Liber 4, Quaestio 3

Quod sic quia omnis actus poenitentiae procedit a gratia effective, ergo sine poenitentia sacramentali peccator potest resurgere et habere carum esse. Antecedens probatur quia si ille actus non esset a gratia, non esset meritorius, quod est falsum. Sed patet consequentia quia si talis procedit a gratia, sequitur quod eliciens talem actum prius habuit esse carum.

Secundo, actus poenitentiae sacramentalis non est virtuosus seu virtutis, ergo sine illo peccator potest esse carus. Consequentia tenet quia quod non est virtuosum seu virtus subiectum non potest denominare virtuosum, et per consequens nec Deo carum. Antecedens patet quia Christus habuit omnis virtutes et tamen numquam habuit poenitentiam sacramentalem.

Tertio, si poenitentia esset virtus sequitur quod quilibet iustus et innoscens posset eam licite appetere. Consequens est falsum quia poenitere de peccato praesupponit peccasse, sed nullus licite potest velle peccasse. Patet consequentia quia quodlibet virtuosum a iusto potest esse volitum.

In oppositum est Magister in hac distinctione 14.

Item, Augustinus in de vera et falsa poenitentia, dicens "nullus, inquit, hominem transit ad christum ut incipiat esse quod non erat nisi eum poeniteat fuisse quod erat".

Prima conclusio, licet quaelibet creatura Deo grata sit gratia creata informata, tamen nulla qualitas creata qualitiva est de sui natura formaliter et intrinsece mentis carifactiva seu gratificativa. Prima patet quia si non sequitur quod existens in mortali peccato esset Deo gratus non solum secundum praedestinationem aeternam sed secundum praesentem statum. Consequens est falsum. Patet consequentia quia inter statum gratiae et culpae non est dare medium qui posset rationali creaturae convenire. Secunda pars probatur quia Deus posset gratiam in esse qualitatis conservare absque hoc quod gratificaret habentem, ergo. Antecedens patet quia nisi Deus actuet creaturam talem et acceptet habentem non redditur Deo gratus. Consequentia probatur quia quod formaliter et intrinsece est tale necessario est tale nec potest non esse tale constantia subiecti stante.

Secundo, gratiae seu caritati competiti contingenter habentem reddere Deo carum, ergo etc., Consequentia bona. Antecedens probatur quia illud quod alicui competit propter aliud non conpetit sibi formaliter et naturaliter sed caritati competiti carificare propter aliud, ergo. Minor probatur quia carificare non competiti nisi Deo principaliter actuante et specialiter conprincipiante et libere acceptante ad praemium.

Primum corollarium effectus proprius gratiae creatae formalis non est mentem gratificare sed Deum menti gratum reddere et ipsam ad Deum diligendum inclinare. Prima patet quia stat talem caritatem esse et ipsam non gratificare. Secunda patet per Glosam super illo Ad Romanos 8 "non accepistis spiritum servitutis", glosa, "gratia Dei diffusa est est in cordibus vestris non qua nos diligit sed qua nos dilectos suos facit".

Secundum corollarium, non repugnat absolute simul mentem maculari culpa mortali et ipsam informari gratia habituali. Patet quia ad hoc nulla sequitur contradictio quia si Deus illam qualitatem poneret in mente peccatoris dormientis, non tamen propter hoc sequitur quod Deus illam mentem iustificaret, et per consequens nec sequitur quod remittat culpam ibi praeexistentem alias aliquod accidens necessitaret Deum ad culpam remittendum.

Tertium corollarium, omne illud quod est iustitia seu carificans mentem intrinsece et formaliter est summum bonum sive deus essentialiter.

Sub corollarium, quod carificare enti summo mentem non est intrinsecum creatae caritati.

Ex dictis, sequitur quod haec consequentia non valet de forma a est in peccato mortali, ergo caret caritate habituali quia oppositum consequentis potest stare cum antecedente, loquendo tamen secundum Dei potentiam absolutam non ordinatam.

Secunda conclusio, licet gratia creata formaliter et necessario non inferat culpae remissionem, tamen quodlibet debitum seu recte poenitere arguit secundum legem gratiae infusionem. Prima pars patet per dicta quia Deus potest ponere cum mortali culpa illam gratiam sine repugnantia in esse qualitatis. Secunda pars probatur quia poenitere seu poenitentia est voluntaria detestatio proprie offense in effectum unidictae ex amore legis et iustitiae. Haec descriptio patet per Augustinum in de vera et falsa imaginatur de poenitentia est dolentis unidicta poenitens in se quod dolet commisisse, et habentur verba eius in haec distinctione. Confirmatur quia quaelibet latitudo huius speciei seu poenitudinis causatur ex amore gratuito iustitiae, ergo quaelibet talis arguit remissionem culpae et infusionem gratiae et hoc de communi lege quia Deus oppositum potest facere, ut dicit prima pars antecedens. Patet per descriptionem positam.

