Quaestio 10

SECTIO I. Quid sit de ratione comprehensionis intellectualis alicujus, praesertim divinae essentiae.

1. Necessarium existimavi, quaestionem hanc in hujus disputationis initio adjungere, ne, vocibus abutendo, in illa laboremus in aquivoco.

2. Comprehensionis vor multiplex. — Intellectualis queevis perceptio interdum comprehensio appellatur. — Primum ergo supponenda est vulgaris distinctio comprehensionis in commentario articuli primi breviter annotata; interdum enim sumitur pro assecutione seu cbtentione rei quam insequimur, interdum pro exacta et perfecta rei cognitione vel inclusione, ut sic dicam. Est enim haec vox translata a corporalibus ad intellectualia. Et in corporalibus comprehendere, idem est quod apprehendere, et opponitur insecutioni, ut notavit D. Thomas, 1 p.. q. 12, art. 7, ad 1; aliquando vero idem significat quod totam rem complecti et includere; ut quando rem parvae quantitatis manu concludimus, vel quando locus aequalis totum circumambit locatum. Hinc ergo in spiritualibus, quoniam mens proprium habet motum quo suum objectum inquirit, et praesertim Deum, quando illum ita assequitur ut suum desiderium et inquisitionem terminet, comprehendere dicitur, etiam si non exacte cognoscat. Sic dicit Paulus, ad Philip. 3: Sequor. si quo aodo comprehendam; dicens enim, si quo modo, satis denotat illam comprehensionem non fore perfectam et exactam pro objecti dignitate, esse vero terminum sui cursus et insecutionis, et ideo comprehensionem vocari. Unde 1 Cor. 9, ad omnes fideles loquens, ait: Sic currite ut comprehendatis; ad Ephes. 3: Ut possitis comprehendere cum omnibus Sanctis, etc., usque ad id, supereminentem scientiae charitatem Christi. Ex quo ultimo verbo constat, illam comprehensionem non fore exactam, cum charitas Christi superet nostram scientiam. Hinc comprehensio attribuitur aliquando hominibus in hac vita, si pro ratione status, perfectam cognitionem, quae in illo haberi potest, assequantur. Et apud Latinos, intellectualis perceptio solet interdum generatim comprehensio vocari. Specialiter autem solent hoc modo beati cum Christo regnantes comprehensores vocari. Quo sensu Nazian., orat. 95, cam multa de Beatissima Trinitate disputasset, in fine concludit: /n hoc igitur commune nomen crede, et prospere incede et regna; atque hinc ad alterius vitae Dbeatitudinem transibis. Ea gorro (ut mihi quidem videtur) in evpressiori horum cognitione et comprehensione sita est. De hac vero comprehensione nihil est quod dicamus; supponimus enim hoc modo posse Deum comprehendi ab homine, quia potest ab eo clare, et prout in se est, videri, non in hac vita, nec naturali virtute, sed infutura et virtute supernaturali, ut 1 p.. q. 12, latius disseritur.

3. Stricta comprehensionis significatio. — Alia ergo acceptio comprehensionis pro exacta rei cognitione et adaequata, est magis stricta et propria, et de illa intelligitur praesens quaestio, quas scilicet conditiones requirat cognitio aliqua divinae essentiae, ut sit vera ac propria comprehensio ejus.

4. Comprehensionis arcte sumptae acceptiones ab aliquibus conficte refutantur. — Carca quam difficultatem Ocham, in 4, q. 13, a. 14; Gab., in 3, d. 14, a. 3, dubio 2; Almain. ibi, q. 1; Major, q. 2, ad finem, quinque modos comprehensionis distinguunt sine ulla methodo vel ratione, ut bene notavit Soto, in 4, d. 49, q. 8, art. 1. Primus vero illorum, qui est videre rem totam clare et distincte, coincidit in praesente materia cum priori mnembro a nobis exposito in praecedente distinctione. Secundus autem, scilicet, quod comprehensio sit cognitio totius, et omnium partium distincte, est impertinens, quia de ratione comprehensionis ut sic, non est quod sit de re habente partes; et quando circa illam versatur, non est illa diversa acceptio comprehensionis, cum contineatur in ratione distinctae et exactae cognitionis. Atque idem est de quarta acceptione, scilicet, quod comprehensio est illa cognitio qua cognoscuntur omnia praedicata quae de tali objecto cognosci possunt, haec enim non est diversa acceptio comprehensionis, sed in adaequata ratione comprehen- sionis includitur. Nec vero haec sola conditio sufticit ad rationem comprehensionis, absolute loquendo; nam beati cognoscunt omnia praedicata quae in Deum conveniunt, illum tamen non comprehendunt, nisi primo illo lato modo. Major negatur a dietis auctoribus; existimo autem esse verissimam, quia non praedicantur de Deo nisi quae formaliter in illo reperiuntur; beati autem vident in Deo omnia quae formaliter sunt in ipso. De aliis duobus membris, quae dicti auctores ponunt, dicetur in sequente distinctione.

5. Quot alii acceptiones assignent. — Alii ergo videntur duplicem comprehensionem distinguere. Una dici potest comprehensio extensiva tantum, alia vero extensiva et intensiva simul. Haec videtur fuisse sententia Godofredi, Quodlib. 6, q. 3, ut sumitur ex his quae de illo refert Capr., in 4, d. 49, q. ult., a.2, argument. 4. Comprehensio autem intensiva tantum, et non extensiva, non datur; quia si cognitio habet totam perfectionem intensivam, quae potest haberi circa tale objectum, fieri non potest quin illud extensive etiam comprehendat, quia cognitio, quo est intensive perfectior, eo, caeteris paribus, magis penetrat objectum, et quod in illo est. Comprehensio ergo exteusiva dicitur illa cognitio qua cognoscitur objectum, et quidquid in illo est formaliter vel eminenter; atque adeo erit illa cognitio, qua objectum, ct omnis modus ejus, et quidquid in illo cognosci potest, cognoscatur. Potest autem tota haec cognitio de objecto haberi cum majori vel minori claritate aut intensione, seu perfectione intensiva; quando ergo cognitio habuerit totam illam extensionem, non tamen omnem claritatem, vel intensivam perfectionem quam habere potest, dicetur cognitio comprehensiva tantum extensive, quia in extensione habet totum quod habere potest, et exhaurit rem, in intensione vero non item. Unde, quod talis cognitio sit aliquo modo comprehensio, videtur evidens ex terminis, et afcrtiori patebit ex dicendis; an vero sit simpliciter comprehensio, vel tantum secundum quid, illud potest in quaestionem verti, de quo statim. Quando ergo cognitio habuerit etiam summam claritatem, et intensivam pertectionem, dicetur comprehensio extensiva et intensiva, atque adeo comprehensio simpliciter absque controversia. Sed est hic considerandum, duobus modis posse intelligi, cognitionem exactam in extensione, esse etiam summam in perfectione intensiva. Uno modo absolute in genere entis, seu in tota latitudine intelligentium, et haec videtur esse altera acceptio comprehensionis, quam Nominales ponunt. Sed est impropria, et gratis conficta, nam juxta illam sola Dei cognitio est comprehensio respectu cujuscunque objecti, et ita nulla res erit comprehensibilis ab alio quam aDeo, quod ridiculum est. Sequela patet, quia solus Deus potest habere de quacunque re cognitionem summe perfectam in intensiva perfectione; ergo, si hoc est necessarium ad rationem comprehensionis simpliciter, nulla est alicujus rei comprehensio, nisi sola cognitio Dei. Alio modo potest id intelligi respective, seu proportionate, nimirum, ut quanta est intensiva perfectio objecti cogniti in ratione intelligibilis, tanta sit perfectio cognoscentis, ut sic, seu cognitionis in ratione intellectionis; et quia Deus est objectum intelligibile infinite perfectum intensive, illa sola sit comprehensio intensiva ejus, quae habuerit infinitam claritatem et perfectionem; et sic de aliis proportionate.

6. Justa hanc ergo distinctionem, ad quaestionem propositam erit etiam sub distinctione respondendum; nam ad comprehensionem extensivam, necessarium erit et sufficiet, cognoscere omnia quae in objecto continentur; ad comprehensionem vero intensivam, ultra id requiretur ut ea omnia cognoscantur, quantum tale objectum cognoscibile est, idest, cum tota ea claritate et perfectione intensiva, quam ex natura sua requirit ut exacte cognoscatur. Quod si absolute respondendum est, utraque conditio dicetur necessaria ad comprehensionem simpliciter, quia comprehensio dicit adaequatam rei cognitionem; non est autem adaequata simpliciter, nisi in intensione et claritate habeat proportionem et commensurationem cum re; ergo neque erit comprehensio simpliciter. Minor colligitur es D. Thoma hic, art. 2, ad 3, ubi dicit, quantitatem cognitionis non attendi tantum ex numero scibilium, sed etiam ex claritate; et in eodem sensu videtur dicere hic, art. 1, ad 1, et 1 p., q. 12, art. 10, ad comprehensionem non satis esse cognoscere totum objectum, sed necessarium esse cognoscere totaliter. Quid autem sit cognoscere totaliter, declarat, docens non esse intelligendum ex parte objecti, id est, quia nihil in ipso lateat; nam hoc habet cognitio qua absolute videtur totum objectum, ita ut nulla ratio ejus non videatur; sed intelligendum esse ait ex parte modi, scilicet, ut tam perfecte vi- deatur objectum, quantum visibile est; id est, tam perfecto modo, quantum natura sua est aptum cognosci. Et eamdem doctrinam repetit D. Thomas, lib. 3 cont. Gent., c. 55, et q. 8 de Verit., art. 2, in corp., et ad2 et 6, quibus locis utitur exemplo cognitionis per opinionem, quam dicit non esse comprehensionem, etiamsi non ignoretur aliquid in principio, vel conclusione, solum quia in modo cognitionis est imperfecta. Citari potest pro hac sententia Durand., in 1, d. 35, q. 1, n. 10, ubi ait, cognoscere rem comprehensive, esse cognoscere illam omni modo quo cognosci potest. Et in 3, d. 14, q. 2, n. 6, ait, licet creatura videat in Deo omnia, non esse tamen illam perfectissimam cognitionem. Unde significat non fore comprehensivam. Idem clarius dicit ibi Scotus, q. 2, S Potest dici, et S Ad 2 q. Et hanc sententiam necessario sequi debent omnes qui existimant posse creaturam videre in Deo omnia, non solum futura, sed etiam possibilia, et tamen non comprehendere ipsum. Ejus modi est Aureol., apud Capreol., 4, d. 49, q. ult., a. 2; Bachon., in 3, d. 14, q. 1, a. 3; Greg., 1, d. A4, q. 4,a. 2,ad 9; Gab., 3,d. 14, a. 2, conc.2, et a. 3, dub. 2. Maior, 1b., q. 2, ad fin., et 4, d. 49,q. 15. Imo et Soto ibi, q. 3,a. 3,conc. 5, ad 2 arg. cont. illam, ait quod, licet quis videret omnia in Deo, non comprehenderet ipsum, si non infinita claritate videret. dequa re plura dicemus, sect. 3.

7. Sed quanquam haec doctrina, recte intellecta, sit vera, scilicet, ad comprehensionem necessarium esse etiam modum perfectum ex parte cognoscentis, et proportionatum objecto cognito, nihilominus non existimo distinctionem illam esse necessariam; quia non potest esse comprehensio vera etpropria ex parte objecti cogniti, quin sit etiam intensive sufficienter perfecta, ut comprehensio simpliciter dici possit. Quod per sequentes propositiones in hune modum declaro.

8. Prima conclusio.—bico primo, ad comprehensionem intellectualem necessarium esse ut cognitio sit clara, evidens et certa, cum debita proportione ad objectum cognitum. Haec assertio est expressa D. Thom. citatislocis, et tam clara, ut non possit in dubium revocari, quia qui non habet rei evidentiam, tantum potest aut per fidem, aut per extrinseca media ct probabilia, veritatem cognoscere; cognitio autem per fidem aut per rationem probabilem, potius ignorationis quam comprehensionis nomen meretur. Unde, sal- tem quoad hoc, id est, quoad claritatem et evidentiam cognitionis, clarum est ad comprehensionem requiri aliquem modum perfectum ex parte cognitionis, nam claritas et evidentia, modus cognitionis est. Quomodo autem haec claritas esse debeat proportionata rei cognitae, itadeclarari potest: nam objectum est cognoscibile ut verum; potest ergo in obJecto esse veritas simplex, seu immediata, qualis a nobis intelligitur esse in primis principiis, aut mediata, qualis est in conclusionibus, quarum extrema, non persese, sed medio aliquo copulantur. Ad comprehensionem ergo, ut minimum, necessarium est ut tanta sit claritas in cognitione, quanta sufficiat ad cognoscendam veritatem objecti, prout in se est; si immediata fuerit, ex vi cognitionis extremorum; simediata, ex viillius proprii medii quo extrema copulantur. Et secundum hanc considerationem est imprimis de ratione comprehensionis, ut per illam cognoscatur objectum, quantum cognoscibile est ex parte medii, seu modi cognoscendi, ut declaratum est. Et ratio est aperta, quae magis etiam declarat causam a priori, ob quam non potest esse comprehensio, nisisit etiam cognitio evidens etclara, scilicet, quia, si veritas esset immediata, et non cognosceretur per seipsam, seu ex vi cognitionis extremorum, necesse esset habitudinem propriam, quam inter sehabent illa extrema, a cognoscente ignorari; nam, si illam cognosceret, simul etiam videret quo vinculo inter se conjungerentur; si autem illa habitudo ignoratur, non comprehenditur objectum, quia non cognoscitur secundum omnem habitudinem realem quam in se habet. Similiter, si veritas objecti sit mediata, et non cognoscatur per proprium medium, necesse est ignorari habitudinem propriam, quam illa extrema habent cum tali medio, et consequenter necesse est talem veritatem non comprehendi. Atque hinc fit ut neque evidentia a posteriori, sive per effectum, ad comprehensionem sufficiat; quia illud, quod est medium cognitionis a posteriori, non est medium ipsius rei, seu quo extrema in re ipsa copulantur; et ita ex vi talis cognitionis non cognoscitur propria et intrinseca habitudo, quae est in objecto ipso, ad medium vel causam unde ejus veritas pendet, et ideo, quo cognitio fuerit per medium magis extrinsecum, ut est in fide vel opinione, co magis distabit cognitio a perfecta comprehensione; neque ex vi talis cognitionis videtur res et veritas ejus, prout in se est, nec proprius et adeequatus ejus conceptus formatur, ideoque non potest veram rationem comprehensionis attingere.

9. Secunda conclusio. — Dico secundo: de ratione comprehensionis est ut sit cognitio tam clara et intensa, quantum necesse est ad exacte cognoscendas et penetrandas in objecto cognito omnes habitudines et connexiones quas ex natura sua habet, et habere potest, cum omnibus rebus a quibus ipsum pendet, et quae ab ipso pendere possunt. Haec conclusio videtur ex ipsis terminis evidens, et ex descriptionibus comprehensionis communiter receptis constare potest. Est enim de ratione comprehensionis, ut per eam res cognoscatur, quantum cognoscibilis est, ex D. Thom. citatis locis, tum hic, tum 1 p., q. 12, art. 7, et 3 contra Gent., c. 50; ergo oportet ut saltem ex parte objecti distinctissime cognoscatur quidquid in eo est, et omnis habitudo ac connexio sub qua cognosci potest. Item ex Augustino, 12 de Civit.. c. 18, ep. 112, c. 5, 6, 1 et 8, et serm. 38 de Verb. Domini, asserente, comprehensione circumscribi et quasi finiri objiectum comprehensum, quantumvis infinitum; sed non omnino circumscribitur objectum et finitur, nisi cognoscatur quidquid in illo est, et in illo cognosci potest, et secundum omnem habitudinem qua potest cognosci; ergo hoc saltem ad comprehensionem necessarium est. Tandem ex ipsa metaphora, quia comprehensio materialis seu quantitativa dicit adaequationem et inclusionem perfectam rei comprehensae in comprehendente; ergo intellectualis comprehensio hoc etiam requirit.

