedam, & quasi posterior nominis impositio, vel extensio: at sensus mysticus, cum contineatur sub rebus, quae communiter non significant, nisi prout Scriptor arbitrio suo illas vsurpat, non est omnibus notus, sicut metaphoricus, sed quasi mysterium, & spiritus latet in rebus: sensus igitur metaphoricus mysticus non est, sed literalis, quo saltem scriptura nunquam caret.

Ad Patrum vero testimonia pro sententia Lyrani allegata, respondeo, eos nonnunquam ap pellare sensum spiritualem illum, qui sub metapho ra continetur, quod sit quodammodo sicut spiritus in corpore, sub priori vocum significatione conclusus; vocant etiam allegoricum, vt disputatione sequenti c. 3. dicemus. Tunc vero corticem literae dicunt esse ipsas voces in prima sua significatione, a qua transferuntur: sic autem nonnunquam deficit historia, vt dicebat Origenes, proprie tamen, & presse sensum metaphoricum esse literalem, & huiusmodi sensum saltem nunquam in Scriptura deesse satis probatum est.

Deinde ex dictis non minus colligitur deceptum fuisse Abulensem, cum absque ratione putauit, sensum metaphoricum significari remoto vocibus proxime vero rebus: vt enim paulo ante monstrauimus, vox vsurpata metaphorice non denotat rem illam, quam priori impositione, & proprie significabat; sed ita transfertur ad aliam rem significandam, vt eam solum exprimat: proxime ergo, & non remote illam significabit: vt cum dico, ridere pratum, non significo risum hominis, & per illum virorem prati, sed proxime ipsum virorem, quem risum appello. Peius autem errauit, Abulensis, cum dixit, sensum mysticum quemcumque in Scriptura contineri, ex sola hominum voluntate illa vtentium, non ex intentione Spiritus sancti: id quod fusius sequenti dispu tatione confutabitur.

CAPVT VI. Regula ad eruendum sensum literalem

AD inuestigandum autem verum sensum literalem alicuius loci, in primis prae oculis habendum est id, quod admonet Concilium Trio sest. 4. decreto de vsu sacrorum librorum, quanta nimirum sit auctoritatis communis Patrum consensus: nulli enim licet in rebus fidei, & morum ad aedificationem doctrinae Christianae pertinentium contra vnanimem consensum Patrum sacram Scripturam interpretari.

Secundo maxime conducit linguarum peritia quae ea moderatione seruire debet, vt Vulgatannostram editionem pro viribus defendat. Phrasis etiam consueta ipsiusmet Scripturae bene intellecta viam aperit ad intelligentiam ipsius. Itaque collatione facta, & lectione assidua Scripturae fit, vt ipsa se explicet.

Tertio plurimum refert Theologia Scholastica, Conciliorum definitiones, historia etiam haeresum ad eam saltem partem Scripturae intelligen dam, quae circa dogmata nostrae fidei versatur quare si quis sola linguarum peritia instructus, & assidua Scripturae lectione exercitatus epistolas Pauli, praecipue quae est ad Rom. & Galatas, explanandas susciperet, in maximo periculo versaretur.

Postremo tandem curandum est contextum cuiusque Scripturae noui praecipue testamenti obseruare. Quanuis enim Prophetis familiare sit relicto argumento, quod fusceperant, ad alia mysteria digredi, cum ipso spiritu prophetico rapiuntur in nouo tamen testamento hoc non contingit praesertim vero in epistolis Apostolorum, quae cum in tradendis documentis morum, & doctrina versentur, vno contextu argumentum propositum sequuntur, suo tamen ordine alia inde deducentes. Plurimum autem conducit ad totam contextus seriem ordinandam vim particularum, quibus Scriptores vtuntur, intelligere: atque de causali, enim, hoc vnum est obseruandum, quod solet, non mediocrem difficultatem ingerere, videlicet non semper referri ad proxime praecedentia, sed ad ea, quae ante dicta fuerant: hoc autem statim apparet, quoties proxime praecedentibus particula non quadrat: alias vero regulas explicandi Scripturam longius exponere, nostri instituti non est.

CAP. I. Quid sit sensus mysticus.

VINAM sit mysticus, seu spiritualis sensus ex superiori disputatione patet: est enim, iuxta communem sententiam doctorum, quos ibi commemoraui, ille, qui nec proprie, nec metaphorice vocibus proxime significatur, sed qui sub rebus significatis per voces, quasi sub vmbra, & figura conclusus est: ob quam rationem mysticus, hoc est, arcanus, & reconditus dicitur: spiritualis vero vocatur, quod lateat sub rebus, sicut spiritus sub corpore. Ad maiorem autem huius definitionis perspicuitatem pro fundamento imprimis statuendum est, internum mentis conceptum non solum vocibus proprie, aut metaphorice vsurpatis, sed rebus quoque alijs significari consueuisse, vt patet in symbolis, & hieroglyphicis Aegyptiorum; in ape enim, quae aculeum, & mel habet Regem misericordia, & iustitia prae ditum significabant, & in id genus alijs. Ex quibus rebus Pythagoras, alijque insignes philosophi multa salutaria documenta ad morum instructionem tradebant, quae prouerbia vulgo dicuntur.

Caeterum, quamuis hoc ita sit, vera est nihilominus sententia, quae dicit, peculiare esse sacrae Scripturae, sub eadem litera historiam & myste¬ rium continere. Quam sententiam expressit Gregor. lib. 20. moral. c. 1. cum asserit, sacram Scripturam hoc alijs omnibus praestare scientijs, quod eodem sermone, dum narrat textum, prodit mysterium. Idem docuit S. Thomas in hoc artic. & quod lib. 7. att. 8. longe enim alia ratione mystica ignificatio in rebus ipsis apud sacram Scripturam reperitur, quam apud Ethnicos philosophos vnquam fuerit.

Quam differentiam, vt clarius exponamus, notandum secundo est, tria esse genera signorum, quibus res significari possunt. Primum est vocum Secundum est rerum inferiorum, quae pro arbitrio confictae, vel etiam vere gestae ad res maiores significandas adducuntur: & vtroque modo commune est etiam hominibus significare res alias, vt de Hieroglyphicis Aegyptiorum diximus, qui veanimalibus, vel alijs etiam rebus fictis res miras exprimere solebant. Tertium genus est, quo solus Deus in Scriptura vtitur, rerum scilicet, quae vere inter homines acciderunt, quarum historia ipse voluit denotare mysterium, quod multis postea annis futurum erat. Talis fuit reuocatio filiorum Israel de Aegypto, qua significabatur Christus multo postea tempore ex Aegypto reuocandus Manna etiam cadens de coelo, quo non solum pauit populum 40. annis, sed indicare voluit Eucharistae sacramentum futurum, & id genus alia. Hoc tertio genere signorum sensum mysticum continere, & sicut dixit Gregor. historiam narrare, & eamysterium exprimere, Scripturae sacrae proprium est. Et quamuis homines inter se ipsos rebus et iam gestis vti possint: hoc tamen solum ab eis fit post factum, adducendo eas in parabolam, exemplum, aut similitudinem. Scripturae autem proprium est, non solum vere gesta in parabolam afferre, sed etiam ea ita narrare, quae vere gesta sunt vt auctor Scripturae altiora mysteria futura denotare velit.

Tertio obseruandum est, sensum mysticum non semper in Scriptura rebus inferioribus exprimi, sed interdum etiam res inferiores maiori bus significari. Christi namque passio extra portam repraesentat id, quod minus est, vt notauit Paulus ad Hebraeos 13. scilicet, Vt exeamus & noextra castra improperium eius portantes; frequentius tamen rebus inferioribus superiores denotantur. Postremo, vt commemorati Doctores in disp. 13. admonent, sensus mysticus non est in omni loco Scripturae quaerendus: praecepta enim, & consilia Euangelica, ita sunt ad literam intelligenda, vt nullus in ea littera spiritualis sensus contineatur. In alijs etiam locis quilibet sensus mysticus, iuxta sensum cuiusque explicatus non debet statim censeri ex mente Spiritus sancti, qui est praecipuus auctor, significari: tametsi hic vsus Scripturae, sicut etiam accommodatitius vtilis in concionibus censeri debeat.

CAP. II.

Quotuplex sit sensus mysticus.

Votuplex vero sit hic sensus mysticus, non satis videtur constare inter Doctores: qui, licet diuersa dicant, sibi tamen non aduersantur Sensus igitur Scripturae vniuersim consideratus duplex est, alter literalis, seu historicus; alter spiritualis, seu mysticus: quorum differentia in genere hactenus explicata est. Caeterum spiritualis, seu mysticus varie diuidi solet. In primis autem affertur distinctio quaedam ex August. lib. de vtilit creden, cap. 3. quam Sixtus Senen. lib. 3 Biblioth. sanctae, cap. 3. in hunc modum disponit? Sacra Scripturae duplex est explanatio, videlicet historica, & allegorica. Rursus historica alia est analogica, alia aetiologica. Allegorica vero triplex. Prima figuras, rerum praeteritarum ad praesentia accommodat, & retinet nomen allegorica. Secunda ad mores, & dicitur tropologia. Tertia ad in commutabilem aeternitatem, & dicitur anagagica.

Verum August. eo loco quatuor tantum modo assignat, quibus Scriptura veteris testament, traditur; secundum historiam, secundum aetiologiam, secundum analogiam, secundum allegoriam: quibus Graecis nominibus se vti maluisse testatur, quod ita ab aliis accepisset: atque, vt recta obseruauit Dried. lib. illo 2. de sacra Scriptura, c. post medium, Augustinus non dixit, quadrupli cem esse sensum sacrae Scripturae, sed eam quatuo modis tradi, aut doceri. Primo quidem secundum historiam, cum id, quod factum est, aut non factum narratur. Secundo iuxta aetiologiam, cum ostenditur, quid qua de causa factum, vel dictum sit. Tertio secundum analogiam, qua vtriusque testamenti congruentia perspicitur. Quarto tandem secundum allegoriam, cum docetur, non ad literam esse accipienda, sed figurate aliqua, qua scripta sunt.

