Quaestio 1

QUODLIBETUM SEPTIMUM QUAESTIO I. Utrum distinctio attributorum divinorum accipiatur per comparationem ad intrinseca vel respectu ad extrinseca sive ad ea quae reperiuntur in creaturas.

Quaerebantur quaedam circa Deum, quaedam circa creaturas. Circa Deum quaerebantur quaedam pertinentia ad unitatem essentiae, quaedam pertinentia ! ad distinctionem personarum. Circa pertinentia ad unitatem essentiae. quaerebatur unum, scilicet utrum distinctio attributorum divinorum accipiatur per comparationem vel respectum ad intrinseca sive ad ea. quae conveniunt Deo in seipso, vel per comparationem sive respectum ad extrinseca ? sive ad ea quae reperiuntur in creaturis. Et arguitur quod per comparationem ad intrinseca; quia ubi reperitur maior distinctio potest reperiri minor; sed in Deo quantum ad ea quae conveniunt ei in se ipso reperitur maior distinctio, videlicet personarum quae realiter et secundum supposita distinguuntur, quam sit distinctio attributorum quae solum differunt ratione. Ergo illa minor distinctio etiam sumi potest dicto modo.

Contra, Quandocumque inveniuntur aliqua plura distincta secundum rationem quibus respondent plura distincta secundum rem; distinctio talium secundum rationem differentium sumitur ex comparatione ad illa quae realiter distinguuntur. Sed attributa divina differunt solum secundum rationem et illis correspondent distincta secundum rem in creaturis et non alibi, ut patet; ergo et cetera.

Respondeo circa hanc quaestionem: primo, considerandum est quid nomine attributi intelligatur; deinde, quod plura talia in Deo reperiuntur; tertio, unde et quomodo talium plurium distinctio contingit.

Circa primum intelligendum quod attributum in Deo potest intelligi duobus modis: uno modo sic quod intelligatur aliqua divina perfectio eminens, ex eo quod perfectionem simpliciter et absolute absque defectu et limitatione importat in creatura, ipsi Deo in quo omnis perfectio creaturarum eminentius invenitur ! tributa; alio modo sic quod attributum generaliter dicatur in quacumque re aliquid quo res perficitur non in esse simpliciter quod dicitur esse substantiale et primum, sed in bene esse quod dicitur esse accidentale. Secundum talia enim quae dant rei? bene esse intelliguntur esse quaedam attributa illis quae dant esse simpliciter et absolute; et secundum hoc attributum in Deo dicitur id quod in ipso intelligitur ut quaedam dispositio quae simpliciter et absolute absque aliqua limitatione perfectionem nobilem importans ipsum quasi in esse secundo et in bene esse perficit, et hoc modo in Deo dicuntur communiter esse attributa; unde, attributa divina significant quasi quasdam qualitates divinae substantiae ipsam ? quasi accidentaliter et in bene esse perficientes, secundum quod dicit Augustinus, libro decimo quinto, de Trinitate, capitulo sexto, ut si dominus aeternus, vivus, sapiens, potens, speciosus, iustus, spiritus, sic horum omnium ? novissimum quod posui tantummodo videtur significare substantiam, cetera vero huius substantiae qualitates. Patet igitur quid nomine attributi intelligere debemus.

Nunc igitur post hoc ostendendum est quod talia plura sunt in Deo. Huiusmodi autem qualitates sive perfectiones sic Deum quasi accidentaliter perficientes plures sunt; nam, cum omnem perfectionem creaturae sit in Deo ponere, licet per alium modum eminentiorem, quaecumque ' in creaturis absolute et simpliciter absque defectu et limitatione perfectionem important in Deo eminentius inveniuntur et in eo rationem perfectionis quae attributum dicitur habent. Talia autem sunt plura. Hoc autem contingit Deo ratione suae perfectionis infinitae et illimitatae, scilicet quod omnium entium perfectiones in se continet eminenti modo, prout dicit Dyonisius, quinto capitulo, de Divinis Nominibus: Deus non quodaminodo est existens, sed simpliciter et incircumscripte, totum? in se ipso esse coaccepit et simpliciter quicquid utique est in ante '? existente et est et intelligitur et salvatur.

