Distinctio 33

Distinctio. 33. huius tertii tractat de virtutibus cardinalibus. Ost predicta de quattuor virtutibus q quo principales vel cardinales vocantur disse redum est. Hic signatur 33. dis. huius tertii: quae sic continuatur ad praecedentes: Nam postquam a. 23. dis. inclusiue vs quam ad praesentem exclusiue de virtutibus actum est. theologicalibus: Nunc tertio in praesenti disde virtutibus agitur cardinalibus. Et diuiditur praesens pars in partes tres principales In prima virtutum ponitur numerus et distinctio. In secunda habunde tangitur nominatiua ratio. In tertia an sit exprimitur earum euacuatio. Prima in prin cipio. Secunda ibi. He virtutes cardina les etc. Tertia ibi. Ueruntamen hevirtutes. Et haec tertia particula aliis duabus indiuisis manentibus in tres partes diuiditur. In prima dubitabilis antecedit quaestio. In secunda hinc credibilis iungitur solutio. In tertia commenda bilis est epilogatio. Prima in principio. Secunda ibi. Quibusdam visum est esse etc. Tertia ibi. Ecce aparte hic dicit etc. Haec est diuisio etc.

Questio haec declarat de virtuti bus cardinalibus et in quo sint subie ctiue et habetur a Sco. ibi. q. vnica.

Utrum iusticia inter virtutes cardinales vel prudentia primatum teneat: Et ai guitur quod prudentia sit nobilior tribus mediis

¶ Primo sic: habitus proportionantur potentiis in quibus sunt. Sed intellectus in quo est prudentia nobilior est voluntate: in qua est iusticia: igitur Maior patet ex eo quod nobilioris subiecti videmus semper nobilius accidens: pa tet manifeste: nobilius nempe est accidens spi rituale quam corporale: quia et nobilius est subie ctum spirituale quam corporale. Sed probatur minor: quia quod est proximius meliori: melius est: ex. 3. thopi. Intellectus autem intelligitur essentie animae proximior quam voluntas: quod ex eo apparet: quia voluntas nequit ferri in incognitum et intel lectum praesupponit.

¶ Secundo arguitur sic. Illa virtus extat perfectior quae ad sui esse et complementum alteram non exigit quam illa quae illam requirit vt completum esse habeat: sed prudentia potest perfecta intelligi sine iusticia: non autem iu sticia sine prudentia: igitur. Maior patem ex co quod nobilius est independens quam dependens et prius suo posteriori: sicuti deus creatu ris. Sed probatur minor quo ad vtramque partem nuernte beati Breg. sic dicentis. Uirtus quae plus se posse conspicit: ea sine moderatione rationis in praeceps deterius ruit: moderatio autem haec prudentiae est.

¶ Tertio arguitur sic. In quolibet genere nobilius est. dirigens ipso directo: sed prudentia est di rectrix iusticiae et caeterarum moralium virtutum Maior patet ex similitudine in corpore natu rali in quo nobilius est oculus directis mem bris: et patet ex eo quod dirigens notat quandan super directum auctoritatem. Sed minor proba tur tum ex eo quod apud beatum Bern. in li. de conside. ad Cuge. Prudentia dicitur auriga virtutum. Tum ex eo quod habet philosophus in 2. ethico. vbi diffiniens virtutem: dicit / virtus est habitus electiuus immediate consistens proui sapiens id est prudens determinabit.

¶ In op positum vero arguitur auctoritate Aristo. in. 5. ethi co. c. 3. vbi diciti / quod iusticia praeclarissima est virtutum: nec hesperus aut lucifer id est venus ita est admirabilis. Et multa alia laude di gna ex quibus concluditur propositum.

¶ In ista quaestione ad alias etc. Primus est terminorum declaratiuus Quorum Secundus est quaestionis responsiuus

¶ Tertius est terminorum motiuus Quo ad primum articulum termini sunt iusticia / prudentia / et cardinalis virtus.

