Quaestio 3

QUAESTIO III Utrum mundus sive aliqua creatura potuit. esse vel existere ab aeterno.

Deinde ad secundum arguebatur, et ostendebatur quod mundus sive creatura non potuit esse ab aeterno, quia ex hoc sequuntur duo impossibilia. Unum est quod possibile fuisset sic mundum fuisse a Deo quod non potuisset non fuisse ab ipso, et sic de necessitate habuisset esse a Deo; quia sicut quod est, quando est, necesse est esse, ita quod fuit, quando fuit, necesse est fuisse. Ergo quod semper fuit semper necesse fuit esse. Quare et cetera. — Alii sic formant quod sequitur quod Deus non potuit non producere mundum in esse, quia non potuit non producere? in illo instanti in quo productus est vel in quo ipsum produxit, quia quod est, quando est, necessarium est esse, immo nec est dare instans in quo non sit productus ab ipso. Quare nec potest dari instans in quo potuit non esse productus ab ipso.

Aliud impossibile quod ex hoc sequitur est quod si mundus potuit esse ab aeterno, potuerunt infiniti dies praecessisse, et in quolibet potuit Deus fecisse ? unum lapidem alicuius determinatae magnitudinis et illum potuit conservare, et sic possent modo actu esse infiniti lapides finitarum quantitatum producti et conservati a Deo secundum totam ! mundi durationem. Sed si infiniti lapides finitarum quantitatum unirentur et fierent unus lapis vel unum corpus, constitueretur ex eis unum corpus infinitum. Deus autem omnes huiusmodi lapides quos posset fecisse ? posset sic unire. Ergo posset aliquod corpus esse infinitum, quod est impossibile; et nihilominus est impossibile etiam esse nunc infinitos lapides finitarum quantitatum. Quare et cetera.

Contra. Illud quod non ? implicat contradictionem potest fieri a Deo. Sed mundum fuisse ab aeterno contradictionem non implicat, quia hoc nunquam accep | tum est a philosophis vel sanctis ad ostendendum mundum non fuisse ab aeterno. Quare et cetera.

Respondeo dicendum quod ad hoc intelligendum considerandum est, quod si sit repugnantia intellectuum " quod mundus potuit esse ab aeterno ut quid creatum a Deo et in diversitate substantiae, planum est quod nullo modo potuit esse ab aeterno. Non est autem manifesta repugnantia intellectuum; quia si? esset, hoc contingeret quod Deus necessario duratione praecederet creaturam quae ab ipso habet esse, vel quia de ratione creaturae est quod habeat esse post non esse duratione. Sed non videtur esse de ratione creaturae quod habeat esse post non esse duratione, sed solum quod de se dicat naturam quae secundum quantamcumque durationem nata est esse, non tamen a se sed ab alio.

Ad cuius intellectum est considerandum quod, non obstante quod non est distinctio realis inter essentiam et existentiam creaturae, ita quod? quantum convenit creaturae de ratione essentiae tantum convenit ei de esse, dicimus tamen Deum creaturas duratione ! praecessisse, et non fuisse ab aeterno nec !" quantum ad esse essentiae nec quantum ad esse existentiae, ita quod nec ab aeterno ' homo fuit, nec ab aeterno fuit animal, nec ab aeterno homo fuit animal — dico ? secundum esse reale actuale, — sed solum secundum esse potentiale et virtuale et secundum esse cognitum. Quia ab aeterno homo et suum | esse cognitum fuit, et ab aeterno de intellectu hominis fuit animal; et secundum esse potentiale et virtuale in virtute et potentia suae causae ab aeterno fuit, et sicut ab aeterno homo habuit esse, ita habuit esse animal, quia ab aeterno homo fuit et fuit homo in potentia non in actu, et etiam fuit animal scilicet in potentia. Non videtur ergo bene dictum, ut videtur aliquibus, quod ad hoc quod ponatur Deum duratione creaturarum existentias praecessisse, quod sit differentia realis inter essentiam et existentiam creaturarum, ita quod ab aetérno creaturae etiam de necessitate habuerunt esse essentiae simpliciter (et sic Deus solum natura, non duratione praecessit essentias creaturarum), sed de novo habuerunt esse existentiae et quod quantum ad z/lud? praecessit Deus duratione creaturas, ut patet ex praedictis.