10. Occurritur objectioni. —bices: ergo nulla creatura potest aliam comprehendere quia non potest eam cognoscere distincte secundum omnem habitudinem quae in ea cognosci potest, salicm in ordine ad divinam potentiam; nam infinita sunt quae potest Deus in illa, vel per illam operari, quae non possunt a creatura exhauriri. Respondetur, unam creaturam virtute naturali posse aliain comprehendere secundum naturalem perfectionem et potestatem ejus, non tamen secundum obedientialem, ut argumeptum ostendit. Hoc autem non pertinet ad rei comprebensionem simpliciter et proprie dictam. Satis est enim exhaurire naturam ejus; nam cognoscere quae per potentiam obedientialem fieri in ea possunt, magis est cognoscere Dei omnipotentiam, quam creaturam ipsam perfectius cognoscere, praesertim quoad ea quae naturalia ei sunt. Addo denique, esto non pos- sit una creatura virtute naturali cognoscere quidquid per obedientialem potentiam in alia creatura et per illam fieri potest, tamen virtute supernaturali, seu per aliquod divinum lumen fieri posse ut una creatura, etiam sub hac ratione, comprehendat aliam; ad hoc enim non est necesse comprehendere omnipotentiam Dei, sed satis erit cognoscere illam clare et distincte secundum aliquam latitudinem effectuum, quod non repugnat; nam, ut videbimus, sine comprehensione possunt in Deo videri infinita, atque adeo potest videri omnipotentia Dei cum habitudine ad totam aliquam latitudinem infinitorum effectuum, et multo magis poterit, cum habitudine ad omnia quae in aliqua creatura operari potest, absque comprehensione videri.

11. Tertia conclusio. — Dico tertio: si cognitio habet eam perfectionem et claritatem quae sufticit ad cognoscendum objectum ex parte ejus exacte et perfecte, id est, ad cognoscendum quidquid in eo es: formaliter vel eminenter, et ad penetrandam omnem rationem formalem ejus, et omnem habitudinem distinctissime, talis cognitio est vera comprehensic. Haec est sine dubio sententia D. Thomae, quae sumitur ex his quae docet, tum hic, a. 2, tum 1p., q. 12, a. S, et 3 cont. Gent., c. 5b et 56, et ubicunque docet creaturam non posse elevari ad videndum quaecunque suntin Deo eminenter, quia alias comprehenderet ipsum. Haec enim ratio locum non haberet. si ad comprehensionem aliquid aliud necessarium esset; facile enim dici posset, etiam si creatura videret ea omnia in Deo, ipsum non comprehensuram, quia non summa intensione, claritate aut perfectione videret. Et ita conclusionem hanc suppouunt Thomistae, quos sect. 3 referam. Sumitur haec veritas ex Augustino, ep. 112, c. S, ubi ait tunc aliquid comprehendi, quando totum ita videtur ut nihil ejus lateat videntem; quamobrem ait, hoc modo Deum a nullo visum esse, quod tam de Angelo quam de homine intelligit absque dubio. Eodem modo loquitur Chrys., homiliis de Incompreh. Dei nat., praeserüm 1 et 5, etalii quos sect. seq. commemorabimus.

12. Ratio pro conclusione. — Ratione declaratur ex metaphora ipsa comprehensionis; sumpta est enim ex quantitatibus quac secundum extensionem suam ita commensurantur, ut una omnino aliam capiat et complectatur; sic ergo, comprehensio intellectualis in adaequatione quasi extensiva consis- tit, qua, scilicet, intellectus capiat totum quod est in objecto, secundum omnem extensionem, vel quasi extensionem ejus ad omnia illa quae aliquo modo in se continet, vel ad omnia illa ad quae quovis modo dicere potest habitudinem. Quod vero ultra hanc adaequationem seu proportionem intercedat alia in intensione et perfectione.conferet quidem ad aliud genus aequalitatis et proportionis in genere entis, non tamen ad rationem comprehensionis. Unde, licet sit evidens unam cognitionem totalem objecti, prout a nobis explicata est, posse esse perfectiorem alia in entitate et claritate specifica, seu graduall, tamen id certe non tollit absolutam rationem comprehensionis, imo nec variat rationem ejus, prout hac voce significatur. Sicut in corporalibus, quod unum corpus continens aliud sit majus aut perfectius, non impedit quominus aliud corpus minoris quantitatis aut pertectionis vere comprehendat, si vere totum aliud intra se claudit. Confirmatur ex communi modo loquendi de comprehensione intellectuali; tunc enim rationem aliquam nos comprehendere putamus, quando totam ejus vim clare percipimus. Quod autem id sit summa attentione, nihil ad hoc conferre censemus. Quod autem in hac vulgari acceptione comprehensionis accidit, proportione servata, contingit in exacta comprehensione. Unde nunquamcensetur incomprehensibile aliquod objectum, quia ex parte cognoscentis non possit perfectissimo actu attingi, sed quia res ipsa exacte, secundum omnia quae includit, non possit cognosci.

13. Quamobrem non existimo necessariam illam distinctionem de comprehensione extensiva tantum, vel etiam intensiva, quanquam in modo loquendi immorandum non sit, dummodo constet extensivam comprehensionem, simpliciter et absolute comprehensionem esse, ut probatum est. Quod vero illa cognitio, quae totam hanc perfectionem extensivae comprehensionis habuerit, et ultra illam addiderit majorem intensionem, claritatem aut specificam perfectionem, ratione hnjus excessus dicatur intensiva comprchensio, vel super comprehensio, aut alio simili modo, parum nostra refert; solum observandum est ut terminis usitatis, et qui aequivocationem non pariant, utamur. Quapropter, quod nonnulli dicunt, ad comprehensionem requiri ut sit tam perfecta sicut objectum ipsum, si intelligatur de perfectione in genere entis, et de aequalitate simpliciter, est plane falsum; alias non posset Angelus comprehendere se, vel inferiorem, quia cognitio ejus est quoddam accidens quod non exeaequat in sua perfectione substantiam cognitam. Item, quia sine ullo rationis fundamento talis conditio postulatur; nam cognitio, et res cognita, in ratione actus et objecti servare debent proportionem, non vero aequalitatem in genere entis. Rursus quod nonnulli contendunt, solam illam cognitionem dicendam esse simpliciter comprehensionem, quae est absolute et simpliciter perfectissima cognitio quae de tali objecto esse potest, tam in his quae de illo cognoscuntur, quam in modo quo cognoscuntur, verum non est, neque probabile, ut convincunt ea quae adduximus. Et quia alias nulla cognitio creata esset comprehensio alicujus objecti, quia divina cognitio est perfectior illa, saltem in modo cognoscendi. Similiter, quod alii dicunt, ad comprehensionem requiri ut sit tanta perfectio in cognitione in esse cognitionis, quanta est in objecto, ut cognoscibile seu intelligibile est, vel incidit in id quod diximus, vel verum non est. Duobus enim modis dici potest res cognoscibilis: uno modo, proxime et formaliter, et sic dicitur cognoscibilis per denominationem extrinsecam a facultate cognoscendi, quae in alio est, etita res est perfectius cognoscibilis a perfectiori cognoscente; ergo cognoscibilitas objecti in hoc sensu esse non potest mensura comprehensionis; nam hoc modo tantum est res cognoscibilis, quanta est vis cognoscendi in alio; non dicitur autem cognitio comprehensiva per comparationem ad virtutem cognoscendi, sed ad objectum ipsum in se, ul, scilicet, omnino cognoscatur. Alioqui sequeretur, vel unumquemque comprehendere objectum, si tota virtute sua illud cognoscat, ctiam si non penetret totum quod in illo est, quia cognoscit illud, quantum ab ipso cognoscibile est. Vel, si comparatio non est facienda cum virtute ipsius cognoscentis, sed absolute, sequitur quod antea inferebam, nullam rem comprehendi nisi a solo Deo, quia a solo ipso cognoscitur, quantum cognoscibilis est absolute et simpliciter secundum hanc extrinsecam denominationem. Alio modo potest dici res cognoscibilis ex se, seu fundamentaliter, quatenus ens est et verum; et ita dicitur perfectius ens ex se perfectiorem cognitionem requirere ut comprehendatur, et perfectius principium cognoscendi. Sed haec ipsa cognitionis perfectio in tantum ad comprehensio- nem necessaria est, in quantum ad perfecte penetrandum tale objectum, ect distincte illud cognoscendum secundum omnia quae in se continet, et secundum omnem habitudinem suam, necessaria csse potest. Quod si ad hunc gradum perfectionis cognitio atiingat, jam habet exactam adaequationem cum objecto, et manifestat seu cognoscit illud, quantum cognoscibile est. Quod vero majori minorive intensione, aut entitativa perfectione cognoscatur, materiale est; et id non potest fundari in ipso objecto, sed in perfectione cognoscentis.

14. Objectio. — Responsio. — Dices: objectum perfectius et altius non solum est ex se cognoscibile, quoad tales rationes, vel habitudines quae in ipso, vel per ipsum cognoscuntur, sed etiam quoad modum cognitionis in claritate vel intensione; ergo adaequatio etiam in hoc potest esse necessaria ad rationem comprehensionis simpliciter. Consequentia patet, quia per comprehensionem debet cognosci objectum, quantum ex se cognoscibile est, quoad omnem modum perfectionis, quam ez se requirit in cognitione sibi adaequata. Antecedens autem probatur quia objectum ex se est principium perfectae cognitionis sui, vel immediate, ut in visione Dei, vel mediante specie intelligibili, quam natum est producere vel habere; sed objce« tum ex se non solum est natum habere speciem vel activitatem adaequatam quoad repraesentationem extensivam cognitionis, sed etiam quoad intensivam. Unde objectum visibile intensiorem speciem producit in visum propinquum et bene dispositum, quam in distantem et male affectum; et non censetur videri quantum visibilis est, nisi quando speciem sibi adaequatam in intensione producit. Et potest in hunc modum explicari: nam ÀÁ ngelus, verbi gratia, intuens seipsum per suam substantiam, comprehendit se, quia non solum cognoscit omnia quae in se habet, sed etiam claritate intensioneque adaequata suae activitati in ratione objecti cognoscibilis, seu intelligibilis: unde ab inferiori Angelo non comprehenditur, etiam si quoad omnia coguoscatur, id est, quoad ompem modum coguitum in objecto, quia quoad modum cognilionis non ita exacte cognoscitur. À superiori autem Angelo, licet intensius et clarius cognoscatur, tamen ille excessus est ultra eum modum cognitionis, quem objectum ex se requirit; et ideo non obstat quominus sinc illa majori intensionc vel claritate possit esse comprehensio talis objecti. Simili ergo modo in objecto quovis intelligibili sola illa cognitio erit comprehensio cjus, quae fuerit adaequata illi in omni modo cognitionis quasi intrinseco et proportionato perfectioni objecti. Respondeo imprimis, objectum posse considerar in ratione termini et materiae circa quam versatur cognitio, et in ratione moventis seu principii, et ad rationem comprehensionis satis esse quod cognitio sit adaequata objecto, ut termino, sive sit adaequata illi in ratione principii et motivi, sive non; quia comprehensio formaliter consistit in adaequatione extensiva, ut ostendimus; et haec sumitur ex habitudine ad objectum in ratione termini. Item haec adaequatio est quasi formalis in cognitione, quatenus cognitio est; alia vero est communis in atione effectus et causae agentis, sub qua babitudinc non tam effectus comprehendit causam cujus virtuti adaequatur, quam e converso causa comprehendat effectum. Ad comprehensionem ergo intellectualem videtur impertiuens, quod objectum efficiat ex se intensiorcem, vel minus intensam speciem. Deinde dicitur, in objectis per se primo inteliigibilibus nunquam unam adaequationem esse separabilem ab alia, et objectum nunquam comprehendi posse quoad omnes raiones coenitas, nisi per speciem adaequatam activitati objecti. Ouod sic declaro, quia, si cst sermo de rebus materialibus, hae tantum sunt in potentia intelligibiles, unde nullam habent ex se vim effectivam speciei intelligibilis, ct ideo ex parte carum non potest haec adaequatio considerari; sed omnis intellectio, quae habuerit sufficientem perfectionem intensivam ad penetranda haec objecta exacte cx parte eorum, erit sufficiens ad eorum comprehensionem. Si vero tractemus de objcctis creatis actu intelligibilibus, ut sunt substantiae angelicae, et animae separatae, haec nunquam adacquate ex parte objecti cognoscuntur, nisi per actum adaequatum ctiam, seu proportionatum pctius et connaturalem, vel per alium superioris ordinis; et ita Angelus supcrior naturaliter non comprehenditur ab infcriori, sed vel a se, vel a superiori. Unde collisimus, illam intellectionem, quae in intensiva perfectione vel claritate non est adaequata talibus objectis, non esse etiam suflicientem ad penetranda illa objecta exactissime, etiam quoad estensionem, scu quoad modum perfectae cognitionis ex parte ceorum. Atque eadem ratione, ascendendo ad Deum, nulla cognitio esse potest sufficiens ad Deum comprehen- dendum extensive (ut sic dicam), nisi ea quae est connaturalis, et adaequata ipsi Deo in perfectione intensiva, ut latius dicturi sumus, sect. 3.

15. Objectio. — Satisfit objectioni. —bDices, saepe visiones seu intellectiones posse esse inaequales in modo attingendi objectum, non quia aliquis modus objecti per unam videatur, et non per aliam, sed quia uno modo idem videatur per unum actum, et non per alium; ergo, eadem ratione, potest visio adaequata objecto extensive esse perfectior in modo, quamvis ille modus non sit in objecto visus vel non visus. Respondetur concedendo totum, sic enim comprehensio cjusdem Angeli inferioris perfectior est in supremo Anselo quam in alio intermedio, licet nullam rationem, modum, aut habitudinem, terminumve ejus cognoscat unus, non vero alius, in particulari, et cum omni distinctione seu specificatione ex parte objecti. Dico tamen, quando cognitiones attingunt hunc gradum perfectionis ex parte objecti, illum alium modum, in quo est excessus, non fundari in obJecto, neque ut terminante, neque ut efficiente, vel quasi efficiente cognitionem, sed fundari in sola perfectione cognoscentis, et ideo diversitatem illam nihil ad comprehensionem referre.

16. Replica. — Resolvitur. — Sed contra, quia, licet in substantialibus objectis semper inveniatur vera dicta regula et doctrina, non tamen in accidentalibus; nam Angelus inferior, licet non possit comprehendere superiorem Angelum, poterit tamen comprcehendere, saltem extensive, aliquem actuim ejus, ut unam intellectionem, vcl actum amoris; ct tamen illemet actus ex se perfectiorem notitiam sui generat in proprio subjecto, sive in Angelo cujus est, quam in inferiori. Respondetur imprimis hoc esse dubium, nam, cum accidentia essentialem dicant ordinem ad subjectum connaturale, satis probabiliter dici potest non comprehendi nisi ab eo qui subjectum comprehendit, et intellectum animae comprehendi non posse, non comprehensa anima. Deinde, si assumptum admittatur, potius inde elicitur accommodatum exemplum, ad declarandum quomodo perfectio intensiva actus necessaria non sit ad comprehensionem simpliciter. Nam actus superioris Angeli comprehenditurab inferiori quamvis non cum tota perfectione intensiva cognoscatur, cum qua cx se et natura sua aptus est cognosci. Tandem potest in hoc assignari discrimen inter substantias et accidentia, quia accidentia ex se sunt in inferiori ordine constituta. Unde ex se etiam minorem virtutem requirunt ut comprehendantur. Quod autem a propria substantia intellectuali clarius et perfectius cognoscantur, quam ab inferiori, est per accidens, quia ipsa non sunt per se primo intelligibilia a tali substantia, sed quasi consequenter ad cognitionem substantiae suae. Ac denique id magis provenit ex parte subjecti quam ex parte ipsorum accidentium. At vero substantia ex se est in superiori ordine, et quando ex se est actu intelligibilis, seipsam respicit ut obiectum quasi proportionatum et commensuratum suae virtuti; et ideo seipsam comprehendere potest. non vero ab inferiori comprehendi, bene tamen a superiori.

SECTIO II. Utrum secundum fidem anima Christi non comprehendat divinam essentiam.