His vero quatuor modis vsos fuisse Christum Dominum, & Apostolos, testatur ibidem Augustinus. Primo vsus est Christus Matth. 12. cum affert historiam Dauid, i. Reg. 21. qui panes propositionis comedit. Secundo vsus est Matth. 19. cum ostendit causam, ob quam Moyses permisit populo Iudaico libellum repudij. Tertij modi nullum affert exemplum. Quarto denique modo affertur Scriptura Matth. 12 cum dicitur: Signum non dabitu ei, nisi signum lonae Prophetae: & quamuis quatuor his modis Scriptura veteris testamenti traditur; omnes tamen in nouo reperiuntur, in quo ita varie Scriptura vetus adducitur. Frustra ergo Sixtus Sennen. ex mente Augustini, tot sensus Scripturae eo ordine numerauit, cum neque de sensibus Scripturae Augustinus tractet, neque tot membra distinguat.

Hieronymus vero in epist. 150. ad Edibiam, q. 12 affirmat, trifariam posse intelligi sacram Scripturam: non dicit tradi, aut doceri, sed intelligi. Ex quo sequitur triplicem sensum Scripturae nobis tradidisse. Primus est secundum historiam. Secundus per tropologiam. Tertius iuxta intelligentiam spiritualem, quam θεορὰν appellant. De primo satis constat. Secundum autem dicit esse quando id, quod in priori populo carnaliter gestum est, iuxta moralem interpretamur locum, & ad animae nostrae emolumenta conuertimus. In tertio denique, ad sublimiora, inquit Hieronymus, transimus, terrena dimittimus, & de futurorum beatitudine disputamus. Hunc tertium modum iterum diuidit Sixtus Senen. in allegoricum, & anagogicum, vt ita diuisio Hieronymi cum vulgata, & communi ex omni parte concordet: non tamen ex mente Hieronymi: ille enim tres tantum, vt diximus, sensus Scripturae recensuit.

l. Est autem peruulgata, & communiter recepta sensuum Scripturae diuisio, quam tradunt Euchetius in praefatione libri Spiritualium sormarum, & Cassianus collatione 14. cap. 8. vbi asserunt quatuor esse genera illustrandi sacram Scripturam, equibus quatuor sensus Scripturae Theologi conmuniter cum S. Thoma in hoc articulo deducunt Ita Lyranus, Burgen. Abulan. Driedo, & alij, quos disput. 13. allegaui. Primus est historicus de quo satis disput. praecedenti dictum est. Secundus est tropologicus, seu moralis, qui ad vita emendationem refertur. Tertius allegoricus quando in gestorum narratione, & historia mysterium aliquod fidei nostrae continetur. Quartus denique anagogicus, qui refertur ad ea, quae sunt aeternae beatitudinis: his autem duobus versibus continentur. Litera gesta docet: quid credas allegoriaMoralis, quid agas: quo tendas, anagogia.

Hos quatuor sensus indicare videtur August. libr. 1. super Genes. ad literam, cap. 1. vbi sic loquitur: In libris omnibus sanctis intueri oportet, quae ibi aeterna intimentur, quae facta narrentur, quae futura praenuntientur, quae agenda praecipiantur, vel moneantur. Quorum omnium exempla ex nouo testamento cap. sequenti proferemus.

Ex his omnibus fit manifestum, sub primo, & literali sensu non tamen mysticum, & spiritualem contineri, sed eum etiam ita varium esse, sicut dixit Eucherius: & quamuis liberum sit in duos tantum modos omnimnem sensum diuidere, & complecti, literalem scilicet, & mysticum, ne vlterius mysticum distribuere in tres illos enumeratos, cum haec verborum parua, non magna rerum dissensio sit, negari tamen non potest mysticunsensum ad mores, & ad mysteria fidei, & ad coelestem patriam pertinere; siue hoc, siue alio modo nuncupare velis. Neque enim omnes Patres tomembra sensus mystici sub illis nominibus recensuerunt, quot Eucherius & Cassianus. De Hieronymo lam constat, qui loco allegato tres tantum refert, in quorum secundo complectitur sensum, qui ad mores pertinet, & ad mysteria fidei. Ipse etiam passim in commentariis prophetarum, & Augustin. lib. I. de Genes. ad liter. cap. 2. Dionys de coelesti Hierar. cap. 2. & in epist. 9. quae est ac Titum, Origines, & alij Patres in 13. disput. allegati duos tantum sensus literalem scilicet, & mysticum enumerant. Cyrillus autem libro 5. in Leuit, ante medium, Ambros. lib. 3. in Lucam, in illud cap. 3. Qui fuit Phares, & Bernard. serm. 61. ex paruis sermon. praeter historicum recensent etiam moralem, & mysticum, forsan moralem non distinguunt a literali, sed ab historico, presse, & pro priae historiam accipientes, pro narratione regestae: sic enim non omnis litteralis est historicus sed aut historicus, aut moralis: in Scriptura enim non solum narrantur res gestae, verum etiam pracepta morum, & vitae traduntur. Qua etiam ratione Ambrosius lib. 5. in Luc. cap. De seruo Centurionis, in eo quod ille fecit pro eodem accipit sensum literalem, & moralem, ex quo etiam mysticum elicit de morte Christi, & lib 5. in Lucam, cap. De eo, quod in Sabbatho secundo primo, de facto Achimelech, I. Reg. 21. inquit: Verum hoc in historia morale, in mysterio propheticum est. Quibus consentire videtur Beda praefatione in Psalinos, qui ad tria docet pertinere sacram Scripturam, ad historiam, ad mores, & ad mysterium. Verum eo loco non assignat varios Scripturae sensus, sed vniuersa, quae in Scriptura continentur, ad tria capita reducit Denique Hugo de S. Victore praeter literalem de aliis duobus tractat: libr. enim 6. eruditionis didascalicae cap. 3. agit de literali: cap. 4. de allegorico. quem ad mysteria fidei dicit pertinere: sub quo etiam anagogicum possumus complecti, & cap. 5. de Tropologico, quem moralem appellat,

His tamen non obstantibus, claritatis gratia commode diuiditur sensus Scripturae in quatuor illa membra ex sententia Eucherij, & Cassiani enumerata, quorum exempla exstant in nouo testamento, vt sequenti capite videbimus. Mitto aliud genus explanandi Scripturam parum vsitatum, elementariae nimirum expositionis, quae ex literis ipsarum vocum desumitur; & tursus in Physicum, & propheticum tribuitur, de qua relatissime Sixtus Senen. lib. 3. Biblioth. sanctae, cap. 5. & sequentibus.

CAPVT III. Quatuor sensus Scripturae exemplis illustrantur.

Vatuor sensuum, quos ex Eucherio, & Casliano recensuimus, vna ciuitas lerusalem nobis praebet exemplum. Nam in Scriptura sacra ad literam est ciuitas terrena: iuxta Tropologiam est anima secundum allegoriam est Ecclesia: per anagogiam est patria coelestis. Horam etiam sigillatim in nouo testamento plura sunt exempla, quae simul in vno loco epist. ad Galat. cap. 4. licet intueri. Dicitur enim Abraham duos filios habuit vnum de ancilla, & vnum de libera. In qua parte literalis sensus manifeste apparet. Quae vero subiungit. Quae sunt per allegoriam dicta. Haec enim sunt duo testamenta: & quae sequuntur, ad sensum allegoricum pertinent. Sequitur deinde: Sed quomodo tunc is, qui secundum carnem natus fuerat, persequebatur eum, qui secundum spiritum, ita & nunc: quod ad Tropologicum, seu moralem refertur. Denique cum addit: Illa autem, quae sursum est lerusalem, libera est, quae est mater nostra, sensum explicat anagogicum.

Alia etiam in nouo testamento manifesta exempla trium sensuum spiritualium reperiuntur. Ad moralem pertinet illud I. Corinth. 9. Non alligabis os boui trituranti. Quod citat Apostolus ex Deuteronom. 23. sensu autem morali refert ad ministros Euangelij, quos existimat dignos mercede sua, cibo nimirum, & sustentatione. Neque enim Apostolus intellexit de ipsis ad literam dictum fuisse Deuteronom. 23. vt quidem arbitrantur; quod alioqui argumentum Apostoli ex sensu mystico infirmum esset. Quoniam certum est, Iudaeos ex praecepto legis non alligasse os boui trituranti, verum cum res illa leuissima videretur, vt illius tantum Deus curam habuisset, & nihil majus voluisset ea significare, optime colligit Apostolus eo facto Deum etiam indicasse ministros verba Dei, iure alendos, & sustentandos esse; qua de causa subiunxit, Nunquid Deo est cura de bobus? an propter nos vtique haec dicit? ac si diceret, in ea lege, & praecepto Deus non tantum ad boum, quae vilior res est, sed quod dignius est, ad sustentationem etiam ministrorum attendit: neque enim negat Apostolus, Deum curam etiam boum habuisse, cum lex de illis ad literam loquatur. Quocirca & argumentum Apostoli non parum roboris habet, etiamsi symbolicum, & ex sensu mystico ductum sit. Mysticus enim sensus ex illa litera facili ratione colligitur. Adduci etiam solet in exemplum huius sensus moralis illud I. ad Corinthios 10. Haec autem in figura facta sunt nostri, &c. Verum disputat. 14. cap. 6. probatum est, eam Scripturam, quam recitat Apostolus, non in sensu mystico, sed per accommodationem vsurpari.

Exempla vero allegorici sensus permulta sunt in nouo testamento, loan. 3. adducitur a Christ. illud Numer. 21. de aeneo serpente, qui fuit expressa figura crucis suae, & Matth. 12. & Lucae 11. affertur signum lonae, quo sepultura & resurrectisua adumbrabatur. Huc etiam spectant testimonia illa Oseae 11. & seremiae 31. quae in sensu mystico solum accipienda esse disputat. 14. monstrauimus. Cumque ad mysteria fidei referantur, sensus illorum allegoricus dicitur. Illud vero de aeneo senpente ita per omnia quadrae in crucem Christi, & admirabiles effectus illius, vt statim in ipso appareat mysterium. Quare non licet solam accommodationem in eo concedere: in signo vero lonmagis perspicuum est, sensum mysticum contineri, cum enim Pharisae a Christo postularent signum aliquod, quo ipse tanquam verus Messias agnosceretur, hoc tantum eis signum concessit, neque expressius aliquod tunc eis exhibere voluit.

