Quaestio 15

QUAESTIO XV. Utrum intellectus agens pertineat ad rationem. superiorem.

Postea ad secundum arguebatur quod intellectus agens non pertineat ad rationem superiorem, quia secundum ' Damascenum, nulla natura propria operatione destituitur. Operatio autem intellectus agentis videtur esse illuminare phantasmata et abstractionem facere. Sed hanc operationem non habet in actu rationis superioris, quia secundum Augustinum, duodecimo de Trinitate: per superiorem portionem rationis inhaeremus intelligibili atque incommutabili veritati et eius est iudicare de istis corporalibus secundum rationes incorporales atque aeternas; quae nisi supra mentem humanam essent, incommutabiles profecto non essent. Secundum ista videtur quod operatio intellectus agentis non habeat locum in portione superiori rationis, quia ipsa illustratur rationibus aeternis et incorporalibus quae non habent illuminari lumine intellectus agentis; quare et cetera.

Contra. Secundum Augustinum, ibidem: imago Trinitatis praecipue relucet in ratione superiori. Sed intellectus agens pertinet ad imaginem; nam secundum Augustinum, duodecimo super Genesim: semper agens est ? praestantius patiente; ergo cum intellectus possibilis qui habet locum parentis pertineat ad imaginem, intellectus qui habet locum agentis ad ipsam potius pertinebit. Ergo videtur quod pertineat ad rationem superiorem.

Respondeo dicendum quod, si ratio superior et inferior essent diversae po tentiae realiter ab invicem differentes, posset quaestio sic intelligi: utrum intellectus agens realiter sit aliquid animae secundum portionem rationis superioris vel inferioris.

Si autem non sunt diversae potentiae realiter differentes, tunc quaestio non quaerit nisi utrum ad actum intelligendi ea quae deputantur rationi superiori, requiritur operatio intellectus agentis vel ad actum intelligendi alia. Et quia, prout Augustinus dicit loquens de istis, duodecimo de Trinitate, capitulo quarto, cum de natura mentis humanae disserimus, de una quadam re disserimus ?, nec eam in id quo inhaeremus intelligibili et incommutabili veritati quod est sublimioris rationis cuius est iudicare de corporalibus secundum rationes incorporeas et sempiternas et etiam id '! quod in actione corporalium temporaliumque tractandorum versatur, nisi per officia generamus, communiter supponitur quod non sint res diversae. Et ideo non potest quaestio habere primum intellectum.

Circa secundum vero intellectum quaestionis, est considerandum quod, secundum statum vitae praesentis, non est nisi unus modus intelligendi omnia sive materialia et transmutabilia, sive immaterialia et aeterna, scilicet per abstractionem speciei intelligibilis virtute intellectus agentis, mediante phantasmate sive obiecto in virtute phantastica. Propter quod qui non habent phantasticum bene dispositum, nihil omnino secundum cursum naturae possunt intelligere circa corporalia sive incorporalia. Et ideo, pro statu tali, in omni operatione intellectuali necessaria est operatio intellectus agentis, propter duo: scilicet, propter subiectum susceptivum, ut scilicet virtute eius, quia est lumen quoddam, ipse intellectus possibilis sit illustratus et dispositus ad speciei intelligibilis, cum abstracta est, susceptionem; et etiam propter obiectum activum ut ipse intellectus virtute luminis sui ipsum sua natura, quae est lux quaedam contingens, consequatur quamdam abstractionem a condicionibus particularibus, et sic possit intellectum possibilem immutare, prout fuit alias declaratum. Non quidem quod huiusmodi duplicem operationem faciat intellectus agens vere transmutando de potentia praecedente actum aliquem ad actum illum ipsum intellectum possibilem, vel se ipsum respectu obiecti deducendo; sed sic quod, irradiando super phantasmata, sicut lux solis super colores, illud quod in phantasmate ut sic sub particularibus condicionibus tantum repraesentatur ?, virtute intellectus agentis praeter huiusmodi condiciones individuantes, ut est aliquid secundum se ipsi intellectui possibili repraesentetur; sicut etiam colores qui secundum se sine luce visum non immutant, virtute lucis praesentis ipsum immutant ^, licet non sit omnino simile. Et istam actionem acit intellectus agens semper et naturaliter, quantum est de se, licet non semper virtute eius fiat talis abstractio a phantasmatibus et immutatio intellectus possibilis per ipsam 5, eo quod huic actioni suae substernuntur phantasmata quasi pro materia quae non semper sunt convenlenter disposita et ordinata. Unde, semper secundum se est lux; sed illam ! non semper participant phantasmata, quia nec semper subsunt ei, ut materia conveniens; sicut etiam lux sensibilis, quantum est de se, semper facit suam abstractionem, id est, est in actu, quantum est de se, abstrahendi respectu colorum, sed non semper abstrahit colores, nisi prout ei convenienter dispositi subiciuntur. De hac autem actione intellectus agentis loquitur Philosophus, tertio de Anima, cum dicit quod intellectus agens est habitus quidam ut lumen et se habet ad phantasmata sicut lux sensibilis ad colores.

