Lectio 4

Quod non quia anima humana non est suorum actuum productiva, ergo etc. Tenet consequentia et alias probatur quia anima humana non est formaliter activa, ut dicit Iohannes de Ripa in suis Determinationibus, quaestione secunda, conclusione quarta. Tum secundo quia ipsa est suorum actuum receptiva et respectu eorumdem passiva, ergo non activa quia tunc idem esset agens et passum.

Secundo, non quaelibet res creata est vestigium Trinitatis, ergo nec in anima est imago eiusdem reperibilis. Consequentia patet quia sicut se habet anima adesse imaginem, ita quaelibet creatura adesse vestigium. Patet antecedens quia aliter sequeretur quod quilibet concipiens vel videns aliquod creatum haberet unum conceptum de eo proprium, quod est falsum.

Tertio, anima humana non ducit in perfectam notitiam Trinitatis, ergo non est eius imago. Patet consequentia quia cum imago sit unitiva illius cuius est imago, ducit in perfectam notitiam cuiusquam vestigium. Antecedens probatur quia aliter de Trinitate increata in lumine naturali haberemus perfectam notitiam, quod est contra dicta in conclusione praecedente.

Ad oppositum est Magister in hac distinctione allegans Augustinum pro hac parte in multis locis, ut patet in textu.

Prima conclusio: quam repugnat animae humanae non esse intellectivam, tam ei repugnat non esse formaliter activam et sui actus receptivam. Probatur quia quodlibet rationalis creatura est sui actus formaliter activa et receptiva, ergo. Consequentia bona, quia quod formaliter et intrinsece est tale, ei non esse tale repugnat, si existit. Tum secundo quia potentiae animae et anima sunt formaliter idem, ut nunc suppono, ergo etc. Antecedens probatur, primo quia secundum Magistrum, libro II, voluntas est sui actus effectiva. Aut ergo est activa formaliter per se et intrinsece aut non. Si sic, habetur propositum. Si non, sed per aliud est activa, quaeritur de illo sicut prius aut est formalem activum aut non. Si sic, sequitur quod aeque erat standum in primo. Si non, tunc erit processus in infinitum, quod est falsum. Confirmatur quia anima ideo est activa actuum vitalium quia est vita corporis, ergo est formaliter activa. Consequentia est bona et antecedens patet per Philosophum, II De anima. Sed quod anima sit sui actus receptiva patet quia aliter nulli essent actus eliciti immanentes. Consequens est falsum. Consequentia patet quia pro tanto antiqui negabant animam esse sui actus causam effectivam quia tunc idem esset agens et passum movens et motum, quod reputabant inconveniens.

Primum corollarium: sequitur ex dictis in conclusione, partes imaginis animae humanae reali pluralitate carere.

Secundum corollarium: stat potentiam perceptivam esse formaliter activam, et tamen percepere non esse formaliter agere. Patet quia Deum esse non est formaliter Deum creare, et tamen Deus est formaliter creativus. Item, se percipere non est se agere, et tamen potentia perceptiva eadem formaliter sui ipsius est activa aliorum formaliter.

Tertium corollarium: licet quaelibet potentia perceptiva formaliter sit activa, non tamen quaelibet potentia activa est formaliter perceptiva. Patet quia posse perceptivum est inferius ad posse activum. Item, ignis est activus et tamen non est perceptivus alicuius obiecti.

Aliud corollarium: si quodlibet posse receptivum seu passivum sit imperfectionis denominatio, quilibet angelus est minus perfectus quam quicumque putus homo. Immo sequitur quod anima humana sit perfectior quolibet angelo. Patet quia angelus est maioris capacitatis quam anima humana, ergo minus perfectus, cum capacitas angeli et hominis sit posse receptivum passivum. Immo sequitur quod quanto anima sit perfectior tanto est imperfectior, quod implicat. Patet cum anima sit sua capacitas, quanta ergo est eius capacitas, tanta est eius perfectio essentialis. Ergo quanto est capacior, tanto est perfectior. Ex alia parte arguitur, quanto est capacior tanto receptior et magis passiva, et quanto est magis passiva et receptivior, tanto est imperfectior. Ergo habetur propositum.

Secunda conclusio: licet quodlibet suppositum creatae entitatis gerat vestigium Beatae Trinitatis, stat tamen ab aliquo huiusmodi vestigium intueri et ab eodem Trinitatis conceptum non haberi. Prima patet in hac distinctione quia quodlibet suppositum habet unitatem, venustatem, et bonitatem. Unitas repraesentat Patrem quia, sicut unitas est principium numeri, ita Pater Trinitatis est principium et origo fontalis. Venustas seu pulchritudo repraesentat Filium ad quem, sicut ad exemplar, omnis creaturae pulchritudo formatur. Bonitas vero repraesentat Spiritum Sanctum, qui est amor Patris et Filii, a quo omne bonum procedit. Secunda probatur quia stat vestigium intueri et ipsum non sub ratione qua vestigium est speculari seu considerari, nec ipsum ad Trinitatem referri. Patet quia aliter quicumque cognosceret Sortem, qui est pater, cognosceret eius filium, quod est falsum.

