Pars 9

CAP. PRIMUM. Quatuor esse consideranda in institutione. sacramentorum.

Tractare volentibus de sacramentis, quatuor primum consideranda sunt. Primum videlicet quid sacramentum. Secundum, quare instituta sint sacramenta. Tertium, quae sit uniuscujusque materia. sacramentiin qua conficitur et sanctificatur. Quartum, quo sint genera sacramentorum. Hoc est diffinitio, causa, materia divisio. Hic enim quatuor si diligenti prosecutione discussa fuerint, intelligentiam facere potuerunt de his quae proposita gunt. Primum ergo primo tractandum suscipimus.

Cap. II. Quid sit sacramentum. Quid sit sacramentum, doctores brevi descriptione designaverant: «Sacramentum est sacra rei signum.» Quemadmodum enim in homine duo sunt, corpus et anima, et in una Scriptura duo similiter, littera et sensus, sic et in omni sacramento aliud est quod visibiliter foristractaturetcernitur, aliud est quod invisibiliter intus creditur et praecipitur. Quod foris est visibile et materiale, sacramentum est; quod intus est invisibile et spirituale, res aive virtus sacramenti est; semper tamen saeramentum quod foris tractatur et sanctificatur; signum est spiritualis gratiz, qute res sucramenti est et invisibiliter percipitur. Sed, quia non omne tignum rei sacre sacramentum ejusdem convenienter dici potest (quoniam et littere sacrorum sensuum et forms sive picture sacrarum rerum signa sunt, quarum tamen sacramenta rationabiliter dici non possunt) idcirco supra memorata descriptio ad interpretationem sive expressionem vocis magis quam ad diffinitionem referenda videtnr. Si quis autem plenius et perfectius quid sit sacramentum difünire voluerit, difünire potest quod « sacramentum est corporale vel materiale elementum foris sensibiliter propositum ex simili 1udine repraesentans, et ex institutione significans, et ex sanctificatione continensaliquam invisibilem et spiritalem gratiam.» Hoc diffinitio ita propria ac perfecta agnoscitur, ut omni sacramento solique convenire inveniatur. Omne enim quod haec tria habet, sacramentum est, et omne quod his tribus caret, sacramentum proprie dici non potest. Debet enim omne sacramentum similitudinem quamdam habere ad ipsam rem cujus est sacramentum, secundum quam habile sit ad eamdem rem suam reprzsentandam. Institutionem quoque per quam ordinatum sit ad illam significandam. Postremo sanctificationem per quam illam contineat, et efficax sit ad eamdem sanctificandis conferendam. Hoc autem interesse videtur, quod omne sacramentum similitudinem quidem habet ex prima eruditione, institutionem ex superaddita dispensatione, senctificationem ex apposita verbi, vel signi benedictione. Ut ergo in uno sacramento ea qua de omnibus dicta sunt tria hsc qualiter sint agnoscamus, aquam baptismatis pro exemplo assumimus. Ibi enim est aquae visibile elenentum quod est sacramentum, et inveniuntur haec tria in uno: reprzsentatio ex similitudine, significatio ex institutione, virtus ex sanctificatione. Ipsa similitudo ex creatione est; ipsa institutio ex dispensatione; ipaa sanctifleatio ex benedictione. Prima indita per Creatorem; secunda adjuncta per Salvatorem, tertia ministrata per dispensatorem. Est ergo aqua visibilis sacramentum, et gratia. invisibilis, res sive virtus sacramenti. Habet autem omnis aqua ex naturali qualitate similitudinem quamdam cum gratia Spiritus sancti; quia, Bicut haec abluit sordes corporum, ita illa mundat inquinamenta animarum. Et ex hac quidem ingenita qualitate omnis aqua spiritalem gratiam representare habuit, priusquam etiam illam ex superaddita institutionesignificavit. Venit autem Salvator et instituit visibilem aquam per ablutionem corporum ad significandam invisibilem, per spiritalem gratiam emundationem animarum. Et ex eo jam aqua non ex sola naturali similitudine representat, sed ex superaddita institutione significat gratiam spiritalem. Sed quia haec, duo, Sicut diximus, nondum adhuc sufficiunt ad perfectionem: accedit verbum sanctificationis ad elementum et fit sacramentum, ut sit sacramentum aqua visibilis ex similitudine representan, ex inBtitutione significans, ex sanctificatione continens spiritualem gratiam. Ad hunc modum in ceteris quoque sacramentis haec tria considerare oportet.