¶ Primus igitur terminus est iusticia / quaesi iuris status: ita primo quod causa iuxta Isy. ethomologia sententiam proponitur. secundo iudicio discutitur: tertio iusticia terminatur. Notandum tamen quod iusticia vt tangit doctor deuotus in dubiis litteralibus dicitur tripliciter. Primo dicitur iusticia large pro qualibet animae rectitudine: siue in declinando a malo: siue in faciendo bonum hoc modo quilibet homo sanctus dicitur iustus Secundo dicitur iusticia propriae rectitudo ordi nans ad alterum: reddendo ei quod suum est: et sic est virtus cardinalis. Tertio dicitur magis proprie iusticia prout dicit rectitudinem in red dendo proximo id quod est poene: et sic idem est iusticia quod seueritas: et diuiditur contra mise ricordiam. Hedio autem modo capiendo iusticiam sicut et accipit titulus quaestionis diffi nit iusticiam mar. tullius in antiqua rhetorica. Iusticia est habitus animi bonus: communi vtilitate seruata: cuilibet quod suum est tribu ens. In qua diffinitione tria tanguntur. Primo genus: dum dicitur habitus animi bonus. Iusticiam enim de difficili est mobilis in habente Secundo tangitur differentia eius ad alias virtutes dum dicitur cuilibet quod suum est tribuens: alie enim morales virtutes magis aspiciunt habentem: sed iusticia ad alterum est. Tertio tan gitur modus se habendi ad alterum dum dicitur: communi vtilitate seruata. Si enim illud reddere esset detrimentum ciuitatis vtique reddendum non esset: sicut nec gladius furioso qui dispendium potest af ferre. Notandum ultra / quod huiusmodi iusticiae quidamn grecus philosophus quem senem credo andronicum pe ripatheticum partes in tres diuidit ternarios seu nouem species quae sunt / liberalitas / benignitas / vindicatiua / eugnomosiua / euse¬ bia / eucharistia / sanctitas / homona commutatioi legis positiua. Ita quod respectu dei est eusebia et sanctitas: sed eusebia specialiter in protestatione seruitutis. Unde dicit eusebia est scientia dei famulatus: sanctitas deo in omnibus est quo ad deum / vnde dicit: sanctitas est scientia fideles faciens et seruantes ea qua ad deum iusta. Respectu iudicis politici est legis positiua: vt equilitatem faciat: et vindicatiua vt delinquentes puniat. Caeterum respectu subditorum est equalitatem a iudice fa ctam accipre: et dicitur bona commutatio et si deficiant voluntarie reuerti: et dicitur eugnomosiua: vnde dicitur quod eugnomosiua est voluntaria iustificatio. Tertius ternarius: scilicet liberalitas benignitas eucharistia sic dif ferunt: quia liberalitas moderatur concupiscibi lem in respectu ad proximum in dationibus: benignitas irascibilem eucharistia rationalem: quia interpretatur bona gratia.

¶ Secundus terminus est prudentia / quasi porro videntia seu procul videntia: vnde prudentiam in. 6. ethiet. philosophus diffiniens dicit. Prudentia est ratio rerum a nobis agibilium. Et tanguntur tria. Primo genus: dum dicitur: prudentia est ratio: ratio enim communis est habitibus practicis et speculatiuis Secundo tangitur obiectum in communi pruden tiae: dum dicitur: quod prudentia est ratio rerum. Tertio modus obiecti: dum dicitur a nobis agibilium. In hoc enim differt ab arte quae scilicet est ratio rerum a nobis factibilium: ex. 6. eodem. Notandum vltra quod marcus tullius prudentiae tres partes nominat: memoriam: et est de praeteritis intelligentiam et est de praesentibus prouidentiam et est de futuris.