Primum corollarium: licet stet creatam entitatem intueri ab aliquo et Trinitatis notitiam non haberi, tamen quaelibet creata entitas perfectius repraesentat Beatam Trinitatem quam se ipsam entitatem. Prima patet per conclusionem. Secunda probatur loquendo de repraesentatione prout creatura est perfecte intuitive visa secundum eius perfectionis gradum quia Trinitati competiti primo et per se unitas, venustas, et bonitas, et omnis perfectio simpliciter. Ergo patet consequentia quia in illis consistit creaturae perfectio.

Secundum corollarium: cum vestigium sub ratione vestigii attenditur seu cognoscitur, aliquis contuitus Trinitatis in mente producitur seu concipitur. Patet quia vestigium et vestigiatum sunt correlativa, ergo cognitio unius sub ratione relativitatis infert cognitionem alterius. Antecedens patet per Philosophum, dicentem, quod eadem est cognitio oppositorum seu relativorum, sicut non stat quod aliquis cognoscat Sortem esse patrem quin cognoscat filium vel quin conceptum aliquem habeat de filio.

Tertium corollarium: vestigium Trinitatis ab aliquo cognoscitur, aliquo non cognoscitur Trinitatis vestigium.

Tertia conclusio: sicut anima est suorum actuum causa effectiva seu causativa effective, sic eadem est ipsorum actuum receptiva subiective. Ista conclusio patet per dicta in conclusione prima, tamen prima pars aliter probatur. Quodlibet creatum habet aliquod formale effectivum principale ipsius principii, igitur et actus animae habent huiusmodi principium. Sed nullum tale videtur ponendum praeter animam, ergo. Confirmatur, voluntas est causa volitionis, ergo et anima. Probatur consequentia quia voluntas est "una mens, una substantia, una vita", secundum Augustinum et allegatur a Magistro in hac distinctione. Antecedens patet per eundum libro Retractationum, capitulo nono, ubi dicit, "nihil tamen est in potestate voluntatis sicut ipsa voluntas". Secunda pars conclusionis communiter tenetur et patet per dicta in prima conclusione. Et confirmatur per illud Lucae 16 "filii recordare", etc., ubi loquitur ad litteram et fuit historia, non parabola solum, ut patet per Augustinum, Super genesis, dicentem capitulo septimo. Ad idem est Anselmus, De conceptu virginali, capitulo 4, "in membris corporis nec dolet nec delectatur nisi anima et voluntas rationalis".

Primum corollarium: omnis actus creatae imaginis habet plures causas suae originis. Patet quia obiectum talis actus est vera causa effectiva partialis, ut patet per Augustinum, IX De Trinitate, capitulo 13, dicentem "omnis res quam cognoscimus congenerat in nobis notitiam sui". Sed ultra hanc causam anima est causa principalis, ut dicit conclusio, ergo. Patuit et in prima conclusione.

Secundum corollarium: non repugnat nec est impossibile causam naturalem actum liberum producere. Patet quia obiectum creatum causat libere sed naturaliter et naturali influxu concurrit. Confirmatur quia potentia intellectiva est aliqualiter causa actuum voluntatis, ut dictum est supra, ergo etc.

Tertium corollarium est responsivum, scilicet affirmativa quaestionis pars vera, quod patet quia ibi est essentialis unitas et causalis seu potentialis trinitas, ergo. Consequentia et antecedens patent ex dictis Augustini et Magistri in hac distinctione.

Contra primam conclusionem, est opinio Iohannis de Ripa. Non stat intellectum divinum esse formaliter activum, ergo nec creatum. Patet consequentia, sed antecedens probatur quia, si sic, sequitur quod in Deo esset idem formaliter posse agere a et posse percipere a. Consequens est falsum quia tunc Deus sui ipsius esset activus, quod est impossibile.

Secundo, posse intellectivum seu perceptivum aliquid addit supra posse activum, ergo non sunt formaliter idem. Consequentia bona et antecedens probatur quia, ut dictum est in tertio corollario, ignis est activus sed non perceptivus. Patet etiam quia esse activum est proprietas communis tam potentiae vitali quam non vitali, sed perceptivae solum vitali. Confirmatur quia illud quod est perceptivum addit supra illud quod est activum, vel igitur est formaliter activum. Et tunc sequitur quod posse perceptivum et tunc sequitur quod posse perceptivum est magis posse perceptivum quam quodcumque posse activum non perceptivum sit activum. Consequens falsum. Si non, sit formaliter activum, sed est illud quo animal vel aliquid est formaliter perceptivum, ergo esse perceptivum, ut sic non est esse activum quod, est propositum, et idem actum posset fieri de posse passivo.