Cap. III Quare instituta sint sacramenta.

Prima ergo propositionis parte exposita, ad secundam transeamus. Triplici ex causa sacramenta instituta esse noscuntur. Propter hurmiliationem, propter eruditionem, propter exercitationem. Propter humiliationem quidem ut dum homo rationalis creatura insensibilibus elementis (quae natura infra ipsum condita fuerunt) ex praecepto Creatoris sui subjicitur, ex hac ipsa sua humiliatione Creatori suo reconciliari mereatur. Homo namque ita factus erat ut bonum ejus solus ille esset a quo erat; cetera omnia sub ipso facta sunt, non ut in eis esset ejus bonum, sed ut ex eis esset illius obsequium. Omne enim bonum, majus est illo cujusest bonum; quia verebonum non est, nisi quod bonum facitillum cujus est bonum. Omnis ergo qui bonus est, et ex bono suo bonus est; inferior est ipso bono quo bonus est, quia sine ipso bono bonus non est. Si ergo bonura hominis supra hominem erat, solusillebonum hominis erat qui supra hominem erat. Huic ergo bono homo quandiu in ordine conditionis suce perstitit immediate jungebatur et ex eo libere fruebatur, quia et voluntate (; ad illud ibat, et libertato in illo stabat. Postquam autem per concupiscentiam abstractus a superiori avertebatur; ad inferiora conversus prtwecipitabatur, et illi se subjiciebat quod bonum suum faciebat. Justa igitur recompensatione qui suo superiori per obedientiam subjectus esse noluit; per concupiscentiam suo se inferiori subjecit, ut jam ipsuminter se Deum medium inveniat divisionis, non mediatorem reconciliationis. Hoc enim medio dividente humana mens et obnubilatur ne Creatorem suum agnoscere valeat: et refrigescit neipsum per dilectionem requirat. Justum ergoest uthomo qui prius Deum superbiendo deserens, se terrenis per concupiscentiam subdidit; nunc per humilitatem Deum requirens (ut plenius affectum suse D devotionis insinuet) eisdem se propter praeceptum Deiperobedientiam inclinet. Sicutenim perniciosa fuit elatio superiori nolle subjici, sic laudabilis et fructuosa devotio est propter superiorem etiam inferioribus inclinari. Et quemadmodum damnabilis fuit superbia praesentem despicere, sic laudabilis humilitas est absentem quierere, et perseveranti amore usque ad inventionem ad inquisitione non cessare. ut sit devetio in humilitate, et humilitas in devotione. Nemo siquidem est qui nesciat hominem rationalem mutis et insensibilibus elementis conditione superiorem existere; et tamen cum idem homo in his salutem quizrerejubetur ud experiendam obedientie ipsius virtutem; quid aliud quam suo inferiori superior subjicitur? Hoc propter quod infidelium oculi (qui visibilia solum vident) sacramenta salutis venerari despic quia in eis tantum quod foris est contemptibi specie visibili cernentes, invisibilem virtuter tus et fructum obedienti: non agnoscunt. enim sciunt quod fideles salutem ex istis elem non quzrunt, etiam si in istis quierunt; s illoet abillo querunt in istis a quo jube quaerere et credunt se percipere in istis. Non ista tribuunt quod tribuitur per ista, sed ill ista salutem praebet qui in istis salutem qus jubet. Hoc modo igitur intelligendum est invisibilia sacramenta propter humiliationer minis diximus instituta. Propter eruditi quoque instituta sunt sacramenta, ut per id: foris in sacramento in specie visibili cernitu invisibilem virtutem quiae intus in re sacrae constat agnoscendam mens humana erudi: Homo enim qui visibilia noverat, invisibilia noverat; divina agnoscere nullatenus posset humanis excitatus. Et idcirco dum ei bonur visibile quod admiserat redditur, foris ei ejus significatio per species visibiles adhibetur, ut excitetur; et intus reparetur, ut in eo quod tr: et videt, agnoscat quale sit quod percipit et videt. Dona enim gratie spiritualia quasi qus invisibilia antidota sunt, quae dum in sacram visibilibus quasi quibusdam vasculis homini riguntur, quid aliud quam ex patenti specie v occulta ostenditur ? ZEger enim medicamer videre non potest, sed vas in quo medicamet datur videre potest. Et propter hoc in ipsa - Specie virtus exprimitur medicinz, ut agn« quid accipit, et per ipsam agnitionem proficit dilectionem. Sic itaque intelligendum est « diximus propter eruditionem sacramentainsti Propter