Denique anagogici sensus appositissimum ex emplum est apud Paulum ad Hebraeos 3. & 4. vbi tractat locum illum Psalm. 94. Hodie si vocem eis audieritis, &c. & infra, Quibus iuraui in ira mea, introibunt in requiem meam, id quod ad literam populo Iudaico accidit: iis enim, qui increduli fuerunad aquas contradictionis, iurauit Deus terram pro missionis non ingressuros: cum ergo Paulus cap. 4. subiungat. Etenim & nobis nuntiatum est, sicut & illis plane censet incredulis etiam iurasse Deum non ingressuros coelestem patriam, quae terra illa promissionis figurata fuit: Et post pauca: Quoniam ergo superest introire quosdam in illam, scilicet requiem Domini, & ij, quibus prioribus annuntiatum est, non introierunt propter incredulitatem, iterum terminat diem quendam HODIE in Dauid dicendo post tantum tempus sicut sup adictum est: hodie si vocem eius audieritis, nansi Iesus requiem praestitisset, nunquam de aliae loqueretur posthac die: itaque relinquitur Sabbathismus populo Dei. Quasi dicat, propterea multo post tempore Dauio dixit Hodie, vt indicaret adhuc alios superesse, qui ingressuri sunt, non quidem terram promissionis, sed aeternam felicitatem. Si enim Iesus Naue praestitisset populo Israel plenam requiem, quae dicitur in Psalmo, Requies mea, hoc est, requies Domini, nunquam alterius diei meminisset dicendo: Hodie si vocem eius audieritis. Hoc autem dixit, quia adhuc Sabbathismus, & requies aeternae vitae superest populo Dei. Eandem requiem patriae coelestis diciPaulus figuratam fuisse Genes. cap. 2. cum Dominus septimo die requieuit ab omni opere. Sic enim post labores huius vitae nos manet aeterna illa requies, & felicitas. Est igitur hic sensus anagogicus inclusus in eo, quod accidit populo Israel, quem non tantum elicit Paulus ex historia illa, sed etiam affirmat expressum fuisse a Propheta in eo Psalmoita vt Dauid ipse ex vmbra illius requiei terrestris & temporalis, quam Deus credentibus Israelitis post quadraginta annos seruauit, coelestis patriae requiem, quae nos adhuc manet, in sensu mystico intellexerit: & hunc esse sensum litteralem Psalmi, qui est anagogicus illius rei gestae in populo Israel, meo iudicio Paulus existimauit. Est etiam anagogicus sensus explicatus a Paulo ad Hebraeos 8. vbi materiale templum Salomonis, in quo sacerdotes Leuitici ministrabant, dicit esse vmbram futurorum. De sacerdotibus enim ait: Qui seruiunt vmbra futurorum: hoc est, templo Salomonis, quo futurum tabernaculum gloriae coelestis non manufactum figurabatur: id quod etiam cap. 9. fusius prosequitur.

CAP. IV.

Corollaria praecedentis doctrinae

D maiorem eorum, quae diximus, perspicuitatem, quaedam obseruatione digna addenda sunt. Primum est interdum Patres sensum literalem sub metaphoris, & tropis conditum appellare allegoricum, seu etiam spiritualem. Allegoricum appellauit August. epist. 48. vt dicemus in vltima notatione, eo quod metaphorice significetur Metaphora enim teste eodem Augustino 15. de Trinit. cap. 9. allegoria quaedam dici potest. Orig. nes vero, Ambrosius, Hieronymus, & Cassianu disput. praeced. cap. 1. commemorati spiritualem vocarunt, quod sub ipso cortice literae quodam modo occulte contineatur: cum tamen proprie dicendus sit literalis, vt ibi late comprobauimus. Contra vero mysticus sensus aliquando literalis dicitur, quod sit ex intentione Spiritus sancti, vt seque disput. videbimus.

Secundum est, inter hos omnes Scripturae sensus literalem esse praecipuum, si formalem rationem sensus, non rem ipsam, aut intentionem Spiritus sancti consideremus. Significatio enim vocum primaria, & proxima praecipua est; ac proinde significatum proximum secundum rationem significati praecipuum erit. Huiusmodi autem est sensus literalis. Mysticus enim secundarius, & remotus vocibus est: rebus enim proxime denotatur. Atque hoc modo vera esset sententia Burgensis in additione super vtrumque prologum Lyranni ad 6. dubit. quaest. principalis cum docet, sensum literalem esse praecipuum in Scriptura secundum dignitatem certitudinis, quia certior est spirituali relatus ad speculationem intellectus; vera inquam esset, si hoc tantum ideo diceret, quia respectu nostri intellectus sensus literalis proxime vocibus significatur, nec absconditus est, sicut mysticus; alioqui enim, cum mysticus: etiam ex intentione Spiritus sancti significetur, aeque certus, & verus absolute dicendus est. Mitto duas alias considerationes, quibus docet sensum literalem praestantiorem esse, quod minoris momenti videantur. Quod si rem ipsam significatam attendamus, sensus mysticus, vt plutimum, nobilior est: quamuis & oppositum nonnunquam contingat, vt 1. cap. diximus. Nobilior etiam, & praecipuus dici potest, si intentionem Spiritus sancti spectemus; eo quod Scriptura ad eum significandum tanquam ad finem principalem inspirata sit.

Hanc sensus dignitatem, & primariam Spiritus sancti intentionem indicauit Paulus 1. ad Corinth. 9. circa illud Deuteron. 25. Non alligabis oboui trituranti, Cum dixit: Nunquid Deo cura est de bobus? an propter nos haec vtique scripta sunt? nam proptenos vtique scripta sunt, quoniam debet in spe arare, qui arat. Verum cum sensu literali res dignior significatur, & mystico res minus nobilis, sensus mysticus neque nobilior erit hac ratione, nec iuxta intentionem Spiritus sancti primarius. Hoc postetiori modo plane concedit Burgen. veram esse eorum sententiam, qui docent sensum mysticum praecipuum esse. Admonet tamen frustra adduciin comprobationem illius, illud Pauli 2. ad Corinthios 3. Litera occidit, spiritus viuificat. Nam si ib Apostolus de literali, & spirituali sensu Scriptura loqueretur, non tantum sensus literalis minus nobilis esset, sed etiam noxius. Neque enim dixit, Litera minus vtilis est, sed occidit. Id autem concedere esset absurdum. Literalis enim sensus, qui vere literalis est, ab Spiritu sancto significatus, nunquam occidit. Fateor quidem, quosdam Patres disputat. praeced. cap. 1. allegatos dixisse, sensum literalem aliquando noxium esse, id tamen solum dixerunt, vt ibidem notaui cap. 2. quoties locus metaphori cus est. Quoniam si tunc acciperetur secundum primariam significationem, non autem translatitie, vere noceret. At sensum illum literalem non esse, ibidem demonstrabimus.

Porro Paulus eo capite non de sensu literali, sed de litera legis, & veteris testamenti, cuius minister fuit Moyses, & de spiritu gratiae, & fidei, quenipse praedicabat, palam loquitur, vt notauit Sanctus Thomas i. 2. quaestio. 106. artic. 2. De litera ergo legis, si destituatur spiritu gratiae, & fidei vere inquit occidere, vt passim admonet in epistola ad Romanos, sic enim lex offendiculum potius est, & occasio peccati, si desit adiutorium gratiae, quo impleatur. De spiritu vero fidei recte asserit viuificare, praestat enim vires ad obseruanda praecepta legis: quae Si fecerit homo, viuet in eis ad Galat. 3. non solum vita temporali, fugiendo poenam, sed etiam spirituali, consequendo veram sanctitatem apud Deum. Fateor tamen hoc testimonio Pauli vsum Ambrosium libr. 6. in Lucam, cap. de responsione Iesu Simonem arguentis: vbi effusionem vnguenti super caput Christi Sanctus Doctor spiritualiter intelligit. Litera enim inquit ille, occidit. Paulus tamen aliud significare voluit, vt iam ostendimus. Nec satis intelligo, quomodo effusio vnguenti materialis facta spiritu charitatis, & religionis possit occidere 1

Tertio obseruandum est, falsam esse quorundam sententiam, qui affirmant cum Iudaeis, in omni loco veteris testamenti contineri aliquid prius gestum in priori populo, quod deinde figura sit eius, quod in Euangelio futurum erat: sunt enim quaedam testimonia veteris testamenti, quae in literali, & primario sensu prophetice accipienda sunt de futuris sub nono, vt tradit Tertullianus libr. de resurrectione carnis, a capite 26. & libro contra Iudaeos, cap. 7. & sequentibus, & contra Marcionem lib. 3. cap. 5. quale existimat esse Hieronymus illud Isaiae cap. 7. Ecce Virgo concipiet, &c. Hoc autem genus interpretandi Scripturam quod hisce temporibus a quibusdam in Hispania nostra, nescio quo spiritu, coepit edoceri, olim contra Theodorum Mopsuestiae Episcopum damnatum fuisse a Pontifice Vigilio in synodo Romana, cui viginti Episcopi interfuerunt constat ex collectione variarum epistolarum Pontificum, quam Antonius Augustinus Archiepiscopus Tarraconensis ex Bibliotheca Vaticana descripsit. Meminit etiam huius damnationis noster Franciscus Turrianus in cap. 5. 2. libri Apostolicarum constitutionum Clementis Romani, vbi aliquos refert locos, quos in hunc sensum Theodorus explicabat: nec ad ea, quae in nouo testamento futura erant applicare volebat.

Quarto nota, mysticum sensum non tantum reperiri in veteri testamento, sed etiam in nouo cuius oppositum putauit Abulen. q. 28. in cap. 13. Matth. &, vt omittam id, quod Chrysost. dicit de ingressu Christi in Hierusalem, Matt. 21. nimirum ira Christum antiquorum prophetias impleuisse vt alterius ipse prophetiae daret initium, in quo facto mysterium etiam intelligunt Hieronymus, & Origenes, sufficiat nobis huius rei manifestum testimonium ad Hebraeos 13. Exeamus & nos extra castra, &c. vbi Apostolus interpretatur Christum non sine mysterio extra portam ciuitatis passuum fuisse. Fateor tamen in veteri testamento, quod plenum sit prophetiis, & figuris, plura esse testimonia, sub quibus mysticus sensus continetur

Caeterum adducit Abulen. Augustinum, qui libro de vtilitate credendi, cap. 3. non de Scriptura vniuersim, sed de veteri testamento solum dixit. quatuor illis modis superius enumeraris tradiatque doceri: intellexit ergo in nouo testamento sensum mysticum non inueniri. Respondeo, primum Augustinum ibi non agere de sensibus Scripturae, vt I. cap. probatum est, sed tradere diuersos modos tractandi Scripturam. Deinde dico. ita illud asserere Augustinum de veteri testamento, vt non neget de nouo: ideo autem de veter mentionem potius fecit, quod haec sensuum varietas in eo frequentior sit,

CAP. V. Quomodo mysticus sensus vtilis sit ad argumentum.