Tertio, si posse perceptivum sit formaliter posse activum, aut ergo praecise realiter aut praecise intentionaliter. Non primo modo nec secundo modo quia quodlibet posse activum reale dicit maiorem perfectionem in re quam posse activum intentionale. Sed non quodlibet posse activum reale est maioris perfectionis quam posse activum intentionale formaliter, scilicet perceptivum. Ergo posse perceptivum non est formaliter posse activum realiter vel intentionaliter.

Quarto, probatur quod posse vel esse activum non sit formaliter posse vel esse passivum quia esse activum est denominatio perfectionis in quacumque re. Ergo esse activum non est formaliter esse passivum.

Contra secundam partem secundae conclusionis, arguitur primo sic, non minus dependet creatura a Deo quam accidens a suo subiecto. Sed concipiens accidens format conceptum substantiae proprium, ergo videns creaturam seu Trinitatis vestigium format in mente conceptum Deo proprium.

Secundo, contra primam partem et eius corollaria videtur Apostolus, Ad Romanos, quinto, "Incomprehensibilia sunt iudicia eius", etc.

Tertio, nullum immensum cognoscitur seu reputatur per mensum et finitum. Quodlibet creatum est finitum. Ergo Deus non per aliquod tale est cognoscibilis. Maior patet quia ratio finitatis excludit totaliter rationem immensitatis et infinitatis.

Contra primam partem primi corollarii et contra secundum arguitur, si illa essent vera, sequeretur quod videns creaturam intuitive perfectius cognosceret Deum quam creaturam. Consequens est falsum. Patet consequentia quia per corollarium perfectius repraesentat Deum quam creaturam visam. Cum igitur per huius visionem creatura intuitive et perfecte cognoscatur, sequitur quod Deus per eam perfectius cognoscetur.

Secundo, nullus talis conceptus Deo proprius in visione creaturae est perceptibilis nec reperibilis, igitur nec ponibilis. Consequentia bona. Antecedens patet quia nullus potest discernere talem conceptum a conceptu creaturae.

Contra tertiam conclusionem, si esset vera, sequeretur quod idem esset movens et motum, agens et passum, ut supra fuit argutum.

Secundo, tunc anima esset infinite virtutis et activitatis quia infinitae receptivitatis.

Tertio, si anima esset intrinsece formaliter activa, tunc ipsa posset agere sine sensibus corporalibus, quod est falsum quia tunc iudicare posset caecus de coloribus.

Quarto contra primum corollarium, si obiectum esset causa actionis animae, sequeretur quod idem creatum agens, praecise eodem modo se habens, posset esse causa oppositorum. Consequens est falsum, ut videtur. Patet consequentia quia, stante cognitione obiecti, voluntas potest libere velle obiectum et nolle successive et illi sunt actus oppositi causati vel causabiles ab obiecto, ergo.

Quinto contra secundum corollarium, si obiectum potest esse causa efficiens dilectionis libere, sequeretur quod ad intentionem bonitatis in obiecto sequitur dilectionis intentionem in anima. Consequens experitur falsum, ergo.

Sexto contra tertiam corollarium, si anima esset imago Trinitatis, vel ergo secundum eius nudam essentiam vel secundum potentias vel quia suorum actuum, est activa et receptiva. Sed neutrum horum est dicendum, ergo.

Ad primam, negatur antecedens. At ad probationem, "quia idem esset", negatur hoc quia, ut dicit secundum corollarium primae conclusionis, aliud est dicere percipere non est formaliter agere et dicere potentia perceptiva non est formaliter activa. Ista enim duo sunt multum diversa.

Ad secundam, negatur consequentia. Ad confirmationem dicitur quod illud additum, licet sit formaliter activum, non tamen sequitur quod est magis activum quam quocumque aliud activum.

Secundo, posset dici quod nullum inferius addit aliquid supra illud quod significatur per genus superius. Et sic posset negari antecedens illius argumenti.

Tertio, posset dici quod tota ratio nihil plus concludit quam posse activum non est formaliter posse perceptivum. Sed ex hoc non sequitur quod nullum posse perceptivum sit formaliter activum, ut dicit tertium corollarium, quia se habent sicut superius et inferius.

