Table of Contents
Commentarius in Libros Sententiarum
Liber 1
Liber 2
Liber 3
Liber 4
Distinctio 3
Circa textum
De postolus namque ait: quod inuisibilia dei a creatura mundi per etc. Hic signatur ptrtia distinctio huius primi. In qua postquam superius in praecedenti distinctione egit magister de anctissima vnitate et trinitate secundum quod creditur. Hic consequentr de eadem agitur secundum quod intelligitur. Et diuiditur in tres partes. In prima enim ad ostemdendum vnitatem essentie: et trinitatem persona rum congruas adducit similitudines. In secunda soluit emergentes dubitationes. In tertia determinat vnitatis et trinitatis conditiones. Secunda incipit in distinctione quar ta. Hic oritur questio satis necessaria. Ter tia incipit distinctione octaua. Nunc de ve ritate etc.
¶ Iterum prima pars diuiditur in tres. In prima ostendit vnitatis fastigium ex multiplici creaturarum consideratione. In secunda ostendit trinitatis misterium ex im pressa vestigii conditione. In tertia ostendit eiusdem trinitatis clarum indicium in expressa imaginis ratione. Secunda ibi. Nunc restat onndere. Tertia ibi. Nunc vero ad eam iam perueniamus.
¶ Rursus prima particula quae est praesentis distinctionis: in qua ostendit vnitatis fastigium etc. in tres partes diuiditur. In prima adducitur pauli auctoritas. In secunda pertangitur sciri diuersitas. In tertia concluditur aperta veritas. Secunda incipit ibi. Nam sicut ait Ambro. etc. Tertia ibi. Ecce tot modos. Et haec est diuisio etc. Circa quam etc. quaeritur
Quaestio
¶ Quaestio ista determinat de vni uocatione entis / deo et creaturis: iuxta mente Scoti li. 1. di. 3. q. 3. de qua etiam in metaphysica lib. 4. q. i. Et reprobat opiniones henrici de gandauo et sancti Thomae.
Utrum in aliquo conceptu vniuoco a nobis possit deus per naturam distincte cog nosci. Et arguo quod non / triplici medio.
¶ Primo sic. Nullum summe simplex hapet aliquid cum aliis commune. Sed deus est summe simplex: igitur nihil habet commune cum aliis. Maior patet ex quid nomins. Sum me enim simplex dicitur: quia in summo seu fine extat simplicitatis: quod non esset si aliquid haberet commune cum aliis: quia oporteret eti am quod aliquid haberet proprium illud commune contrahens: et ita simpliciusi esset si solum esset illud contrahens. Minor patet: quia omnes perfectiones simpliciter ponnutur in deo in summo. Sicut dicitur summe bonus de us / summe sapiens / summe iustus etc. Simpli citas autem est perfectio simpliciter: et ita est in deo in summo.
¶ Secundo arguo sic: ratione fratris Guiller. obam. Si aliquid est commune vni uocum deo et creaturis: igitur aliquid quod est in deo est damnatum. Consequens est haereticum et pi arum offensiuum aurium. Sed consequentia probatur. Assumo enim aliquam quidditatem communem puta ens. Ista enim si sit vniuoca deo et iu dae: et in deo beata / et in iuda damnata: se quitur propositum.
¶ Tertio arguo sic. Extre mis contradictionis nihil est commune vniuocum. Sed deus et creatura sunt extrema contradictionis: ergo etc. Assumptum seu maior probatur: quia contradictoria se habent vt affirmatio et negatio: quibus nihil est commune. Minor patet: quia creatura est mortalis: deus non est mortalis: creatura est finita. deus non est finitus. et sic de aliis conditionibus differentiarum.
¶ In oppositum vero arguo auctoritate Auicis. et algacelis eius abbre uiatoris / in suis metaphysicis: quae ambo po nunt subiectum metaph. esse ens commune deo et creaturis.
¶ In ista quaestione sunt tres articuli. Primus est terminorum decla o ratiuus. Quorum Secundus est quaestionis responsiuus. Tertius est dubiorum motiuus.
¶ Uniuocum dicitur quasi vnavocatio quand scilicet in aliqua voce et quidditate voci correspondente multa vocantur. Ex quo patet / quod in singularibus nulla est vniuocatio. Unde philosophus in antepredicamentis dicit. Uniuoca sunt quorum nomen est commu ne: et secundum illud nomen ratio subae est eademUnde noto quod vniuocatio completa triplices habet conditiones scilicet vniuocantem quidditati vnum modum existentiae in vniuocatis / ordinem eundem descendendi: sicut humanitas ( verbi gratia ) habet eundem conceptum: insuper habet eundem modum existendi in sorte et platone / et eundem descendendi ordinem: quia aeque primo venit in vno sicut in alio. Ab ista perfecta vni uocatione aliquando deficit ordo descendendi: et remanent aliae duae conditiones sicut in numeris. Unde numerus prius descendit in binari um quam in ternarium / et in ternarium quam in quaternarium: et ita de aliis. Aliquando deest modus existentiae / sicut in suba et accidente: quia suba per se stat / accidens in alio. Aliquando stat solum vnitas quidditatis: sicut est in proposito a ponentibus ens vniuocum deo et creaturem: quia prius est ens in deo quam in creaturis caeteris. Nec oportet quartam addere condi tionem: vt addit Franciscus de marchia superi. i. sententiarum: quod scilicet vniuoca eandem habeant perfectionem essentialem: quod habet intelligi vl timate: alis nihil diceret super alias conditiones. Qui enim dixerit animam iudae esse aequalem in perfectione in naturalibus animae christi: error iuquit articulus parrhysiensis. Sequitur hic terminus conceptus.
¶ Conceptus dicitur a concipio pis. Et dicitur tripliciter Uno modo et primo dicitur conceptus naturalis: vel in matrice faeminali: sicut de christo ie su symbolus seu symbolum dicit: Conceptus de spiritusancto / natus ex maria vergine. Secundo modo dicitur conceptus noticia mentis interinor: secundum quod dicitur: Iste est conceptus meus id est noticia mea. Tertio modo dicitur conce¬ ptus quidditas intellecta: secundum quod dicit Al gagel in sua metaphysica. Quando intel lectus est certus de vno conceptu etc. No to tamen quod differt secundum vim vocabuli / quidditas et conceptus: quia quidditas dicit so lum obiectum cognoscibile: vtputa ipsam purae rei entitatem potentem concipi: adhuc abstractum ab ipsa possibilitate conceptionis passiuae: secundum quod dicit Auicenna in principio quinti metaph. Equinitas est tantum aequinitas. Conceptus vero nominat ipsam quidditatem intellectam: ita quod dicit quoddam con stitutum ex conceptione passiua et quidditate. Ex quo patet quod quidditas dicit vnum per se: sed conceptus vnum per accidens. Et hoc est quod solet a fratre Nicolao boneti dici in sua metaphysica de obiecto sub concipi / et cum concipi Obiectum enim sub concipi dicitur pura quidditas: sed obiectum cum concipi dicitur obiectum iam cognitum. Potest et alia assignari differen tia: quia conceptus non solum nominat quidditatem sed etiam singularitatem: quia singularia multa concipiuntur: sicut patet de actibus nostris intelligendi / quos in nobis experimur: quidditas deo non. Sequitur hic tertius terminus.