Erum enimuero, quod ad nostrum spectainstitutum, certum apud omnes est, sensum literalem ita esse manifestum, vt inde efficacissima ducantur argumenta, ad fidei dogmata comprobanda, sicut recte admonet Alphonsus de Castro 1. libro contra haeres. cap. 3. contra vero sensum mysticum non ita deseruire, id quod videtur docuisse Hieronym. lib. 2. in Matth. tractans illud c. 13. de fermento, quod abscondit mulier, &c. vbi postquam applicauit ad Trinitatem subiungit. Pius quidem sensus, sed nunquam parabolae, & dubienigmatum intelligentia potest ad auctoritatem dogmatum proficere. In quem sensum Dionys. etiam in epistola ad Policarum dixisse videtur: Mystic. Theologia non arguit: imo addit Alphonsus, errasse multos volentes ex sensu mystico suam doctrinam comprobare: exempla tamen, quae ipse adducit, sunt haereticorum, qui literam peruerse interpretantes in suam sententiam pertrahebant. & vbi erat impropria, seu metaphorica locutio, sine illa Scripturam vsurpabant. Qua ratione Lutherus ex illo 1. Petri cap. 2. Vos autem, gens sancta regale sacerdotium: colligit omnes indiscriminatim Christianos sacerdotes esse ad offerendum Deo non solum orationis, & bona opere, quae latiori quadam significatione sacrificia dicuntur, sed etiam proprium, & verum altaris sacrificium, quod solum est sacerdotum in Ecclesia Dei consecratorum

Verum cum mysticus sensus sit etiam ex intentione Spiritus sancti, cum de eo nobis constat, sicuin locis, vbi aut Christus Dominus, aut Euangelicus Scriptor ipsum elicuit, absque dubio ita efficaciter nobis deseruire potest, atque literalis: id quod ipse etiam Alphonsus expresse notauit, & ex verbis Augustini epist. 48. deducere sibi visus est: inquit enim, Quis autem non impudentissime ni¬ tatur aliquid in allegoriam positum pro se interpreta nisi habeat & manifestissima testimonia, quorum lumine manifestentur obscura? Augustinus tamen eo loco non de mystico sensu, sed de literali per metaphoram, seu, vt ipse vocat, allegoriam significato, loquitur: de hoc ergo, quando obscurus est, & non constat per manifesta indicia, inquit, impudentissime pro se haereticos illum interpretari, sequentes tantum literae corticem, vt in exemplo, quod ipse adducit, apparet. Donatistae enim, qui Africae partes habitabant, apud se esse veram Ecclesiam contendebant, in cuius confirmationem afferebant illud, Canticorum I. Vbi pascas, vbi cubes in meridie, quod partim spiritualiter, nempe de Ecclesia, partim etiam ad literam intelligentes de meridionali plaga, impudentissime pro se allegabant,

Vera est nihilominus praedicta sententia Alphonsi de Castro, cum asserit, mysticum sensum ad argumenta Theologica inutilem esse, nisi ex alio Scriptore sacro de ipso constet. Adde, vel nisi communis Patrum sententia in eum sensum, locum interpretetur: sic enim magni momenti est, sicut etiam litteralis. Quia tamen, vt plurimum, de illo non ita constat, sicut de literali, in omnibus locis, ideo inutilis censetur ad arguendum, quia nobis incertus est.

Porro ipsi Scriptori sacro, testimonium antiquioris Scripturae, quo in sensu mystico vtitur, bi fariam seruire potuit. Primum ad illustrandum historiam, vt patet ex dictis in disputat. 14. cap. 4. qua ratione affertur illud Oseae II. Ex degypto vocau filium meum, & alia ibi enumerata. Deinde seruire potuit tale testimonium, quoties de sensu mystico iam antea constabat: sicut diximus de ille Exod. 12. Os non comminuetis ex eo vel quando facilratione talis sensus colligi poterat: sicut ex illo Deuteronom. 23. Non alligabis os bouis triturantis, deducit Paulus ministros Ecclesiae alendos esse vt cap. 2. notauimus: atque hoc modo vtilis fui, Scriptori sacro mysticus sensus ad arguendum contra omnes suae aetatis infideles: sicut etiam sensus accommodatitius vtilis esse potuit optima ratione naturali confirmatus, vt disput. illa 14. cap. 5. dictum est

CAPVT I. Sub eadem litera nunquam esse plures sensus literales, docuit Michael Medina

CVm inter caeteros Scripturae sensus literalis ad arguendum praecipuus sit, superest, Avt examinemus id, quod proposuimus Plurimum enim refert nosse, an sub eadem litera vnicus tantum sensus, vel plures contineantur literales, vt sciamus eum elicere, qui nostrae disputationi magis conuenit: in praesenti vero controuersia, duae tantum sunt opiniones. Prior est Michaelis Medinae, qui lib. 6. de recta in Deum fide, cap. 25. ex professo defendit, in Scriptura sacra eadem litera plures sensus literales nunquam designari. Pro eadem sententia refertur Adamus in praefatione super Isaiam, vbi ait: Cum sermo est de rebus diuinis seu coelestibus, vnum tantum esse Scripturae sensum, eumque literalem. Sed mea quidem sententia aliud longe diuersum docere voluit, Adamus, nempe cum Scriptura loquitur de rebus diuinis, seu coelestibus, non contineri sub ea literaduplicem sensum de quo antea locutus fuerat, nimirum literalem, & mysticum, sed ex his vnum genere, eumque literalem. Putat enim hic auctor sub historia tantum rerum creatarum, & inferiorum mysticum sensum latere. An vero sub eadem litera sensus literalis, qui a mystico distinguitur. aliquando multiplex sit, ipse non curat. Caeterum, vt hoc obiter contra ipsum dicamus, fallitur in eo, quod negat rebus diuinis, & superioribus rem inferiorem mystice aliquando denotari, vt patet ex dictis disputatione praecedente, cap. 1.

Suam vero sententiam primum probat Medinaquod opposita profecta videatur ex inani quodantimore: multi enim, vt defendant testimonia veteris testamenti in nouo allegata in sensu literalirecitari, ne infirma sit historiae confirmatio, plures sensus literales eadem litera exprimi dixerunt: id tamen necessarium non est: nam interdum Euangelicus Scriptor testimonia affert in sensu spirituali, quod qua ratione historiae, & doctrinae ipsius nihil momenti auferat, disput. 1. monstrauimus, cap. 4. Secundo, inductione constare potest, nullum esse Scripturae testimonium, quod sub eadem litera plures sensus litterales reddat. Frustra igitude aliquo in genere id concedendum est. Tertio sacer Scriptor longe aliter se gessit, quam Amanuensis: hic enim sonum verborum tantum aure percipiens calamo depingit non intelligens sensuum ipsorum: at Scriptor sacer conceptus suae mentis Scriptura exprimere voluit: ac proinde ille est literalis sensus suae Scripturae, quem ipse intellexit, & quem Spiritus sanctus designare voluit. non est autem credendum Scriptorem sacrum eadem voce varia significasse, cum id sit praeter consuetudinem recte scribentium: ergo vnicus fuit sensus literalis suae Scripturae. Quarto si sub eadem litera multi sensus literales continerentur, nihil certum ex Scriptura haberemus, nec firmo aliquo testimonio dogmata fidei comprobari possent.

CAPVT II.

Sub eadem litera plures esse sensus literales, communis opinio fert.

Pposita sententia communis est, quae affirmat plures sententias literales eidem literae aeque subesse. Ita docuerunt S. Thom. in hoc artic. in q. 4. de potentia, artic. I. & in 2. d. 12. artic. 2. ad 7. Burgen. in additione super vtrumque Prologum Lytani. Alphonsus de Castro lib. 1. contra haeres. cap. 3. Dried. lib. 2. de sacra Script. c. 2. Abulens. in cap. 13. Matth. q. 28. & Catherinus in lib. de Clauibus sacrae Scripturae. Refertur in hanc sententiam Lyran. in secundo Prolo. Bibliorum, regula inter pretandi Scripturam, qui meo iudicio id non docuit: licet enim asserat, eadem litera plures sensus litetales interdum designari, affert tamen in exemplum illud 2. Reg. 7. & 1. Paralipom. 17. Ego ero illi in pa¬ trem, &c. quod ait de Salomone ad literam intelligendum? de Christo tamen in sensu mystico secundum quid, & literali simpliciter; appellat mysticum secundum quid, quia Salomon fuit figura, & symbolum Christi: literalem vero simpliciter, quia ex intentione Spiritus sancti in persona Salomonis Christus fuerit figuratus: hoc autem modo nullus negat Catholicus, sub eadem litera plures sensus ex intentione Spiritus sancti nonnunquam latere, ita tamen, vt vnus significetur vocibus, & sit primarius, alter autem rebus significatis per voces, & sit secundarius; at vero auctores superius allegati dicunt plures esse sensus literales ipsis vocibus aeque significatos, & de his tantum controuersia proposita est, vt expresse Alphonsus, & Driedo obseruarunt.

Praedicta tamen sententia deprompta fuit ex Augustino. 2. Confess. c. 30. & 31. vbi desertis verbis eam tradit; imo censet Moysi scribenti illa verba Genes. 1. In principio creauit Deus coelum & terram, in mentem venisse non solum quicquid verad eorum explicationem hominum ingenia inuentura erant, sed multa etiam alia, quae nunquam erant excogitanda, excogitari tamen poterant. cum pietate, & veritate minime pugnantia; id quod de ceteris sacris Scriptoribus, qui eodem spiritu scripserunt eodem modo fatetur.