His ergo visis, considerandum est unde sit huiusmodi pluralitas. Scien- dum est igitur quod, cum Deus sit in essentia sua simplicissimus et maxime unus, talia autem attributa ! dicunt? perfectiones absolutas quae non sunt nisi ipsa essentia divina, constat quod in Deo secundum se non habent aliquam distinctionem realem, sed omnino sunt quid unum et indistinctum. Unde dicit Dyonisius, ubi supra, quod omnia in divino esse continentur immensurate et convolute et unite. Etenim, in monade omnis numerus uniformiter quidem ante subsistit et omnis numerus unite quidem in monade; et in tota omnium ' natura omnium naturae secundum singulas rationes convolutae sunt per unam et inconfusam unitatem. Nec est in Deo aliqua pluralitas vel distinctio realis secundum essentiam et essentialia, sed solum secundum personas vel supposita et personales proprietates. Oportet ergo quod distinctio et pluralitas huiusmodi ? attributorum, quae non potest esse secundum realem differentiam quam habeant ex re ipsa secundum se, sit distinctio et pluralitas solum secundum rationem, contingens ex opere rationis vel intellectus apprehendentis divinam essentiam unam et simplicem secundum rem et multas perfectiones quasi in potentia quantum ad actualitatem distinctionis continentem sub diversis rationibus actualiter et formaliter distinguentis, puta sub ratione sapientiae, bonitatis et cetera, ut sic opere intellectus quasi reducatur in actu sive ad actualem distinctionem et multitudinem illa quasi potentialis multitudo.

Sed circa talem distinctionem et diversitatem attributorum contingentem operatione intellectus Deum apprehendentis, quaeri potest an contingat ex apprehensione qua apprehenditur Deus secundum se et absolute, scilicet absque aliqua comparatione vel respectu ad extra sive ad creaturas, aut non, nisi ex aliqua comparatione et respectu ad ipsas perfectiones creaturarum. Et est respondendum: secundum quod aliquid dicitur attributum primo modo, sic non contingit huiusmodi distinctio et multitudo nisi ex operatione intellectus, praecipue creati, apprehendentis Deum ex his quae in creaturis reperiuntur. Talis enim intellectus non potens apprebendere essentiam divinam in se ipsa ut unite omnem perfectionem continentem, sed ex perfectionibus creaturarum devenit in cognitionem perfectionis divinae ut ex effectibus habentibus similitudinem aliquam suae causae et qui in sua causa virtualiter continentur ita quod ex diversis perfectionibus, quae simpliciter et absolute absque defectu et limitatione perfectionem important, in creaturis repertis, quae realiter differunt et de quibus format intellectus diversos conceptus, devenit in cognitionem perfectionis divinae quam, quia apprehendit ex sic diversis, licet secundum se sit una et simplex et secundum unam rem simplicem omnes huiusmodi perfectiones contineat, tamen illam sub aliqua una ratione apprehendit in quantum continet unam talem perfectionem et sub alia ut comprehendit aliam. Hoc modo autem doctores videntur loqui communiter de distinctione attributorum, modicam aut nullam mentionem ! faciendo de distinctione attributorum secundum quod Deus ab intellectu suo apprehenditur ut habet esse in se ipso.