Immo etiam esto quod realis esset differentia inter esse essentiae et existentiae creaturae, sicut inter formale actuale, materiale et potentiale, tamen prout creatura potuit ab aeterno esse secundum esse essentiae, potuit etiam esse secundum esse existentiae ut quoddam compositum perfectum sicut etiam materia et forma differunt. Et prout res materialis potuit esse a Deo quantum ad principium materiale, potuit etiam esse ab ipso quantum ad principium formale ut quoddam compositum completum. Et qui ponit essentias creaturarum fuisse vel posse fuisse ab aeterno secundum id quod sunt essentialiter sive creaturas secundum esse essentiae ipsarum, non debet negare fuisse vel posse fuisse creaturas simpliciter ab aeterno. Et ideo quia omnes ponunt creaturas, quantum ad esse essentiae ipsarum et etiam quantum ad esse existentiae earum fuisse ab aeterno, saltem in virtute et potentia Dei — qui est quodammodo omnia continens in virtute ut dictum est et qui ad hoc quod illud quod in eo est in potentia habeat esse in actu, non indiget aliquo alio principio activo vel passivo praesupposito suae causalitati; sed ipsa voluntas Dei est natura rei secundum Ambrosium; — ideo sicut in Christo quantum ad eius essentiam omnium entium perfectiones comprehendentem, et quantum ad eius scientiam omnia et omnes modos entium in ipsa sua essentia apprehendentem, virtualiter et exemplariter creaturae habuerunt esse ab aeterno, sic ab ipso quantum ad eius potentiam et voluntatem efficacissimam a nullo dependentem extra in se ipsis potuerunt habere esse efficienter.

Quia ergo unaquaeque creatura secundum rationem suae essentiae specificae abstrahit ab hic et nunc, propter quod dicitur quod universalia sunt ubique et semper, quia scilicet non dicunt entia determinati temporis simpliciter, sed dicunt res et naturas quae natae sunt esse semper non solum secundum esse essentiae sed secundum esse existentiae, quia nec natae sunt esse secundum esse essentiae nisi sint natae secundum esse existentiae; nec quantum ad suum quod quid est, et quantum ad esse essentiae possunt abstra | hi species creaturarum ab hic! et nunc et sic habere perpetuitatem (ut quidam concedunt ? negantes mundum potuisse esse ab aeterno) nisi etiam quantum ad suam existentiam vel quantum ad suum esse abstrahant ab hicetnunc, — ideo, sicut quidam concedunt, quod quid est eclipsis lunae abstrahit ab hic et nunc ut sic simpliciter acceptum non possit probari, et similiter licet quaedam existentia eius actualis pro aliquo tempore determinato et non abstrahens a quolibet tempore vel nunc vel a quolibet ubi, sicut nec essentia eclipsis ad huiusmodi eclipsim contracta, probari possit hic et nunc esse, tamen existentia eclipsis lunae universaliter sive simpliciter abstrahit ? ab hic et nunc sicut et eius essentia simpliciter; et ideo sicut unum non potest probari ita nec alterum. Sicut ergo si domus in mente artificis, quae dicitur ars et forma exemplaris domus extra, una cum voluntate artificis esset causa sufficiens essentiae et existentiae domus extra, et statim cum notitia domus in mente ut causa exemplari formali posset adesse ipsa placentia existentiae vel existendi domus ut causa? efficiente in ipsa voluntate, diceretur quod a tempore quo? potuit esse notitia domus, potuit etiam esse natura vel essentia domus sive ipsa domus in existentia in re extra; et si huiusmodi notitia potuit esse ab aeterno, existere etiam potuisset domus ab aeterno. Ita videtur posse dici in proposito, et videtur? hoc pertinere ad eminentiam ? et virtutem divinae '" potentiae.