Primum corollarium, licet aliquis pro alterius delicto possit exterius satisfacere aliqualiter efficaciter, tamen nullus pro alio potest interius poenitere salubriter ac sufficienter. Prima pars quia aliter suffragia uniorum non prodesset deffunctis, quod est falsum quia sancta et salubris est cogitatio prodeffunctis exorare etc. Secunda pars probatur quia interius poenitere est detestari propriam offensam et non alienam, ut dicit descriptio.

Secundum corollarium, nullum poenitere praecise timore poenae seu gehennae sufficit ad delectionem mortalis culpae. Patet quia quodlibet poenitere sufficiens ad salutem fit amore iustitiae principaliter, ut dicit descriptio.

Tertium corollarium, quilibet rite poenitens, licet simul et semel odiat et diligat quilibet tamen talis plus diligit quam odiat. Prima pars probatur quia poenitere est ex amore iustitiae proprium peccatum detestari seu odire, ergo vere poenitens diligit iustitiam seu deum gratuite et odit simul iniustitiam seu peccatum iuxta illud qui diligitur iniustitiam odit suam animam. Secunda pars, probatur quia talis poenitens sicut debet odit culpalm suam propter dilectionem iustitiae ergo semper plus proportionaliter diligit quam odiat.

Sub corollarum non semper in cuiuslibet gradus culpae actualis delectione correspondet certus et distinctus gradus in contritione. Patet per secundam partem conclusionis quia quilibet gradus contritionis sufficit delere.

Tertia conclusio, licet lege stante ad salutem peccatoris adulti sit necessaria culpae detestatio seu eius punitio voluntaria tamen prius natura viator est in statu salutis quam eliciat actum cuiuscumque virtutis infusae. Prima pars patet per dicta in secunda conclusione, et confirmatur quia secundum legem statutam peccatum non potest manere impunitum ergo voluntaria punitio est necessaria ad eius deletionem. Patet consequentia quia si illa punitio esset involuntaria simpliciter seu coacta non sufficeret nec offensum placeret quia non placeret Deo coacta servitia.

Nullo tamen dicere quin punitio iniuncta a confessore sit utilis ad salutem dummodo voluntarie suscipiatur et perficiatur, immo est utilior quam non iniuncta propter obi?am et propter bonum actum voluntatis coniunctum quo voluntas imperat quod est obediendum confessori et quo iubet satisfactionem punitivam operari et quia voluntarie ipsa suscipitur et perficitur, ideo voluntaria dicitur. Secunda pars probatur quia prius est naturaliter causam esse quam ipsam effectum producere, ergo prius viator est in gratia quam ipse digne poeniteat, ergo. Tenet consequentia cum esse in gratia sit esse in statu salutis.

Primum corollarium, licet solus Deus proprie culpam remittat et mentem iustificet principaliter et effective, tamen gratia creata culpam remittit et mentem iustificat instrumentaliter et illative. Prima patet per illud prophetam ergo sine quin deleo ininquitates tuas. Secunda pars patet quia supposita lege sequitur a fuit in culpa et nunc est in gratia ergo culpa est ei remissa. Item, sequitur a est in gratia ergo est iustus saltem secundum praesentem iustitiam.

Secundum corollarium, licet quilibet vere poenitens mereatur remissionem culpae et infusionem gratiae, tamen non quodlibet rite poenitere est meritorium certi gradus gloriae. Prima patet per dicta. Secunda pars probatur quia aliter rite poenitens esset praedestinatus, etc., consequens est falsum. Patet consequentia quia ad mereri certum gradum gloriae requiritur quod merens sit praedestinatus prout suppono cum quibusdam doctoribus quia Deus nulli creaturae unquam proposuit dare vitam aeternam nisi talis esset praedestinata.