Sunt etiam aliorum Patrum testimonia, quibus hoc ipsum nonnulli confirmare nituntur. Primum Hieronymi, qui in epist. 103. circa finem ad Paulinum, de Apocalypsi ita scribit: loannes tot habet sacramenta, quot verba: parum dixi pro merito voluminis, laus omnis inferior est: in verbis singulis multiplices latent intelligentiae: id quod de sensibus literalibus videtur accipiendum: quod enim ad alios attinet, Scriptura veteris testamenti pluribus abundat. Secundum testimonium est Chylostomi homil. 21. in Genes. verum cum ille de Scriptura, & de sensibus illius vniuersum, non speciatim de sensu literali loquatur, testimonium illius parum fauet: explicari enim potest de sensuum varietate, de qua disputatione 15. & 16. dictum est. Tertium testimonium est Basilij, qui prooemio operis de Spiritu sancto admonet expendendas esse in Scriptura sacra syllabas. literas, apices nedum ipsas voces, & orationes: hoc tamen testimonium parum probat: nam, vbi etiam vnicus tantum est Scripturae literalis sensus. id fieri debet, siue ad meliorem illius intelligentiam, siue ad mysticos sensus eruendos, non in omnibus Scripturae locis, sed in multis, eisque difficilioribus.

Rationes quoque huic sententiae non desunt. Prima est, si Deus, qui est auctor praecipuus Scripturae, ita foecundus intelligentia est, vt vnico mentis suae verbo infinita simul exprimat, cur non poterit eodem verbo scripto plura etiam significare? Secunda ratio, Deus potuit eisdem rebus plura designare, quod nullus negat, idem enim manna teste Paulo I. ad Corinth. 10. Eucharistian repraesentat. apud auctorem vero Sapientiae c. 16. representat verbum, & eloquium Dei, cur ergo eisdem etiam vocibus plura denotare non poterit? si quidem Deo non minus idoneae sunt voces quam res ad significandum. Tertia ratio de summi tur ex locis Scripturae, primum quidem ex obscurioribus, quos Deus ob eam causam difficiles reddidit, vt varie eos interpretaremur. Qua de causa Danielis 12. c. dicitur: Claude sermones, & signa librum vsque ad tempus statutum plurimi pertransibunt, & multiplex erit scientia: in quem locum Hieronymus ait: Praecipit, vt inuoluat sermones, signe librum, vt legant plurimi, & quaerant historiae veritatem & propter obscuritatis in ignitudinem diuersa opineniaDeinde ex aliis locis, sub quibus cogimur pluresensus literales assignare, quos inferius sigillatim examinandos praetermitto.

CAPVT III.

Adhibita quadam moderatione posterior sententia probatur

Ac sane posterior sententia propter Augustini auctoritatem apud Scholasticos recentio res, & Scripturae interpretes primum locum merito obtinuit. Conabor igitur eam defendere, adhibita tamen quadam moderatione, ne dum Scriptura fecunditatem commendare cupimus, licentiam nimiam interpretandi mentem Spiritus sancti tribuamus: in cuius explicationem duo sunt nobis obseruanda, vnum est, hactenus definitum noesse ab Ecclesia, plures sensus literales eidem literae aliquando conuenire: & quanuis Patres non sine fructu spiritualis doctrinae ad Ecclesiae aedificationem aliquos locos varie interpretentur, & vnusquisque suo modo mentem Spiritus sancti conetur inuestigare, imo idem Doctor variis modis eundem locum explicet, nullus tamen Patrum praeter Augustinum hactenus affirmauit, eos omnes sensus ex intentione Spiritus sancti eidem literae subesse: nam Hieronymus, quem pro secunda sententia referebamus, non loquitur deliterali, sed de mystico sensu, qui dicitur sacramentum, vel mysterium, & ideo dixit in eo libro Apocalypsis tot esse Sacramenta, quot verba neque vero opus est his sensibus vetus testamentum magis abundare: vel si loquitur de sensu literaliprophetico tamen, quem merito Sacramentum appellat, per exaggerationem dixit sub singulis verbis multiplices latere intelligentias ad commendandam secunditatem reuelationum vnius libri, itaque cum non apparet manifeste legitimus sensus, & verus alicuius loci, quem Patres varieexponunt, ita suspicere debemus varias eorum interpretationes, quae nihil doctrinae sanae habent contrarium, vt tamen certo non affirmemus, hanc potius, quam illam esse iuxta mentem spiritus sancti, vt probabiliorem autem aliquam ex illi licebit potius, quam aliam amplecti.

Hoc plane docuit Augustinus 2 de doctrin Christiana cap. 27. his verbis: Quando ex eiusdem Scripturae verbis non vnum aliquid, sed duo, vel plura sentiuntur, etiamsi latet quid senserit ille, qui scripserit, nihil periculi est, si quodlibet eorum congruere veritati, ex aliis locis sanctarum Scripturarum doceri potest: quas dicat, hoc solum licere, cum de mente Scriptori certo, & determinate non constat. Quod ergo aliquis locus a Patribus varie exponatur, non ideo censeri debet varios sensus ex intentione Spiritu sancti continere, sed eos tantum probabiliter: Patribus assignari: qua ratione merito dixit Hie ronymus paulo ante citatus, Ideo locos difficiliores in Scriptura relictos, vt propter obscuritatis magnitudinem studiosi diuersa opinarentur. non dixit, vt certo dicerent varios sensus, sed vt diuersa opinarentur. Haec sane Scripturae difficultas, & studium excitat addiscendi, & ipsam admodum commendabilem reddit; ex quo apparet id, quod afferebatur in tertia ratione pro secunda sententia nihil ponderis habere: neque enim aliquis negat, eundem locum variis sensibus fructuose posse illustrari, sed qui primam sequuntur sententiam, solum contendunt, vnum tantum sensum literalem ex intentione Spiritus sancti sub eadem litera contineri: Quare id solum efficaciter probare potest secundam sententiam, si idem testimonium ad diuersa historice significanda in Scriptura referatur, vel definitione Ecclesiae, vecommuni sententia Patrum duplex sensus literalis esse dicatur.

Deinde obseruandum est, nullum esse sensum literalem, quem auctor Scripturae non solum praecipuus, qui est Deus, sed etiam Scriptor non intellexit; de symbolico autem, & mystico non item: atque id voluit August. lib. 12. confess. c. illo 30. & 31. quem in 1. cap. allegauimus; & ratione probatur, quoniam Scriptor sacer non fuit sicuamanuensis, qui dictata solum exciperet, non in telligens sensum uerborum, sed conceptiones sumentis scripto exprimere voluit; atque eo pacto verba vsurpanit, vt praeteritum, aut etiam futurum posteris significaret, aut salutaria documenta pra beret. Quod si Spiritus sanctus aliud verbis voluisset exprimere, quam Scriptor intelligebat, vel in totum, vel ex parte, Scriptor fuisset Amanuensis, & irrationale quoddam instrumentum diuini Verbi, quod est absurdum, & hoc concedendum censeo primae sententiae, quod assumpsit in tertia ratione.

Neque vero oppositum docuit S. Thomas! 2. q. 173. art. 4. & Caietanus ibidem; ipsi enim eo loco solum disputant de Prophetis, an sempecognouerint id quod prophetabant, & optime docent, Prophetas aliquando non omnia cognouisse, quae in eorum visis, factis, aut verbis Spiritu sanctus intendebat; eo quod mens Prophetae siinstrumentum deficiens Ex qua doctrina, contra id, quod hactenus diximus, nihil colligi potest hoc enim ideo verum est, quia non omnia distincte, & sigillatim Prophetae cognoscebant; hinc tamen non fit, aliquem esse sensum literalem, praeter intentionem ipsius Propherae scribentes ipsi enim omnia nota fuerunt confuse, & in genere. Cetera autem, quae ibi docet B. Thomas, non sunt intelligenda de sacro Scriptore, sed de iis qui verbo suo aliqua prophetarunt, cum reuera ea non cogitassent, sed alia longe diuersa: sicut fuit illud Caphae, Ioan. II. Expedit vobis, vt vnus moriatur homo pro populo, & non tota gens pereat. Fateor quidem S. Thomam in hoc articulo ideo dixisse, posse esse plures sensus literales sub eadem litera, quos ex intentione auctoris inquit esse debere, quia auctor Scipturae est Deus: non dixit, quia Scriptor plures illos simul intelligere, & intendere poterat; id tamen non negat. Verum enim vero in hac re nimius videtur fuisse Augustinus 12. confess.c. illo 30. & 31. (quod salua reuerentia tanto Doctori debita dixerim) concedens omnia, & singula vera, quae quisque posset sub vna litera intelligere, ad sensum literalem pertinere. Difficile enim creditu apparet, voluisse Deum homini historiam sacram scribenti, tot tamque varia reuelare, &, vt ea simul signisi caret. ipsum ad scribendum impulisse

Quare ergo quidem existimo, sub eadem liter, plures sensus literales aliquando contineri, quo ties nimirum probabile est, Scriptorem sacrun¬ omnes intellexisse, & contextui Scripturae sua recte conueniunt: talis itaque debet esse rerum conuenientia inter se, & cum ipsis vocibus, vt vnam, & aliam significare, eidem literae, & contextui dissonum non sit. Hoc pacto censerem in illo loco Isaiae 53. Generationem eius quis enarrabit. duos sensus literales contineri, & generationis aeternae, & temporalis: vtraque enim ita admirabilis est, ac proinde quo ad hoc vnam, & eandem subire videtur rationem, vt admirans Propheta merito dixerit, Generationem eius quis enarrabit? Optime autem vtrumque sensum contextui conuenire, sequenti disput. videbimus; vbi plures alios locos Scripturae examinabimus, sub quibus videntur plures sensus literales contineri: & hoc temperamento adhibito, veriorem existimo posteriorem illam sententiam.

De mystico vero non est eadem ratio, cum rebus ipsis, non verbis proxime significetur. Quare Spiritus sanctus potuit mysticum aliquem sensum intelligere, quem sacer Scriptor minime sit assecu tus. Scriptori enim, qui non tantum excipiebat dictata, sed etiam conceptum mentis suae exprimere volebat, satis fuit vti vocibus ipsis ad significandum, etiamsi rebus ad eundem effectum non vteretur: ad supremum hamque auctorem, qui scriptorem mouit, spectauit, ipsis etiam rebus in historia narratis, aliquid amplius posteris deno tare. Quocirca necessarium fuit, vtrumque sensum, literalem scilicet, & mysticum ex intentione Spiritus sancti eidem literae subesse, etiamsi Scriptosolum nouerit literalem

CAPVT IV.