Secundum hoc ergo de ratione creaturae solummodo est ut habeat esse suum ab alio ex nihilo, id est non de aliquo ?; et quod habeat esse post non esse natura, quia de se non habet esse, sed magis non esse. Esse autem habet ab alio in quantum scilicet est effectus primi. Per prius autem habet res quod naturaliter sibi debetur ex se quam quod sibi debetur ab alio. Dato ergo ? quod creatura nunquam habuerit actu non esse sed semper fuerit, tamen ipsa haberet esse post non esse natura, quod sufficit ad rationem creaturae, et sic creatura habens esse ab aeterno diceretur esse facta ex nihilo vel non de aliquo, quia prius naturaliter haberet non esse utpote ex se quam esse utpote ex alio. Nec tamen sequitur quod esset ens et non ens, quia non ponitur ipsam sic habere vel habuisse non esse quod aliquando esset totaliter L. non ens: sic enim cum simul cum hoc poneretur semper fuisse, sequeretur quod aliquando simul esset et non esset; — sed sic ponitur É semper non esse et non fuisse quod natura eius talis est quod esset nihil si ! sibi relinqueretur. Ut patet etiam: si aer semper esset illuminatus a sole, diceretur semper de non lucido lucidus factus, et prius non lucidus quam lucidus, non ita quod aliquando fuerit non lucidus vel tenebrosus, sed quia esset vel fuisset semper talis si eum sol sibi relin- à ] queret; et sic ordine naturae, non duratione, fuisset etiam prius non lucidus. Et secundum hoc non diceretur aer simul lucidus et tenebrosus, P. sed de se non ens lucidus vel ens non lucidus ab alio semper haberet £z quod esset lucidus. Ita | etiam in creatura aeterna praecederet non esse ipsum esse ordine naturae et non diceretur creatura simul esse "! et non esse, sed quod creatura de se non habens esse, ab alio semper haberet esse. Et adhuc etiam modo sic esse et non esse verificantur de creatura. Potest enim dici quod quaelibet creatura toto tempore E Th g quo est habet non esse et esse 4 non esse a se, esse ab alio. Ex; Sn praemissis ergo patet quod de ratione creaturae non est quod post non 's esse duratione habeat [non] esse, sed solum natura.

Item ex parte Dei non convenit vere dicere quod oportet eum b necessario praecedere suum effectum duratione. Et hoc quidem tenetur e E $ ratione. Nam omne agens cuius actio vel operatio est successiva, vel E etiam subita quae tamen est terminus actionis successivae, duratione 43 necessario praecedit suum effectum, ut sol illuminans aerem in hemi- ' » sphaerio nostro in instanti praecedit duratione hanc illuminationem sive "d" etiam hoc illuminatum esse, quia non illuminat nisi accedendo per motum cuius terminus est ista illuminatio. Sed actio Dei respectu creaturae immediate non est successiva, nec est terminus alterius actionis | successivae. Sequitur ergo quod Deus non necessario postposuit sibi effectum suum in duratione, nisi fuerit alia causa postponendi necessario effectum in duratione. Sed non est aliqua quae in Deo possit habere locum, quia quod causa aliqua postponat sibi effectum in duratione necessario, non est nisi propter imperfectionem causae quae aliquid expectat ad hoc quod habeat perfectam virtutem producendi effectum, aut quia talis causa effectum producit per motum, (et ideo quia causa illa necessario est in principio motus et effectus non nisi in termino, ideo non potest effectus esse coaequaevus suae causae), aut quia causa non est productiva! effectus secundum totum id quod est, sed indiget ad [eius] productionem illius pass[1]o, quod si non fuerit praesens non? potest agens ? producere effectum suum in illo quousque ipsum passum appropinquaverit. Sed Deus ab aeterno fuit infinitae potentiae et virtutis, nec ei defuit ulla potentia quam expectaret, et actio Deli etiam non est successiva et divisibilis, sed actio qua creatura habet esse ab ipso est indivisibilis: non enim habent esse ab ipso per motum vel mutationem successivam. Est etiam causa totius rei quantum ad omnia quae ad ipsam pertinent. Ouare effectum suum non de necessitate duratione praecedit, et sic poterit creatura ab aeterno esse cum creatore, ab illo tamen habens suum esse, non de aliquo. Quae ideo est creatura, quia sic ab alio habet esse de nihilo, et ille creator, quia a nullo habet esse sed omnia ab ipso.