1. Haec quaestio communis est aliis beatis, et ita tractatur a D. Thoma. 1p., q. 12, art. 7; tamen, quia video nonnullos specialiter de anima Christi dubitare, propter singularem dignitatem ejus, et unionem ad Verbum, ideo cogor exacte hic inquirere quam sit certum, Deum esse incomprehensibilem ab intellectu creato, atque adeo ab anima Christi. Quanquam enim de fide certum sit, hominem in hac vita non posse comprehendere Deum., neque id posse Angelum, aut quemlibet intellectum creatum, suis naturalibus viribus, tamen, quod neque per divinam virtutem possit intellectus creatus ita elevari, ut possit Deum comprehendere, non videtur unde sit certum, quia neque ex Scriptura, neque ex Patribus, id satis probari potest. Illud enim testimonium Jerem. 32, quo praecipue soict a Theologis hoc probari: Magnus consilio, et incomprehensibilis cogitatu, nibit probare vidctur, tum quia recte expont potest de cogitatione humana, ct quacunque cognitione viribus naturae habita; tum etiam quia Septuaginta interpretes non ita legunt, sed Magnus consilio, et polens viribus; ct ad hunc modum fere exponi possunt reliqua testimonia Sctipturae sacrae, ubi de Dei incomprehensibilitate sermo est, ut est illud Ecclesiast. 43: JVe laboretis, non enim comprehendetis, id est, non defatigemini, viribus enim vestris illum comprehendere non poteritis; quanquam 1bi non tam de cognitione, quam de perfecta Dei laude sermo sit. Et augetur difficultas, quia in Scriptura tam appellatur Deus inrisibilis, quam incomprehensibilis intellectui creato, ut primae ad Timoth. 1: Invisibili soli Deo lonor et gloria; ad Coloss. 1: Qui est inago Dei invisibilis; ct primae ad Timoth. 6: Quem nullus honinum cvidit, sed nec videre potest. Sed haec necessario interpretanda sunt, vel respectu hominis in vita mortali, vel respectu intellectus creati, solis suis viribus naturalibus operantis; ergo eodem modo intelligi potest, cum dicitur incomprehensibilis .Quae intelligentia confirmatur, tum ex Scriptura sacra, quae interdum incomprehensibiles vocat etiam ipsos effectus Dei, ut Job 9: Qui facit magna, ct incomprehensibilia, et mirabilia, quorum non est numerus; et c. 11: F'orsitan vestigia ejus comprehendes cum tamen certum sit opera Dei posse, saltem supernaturaliter, comprehendi; tum etiam ex Patribus, qui dicunt non posse nos comprehendere Deum, donec ad patriam perveniamus, utlIrena., lib. 4 cont. haeres., c. 37: Nazianz., orat. 25. et 27. n. 26, et 34, etorat. 42, qui etiam orat. 20. 34, 36, n. 66, ita exponit, Deum esse incemprehensibilem ut non possit ab homine mortali comprehendi, donec ad patriam perveniat. Et eodem modo loquitur Origen., 1 Periarch., c. 1, et Cyprian., in principio operis de Cardinr. Christi operibus. Ratione possumus argumentari, quia, si Chrisü anima haberet lumen infinitum, quo videat omnia quae in Deo sunt, tam eminenter quam formaliter, comprehendet ipsum Deum, ut aperte docet D. Thomas, in hac quaest., art. 2, et colheitur ex eodem, 1p., q. 12 art. 7 et 8. Sed non est de fide animam Christi non habere lumen intinitum, nec videre omnia in Verbo, sed probabilis est opinio hoc affirmans; ergo etiam est probabile, comprehendere Deum.

2. Deus omni creaturae incomprehensibilis. - Deus quomodo dicatur incomprehensibilis.— Nibilominus dico primo: de tide est Deum esse incomprehensibilem quacunque creata cognitione. Haec conclusio intelligenda est de comprehensione absolute et simpliciter dicta, ita ut sensus sit, Deum esse incomprebensibilem a creatura comprehensione propria, et simpliciter perfecta, licet non sit de fide certum in quo consistat hiec comprehensio. Et hoc modo docent hanc assertionem omnes Theologi, D. Thom., cit. loc., ct 3 con. Gent., c. 55. alit, in 3, d. 14; Bonavent., art. 1. q.2; Richard., q. 4, ubi Albertus, art. 1, dicit esse a blaephemiam contra divinitatem Christi, as- serere ab ejus bumanitatc comprehendi. Durand., Scot., Gabri., Paludan., q. 1, ct alii ,in 4, dist. 49, ni Scotus. q. 3, art. 1. Et L probatur primo ex Scripturis, Jerem. 32: Magutts consilio, et incomprehensibilis cong tatu; quod enim ita legendum sit, constat ex Vulgata editione, quam in re tam gravi hoc tempore rejicere manifeste esset contra Concilium Tridentinum, praesertim cum Hebraica veritas cum illa consentiat; quod vero ita intellicgendum sit, est sententia Hieronymi et Glossae ibi (alii Patres hunc locum non attigerunt, et Theclogi omnes hunc sensum secuti sunt, quibus omnibus contradicere plus esset quam temerarium, praesertim quia juxta planum contextum s, particula cogitatu non tam videtur referenda ad hominum vel Angelorum cogitationes, quam ipsius Dei, vel (ut ita dicam) non tam active quam passive sumitur; nam, sicut dicitur Deus, magnus consilio, quia consilia ejus altissima sunt, ita dicitur é ncomprehensibilis cogitatu, quia in suis cogitationibus est incomprehensibilis, juxta illud: Jamis profunde facte sunt cogitationes tua, Psalm. 91; et illud Pauli, ad Rom. 11: Quam iacompretensitilia sunt judicia ejus, et investigabiles cic ejus! et infra: Quis cognovit sensum Domini, aut quis consiliarius ejus fuit? Quod si Deus in consiliis et in judiciiss suis incomprehensibilis est, multo magis in substantia sua. Et eodem modo dicuntur interdum opera, seu vestigia Dei, incomprehensibilia, quatenus, sceilicet, cadunt sub divinam providentiam et sapientiam; unde in cit. loc. Job 11, postquam dixit: F'orsitan vestigia Dei comprehendes ? subdit: Et usque ad merfectum up reperies etc. Denique ex communi phrasi Scriptura, et ex modo quo de ismeneta Dei loquitur, ejusque incomprehensibilitatem exaggerat, variisque figuris et mctaphoris illam saepius proponit, satis signiiicat aitiori modo esse Deum incomprehbensibilem creaturae, quam sit ulla creatura; non ergo vocatur incomprehensibilis, solum quia a mortali homine cognosci non potest, prout in se est; hoc enim modo etiam Angelum non potest mortalis homo comprehendere; neque etiam dicitur incomprehensibilis, solum quia ab intellectu creato solis naturae viribus videri non potest prout in se est; boc cnim modo, etiam gratia, quae est in essentia animae, dici posset iucomprehensibilis. Sed quia Seripturae per se nude sumptae non videntur omnino convincere, adjungamus communem scnsum et traditionem Patrum, apud quos illa sunt praecipue notanda testimonia, in quibus comparando Dcum, ctiam ad Angelos, vel beatos ipsum videntes, afltirmant tanquam indubitatum dogma fidei, Deum esse incomprehensibilem.

3. Secundo ergo arguitur testimoniis Patrum Latinorum: primo Gregor., 10 Moral., c. 10: In retributionis (aiM) culmine reperiri omnipotens per contemplationis speciem potest, sed tamen ad perfectum non potest; quia, etsi hunc in claritate sua quandogue conspicimus, mon tamen ejus esseutiam plene contuemur, et caetera, quae sequenti sectione notahimus, et lib. 18, c. 28, alias tertio, et sequenti, explicat illaam claritatem Dei esse ipsam substantiam Dei, quia in eo non distinguitur claritas a substantia; et ibidem ait, longe disparilter videre creaturam creatrorem, quam ipse seipsum videat; nam quantum ad immensitatem Dei, inquit, aodus nobis figitur contemplationis, quia eo ipso pondere circumscribumur, quo creature sumus. Secundo, Ambrosius, lib. 1 iu Lucam, tractans illud Joan. 1, Deum nemo vidit unguam, ad Angelos extendit, et declarat dictum esse ratione incomprehensibilitatis. Tertio, idem docet Augustinus, citans dictum locum Ambrosii, in Epist. 112, c. Set 9, ubi bene distinguit visionem a comprehensione; clarius serm. 190 de Tempore, et 38 de Verbis Domini; et lib. de Cognitione verae vitae, cap. 31, etiam beatis dicit Deum incomprehensibilen, unde in quaestiunculis de Trinitate. tomo 3, optime exponit quomodo dicatur in Scriptura Deus ncomprehensibilis, seu incisibilis, his verbis: Videri potest Deus per dona gratie, sive ab Angclis, sive ab animabus Sanctorum, plenam cero divinitatis naturam, nec Angelus quilibet, nec Sanctorum aliquis, perfecte videre poterit, ideo incomprehensililis dicilur Deus. Quarto, Beda, circa ilud 1 Joan. 3: Fidebimus eum sicuti est - Promittitur, inquit, nobis videre Deum, uam comprehendere concedi non potest. Quinto, idem optime tractat Hilarius, 2 de Trinit., circa principium, et lib. 10, sub finem. Sexto, Anselmus, in Lectionibus super Evangelia, lect. in Matth. 17, quae est de Transtiguratione Domini, et super 1 ad Timotheum, c. 2, uno sensu explicat Deum dici ancisibilem, quia, licet a beatis videri possit, non tamen comprehendi. Eamdem veritatem docet in Monoloz., cap. 35. Septimo, ex Patribus Graecis, Chrysostomus multus est in hac sententia asserenda, in enarratione super c. 6 Isaiae, ubi ita exponit visionem illam de Domino sedente in throno excelso, et Seraphim, qui velabant facies suas, ad indicandam Dei incomprehensibilitatem; et homil. 2 de eadem visione, contra eos qui contrarium sentiunt, ita exclamat: Horresce, ceelum; obstupesce, terra ;idem latissime persequitur quinque homiliis de Incomprehensibili Dei natura, ubi contrariam sententiam haeresim vocat; caute tamen legendus est, ita enim adhaeret huic veritati, ut in errorem extreme contrarium inclinare videatur, scilicet, Deum a nulla creatura in substantia sua videri posse; sed explicandus est ex aliquibus locis, in quibus addit particulam ecacte, scu perfecte, quod perinde est ac comprehendere, sicut supra Augustinus Scripturam sacram, vocantem Deum invisibilem, exponebat. Octavo, eodem sensu Theodoret., Psalm. 103, dicit Deum minime conspici posse, accommodans verba illa, Amictus lumine, sicut cestinento. Nono, idem Cyril. Alexand., Itbr. 11 Thesaur., cap. 1, accommodans illud Isaiae 10: Qui metitus est manu aquas, et calum palmo? Decimo, eodem loco ad hoc propositum utitur Irenaeus, lib. 4 contra Haeres., c. 36. Undecimo, Cyril. etiam Hierosol., catechesi 6, codem sensu dicit, Deum esse incomprehensibilem, et hoc modo subdtit: Fident sane Angeli. sed non ita ut est, sed secundum quod est, et ipsi capiunt, ipse enim Jesus dicit, quod Patrem nemo vidit, nisi qui est de caelo, hic vidit Patrem, quem locum aperte intelligit de Christo, ut est Deus, et de visione comprehensiva, subait enim: Vident Angeli ita ut capiunt, et Archangeli, ita ut gossunt, Throni vero et Dominationes plus quidem, quam illi, sed minus tamen quam pro Dei Lenignitate; solus autem Spiritus Sanctus, ita ut oportet, videt; alle enim scrutatur omnia, etiam profunda Dei, et Unigenitus Dei Filius, ita ut oporlet, etiam cognoscit, quoniam deitatris paterne est particeps Filius, tanquam Unigenitus. Duodecimo, Epiphan., lib. 3 contrahaeres., in 70: Deus, inquit, infinitis modis, et adhuc amplius incomprehensibilis est; et infra: Omnia, qua ab illo facta sunt, infra ipstus gloriam sunt, sola autem Trinttas incomprehensibilis est, et an gloria incomparabili, etc. Decimo tertio, Damasc., lib. 4 de Fid., cap. 1 et 4, Deum vocat omnibus modis incomprehensibilem; ubi Eckius hoc bene explicat et confirmat. Decimo quarto, Gregor. Naziau., orat. 1, saepe hanc veritatem inculcat, et ad illam accommodat illud Psal. 119: Posuit tenebras latibulum suum, et illud Psal. 103: Amictus lumine, sicut vestimento; et il- lud: Abyssus, sicut vestimentum, amictus ejus. Ubi etiam Elias hoc notat; et orat. 34, n. 9, et 19, de Angelis beatis loquens, dicit, elecari ad conspiciendum Deum, si non prorsus, saltem melius quam nos. Idem significat orat. 36, n. 66. Denique definita est haec veritas in Concil. Lateranen., de summa "rinitate et fid. Cathol., c. Firmiter: Credimus, et simpliciter confitemur. unum esse Deum, infinitum, incommutalilem, incomprehensibilem; ubi tam absolute et simpliciter definit esse Deum incomprehensibilem, sicut immutabilem; sicut ergo ita immutabilis est, ut etiam de potentia absoluta mutari non possit, ita incomprehensiblls est ut nulla ratione a creatura comprehendi possit; hoc enim sensu Theologi et Catholici omnes loquuntur de Dei incomprehensibilitate, et ita illam intelligunt; uude dubium non est quin Concilium eodem sensu de illa locutum sit.

4. Ultimo argumentor ratione, quia Deus est immensus et infinitus; ergo non potest a creatura finita comprehendi, quae consequentia visa est a Theologis per se nota ex terminis, quamvis rationem ejus non omnes eamdem reddant; explicabitur vero melius sectione sequenti, ex qua, veluti a signo, confirmabitur haec veritas, quia intellectus creatus non potest in Deo videre omnia quae in eo sunt, quod est signum non posse comprehendere omnipotentiam ejus. Et hae rationes probant conclusionem quoad veritatem ipsam; quoad gradum autem certitudinis fidei, satis probata videtur omnibus regulis fidei, scilicet, Scriptura, traditione, et definitione Ecclesiae.

5. Anima Christi non comprehendit essentiam Dei. — Dico secundo: eodem modo certum est, animam Christi non comprehendere divinam essentiam. Ita docent Theologi omnes supra citati, et sequitur aperte ex dictis, nam anmma Christi, intellectus ejus, et actus, quo videt Deum, creata sunt et finita; sed Deus est incomprehensibilis per actum creatum et finitum; ergo. Confirmatur, quia, si anima Christi, videndo Deum, comprehenderet ipsum, vel id esset ex communi ratione visionis, scilicet, quia clare videt totum Deum, prout in se est; et hoc non est satis, alias quilibet beatus comprehenderet Deum, quod esse haereticum ostensum est; non ergo satis est videre totum, nisi videat totaliter, ut explicatur late in prima parte, q. 12, et sectione praeced. dictum est, et in sequenti nonnihil attingemus. Vel hoc convenit animae Christi ex singulari ratione unionis; et hoc etiam dici non potest, quia Verbum unitum neque est principium formale videndi, nec per sc ipsum ac formaliter dat intellectui virtutem seu efficaciam ad videndum, neque etiam ratione ilius datur intellectui Christi infinta aliqua virtus cognoscendi; ergo non potest magis illa anima comprehendere Deum, quam si esset separata, et haberet idem lumen gloriae, etc. Et confirmatur, quia comprehendere divinam essentiam est proprium attributum ipsius divinae naturae; sed post hanc unionem naturae manent inconfusae, et attributa unius non communicantur alteri, ergo, quamvis anima sit unita, non propterea est potens ad comprehendendam divinam naturam.