Solutio argumentorum vtriusque opinionis.

Ed quia relicta priori sententia adhibito temperamento, posteriorem secuti sumus, satis faciendum est rationibus vtriusque, quae contra nos pugnare videntur. Ad primam Medinae respondeo, non tam ex illo timore, quem suspicatu hic auctor, quam propter auctoritatem Augustini posteriorem sententiam apud plures, & primarioobtinuisse: neque enim opus est, vt ea, quae in nouo testamento allegantur, etiamsi addatur illud, Vt adimpleretur, in sensu literali recitentur; satis est vt aliquando in sensu mystico intelligantur, vt disp. 14. dictum est.

Ad secundam rationem dico, non esse tot loco in scriptura, quot aliqui communiter existimant. vt sequenti disputatione videbimus, qui plures sensus literales contineant: sunt tamen aliqui, ex quibus vnum iam praecedenti c. recitauimus.

Tertia ratio optime probat id, quod superius in secunda notatione dictum est, nimirum ita concedendos esse sub eadem litera plures sensus literales, vttamen non sint nimium diuersi, & parum cohaetentes: hoc enim videretur potius vitium Scripto ris, quam fecunditas doctrinae. Sensuum autem varietas modo praedicto nil roboris tollit Scripturae, ad probandum dogmata fidei nostrae. Cete rum valde notandum est locos Scripturae, ex quibus mysteria nostrae religionis praecipue pendent nihil habere obscuritatis ex multiplici sensu sub eadem litera, licet aliqui difficiles sint propter variam lectionem.

Ad rationes vero secundae sententiae facile etiam responderi potest, & in primis testimonia Patrum c. 3. explicata manent. Ad primam autem rationem dico, quanuis Deus fecundis sit intelligentia, vt possit vno verbo multa, & maxime diuersa exprimere; id tamen facere noluit, quoniam Scriptura solum vtebatur; vt nobiscum loqueretur, & resgestas, aut mysteria hominibus significaret. Significatio autem pensari debet non ex secunditate loquentis, sed ex audientium capacitate, alioque qui non se accommodaret audientibus, teprehensione dignus esset: & quamuis ob rationes superius dictas plures locos obscuriores in scriptura Deus reliquerit: saltem non debuit praeter consuetum morem tam diuersa, & minime cohaerentia eadem Scriptura denotare. Accedit quod Scriptore sacro Deus vtebatur, vt instrumento ratione, & intelligentia praedito, qui ea, quae mente intelligebat, more hominum scripto significabat. Quare tam varia, & minime conuenientia eadem Scriptura exprimere non debuit, vt secunda opinio contendit.

Ad secundam rationem respondeo, non esse eandem rationem rerum, & vocum ad significandum; voces enim accipiuntur secundum vulgarem, & communem apud omnes significationem ex quibus oratio etiam eo modo componi debet, vt contextui eorum, quae narrantur, optime quadret: consuetum vero non est, eadem oratione tam varia, & minime cohaerentia significari: res autem non significant apud omnes ex vsu vulgo recepto, sed prout quisque voluerit, potest rebus hoc, aut aliud denotare: tum etiam significatum per voces debet esse audientibus manifestum: at rerum significatum est reconditum: ideoque mysticus, & spiritualis sensus dicitur. Ex eo igitur, quod rebus plura maxime diuersa, & minime cohaerentia denotentur, non sit, vt vocibus etiam significari debeant.

Ad priorem vero partem tertiae rationis de locis obscurioribus, quos varie Patres interpretantur c. 3. satis dictum est: ad posteriorem vero de locis, in quibus cogimur plures sensus concedere, fequenti disputatione dicemus.

CAPVT I. Notationes quadam

Eliquum est, vt examinemus nonnullos Scripturae locos, quibus plures sensus literales subesse putant, qui secundam sententiam in praeceddisp. secuti sunt. Pro explicatione tamen eorum, quae dicemus, praemittendum est primum, frustra a quibusdam eos locos afferri, qui propter variam lectionem diuersos etiam literales sensus continent: sic enim eidem literae non multi sensus assignantur, sed idem Hebraicus textus diuerso modo translatus varia significat: nunc autem inquirimus de variis sensibus literalibus sub eadem omnino litera, & lectione. Translationis autem varietas multis de causis accidere solet: quacunque vero ratione sit introducta, etiamsi in ipsamet vulgata editione inueniatur, de ea praesens controuersia intelligenda non est. Quatuor autem praecipuae causae sunt, ex qui bus lectionis varietas ortum habet, quarum duapriores ad codices pertinent Hebraicos, duae vero aliae ad Latinos, vel Graecos. Prima est mutatio, & varietas punctorum, seu vocalium: cum enim Scriptor Hebraicus patrio more solis consonan. tibus dictiones singulas descripserit, sub quibus puncta, seu vocales ex vsu intelligebantur, factum est, vt 70. Interpretes alias vocales intelligentes, alio modo quam Hieronymus, & alij Hebraei transtulerint, quae quidem varietas in ipsa etiam vulgata reperitur. Nam Genes. 47. Hieronymus sic legit. Quo iurante adorauit Israel conuersus ad lectuli caput. Paulus vero ad Hebr. 11. secutus versionem 70. hoc modo transfert: Et adorauit fastigium virg. eius: vtraque autem lectio in vulgata reperitur: hoc modo mirum non est, sub eodem loco plures sensus latere. An vero Spiritus sanctus ita moueri Hebraicum Scriptorem, vt illis consonantibus dictiones describens puncta diuersa sub eis intelligi voluerit, & ad diuersas voces exprimendas eisdem consonantibus fuerit vsus, non est huius loci. Di cemus de hac re. 2. 2. quartic. 10. vbi de auctoritate vulgatae editionis quoad omnes partes, & singula verba tractabimus, ani¬

2 Secunda causa variae lectionis, est ambiguitavocis Hebraicae, ex qua profectae sunt variae eiusdem loci versiones. Quodsi vtraque versio non siin ipsa vulgata editione, ad praesentem quaestione non refert: facile enim quisque dicere potest, eanrem voluisse Hebraicum Scriptorem solum significare, quam editio vulgata Latine expressit ex qua solum argumentamur ad confirmanda dogmata fidei nostrae quod ea tantum vt regula fidei pro posita sit: aliae vero, maxime 70. licet non sint contemnendae, non tamen ab Ecclesia quoad om nes earum partes ita sunt approbatae. Si vero hoc secundum genus diuersae lectionis in ipsamet vulgata reperiatur, sicut primum, idem quod de illo dicendum est

Tertia causa variae lectionis est varietas codicum Latinorum, quae vel errore Scriptorum, vealia via orta es¬

Quarta causa est varietas punctorum, quibus periodi, & clausulae distinguuntur. Vbicumque igitur fuerit huiusmodi varietas lectionum, vel alia quaecumque, non potest non esse varietas sensus literalis: nunc autem de varietate huius sensus sub eadem omnino lectione disserendum est

Deinde obseruandum est, non esse diuerso sensus eiusdem loci, neque varias lectiones, quoties ad idem omnino significandum referuntur etiamsi res ipsae variae, & diuersae videantur. Sicut contingit in illo versu Psal. 2. Apprehendite disciplinaquem sic habemus ex translatione 70. alij vero nulla facta mutatione punctorum textum Hebracum ad literam sic vertunt: Osculamini puritatem alij, Osculamini pure, alij, Osculamini filium: sensus tamen eodem recidit: exhortatur enim versus ille et verum Messiam, quia dixerat eodem Psalmo Dominus dixit ad me, filius meus es tu, ego hodie genui te & legem, seu disciplinam illius reuerentur omne excipiant; & quia osculum est signum subiectio nis, & reuerentiae, idem est osculari filium, atque ipsum, eiusque doctrinam pure, & reuerenter ex cipere. Nunc igitur quod ad praesentem spectaquaestionem, superest, vt expendamus aliquos locos, qui sub eadem omnino litera, seu lectione varios sensus continere videntur. Et Theologis autem recentioribus, qui secundam amplectuntur sententiam relatam superiori disputatione, fere omnes fatentur, paucos esse huiusmodi locos, eos tamen qui solent afferri, hic subijciemus.

CAP. II.

Locus Psalmi 2. Domine dixit ad me¬

Missis quibusdam Scripturae locis allatis disp. p. 11. 14. qualis est ille Oseae. Ex Aegypto vocaui filum meum, &c. in quibus non duos sensus literales sed alterum literalem, alterum mysticum, aut accommodatitium contineri, monstrauimus: in pri mis examinandus nobis est locus Psal. 2. Dominus dixit ad me, Filius meus es tu, ego hodie genui te: quo duplex sensus literalis nonnullis significari visu est. Primum enim significatur aeterna Christi generatio, quia ad hanc comprobandam recitatur a Paulo ad Hebr. 1. in hunc modum. Cui enim Anglorum dixit Deus. Filius meus es tu, ego hodie genui teSicque Paulum interpretantur Ruffinus, & Augustin. in eum Psal. Idem Augustinus in Encicap. 49. & in lib. aut oratione de quinque haeresbus cap. 4. post medium: Chrysostomus, & Theophyl. & OEcumenius in cap. 1. epist. ad HebiTertullia, aduersus Praxeam. c. 7. & 11. in eundem modum intellexisse videtur Athanas. in oration contra Arrian. quae est post 4. sermonem, & in Epistola decret. contra Arrium in synodo NicenPulchre autem verbo praeteriti temporis Genui, & aduerbio praesentis, Hodie, generatio aeterna de scribitur; habet enim aliquid praeteriti nimirum perfectionem, & consummationem, praesentis vero perseuerantiam sine successione, qua omni simul tempora complectitur, vt enim optime Augustinus notauit: Vbi dies nec hesterni fine inchoatur, nec initio crastini terminatur, semper hodiernus esAssignat autem Paulus differentiam inter Filium, & Angelos, quod Filius genitus dicatu ex Patris substantia, Angeli vero non geniti, sed facti, iuxta illud Psal. 103. Qui facit Angelos suos piritus,