¶ Distincte cognosci Cognitio enim secundum do ctorem subtilem in hac distinctione: quaestio ne secunda / articulo primo et secundo: diuiditur tripliciter. In actualem habitualem / et virtualem. Et vocatur actualis / quando obiectum actu concipitur. Habitualis / quan do intelligens habet habitum: quo promptum est in actum exire intelligendi cum vo luerit. Uirtualis / quando illud quod intelligitur est pars principalis intellecti: et quaelibet istarum diuiditur in triplicemus aliam. In cognitionem confusam cognitionem confuse / et cognitionem distinctam. Cognitio confusa est: quando aliquod totum vniuersale aut integrale cognoscitur: non cogitando de partibus subiectiuis seu in tegralibus. De primo / sicut cognitio ani malis sine suis speciebus. De secundo: situt cognitio domus: non cogitando distincte de tecto seu parietibus. Cognitio vero confuse est: quando quid nomins solum cognoscitur: sicut dum cognosco solum quid homo vel hircoceruus fignat. Unde cognitio confuse differt a cognitione confusa: quia cognitio confusa attingit rem extra / licet grosso modo: sed cognitio confuse solum nomen. Cognitio vero distincta / quando partes seu integrales seu subiectiuae / vel potius constitutiuae alicuius cognoscuntur. Si cut dicitur quis habere cognitionem distinctam homnis: quando cognoscit quod homo est animal rationale mortale. Et est ista cognitio prima in ordine perfectionis: licet posterior in ordine originis: sicut Auicem. de me taphysica dicit: quod est vltima in ordine doctrine/ et prima in ordine distinctionis. Et hoc de primo articulo. Quantum ad secundum articulum sunt tres opiniones ponende. Duae improbantur: tertia tenebitur.
¶ Prima est henrici de gan dauo. Et ponit iste opinionem: vt colligitur ex diuersis dictis eius: quod deo et creature nihil est commune vniuocum: licet propter sim plicitatem entis: quando ens intelligitur / vi deatur commune: tamen secundum veritatem alius conceptus est entis deo conueniens / alius creature. Unde iste cognitionis dei ponit triplicem gradum: scilicet generalissimei generalius et generalitur. Beneralissime iterum in tres diuidit gradus. Primus gradus est quando deus cognoscitur quod est hoc ens. Et dicit quod tunc imperfectissime cognoscitur deus: quia ens in quo tunc cognoscitur non est totum cognitum / sed pars cogniti: et alia pars est hoc. Secundus gradus: quando cognoscitur in ente accepto priuatiue / non determinato / sed determinabili. Et dicit quod ens isto modo est totum cognitum: sed non est vniuocum / sed analogum deo et creatu¬ et ris. Tertius gradus generalissime concipiendi deum est in ente determinato ne gatiue: et iste est deo proprius: negat enim et determinationem actu / et possibilitatem ad in determinari.
¶ Secundus gradus principalis ad cognoscendum deum. scilicet generalius est: s quando cognoscitur aliquod attributum in summo: vtputa summe sapiens / summe bonus etc.
¶ Tertius deo gradus principalis est: quando cognoscitur attributum in summo: vtputa sum me sapiens / summe bonus etc. in esse simplicii dei. Et sic patet ex discursu isto subtili: quod intentio eius est deo et creaturis nihil fo re vniuocum commune. Et caeteris eius dictis propter prolixitatem obmissis: arguo contra istam opinionem et triplici probo medio quod deo et creaet turis aliquid est commune. Primum medium erit doctoris subtilis. Unde intellectus est tertus de vno conceptu / et dubius de duobus: habet illum conceptum de quo est certus alium et vniuocum ab illis de quibus extat dubius.; Sed fuerunt certi philosophi de deo quod erat ens: dubitabant tamen an creatum seu increatum: igitur conceptus entis est communis i vniuocus deo et creaturis / siue creato et increato. Maior est nota. Predicatum enim includit subiectum: si enim non est alius conceptus: ille de quo st cer tus ab illis de quibus est dubius: contradicto ria vera essent de eodem: quod implicat. Huic fortissimae rationi. Aliqui dicunt quod est regula sco ti: et quod transeat cum regula sua. Quibus ego respondeo: quod si non curant de Scoto: vadant ad metaphysicam Algagelis (qui maximus reputatus est metaphysicus) et istam regu lam quasi hisdem verbis reperient: vnde regula ista si ab inuentore nominetur: dicitur non scotica / sed Algacelis numcupatur.
¶ Secundo ad idem arguo. Cuicumque competit diffinitio / et diffinitum. Sed diffinitio vniuoci competit enti inquantum ens: igitur ens est vniuocum: et praedcatur de deo et creaturis: quia deus est ens: et creatura est ens: et sic patet ens esse vniuocum deo et creaturis. Maior patet de se: et miior probatur. Uniuoca enim sunt quorum nomen est commune: et ratio subae eadem. Ens habet idem nomen in deo et creaturis / et eandem rationem. Diceret aliquis: hoc est falsum: quia ens non habet diffinitionem. Ranon. quod aequiuocat de ra tione: non enim debet sumi dum dicitur: et ratio subae est eadem / ratio pro diffinitione: quia sic capiendo: vltimae differentiae et caetera simplici ter simplicia non essent vniuoca: sed debet sumi pro ratione subiectiua: et ista est entitas in ente qua est eadem. Nec est mirum: cum etiam ibi suba dum dicitur ratio subae: non capiatur pro praedicamento sube: quia tunc in praedicamentis caeteris non esset vniuocatio sed sumatur aut pro essentia / aut pro quidditate.
¶ Tertio sic arguo. Nullum ens aequiuocum est subiectum alicuius scientie: sed ens est subiectum metaphysicae: ergo non est aequiuocum / sed vniuocum. Maior probatur auctoritate philosophi / inffine primi posteriorum. Scientia inquit est vnius generis subiecti passiones et proprie tates considerans. Minor probatur auctoritate Auicenae / assignantis subiectum metaphy sicae ens inquantum ens. Diceret forsan ali quis: quod non sequitur quod sit commune vniuocum deo et creaturis / sed bene in aliquibus. Sed cum reuerentia talis: immo quia exquo in metaphysica assignatur subiectum: et subiectum debet esse commune consideratis principaliter in illa scientia: de quorum numero est deus secundum Auicennam: sequitur quod sit commune deo et creaturis. Et sic patet impugnatio contra Henricum: in hoc quod ponit solum analogiam in ente et non vniuocationem.
¶ Secunda opione. st sancti Thomae. Et ista opinionem sicut potest concludi ex dictis opinantis: ponit quidditatem rei materialis esse obiectum intellectus nostri. Cuius positio in hoc consistit. Dicit quod potentiarum tri plex est modus. Aliquae sunt alligatae penitus materiae: et quo ad esse / et quo ad operari: sicut potentiae sensitiue. Aliae sunt solutae a materia: et quo ad esse / et quo ad operari: sicut sunt angelici spriescens. Aliae sunt solutae qua ad esse: et sunt in materia quo ad operari: et sunt quasi in medio duarum praedictarum: sicut est intellectus coniunctus. Et applicando ad suum propositum: hic ponit pro portionabilitur triplex obiectum sensitiue: obiectum simplicitur materiale / separatae simpliciter quidditatem separatam / communiuncte quidditatem materialem. Et quo ad punctum istum arguo tripliciter contra eum.
¶ Primo. Unde aliqua potentia habet aliquod obiectum adequatum: nequit per naturam in id quod non continetur sub suo subiecto adequato: patet de visu. Uisus enim nequit in sonum: quia non continetur sonus sub colore / qui ponitur ob iectum visus: igitur si quidditas rei materialis sit obiectum adequatum in via: non poterit in qualemcumque cognitionem separata rum substantiarum: quod videtur valde inconueniens: cum philosophi valde multa de eis dixerint: vt patet in hermete / auicenna / aristo tele etc.