6. Responsio ad argumenta. — Ad difficultatem in principio positam fere responsum est; jam enim ostendimus quomodo ex Scriptura haec veritas colligatur, et quid proprie significet attributum hoc, scilicet, Deum esse incomprchensibilem. Ad illud vero simile, quod afferebatur de invisibili, respondetur, communiter a Patribus interpretari, Deum simpliciter et per omnem potentiam esse invisibilem a creatura; dicitur enim invisibilis oculis corporis, vel exacta et adaquata visione intellectus. Patres vero ibi citati aperte loquuntur in illis locis de comprehensione, ut significat assecutionem, et non ut significat perfectam cognitionem, juxta distinctionem explicatam in principio articuli primi D. Thomae. In aliis vero locis a nobis citatis pro conclusione, evidenter loquuntur de comprehensione in ea significatione qua nunc utimur, ut legenti omnia loca aperte constabit.

7. Ad rationem respondetur, saepe veritatem aliquam esse de fide certam, modum autem explicandi vel defendendi illam cadere sub opinionem; et ideo non licet, ex eo quod aliquod principium in opinione positum sit, inferre, conclusionem etiam esse opinabilem, nisi illatio sit ita evidens, ut omnino necessario sequatur; in proposito ergo omnes Theologi sine controversia fatentur, ut veritatem fidei, Deum esse incomprehensibilem, et in aliis opinionibus ita procedunt, ut nihil huic veritati contrarium admittere audeant; et ita, qui existimant Iumen gloriae posse esse infinitum, vel intellectum creatum posse videre in Deo omnia quae in eo sunt emmenter, negant inde sequi comprehensionem Dei; qui vero hoc sequi existimant, assumptioncm negant. Unde ex his opinionibus illa semper eligenda est, cum qua melius veritas fidei consistere possit.

SECTIO III. Utrum anima Christi videat in Verbo omnia possibilia quae in Deo eminenter continentur.

1. Prima sententia affirmat videre animam Christi in Verbo omnia quae Deus potest facere de sua potentia absoluta. Ita tenuit Hugo, inlib. de Scientia animae Christi, qui falso fundamento nititur, scilicet, quia anima Christi videt Verbum visione increata. Quod supra rejectum est; et ex hic dictis intelligi potest, etiam posito iilo fundamento, hoc non sequi, quia posset intelligi, visionem illam magis vel minus communicari pro capacitate suscipientis. Alioqui dicendum consequenter esset, animam Christi comprehendere Deum, quia visio increata, comprehensio Dei est; quam vero falsum sit consequens, constat ex sectione praecedente. Hanc vero sententiam tenet Magist., in 4, dist. 14; et ibi Albert., art. 1, et probabilem censet Scot., q. 2, cujus argumenta parum urgentia sunt, et ex parte idem tenuit Alens., 3 p., q. 13, memb. 1; Durandus, q. 2, dicit enim videre animam Christi in Verbo omnia quae in Deo sunt eminenter, saltem quatenus possibilia sunt; consentit etiam ex parte Henric., Quodlibet. 7, q. 4 et 5, qui hoc aftirmat de speciebus possibilibus, non tamen de individuis. Altisiod., Iib. 3 Summ. tract. 1, c. 5, qui hoc tribuit scientiae unionis, non beatae ut sic; sed haec distinctio est impertinens, ut supra vidimus. Fundamentum Magistri sumitur ex quibusdam testimoniis, ad Coloss. 9: In eo sunt omnes thesauri samientie et scientie Dei, ubi Chrysost., hom. 5, affirmat Christum omnia scire, ct nihil ignorare; si autem non omnia videret, aliqua nesciret et ignoraret. Propter quod hanc sententiam videtur etiam tenere l'ulgentius, inlib. ad Ferrandum, responsione ad 3 quaestionem. Et Euseb., discipulus Hieronymt, in epist. quam de morte ejus ad Damasum scripsit, ct habetur tom. 9 oper. Hieron., rcfert, ipsum Hieronymum, morti proximum, his verbis cum Christo fuisse collocutum: Tua anima statin ac inseparaliliter fuit unita divinitati, omnia scicit et potuit, quae tpsa scit et potest divinitas. Et confirmari ratione potest, quia non implicat contradictionem, hanc perfectionem communicatam esse intellectui Christi; ereo non est cur negemus fuisse illi datam; imo Durand. et Henric. pu- tant id, quod ipsi affirmant, necessario sequi ex visione Dei, unde non tribuunt hoc Christo tanquam singulare illi, sed tanquam omnibus beatis commune.

2. Secunda sententia affirmat animam Christi per lumen gloriae scire in habitu omnia quae sunt in Deo, tamen in actu secundo non posse simul videre omnia, sed haec vel illa suo arbitratu, vel prout Deus revelare voluerit. Ita tenet Bonavent., d. 14, art. 2. q.3; et Marsil., q. 10, art. 2. Scotus autem ibi, q. 2, primum improbat hanc opinionem, deinde vero in illam fere incidit, alio modo minus probabil. Objicit ergo contra illam primo, quia omnis habitus potest habere actum sibi adaequatum. Quae ratio non est etlicax, si sensus sit (ut re vera esse oportet ad efficaciam argumenti), habitum habere unum actum adaequatum circa totam materiam suam. Contrarium enim fere reperitur in omnibus habitibus et in potentiis animae, quibus suo modo simile est lumen gloriae. Deinde subdit opinionem suam, dicens, animam Christi in actu primo videre omnia, non in actu secundo; illum autem actum primum dicit esse non per lumen gloriae, sed per ipsammet visionem, quam dicit interdum actuare per modum actus secundi circa aliqua objecta, ad quae ipse intellectus attendit; interdum vero tantum per modum actus primi, si intellectus non attendat; contra quam sententiam urgentius procedit argumentum ipsius Scoti, quia visio essentialiter est actus secundus et ultimus, et actuat potentiam, non active, sed formaliter; unde si actu est, non solum potest habere effectum formalem sibi adaequatum, sed etiam necessario illum habet, quia necessario inhaeret subjecto secundum totam suam entitatem et rationem; fieri autem non potest ut qualitas actu inhaerens subjecto non habeat in illo suum effectum formalem adaequatum; est ergc illa distinctio actus primi et secundi omnino repugnans ipsi visioni.

3. Ut respondeamus quaestioni, suppono, ex sententia Augustini et omnium Theologorum, paucis Nominalibus exceptis, posse beatum, videntem Deum, videre in ipso crcaturas quae in Deo eminenter continentur, non tantum eftectüve, seu causaliter, ut quidam dicunt, id est, quod ex visione Dei resultet alia cognitio creaturarum per propriam speciem; hoc enim non est proprie videre in Verbo, sed potius in proprio genere; neque cognitio haec esset matutina, sed vespertina, et in Christo talis cognitio ad scientiam infu- sam pertinet, non ad beatam; intelligitur ergo formaliter, quia per ipsammet visionem, qua videtur Deus, videntur creaturae in ipso; cum enim ipse sit prima causa omnium, eminenter omnia continens, in ipso, tanquam in causa, possunt effectus videri; sicut enim Deus, videndo se ipsum, videt omnia quae in ipso sunt, ita potest participationem illius scientiae creaturae communicare.

4. Visio Dei ratio cognoscendi creaturas. — Circa hoc vero duo observare oportet. PFimum est, ut creaturae dicantur videri in Deo, non satis esse ut eodem actu videantur quo Deus, sed oportere ut Deus ipse sit ratio videndi creaturam. Dupliciter enim intelligi potest, duas res uno actu intellectus cognosci: primo tantum concomitanter, ita ut neutra sit ratio cognoscendi alteram. Exemplum esse potest in Angelo, qui habet speciem universalem, repraesentantem duas naturas, verbi gratia, hominis et equi, et consequenter habet unum actum adaequatum illi speciei, quo simul cognoscit hominem et equum, et neque homo est ratio cognoscendi equum neque e contrario; et ideo dico illa duo tantum concomitanter cognosci illo actu, per quem non magis dici potest equus cognosci in homine, quam e contrario, quia nulla est major ratio in uno quam in alio. Secundo intelliguntur duo aliqua cognosci uno actu intellectus, non tantum concomttanter, sed quia unum est ratio coraoscendi aliud; exemplum est in Angelo, qui, videndo et penetrando essentiam hominis, consequenter intuetur et videt proprietates; non solum enim uno actu utrumque videt, sed etiam videndo unum, ratione illius videt aliud, et tunc proprie dicitur videri nunum in alio; et signum a posteriori esse potest. quia, quando hoc modo cognoscuntur duo codem actu, non potest actus terminari ad objectum in alio cognitum, nisi mediante illo. Cum ergo creaturae dicuntur videri in Deo, non est sensus videri tantum priori modo, et quasi concomitanter; sed posteriori modo, scillcet, quia visio Dei est ratio cognoscendi creaturas; quod patet, tum ex ipso modo loquendi; nam si tantum concomitanter se haberent, non magis cognoscerentur creaturae in Deo, quam Deus in creaturis, quia non haberent inter se ordinem respectu actus cognoscendi; tum etiam quia, considerando illa duo objecta, quasi per accidens esset cognitio unius ad cognitionem aiterius, quandoquidem unum corum nuilo modo esset ratio cognoscendi alterum. Quin potius addo, si illa duo objecta non ita se habent ut unum sit ratio cognoscendi aliud, gratis omnino dici cognosci aut videri Deum et creaturas codem actu, quia plura objecta non attinguntur uno et eodem actu, nisi quia, vel in ratione cbjecti cogniti habent inter se connexionem et ordinem alicujus causalitatis, respectu talis cognitionis, vel quia per eamdem speciem intelligibilem repraesentantur; essentia autem divina licet respectu sui ipsius suppleat vicem speciei, tamen respectu creaturarum non habet vicem speciei intelliigibilis immediate inducentis, vel efficientis cognitionem earum in se ipsis, tanquam ratio, seu medium incognitum (ut philosophi loquuntur ), quia hic modus concurrendi ad cognitionem alterius est imperfectus; Deus autem non continet creaturas illo imperfecto modo, sed eminenter, tanquam perfecta causa earum; unde, licet Deus possit supplere sua intinita virtute efficientiam cujuslibet speciei intelligibilis, non tamen hoc potest per modum objecti, nisi respectu sul ipsius; respectu vero aliorum, tantum per modum causae supremae, quae per suam voluntatem supplere potest efficientiam particularis causae, et ita potest facere ut visus videat sine specie, supplendo per omnipotentiam suam eftficacitatem speciei; et hoc modo potest idem facere in intellectu; hoc tamen nihil refert ad visionem beatam, neque ad visionem creaturarum in Deo; non ergo se habet divina essentia per modum unius speciei intelligibilis immediate repraesentantis Deum et creaturas; ergo ex hac parte non est ratio ut cognoscantur Deus et creatura eodem actu; ergo, si aliunde non esset connexio inter objecta, ita ut unum esset ratio, seun medium cognitum ad cognoscendum aliud, nulla esset causa propter quam illa duo eodem actu cognoscerentur; videntur ergo creatura in Deo, quia Deus cognitus, est ratio cognoscendi illas. Et hoc sensu vere dicit saepe D. Thomas videri creaturas in Deo ex vi visionis ipsius Det, sicut Deus videt illas in se ipso, tanquam in causa, et primo principio; hic autem modus cognoscendi non solum non repugnat, sed potius pertinet ad perfectum genus cognoscendi: illa aetem visio Dei in se ipso, et creaturarum in ipso, est altissima participatio scientiae Dei, supremi ordinis et rationis, cujus csse potest.

5. Objectio.— Responsio.— Dices, inde fieri, visa una creatura, videri necessario omnes, quia non est major ratio de una quam de alia. Negatur tamen consequentia, quia cum lumen sit finitum, ex parte illius provenire potest ut aliqui effectus videantur, et non omues, et hi potius quam illi, vel quia ipsum lumen est determinatum ad hos effectus potius quam ad illos, vel quia concursus necessarius ex parte divinae essentiae datur ad cognoscendam divinam essentiam, ut continentem hos effectus potius quam illos; sic enim saepe contingit, in uno principio videri aliquam conclusionem, et non alias, vel ex defectu specierum, vel luminis.

6. Et hinc ulterius sequitur, caeteris paribus, eo perfectius videri Deum, quo plures vel perfectiores effectus videntur in ipso; quia, cum Deus visus, sit ratio videndi creaturas, necessario videnturin ipso omnes crcaturae. quae ex vi visionis perfectee usque ad talem gradum videri possunt, et ideo, ut plura videantur, necesse est ut perficiatur visio respectu ipsius Dei; alioqui tales creaturae non viderentur ex vi visionis Dei, sed immediate, et quasi concomitanter simul cum Deo, et ideo, quidquid sit, an ex perftectiori visionc Dei necessario sequatur visio plurium vel meliorum effectuum (de hoc enim modo non disputo), tamen, e contrario, si plures effectus videntur, caeteris paribus, recte a posteriori infertur, Deum ipsum perfectius videri.

1. Ultimo tandem observandum est, cum dicimus creaturas videri inDeo, non esse sensum quod videantur solum secundum esse quod in ipso Deo habent; hoc enim non esset cognoscere formaliter ipsas creaturas, sed solum ipsum esse divinum, quod eminenter continet illas, quod omnes beati necessario vident, nec ex vi illius visionis posset beatus discernere creaturas, vel inter se, vel ab essentia Dei, unde nec posset verc dici videre ereaturas.

S. Et haec est sine dubio mens Augustini, ut D. Thom. et graviores Scholastici illum intelleserunt, et plane colligitur ex lib. 2 Gen. ad lit., c. 8, et lib. 4, c. 24 et seqq., et lib. 5, c. 4, 18 et 19; sed non possumus hoc loco haec latius persequi. Videt ergo beatus creaturas sccundum esse proprium quod habent, seu habere possunt in sc ipsis, et secundum proprias perfectiones formales earum; dicuntur tamen videri in Deo, quia (ut dictum est) Deus visus est ratio videndi illas, seu quia, intime penetrando eminentem perfectionem Dei, eodem indivisibili actu videtur formalis perfectio creaturae, quae in Deo eminenter continetur, et est quasi objectum om- nipotentiae ejus, et hoc modo dici potest creatura videri in Deo ut in causa, et in se ipsa ut in objecto cognito in sua causa.

9. Dubium.— Responsio. — Et hinc cessat quaestio, quae inter aliquos Theologos versatur, an per visioncom beatam possint dici creaturae videri in proprio genere; quidam enim affirmant, ut Marsil., in 3, q. 10, art. 2. Alit vero negant. Sed, intellectis nominibus, non potest esse quaestio de re; nam si cognitio in proprio genere nihil aliud significet quam cognitionem rei, prout in se est, vel esse potest, hoc re vera convenit visioni beata: respectu creaturarum quae per illam videntur; si autem cognitio in proprio genere significet cognitionem rei per propriam speciem, quae immediate et primario terminatur ad rem in se cognitam, et non in alio, hoc modo illa visio non dicitur esse cognitio in proprio genere, ct is est communior usus hujus vocis, et ita sine dubio loquendum est, ut colligere licet es D. Thoma, 1 p., q. 12. art. 9, et quaest. 14, art. 5; Scoto, et aliis, in 3, dist. 14.;

10. Anima Christi cur Deum mon nossit comprehendere. — Dico primo: anima Christi Domini non videt actu in Verbo omnia quae absolute in omnipotentia Dei continentur. Haec conclusio est communior Theologorum, D. Thomae hic, et generaliter 1 p., q. 12, art. 8, et omnium Thomistarum, Cajet., Capreo., et Palud., in 3, dist. 14, q. 1; et ibi Bonaveni. art. 4, q. 2, art. 2. q. 3; Richard., art. 1, q. 4, art. 3, q. 3; et ex parte consentit Henricus supra citatus; et in Directorio Inquisitorum, q. 11, refertur, contrariam sententiam Tarraconae fuisse, ut erroneam, ab Inquisitoribus damnatam, et quemdam Arnaldum coactum esse illam retractare. Sed ille Arnaldus videtur in eam sententiam incidisse ex principio erroneo, et quia male sentiret de distinctione naturarum in Christo, ut colligt potest ex aliis quae ibi referuntur; alioqui vero haec sententia per sc sumpta tantum est probabilior theologica opinio, et ad fidei dogmata non pertinet, quia neque extat Ecclesiae definitio, neque Scriptura et Patres aliquid de bhac re loquuntur, neque ex revelatis evidenter scquitur, sed solum probabilius. Ratio ergo D. Thomae qua conclusionem hanc probat, est, quia, si anima Christi omnia possibilia videret in Deo, comprchenderet Deum. Quae ratio late examinari solct in citato loco primae partis. Nunc breviter explicatur ejus vis es dictis sect. 1, quia, teste Augustino, ep. 112, c. 8: Tunc aliquid comprehenditur, quando ita videtur, ut nihil omnino eorum qua in ipso sunt, videntem lateat. Et propterea inquit idem August., 12 de Civ., c. 18, et lib. 83 Quaest., q. 14, quod comprehenditur, finiri a comprehendente; sicut in materialibus quantitatibus, a quibus sumpta est metaphora, tunc una quantitas dicitur comprehendi ab alia, quando intra illam tota clauditur et finitur; sed si anima Christi videret quidquid in Deo est formaliter et eminenter, nihil, quod in Deo est, lateret animam videntem ipsum, et tota (ut ita dicam) cognoscibilitas Dei finiretur intra cognitionem illius animae; ergo per illam cognitionem comprehenderetur Deus.