Tertium corollarium, licet christus poenitentiam non habuit quantum ad suum esse materiale et substantiale tamen ea non carnit quo ad suum esse perfectionale et virtuale. Prima pars patet quia Christus nullum potuit habere peccatum quo posset dolere vel poenitere, ergo. Tenet consequentia quia offensa seu peccatum est poenitentiae materia et obiectum. Secunda pars probatur quia sicut dicitur quod fides fuit in Christo non ad actum credendi sed ad actum ornandi et perficiendi sic caeterae virtutes. Confirmatur quia, licet iustus innocens non inclinetur per virtutem poenitentiae ad dolendum vel satisfaciendum pro peccato absolute et simpliciter, tamen ad hoc debet inclinari conditionaliter, ergo. Antecedens patet quia ad hoc quod aliquis sit iustus innocens debet actu vel habitu cogitare quod si eum contingeret offendere Deum ipse vellet poenitere et de offensa satisfacere, immo si oppositum vellet iustus non esset.

Ex dictis sequitur pars affirmativa quaestionis, scilicet quod licet de potentia dei absoluta communis possit effici de non caro carus seu resurgere a culpa ad gratiam sine repugnatia, tamen legis efficientia illud non potest fieri sine virtuali poenitentia, et si non sit sacramentalis formaliter et de facto debet, tamen esse talis in proposito habitualiter et in voto, et haec sufficiant.

Ex dictis, sequitur quod, licet attritio et contritio sint circa idem subiectum, scilicet peccatum, tamen non sunt eiusdem speciei quia attritio simpliciter non est ex amore iustitiae sicut contritio.

Ex quo ultra patet quod quaedam est poenitentia informis quaedam formata quaedam praepatoria et quaedam meritoria. Prima praecedit iustificationem. Secunda sequitur eam utraque, tamen est a Deo. Prima concipitur ex timore gehennae de qua Augustinus, Super Iohannem, homilia 7 "timor scilicet iudicii locum praeparat caritati cum aut ceperit caritas habitare pellitur timor". Secunda est ex amore iustitiae. De ordine vero iustificationis notat quod peccator primo ex divina inspiratione cogitat se esse reum et offendisse et ad aeternam mortem obligari et incipit timere.

Secundo, cogitat eadem inspirante gratia bonitatem Dei remittere volentis et partere et tunc incipit sperare de venia et istae sunt duae molae de quibus dicit Augustinus exponens illud deuteronomi 34o "non accipies loco pignoris molam inferiorem" et habetur in Glossa "inferior mola est consiliatio offensae et timor unidictae superior mola est consideratio bonitatis offensi et spes veniae". In hac contritione debet peccator cogitare omnino se esse indignum venia.

Secundo, debet cogitare quod a solo Deo potest habere remissionem offensae et de hac contrita forma sit sacrificium Deo spiritus contribulatus et cum illa attritio venerit versus initium filialis timoris tunc deus cor contrictum non despicit sed primam gratiam infundit cuius nullum sufficiens primum praecessit ex illa concomitanter causatur odium culpae ex dilectione iustitiae et ex odio culpae et amore iustitiae sequitur grosa augmentatio gratiae et quem praesens praemium huius meriti, et sic resurgens restituitur ad maiorem gratiam quod testatur Augustinus super illo psalmo, "dominus dabit benignitatem et terra nostra dabit fructum suum dicens cooperatores dei sumus et nihil in terra nostra, id est in conscientia invenimus nisi peccata odiamus ea et desideremus iustitiam et cum ceperimus ex isto scilicet desiderio peccata odire iam ipsum odium peccatorum similes nos incipit facere deo quia hoc odimus quia ipse odit et tunc Deus faciet terram reddere iustitiae fructum". Haec Augustinus.

Contra primam conclusionem, arguitur, sicut se habet albedo ad album efficere, sic caritas ad efficere carum sed repugnat albedinem informare subiectum et non dare esse album, ergo.

Secundo, illud per quod summe pulcritudini seu divinae imagini conformens efficimur formaliter illud nos gratificat formaliter, sed caritas est huius seu creata gratia, ergo. Maior nota. Minor patet Glosam super illo Ad Romanos, "praedestinavit nos conformes fieri imagini filii eius".

Tertio, omnis forma habitualis de genere qualitatis habet formaliter aliquem effectum sibi proprium et primum ergo caritas seu gratia cum non sit imperfectioris naturae, sed non videtur alium effectum sibi proprium habere nisi carum efficere formaliter et sic subiectum denominare intrinsece, ergo.

Quarto, non minus sunt idem in caritate et gratia carificere et qualitate quam in albedine qualificare et albificare sed in albedine sicut sunt idem quod repugnans est binum esse sine alio, ergo et in caritate.