¶ Secundo arguo sic. Obiectum habitus nunquam excedit obiectum potentiae: patet discurrendo per singula. Sed obiectum metaphysicae / quae est habitus intellectus nostri / est ens: vt patet per Algag elem: et ens excedit quidditatem materialem: igitur non potest poni quidditas rei materialis obiectum nostri intellectus. Confirmatur: quia postquam erimus gulificati (deo donante) illud idem corpus quod modo habemus / habebimus glorifi catum / et eandem potentiam intellectus: et tanmen per illam potentiam deum videbimus: igitur non debet hic poni quidditas rei materialis. Sed diceret quod dabitur nobis lumen subleuans: hoc ni hil est: quia lumen illud si sit: quod modo ta ceo: erit quidam habitus intellectus: et per consequens (vt dictum est) non debet habere obiectumlexcedens obiectum potentiae. Unde dono exemplum familiare. Si enim quis sit in camera sua clausus / solum habens lumen candele: male faceret qui diceret / lumen candelae esse obiectum adequatum sui visus: cum videre queat caetera. Pariformiter de nobis: qui hic sumus quasi inclusi in quo dam antro: nec videre modo possumus substan tias separatas: tamen in patria videbimus: vnde debet assignari quoddam obiectum commune visioni viae et patriae: huiusmodi est ens.
¶ Tertio arguo contra modum ponendi. Mirum enim videtur tantum virum posuisse: quod oporteat actiuum sicut obiectum / et passiuum sicut potentiam habere eundem modum essen di: cum communiter oppositum videamus. Color enim qui est obiectum visus / est accidens et visus substantia: sol incorruptibilis per na turam: sua passiua hic inferius corruptibibilia: ita de consimilibus.
¶ Ideo tertia ponitur opinionem quae est magistri I0annis scoti / ambabus opposita. Primae in hoc / quod ista ponit vniuocationem / prima solum entis analogiam. Secundae in hoc / quod haec ponit ipsum ens obiectum intellectus viatorum: secunda quidditatem materialem. Et ista positio licet latis pateat ex praecedentibus. tamen corroboro quadam manuductione beati Dionysii: quae talis est. Modus cognoscendi deum ex creaturis est / semota quacumque imperfectione: reliquum deo tribuere. Sicut cum videmus in nobis sapientiam: consideramus sapientiam duo habere. scilicet quod inhaeret: et hoc est imper fectionis: et quod instruit: et hoc est perfectionis. Capimus secundum: et ponimus in deo primum dimittendo. Pariformiter in proposito videmus ens creatum: consi¬ deramus quod creatum dicit imperfectionem: quia produci de non esse ad esse. Inspiciamus iterum quod esse dicit perfectionem: ideo esse in deo po nimus dimittendo creatum: et ista est vnius doctoris subtilis / non reparta uvltra mare in Scotia: sed ad duas leucas huius parrhysiensis ciuitatis in sancto Dionysio cor roborata in Arabia / Alpharabio et Aui cenna egregiis philosophis. Et hoc de secundo articulo. Tertius articulus est de dubiis: vbi tres oriuntur difficultates.
¶ Prima. Si ens praedicetur quidditatiuus de quolibet positiuo. Intelligibili dixi po sitiuo: quia priuationes et negationes intelli guntur: et tamen non sunt ens. Ranmon. quod non: vnde non perdicatur quidditatiue seu in quid de vltimis differentiis: quia sunt simpliciter simplices: nec de suis passionibus: quia praedicantur de eo in secundo modo dicendi per se: qui conuersus effici o accidens / secundum philosophum. Et tamen si includeretur quidditatiue in passionibus suis: esset praedica tio per se primi modi: sicut quando praedicatur superius de inferiori. Unde noto quod obiecta adae quata solent assignari tripliciter. Uno modo lolum quidditatiue: sicut ponitur color obie ctum adequatum visus: et praedicatur in quid de quo libet visibili. Secundo modo solum virtualiter sicut ponit Henricus de gandauo: obiectum tam intellectus quam voluntatis deum: quia virtute illius obiecti caetera cognoscimus et volumus. Tertio modo vt vtrumque includit tam quidditatiue quam virtualiter et isto modo ens est obiectum adequatum intellectus: quia in omni positiuo intelligibili est inclusum ens quidditatiue aut virtualiter / sicut in suis passionibus et differentiis. Sed tunc est dubium. Si enim passiones entis et differentiae non includunt ens quidditatiue: igitur nibil sunt. Dico quod ista consequentia non valet: est enim a par te in modo ad suum totum negatiue arguere: et non tenet: homo non currit bene: ergo no currit. quamuis enim non sint ens quidditatiue: sunt tamen ens identice seu denominatiue: et hoc sufficit.
¶ Secunda difficultas est: vtrum deus includat ens quidditatiue: Hic dicit vnus doctor egregius / quod non: sed quod per modum differentiae se habet diuinitas respectu eius: et allegat pro dicto suo diuinum dionysium dicentem: quod radix diuinarum perfectionum est diuinitas Sed cum renerentia tanti docto. dicendum est cum doctore nostro quod ens includitur quidditatiue in deo: quod ipsemet doctor Franciscus ali bi confitetur. Unde in. 2. dis. huius primi. q. vli lonit quadruplex praedicationis genus in diuinis Quorum primum dicit esse: quando fit praedicatio quidditatiua / sicut in quid: cum dicitur: Deus est suba et spiritus. Tunc arguo sic: Unde aliqua se habent sicut minus comune et magis commune. si minus comne praedicatur in quid de aliqua / et magis commune. sicut si animal praedicatur in quid de homine / et suba. si igister suba quae est minus communis quam ens / praedicatur in quid de deo: ergo et ens. nec diuinus dionys. cogit. perfectio enim in illa auctoritate accipitur pro attributis: quirum radix est diuinitas. ens enim non est attributum etiam secundum ipsum.
¶ Tertia difficultas est: Si conceptus entis vniuoci sit realis: Respono: quod reale icitur tripliciter. Uno modo pro reali existentia. et isto modo ens inquantum ens non est reale: quia nullum existens est comune deo et creaturem. Alio modo dicitur reale a reor ris. et sic omne imaginabile est reale. et sic dico quod non solum isto modo est ens re ale: quia etiam fictitia isto modo essent realia Ter tio modo capitureale pro omni positiuo praeter actum intellectus. et sic dicoconceptum entis realem: quia a re habet ortum. Et sic patet quid est dicendum ad quaestionem: quod videlet homo potest per naturam cognoscere conceptum vniuocum deo et creaturem. Et tunc ad argumta. Ad primum nego maiorem. Et quando dicitur quod esset simplicius si solum esset illud contrahabes. Dico quod isti imaginantur diuisionem opu poni simplicitati: ideo decipiuntur. vnde oppositum simplicitatis est compon: vnde cum summa simpli citate stat diuisio: sicut manifeste patet in trinitate personarum in diuinis. Ad secundum respondeo: quod ens inquantum ens abstrahit ab istis posteri oribus vtputa damnatione / et ceterem huiusmo di. Unde grossissimum habent ingenium quae non possunt vnum sine alio apprehendere. Ad tertium dico quod extrema contradictionis possunt capi dupliciter Uno modo formalitur: et sic vera est maior: quia habent se sicut pura affirmatio et negatio. Alio modo fum damentaliter: et sic isto modo est falsa: quia etiam hoc modo sortes et plato fundant contradictionem: quae tamen vniti sunt in homine: vtputa plato est plator sortes est non plato. et isto modo se habent deus et creatura: ideo non valet.