11. Qualiter enervari videatur ratio predicta. —Haec ratio enervari potest distinctione sect. 1 recitata, de comprehensione extensiva et intensiva; dicetur enim praedictam visionem esse comprehensivam tantum extensive, atque adeo secundum quid, non tamen simpliciter et omni modo, hoc est, extensive et intensive; et ideo non repugnare dari visionem Dei creatam, qua omnia possibilia simpliciter videantur in ipso; quia, quod fides docet, Deum esse incomprehensibilem, non est necesse ut escludat comprehensionem secundum quid, seu extensivam, sed comprehensionem omni modo perfectam, etiam intensive. Quod si non repugnat communicari creaturae talem visionem, qua omnino videatur Deus quoad extensionem potentiae suae, credibilius sane erit esse communicatam animae Christi, ut facile ostendi potest ex his quae de gratiae ipsius infinitate diximus.

12. Iroboratur ratio, et enervatio evpenditur. — In hac responsione, conditionalis illa mihi valde placet, et fere ex terminis longe verisimilior apparet, nimirum, si non repugnat dari visionem creatam, qua videantur in Deo omnia quae Deus videt scientia simplicis intelligentiae et visionis, talem visionem communicatam esse animae Christi; quia tota illa est proportionata dignitati ejus, et multum conferet ad perfectionem beatitudinis ejus. Et nulla est probabilis ratio ob quam talis visio illi communicata non sit, maxime cum inferius ostensuri simus, si talis visio aliunde non est impossibilis, posse optime intelligsi sine ulla infinitate entitativa per modum intensionis vel extensionis, sed solum cum perfectione indivisibili simpliciter finita, et objective tantum infinita, quam constat esse possibilem. Itaque conditionalis illa, licet evidens non sit, quia totum pendet ex libera voluntate Dei, nec cería, quia non est revelata, est tamen per se verisimilior et probabilior.

13. Comprehensio omnium quae in Deo sunt formaliter et eminenter, etiam sine infinita intensione et claritate impossibilis. — Addo tamen ulterius, illam hypothesim, scilicet, talem visionem Dei creatam non repugnare, talsam esse. Quanquam enim, ut statim dicam, difficile sit ratione hoc convincere, tamen in his rebus magnum est auctoritatis pondus, et ratio satis verisimilis non deest. Itaque illa sententia imprimis est contraria D. Thomae, qui non aliter probat, Christi animam non videre omnia in Verbo, nisi deducendo ad impossibile, nimirum, quod comprehenderet Deum; et eodem discursu probat 1 p., q. 12, art. S8, beatos non videre in Deo omnia quae sunt in ipso eminenter, quia, scilieet, comprehenderent divinam potentiam, et consequenter Deum, quia non potest unum attributum sine aliis comprehendi, cum omnia sint de essentia cujuslibet. Deinde est illa sententia aliena a sensu Patrum, qui, dum aiunt esse Deum incomprehensibilem, et comprehensionem ejus esse impossibilem intellectui creato, non tractant de intensione vel de claritate cognitionis, sed de totali objecti penetratione, et omnium quae in illo, quovis modo sunt, aut cognosci possunt. Hoc facile sibi persuadebit, qui sect. praeced. adducta satis attente consideraverit. Praesertim sunt clarissima verba Greg., qui, lib. 10 Moral., post superius adducta, subdit: Angelica vel humana mens, cum ad ancircumscriptum lumen inliat, eo ipso se, quo est creatura, coangustat, ct super se quidem per provectum tendit, sed tamen ejus fulgorem comprehendere, nec dilatata sufficit, qui et transcendendo, et portando omnia et implendo conctudit. Ubi considerandum imprimis est, eum loqui de statu beatitudinis; sic enim inchoat: 7n retributionis culmine. Deinde est ponderandum illud verbum, eo ipso quo est creetura. haec enim ratio habet locum in omni intellectu et lumine. Notandum est etiam illud: JVec dilatata sufficit, adem enim est ac si diceret: Quantumvis in virtute intelligendi crescat aut elevetur. Tandem expendo illa ultima verba: Qui tramscendendo omnia concludit. Nam in hoc plane significat, ratione suae infinitae perfectionis, qua omnia continet, non posse adaequate cognosci. Unde statim subjungit sequentia verba: Eacelsior caelo est; et quid facies ? Profundior inferno; et unde cognosces ? Longior terra mensura ejus. et latior mari, Chrysostomus etiam locis ibi citatis aperte excludit comprehensionem Dei in hoc sensu. Insinuat etiam valde Nazian., nam licet frequentius loquatur de viatoribus, interdum tamen extendit sermonem ad omnes, et loquitur ex parte objecti. Specialiter ponderandum est verbum illud, orat. 84, n. 4: Sinon prorsus, at certe plenius, loquiturque de Ancelis videntibus Deum, quos dicit non prorsus videre; et orat. 36, n. 66: Quemadmodum nemo est qui aerem totum unquam bhauserit, ita Dei naturam nec mens unquam ulla prorsus concepit. In his etiam quae ex Augustino retuli, ponderanda sunt illa ultima verba, Deum esse incomprehensibilem, quia plenam cjus naturam nemo videre potest. Non cnim ad intensionem vel claritatem cognitionis, sed ad objectum id refert. Et eeodem modo loquuntur caeteri ibi citati, et Cyprian., in Praefat. ad lib. de Cardin. Christ. oper.; et Basil., lib. de Vera fide. Huc accedit, quod sect. 1 ostensum est, hanc perfectionem cognitionis sufficere ad comprehensionem simpliciter; at nemo dicit absolute, animam Christi comprehendisse Deum, aut creaturam posse ad Deum comprehendendum elevari; ergo.

14. Quanam ratione aliqui intentum probare studeant. — At vero, in reddenda ratione cur hoc repugnet, non modica, ut dixi, difhicultas est. Quidam hac utuntur ratione. Ad videndum in Deo omnia absolute possibilia necessaria esset visio mfinita in sua entitate, saliem secundum augmentum extensivum; omnia autem infinitas in actu repugnat creaturae, ut nunc supponimus, et supra tactum cst. Idemque argumentum fieri potest de lumine gloriae, quod, scilicet, lumen actu infinitum ad talem visionem requiratur. Probatur autem assumptum, quia creaturae possibiles sunt infinitae, seu in infinitum simpliciter procedunt, tam in singularum specierum individuis, quamin ipsis speciebus, ut ex 1 p., q. 25, suppono; et ad videndas piures rerum species, seu perfectiones in Deo, major seu intensior visio necessaria est, et quores visaepluresfuerint, co major erit perfectio visionis et luminis; et in utroque augmento progredi potest in infinitum; ergo, si ex parte objecti pervenitur ad videndum infinita simpliciter, necesse etiam est visioncm ipsam pervenire ad infinitam intensioncm vel extensionem in actu; quia nec potest fieri ascensus ad visionem altioris ordinis, neque in eodem ordine potest fieri augmentum, nisi extensivum vel intensivum; neque in co augmento sisti po- test in aliquo termino finito, cum processus in rebus visis non sitintra aliquem terminum finitum, sed in tota latitudine entis creabilis.

15. Super ratione preedicta auctoris judicittm. — Haec ratio aliquando mihi visa est efficax, et sumi ex D. Thoma, 1p., q. 12, art. 1 et 8, nam in priori probat, Deum non posse comprehendi, quia non potest videri in infinito lumine; in posteriori vero probat non posse creaturam videre in Deo omnia possibilia, quia comprehenderet Deum. Unde de primo ad ultimum inferri videtur, quod, si creatura videret in Deo omnia possibilia, videret infinito lumine, quia comprehenderet ipsum, et ad comprehensionem necessarium esset infinitum Iumen. Unde si objiciatur, quia plus est videre Deum quam creaturas; sed ad videndum Deum non requiritur mfinitum lumen; ergo neque ad videndas creaturas; facilis est responsio ex dicto discursu, quia plus est comprehendere Deum, quam videre, et ideo ad illud potest necessario requiri infinitum lumen, licet ad hoc non requiratur. Videre ergo creaturas in se ipsis minus est quam videre Deum; tamen videre illas in Deo, majus quid est quam videre praecise Deum, non videndo creaturas in ipso, quia videre creaturas in Deo, includit videre Deum; et videre plures creaturas in Deo includit videre Deum perfectius, caeteris paribus; et consequenter viderc omnes possibiles videtur esse infinite videre Deum, quod non fit sine infinito lumine ct infinita visione. Unde Soto, in 4, loco supra citato, concedit, si per impossibile viderentur in Deo omnia possibilia sine infinita claritate, visionem illam non fore comprehensionem; sed ideo talem visionem necessario fore comprehensionem, quia non potest fieri sine infinito lumine, et ob eamdem causam esse impossibilem creaturae. 16. Sed nihilominus haec ratio in praedicto sensu non tam efficax nunc apparet mihi, sed aliquid ei addere, ut persuadeat, judico necessarium. Triplex ergo infinitas potest intelligi in tali visione. Prima est essentialis et specifica; secunda extensiva in ordine ad objectum; tertia intensiva in ordine ad subjectum. Ratio ergo facta non procedit de prima iufinitate essentiali, neque in hoc sensu fit ab auctoribus ejus, tum quia supponunt talem visionem, qua viderentur in Deo omnia possibilia, esse creatam; non enim disputamus nunc cum Hugone, et aliis, qui posuerunt, illam visionem esse increatam; visio autem creata non potest esse infinita simpliciter, et in specie sua ac essentia; tum etiam quia supponunt, talem visionem esse ejusdem speciei cum visionibus aliorum beatorum, qui non vident in Deo omnia possibilia; augmentum ergo talis visionis solum esse potest alterutro ex iis duobus modis, vel utroque simul; in neutro autem illorum videtur necessario sequi infinitas in actu ex visione omnium possibilium in Verbo.

17. Visio, qua infiniti effectus possililes an Verbo viderentur, non esset extensive infinita. — Quod in hunc modum declaro imprimis, quod attinet ad extensivum augmentum visionis beatificae; nam videtur ille modus ratiocinandi de augmento extensivo, supponere, visionem illam per additionem entitativam extendi ad objecta secundaria, visa in Deo, sicut in objecto primario; ita ut illa visio sit suo modo composita in sua entitate, et in ea possit intelligi aliquid entitatis, quo attingit Deum praecise; et aliquid aliud illi addi, ut perfectius videns Deum, attingat etiam creaturas in ipso, et hoc additum eo esse majus in sua entitate, quo plures creaturae per talem visionem atiingi possunt; ac denique, si visio Petri nuuc extenditur ad videndas decem creaturas in Deo, ut augeatur et extendatur ad undecimam, aliquam partialem entitatem illi esse addendam. Et juxta hunc conceptum recte concluditur, non posse intelligi ilam visionem actu terminatam ad infinitas creaturas possibiles, quin intelligatur actu babere infinitum angmentum secundum hunc modum compositionis et augmenti. Verumtamen hic modus compositionis in actu visionis beatae, prout ad Deum in se, et ad creaturas in Deo terminatur, non existimo esse verum, ut nuper in 1. 2, in materia de beatitudine docui, et hac potissimum ratione probavi. Quia, si visio illa inteiligitur composita et aucta per unionem et additionem partialium entitatum, vel illa entitates partiales sunt etiam compositae et divisibiles in intinitum, sicut sunt partes quantitatis et gradus intensionis, aut sunt indivisibiles omnino, et uniuntur sicut materia et forma, vel alio simili modo. Neuter autem modus compositionis potest habere locum in visione beata respectu illorum objectorum. Quod sic ostendo. Nam in priori compositionis modo duo intercedunt, quae nec ratione subsistunt, nec satis intelligi possunt. Unum est, quod illae duae partes entitatis visionis terminatae ad Deum, verbi gratia, et ad Angelum in Deo visum, sint iterum divisibiles, et compositae entita- tive, non secundum intensionem ex parte subjecti; nunc enim non agimus de latitudine et compositione pure intensiva, de qua statim, sed agimus de extensiva in ordine ad objectum; secundum hanc ergo considerationem et compositionem, non est unde illa pars visionis (ut sic dicam) quae terminatur praecise ad Deum, sit divisibilis, neque illa quae terminatur ad Angelüm, quia neque ex parte subjecti habent partes, ut per se constat, quia subjectum est indivisibile; neque ex parte objecti, quia etiam singula objecta in esemplo posita sunt indivisibilia, et in ordine ad illa sunt singulae illae partes indivisibiles, quia illa pars visionis, quae versatur praecise circa Deum, tota tendit in Deum secundum idem, et nec mente fingi potest quod in illa sit aliqua particula, qua videatur aliquid in Deo, et alia, qua videatur aliquid aliud; quia suppono, per totam illam videri solum id, quod est formaliter Deus, in quo non potest illa partitio fieri. Idemque argumentum fieri potest de alia parte, prout terminatur ad Angelum; non possunt ergo illae partiales entitates esse amplius divisibiles extensive, seu ex parte objecti. Atque hinc facile constat idem esse dicendum, ctiamsi objectum creatum, visum in Deo, sit materiale vel compositum, tum quia videtur indivisibili modo seu per modum unius; tum etiam quia, si illa visio, prout terminatur praecise ad Deum, indivisibilis est, non pctest compositionem facere per modum continuationis cum alia entitate partial divisibili, ut constat ex natura talis compositionis, et statim amplius declarabo.

18. Hinc colligitur secundum, quod proposui, scilicet, non posse intelligi, qqnomodo ilie duae partes uniantur ad componendam unam visionem; nam si utraque illarum est indivisibilis, non possunt uniri per modum continuationis; quia haec compositio requirit latitudinem in partibus, et quod non secundum se totas conjungantur, sed solumin aliquo extremo, seu termino communi indivisibili. Nec etiam possunt uniri proxime et immedate secundum se totas, quia hic modus unionis non intercedit nisi inter subjectum et accidens, materiam et formam, et in universum, inter potentiam et actum, vel cum proportione ad illa; at vero in praesente nulla ratio potentiae et actus inter illa duo intercedit, quia utraque pars est per modum actus secundi et ultimi, et per se tendit in suum objectum. Neque etiam explicari potest quis modus unionis inter illas duas partes inter- cedat, nec quae sit ratio ob quam illae duae entitates in unam coalescant. Nam, si quae esset, maxime quia tendunt in objecta non eeque primo, sed cum ordine intuendo unum in alio; sed haec ratio potius probat actum esse indivisibllem. quam esse sic compositum, ut statim declarabo. Atque hinc etiam fit, licet fingatur illa visio indivisibilis prout terminatur ad Deum, et divisibilis prout terminatur ad objecta creata, non posse intelligi unioaem inter illas partes: neque enim esset unio per modum continuationis, quia neuirum extremum talis unionis potest esse indivisibile, sed solum potest esse terminus et imperfectum quid in tali genere entitatis, quod hic cogitari non potest de illa visione, prout terminata ad Deum. Neque etiam potest intervenire aliud genus unionis, propter eamdem rationem factam. Quinimo, etiamsi gratis daremus illas partes visionis esse aliquo modo divisibiles, non posset intelligi quo communi termino copularentur, quia ille communis terminus deberet esse proportionatus visioni, et ejusdem ordinis et habitudinis; ergo oporteret ut haberet ordinem ad objectum aliquod, quia tota visio secundum se totam, et secundum totum quod in illa est, tendit in aliquod objectum, illudque repraesentat, alioqui esset in tali actu aliquid quod degeneraret a natura visionis, et nullo modo compleret in illa repraesentationem objecti adaequati ejus, quod est contra naturam visionis, et prorsus impertinens ad integritatem seu complementum ejus; si ergo duae illae partes visionis unico communi termino uniuntur, necesse est ut ille terminus aliquod objectum respiciat; vel ergo respicit Deum tantum, et sic non esset aptus ad terminandum alteram partem, quae tenditin Angelum. Atque eadem ratione, non potest respicere Angelum tantum, quia non posset terminare alteram partem, quae tendit in Deum. Et praeterea est communis ratio, quia nulla est ob quam ad unum objectum potius quam ad aliud terminetur. Neque ctiam potest terminari ad utrumque, tum quia esset alterius rationis a singulis partibus; et quia si illud indivisibile attingit utrumque objectum, melius dicitur totum acturn esse indivisibilem, et simul repraesentare Deum, et creaturam in ipso, quia non est major ratio de illo indivisibili quam de toto actu.