exercitationem similiter instita Sacramenta, ut dum mens humana per vw: operum species foris exercitata colitur, ad mr plicem virtutis fructum interius fecundetur. num quidem hominisunum erat; et quandiu h illi per dilectionem adhiesit non eguit hac m plicitate. Postquam autem mentem suam per cupiscentiam ad multiplicia hac et transitor vidi permisit; stabilis esse non potuit, quia: multa diligens in his per affectum dividitui mutabilia sequens variatur. Quidquid enim i: omnibus ad requiem et consolationem appetit ei mutabilitatis conditio ad laborem et dok convertit. Unde fit ut sicut ad haec ne deficis compellitur, sic ab his postmodum ut requi exire cogatur, ut appareat alter Cain vagi profugus super terram (Gen. uni). Vagus in v quierens consolationem. Profugus, inventam que declinans afflictionem. Ambulat hom. semper ambulaverit deficit. Sedet ergo vel st: deficiat, et tamen si semper sederit, deficit.: rimus et deficimus, manducamus ne deflcia: et tamen si semper manducaremus deficere et vertitur ad dolorem quod quesitum est ad. solationem. Sic omnis mutabilitas hominis d tum habet non profectum; et deficimus quia tamur, qui tamen nunquam mutari cessamu deficiamus. Quia ergo vita hominis hic sine mutabilitate esse non potest, contra illam (quee defectum generat) mutabilitatem alia ei mutabilitas quae profectum parit opponitur; ut, quia stare non potest ut semper ut idem sit, moveatur et promoveatur semper melior sit. Primum enim bonum erat in summo stare. Secundum est bonum ad superiora ascendere. Et idcirco vita mutabilis ne sua mobilitate dissoluta ad deteriora semper deficeret; talibus studiis nutrienda fuerat in quibus et rerum varietate foris excitata, et amulatione virtutum intus accensa, proficiendi occasionem inveniret. Divisa sunt tempora et distincta loca, proposite species corporales, injuncta studia et opera exercenda, ut medicinam interioris hominis exterio homo praepararet, et ei subesse et prodesse addisceret. Nam cum prius humana vita per duo exercitationum genera cucurrisset in altero ad necessitatem, in altero. ad voluptatem, in altero ad usum, in altero ad vitium; ad usum pro natura, ad vitium pro culpa, alterum ad sustentationem, alterum ad subversionem, congruum erat ut tertium quoque exercitationis genus adjungeretur, ut per illud unum e duobus primis evacuaretur, quia erat nocens; alterum perficeretur, quia non erat sufficiens. Proposita sunt ergo homini foris opera virtutum ad zdificationem interiorem exercendam, ut illis praeoccupatus, nec unquam vacaret ad opera iniquitatis, nec semper ad opera necessitatis. In his autem virtutum studiis mirabili dispensatione Deus et multiplicitatem previdit, et varietatem, et intermissionem, ut humana mens etin multiplicitate exercitationem, et in varietate delectationem, et in intermissione recreationem inveniat. Sacrata sunt quaedam loca, sedificatae basilicz, et determinata tempora certa, quibus populus fidelis in unum congregetur, et unitas commendetur ut gratias reddat preces offerat, vota persolvat. Illic Deus nuncin silentio simpliciter exoratur, nunc consonis vocibus devote collaudatur, ut vicissim fidélium corda nunc componantur ad requiem, nunc excitentur ad devotionem. In ipsis quoque divinis preconiis non eadem semperexibetur forma collaudationis; nunc pealmodiee accendunt ad devotionem, nunc hymni etcantica ad divinam excitant jucunditatem, nunc lectiones recitantur ad formam morum et vitse bonae instructionem. Ipse etiam actiones nostra in divinis obsequiis, non eadem semper institutionis forma procedunt. Nuncerecti, nunc prostati, nunc inclinatione, nunc conversione ex gestu eorporis statum mentis exprimimus. Sed et ipsa in quibus se operando exercet, et divinum cultum adornat fidelium devotio; multa et multifaria simili ratione provisa sunt, ut sint plurima et sacra et sacramenta, quatenus fides in eis et materiam exercitationis et causam recreationis perfectam inveniat. Sic enim fidelis animus dum foris ad varia sancte excercitationis studia ducitur, magis semper ac magis intus ex ipsa sua devotione ad sanctitatem innovatur. Etad hunc modum quidem intelligendum putamus, quod diotum est, sacra- menta propter exercitationem instituta.