Contra secundam conclusionem et eius corollaria, omne illud infert necessario et formaliter in subiecto in quo est culpae remissionem quod est essentialiter caritas sed caritas est essentialiter caritas ergo infert culpae remissionem in subiecto in quo est informative. Maior nota sed minor probatur tripliciter. Primo quia, si non, caritas est accidentaliter caritas, ergo est dare in caritate aliquid cui accidit esse caritatem et aliquid quod ei accidit et sit primum a 2m c vel ergo a et et c pertinent ad unam speciem qualitatis vel non. Si primum, ergo unum erit reliquum essentialiter. Si secundum, ergo caritas non est una forma simplex de genere qualitatis sed unum compositum ex multis formis seu ex multis accidentibus, quod non videtur verum.

Secundo, sic caritas naturaliter facit carum ergo caritas naturaliter est caritas. Patet consequentia. Antecedens probatur quia caritas effectus proprius et naturalis est facere Deum carum nobis seu habentibus eam, ut dictum est.

Tertio, si caritas accidentaliter sit caritas removeatur ab ea quod est sibi accidentale sive per intellectum sive per potentiam divinam, tunc quaeritur in qua specie qualitatis manebit vel in specie in qua prius erat et illa non fuit nisi caritas vel erit in aliqua specie quae erit non caritas et tunc sequitur quod sit mutata in aliam speciem in qua prius non fuit vel prius fuit in duabus speciebus, quod est falsum.

Contra tertiam conclusionem et aliqua eius corollaria, poenitentia non est virtus, ergo. Consequentia tenet quia conclusio et eius probatio implicant oppositum antecedentis, et tertium corollarium dicit quod est virtus. Antecedens probatur primo quia poenitentia est sacramentum ergo non est virtus. Consequentia tenet, et antecedens suppono ex alia quaestione.

Secundo, poenitentia est passio non est habitus nec virtus, antecedens probatur quia poenitentia dicitur quasi poenae tenentia etc quia poenitere est pati et dolere. Consequentia tenet quia passio est in tertia specie qualitatis et habitus et virtus sunt in prima eiusdem praesenti.

Tertio, cuiuslibet virtutis obiectum est bonum vel bonitas, ergo. Tenet consequentia quia obiectum poenitentia non est bonum sed malum quia peccatum. Antecedens probatur quia sicut se habet scientia ad verum sic virtus ad bonum sed obiectum cuiuslibet scientiae est verum, ergo.

Quarto, sequitur quod in Christo esset poenitentia et in beatis. Patet quia virtutes sunt connexae, ut patet distinctione 36 tertii. Falsitas consequentis patet cum quia in patria nullus dolor nec poena esse potest, tum quia in statu poenitentiae fuerunt virtutes et non poenitentia quia peccatum praesupponit. Item, Christus nec peccavit nec peccare petuit, ergo per poenitentiam de propria offensa dolere non potuit

Ad primum, negatur minor quia ibi est magna dissimilitudo eo quod forma albedinis et quodlibet eius agere est naturale praecise sed quaelibet forma gratificans et quodlibet eius agere est supernaturale, tum 2o quia per nullam potentiam albedo potest se habere informative ad subiectum et ipsum non facere album, sed oppositum potest esse de habitu gratiae quia nullam gratiae denominationem intrinsecam creatura est Deo grata, nam subiectum non potest denominari album sine actuali informatione et albefactione albedinis sed sine gratia et caritate creata potest aliquis Deo esse gratus, scilicet per solam actuationem gratiae increatae, quae Deus est.

Ad secundum, posset primo minor negari quia per divinum agere seu actuare formaliter conformamur Deo sed instrumentaliter et dispositive seu ostensive per gratiam creata et tunc ad illam glosam dicitur quod loquitur ibi de praedestinatione quae est per gratiam in praesenti posset dici quod intelligitur de gratia quae est creatura a Deo agi vel duci ad agendum gratifice quia illud donum complexum est quaedam gratia. Aliter potest dici quod li formaliter potest dupliciter sumi. Uno modo pro informante seu informative se habere et sic bene conceditur quod formalis effectus gratiae est gratificare.

Secundo modo sumitur formaliter, id est intrinsece et essentialiter, et sic non convenit sibi talis effectus sed solum extrinsece et denotative

Tertio posset dici quod illa glosa et illae auctoritates si quae sint non loquuntur de gratia creata sed increata et includunt eam cum et concernunt.