19. Atque hinc sumitur alia ratio a priori, quia per hanc visionem non videntur Deus et creatura (verbi grhtia, Angelus) concomitanter solum et aeque primo, ut in principio hu- jus sectionis supposui et ostendi, quia nec hoc esset videre unum in alio, nec posset tunc ratio reddi, cur illa objecta tam diversi ordinis uno actu viderentur. Videntur ergo cum ordine ex parte objectorum, videndo, scilicet, unum in alio; ergo non potest in illa visione intelligi aliquid entitatis, attingens praecise creaturam, quod non etiam attingat Deum; quia nihil est in illa visione quod primario attingat creaturam, sed secundario, et in Deo, ac per Deum; ergo ille actus indivisibiliter attingit Deum et creaturam in Deo. Et confirmatur, quia per illam visionem ita videntur Deus et creatura, ut videatur distinctio eorum, et habitudo creaturae ad Deum in ratione participationis dependentis a Deo; ergo necesse est ut sit indivisibilis entitas, quae haec omnia attingit; quia non potest repraesentare habitudinem et distinctionem, nisi reprassentando extrema; et ita eadem indivisibili entitate, qua repraesentatur unum, repraesentantur etiam alia. Ultimo tandem hoc persuadetur, quia alias non potest intelligi quo modo de facto visio animae Christi attingat infinita sine augmento infinito secundum partiales entitates; hoc autem modo facillime hoc intelligetur, ut inferius declarabitur. 20. Concludo igitaer visionem beatam non attingere Deum et creaturas in Deo per compositionem, nec per augmentum quod fiat per additionem partialis entitatis, sed per indtvisibilem entitatem tantae perfectionis, quae potens sit repraesentare non solum Deum praecise, sed etiam ut continet bas vel illas creaturas; excluso enim priori modo, non potest alius excogitari, quo possit eadem visio ad Deum primario, et ad crcaturas in Deo et secundario terminari. Quocirca, quamvis, caeteris paribus, visio Dei perfectior sit, quo plures vel meliores effectus in ipso videntur, haec tamen inaequalitas non consistit in aliquo partiali augmento vel intensione, sed in perfectiori entitate indivisibili ipsius visionis, non quod una sit diversae speciei ab alia, neque essentialiter perfectior; conveniunt enim in primario objecto, a quo habent essentialem speciem et perfectionem; sed quod in- - tra cemdem speciem una sit perfectius individuum, seu perfectiorem entitatem individualem habeat quam alia; haec enim inaequalitas intra eamdem speciem non repugnat, ut ex Metaphysica suppono. Unde etiam fit ut una et eadem visio Dei, qua videntur in Deo pauciores effectus seu creaturae, non possit per aliquod augmentum crescere ad plures creaturas in Deo videndas, sed oportebit omnino visionem mutari, et, ablata imperfectiori, perfectiorem dari, si beatus crescere debet in visione creaturarum in Verbo. Ratio est clara ex dictis, quia res indivisibilis, ut talis est, non recipit augmentum; sed visio eadem indivisibiliter attingit Deum et creaturas in Deo; ergo secundum cam rationem non potest augeri; sed necesse est ut vel easdem res semper manifestet, vel, si plures manifestandae sunt, mutetur visio. Confirmatur, quia si visio eadem augenda esset, illi addenda esset aliqua entitas partialis, quia alio modo nequit intelligi augmentum, praesertim extensivum; ostendimus autem talem entitatem non posse addi, neque uniri priori entitati; ergo repugnat tale augmentum.

21. Illatio ex dictis. — Atque hinc tandem colligitur id quod in hoc discursu intentum est, ad intelligendam visionem creatam Del, qua videantur in ipso omnia possibilia, non oportere in illa visione concipere infiuitum augmentum entitatis talis visionis, quasi extensivum ex parte objecti, per additionem partialis entitatis, ad eum modum quo censent multi augeri babitum, cum ad plures conclusiones seu actus extenditur; jam enim ostensum est hoc genus augmenti non reperiri in visione beata; satis ergo esset intelligere visionem indivisibilem, habentem perfectissimam entitatem in illa specie visionis, quae una habitudine, ut sic dicam, seu una repraesentatione indivisibili attingeret Deum, et repraesentaret omnia quae in ipso sunt formaliter, vel eminenter, sicut ipsa visio increata Dei indivisibiliter haec omnia repraesentat ex vi perfectae repraesentatio - nis ipsius essentiae Dei; sic enim illa visio creata esset participatio visionis increatae, et modo quodam indivisibili participaret illam perfectionem, cum quadam equalitate extensiva ex parte objecti, non tamen cum aequalitate simpliciter, quia haberet minorem claritatem et perfectionem intensivam, et esse participatum. Sicut Angelus ab aeterno productus baberet quamdam eequalitatem quasi extensivam cum Deo in duratione, quia semper cum illo coextitisset, non tamen haberet aequalitatem simpliciter, quia ejus duratio esset intensive mminus perfecta, et non necessariaex se, sed dependens. Igitur ex hac infinitate extensiva non videtur posse immediate concludi, hanc visionem essc impossibilem.

22. Visio creata, possibilia omnia eminenter in Deo contenta attingens, non necessario intensive infinita. — Ex his ergo facile videtur demonstrari posse, nullam etiam iufinitatem intensivam neccssario sequi in visione beata creaturae, ex hoc praecise quod attingeret omnia possibilia, quae in Deo eminenter continentur. Probatur ex dictis, quia quod una visio beata repraesentet plures vel pauciores creaturas in Deo, non provenit ex intensione visionis, sed ex perfectiori entitate individuali ipsius visionis; ergo, quod repraesentet omnes, non proveniet ex infinita intensione; neque ad hunc effectum erit per se loquendo illa intensio necessaria. Antecedens, praeter ea quae dicta sunt, declaratur primo, quia, si visio Dei sit ut unum, et per illam videatur in Deo species humana, verbi gratia, etiamsi intendatur, et fiat ut duo, non extendetur ad plures creaturas, sed per illam videbitur Deus clarius, et similiter humana species in Deo; ergo extensio visionis ad plura objecta secundaria non provenit ex intensione. Antecedens patet, quia, si illa visio vere intenditur, illi gradus intensionis sunt per se subordinati, ita ut secundus natura sua ponat primum, et tertius secundum; at vero repraesentatio speciei humanae vel alterius non habent inter se eam subordinationem, ut per se notum est; ergo ex vi intensionis praecise non potest fieri illa extensio ad repraesentandas alias species. Secundo, quia augmentum intensivum, ut sic, totum est ex parte subjecti, per majorem conatum potentia, et consequenter per majorem radicationem ejusdem actus in eodem subjecto circa idem objectum; ergo necesse est totam intensionem versari circa easdem res visas; nam, si conatus potentia extenderetur ad nova objecta, etiam secundaria, non necessario cresceret in inteusione et claritate circa prinum objectum ut sic; ergo haec duo augmenta sunt diversarum rationum, nec unum ex alio necessario consequitur, neque e converso. Quofit ut eadem numcro visio, quae repraesentat Deum, et decem creaturas in ipso, possit esse et intensa et remissa, ilas decem creaturas clarius vel minus clare repraesentapdo, et non plures neque pauciores; et e contrario, fieri potest quod duae visiones sint inaequales in repraesentando plures vel pauciores crcaturas, et tamen quod in gradibus intensionis sint aequales. Ac denique non repugnat visienem, quae ad plures creaturas extenditur, esse in intensione ct conatu operantis remissiorem. Sicut Angelus inferior videt interdum in uno principio omnes conclusiones quas videt supcrior, licet bic majori claritate illas et non piares videa Interdum vero fieri pctest ut p! lures conchu siones unus actu consideret quam alius in eodem principio. quamvis actu minus intenso, seu minori conatu. Sunt ergo haec cuo, intensio, scilicet, et extensio visionis, quasi duae quantitates diversarum rationum, quarum altera potest esse major, ctiamsi altera minor sit, et e contrario; sicut actus charitatis erga Deum potest csse intensior, et actu non extendi ad proximum, et aliquando e converso, potest actus simul esse circa Deum et proximum, ct minori conatu et intensione fieri. Ex hoc autem principio, quod verissimum esse existimo, aperte conciuditur, ex vi comprehensionis extensivae tantum omnium quae emmenter in Deo continentur, non sequi, per locum (ut aiunt) intrinsecum, visionem illam esse infinite intensam, aut procedere a lumine gloriae intnite intenso. Quia illa perfectio extensiva non conveniret illi ex vi intensionis, sed ex vi suae entitatis individualis indivisibiliter. Et, hoc principio posito, nullam vim bhabet supputatio: Ad videndum tot creaturas requiritur visio, vel lumen tam intensum, et ad plures, intensius; crgo ad infinitas, infinite intensum. Negatur enim antecedens, quia non requiritur certa intensio, sed solum talis individua entitas visionis, quae, si existat, licet remissa. manifestabit cadem omnia; et sieadem fiat intensior, non repraesentabit plura, sed eadem clarius; imo etiam si babeat piures gradus intensionis, non manifestat quasdam res per unum gradum, et alias per alics, sed omnes per quemlibet gradum, quia omnes gradus tendunt in idem objectum, ejusque repraesentationem clariorem reddunt, quod non possent facere, sires diversas repraesentarent. Icitur, licet daretur visio Dei, repraesentans omnes creaturas possibiles, non necessario esset infinite intensa. Imo illamet posset in infinitum intendi, sicut potest in infinitum intendi amor beatificus Dei, etiamsi ad nova objecta non extendatur.

23. Objectio. — Objicies: qui videt in Deo omnes creaturas, videt totam (ut sic dicam) intensionem omnipotentiae Dei; ergo videt infinitam Dei virtutem intensive; ergo actu infinite intenso. Antecedens probatur, quia, licet in effectibus illa sit extensio quaedam, in virtute tamen ipsa effectrice est intensio, quia ex perfectione ejus intensiva provenit, quod ad tot effectus et in infinitum perfectiores extendatur; ergo ex cognitione omnium effectuum in divina omnipotentia colligitur, ilam potentiam cognosci secundum tctam intensionem perfectionis suae.

24. Dissolvitur. — Respondetur negando secundam consequentiam; committitur enim eequivocatio; aliud est enim videre totam intensionem ohjecti, aliud videre tota intensione, totoque conatu quo potest illa intensio objectiva a vidente videri. Recte ergo colligitur illo argumento, divinam perfectionem objective videri infinite, id est, secundum infinitam intensionem objectivam; non tamen inde necessario sequitur, videri infinita intensione ex parte videntis, quia potest videri majori et minori conatu vel claritate. Ouin potius, omnes videntes Deum vident totam ejus infinitatem intensivam, quia illa simplicissima, prorsusque indivisibiis est, licet finite videant. Is autem, qui videret in Deo omnia possibilia, peculiari modo videret totam illam infinitatem, quodammodo penetrando totam illam ex parte objecti, quatenus ex parte illius distincte videret continentiam eminentialem omnium rerum in ipsa; non tamen inde necessario sequitur quod videret toto conatu possibili ex parte videntis, et consequenter neque infinita intensione.

25. Visio creata omnium possibilium in Verbo, absolute impossibilis. — Ex his ergo satis concludi videtur, nullam necessario sequi actualem infinitatem ex visione creataDei, etiamsi per illam omnia possibilia in Deo ipso videantur. Hinc vero retorquendam censeo esse rationem, et concludendum, impossibilem esse talem visionem. Nam, vel illa finita est, vel intinita. Finita, esse non potest sufficiens ad comprehendendam Dei immensitatem, et repraesentandum adaequate itotum Deum secundum omnia quae in ipso formaliter et eminenter continentur, ac repraesentabilia sunt. Infinita autem nec admittitur, neque esse potest, ita ut ad illum effectum sufficiat; ergo. Minor quoad priorem partem ex terminis per se nota visa est Sanctis Patribus. Hinc est enim id, quod Gregorius ait. lib. 18 BMoral., c. 39: Quantum ad immensitetem Dei, quidam nobis modus figitur contemplationis. quia eo ipso pondere circumscribimur, quo creaturae sumus. Et loquitur de visione beata, quam dicit, hoc ipso quod creata est et finita, non posse circumscribere immensitatem Dei; circumscribere autem non significat, intense aut clare videre, sed veluti intra se capere totam ilam immensitatem, totamque cjus quasi extensionem in se complecti. Et Theologi omnes non aliaratione probant, creaturam non posse comprehendere Deum, nisi quia finita est, ut constat ex D. Thoma, 1 p., q. 12, art. 7; Bonav., in 3, dist. 14, art. 1, q. 2; Bichard., art. 4, q. 1; Scot., q. 1, ad 1; Durand., q. 1, art. 10; Majore, 4, d. 49, q. 15, et aliis infra citandis. Ratio ergo ex ipsis terminis colligenda est, quia intcr finitum et infinitum non potest esse adaequatio; illa autem visio est simpliciter finita; cognoscibilitas vero Deti, et, ut sic loquar, reprasentabilttas est simpliciter infinita; quomodo ergo potest intelligi quod adaequet repraesentatio visionis totum illud objectum, et comprehendat illud, etiam extensive ? Confirmatur ac deciaratur, nam plus disiat omnis visio creata possibilis a perfectione illius objecti, quam distet visio quam inferior Angelus habet de superiori, a perfectione ipsius Angeli superioris; sed Angelus ipferior non potest superiorem comprehendere tali visione, non solum ex defectu intensionis vel claritatis, sed etiam quia non potest totum illud objectum distincte ex parte objecti intra se capere, eo quod cognoscibilitas objecti superet capacitatem cognoscentis; ergo multo magis superabit essentia divina quamcunque visionem creatam possibilem.

26. Occurritur objectioni. — Dices, argumentum concludere, nou posse virtutc naturali, quomodo inferior Angelus non potest plene capere superiorem, secus autem esse virtute supernaturali, seu per divinam elevationem. Respondetur imprimis argumentum esse proportionale, et ita procedere de potentia jam elevata. Itaque magis distat omnis poteniia creata, quantumwvis eievata, ab essentia divina, in ratione etproportione objecti et potentiae, quam distet inferior Angelus a superiori, quia illa est distantia infinita et diversi ordinis, haec autem finita. Deinde dicitur hic non habere locum elevationem, quia loquimur de visione ipsa, quae non est amplius elcvabilis ad repraesentandum, quia ex natura sua formaliter repraesentat. Comparando ergo actum ad actum, respectu suorum objectorum, quae naturaltter repraesentant, procedit ratio facta; et secundum eam rationem magis limitatus ct improportionatus est actus visionis creatae ad repraesentandum adaequate Deum, quam intellectio inferioris Angeli ad repraesentandum superiorem.