Cap. IV. De distinctione trium overum et trium operantium.

Est igitur triplex causa haec institutionis sacramentorum omnium: humiliatio, eruditio et exercitatio hominis. Quae causs si non essent, sacramenta omnino, id est sacrorum signa vel instrumenta, elementa per se esse non possent. Quod enim elementa sacramenta sunt, non natura prima facit; sed apposita institutio per dispensationem, et gratia infusa per benedictionem, qute duo si elementa post primam naturam non accepissent, sacramenta proprie esse non possent. Dedit primo natura habilitatem ut hoc esse possent; adjunxit secunda institutio auctoritatem ut. hoc fierent; superaddidit tertia benedictio sanctitatem ut htec essent. Prima facta per Creatorem; secunda proposita per Salvatorem; tertia administrata per dispensatorem. Primum Creator per majestatem vasa formavit, postea Salvator per institutionem eadem proposuit; postremo dispensator per benedictionem haec ipsa mundavit; et gratia implevit. Et apparet mirabile, quod qui major fuit, quod minus erat fecit; et qui minor fuit, fecit quod majus fuit. Plus enim contulit sanctificatio quam ereatio, quoniam in creatione naturam acceperunt ut essent; in sanctificatione gratiam, ut bona et saneta essent. Si ergo Deus creat et sacerdos sanotificat, plus homo facere videtur quam Deus, quod omnino absurdum et inconveniens esset, si non quod homo facit hoc etiam faceret et Deus. Deus enim sine homine creat, sed homo sine Deo non sanctificat. Ut gratia quodammodo a summo incipiat, et in imo consummetur; et in hoc ipso descensus grati: nobis significetur, quia nisi gratia. descenderet, jacentes non elevaret. Creavit primum Deus per se et in suo, hoc est, solus et in majestate. Instituit postea Salvator per se quidem. sed in nostro, hoc est solus et in humanitate. Sanctificat postremo sacerdos neque per se neque in suo, quia nec solus ipse est qui operatur, nec virtusipsius est quae ad sanctificationem tribuitur. Ipse enim ministranti cooperatur, cujus virtute per ministerium ministrantis quod sanctiflcandum est sanctificatur, ut sit quidem una virtus per unum opus ad unum effectum, qui quidem virtusin duobus simuloperantibussic discernitur; quoniam per alterum datur, per alterum ministratur. Alter est a quo datur, alter per quem mittitur. Et cum venit ipsa gratia ad nos, per illum venita quo venit; quoniam minfstranti cooperatur auctor muneris, sed