Praeterea, in quocumque instanti ponitur res esse, potest poni principium actionis eius. Sed in operatione subita simul, immo idem est principium et finis eius sicut in omnibus indivisibilibus. Ergo in quocumque instanti ponitur agens producens effectum suum subito, potest poni terminus actionis suae. Sed terminus actionis simul est cum ipso facto. Ergo non importat repugnantiam intellectuum, si ponatur causa producens effectum suum subito non praecedere duratione suum effectum. Repugnat autem causae producenti effectum suum per motum, quia oportet principium motus praecedere finem eius. Et quia homines assueti sunt considerare huiusmodi factiones quae sunt per motum, ideo non de facili capiunt quod causa agens effectum suum duratione non praecedat.

Nec huic rationi obviat quod Deus est agens creaturas non per naturae necessitatem sed per liberam voluntatem, non quidem deliberativam ? ut est nostra quae pendente deliberatione postponit facere suum effectum; — voluntas enim " Dei non est deliberativa; si enim ageret de necessitate naturae diceretur " quod mundus esset ab aeterno et de necessitate. Sed voluntas in !! Deo nihil adimit sibi de potentia et virtute; immo potius ex hoc est potentior. Ergo sicut mundus esset ab ipso de necessitate, si non esset agens liberum et " voluntarium, ita videtur quod mundus potest esse vel non esse ab ipso secundum quod sua libera voluntate sibi placuerit. Et si potuit ipsum velle fuisse ab aeterno, sicut voluit ipsum esse ex tempore, potuit fuisse ab aeterno.

Cum ergo voluntas Dei nihil diminuat de eius potentia et virtute (et solventes ad rationes Aristotelis quibus arguit mundum non potuisse non fuisse, per hoc quod idem manens idem semper facit idem, dicunt quod hoc sequeretur si non esset agens per voluntatem), ergo non obstante quod ponitur agens per voluntatem nihilominus potuit facere quod ' creatum ab eo nunquam non fuerit. Et haec videtur fuisse opinio Richardi, primo de Trinitate, capitulo sexto ubi dicit: omne esse triplici distinguitur ratione; erit enim esse cuique existenti ab aeterno et a semet ipso, aut e converso nec ab aeterno quidem nec a semet ipso, aut ab aeterno quidem nec tamen a semet ipso. Et capitulo nono: fuisse autem aliquod esse ab aeterno quod tamen non sit a semet ipso nemini videatur impos- j sibile, quasi sit necessarium causam semper effectum " praecedere, et omne quod de alio est a suo principio semper succedere oportere. Certe enim radius solis de sole procedit et de sole originem trahit; | tamen soli coaevus existit; ex quo enim fuit radium produxit et sine radio nullo tempore fuit. In natura autem creata legimus quid de mafwra increata pensare et aestimare debeamus. Hanc tamen auctoritatem truncatam ad oppositum inducunt aliqui. — Et Augustinus, undecimo de Civitate Dei, capitulo quarto: qui mundum fatentur a Deo esse non tamen initium temporis ei volunt, sed suae creationis habere ut modo vix quodam intelligibili (quia scilicet non est consuetus talis modus factionis) é semper si£ factus, dicunt | quidem aliquid.