27. Altera vero pars superius assumpta, scilicet, illam visionem non posse esse infinitam, ex superius dictis clara est; aut enim esset infinita extensive ex parte ipsius visionis, id est, per verum augmentum et additionem realem. Et hoc non, tum quia repngnat dari aliquod infinitum in actu hujusmodi; tum etiam quia extensio actus ad plura objecta non fit hoc genere augmenti, ut declaratum est. Vel esset intinita intensivc intensione graduali, et hoc non, quia etiam hujusmodi infinitum in actu repugnat esse, et ctiam quia haec intensio nihil per se confert, ut actus extendatur ad plura objecta, ut etiam probatum est. Vel esset infinita intensivc intensione perfectionis et essentiae. Et hoc non, quia haec intensio non est alia quam essentialis perfectio rei; et ideo nulla potest esse visio sic infinita intensive, nisi quae est essentialiter infinita; hujusmodi autem est sola increata visio. Quod si dicas hoc esse verum de visione sic infinita simpliciter, tamen secundum quid et objective posse dari visionem sic intiuitam, respondetur hanc esse petitionem principii; quia esse hoc modo infinitam secundum quid, nihil alud est quam esse in se simpliciter finitam, repraesentare autem adaequate rem iufinitam; et hoc est quod in priori parte probavimus esse impossibile. Atque hoc sensu dixit semper D. Thom., ad videndum omnia possibilia m Deo, necessariam esse visionem comprehensivam, ct infinitam intensive, non intensione graduum et accidentali, sed perfectionis et essentiali. Et simili modo disit Cajetan., d. q. 12, art. 8, videre in Deo omnia possibilia, et videre Deum infinite, sese mutuo consequi; sic etiam dixit Ferrar., 3cont. Gent.. cap. 56, SPro solutione, cognoscere omnia in causa, esse comprchendere causam; et Soto, in 4, d. 49, q. 3, art. 3, concl. 5, ad 2, dixit, visionem omnium in Deo, nccessario connecti cum infinita clartate; hoc enim est verum, :non de infinitate graduali, sed de essentiali, ut a nobis declaratum est. Atque haec ratio sic declarata videtur mihi sufficientissima pro materiae capacitate et altitudine.

28. Dico secundo: anima Christi nequc in acta primo seu habitu videt omnia possibilia in Deo. Haec conclusio videtur mihi necessario sequi ex praecedenti, supposita pertecta natura hujus scientiae beatae, de cujus ratione est ut semper sit in actu sccundo, quia est perfectissima scientia et immutabilis. Et confirmatur seu declaratur hoc modo, quia vel actus ille primus potest interdum reduci ad actum secundum, saltem successive cognoscendo nunc has creaturas in Deo, nunc alias; vel nunquam potest omnino variare actum secundum: si hoc posterius dicatur, gratis fingitur talis actus primus, et reddi non potest ratio cur intellectus habens sufticientem actum primum, non possit per voluntatem applicari ad actum secundum, nisi fortasse ab extrinseco a Deo impediatur; quod si perpetuo impediendus erat, superflue illi datus esset talis primus actus. Si vero dicatur primum,, sequitur in ipsa visione et beatitudine animae Christi, esse posse varietatem, ita ut nunc sit beatior, postea minus beata, vele contrario.

29. Neque enim dici potest hanc varietatem esse in solo objecto secundario, non in primario, quia, cum creaturae non videantur illa visione, nisi in Deo ipso, non potest variari circa creaturas quin varietur circa Deum. Neque etiam refert, si dicatur variari quidem circa Deum, semper tamen cum aequali perfectione, quamvis in ordine ad diversas creaturas, tum quia hoc ipsum esset magna imperfectio in tali visione; tum etiam quia, qua atione posset hoc modo variari, posset etiam intendi et remitti; cur enim quoad unum subjiceretur voluntati videntis, et non quoad aliud? r

30. Quod vero quidam dicunt, posse visionem illam successive variari ex parte objecti, seu creaturarum cognitarum, nulla facta mutatione in ipsa, inteiligi non potest, quia, ut variae creaturae cognoscantur, necessaria est varia repraesentatio, varius effectus formalis, atque adeo varia perfectio cognitionis, ac denique quia sine mutatione alicujus extremi non potest intelliri varia habitudo et cognitio. Ultimo confirmatur, quia hic actus primus, quo anima Christi dicitur cognoscere omnia, vel est ipsa visio (ut dicebat Scotus), et hoc non, ut eflicaciter videtur probatum, referendo cjus opinionem, quia visio ipsa essentialiter est actus secundus; unde quamdiu cadem omnino immutata manet, eodem modo constituit videntem in actu secundo, et respectu ejusdem; quod si aliquid per cam denuo videndum est, aliquid ei addi oportet, ut nuper probatum est. Vel hic actus primus est ipsum lumen gloriae, et hoc potest dupliciter intelligi. Primo, qucd lumen gloriae sit es se sufticiens ad videnda simul omnia quae inDeo continentur, licet non habeat in anima Christi actum adaequatum. Et hic sensus est falsus, tum quia sequitur illud lumen esse infinitum, ut ostendi; tum etiam quia sequitur lumen illad esse sufficiens ad comprehendendum Deum, saltem extensive; tum denique quia sequitur non habere actum adaequatum suae virtuti respectu visionis Dei, quamvis illum habere possit; quod sine fundamento diceretur, cum ad perfectionem non pertineat, sed potius ad defectum perfectionis. Alio modo id intelligi potest, quia successive potest anima Christi eodem lumine has vel illas res in Verbo videre; et hoc non satis est, quia, licet demus, eodem lumine gloriae quo anima Chrisii nunc videt aliquas creaturas in Deo, potuisse videre alias, et non istas, et sic in infinitum (id quod etiam incertum est, et sub opinione), tamen hoc neque arguit singularem perfectionem in illa scientia, sed communt ferec est omnibus beatis, neque satis est ut dicatur omnia scire in actu primo, sicut, licet eodem lumine intellectuali possit quis quascumque res cognoscere, non tamen omnes scit in actu primo, quia non omnium habet species, neque est in potentia proxima, ut possit, cum velit, has vel illas res contemplari; at verointellectus animae Christi, informatus hoc lumine, non est ita proxime dispositus ad cognoscendum in actu secundo omnia possibilia, etiam successive, quia non habet proprie species rerum omnium in ordine ad hanc scientiam, neque essentiam divinam per modum speciei unitam, nisi in ordine ad talem modum videndi ipsam; unde nec potest suo arbitrio res alias per illam visionem contemplari; ergo.

31. Dico tertio: anima Christi videt in Verbo aliqua ex rebus possibilibus quai nunquam erunt. Videtur certa et communis conclusio; et cam esxpresse attirmat D. Thomas hic, art. 2, et potest aliquo modo probari ex illo Matth. 11, et Luc. 10: S1 in Tyro et Sidone factae essent virtutes, etc.; ubi Christus revcelat altquid possibile, quod fuisset futurum in eo casu, quod tamen absolute futurum nunquam fuit; facit illud Matth. 26: Possum rogare Patrem, ctc. Ex quibus locis colligitur, animam Christi haec possibilia cognovisse, sed non convincitur vidisse illa in Verbo, potuisset enim illa scire scientia infusa; fit tamen probabilis conjectura, etiam scientia beata, quae perfeclissima est, illa cognovisse. Ex articulo etiam secundo D. Thom. sumitur baec ratio, quia multa possunt fieri a creatura, quae nunquam fient; scd anima Christi videbat in Verbo omnia quae sunt in potentia creaturae, quia com- prehendebat ipsam; ergo. Denique verisimtle est etiam alios beatos videre nonnullas res possibiles quae nunquam fient, ut constat ex 1p., q. 42.

32. Responsio ad argumenta. — Ad tundamentum Magistri, quod ex quibusdam testimoniis sumebatur, respondet D. Thom. Christum cognovisse omnia quae habent rationem entis in aliqua differentia temporis, de quibus fit proprie illa distributio. Dici etiam potest, in eo fuisse omnem scientiam, quae secundum potentiam ordinatam a Deo communicatur alicui intellectui creato, sicut in simili supra de gratia dictum est; et hoc satis esse ut dicatur habere omnes thesauros sapientie et scientie, et nihil ignorare. Deinde, disputatione sequenti, videbimus ansaltem per scientiam infusam omnia possibilia sciat.

33. Ad Henricum et Duraudum, negatur cum visione Dei esse necessario conjunctam cognitionem omnium rerum et quidditatum quae in ipso eminenter continentur; cum enim illa visio non sit comprehensiva Dei, et possit esse magis vel minus perfecta, possunt per illam plura vel pauciora videri in Verbo. Neque Durandus satis consequenter loquitur, quia, posita determinatione divinae voluntalis vel scientiae ad talia objecta futura, fere eadem esset ratio cognoscendi tales res futuras in Verbo, quae est cognoscendi res possibiles; nec potest etiam vitare compreheasionem, tum quia ad comprehendendam potentiam non oportet cognoscere quid factura sit, sed satis est comprehendere quidquid potest facere; tum etiam quia anima Christi videt in Verbo quidquid futurum estin qualibet differentia temporis, ut jam dicam. Et eeedem rationes urgent contra Henricum, quia nulla est ratio cur magis necessario videantur omnes species rerum in Deo viso, quam omnia individua, cum tam individua quam species contineantur eminenter in Deo, et repraesententur in divinis ideis.

34. Verum tamen est rationem sumptam ex comprehensione non ita convincere conira Henricum, quod sit impossibile videre in Deo omnes rerum species possibiles, esto non sit necessarium; nam si viderentur species, non visis omnibus individuis, non videretur certe comprehendi Deus, quia omnipotentia Dei per se primo respicit non tantum species, sed etiam individua, et infinita ejus perfectio eminenter omnia continet. Sed quamvis illa ratio directe non ita convincat, tamen ratio facta de lumine infinito optime contra hanc sen- tentiam procedit, et inde consequenter eftici videtur, tale lumen non solum ad cognoscendas omnes species, sed etiam ad omnia individua sufficere.

33. Ultimo, ex dictis in hac et in sectione praecedenti, aperte colligitur quam sit verum quod D. Thom. dixit, art. 4, ad 3, hanc scientiam beatam Christi, licet pertectissima sit omnuium quae de potentia ordinaria esse possunt, tamen de absoluta potentia posse esse perfectiorem, imo semper in infinitum posse dari aliam perfectiorem, quia nunquam potest adaequari suo objecto primario, neque illud comprehendere, neque omnia cognoscere quae in illo continentur; ergo semper potest perfectius tendere in obiectum suum, et plura in illo videre, atque adeo visionem ipsam increatam Dei perfectius participare, quod non solum in diversis subjectis, sed etiam in eodem verum est, 1: satis contra Cajetanum in superioribus diximus. Et eadem ratione posset illa eadem visio in intensione crescere, ut ex dictis patet.

SECTIO IV.

Utrum anima Christi videat in Verbo omnia quae Deus videt scientia visionis, atque adeo infinita.

1. Multi ex Theologis negant animam Christi videre in Verbo haec omnia. Ita Gabr. ct Richard., Scot. et Bonav., locis supra citatis, in 3, d. 15, quamvis non eodem modo; nam Scotus eodem modo loquitur de scientia futurorum et possibilium, distinguens de cognitione in actu primo vel secundo; quae distinctio jam a nobis rejecta est, quia in hac scientia eadem est ratio de utroque. Bcnav., art. 2. q. 3, etGabr., q. 1, art. 1, negant cognosci omnia simul, affirmant tamen successive; quod etiam a nobis rejectum est, tum quaia in illa visione nulla est successio; tum etiam quia infinita pertransiri non possunt; unde, si simul non videntur, nec videri poterunt omnia successive. Richard., art. 2, q. 3, dicit, cognoscere Christi animam omnia quae futura sunt in numero vel tempore finito, ut individua substantiarum, et similia, non vero cogitationes omnes in aeternum futuras. Fundamentum eorum est, quia non potest intellectus creatus actu attendere ad contemplan da distincte et clare infinita, quia ad hoc requiritur infinita virtus et attentio, et consequenter infinitus actus; sed quae Deus videt scientia visionis, sunt actu infinita, et visio Christi necessario est finita; ergo.

3 34

2. Dico tamen primo, animam Christi videre in Verbo simul, et in actu secundo, omnia quae Deus videt scientia visionis. Ita D. Thom. hic, et communiter Theologi, in 3, d. 14; Magist., Albertus Magnus, Palud., Capreol., et alii; Alens.. et Marsil., et Henric., locis praecedenti sectione citatis. Ex Scriptura et Patribus nihil habemus ad hoc probandum; solum ex eis colligi potest, animam Christi cognoscere haec omnia, praesertim ex Damasc., lib. 3, c. 22; Chrysost., Fulgent. et Hieron., citatis in principio asectionis praecedentis. Nam simpliciter dicunt, animam Chrisa cognoscere omnia; ergo saltem id erit verum de his quae aliquando futura sunt. Unde verisimile fit ea cognoscere per scientiam beatam, quia indicant semper actu illa omnia intueri, quod non fit nisi per beatam scientiam. Fundamentum vero D. Thom. est, quia omnnis beatus videt in Verbo omnia quae ad statum suum pertinent, quod supponit ex 1p., q. 12, art. 8; sed ad statum et dignitatem animae Christi pertinent omnia quae Deus videt scientia visionis. Primo, propter dignitatem personae suae. Secundo, quia estcaput omnium hominum et Angelorum, praesertim justorum et praedestinatorum, propter quos omnia creata sunt. Tertio, quia judexs omnium est constitutus. Addo quarto, quia illi subjecta sunt omnia, et propter ejus gloriam et bonorem suo modo omnia creata sunt.

3. Dubium. — Iesponsio. — Visio plurtum vi, Deo non necessario semper perfectior est.— Sed circa fundamentum hujus rationis dubitat Cajet. hic, artic. 2, quia ex illo sequitur aliquem minus beatum plura videre in Verbo quam beatiorem, quia possunt pertinere plura ad statum ejus; consequens est falsum, quia qui plura videt in Deo, perfectius videt Deum; ergo est beatior. Et in summa respondet, beatum videre in Verbo formaliter ea quae pertinent ad statum, eo tempore quo ingreditur beatitudinem, caetera vero quae postea fiunt, tantum causaliter. Sed haec responsio primum non expedit difficultatem, quia etiam accidere potest ut plurapertineant ad statum beati inferioris, etiam pro illo tempore quo ingreditur beatitudinem, ut si constituamus B. Dominicum esse minus perfecte beatum quam B. Paulum, primum eremitam, quod non repugnat, ut per se notum est; et tamen constat plura ad statum S. Dominici, quam S. Pauli, potuisse pertinere, etiam si solum comparentur pro eo momento quo mortui eunt. Peinde non eet necessaria illa respon-

QUAEST. X. ARIIC. IV.

sio, quia non semper necesse est ut qui plura videt in Deo, perfectius videat Deum, nisi caetera omnia paria sint; tieri autem potest ut aliquis videat plura intrainferius genus vel speciem, et alius excedat aliunde, vel clarius quidem et perfectius res alias, vel aliquid superius, et perfectioris rationis intuendo. Quid vero dicendum sit de aliis beatis, an, scilicet, videant hac omnia causaliter, vel formaliter in Verbo, non est hujus loci examinare.