Circa textum
Pars secunda. 3. distinctionis li. i. Inc restatostem q dere: vtrum per ea quae facta sunt Baliquod trinitatis indicium vel exiguum haberi potuerit:
¶ Ista est secunda pars. 3. distinctionis. In quo postquam a magistro ostensum est veritatem fastigium etc. nunc ostenditur trinitatis mysterium: etc. Quae diuidi tur in tres partes. In prima ostendit rationem ve stigii / ex cuiuslibet creature vigore. In secunda onndit quid respondet vestigo in creatore. In tertia docet contemplari trinitatem in plasnatum decore. secunda ibi In illa enim trinitate summa. Tertia ibi Per considerationem itaque creaturarum etc. Et haec est diuisio in: genera li huius praesentis lectionis seu textus. Circa quem textum talis generatur quaestionis titulus.
Quaestio
¶ Quaestio ista erit de vestigio trinitatis in greaturis. In qua tres ponit ppinioes: quarum duas praecedentes refellit. vltima cu Scoto lib. 1. dis. 3. particula. 2. q. 5. tenet. Utrum lumine in tellectus nostri possimus creature vestigiis trinitatem creatoris indagare: Et arguo quod non triplici medio. Pri mo sic Nullum inductiuum erroris est manuductiuum ad cognitionem scissime trinitatis. sed omnis creatura est ductia in errorem: ergo etc. maior patet: quia ducere in errorem et ducem in cognitionem sunt effcuns maxime propositi eidem non competentes. minor patet auctoritate sapientis: Creature dei sunt in odium et deceptionem et in muscipulam pedibus insipientium. Et in li. de libo ar. dicit aug. de intendem tibus creaturis loquens deo: Dorsum ad te vertentes in creature occupantur Secundo arguitur sic Allud vestigium quod est in creatura / aut est abso lutum aut respectiuum. Si respectiuum: tunc ci¬ tius ducit deus cognitus in cognitionem illius quam vestigium in cognitionem dei Probatio: quia relatio dependet semper ex duplici extremo: ex fundamento scili et termino: et sicut quo ad esse: et sic quo ad intelligi: dicente philosopho in secundo metaphysicae: Sicut res se habet ad esse: sic ad intelligi. terminus vero vestigii est de us. Si autem dicatur quod vestigium sit quid absolutum: tunc sic nullum ens in dei du cit cognitionem: nisi secundum quod refertur in eum. absolutum vero privat huiusmodoi relationem. igitur nullo modo ducit in cognitionem trinitatis creature vestigium. Tertio arguo sic: Ma ior est proportio medii cum extreno: quam extremi cum extremo. Si igitur vestigium duceret nos in cognitionem dei: haberet rationem medii: nos vero extremi. igitur magis cum deo conueniret quam nos. sed hoc est falsum ergo etc. Maior patet: plus enim conue nit aqua / quae est medium inter terram et aerem cum aere quam terra: plus rubeum cum nigro quam album. immo albo repui gnat. Minor patet: nam in nobis est ima go trinitatis: quae est excellentior repraesentatio quam vestigium. In oppositum vero arguitur auctoritate beati Aug. in li. 6. de trini. Oportet inquit crea torem per ea quae facta sunt / intelligentes: intelligammus trinitatem: cuius in crea tura quomodo dignum est relucet vestigium.
¶ In ista quaestione sunt tres articuli. Primus est terminorum declaratiuus Quorum Secundus est quaestionis responsiuus
¶ Tertius est dubiorum motiuus Quo ad primumus mo occur rit lumen. Unde notandum est quod ista tria se habent per ordinem lux: luminosum: et lumen. Lux enim fatnotalis origo lumins dicitur: Luminosum vero sbiectum lucis: Lu mem vero lucis effcuns in aere: vel alio perspicuo multiplicatus corpore. Unde lux triplicem habet effe ctum. Primum est suum corpus seu sbiectum luminosum efficere. Secundo seipsam lumi nosam vel lucidam facere. vnde et lucere princi palis est eius effcuns. Tertius est alia illuminare. et ab isto tertio lumen dicitur. Nec est lumen (vt posuit Empedocles) decisio cor poris lucidi in aere. sic enim esset suba: sed est quoddam accidens subiectiue in aere: quod est species corporis lucidi: sicut colores in aere po nuntur species. Si vero dicatur spiritualiter: Lumen est quoddam mentis accidens: quod nobis lux vera deus effundit. Sunt iterum alia tria: scilicet radius: splendor / et fulgor. Radius dici tur respectu corporis lucidi ad aliquod quid terminatum. Splendor vero dicitur radius reper cussus in corpore opaco. Fulgor vero lumen tenebris mixtum
¶ Sequitur secundus termin intellcus. Intellectus dicitur de intus et legens: quasi intus legens. sicut enim sensus exterius occupatur: sic intus intellectus vacat. Unde intellectus multipliciter dicitur. Uno modo dicitur intellectus donum spiritusscinit: de quo in Esaia. Secundo modo dicitur intellectus notitia principiorum. de quo philosophus 6. ethic. Tertio modo dicitur pro actu intelligendi: sicut cum dicitur: hic est intellectus meus vel tuus. Quarto capi tur insuper pro potentia intellectiua. et sic capitur in proposito. Et secundum Alex. et Theofrastum paripatheticos in tres diuiditur intellectus. in intel iectum agentem: potentialem: als possibilem: et speclsatiuum. Intellectus agens se habet ad modum lucis: Potentialis ad modum perspicui. Sed spe culatiuus ad modum perspicui iam illustrati. vnde secundum eos duo prim. scilicet agens et potentialis / sunt vnum per se. sed tertius vnum per accidens
¶ Tertius emminus est vestigium Uestigiur tripliciter dicitur. Primo modo dicitur vestigium proui dentia dei: sicut insipienti dicit sapinia dei: Forsitan vestigia dei comprehendes: id est occlesta Secundo modo dicitur vestigium opus christi in mundo: sicut illud Iob: Uestigia eius secu tus est pes meus. Tertio dicitur vestigium quidam radius creature / in cognitionem deducens creatoris. Unde notandum est quod ista tria se habent per ordinem: vmbra: vestiginu: et imago. Et differunt tripliciter. Primo: quia vmbra respectu dei consistit in quadam elongatione confusiue: vestigium vero in quadam elongatione / sed distinctione. sed imago in quadam propinquitate et distinctione. Secunda differentia: quoniam vmbra repraesentat communia vt communia. vestigium communia vt appropriata. imago est in cognitione propriorum vt propria. Tertia dif ferentia: quoniam vmbra repraesentat secundum rationem indeterminatam: vestigium quantum ad proprietatem: quae respicit deum sub ratione triplicis causae. scilicet efficientis: formalis: et finalis. si cut sunt vnum: verum: et bonum: Imago vero quantum ad ea tria: quae sunt memoria: intelli gentia: et voluntas. Et haec de primo articulo. Quantum ad secundu artculum ponentur tres opiniones. duae improbantur: tertia tenebitur. Prima opinio in est sancti Thomae. et consistit in tribus. Pri modo venatur quid est ratio vestigii. Secundo vbi est in creatura. Tertio respectu cuius: in deo.
¶ Quo ad primum dicit quod imago differt a vestigio: quia imago re presentat secundum indiuiduum: sed vestigium secundum speciem solum: sicut pes bouis in puluere impressus ducit non in noticiam hu ius bouis imprimentis: sed in noticiam bouis in specie. Imago vero caesaris non solum in noticiam hominis sed caesaris ducit in cognitionem.
¶ Unde ex dictis eius potest sic describi vestigium: Uestigium est impressio ex transitu alicuius derelicta super plenum vel vacuum: ipsum imperfecte representans.