¶ Tertius terminus est virtus cardinalis: Et dicitur a cardine: sicut emim caeli cardinibus artico et antartico caelum mouetur: et domus hostium cardine virtitur: sic humana vita in his quae sunt ad finem his di sponitur. Ad has enim cetere adiuncte reducuntur virtutes: habent autem triplex nomen: vt notat Tho. ar. 2. q. 1. Dicuntur primo principa les: quia ad has reducuntur alie. Dicuntur secundo generales: quia vt homo recte viuat in his quae ad finem sper requiruntur: non ita adiuncte vt magnifi centia aut magnanimitas aut alia huiusmodi. Tertio dicuntur cardinales quia sunt principium apirture domus dei: non tamen finem intuentur in interiora domus: hoc quippe virtutis est theo¬ logice quae pape veluti summo comparatur he cardinalibus veluti secundariis.

¶ Quantum ad secundum articulum sunt tres conclusiones iuxta etc. Prima est de virtutum cardinalium exigentia. Secunda de eisdem respectu subiecti. Tertia de comparatione iusticis et prudentiae in principalitate.

¶ Pri ma est haec. Uirtutes cardinales quattuor in cursu faelici viatoris requiruntur. Dicit pri ma pars / quod sunt quattuor virtutes cardinales. Patet hoc: vnde scribitur quod fluuius quae egrediebatur de loco voluptatis et diuidebatur in quattuor capita: ibi habet glo. quod illa quattuor capi ta sunt quattuor virtutes cardinales scilicet prudemtia / iusticia / temporantia et fortitudo. Unde et Aug. in li. de moribus ecclesie: affectum virtutis quadriprtitum esse insinuat: vnde harum quattuor car dinalium virtutum ita sumitur radice triplici quae ad praesens sufficientia. Primo ratione subiecti: prudentia enim extat intellectus: iusticia abso lute extat voluntatis: fortitudo eiusdem inquantum nomen induit irascibilis: sed eiusdem temporantia inquantum nomen accipit concupiscibilis. Secundo sumitur sufficientia ratione oppositi: peccato enim ade quattuor nob inflicta Beda testatur scilicet ignorantiam quam destruit prudentia: maliciam quam eneruat iusticia: infirmitatem quam elidit fortitudo: et concupiscentiam quam temporantia exterminat. Tertio sumitur sufficientia ratione actuum. Ordinant nempe cardinales virtutes hominem ad seipsum et proximum: ad se vero aut per ratncinari: et sic extat prudentia: aut ordinate concupiscere: et sic temporantia: aut terribilia aggredi: et sic est fortitudo. Si autem sit ad proximum iusticia numcupatur: nec obuiat vnam virtutem cardinalem solum esse ad proximum: cum tamen tres sint ad seipm: quia homine in seipo regula to eodem habitu totus conuertitur ad alium. Et si obiiciatur ex glo. super illo verbo. Crant quo manducauerant quasi quattuor milia hominum: dicit sic per prudentiam cognitio rerum appetendarum et vitandarum. Secunda est refrenatio cupidii tatis ab his quae temporaliter delectant. Tertia est infirmitas contra molestias seculi. Quar ta vero quae per omnes effunditur est dilectio dei et proximi: et ita videtur quod non iusticia sed dilectio dei et proximi cardinalis sit virtus: Dicendum quod dilectio dei hic nominatur: non quia cardinalis virtus: sed quia cardinales virtutes in hac perficiuntur: Uel dicendum quod haec non est nisi quaedam aptatio ad firmitatem quam facit in nobis virtus vt cardinalis quaternario simus tetragonismus sine vituperio scribitur in 1. ethicorum. Nec oportet quod si solum sint tres virtutes theologice: quod so lum sint tres cardinales: quia finis noster vni cus est: media vero varia. Sed dicit secunda pars conclusionis: quod he tres virtutes cardinales exiguntur in viatore. Probatur. Nullus potest peruenire ad regnum caelorum nisi per obseruantiam mandatorum dei: sed he vir tutes requiruntur ad obseruantiam huiusmodi mandatorum: patet de mandatis secunde tabulae de quibus dicetur infra: igitur. Confirmatur. Sicut enim quis peccat in deum: ita in se et proximum: sed he virtutes regulant hominem respectu sui et proximi: igitur: Unde patet liquide: quod luxuria et gula et caetera huiusmodi vicia: huiusmodi virtutibus opposita ducunt ad mortem: ex quo relinquitur vt ad vitam ducamur: has requiri virtutes: ideo optime de his virtutibus scriptum est. Sobrietatem et prudentiam et iusticiam et virtutem do cet quibus vtilius in vita nihil est hominibus. Et si dicatur quod dicitur. Qui diligit proximum legem impleuit. ex quo videtur quod nihil aliud requiritur ad salutem: Dicendum quod qui diligit proximum modo debito legem impleuit: modus autem debitus est vt homo has habeat virtutes vel infusas vel acquisitas: exigitur enim ad salutem: vt tam in his quae sunt ad finem quam finis respectu homo intellectum habeat et affectum ordinatum.