Praeterea eodem loco significari videtur generatio Christi secundum carnem quam indicat particula Hodie. Ita intelligunt Gregor. Nyssenus homil. 2. in Ecclesiasten, OEcumenius, & Theodoretus in cap. 1. ad Hebr. quanuis OEcumenium vnam & alteram afferat expositionem. Idem Cyprian. libr. 2. aduersus Iudeos testimonio 8. & August. in lib. quaestionum noui, & veteris testamenti quaest. 54. nisi quod Augustinus refert haec verba ad generationem temporalem, quam putat factam in baptismo, cum audita fuit vox illa: Hiest filius meus dilectus, &c. Tandem eodem testimonio significari videtur Christi resurrectio: nanPaulus Actor. 113. ita ait: Et nos vobis annunciamus eam, quae ad Patres nostros repromissio facta est: quoniam hanc Deus adimpleuit filiis vestris, resuscitans lesum, sicut in Psalm. 2. scriptum est, Filius meus es tu, ego hodie genui te. In quem sensum eundem locum interpretantur Hilarius, & Chrysostom. in illum Psalm. quos sequi videtur Ambros.lib. 3. de Sacramentis cap. 1. Quare non solum ex Patribus, sed etiam ePaulo, qui praedicto testimonio bifariam vsus est duplicem sensum literalem illius colligere ne cessarium est. Respondeo tamen, imprimis nullum esse ex Patribus qui plane fateatur duos sensus literaleillius loci, sed ipsorum quidam vno modo, alivero alio modo interpretantur; ex quo non licet colligere plures esse sensus literales illius: vt enim disputatione praecedenti notauimus, longe diuersum est, eundem locum varie a Patribus explicari, & duos esse sensus literales illius. Praeterea non solum nullus ex Patribus dicit duos esse sensus literales illius loci, sed etiam expresse Nyssenus, & Theodoretus affirmant, non de aeterna, sed de temporali generatione tantum esse intelligendum Adde quod Beda, Lyranus, Dionysius, & Caieta nus in illud Actor. 13. asserunt, testimonium illius Psal. non ad probandam resurrectionem, sed diuinitatem Christi a Paulo recitari: ex quorum sententia, quanquam eorum expositio mihi non probatur, vt inferius ostendam, sequitur, non esse plures sensus literales illius loci: cur ergo recentiores nonnulli indubitatum esse putant plures sensus literales eo loco contineri:

Quare ego censeo vnicum tantum esse, quem mea quidem sententia Paulus Actor. 113. palam expressit, nimirum resurrectionis Christi secundum humanitatem, de cuius refurrectionis die intellexit illud, Ego hodie genui te, hoc est, vt exponit Hilarius, suscitaui te: cui conuenit Ambrosius hiverbis: Quando redemisti populum, quando ad coel regnum vocasti, quando implesti voluntatem meam, pro hasti meum te esse filium. Illud ergo, Hodie, diem significat, quo absoluta causa redemptionis humanae se esse genitum a Patre Christus declarauit. Sic autem non ipsa generatio aeterna, sed illius manifestatio in gloriosa resurrectione eo Psalmo describitur: sicut ad Rom. I. dicitur: Qui praedestinatu est filius Dei in virtute ex resurrectione mortuorum, hoc est, in resurrectionis die declaratus. Hoc autem voluisse Paulum Actor. 13. eo testimonio probare contextus ipse demonstrat: nam cum dicit, sicut scriptum est, particula Sicut, refertur ad id, quod prae cessit: vel ergo ad promissionem factam, vel ad impletionem promissionis neutri autem quadrare potest: superest igitur vt referatur ad illud, Resuscitans lesum, &c. Ad aeternam vero generationem aut diuinitatem Christi, non video, quo pacto referri possit, vt Beda, & alij volebant. Tum quia sic nulla esset coniunctio textus, tum etiam quod nulla eo capite diuinitatis, aut generationis aeternae fiat mentio. Circumstantiae vero Psalmi perspicue indicant eam partem intelligendam esse deChristi humanitate: nam quod dicitur constitutu rex ab eo, super Sion montem sanctum eius, de Christo secundum humanitatem intelligitur: sicu& illud Postula a me, & dabo tibi gentes, &c. quod in ipso resurrectionis tempore impletum est, in quo Christus Matth. vit. dixit: Data est mihi omnis pote stas in coelo, & in terra: euntes ergo docete omnes gentes: quas scilicet Deus dederat ipsi in haereditatem, & possessionem. Resurrectio quoque in Scriptura generatio dicitur Matth. 19. In regeneratione cum sederit filius hominis: & ad Collossen. 1. Christus appellatur primogenitus mortuorum. Vtrum vero Psalmus ille in sensu literali de Christo, an solum mystice sub figura Dauidis, intelligendus sit, non est hoc loco disputandum: sic ergo intelligerem, illorum Patrum sententiam, qui putant hoc testimonio temporalem Christi generationem signi¬ ficari, vt non ad eam, quae in vtero Virginis facta est, sed ad resurrectionem modo explicato referatur. Ceterum hunc etiam locum Psalmi ad aliquid aliud probandum ad Hebr. 1 recitari, negandunnon est; inde tamen colligere non licet duos esse sensus literales illius quoad eandem partem: neque enim refertur ad confirmandam aeternam Christi generationem, vt aduersarij contendunt, sed solum ad ostendendam filiationem aeternam illius, Ad hoc vero inducitur prior illa pars: Filius meus etu, alia vero hodie genui te, non ad aliquid probandum, sed tanquam pars eiusdem versus citatur Nam Paulus ibi non de generatione aeterna Christi, sed de diuinitate illius disputat, ostendens eum tanto esse Angelis digniorem, quanto excellentius nomen, nempe filij haereditauit; quod nullus vnquam Angelorum sortitus est, Idcirco dixit: Cuenim Angelorum dixit Deus; Filius meus es tu? Hoc est quem vnquam Angelorum filium appellauit? Quamuis igitur eo testimonio non velit Paulus idem vtrobique probare tamen non sequitur quoad eandem partem duplicem esse sensum illius; siquidem ad Hebr. 1. vrget Paulus particulam, Filius Actor vero 13. particulam, genui te¬

CAPVT III. Locus Genes. t. In principio creauit Deus.

Ecundum testimonium est Genes. 1. In principio creauit Deus coelum, & terram. Cuius loci omissa illa sensuum varietate ab August. enumerata 12 confess. c. 20. quam putauit eodem lib. c. 30. & 31. ex intentione Spiritus sancti, imo etiam ipsius Scriptoris significari, hoc enim difficile satis est, recentiores adhuc contendunt alia efficaciori ratione plures sensus illius ostendere; non quod alij Patres varie illum locum interpretentur; hoc enim satis non est; vt disput. praecedenti notauimus; sed quoniam ex hoc loco duae Catholicae veritatis sint ab Ecclesia definitae. Altera mundum initio temporis coepisse; altera, omnia simul eodem temporis momento spiritualia, & corporalia conditafuisse. Quare illud, In principio, duo significabit; vnum: In initio temporis: alterum antequam quidquam aliud faceret Deus. Vtramque veritatem ex eodem loco Genes. dicunt esse definitam in Concilio Lateran. sub Innocentio 3. & refertur in c. Firmiter de Sum. Trin. & fid. Cath. Ego tamen existimo, praedicta ratione non recte probari, duos esse sensus literales illius loci. Tum quia non est vtraque illa veritas definita in Concil. Lateran. vt aduersari, contendunt, quod fusius monstrabitur infra disp. 222. cap. 4. Tum etiam quoniam Concilium non affert testimonium illud in confirmationem vt riuulque veritatis, sed alterius tantum CAP. IV.

Locus Daniel. 9. Erit in templo abominatio.

Ertio afferri solet illud Danielis 9. Et erit in Templo abominatio desolationis, & vsque ad consummationem, & finem perseuerabit desolatio. Quam sane negare non possumus Christum Matth. 24 praedixisse futuram, vel in vastatione lerosolymi tana, vel, vt aliqui malunt, in aduentu Antichristi Primo etiam lib. Macha. cap. 1. sub rege Antiocho Epiphane, qui idolum adorandum in templo proposuit, huius prophetiae exitum Scriptura demonstrat; est ergo duplex sensus propheticus illius loci in ipsamet scriptura expressus. Verum nullus est ex Patribus, qui asserat eo loc duas illas abominationum desolationes a Daniele propheta fuisse praedictas, & eam cuius fit mentiin libris Machabaeorum, & quam Christus futuranpraenunciauit. Quamuis autem futuram post Christum interpretes varie intelligant: id tamen non cogit plures sensus sub eo loco intelligere, vt supra notatum est. Ceterum 1. lib. Machab. cap. 1. non refertur prophetia Daniel. quasi tunc esset imple ta, imo nec vlla illius mentio fit; sed describitu nefarium Antiochi facinus, qui idolum in templo proposuit adorandum, & omnia sacra propha nauit Auctor autem illius libri appellat abominandum idolum desolationis, per accommoda tionem solum vsurpans verba Daniel. quae in illuidolum abominandum tempore illius desolatione Sanctuarij optime conueniebant: sicut eodem e applicans verba Tobiae 2. & Amos 8. diebus festiludaeorum sub eodem Antiocho rege dicit, Die festi eius conuersi sunt in luctum, Sabbatha eius in opprobrium, non ait, tunc impletam esse prophetiam, se narrans luctum eiusdem rationis, eisdem verbi describit. De accommodatione horum locorum dictum est disput. 14. c. 1.