Sic ergo non videtur esse aliqua repugnantia intellectuum in hoc quod dicitur creaturam habentem esse ex nihilo semper habuisse esse a Deo ut a sua causa, etiam non obstante quod creatura habet esse a Deo in aliena substantia quae dicto modo ex se habet non esse; quia ut dictum est, huiusmodi suum esse, quia illad non habet ex se, semper illud habet a Deo sibi! acquisitum de non esse vel de nihilo, non sic quod illud prius duratione non haberet, sed quia illud ex se nunquam habet, et quantum est ex ratione sua absolute posset sibi esse ? acquisitum de novo, licet ab aeterno habuisset esse non acquisitum post non esse, sed dicto modo ? acquisitum. Quia enim esse habuisset libera voluntate Dei nulla necessitate absoluta, ideo etiam ab aeterno absolute potuisset non fuisse, .et post non esse habuisse esse acquisitum, sicut et modo cum habet a Deo esse, quia libera voluntate est ab ipso, et sic etiam absolute potuisset non esse ab ipso in hoc instanti. Ideo etiam in hoc instanti absolute loquendo posset sibi acquiri post non esse duratione, licet ex suppositione in quantum scilicet iam est? sibi acquisitum, sive in quantum nunc est homo, non possit. Sic etiam intelligendum est quod Deus faceret creaturam esse de non esse, et non solum daret creaturae ut esset in facto esse et res crearet in esse et conservaret, si creaturam ab aeterno fecisset; ita tamen quod haec non differrent re sed ratione. Nam in quantum creatura considerata secundum se ut habens quantum est de se non esse, intelligitur suum esse habere ab alio (et sic intelligitur ibi non ? esse prius natura et esse posterius licet duratione non distent), licitur fieri per respectum ad non esse praecedens dicto modo de non esse ?!! et creari a Deo, mutatione quadam indivisibili, non reali habente terminos realiter et secundum durationem distinctos, sed secundum rationem sive secundum intellectum distantes; in quantum vere creatura consideratur ut quid in actu simpliciter perfecto et non in nihilum cadens, dicitur habere esse in facto esse sive conservar per comparationem ad non esse sequens quod non cadit causalitate divina suam influentiam qua produxit in esse non subtrahente, ut nuper fuit declaratum. Unde bene videtur esse dictum quod mundus, si fuisset ab aeterno, non accepisset a Deo esse. per mutationem realem et proprie dictam, sed semper habuisset esse ab eo per simplicem influxum ". Ut sicut Filius habet esse ab aeterno a Patre in identitate. substantiae per simplicem influxum non per mutationem, ita mundus haberet esse ab aeterno in diversitate substantiae per huiusmodi influxum.

Si autem sit ita manifesta repugnantia intellectuum, nurum videtur aliquibus quomodo Augustinus hoc non vidit, qui tantum laboravit, decimo et duodecimo de Civitate Dei, contra positionem philosophorum, ad ostendendum quod mundus non fuisset aeternus, ad hoc multas rationes inducendo, quia hoc fuisset efficacissima via ad improbandum aeternitatem mundi, scilicet per repugnantiam intellectus. Hanc enim viam praetermittit, quin immo videtur innuere quod non sit ibi repugnantia intellectuum, ut patet ex aliquibus dictis suis ibi. Mirum etiam videtur quomodo philosophi repugnantiam hanc' intellectauum non viderunt. Unde cum dicitur quod de se non habet esse, ab alio acquirit esse, et vadit de non esse ad esse, et prius habet non esse quam esse et omnia talia, intelligenda sunt sic quod istud ire et illud habere non esse prius est secundum naturam et modum intelligendi, non secundum durationem, ut scilicet quia creatura quae de se non habet esse ab alio habet vel accipit esse et cetera.

Cum etiam dicitur quod si mundus semper fuisse potuisset, hoc posito in esse, mundus nunquam potuisset non fuisse, dicendum quod potentiae rationales sunt ad opposita. Unde Deus ab aeterno potuit facere et non facere, et in Deo fuit simul ab aeterno posse facere, et non facere, et posse determinare se ad facere vel non facere, sive eligere vel velle facere vel non facere. Et si mundus factus fuisset ab aeterno absolute, tamen Deus semper potuisset ipsum facere vel non facere, et determinasse se ad facere vel non facere sive elegisse vel velle facere et non facere. Et libere | ad facere ab aeterno se determinasset et libere fecisset, id est sua libera voluntate ab ipso ab aeterno esse habuisset, ita tamen ? quod absolute loquendo etiam libera voluntate potuisset non habuisse esse. Sicut ergo se determinavit ad facere sive ad hoc quod mundus esset ab ipso, sic habet esse ab ipso, et ideo solum ex suppositione mundus de necessitate habet esse novum a Deo, quia scilicet Deus libere se determinavit ad hoc quod voluit mundum sic esse ab ipso. Ex quo autem sic se determinavit non potuit non determinasse, et ideo ex suppositione mundus aliter ab ipso non potuit esse. Sed quia absolute loquendo nulla necessitate ad hoc se determinavit, sed potuit se determinasse ad aliter facere, ideo absolute loquendo mundus etiam non sic de novo de necessitate est factus. Si etiam fuisset ab aeterno, tamen libere se determinasset ad hoc quod mundus sic habuisset ab ipso esse ab aeterno et potuisset determinare quod aliter habuisset esse. Ideo etiam si mundus fuisset ab aeterno, non fuisset de necessitate absoluta ab aeterno, sed solum condicionata sive ex suppositione, quod non videtur inconveniens. Sicut ergo quod est, quando est, de necessitate est, non simpliciter, sed ex suppositione scilicet in quantum est, — Socrates enim currens in a non de necessitate currit in a, sed dum currit in a non potest non currere, ita quod absolute loquendo posset ! non currere in a, quia currere in a non est de eius ratione, — ita etiam mundo non existente non est verum quod simpliciter loquendo | necesse sit? ipsum esse a Deo hodie; unde etiam cras non erit absolute verum. Est dicere pro die hodierna: necesse fuit mundum heri a Deo fuisse, sed ex suppositione et? condicione, in quantum est nunc vel in quantum fuit her; ita etiam pro toto tempore praeterito et futuro.