¶ Quo ad secundum articu lum distinguendo triplicem relatiuorum ordinem: qui ponitur in. 5. metaphysice: scili vnius et multorum: actiui et passiui: et memsure et mensurati: dicit: quod in huiusmodi re spectibus ratio consistit vestigii. nam crea tura deo triplici modo comparatur. Uno modo sub ratione similis: et sic repraesentat deum in primo relatiuorum genere. scilicet vnius. similitudo enim est vnitas in qualitate. Secundo comparatur deo inquantum est producta ab eo. et sic repraesentat deum sub ratioe ef ficientis. et hoc partiet ad secundm genus relatiuorum scilicet producentis et producti.
¶ Quantum ad tertium modum refertur ad ipsum sub modo men sure: qui est tertius relatiuorum gradus.
¶ Quantum vero ad tertium articulum dicit: quod vestigium in deo representat appro priata. nam similitudo representat causam exemplarem: quae appropriatur filio. Productio passiua representat causam efficientem: quae appropriatur patri: sed mensu rari causam finalem: quae appropriatur sancto spiritui. Et ita patet de ratione vestigii isecundum Thomam.
¶ Contra istam opinionem arguo triplici medio vno contra quemlibet articulum. Primo contra primum. vbi dicit quod vestigium representat speciem Arguo sic: Quando aliquid conuenit alicui ex ratione sua formali: semper sibi conueniet quocunque casu: etiam impossibili posito de alio quod non est eius. Patet ista. Primo autortoritate Richardi in libro de trinitate: quod si pa ter filium non produceret: nihil prohiberet eum sapientissimum esse: et tamen certum est quod impossibile est eum filium non producere. Idem philosophus in. 7. physicorum dicit: quod si color separatus a subiecto esset in loco: locus non esset vacuus: et ta men secundum eum esset impossibile dare accidens sine subiecto. sed casu aliquo posito: vestigium ducet in cognitionem: non so lum speciei: sed indiuidui: ergo male assignata est ratio vestigii. Probo assum ptum. Pono enim casum: quod vnus solus equus sit in ista ciuitate: et hoc sciant homines: tunc ex passu eius in terra derelicto: non solum in cognitionem equi in spe cie / sed huius equi veniemus. Hoc etiam patet: si aliquis aliquem notabilem dei fectum / aut pedibus / aut manibus habe at: ex cuius impressione in cognitionemus particularem possumus deuenire.
¶ Con tra secundum articulum: in quo secundum triplex relatiuorum genus in triplici relatione ve stigium constituit: Arguo sic: argumento doctoris subtilis / secundum philosophum. 5 metaphysicae. Tertius relatiuor um modus differt a duobus primis: quia in duobus primis est conuertibilitas: in tertio non. Tunc sic: Nulla relatione reali conuerti: bibili refertur creatura ad deum: igitur non est vestigium in primo et secundo rela tiuorum modis. Probatur consequentia: quia sunt conuertibiles. Antecedens probatur: quia tunc deus a creatura dependeret: correlatiua enim mutuo se exigunt. Nec valet quod adducit de similitudine: quam dicit pertinere ad primum modum. Ista enim similitudo est relatio mensurati ad mensuram: sicut quedam imitatio dei. Unde infero: quod omnis relatio creaturae ad deum proprie est de tertio gene re seu modo relatiuorum
¶ Quo ad tertium al ticulum in quo videtur innuere artem exemplarem causam distinctam a causa. efficiente: Arguo sic: Philosophus sufficien ter diuisit causas in quatuor causarum genera sed exemplaris non ponitur distincta: igi tur nec debet poni modo. Sed forsan diceret: quod causa exemplaris est illa quam phi losophus nominat formam: quia exemplar est idea: et quasi forma rei fiendae.
¶ Sed contra: quia forma de qua loquitur est de esse quidditatiuo rei seu physico: quod non est exemplar. Si vero dicatur quod non posuit artem exemplarem tanquam causam distinctam: tunc sic ista similitudo ex quo non est nisi quidam gradus bonitatis dei: ita videtur reduci ad causam finalem sicut ad artem istam. et hoc de opinione thomae. Secunda opi nio est henrici de gandauo. dicit iste opinans in summa quod in re est aliquitas et ratitudo. Et differunt. nam ratitudo est quo aliquid est. ipsa vero aliquitas est id quod est. et addit: quod ipsa ra titudo est respectus vestigialis creature ad deum. et est de esse quidditatiuo cuiuslibet creature: et fundatur in aliquitate. et istam opinionem triplici corroborat auctoritate. Prima est Boetii in lib. de hebdomdaibus: Diuersum est esse. et id quod est / vocat quod est ratitudinem: et esse aliquitatem. Secunda est eiusdem Boetii in li. eodem Si paulisper per intellectum amo ueas ipsum primum bonum: tunc licet sint bona: tamen non in eo quod sunt: erunt bona. Concludit ex hoc creaturam esse quidditatiue relatiuam ad deum. Tertia est Auicen. 5. metaph. humanitas est tantum humanalis: et ita non est de se rata. Con tra istam opinionem quae tria ponit / arguo tripliciter: contra quodlibet dictum vno medio. Primo contra hoc quod dicit ratitudinem in aliquitate fundari. Arguo: Res secundum istum magistrum eximium dicitur tri plicitur. aut a reor ris: et sic conuenit figmentis Aut a ratus ta tum. et sic conuenit esse quiddita tiuo. Et tertio capitur pro actuali existentia. Tunc quaero quando ponis ratitudinem fundari in aliquiatate: quo modorum aliquitas res dicatur. Si primo modo: igitur ratitudo fundatur in nihilo: quia isto modo res etiam figmentis congruit. Si autem aliquitas dicatur res secundo modo pro esse quidditatiuo: et isto modo etiam ratitudo est res. tunc dicere ratitudinem fundari in aliquitate: est di cere fundari idem in seipso. Si vero capiatur pro actuali existentia: tunc sequitur quod nihil esset ratum: nisi actum existeret: quod negat ipse: ponit enim esse quidditatiuum ratum.
¶ Secundo arguo contra hoc: quod ponit quodlibet creatum includere relationem qudditatiue nihil vnius praedicamenti est de esse quidditatiuo alterius. sed creature dei in diuersis sunt praedicamentis: ergo relatio quae est predicamentum distinctum / non est de esse quidditatiuo cuiuslibet. Maior patet auctoritate philosophi ex. 5. physicorum extracta: Essentiae praedicamentorum sunt impermixte. Minor patet de se.