Ad tertiam, conceditur maior et negatur minor quo ad illam partem loquendo de caro esse Deo quia si diceretur carus non determinando cui efficeretur carus, non esset ad propositum

Ad quartam, negatur maior quia carificare non est proprius effectus caritatis creatae sed facere nobis deum carum ad ipsum diligendum non inclinando sed effectus formalis albedinis est subiectum albefacere.

Ad primam contra secundam conclusionem, negatur minor. Ad primam probationem conceditur quod caritas accidentaliter id est contingenter est caritas, et cum ultra arguitur negatur consequentia et intelligo aliquid quod sit partiale vel annexum.

Secundo, dico quod illi toti qualitati accidit quod ipsa Deo mentem actuet et contingens est quod Deus cum principiet et acceptet.

Tertio, dico quod ratio fundatur super falsa imaginatione imaginatur enim quod sit aliquod accidens inhaerens caritati per quod caritas accidentaliter dicatur, quod est falsum

Ad secundam probationem, dicitur primo quod caritas est agens naturale dicendo naturale contra liberum.

Secundo, dico quod caritas cum Deo actuante facit habentem carum quia inclinat ad ipsum. Ad formam ergo, negatur consequentia qua infertur, ergo caritas est naturaliter caritas.

Tertio, dico quod non est simile de aliis formis naturalibus et caritate quia albedo naturaliter et essentialiter albificat sine Deo specialiter actuante, non autem sic est de gratia seu caritate.

Ad tertiam probationem, dicitur quod ratio fundatur super falsa imaginatione quia per solam acceptationem et actuationem divinam talis qualitas denominatur caritas et non per aliquid accidentale sibi inhaerens vel ei annexum.

Secundo, dico quod subducta Dei acceptatione caritas remanebit sed non remanebit caritas.

Tertio, dico quod talis caritas est in ipsa specie qualitatis in eadem remanebit Deo non actuante nec acceptante. Patet quia est habitus et prima species qualitatis est habitus et dispositio.

Ad primum contra tertiam conclusionem, negatur antecedens. Ad primam probationem, dicitur quod quandoque poenitentia est virtus et non sacramentum, sicut quando homo de peccato contritur antequam confiteatur et a sacerdote absolvatur, tunc enim Deus cum gratia infundit sibi virtutem poenitentiae sed quando contritus confitetur et absolvitur rite et debite tunc ibi est poenitentia quae est virtus et sacramentum.

Ad secundam, negatur antecedens. Ad probationem dicitur quod ideo poenitentia dicitur quasi poenae tenentia vel poenalis tenentia quia ille habitus inclinat homine ad hoc quod de se exigat et sibi ipsi inferat poenam satisfactoriam de peccato suo et sic poena cordis contricti praecedit hunc habitum et praeparat et disponit de congruo animam ad recipiendum virtutem poenitentiae.

Ad tertiam, negatur antecedens quia fortitudo et temporantia et aliquae aliae morales virtutes sunt circa malias quae per ipsas unitiuntur non ergo oportet quod cuiuslibet virtutis subiectum sit bonum sed sufficit quod actus quem elicit circa materiam talem sit bonus.

Secundo, posset dici obiectum poenitentiae non esse praecise peccatum sed est peccatum ut detestandi et ideo, licet peccatum in se sit malum, tamen peccati detestatio est est mala sed bona, et hoc clauditur in totali obiecto poenitentiae.

Ad quartam, conceditur consequens. Et ad probationem et ad probationem de beatis conceditur quod in eis non sit dolor, et ideo dicitur quod poenitentia prout est virtus manet in patria non quod ad actum dolendi sed ad actum ornandi anima sicut aliquem virtutes aliae dato quod numquam habeant actum elicitum quia non habent ibi malititias obiectales illarum virtutum.

Tertio, dico quod, si in statu innocentiae fuit aliqua virtus moralis, ibi etiam fuit virtus poenitentiae modo dicto quo ad habitum et ornatum qui est actus primus et non quo ad actum secundum qui est elicitus nec oportet quod poenitentia culpam praesupponat et sic stat habitum virtuosum esse et numquam actum elici ab eodem.

Tertio, dici posset quod sicut aliquid dicunt virtus poenitentiae numquam fuit in Christo et dicunt ultra quod aliquid est virtutis et perfectionis in aliquo quod non est perfectionis simpliciter in quolibet, sicut poenitentia quae est virtuosa et perfectiva in imperfectis et corrumptis per peccatum sed non est virtuosa nec congrua in viris seu angelis perfectis per gratiam et gloriam quam nobis concedat ille qui sine fine vivit et regnat israelica saeculorum, amen.