non similiter ab illo venit per quem venit, quia auctor muneris esse non potest qui solum est minister dispensationis. Nemo igitur dicat quomodo homo sanctificat, quando Deus per hominem sanctiflcat; quoniam in hoc verius homo facit quod Deus per eum facit. Nam quod facit per se, et in suo facit homo, verenon facit, quoniam veritatem non facit; quoniam per se et. in suo non nisi malum facit; sicut ergo Deus aalus mirabilia facit, quoniam de ipso Scriptura dicit: Qui facit mirabilia magna solus (Psal. LXxi); quoniam sine ipse nullus facit, et omnis qui facit per ipsum facit et per omnem qui facit ipse facit. Ideoque solus facit, quoniam ipsius solius est, quod omnis facit qui facit; et tamen de servo Dei scriptum est: Fecit enim mirabilia in vita sua (Eccli. xxxi) quoniam ex Deo fecit et per eum Deus fecit; nec contrarietas ulla ex his procedit, sic Deus solus sanctificat et benedicit; quoniam ab ipso omnis sanctificatio et benedictio est, et tamen sacerdos minister Dei sanctificat et. benedicit; quoniam per ipsum quaedam sanctificatio et benedictio est, quae et ipsa quoque a Deo est, qui auctor est in dono, et per Deum qui cooperator est in ministerio. Tali consideratione rationabiliter distinguitur quid in sacramentis omnibus sigillatim, vel creatio quantum ad naturam elementi, vel institutio et sanctiflcatio quantum ad virtutem sacramenti operatur; et in ipsa sanctificatione quantum ex illo qui dator est numeris, et quantum ex ipso vel potius per ipsum qui 80lum minister est dispensationis. Postremo qui que discreta et distincta ab invicem ad cognitionem procedunt: Deus medicus, homo segrotus, sacerdos minister vel nuntius, gratia antidotum, vas sacramentum. Medicus donat, minister dispensat, vas servat qua sanat percipientem segrotum gratiam spiritalem. Si ergo vasa aunt spiritalis gratie sacramenta, non ex suo sanant;quia vasa aegrotum non 'curant, sed medicina. Non ergo ad hoc instituta sunt sacramenta ut ex eis (; easet quod in eis essei; sed ut peritiam suam inedicus ostenderet in illo remedium praeparavit, a quo languidus occasionem morbi accepit. Quia enim homo visibilia concupiscens corruptus fuerat, congrue reparandus in eisdem visibilibus salutis occasionem recipere debebat, ut per eadem resugeret per qua corruerat.

Cap. V. Institutionem sacramentorum quantum ad Deum dispensationis esse, quantum ad hominem necessitatis.