¶ Tertio arguo contra hoc: quod in sola rati tudine ponit vestigium. vestigium de ratione vestigii non solum ducit in cognitionem appro priati vnius / sed multorum: vt patet per magistrum et Aug. qui semper vestigium ponunt in pluribus vt in vnitate / veritate / bonitate / et consimilibus. Sed ratitudo ducit solum in vnius appropriati cognitionem: igitur male assignatur. vnde verius ista ratitudo habet modum vmbrae quam vestigii. Nec suae auctoritates concludunt. quando enim dicit perBoetium de hebdomadibus quod diuersum est esse: et quo est: conceditur. humanitas enim est qua homo est. sed non potest inferre ex hoc istam rati tudinem quam ponit. Nec secunda: Si paulispea amoueas per intellectum etc. immo contra ipsum. innuit enim quod res aliquod habent esse absolutum: et quod bonitas rerum in quodam fluxu seu respe ctu ad deum consistit. Nec tertia: Humanitas est tantum humanitas. noluit enim Auicem. quod per istam ratitudinem haberet esse suum humanitas. sed innuit quod humanitas vt pura mente contempla tur / est solum ipsa: nec vna: nec plures: nec risibilis: nec flebilis. et sic de aliis. Ideo tertia ponitur opinio scilicet doct. subtilis. et est in summa in tribus dictis. Primum dictum est: quod imago et vestigium in hoc differunt: quia ima go repraesentat per modum totius: sed vestigium per modum partis. Sicut imago caesaris to tum repraesentat caesarem. sed impressio pe dis partem caesaris. et si totum aliquotiens: hoc fit solum arguitiue non pricipaliter. Addit secundum dictum doctor applicando quo ad deum: quod vestigium representat per modum partis in deo: non quod sit pars in diuinis. sed imaginatur quod trinitatis conceptus se habet ad modum cuiusdam totius cuius quasi est pars conceptus personae: et in conceptum personae per appropriata du cit vestigium / non in conceptum trinitatis: sicut facit imago. Exemplum vnitas vt appropriatum repraesentat patrem. nec possum inferre ex isto appropato caeteras personas: ima go vero totum conceptum repraesentat: vt patebit in sequenti lectione. Addit tertio doctor: quod vestigium non solum constat ex respectiuis: sed absolutis: sicut patet in illa assignatione vel quam ponit Augustinus 6. de trinitate. Omnia qra arte dei facta sunt: et vnitatem quandam ostem dunt: et speciem et ordinem. vnitas enim et species quid dicunt absolutum: solus ordo re spectum dicit: et sic in duobus absolutis et tertio respectiuo consistit ratio vestigii. Et haec tantum de secundo articulo. Quo ad tertiii articulum sun tres difficul tates.
¶ Prima est: vnde est quod tam variae assignantur vestigiorum modi: dico quod res crea ta habet tripliciter considerari in se: in conparatione ad creaturas: et ad primam causam: secundum has omnes comparationes potest ve stigium reperiri. Si enim in se consideratur: aut hoc fit quantum ad substantiam principiorum: et sic est illa trinitas materia / forma / compositio quae ponitur in libro de regulis fidei: aut quantum ad habitudines: et sic est illa. Omnia inumero pondere et menmsura disposuisti in numero enim intelligitur principiorum ditinctio: in pondere propria ipsorum inclinatio imensura eorum adinuicem proportio.
¶ Secundo si consideretur creatura relatiue d creaturam: aut vt agit actione naturali: et sic est illa trinitas diony. substantia: virus: operatio: aut actione supernaturali: et sic lla Aug. 93. q. quod constat: quod congruit: quod di ernit. Tertio si comparentur ad deum: aut inquantum referuntur tantum: et sic est illa: modus: pecies: ordo: aut inquantum assimilantur et eferuntur et sic est vnitas / veritas / et boni as.
¶ Sed dubitatur in quo predictorum erfectius stat ratio vestigii: dico secundum doc. ib. q. 5. huius diffi. quod in vltimo: in vnita xveritate et bonitate: cuius ratio talis est: quia ta tria sunt respectu dei: alia non: creatu: vero verius et nobilius consideratur in re ectu ad deum quam in se: seu respectu creatu .Sed diceret quis quod etiam modus / species do sunt respectu dei: ideo addo alias ra pnes. Prima est: quia vnitas / veritas / et nitas: sunt abstracta: et per ipsafit assiilatio: non solum relatio: ipsa etiam sunt in to: non sic demodo: specie et ordine: ordo enim spectum dicit: modus vero proprie si capi tur non est in deo: quia dicit limitationem qua non est in deo.
¶ Secunda difficultas: si quaeli bet creatura habet vestigium ad deum: dico quod non: nam ipsummet vestigium est creatura: et ita si iterum haberet vestigium: esset processus in infinitum: quod negatur in entibus: maxi me in genibus et specibus: sed bene verum est: quod omnis creaturam: aut habet vestigium: aut est vestigium.
¶ Tertia difficultas est: quod est perfe ctius: an habens vestigium: aut ipsum vestigium. Responsio quod simplicitur loquendo: habens vestigium perfectius est vestigio sicut causa effectu: nihilominus tamen quo ad quid nihil prohibet vestigium perfectius esse: maximae quando consistit in vnitate / veritate: et bonitate: nam iste rationes (sequestrata imperfectione) eiusdem ratio nis sunt in deo: quod in multis habentibus ve stigia non reperitur: sicut in leone / lapide / caelo: et caeteris non inuenitur: et sic patet ad qui stionem.
¶ Ad argumenta. Ad primum ad istam minorem: dico ad aucto. sapiem. quod in crea tura sunt duo modi proprietatum. Aliae sunt speciales: aliae sunt cones. Spales autem aut deo tribuuntur et sic est error: dum infirmi tas creature creatori datur. Aut remouem tur: et sic est vnus gradus cognoscendi deum ic. per ablationem. Si geniales: aut sistitur in creatura: et sic est peccatum: aut tenditur in deum: et sic est excellens modus cognoscendi deum quando ea quae sunt perfectionis in creaturis: semota imperfectione: deo tribuuntur et sic patet quod creature sunt causa erroris siue occasioet quomodo principium cognitionis dei.
¶ Ad secundum dico sicut patuit: quod ratio vestigii. constat: et in absoluto et in respectiuo: quod non potest cognosci: nisi deo cognito. Dico quod est cognitio duplex scilicet perfecta et imperfecta. Tunc dico quod non cognoscitur perfecte nisi deo cognito sed bene imperfecte: et sic dicit doc. sub. quod magis ducit in appropriabile quam in appropriatum: vnde tunc perfecte cognoscitur vestigium: quando illud quod in deo repraesentat cogno scitur. De absoluto vero dico quod sufficit quod representet eum sicut effectus causam: absque alio respectu spali quem habent caetera vesti gia.
Circa textum
Tertia pars tertie distinctionis libri primi. vnc vero ad eam. iam peruenimus disputatio E ne vbi in mente humana qua nouit deum: vel pot nosse: trinita tis imaginem reperiamus etc. Hic signatur tertia pars huius tertie distinctionis. In qua postquam ostendit magister trinitatis misterium ex impressa vestigii conditione: nunc eandem tertio ondit trinitatem in expres sa imaginis ratione: et diuiditur in tres par tes. In prima onndit vnitatem et trinitatem consideratam in creatore ex animae potentiis naturalibus. In secunda ex eiusdem gratis habi tibus. In tertia praedicta concludit charis sermonibus. Secunda incipit ibi: Potest etiam alio modo etc. Tertia ibi: Qua propter iuxta istam considerationem etc. Iterum prima pars in qua etc. in tres partes diuiditur. In quarum prima ostem dit vbi in anima quaeratur imago: quantum in parte superiori et tribus potentiis eius scilicet memoria: intelligentia: et voluntate eius. In secunda imaginis notatur propago scilicet vnitas et aequalitas. In tertia emergens soluitur perplexa indago. Utrum anima sit suae potentiae. Secunda incipit ibi: Haec igitur tria: vt ait Aug. etc. Tertia ibi: hic attendendum diligenter etc. Sequitur illa particula: potest etiam alio modo etc. In qua post quam magister venatus est sanctissimam vnitatem:. trinitatem: ex animae potentiis naturalibus venatur eandem ex animae gratis habitibus et diuidi tur in tres partes. Primo enim onnditur: quibus in hitibus imago ponitur scilicet in mente noticia et amo re. Secundo eorum substantia et ordo quaeritur. Tertio ostendit magister qualiter mens humana ex his perficitur. Secunda incipit ibi. Haec autem tria cum sint etc. Tertia ibi: Hens itaque rationalis considerans. Et haec est diuisio in geniali tertie et vltimae partis huius tertiae di stinctionis. Circa quam talis mouetur titulus quae stionis.