Non valet etiam ratio qua dicitur mundum non potuisse fuisse aeternum, quia creatura parificaretur creatori in duratione, quia esset aeterna, sicut Deus aeternus, et mensura Dei non excederet nec comprehenderet nec ambiret totam durationem creaturae; quia, ut probabiliter dicebat respondens, hoc posito semper aeternitas sive mensura vel duratio Dei esset tota simul in summa simplicitate consistens, et duratio mundi successiva, licet quia carens principio durationis et termino, diceretur duratio aeterna, id est aeternitati indivisibili non secundum esse omnino indivisibile, sed secundum suum esse successivum et secundum suam aeternam mensuram successivam tamen semper coexistens. Et sic etiam in perfectione et simplicitate excederet totam durationem mundi, et eam uno modo ? simplici comprehenderet, quia non secundum aliud et aliud ipsius aeternitatis tempus vel partes temporis sic coexisterent, ut sic pars aeternitatis partem temporis cui coexisteret comprehenderet, et alia pars aliam, sed illud secundum quod modo coexistit ei tempus praesens, secundum illud coexistet ei tempus futurum in millesimum annum. Non solum enim inconveniens est quod divina aeternitas ratione suae infinitatis non excedat durationem mundi aeternam a parte ante, sed etiam a parte post. Cui non repugnat forte aeternum a parte post, quia ista aeternitas mundi et sua infinitas habet esse semper in actu permixto potentiae et non in actu simpliciter perfecto quia successiva est, non potens esse tota simul; tale autem infinitum et aeternum importa£! unum esse et cetera.

Non valent etiam rationes de infinitis lapidibus et infinitis revolutionibus et huiusmodi, quia licet mundus fuisset ab aeterno, non possent tamen lapides esse infiniti in actu, quia licet infiniti dies praecessissent et quolibet die unum lapidem fecisse potuisset Deus, tamen accipiendo omnes simul non potest esse quod sint facti lapides in omnibus diebus simul. Constat enim quod quicquid Deus posset facere in diversis diebus successive, simul posset facere in una hora quantum ad entia permanentia; et constat quod statim facto uno lapide in hac hora, potest facere alium et sic in infinitum. Nec tamen in hac die possunt esse facti lapides infiniti; potest tamen facere in infinitum lapidem post lapidem, et fecisse in infinitum lapidem ante lapidem, sicut etiam potest dividere continuum in infinitum, et secundum quodlibet signum divisivum potest illud dividere, | non tamen potest facere quod sit actu divisum et sic de aliis. Item non oporteret inducere instantias de lignis et lapidibus, quia illud idem quod per huiusmodi instantias concludi videtur, efficacius concluditur de animabus humanis, si mundus fuisset ab aeterno.