Institutio sacramentorum quantum ad Deum auctorem dispensationis est, quantum vero ad hominem obedientem necessitatis. Quoniam in potestate Dei est praeter ista hominem salvare, sed D in potestate hominis non est sine istis ad salutem pervenire. Potuit enim Deus hominem salvare etiam si ista non instituisset, sed homo nullatenus salvari posset ai ista contemneret. Dicit enim Scriptura: Non. potest salvari qui baptizatus non fuerit (Joan:11); qui hoc vel hoc non fecerit salvari non potest, et confitemur quod verum est, et quia salvari non potest homo qui caret his sine quibus ab hornine salus haberi non potest. Homo Bine his salvari non potest, sed Deus sine his salvare potest. Homo quippe sine his salvari pos8et si sine his salvari in potestate hominis esset, etsi posset homo pro arbitrio suo ista quae ad salutem obtinendam proposita sunt relinquere, et secundum suam electionem alia ad salutem via pervenire. Quod quia homini omnino impossibile est, proptera rectissime dicitur, quod hom his omnino salvari non potest. Deus autem his hominem salvare potest, qui virtutem et sanctificationem et salutem quocunquc voluerit modo homini largiri potest. Illo na Bpiritu quo docet hominem sine verbo, just etiam valet si voluerit sine sacramento; qu tus Dei ex necessitate elementis non sub etiam si gratia Dei ex dispensatione per menta donetur. Hinc est quod quosdametiar hujusmodi sacramentis justificatos legim credimus salvatos. Quemadmodum Jeremi utero sanctificatus legitur, et Joannes Bapti utero matris de Spiritu sancto implendus p: tatur, et qui sub naturali lege justi Deo p runt: haec sacramenta habuisse non legim quorum tamen salute nequaquam dubitam qui ex illis sacramenta ista post justifi nem susceperunt signa magis justitis sut buerunt in istis quam causam ex istis. Qu per spiritum Dei qui quidquid confertur in Bine istis perceperunt, damnabiliter istit carnerunt, quia ut ista non perciperent, vel temporis non poposcit, vel necessitas non p Bit, nunquam contemptus religionis effecit. N ergo in elementia aic legem divinae justitiae tituat, ut dicat hominem nec justificari poss his etiam si gratiam justificantem habueri salvari posse sine his etiam si justus fuerit. ab his percipiendis vel articulus necessitatis dit vel, sicut diximus, ad haec percipienda temporis non constringit. Quemadmodum sub naturali lege erant justi, ejusmodi sacri tis non imbuebantur, sicut »t praeceptis ejut non tenebantur. Quicunque ergo rem sacra: in fide recta et charitate vera habuerunt,: mentis istis damnabiliter non caruerunt; q vel pro tempore suscipere non debuerunt, v imminente necessitate suscipere non potue Quid igitur tibi videtur, tu quicunque sacrar Dei veneraris, et cum te sacramenta Dei hon putas Deum inhonoras ? Sacramentis indic cessitatem, et auctori sacramentorum toll testatem, et negas pietatem. Dicis mihi quc non habet sacramenta Dei salvari non pott ego dico tibi qui habet virtutem sacrament Dei perire non potest. Aut nega virtutem posse ubi sacramentum non est, aut si cor virtutem nega damnationem. Utrum est 1 Sacramentum, an virtus sacramenti ? Utru majus, aqua an fides? Si vis dicere verum, « des. Si ergo sacramentum aqui quod mint salvat quosdam non habentes fidem; et non i tatur eis quod fidem non habent, quia eam h non possunt. Quomodo fides quae major es liberat habentes fidem et sacramentum aqui habentes; et non multo magis parcetur eia j quod sacramentum aqua non habent, quo dem habere voluerunt, sed non potuerunt: dicis: Quomodo ergo intelligimus quod scri est: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Sp sancto, non intrabit in regnwm calor (Joan. III.) Et ego te interrogo quomodo intelligendum putas quod scriptum est: Qui credit in me mortem non videbit in aeternum ? (Joan. X1.) Tu dicis quod qui non facit hoc non salvatur, et ego dico quod qui hoc facit non damnatur. Quis