Quaestio
Questio ista tractat de imaginae. trinitatis nostram mete illustrate et co cluditcum Sco. li. 1. dist. 3. per. 3. q. 9. Contra henri. de ganda li. quoli. 6. q. 2. vide insuper thoman. Utrum in mente seu intelligenti a hominis imago com sistat trinitatis. Et arguitur tri pliciter quod non. Primo modo sic. In eo ratio non consistit imaginis respectu dei: in quo nec origo nec potentiarum consubstantialitas repe ritur: sed sic est in homine seu mente hominis: igitur non est in nobis imago creatoris. Maior probatur: quia imago ista requirit quatenus scilicet per potentiarum consubstantialitatem et originem a seinsinuetur personarum consubstantialitas: et origo. Minor probatur. Primo quod non sunt con lubstantiales: quia sunt accidentia fluentia ab anima: vnde reponuntur in secunda specie qualitatis: quae est naturalis potentia vel impo tentia. Secundum probatur: quia concreantur cum anima.
¶ Secundo arguo sic. Si in potentiis animae ima go consisteret pars tertia in voluntate ponere tur: sed hoc est falsum. ergo etc. Maior patet. tam assignatione qua posita est in decimoquinto de trinitate: quae est memoria / intelligen s tia: et voluntas: quam ea quae est in. 9. libro de trinitate: quae est mens: noticia: amor. In prima enim nominatur ex nomine: in secunda ex actu. Amor enim extat actus voluntatis. Sed minor probatur auctoritate Augu. in li. de anima et spiritu: domintis: quod imago est in potentia cognoscendi sed similitudo in potentia diligendi.
¶ Tertio arguo sic: in mente si esset imago respectu creatoris: aut inseparabilis a mente: aut separabilis: sed nec sic nec sic. ergo etc. Maior patem. per locum a diuisione sufficienti: sed minor probatur: Primo quod non sit separabilis: quia secundum Aug. i 14. de tri. Eo anima imago dei est: quo capax particepus eius esse potest: ergo imago consistit in capacitate dei: sed capacitas est passio: passio vero a subiecto nequit separari: etiam potentia dei vt quidam dicunt: nec est inseparabit quia dicitur in pates. Ueruntamen in immagine pertransit homo.
¶ In oppositum vero arguitur au ctoritate Augustinus in sermodoe de imagie: vbi A dicit quod anima gerit quandam similitudinem trinitatis: secundum quam est imago omnipotentis.
¶ In ista quaestione sunt tres articuli declarandiPrimus est terminorum declaratiuus Quorum Secundus est quaestionis responsiuus.
¶ Primus terminus di mens: et difer tripliciter. Uno modo dififer a metior ti ris: et sic potentia excogitatiua dicitur mens: quod plicitra metitur et colligit. Et isto modo loquitur Da masce. i. 2. sminarum: dum ponit mentem / intentionem et fronesim. Unde dicit quod fronesis dilata facu excogitationem. Secundo modo capitur mens pro portione animae superiori: in superius scilicet elevate: et isto modo diitur ab eminendo: sic loquitur philosophia in t de conso. in quadam metro. Heu quam praecipiti mersa profundo: mens ebet etc: et sic capitur in quaestio nostra. Tertio modo diciter mens prima pars imagis: et sic descendit a meminisse. Et sic de mente loquitur Aug. in. 9. de tri. Quoid in hiis tribus mem te / noticia / et amore: imago consistit trinita tis: mens enim sic accepta respondet memoriae in alia assimulatione: in decimo.
¶ Sequil secundus terminus scilicet intelligetia. Intel ligentia dififer tribus modis: Uno modo diffter intelligentia vt diuiditur contra intellectum: et sic dicit in lide anima et spiritu Aug. quod in patria intellectus vertetur in intelligentiam: et intelligentia in deum: vnde isto modo diter quadam portiumcula animae qua in quiete summo bono inhaeremus. Et in est: quod angelici spiritus in telligentiae numcupantur. Secundo modo dififter intelli gentia vt condiuiditur voluntati: et isto modo lo quuntur philosophi ponentes duas potentias non alligatas organis in operando scilicet intellectum et vo luntatem: et sic capitur in quaestione. Tertio modo diitur intelligentia pro ipsamet intellectiua potentia vt informata est actu intellectionis: et isto mi assignatur ab Au. secunda pars imagis in. 10. de tri
¶ Tertius ermminus est imago vnde imago dififter tripliciter. Uno modo difiter imago id ad cuius exemplar aliud fit: et isto modo beatissima tritas est imago nostra. Unde dicit deus. Faciamus hominem ad immaginem et similitudinem nostram. Secundo modo difiter imago productum modo naturae suo pro ducenti per omnia aequile: et sic filius dei est solus ima go: quia aequalis est patri. Sic loquitur hilarius in li. de sinodis. Imago est rei ad rem coequanda: imaginata et determinata similitudo. Dixi ve ro quod productum sic per modum naturae: vnde spiritus sanctus non dicitur proprie imago: licet. I0an. Damascenus more grecorum vtatur nomine imagis Quantum ad secundum artiin spiritu sancto. Tertio dififter imago imitatiuum sui artificis seu imaginati in quadam propinquita te et distinctione: licet differat essentia id est per essentiam: sicut imago caesaris: caesarem repraesen tat. Unde noto secundum doc. sub. in. 9. q. huius. di. Tria exigi ad rationem imaginis. Primum est quod totum respontet: et in hoc differt a vestigio vbi est representatio secundum partem si cut imago caesaris totum repraesentat caesarem. Secundum est imitatio vnde non est imago: nisi sit imitatio posterioris ad prius: sed solum similitudo: sicut innuit Aug. in li. 63. quaestionum: de duobus ouis penitus similibus: in figura quantitate et colore: et tamen vnum non est imago alterius: quia non imitatur aliud. vnde et ima go dicitur quasi imitago id est agens imitationem. Tertium est quod imago ad imaginatum referatur: vnde imago caesarem proprie difitur inquantum caesarem reprte sentat non inquantum est pictura. Et hoc de 1. articuloculum ponuntur tres conclusiones.
¶ Prima conclusio est quod in soel actibus animae primis: no consistit imago tri nitatis: et antequam probetur distinguo actum animae triplicem: quarum vnus dicitur actus primus: et est potentia antequam operetur: vt dicit philosophus. 2 de anima: quod est sicut scire respectu intelligere. Alius dicitur actus secundus: et est ipsa consideratio: Tertius dicitur actus medius ua scilicet a primo actu ad secundum venitur: vnde verius dififter actio vel passio quam actus: ipsa enim est elicicio actiua vel passiua act producti: hoc habito probatur conclusio. Imago si perfecta est debet habere tria scilicet originem. distinctionem: et consubstantialitatem: sed actus primi haec tria non habent: igitur in eis non consistit imago trinitatis. Minor patet: licet enim habeant potentiae animae consubstantialitatem et distinctionem adiuicem: non tamen originem: voluntas enim non originatur ab intellectu: nec econtra sed sunt concreate cum anima. Confirmatur ratio: quia solum sunt duo actus primi. scilicet intellectus et voluntas: et ita non esset trinitas: sed biarietas. Et si obii ciatur de memoria quod est tertia potentia. Dico quod non: immo memoria solum dicit intelle ctum: addito obiecto: vt dicitur parens: seu fecunda memoria. Sed diceret aliquis quomodo distinguuntur iste potentiae ab anima ex quo sunt idem substantialiter. Respondetur quod forma liter et quidditatiue. Alia est enim diffinitio animae alia intellectus: alia voluntatis: de quo am plius in secundo.