Ad tertiam, dicitur quod utroque modo intellectus est activus quia intellectus creat obiectum extra in esse intentionaliter sed actus suos causat realiter. Et cum dicitur quod "quodlibet activum reale", etc., hoc negatur quia ignis est activus realiter et intellectus solum intentionaliter quia potest causare in se naturalem similitudinem ignis, et constat quod intellectus est perfectius activum quam ignis quia est activum perceptivum, ignis vero non.

Ad quartam, conceditur antecedens, sed negatur quod quodlibet esse passivum sit denominatio imperfectionis, sumendo esse passivum prout est esse perceptivum informabile subiective. Aliter enim sequeretur quod angelus quam esset maioris perceptivitatis tanto esset minoris perfectionis, ut dictum est.

Ad primam contra secundam conclusionem, dicitur, concedo totam rationem, scilicet quod videns Trinitatis vestigium format in mente Dei conceptum, et maxime si considerat vestigium sub ratione qua vestigium, ut dicit corollarium.

Secundo, posset dici quod concipiens accidens non sub ratione inhaerentiae, sed sub ratione qua entitas, sic non oportet habere conceptum substantiae.

Pro solutione, nota quod habere conceptum de Deo potest esse dupliciter, scilicet virtualiter vel formaliter. Virtualiter vero quando virtute illius quis potest habere formalem conceptum, formaliter quando per talem conceptum formalem significatur Deus. Item, hoc potest fieri perceptibiliter vel imperceptibiliter, sic quod quandoque percipitur actus principiandi et res concepta, quandoque actus principiandi et non res concepta.

Ad secundam, dicitur quod Apostolus intendit quod non sunt comprehensibilia omnimode et perfecte, licet imperfecte cognoscantur quia "invisibilia Dei per ea", etc.

Secundo potest dici quod illud est verum de omnibus iudiciis et omnibus viis eius simul. Tamen quodlibet per se est investigibile aliquo modo et potest sciri, vel per revelationem aut alio modo.

Ad tertiam, primo potest negari maior. Secundo posset dici quod, licet finitum non potest ducere in cognitionem infiniti sub ratione infinita positive, tamen hoc potest remotive seu negative quia cognoscere infinitum est cognoscere rem quae non est finita nec limitata.

Ad quartam, dicitur quod, si consequens intelligitur quoad obiectum cognitum, conceditur. Si vero intelligitur quoad actum evidentis cognitionis, sic negatur consequentia et consequens quia creaturae visae habemus notitiam evidentem, non autem de Deo repraesentante.

Ad quintam, cum dicitur "nullus talis conceptus", etc., patet per distinctiones positas quid dicendum quia stat quod non percipiatur et videatur. Item, potest esse virtualis, non formalis. Item, non est sic proprius quod Deus eodem modo quo est in se ipso subsistat conceptui illi, sed quia per talem conceptum cognoscatur et significatur Deus et non alius.

Ad primam contra tertiam conclusionem, conceditur consequens de agente partiali et receptivo totali, sicut anima respectu suorum actuum, loquendo esse de passione quae non est obiectio vel corruptio, sed salus est perfectio.

Secundo diceret Osbertus quod voluntas est movens secundum se, et motum secundum quod informata est per apprehensionem. Et sic dicitur ultra quod voluntas unquam movet se de novo, nisi aliquo modo moveatur ab alio, puta a dictamine vel iudicio virtutis apprehensivae. Et sic non sequitur quod idem sit movens et motum secundum idem.

Ad secundam, negatur consequentia quia esse receptivum non est perfectionis simpliciter. Secundo posset dici quod anima non est infinitae virtutis seu activitatis, sed finitae.

Ad tertiam, negatur consequentia quia anima non est totalis causa multorum iudiciorum, sicut est iudicare vel sillogyzare de coloribus, sed requiritur causaliter obiectum et organum visus, et loquor de totalitate causae, non effectus.

Ad quartam, conceditur consequens de causa partiali requisitive concurrente, sicut est obiectum seu cognitio ipsius obiecti.

Ad quintam, negatur consequentia quia obiectum non est causa totalis sed solum partialis.

Ad ultimam, negatur assumptum pro secunda parte. Sed pro materia notandum, secundum Thomam Argentinae in hac distinctione, quod imago tripliciter potest sumi. Primo modo penes ipsam animam et eius potentias praecise. Secundo modo sumitur pro potentiis actibus informatis. Tertio modo sumitur magis proprie cum tales actus et habitus sint respectu obiecti immensi. Sic loquitur Augustinus de imagine IX De Trinitate, capitulo 13, dicens, "imago Dei est in mente non quia sui meminit, amat, et intelligit, sed quia potest Deum, a quo facta est, meminisse, amare, et intelligere".

Ad rationes in oppositum, patet per dicta quid dicendum.