¶ Secunda conclusio est / de virtutibus cardinalibus respectu sui subiecti: et est haec. Cardinales virtutes acquisite vel infuse dono dei in parte rationanli solummodo collocantur. Prima pars conclusionis dicit / quod virtutes cardinales sunt aliquando acquisite: aliquando infuse: quod acquirantur probatur primo. Omnis virtus car dinalis est moralis nisi fiat instantia: de prudentia que dicitur intellectualis: sed omnis virtus moralis potest ex acquisitione haberi: igitur. Probatur minor: quia mos idem est quod consuetudo. Unde philosophus in principio. veteris ethice dicit: loquens de virtutibus innatis nobis a natura: perfectis vero ab assuefactione. Confirmatur: quia eisdem vnaqueque res generatur et conseruatur: videmus autem huiusmodi virtutes conseruari in nobis assuefactione: ideo potest manifeste re linqui quod acquisitione gignuntur. Ceterum phi losophi qui nunquam deo crediderunt huiusmodi habuere virtutes: et vnde hoc nisi acquisitione: et peccatores multi qui met in pecca to positi in talibus proficiunt virtutibus: vnde non est mirandum si acquisitione habere possumus quod aliqua habent similitudinarie animalia per naturam: vtputa quod aliqua sunt ca sta: aliqua initia etc. Ex quo patet quod illud. Omn ne datum optimum: et omne donum perfectum de sursum est: quo ad hoc quod dicit Slo. quod et virtus et natura sunt data dei habet intel ligi influentia generali: sicut illud. Scio quod aliter non possum esse continens nisi deus det. Et si quaeratur an per vnicam operationem acquiritur virtus an per plures? Dicendum quod solum per plures: nisi raro ex valida intentione et applicatione potentiae operan tis: non tamen quod ille operationes sint causae illius habitus: sed relinquitur quaedam habilitatio ex actibus frequentatis: iuxta illud poe ticum dogma. Gutta cauat lapidem non vi sed sepe cadendo quod vero he virtutes aliquando infundantur: patet in baptisatis peruulis: credendum est enim quod in baptismo deus totam mundat animam: tam in his quae sunt finis quam ad finem. Sed dicebat secunda pars conclusionis: quod omnes virtutes cardinales sunt in parte rationali animae: probatur: in eo est virtus subiectiue in quo est electio: quia teste philosopho de somno et vigilia: eius est actus cuius habi tus est: et econtra: sed electio solum est voluntatis vt elicientis: et intellectus vt dirigentis: igitur et solum tanquam in subiecto erunt cardina les virtutes in intellectu vel voluntate. Con firmatur: quia virtus est principium merendi: debet igitur poni in parte rationali vbi est meritum et demeritum. Ceterum virtutes sunt ad reforman dum dei immaginem quam infecerat peccatum: non est autem quaerenda imago dei in parte irrationali sed rationali: igitur etc. Rursus patet quia bone stum pertinet ad partem intellectiuam: virtus autem secundum tullium extat in genere honesti: vt patet tam in sua rhetorica quam in lib. de officiis. Ideo he ne Aug. in soliloquiis virtutem diffiniens dicit: virtus est ratio recta perducens ad finem Ex quo patet defectus sancti Tho. qui arti. 2. q. 3. temperantiam et fortitudinem in parte an mae collocat irrationali: patet tamen oppositum ex conclusione: vnde infertur quod non in nerito hac in materia praeponitur doc. deuo. sancto thome qui diciti / quod theologo non apparet modus rationalis vt virtutes sint in irrationali animae parte: sed in libero arbitrio omnes collocantur in quo est et meritum. Et vltra di citi / quod in homine est duplex concupiscibilis: et duplex irascibilis vna irrationalis: et ibi non est virtus. alia rationalis: et in tali concupi scibili est temperantia et irascibili fortitudo. Et si obiiciatur per philosophum in fine primi ethie. qui dicit tales virtutes esse in eo quod est persuasibile a ratione. huiusmodi est pars sensitiua et irrationalis: igitur. Optime in praesenti distin. doctur. subti. respondet: quod persuasibile rationi potest intelligi triplici ter. Primo stricte vt dicatur persuasibile rationi primo et simpliciter: et hoc modo solus intellectus dicitur persuasibilis rationi. Secunda modo vt dicatur persuasibile rationi non primo nec stricte: bene tamen simpliciter: hoc modo voluntas dicitur persuasibilis rationi: sic accipiendo virtutes sunt in eo quod ratione est persuasibile. Tertio modo dicitur persuasibile rationi metaphorice: hoc modo pars sensitiua dicitur ratione persuasibilis: sed non sufficit ad virtutem: bene tamen verum quod ex frequentatione generatur in parte sensitiua ali qua habilitas: sed virtus dici non meretur: sicut in equo potest generari aliquis habitus et sic de aliis. Et hoc modo intelligendus est philosophus vbi superficietenus videtur virtutem in parte ponere sensitiua.