¶ Becunda conclusio: quod ima go trinitatis: nec in mediis nec in secundis consistit actibus. Probatur: quia licet actus secundi habeant originem et distinctionem. non tamen habent consubstantialitatem quae requiritur vt notetur essentiae diuinae vnitas. Confirmatur quia non sunt nisi duo scilicet actus / intellectus et voluntatus: et ita non esset trinitas. Et si obiicia tur de actu memoriae: dico: quod non habes actum quammaxime absolutum distinctum ab actu intellectus et voluntatis: et dixi no tanter absolutum: quia bene habet actum de praesentato actionis scilicet dictionem actiuam et gignitionem. et differunt dictio et gignitio potest enim actus intellectus comparari ad intello ctum producentem: siue sit agens / siue possibilis: et sic dicitur dictio est enim a vitali principio aut ad obiectum: et sic gignitur vel dica tur et melius: quod omnis dictio est gignitio non econtra. Si obiicitur quod sunt tres actus beatifici / visio / tentio / et fruitio et sunt absoluti: et visio est in intellectu: fruitio in vo luntate: igitur tentio erit in memoria: et ita habebit actum absolutum. Dico quod si tentio dicat actum est in intellectu cum visione et cum fruitione in voluntate: nec per tinet ad memoriam: de quo in quarto¬
¶ Tertia conclusio est: quod in actibus prius mis et secundis simul est imago trinitatis: Probatur: quia in primis est consubstantia litas et diuisio: in secundis vero origo / et diuisio: post enim actum intellectus originatur actus voluntatis: et vt perficiant ra tionem immaginis sic ordinantur: potentia enim cum obiecto: seu in se: seu in specie intelligi bili habet rationem mentis seu memoriae: et est prima pars imaginis: intellectus vero cum actu iutelligendi: habet rationem intelli gentiae seu noticiae: et est secunda pars imaginis: volitiua potentia cum volitione: habet rationem voluntatis seu interni amoris et est tertia pars imaginis:
¶ Sed tunc oc currit dubium: quae est perfectior pars ima ginis: Respondeo quod est voluntas: cuius est ratio: quia bonitas imaginis debet pensari ex tribus: aut ratione obiecti: aut ratione potentiae: aut tertio ratione actus: verum est quod in pri¬ mo est parilitas: quia idem est obiectum intelle ctus et voluntatis. In secundo vero perfectior est voluntas quam intellectus: vnde se habet in re gno animae vt regina: cuius exemplum clarissimum: quia optima informatur virtute. scilicet charitate: et super caeteros spiritus collocatur seraph: cui amoris incendium attribuitur. Tertia etiam respectum scilicet actus: perfectior est voluntas: frui enim perfectior est actus quam visio: vnde Augustinus et habetur in listra de prima: summa merces est vt ipso perfruamur. Et hoc de secundo articulo. Quantum ad tertium articulum: sunt tres difficultates.
¶ Prima est: quia sic or dinando istam immaginem: videtur esse quaternitas non trinitas: vt memoria sit intellectus cum obiecto / siue specie intelligibili: intelli gentia intellectus cum actu intelligendi: tertia pars: voluntas cum obtecto: et quarta volum tas cum volitione. Ranon. doc. sub. quod prima pars imaginis quae dicitur parens (sicut secun da proles) complectitur vtramque fecunditate. scilicet vo litiuam et intellectiuam: et hoc habito non re stant nisi due partes: intellectus cum intellectio ne: et voluntas cum volitione: et sic habetur tri nitas non quaternitas. Et si obiiciatur quod me moria quae est prima pars imaginis non nominat nisi iutellectum cum obiecto: et tamen dicit Aug. in. 10. de trinitate: quod illa enumeratio memoria intelligentia et voluntas: praeferendals est. illi: quae est mens noticia: et amor. Responsio quod quo ad expressionem fecunditatis intellectiue: principalior est illa decimi quam illa noni: quia expresse nominat memoriam: quae est principium huius fecunditatis intellectiuae: et sic capit Aug. tamen quantum ad expressionem ambarum fecunditatum. scilicet intellectus et voluntatis: illa noni est principalior quae in mentis nomine eas con plectitur: vnde noto quod in tribus haee duae assigna tiones differunt. Primo quia illa noni est in habitibus: illa decimi magstis in potentiis naturalibus. Secundo: quia illa noni magis ostendit originem et distinctionem: illa decimi consubstantialitatem. Tertio quia illa noni magis est in actibus secundis: illa decimi in actibus primis.
¶ Secunda difficultas videtur quod in ista immagine sit magis dissimilitudoquaem similitudo: in diuinis enim pater producit filium: et ambo paraclitum: hic autem licet me¬ moria producat actum intellectus: non tamen ambo producunt volitionem: sed sola voluntas quod conceditur. Unde in tribus patens reperitur dissimilitudo ad suum protho tipum. Primo (et hoc tangit in textu nostro magister) quia in diuinis pater est memoria et filius intellectus: et spiritus sanctus voluntas. In nobis autem licet habeamus intellectum: memoriam et voluntatem: non tamen ea sumus: vnde falsa est predicatio. Plato est memoria: plato est voluntas. Secunda dis ferentia est: quia in diuinis ista tria de se mutuo praedicantur: vnde ista est vera: intellectus est memoria: memoria est voluntas: in nobis non. Tertia est differentia in proposito. Quia pater et filius producunt spiritum sanctum: sed memoria et intellectio non producunt volitionem: et ratio est: quia pater quando producit filium: producit quandam personam per se stantem: eiusdem secum essentiae cui communicat fecunditatem volitiuam: memo ria vero quando producit intentionem / siue intelle ctionem producit quoddam accidens inhaerens ideo non est simile.
¶ Tertia difficultas respectu cuius obiecti est principaliter imago illud considerando. Responsio quod anima nostra po test ad tria comparari ad suum superius: ad suum equale: et ad suum inferius. Unde contemplatur suum superius: tunc perfecte complectitur ratio imagi nis. vnde Aug. 12. de trini. In eo solo quod ad contemplationem pertinet aeternorum: non solum trinitas: sed imago dei est. Comparando vero ipsam ad angelum: vel seipsam est imago: sed non ita perfecte. vnde Aug. 14. de tri. Ecce inquit mens meminit sui: intelligit se: diligit se: hoc si cernimus: cernimus trinitatem: non quidem deum: sed ipsam immaginemus dei: respectu vero inferiorum obiectorum: non reperitur Aug. assignasse imaginem. Et sic patet quid ad questionem dicendum est scilicet quod in mente nostra est imago trinitatis.
¶ Ad argumenta. Ad primum iam patet quomodo in potentiis iam est consubstantialitas et distinctio et in actibus secundis est origo et distin ctio et quando dicit quod potentiae sunt accidentia animae. Ista fuit positio sancti thome: quam non teneo: quia repugnat sancto Aug. vnde Augstinus 14. de trini. et habetur in principio nostri textus; Quamuis enim mens humana non est naturae cuius est deus: imago tamen est naturae illius: qua nulla melior est inquirenda et inuestiganda in nobis: et quando dicitur sunt potentiae: et potentia est in praedicamento qualitatis. Dico quod potentia capitur dupliciter. Uno modo pro quadam habilitate et agilitate dispositiua: et sic ve rum est: quod talis potentia est in praedicamento qualitatis: et ad hoc sua currunt exempla: velut cursor et pugillator. Secundo modo capi tur vt pure: et solum dicit agendi potentiam: et sic non est verum huiusmodi sunt intellect et voluntas. Ad secundum dico ad Aug. quod lo quitur appropriate attribuens imaginem cognitioni: ex eo quod in diuinis filius cui attribuitur sapientia: dicitur imago dei patris et similitudinem voluntati: quia bonitate efficimur similes deo: quae bonitas attribuitur paraclito: quamuis secundum veritatem: etiam voluntas sit pars imaginis et potior.