4. Breviter tamen, ut intelligatur vis rationis factae, ego in hoc ita sentio, perfectionem beatitudinis primo omnium esse commensurandam uniuscujusque meritis; deinde unumquemque beatum videre formaliter in Verbo omnia illa quae pertinent ad suum statum, quantum sub quantitatem perfectionis divine visionis suis meritis debitae cadere possunt; nam si fortasse ad videnda illa omnia, necessaria esset perfectior visio quam suis meritis deberetur, non posset omnia illa formaliter in Verbo videre, sed videret praecipua, seu quae sufficerent, juxta ordinem divinae justitiae et providentiee, reliqua autem videret causaliter; Christus autem Dominus non habnit beatitudinem per sua merita, sed altiori titulo sufficientissimo ad totam hanc perfectionem visionis; et si habuisset per merita, illis esset debita tota haec perfectio, et multo major, si ad illam referrentur; et ideo recte concluditur omnia bhaec vidisse formaliter in Verbo. Unde accipi potest confirmatio similis illi quam supra tetigimus, cum de gratia Christi ageremus, quia, si infinita visio Dei esset possibilis, tota illa Christi animae ratione unionis deberetur; quia vero illa antma non est capax tantae visionis, perfectissima quaedam, juxta ordinem divinee sapientiae, data est, ac ejus statui maxime accommodata, cujusmodi est illa de qua agimus; nam; quod anima Christi sit capax illius. dubitandum non est, cum tota illa finitae perfectionis sit, ut magis patebit ex dicendis sequenti assertione. Quod autem illa optime quadret cum Christi dignitate et muneribus, jam explicatum est. Confirmatur, quia alias esset in anima Christi actualis ignoratio, vel saltem inconsideratio inultarum rerum quae actu fierent, et consequenter posset non cognoscere nunc quid ego cogitem, et similia; quod sane est absurdum, et a Christi dignitate alienum. Confirmatur ultimo, quia verisimile est omnes beatos simul sumptos videre in Verbo omnia qua Deus videt scientia visionis, praeter ea qua specialiter pertinent ad ipsam DISPUTAT. XXVI. SECT. IV. 35

animam Christ, quia omnia sunt propter electos, unde omnia pertinent aliquo modo ad statum eorum; scd vcrissimum est animmam Christi, et videre omnia quae sibi sunt propria, et praeterea videre omnia simui quae omnes alii vident, tum quia gratia animmae Christi ( ut supra dictum est) superat gratias omnium beatorum, etiam simul sumptas, sicut dignitas animae Christi exuperat omnium dignitates, etiam si in unum conferantur; tum etiam quia merita Christi iutfinite superant omnia aliorum merita, etiam simul sumpía; quanquam enim visio non sit animae Chrisü data ex meritis, data est tamen tam perfecta, quam per merita secundum legem ordinariam comparari posset.

9. Objectio. — fesponsio. — Sed objici potest, nam sequitur anmam Chrisü comprebendere scientiam visionis Dei, cum nihil eam lateat eorum quae sub tali scientia continentur. Aliqui concedunt sequelam, nec putant esse inconveniens, quia non propterea comprehenditur Deus. Ita sumitur ex Capreol.. 3, d. 14, q. 2, art. 3, ad 2; et Cajet., 1p., q. 12, arüc. 8, in fine. Ali renuunt hoc concedere, quia sCientia visionis est ipsemet Deus, unde comprenendi non potest, ipso non comprehenso. Sed disünctione uti possumus, nam scientia visionis sumi potest vel pro obiecto ipsius scientiae, vel pro formali scientia, quae est in Deo. Rursus oportet considerare, in objecto scientiae visionis non solum contineri res creatas, sed etiam ipsum Deum, et liberam voluntatem ejus. Anima ergo Christi dici potest comprehendere illam scientiam solum quantum ad objecta creata quae per illam videntur, et hoc, ad summum, probat argumentum factum; non vero comprehendit illam scientiam quantum ad objectum increatum, cum non comprehendat Deum ipsum, nec generaiionem aeteruam, et similia. Unde fit etiam ut non comprehendat illam scientiam, prout est formalis actus ipsius Dei, quia, ut sic, est perfectio simpliciter infinita, et eadem omnino cum scientia simplicis intellisentiae, et comprehendi non potest, illa non comprehensa.

6. Dices: cognitio, qua videntur omnia ad quae se extendit potentia, est comprehensio cjus, ut. D. Thom. hie sumit, art. 9, et 1p., q. 12, art. 8; et Cajetan,, eisdem locis; etCapreol. supra, et 4, d. 49, q. ult., et alii auctores citati sect. praeced. Et in toto ejus discursu nos id videmur supposuisse; ergo pari ratione, visis omnibus ad quae se extendit ati-

qua scientia, comprehendetur talis scientia; ergo, cum visio animae Christi se extendat ad omnia quae cadunt sub scientiam visionis Dei, comprehendet illam. Respondetur primo posse assignari differentiam, quod efrectus videntur in potentia ut in causa, et ut in medio cogntito, et objecto primario; objecta autem scita non videntur in scientia visionis ut sic, tanquam in medio proprio, secundum cam rationem. Secundo, et magis ad rem respondetur, etiam divinam potentiam proprie non comprehendi, ut est principium talium etfectuum, quia, ut in se videtur, non potest praescindi respectu talium effectuum, quia est essentialiter eadem in ordine ad omnes, et ideo si absolute non comprehenditur, neque in ordine ad aliquem effectum comprehendi potest. Atque idem a fortiori est de scientia visionis creaturarum, quae in se praecisa non est a scientia visionis quam Deus habet de scipso, neque a scientia simplicis intelligentiae. Denique est optima ratio, quae sumitar ex D. Thom. hic, art. 2, ad 3, quia, licet Christi anima comprehendat objectum illud creatum, quoad numerum scibilium,'non tamen comprehendit ea claritate qua Deus, ct consequenter neque comprehendit ipsam claritatem et eminentiam qua Deus illa intuetur; et ideo nec scientiam visionis Dei, prout in ipso Deo est, comprehendit.

1. Christus videt iufinita in Verbo. — Dico secundo: anima Christi videt in Verbo infinita, Haec conciusio sequitur ex praecedenti, et explicanda est et probanda modo dicto circa articulum tertium D. Thomae, neque aliquid addendum occurrit. Solum superest solvenáum fundamentum Scoti et aliorum. Ad quod breviter dicitur, haec infinita contineri intra terminum finitum, quia solum sunt, vel plura individua sub eadem specie finita contenta, vel piures cogitationes, etc., vel cerie piures spectes sub aliquo inferiori geunere, ut verbi gratia, plures species corporum misto - rum, quae omnes non transcendunt perfectionem coeli. Deinde omnia haec videntur per unum simplex principium; et ideo omnia illa videri possunt simul, et per actum, et lumen finitum. Nam, visis omnmibus illis in Verbo, adhuc videtur Verbum finite et limitate, cum non comprehendatur totum objectum omn;- potentiae ejus; ergo actus et lumen sunt finita, quia eorum perfectio ex primario objecto, ct exs modo quo ipsum cognoscitur, pensanda est, potius quam ex objecto secundario.

8. Objectio. — Sed superest difficultas, quia, sumendo numerum finitum rerum contentarum in eodem ordine et specie, ad videndum illum in Verbo, requiritur aliquod lumen, et ad videndum majorem numerum carumdem rerum, caeteris paribus, requiritur majus lumen, et sic in infinitum; ergo ad videndum infinita erit necessarium lumen intinitum. Responderi solet cum Cajetan. hic, art. 3, hinc solum inferri, visionem animae Christi esse infinitam secundum quid, eo modo quo una res ordinis superioris dici potest infinita secundum quid, quatenus sub se contmere potest res infinitas inferioris ordinis. Quae responsio non videtur satisfacere, quia argumentum semper procedit in rebus ejusdem ordinis, scilicet, ia lumine gloria, et visione beata; procedit etiam de augmento extensivo intra eumdem ordinem, in quo intelligi non potest medium inter qualitatem finite extensam, vel actu infinitam in extensione, cum sit sermo de eadem qualitate, et de perfectione extensiva quam actu habet a parte rei; haec autem extensio non videtur esse posse actu finita in visione vel lumine gloriae animae Chzisti, ut videtur probare argamentum factum; ergo colligitur infinita extensio illius luminis, seu visionis. Quod etiam hoc modo explicatur, quia illa visio ex parte objecti habet infinitam extensionem; sed tantum augetur extensio ipsius qualitatis luminis, vel visionis, quantum augetur extensio objecti, nam tota illa scientia respicit hoc objectum, et per unum gradum intelhgitur respicere unam partem objecti, et per alium aliam; nam illi duo gradus distincti sunt inter se; posset enim unus separari ab alio, et e contrario. Et idem est de omnibus ali;s partialibus objectis, quae infinita sunt; ergo respondent illis in ipsa scientia infiniti gradus extensionis.

9. Responsio.— Vasio infinitorum effectuum in Ferlo quomodo non requirit lumen anfnitum.— Respondetur, propter hoc argumentum aliquos admitterc hoc infinitum augmentum in visione animae Christi, quod esse censent per veram etrealem additionem partium equalium, componentium unam entitatem; ego vero suppono, omne hujusmodi augmentum infinitum repugnare omni ei creatae, ut supra attigi, q. 7. Alii ergo aliter respondent, videlicet, ilud angmentum extensivum non esse per se necessarium, sed aliquando idem Iumen gloriae, et visionem beatam, suflicere ad videndum infinita in Verbo sub aliquo genere, vel specie, ex vi alicujus gradus veluti indivisibilis, ita ut ex vi ejusdem perfectionis, qua cognoscit totam aliquam multitudineminfinitam, cognoscat omnia et singula sub illa multitudine contenta; neque intelligatur, in ipsa visione aliquid respondere uni rei visae, et aliud alteri, sed eumdem gradum perfectionis quasi indivisibiliter respondere omnibus, et toti multitudini; alia enim via non potest vitari infinitum augmentum, ut argumentum bene probat. Quomodo autem hoc verum sit, ita declarari potest ex doctrinaD. Thom. hic, quia haec infinita non videntur in Verbo, nisi prout connexionem habent cum aliqua causa creata, qua comprehensa, comprehenduntur; quia ergo causa illa finita est, adcomprehendendum illam finitumlumensutficit, et illud idem satis est ad cognoscenda omnia quae in illa continentur, licet sint infinita, quia tota illa infinitas comprehenditur sub finito gradu perfectionis. Unde, quando ita videntur plura inter se connexa, et radicata in uno principio finito, unum et idem lumen indivisibiliter sumptum, quod sufficit ad videndum quaedam ex his, sufficit ad videndum plura, et omnia quae in illo principio comprehenso continentur, quod non est creditu difficile, cum omnia illa a virtute finita procedant, et praesertim, si tantum numero differant, cum haec sint tam inter se similta, ut idem fere sit cognoscere unum vel plura, quae successive a tali causa fieri possunt. Unde ad argumentum in forma distinguitur illa propositio: Ad videndum res distinctas in Verbo, requiritur major seu distincta perfectio luminis aut visionis; si enim illae res sint inter se ommino distinctae, et ut sic cognoscantur, non inter se connexae, vel cum ahqua causa finita, sic concedo assumptum; et consequenter admitto non posse videri in Verbo hujusmodi res intinitas, nisi per visionem habentem infinitos gradus extensionis. Si vero tales res cognoscantur ut connexae in uno principio finito, sic negatur assumptum propter rationem jam explicatam; et hoc modo videt anima Christi infinita in Verbo, et fortasse etiam quilibet beatus, quamvis non aeque, neque sub omni genere, vel specie, in qua Christus videt infinita.

10. Haec responsio aliquando mihi probabatur, eo quod existimarem visionem extendi ad plura objecta secundaria, per additionem partialis entitatis; nunc vero opinor fundamentum hoc esse falsum, ut sectione praecedenti declaravi et ostendi; et ex hac ipsa solutione confirmari potest, nam si ad videndum aliqua infinita sufficit aliqua entitas indivisibilis visionis et luminis, etiam sufficiet ad omnia illa quae in Verbo videri possunt, quia omnia videntur, media connexione quam habent cum divina essentia et potentia, quae finite et per finitam visionem videri potest, etiam si aliqua infinita videantur in ipsa, quia non sunt infinita in tota latitudine entis, sed infra aliquam speciem aut genus. Posito autem hoc fundamento, et contrario e medio sublato, cessat difficultas posita, et progressus qui in ea fit. Nam dum visio extenditur ad plura objecta secundaria, non augetur eadem visio per aliquam additionem, sed est alia visio numero distincta, quae ex vi suae individuae et indivisibilis entitatis habet omnia illa repraesentare, nec potest repraesentare plura, neque pauciora, nisi tota visio mutetur. Atque ita solum concluditur habere animam Christi quamdam visionem perfectiorem, in sua individua entitate, quacumque alia, quae ad illa omnia repraesentanda non est sufficiens. Et secundum quid habere quamdam infinitatem objectivam, non tamen extensivam et formalem in entitate sua, quia eadem indivisibili entitate respicit et repraesentat omnia illa.

11. Dubium. — Quaeret aliquis ad hujus materiae complementum, an haec infinita, quae videt anima Christi (et idem est de scientia Dei), dicenda sint categorematice, vel syncategorematice infinita, seu actu aut potentia. Videtur enim primum, quia illa omnia simul videntur; ergo, ut sic, actu sunt simul; ergo actu infinita; hoc enim differt infinitum actu ab infinito in potentia, quod illud est totum actu simul, hoc partim actu, partim potentia, ut coustat ex 3 Physic., cap. 6. Et confirmatur, nam si illa omnia, quae simul cognoscuntur, simul essent in re, esset multitudo categorematice infinita; sed eadem sunt nunc in cognitione; ergo.

12. In contrarium vero est, quia, licet omnia simul sint cognita, tamen non aliter sunt infinita quam in re esse possint, quia cognitio accommodatur rebus ipsis; sed in re non possunt esse, nisi syncategorematice infinita, quia non potest tota illa multitudo in re existere simul. Unde nihil referre videtur quod in cognitione sint simul, si in re tantum fieri possunt successive, quia modus cognoscendi non variat modum quantitatis ipsius rei; nec res habet magnitudinem aut multitudinem suam, atque adeo quod sit finita aut infinita hoc vel illo modo, ex ordine ad cognitionem, quae illi extrinseca est, sed in ordine ad existentiam, quam juxta naturam suam habere potest. Nec videtur recte dici posse. illa esse infinita categorematice in esse cognito, et a parte rei esse infinita synucategorematice, quia non habet res aliam quantitatem in esse cognito, quam a parte rei, alias non esset vera cognitio. Et confirmatur, quia Deus ipse non videt aliud infinitum, quam sit possibile vel futurum; sed non est possibile aut futurum infinitum categorematice, sed syncategorematice; ergo. D. Thom. in hoc nihil aperte dicit, tamen ejus discipuli videntur frequentius loqui priori modo. Gabriel autem, Almain. et alii, in 3, distinct. 4, magis eligunt posteriorem modum, quos sequitur Viguer., in Institut., cap. 90, S 9, vers. 4.

13. Sed in re non videtur esse posse magna diversitas, nam omnes conveniunt in his. Primo, illa quae videntur, non esse in certo aliquo numero finito, nec posse perveniri ad finem eorum, numerando unum post aliud. Secundo, illa omnia simul cognosci, et ita esse simul aliquo modo, scilicet, objective. Tertio, totam illam collectionem non posse actu poni in re. Quibus positis, fere de modo loquendi videtur controversia.

14. Responsio. — Anima Christi non videt iufinita categorematice. — Mihi tamen placet posterior modus loquendi, quia illa multitudo, quamvis simul cognita, talem habitudinem habet ad suam existentiam, ut ex intrinseca natura sua petat non posse exhauriri cum fit; unde in sua intrinseca ratione includit hanc veluti potentialitatem, ut sempcr, scilicet, aliquid illius restet cfficiendum. Et in hac potentialitate consistit ratio infiniti syncategorematice; sicut quamvis tempus totum simul cognoscatur, ipsum tamen, etiam cognitum, ens successivum est, quia talem habitudinem habet ad existentiam, ut non possit totum simul existere, sed pars post partem; similis enim ratio est de hoc infinito in potentia, includit enim in conceptu suo successionem quamdam in existentia, seu productione sua; et hoc modo salvantur facile multa quae tractari solent de infinito, ut est in cognitione divina. De quibus agitur 1 p., quaest. 7, 14 et 25.

15. Supererat hoc loco tractandum, an Christi anima videat in Verbo futura contingentia conditionata, id est, quae, posita ahqua conditione, futura essent, licet de facto absolute futura non sint, quia conditio non est ponenda. Sed haec quaestio non habet spe- cialem difficultatem, hujus loci propriam. Nam, supponendo, quod verissimum est, Deum habere hanc scientiam certam horum futurorum, dubium non est quin potuerit illam Christi animae communicare in visione beata, quia non est major difficultas in hac scientia quam in qualibet alia scientia creaturarum in Verbo. Quin potius, in Matth. 2, satis constat Christi animam hanc scientiam habere. Sicut autem anima Christi non videt de facto in Deo omnia possibilia, ita necesse non est ut haec conditionata omnia et in omnibus rebus cognoscat, sed ea tantum quae juxta divinae sapientiae rationem et mensuram videre expediens fuit, et ad Christi dignitatem et munera fuit conveniens.