Et est dicendum quod infinito universaliter repugnat esse simpliciter in actu terminato, sed solum ei convenit esse in actu secundum aliquid, et secundum aliquid semper in potentia. Et ideo quia successiva non habent esse in actu nisi secundum aliquid indivisibile variabile secundum totam successionem, ideo talium infinitas non importat aliquam repugnantiam, quia quantumcumque detur in futurum, nunquam plus erit simul de tempore quam modo est, quia semper pars parti succedit. Similiter etiam, si tempus durasset in infinitum a parte ante, tamen nunquam fuisset prius plus de tempore quam modo est, et ideo nullum inconveniens ipsum fuisse in infinitum à parte ante, sicut nec a parte post. In permanentibus etiam nata est esse infinitas secundum divisionem continui in infinitum, in post accipiendo, quia semper remanet aliquid accipiendum, et nunquam poterit totum esse acceptum. Et ideo quia [semper] illud quod est semper finitum est, ideo non obstante quod partes acceptae non succedant, potest esse huiusmodi infinitas in permanentibus ex parte post; similiter etiam eo modo a parte ante quo accipitur de talibus semper aliquid finitum et relinquitur semper aliquid accipiendum, potest dici esse possibile infinitum. Ut sicut Deus posset facere hodie unum lapidem et cras alium et sic in infinitum, ita et in praeterito potuit! ab heri unum fecisse et pridie alium et sic in infinitum. Et sicut non potest esse quod sic faciat in futuro lapides quod simul essent in facto esse, ita impossibile est quod sic fecerit in praeterito quod sint etiam simul in facto esse. Hoc enim est contra rationem infiniti quod habeat esse in facto esse completo. Et ideo talibus quae mata sunt habere esse in facto esse permixto fieri non repugnat infinitas, nec a parte ante, nec a parte post. Sed his quae ponuntur habere esse in facto esse complete repugnat omnino infinitas. Et quia permanentibus 77 post procedentibus in infinitum, etiam illis reservatis quae praecederent sive quae prius acciperentur, non contingit esse in facto esse complete et ideo in accepto esse, ideo eis ut sic non repugnat processus in infinitum, sed quia eis in ante procedentibus in infinitum et omnibus reservatis conveniret habere esse in facto esse complete, ideo eis ut sic repugnat infinitas et cetera.

De infinitate igitur animarum esset dicendum quod secundum cursum qui nunc est, scilicet quod homo sit factus ut beatificabilis in anima et corpore, planum est quod mundus non potuit fuisse ab aeterno. Verumtamen, licet non posset secundum ordinem istum poni homines potuisse fuisse ab aeterno, tamen absolute loquendo posset poni cum finitate animarum sufficientium ad existentiam omnium hominum | natorum esse secundum debitas circulationes orbium, videlicet sic quod cum ponatur quod omnibus orbibus ad eumdem gradum et statum redeuntibus in quo nunc sunt redeant omnia eadem et secundum superiora et inferiora, tunc etiam aliquando eaedem animae quae modo animant corpora, eadem corpora vel saltem omnino conformia aliquando animare habent secundum cursum pure naturalem. Et sic posset esse circulatio animarum etiam finitarum in infinitum, non talem qualem ponunt fabulae Pythagoricae. Et animarum circulationem non videtur Augustinus reprobare, undecimo de Civitate Dei, nisi ex variatione secundum felicitatem et infelicitatem. Unde si ponerentur" animae solum ordinatae ad perfectionem earum naturalem, non videretur huiusmodi circulatio efficaciter Intelligendum ergo quod illud argumentum de animabus et illud de lapidibus non arguunt mundum simpliciter non potuisse fuisse aeternum, sive quantum ad aliquas partes eius, sive secundum alium ordinem sive etiam alium mundum sive quamcumque creaturam. Sed quia mundus secundum cursum ' quem videmus videtur esse sic factus quod homo est principalius intentum inter entia inferiora, si homo non potuit esse ab aeterno, probabiliter arguitur quod mundus secundum hunc cursum et ordinem non potuit esse ab aeterno, potentia praecipue ordinata et praecipue sicut nunc est in ordine ad gloriam et beatitudinem; hoc tamen non arguit quod ? nullo modo esse potuit creatura ab aeterno. Et ideo neutram partem determinando tanquam verum necessarium, neutram etiam reprobando tanquam falsum inmipossibile sed tanquam probabile sive probabiliter verum vel falsum, potest dici quod utraque pars per modum opinabilis sive etiam credibilis, non demonstrabilis, potest sustineri, et neutra erronea.