ergo erit medius locus ejusmodi homines capiens, nec salvandos quia aquam non habent, nec damnandos quia fidem habent? Est homo qui habet fidem, et cum fide dilectionem, aquam non habet; non tamen aquam contemnens, sed aquam habere volensetnon valens. Huncergoaqua absens damnabit, et non potius fides et devotio praesens salvabit ? Quid ergo, dicis, mihi est cum sacramentis? Habebo fidem et dilectionem et virtutes alias; et bonus ero, et sufficiet mihi. Vide ergo si delectionem Dei habere potes, et praecepta ejus contemnere? Si ergo dilectionem Dei habes, stude, saiage, conare, quantum potes perficere mandata ejus; etsi incidis in necessitatem, quisere pietatem. Sienim necessitas non est quae pretendatur: contemplus non excusatur. Vide ergo quod sacramenta Dei medicine sunt spiritales; quae foris corporibus adhibentur per visibilem specimen, sed intus animas sanant per invisibilem virtutem. Quorum quidem institutio quantum ad precipienten, dispensationis est; susceptio vero quantum ad obedientem necessitatis. Vis scire quod in istis visibilibus speciebus ad curandos morbos spiritalis remedium Deus non sumit, sed solum sacramentum constituit? Accipe sacramentum de sacramento. /Egrotavit Ezechias et missus est ad eum Isaias propheta, qui ei mortem imminentem prediceret. Quo audito terrore et dolore compunctus, lacrymas cum prece fudit et misericordiam impetravit. Remittitur continuo Isaias, ut quindecim annos vite illius adjiciendos annuntiet, et ad virtutem amplius sacramenti commendandam vulneri ejus curando novam novo modo medicinam preparet. Apposita est medicina foris, ut virtus occulta intus operaretur et non erat sanitas ex medicina, quoniam secundum se contraria sanitati erat medicina, ut aperte monstraretur, quoniam ex illa non erat quod per illam erat. Magnum de sacramentis sacramentum commendatum est. AEger est genus humanum, quod languet et intus per iniquitatem, et foris per mortalitatem. Ad quem sermo propheticus mittitur, ut ti mors emminens non solum prasens, sed et futura annuntietur. Qui terrentur confitentur, plorant et orant, et misericordiam impetrant. Remittitur sermo propheticus qui nos de longioris vitae spatio indulto certos efficiat. Quia eadem nos scripturaseternz; vitee promissione consolatur poenitentes quae de perpetum mortis damnatione terret in peccato persistentes. Apponitur medicina curandis ulceribus nostris, quae cum ex sui qualitate morbo contraria ostenditur; in curatione wgroti non medicinz, sed medentis virtus evidentissime declaratur. Ipsa medicina, 1psa sunt sacramenta, quae dum foris nobis per ministros sacre dispensationis corporaliter adhibentur, vulnera animarum nostrarum invisibiliter curantur, ut curati et sanatiad perpetus vitae repromissionem portingere possimus. Quae quidem vita quindecim annorum numero signata est, quae et in praesenti per requiem mentis septenerio inchoatur, et in futuro per mortalitatem carnis octonario perficitur. Quae tamen medicina quantum ad suam naturam spectat, augere morbum habuit non currare, quia terrena omnia (quantum ad illorum qualitatem et nostram infirmitatem pertinet) corruptionem animarum operari solent polius quam curationem. Perque tamen Deus cum nostram sanitatem perficitquid aliud quam suse virtutis potentiam evidenter ostendit; cum in eodem nostrum procurat remedium a quo infirmitatis et corruptionis traximus morbum? Non itaque istis ascribatur, quod per ista nobis adminietratur, nequein illis visibilem ita veneramur speciem, et invisibilem eis subjicere veritatem convincamur. Hac consideratione diligenter intuentibus manifestum fit, quantum vel illi debeant quod foris in specie sacramenti visibiliter cernitur, vel illi quod in virtute sacramenti intus invisibiliter operatur. Et haec quidem omnia ad hoc spectant quod propositum erat investigandum, quare videlicet instituta sint sacramenta.