CAP. V. Locus Isaiae 53. Languores nostros, &

QVartus locus est Isaiae 52. Vere languores nostro ipse tulit, & dolores nostros ipse portauit: Quem Petrus 1. epist. cap. 2. de peccatis nostris videtur intellexisse, cum de Christo ait: Qui peccata nostra ipsa pertulit super lignum: hoc est, eorum poenas in ligne crucis persoluit. Quem sensum ipse contextus Isaiae comprobat. Matthaeus vero 8. cap. narrans corporales hominum aegritudines a Christo sanatas refert hoc testimonium, & inquit: Vt adimpleretur, quod dictum est per Isaiam Prophetam dicentem: ipse in firmitates nostras accepit, & aegrotationes portauit. Habemus igitur duos sensus illius loci in nouo testamento expressos. Matthaeum enim sola verborum illusione, & accommodatione hoc testimonium non recitasse, constat ex dictis disp. 14. cap. 3. & dixit enim Euangelista; Vt adimpleretur, &c. quenmodum loquendi in solam verborum accommodationem non posse conuenire ibidem monstratum est: necesse ergo est, saltem in sensu mystico testimonium illud allegari: at non videtur, e duobus sensibus praedictis, quis nam illorum simysticus: vterque igitur erit literalis. Nullum autem eorum esse mysticum patet, aut enim morborum corporalium curatio ad literam significatu peccatorum vero, quae sunt spirituales aegritud nes, mystice, vt docet Anselmus in illum locum Matth. hoc autem esse non potest. Nam Isaias de morbis spiritualibus, & peccatis videtur locutus vt sentiunt Athanasius Oratione 4. contra Arria nos aliquantulum ante medium, Elias Cretensiin orationem 1. apologeticam Nazianzeni, ex plicans illa verba, Pro omnibus dimicat, &c. Chrysost homil. 28. in Matth. Teophil. & Euthym. in c. 8. Matth. Nicetas in orat. 39. Nazianz. quae est in sancta lumina, explicans illa verba: Ipse quidem honinem, &c. Cyril. lib. 5. in Isaiae quem sensum verba & contextus Isaiae plane demonstrant. Neque enim dixit; Vere languores nostros ipse abstulit, sed, tulit Hoc est, in se ferendo suscepit, quod Petrus dixiPertulit in corpore suo Deinde ait: Et dolores nostros ipsi portauit: id est, supplicia nostris peccatis debita, pro nobis subire voluit, quorum vtrumque lect. 70. diserte explicauit hoc modo. Ista peccata nostra portat, & pro nobis dolet. Quare statim subiungit Isaias: Et nos putauimus eum quasi leprosum, & percussum a Deo. Loquitur igitur de Christi passione, qui sustinens pro nobis, quae merebamur supplicia, existimatus est ab hominibus leprosus, & percus sus a Deo propter sua delicta. Quare ferre languores & dolores portare, apud Iliam, non est aegritudines tollere, & sanare infirmitates, sed suscipere in se nostra peccata debito supplicio luenda: sensus ergo literalis de spiritualibus morbis esse debet

Sed neque e contrario dici potest morbos corporales mystice significari; & in eum sensum recitari testimonium ab Euangelista, ad confirmandum Christi miraculum in morborum curatione. Nam peccatorum sanatio non debuit esse figura curationis aegritudinum corporalium; sed potius contra. Cum ergo Matthaeus dicat praedictam fuisse ab Isaia morborum corporalium curationem, nec in sensu mystico intelligi possit prophetia vt pro batum est; nec per solam accommodationem testimonium afferatur, vt superius dicebamus, cogimur plane duplicem sensum literalem illius loci admittere

Ego vero existimo necessarium non esse duosensus literales illius loci fateri, etiamsi eo testimonio ad literam intellecto, duplex illa curati possit probari corporalium nimirum morborum & spiritualium. Hoc autem primo mihi suadeo quod nullus ex Patribus citatis qui propositam difficultatem viderunt, dixerit duos esse sensus literales illius loci. Secundo, quia litera ipsa Isaiae vtrumque sensum non exhibet tanquam diuersum: vt enim eo testimonio sanatio corporalium morborum expresse significaretur, non debebadicere Propheta, Languores nostros ipse tulit, sed abstulit, & dolores nostros ipse portauit, vel pro nobis doluit. sed dolores nostros ipse leniuit. Christus autem in se morborum nostrorum corporalium nihil assumpi sit: abstulit enim leptam, sed ipse pro nobis leprosus non fuit: abstulit febrim, sed nunquam pri nobis febricitauit. Dicitur autem peccata nostra in se tulisse, quia, quas merebamur poenas, ipse persoluit, vt explicatum est: qua etiam ratione existimatus fuit leprosus, & percussus a Deo. Verba ergo Isaiae si vim illorum expressam attendamus non significant literaliter morborum corporalium curationem. Tertio quia Anselmus videns propositam difficultatem dixit, testimonium Isaiae ad aegritudines corporales mystice tantum referri, cuius sententia, licet in hoc mihi non probetur in eo tamen vera est, quod duplicem sensum litetalem diuersum non concedit

Ad difficultatem igitur propositam respondeo Isaiae testimonium ad literam intelligendum de peccatorum sanatione, quod satis conuincunt rationes superius factae! Ex testimonio quidem

Petri non potest hic sensus tam aperte confirmari, cum ille non referat Isaiae propheriam, sed tantum ad verba illius alludere videatur; licet ego nodubitem, verum sensum huius prophetiae vsurpatis verbis, Petrum explicare voluisse. Quod vero Matthaeus recitet testimonium hoc ad pro bandum corporalium morborum curationem, nihil obest. Respondent enim Chrysostomus Euthymus, & Theophyl. locis citatis, etiamsi Isaias de peccatis illud dixerit, allegari tamen ab Euan gelista pro curatione morborum corporalium, quod plurimi eorum a peccatis oriantur. Non tamen satis explicant, qua fatione Matthaeus ad hunc finem testimonium applicauerit. Euthymiu inquit nihil vetare morbos corporales ex peccate profectos, peccata etiam appellare. Sed hoc modo non video, quomodo testimonium Isaiae institur Matthaei deseruire posset, cum de illis morbis non dicat Isaias, Languores nostros ipse tulit, id est, pertuli aut portauit. Chrysostomus autem vnico verbo respondet, nempe historice acceptum esse testimonium Prophetae ab Euangelista: quod si intelligat ea ratione, quia literalis sensus historicuetiam dicitur, non constat cum ipsis, quae superius dicta sunt.

Melius igitur Rupertus, Titelmannus, & ali recentiores dicunt, testimonium Isaiae de curatione peccatorum esse intelligendum, illud nihilominus referri ab Euangelista ad corporum curationem, non quia verba Isaiae hanc curationem expresse significent, sed quia, vt ait Rupertus, Opus suum quod est animae aegritudines sanare, Christus coepit ab aegro tatione corporum operari, vt dum prius illas visibiliter curaret, medicus verus innotesceret, & tunc demum ad curandas aegrotationes animarum perueniret. Quare, vt admonet Titelmannus, Isaiae testimonium de morbis corporalibus minus principaliter intelligendum est. Erat enim eorum curatio signum, & confirmatio interioris sanationis. Cum ergo dixit Isaias Vere languores nostros ipse tulit, optima ratione intellexit morborum spiritualium sanationem, quam Christus operaturus erat, ab ipso etiam significandam, & confirmandam esse curatione corporalium morborum: expressa tamen illis verbis solam languorum spiritualium sanationem, corporalium autem tacite solum indicauit. Idcirco non opus est, verbum, fulit, alio modo interpretari, quam superius explicatum est, pro eo quod est portare Non enim refertur ad morbos corporales, & spiritualis simul; sed tantum ad spirituales. Nam corporalium curationem his verbis Isaias non expressit, sed insinuauit.

CAPVT VI. Locus Isaiae, Generationem eius quis enarrabit?

ULtimus locus est Isaiae 53. Generationem ein quis enarrabit? quem de aeterna Christi generatione intelligunt Clemens Papa in epist. 1. Eusebi de praeparat. Euang. lib. I. c. 8. Cyril. lib. 2. de TrinBasil. lib. I. contra Eunomium, luscin. in dial. cum Tripho. Chrysost. homil. 1. de incomprehensib. nat. Dei in 5. tom. & homil. 2. in Matth. Aug. lib. I. de symbol ad Cathechum. c. 3. & lib. 2. c. 3. De temporali vero generatione interpretantur Iustin lib. quaest a Gentibus positarum q. 67. Tertul libr aduersus Iudaeos c. 13. Chrysost. tom. 8. homil. de laudibus loannis Baptistae.

Sunt etiam tres aliae huius loci interpretationes, quae recentioribus magis probantur. Verba enim Isaiae sunt. De angustia, & de iudicio sublatus est: gene rationem eius quis enarrabit? Prima expositio est, pro lem eius quis enarrabit? iuxta illud eiusdem capiposuerit, pro peccato animam suam, videbit semen lon guum. Secuda interpretatio accipit generationenpro Christi peregrinatione in hac vita mortaliTertia denique generationem intelligit gentem illius seculi: admirans enim Propheta nefarium scelus illius populi, qui Christi sanguine sacrilegas suas manus maculauit, exclamat, Generationem eius, hoc est, seculum illud malignum, quis enarrare poterit? vox enim Hebraea aliis in locis significat saeculum, hoc est, homines alicuius aetatis, & seculi, Ecclesiastae 1. Generatio praeterit, generatio aduenit: & passim in Psalmis, & Matthaeus 12. c. Ptauos, & incredulos homines generationem prauam, & adulteram appellauit.

Verum, vt colligitur ex doctrina praecedentis disputationis, non debemus ita concedere plure sensus sub eadem litera, vt inter se aliqua ration, non conueniant, sed ita vt quasi vnam videantur subire rationem: huiusmodi autem non sunt generatio Christi, proles Christiani populi, peregrinatio Christi, & praua gens illius seculi: non ergo haec omnia simul Scriptor eadem litera exprimere voluit. Duas quidem priores interpretationes, quas ex Patribus attulimus, eidem omnino literae aeque conuenire facile concederem: & ita huius loci duos sensus literales admitterem: neque enim videtur esse praeter rem de generatione Christi aeterna simu& de temporali Prophetam loqui, vbi de mortaillius verba faciebat: cum enim probrosam Christi mortem praediceret, in admirationem raptus, ad eandem magis exaggerandam, subiungit, Generationem eius quis enarrabit, vtraque autem Christigeneratio, vtpote admiranda, & ineffabilis eadem ratione ad mortem Christi extollendam plurimum confert vtraque ergo merito significatur a Propheta. Alia vero quae retulimus, adeo sunt inter se diuersa, vt neque contextus, nec sententia Prophetae, si ea omnia complectatur, constare possit, Quare non placet mihi translatio Forerij, qui vertit. Seculum eius quis enarrabit: sic enim non relinquitur locus expositionibus Patrum: debuit igitur cum vulgata transferre, Generationem. Si qua vero alia sunt testimonia, quae duos sensus literales contineant, ex doctrina superioris disputationis facile possunt dignosci¬