¶ Tertia conclusio est / de principalitate inter iusticiam et pru dentiam: et est haec. Cardinalium virtutum tam in via quam patria manentium etiam ad pruden tiam iusticia primatum retinet. Dicit prima pars conclusionis / quod cardinales virtutes remane bunt in patria. Probatur: vircutes cardiales plenissime fuerunt in xpisco: et tamen fuit compro hensor: et ita statui non repugnant: et per consequens remanebunt. Unde et Beda in textu nostro id inducitur sentire. Et dicitur. Iusticia perpetua et immortalis. non tantum manebunt exercendo aliquos actus quos modo habentscilicet Sicut prudentia est in praecauendis insidiis. iusticia subueniendo miseris. fortituus do in perferendis molestiis. et temperantia in cohercendis delectationibus. sed sub aliis actibus. iustitia enim omnem excludet obliquitatem. prudentia omnem errorem. fortitudo omnem molestiam. temparantia omnem libidinem. Nec obuiat quod theologicae virtutes vt fides et spes euacuantur: qua tamen sunt nobiliores: hoc enim non arguit nobilitas: sed quia habent aliud oppositum beatitudini scilicet fides enigma quod repugnat visioni: et spes est de futuro quod repugnat temtioni: vnde et cardinales secundum ea quae in eis sunt imperfectionis euacuantur: sicut et de scientia dicit apostolus: quia scientia destruetur. Sed dicit secunda pars conclusionis quod iustica est nobilior quam prudentia. Probatur quando sunt aliquaeibuae potentiae aspicientes finem et ea quae sunt ad finem si vnius respectu alterius: est nobilior habitus in respectu finis: ita et respectu entium ad finem. hoc modo comparatur intellectus et voluntas: ambae enim sunt tam finis quam entium ad finem. respectu autem finis charitas: quae est voluntatis habitus nobilior est side quae est intellectus igitur et respectu entium ad finem nobilior erit iustitia quae est supraema virtus voluntatis. In isto ordine ipsa prudentia quae est suprema intellectus virtus in eodem ordine. Non loquor autem modo de virtutibus speculatis. Et si obiiciatur quod in o ethicorum videtur philosophus praeponere prudentiam cetaeris virtutibus dicendum quod ista praepositio intelligenda est aut ratione originis quia est prior: aut direc tionis: non quod sit nobilior simpliciter. Quantum ad tertium articulum sunt tres difficultates iuxta tres conclusiones.