Cap. VI. De materia sacramentorum.

Restat nunc tertia pars de quatuor qua propoBita fuerant, discutienda. In triplici materia omnia. divina sacramenta conficiuntur, scilicet aut in rebus, aut in factis, aut in verbis. Quia enim totus homo corruptus erat, totum quod hominis foris erat ad sacramentum sumendum erat, ut totum in sacramento foris sanctificetur, etin toto virtus sacramenti intus remedium operetur. Itaque in rebus sacramenta sanctificanda erant. Ut sanctificaretur hominis materia, in factis ut opera; in dictis ut verba, ut totum videlicet sanctum sit, et quod homo est, et quod hominis. In rebus conficiuntur sacramenta, sicut videlicetsacramentum baptismi in aqua, sacramentum unctionis in oleo sacramentum corporis et sanguinis Christi in pane et vino, et quecunque sunt aliae corporales speciesin quibus sacramenta divina conficiuntur. In factis etiam sacramenta inveniantur, quemadmodum videlicet cum signum crucis vel pro munimine contra adversas potestates opponentes, vel pro sanctificatione quibuscunque rebus sanctificandis imprimentes facimus, vel cum etiam expansis manibus sive elevatis in oratione, inclinatione sive erectione, sive conversione, sive alio quocunque gestu vel motu, vel actu, sacrum aliquid et sacr rei signum expriminus. In dictis Sacramentum invenitur, quemadmodum est invocatio Trinitatis, et caetera hujusmodi, quotiescunque cum verborum prolatione sacrum aliquid et Sacramentum exprimimus et significamus. Porro sciendum est quod cum his tribus modis sacramenta conficiantur; illa taráen magis proprie et pricipaliter sacramenta dicuntur in quibus virtus est per sanctificatione, et effectus salutia per operationem. His breviter de materia sacramentorum praelibatis ad sequentia transeamus.

Cap. VII. Quod tria genera sunt sacramentorum.

Tria genera sacramentorum in prima consideratione discernenda occurrunt. Sunt enim quedam sacramenta in quibus principaliter salus constat et percipitur, sicut aqua baptismatis, et perceptio corporis et sanguinis Christi. Alia sunt quae etsi necessaria non sunt ad salutem (quia sine his salus haberi potest) proficiunt tamen ad sanctificationem, quia his virtus exerceri et gratia amplior acquiri potest, ut aqua aspersionis, et susceptio cineris, et similia. Sunt rursum alia sacramenta quae ad hoc solum instituta esse videntur, ut per ipsa ea quae caeteris sacramentis sanctificandis et instituendis necessaria sunt, quodammodo przparantur et sanctificentur, vel circa personas in sacris ordinibus perficiendis, vel in iis quae ad habitum sacrorum ordinum pertinent initiandis et caeteris hujusmodi. Prima ergo ad salutem, secundn ad exercitationem, tertia ad preparationem constituta sunt. His igitur prout ratio postulare videbatur pertractis, a1 ea quae restant explicanda transimus.

Cap. VIII. De tribus quae necessaria sunt ad sal

Tria sane sunt quae ab initio sive antea ium Christi, sive post ad salutem obtint necessaria fuerunt, id est fides, sacramenta et opera bona. Quae tria ita cohzrent ut: effectum habere non possint si simul non ft Fides enim sine operibus, testo Scriptura, tua est (Jacob. 1). Rursum ubi non est opus bonum esse non potest. Item qui fidei rantem habent, si sacramenta Dei sucipe nuunt, salvari non possunt, quia dilectione non habent cujus praecepta in sacramenti: contemnunt. Verumtamen ubi fides cum tione est, sicut non minuitur meritum et opus quod in bono proposito devotionis es rius non perficitur, sic salutis effectus non ditur etiam si sacramentum quodin vera tate et desiderio est, articulo necessitatis e: tur. Ubi autem tria simul haberi possun: periculo salutis nullatenus abesse possunt nec fides meritum habet si dum potest oper gligit, nec opus bonum est aliquid si sine f Etrursum fides operans hominem sanctifica sufficit, si eam quein sacramentis Dei const ctificationem suscipere contemuit. Tria erga sunt, fides, sacramentum, etopus. In fide, Chri fortitudo tribuitur, in sacramentis, arma; i ribus bonis, tela contra diabolum pugnatu