Aliam autem actionem respectu intellectus possibilis, cui semper est coniunctus et coevus, semper facit ipsum sic semper illuminando. De quo Commentator, tertio de Anima, dicit quod, sicut aer recipit coloris speciem et lucis, sic intellectus possibilis recipit similitudinem rei repraesentatae per phantasmata lumine intellectus agentis. Unde, quia intellectus possibilis qui est huiusmodi actionis et illustrationis quasi materia semper est praesens et subiectus lumini intellectus agentis, dicitur haec actio perpetua.

Nec tamen intelligitur quod huiusmodi intellectus agens hoc modo agat in intellectum possibilem secundum rationem causae efficientis ipsum, aliquo modo transmutando et de potentia ad actum reducendo ut sic activum et passivum sint coniuncta subiecto, sed quasi formaliter ipsum suo lumine perficiendo. Sic enim huiusmodi illustrationem facit ipse intellectus agens, ut dictum est, non effective, sed solum formaliter. Qui autem animam creavit per modum causae efficientis, hanc illustrationem fecit istas potentias simul in eadem substantia producendo. Sicut etiam cum producitur aliquod corpus luminosum in quo sunt istae duae dispositiones, scilicet diaphaneitas vel perspicuitas et ipsa lux, dicitur quod lux facit huiusmodi corpus, ut est perspicuum, luminosum, non transmutando ipsum de potentia praecedente actum ad talem actum reducendo — sed totum simul factum est secundum rationem causae efficientis ab agente extrinseco — sed ipsum formaliter perficiendo hoc fit a luce.

Istis ergo suppositis, est dicendum quod intellectus agens pertinet ad rationem quantum ad utrumque eius praedictam portionem vel officium, — supposito, sicut communiter supponitur, quod sit aliquid animae, — sic scilicet quod intellectus agens et possibilis sunt duae potentiae in una substantia animae et non sit aliquod ens separatum; supposito etiam, ut communiter dicitur, quod secundum statum praesentem ex naturalibus non possumus attingere ad hoc quod immaterialia immediate per suam nudam substantiam videamus; prout etiam animam nostram sic actu non possimus intelligere per se ipsam, sed sicut alia; et sic per eius operationem cuius operationis est aliquid repraesentatum per phantasiam obiectum.

Cum arguitur per Augustinum in contrarium ! intelligendum quod aliqui dicunt quod intellectus agens est aliquid animae, sed lux eius non sufficit per se ad illustrandum, sic quod de rebus certa et immutabilis veritas apprehendatur; sed ad hoc requiritur illustratio lucis omnino immutabilis, scilicet lucis increatae qua etiam lumen intellectus agentis roboratur et confortatur ?. Et secundum istos, tunc diceretur quod, non obstante quod certa veritas circa ? aeterna apprehendatur virtute luminis increati generalis et extrinseci, ad hoc tamen etiam simul requiritur illustratio luminis intellectus agentis creati proprii et determinati. Alii dicunt communius et probabilius quod ad cognoscendum ea quae facultati naturali subsunt sufficit lumen intellectus agentis cum influentia generali, quae necessaria est et ad conservationem rerum in esse et ad exercendum operationes earum.

Cum ergo dicit Augustinus, duodecimo de Trinitate, capitulo primo, quod mens iudicat de corporalibus secundum rationes incorporales et sempiternas quae, nisi supra mentem nostram essent, immutabiles non essent, et consimilia dicit in pluribus aliis locis, est intelligendum quod, in quantum huiusmodi rationes incommutabiles tamquam prima principia et regula omnium aliorum accipiuntur immediate virtute luminis agentis, et non ex praecedenti nostra cognitione mentali et intellectuali, (sicut cetera, quae menti nostrae subsunt, in quantum virtute istarum deducimus " nos ad cognitionem eorum et de ipsis iudicamus per ista, tamquam per prima), de istis autem regulis non iudicamus; quia sunt omnino prima in genere cognitionis intellectualis, pro tanto dicuntur supra mentem ei quasi divinitus impressae, non quasi a mente acquisitae, quia scilicet non ratiocinando acquiritur cognitio talium, sed statim se offerunt. Item, talia principia et ipsum lumen agentis in virtute cuius statim apprehenduntur possunt dici esse supra mentem nostram, alioquin non essent huiusmodi rationes etiam incommutabiles in quantum derivantur a luce increata, ut illius quaedam participatio et imago, virtute cuius, scilicet lucis increatae, quanto excellentius participant tanto habent huiusmodi incommutabilitatem et digni- tatem magis. Unde, lux increata essentialiter et realiter est supra mentem et aliquid extra mentem; et quia in virtute illius, lux intellectus agentis et ipsa prima principia virtualiter et immediate in lumine intellectus agentis quodammodo comprehensa efficiuntur, habent vim reducendi nos ad actum cuiuslibet cognitionis nec etiam ipsa lux intellectus agentis nec veritas huiusmodi principiorum in virtute dicti luminis agentis immediate comprehensorum esset incommutabilis nisi essent quaedam participationes illius luminis increati omnino in se immutabilis.Et haec videtur intentio Augustini cum dicit, decimo quarto, de Trinitate, capitulo trigesimo quarto, regulae quibus quid sit iustum etiam iniustus agnoscit scriptae sunt in libro lucis illius quae veritas dicitur. Unde omnis lex iusta describitur ! et in cor hominis non migrando, sed tamquam imprimendo transfertur sicut imago annuli in ceram transit et annulum non derelinquit. Ouomodo autem intellectus agens pertinet ad imaginem quod supraponitur in alio argumento est alibi declaratum.