¶ Prima difficultas: quae est prima pirtutum cardinalium? Dicendum quod quelibet suo in ordine habet primitatem vt in dubiis litteralibus doc. tangit deuotus. Si enimu consideretur harum virtutum acquisitio prima est temparantia. sicut enim pictor album seu mundum praeponit colorem ante aliorum colorum impressionem: Sic ad virtutum scalam ascendenti praeponenda est mundicia carnis. ideo sapi¬ ens primo eam nominat. Sobrietatem inquit et prudentiam et iusticiam et virtutem docet Secundo considerantur heae virtutes in perficiendo et sic prudentia est prima. et sic accipit in lib. de consideratione ad Cugenium Bernhardus vbi dicit: quod prudentia non tantum est virtus: sed auriga virtutum. Tertio considerantur secundum rationem difficibilis: et sic considerauit philosophus qui tractando de virtutibus incepit a fortitudine quae est difficillima. Quar to considerantur secundum rationem boni absolute: et sic iusticia est prima: quomodo considerauit magister in littera primitus agens de iusticia.

¶ Secunda difficultas: vtrum virtutes cardinales infuse sint eiusdem rationis cum acquisitis. Dicit sanctus tho. arti. 1. q. 2. quod non. Et potest dari apertum exemplum. Sicut enim charitas infusa extat alterius rationis a charitatae acquisita sic dicatur in proposito.

¶ Tertia difficultas. de illo cursu virtutum seu quaternario plotini plato nici quem recitat macrobius in primo desomno scipionis scilicet virtus politica: virtus purgatoria: virtus purgati animi: et virtus exemparis: sub quo gedu manet in patria? Dicendum quod sub tertio scilicet purga ti animi. Beati inquit mundo corde: quoniam ipsi deum videbunt. Ex hoc patet ad questionem: quod videlicet inter virtutes cardinales non prudenptia sed iusticia primatum tenet. Tunc ad argumenta.

¶ Ad primum negatur minor: et dum probatur: quia voluntas intellectum praesupponit. Dicendum est non quod sit proximior essentiae animae: ambae enim potentiae equae immediatae se habent ad animam: nec vna per aliam venit: sed intelligitur ratione actuum: quia oportet quod est volitumm praecognosci: nec tamen ex hoc debet intellectus argui nobilior: printelligitur enim approxima tio stupe ad ignem vt calor gignatur: et tamen calor gignitus nobilior est approximatione: sic in proposito.

¶ Ad secundum argumentum patet: per idem: est enim maior falsa licet totum partes praesupponat: non econtra: est tamen totum partibus perfectius sic in proposito. Nec obuiat quod dicit quod in dependens est perfectius dependenti: veritatem quidem habet in independenti simplicitur non aliter: patet exemplo de toto et partibus. prudentia autem non est independens simpliciter. ideo non obuiat argumentum.

¶ Ad tertium dicendum / quod maior est falsa loquendo simpliciter: et dum probatur ex similitudine oculi cor poralis dirigentis ad membra quae dirigitDicendum quod non est simile: oculus enim spiri tualior est membris caeteris: ideo non mirum si nobilior non sit intellectus: equae enim spiritualis est voluntas sicut intellectus: ideo non concludit ratio. Et tantum de praesenti. q.

¶ Ex praesenti distinctione etc. Prima conclusio vintus cardinalis est quaternario dicta principalis in modo vario. Dicit conclusio / quod quattuor sunt virtutes cardinales. Et ponitur a principio dis. vsque ibi. He virtutes cardinales etc.

¶ Secunda conclusio. Ex virtutibus bene viuitur et perficitur cardinalibus. Dicit conclusio quod virtutes cardinales faciunt bene viuere. Et ponitur ab illo loco. He virtutes etc. vsque ibi. Ueruntamen an he virtutes etc.

¶ Tertia conclusio. Usus mutatur non cardinalis: sed nuncupatur maxime talis. Dicit conclusio / quod virtus cardinalis in patria non mutatur: sed eius vsus. Et ponitur ab illo ca. Ueruntamen an he vir. etc. vsque ad finem