Sed cum intellectus divinus possit uno simplici intellectu vel conceptu apprehendere actualiter et distincte quaecumque intellectus creatus non beatus potest apprehendere de eodem, non videtur rationabile quin etiam, circumscripto intellectu creato et omni diversitate creaturarum quoad existentiam actualem, intellectus divinus circa simplicitatem divinae essentiae distinctionem et plura litatem huiusmodi perfectionum apprehendat, non quidem sic quod propter diversitatem realem creaturarum quasi prius apprehensam hanc diversitatem rationum in se apprehendat et suo intellectu efficiat, sed sic quod perfectionem suae essentiae apprehendendo sic ipsam apprehendit quod intelligit eam sub perfectionibus ratione differentibus; quae perfectiones etiam secundum quamdam similitudinem, realiter tamen differentes, natae sunt esse in creaturis. Et secundum hunc modum aliquibus videtur quod, in quantum attributum dicitur aliquid secundo modo supradicto et in quantum Deus apprehenditur perfecta cognitione secundum quod est in se ipso, pluralitas habet esse ? et distinctio attributorum operatione intellectus comparantis ea quae de Deo in se ipso apprehendere potest inter se, absque comparatione ? vel respectu ad creaturas; nam, cum essentia divina non comparetur ad creaturas nisi secundum rationem causalitatis alicuius, tunc Deus non diceretur bonus vel sapiens nisi quia causat bonitatem vel sapientiam in creaturis; sed secundum hoc posset dici lapis quia causat lapidem, quod tamen est negandum.

Item, distinctio et pluralitas personarum in Deo non est ex eo quod per intellectum ad creaturas natura divina comparetur, sed distinctio et pluralitas secundum rationem attributorum videtur esse fundamentum pluralitatis et distinctionis personarum secundum rem sive emanationis personarum ^. Filius enim non procederet naturaliter nascendo tanquam verbum conceptum modo operationis intellectualis et Spiritus Sanctus liberaliter spirando tanquam amor productus modo voluntariae operationis nisi esset aliqua pluralitas et distinctio intellectus et eius operationis a voluntate et eius operatione, quae pertinent communiter ad divina attributa et ad quae omnia attributa videntur reducenda, ut veritas, sapientia, bonitas, iustitia et cetera.

Item, illud quod prius et principalius est in Deo quam in creatura non videtur esse in Deo ex aliquo respectu ad aliquid extra sive ad creaturam; sed ea quae per attributa ? intelliguntur prius et principalius conveniunt Deo, scilicet bonitas, sapientia et cetera, quia sunt in Deo per essentiam, in creatura autem per quamdam imperfectam participationem; quare et cetera.

Item, sicut ratione differunt in Deo sapientia, bonitas, ita essentia sive divinitas et sapientia in Deo differunt ratione, licet sint idem re. Sed inconveniens est dicere quod essentia et sapientia quae differunt ratione non habent esse in Deo nisi ex comparatione ad essentiam et sapientiam creaturae quae differunt realiter, et quod deitas non dicatur essentia et sapientia nisi ex comparatione ad correspondentia in creaturis; nam, si deitas non diceretur sapientia nisi in comparatione ad sapientiam creatam, ita etiam deitas non diceretur essentia nisi in comparatione ad essentiam creatam ", quod apparet esse inconveniens.

Item, cum distinctio idearum in Deo sumatur ex comparatione intellectus apprehendentis divinam essentiam in comparatione ad essentias creaturarum, sl etiam sic sumeretur distinctio attributorum non viderentur perfectiones attributales differre a perfectionibus idealibus, quod est inconveniens.

Item, constat quod, circumscripta comparatione ad exteriora, Deus intelligit se, diligit se; et intelligit se non sub ratione boni, sed veri, et amat se non sub ratione veri, sed boni; haec autem important diversitatem et distinctionem secundum rationem quae ad distinctionem attributorum pertinet; ergo et cetera. -

Videtur ergo secundum ista dicendum quod, in quantum Deus per suum intellectum quasi negotiando circa essentiam suam conceptam, eam comparat ad suum intellectum sive ad se ipsam ut est intellectus quidam ut obiectum sui intellectus et concipit suam essentiam ut est intelligens et intellecta; et quod intellectus divinus, ratio intelligendi et etiam ipse actus intelligendi-sunt aliquo modo plura et differentia et hoc absque com- paratione ad aliquid extra; et consimiliter accidit de his quae respiciunt voluntatem, ut sic dicatur etiam quod in Deo est accipere distinctionem plurium sola ratione differentium spectantium ad attributa respicientia tam intellectum quam volunta tem, in quantum intellectus divinus concipiens divinam essentiam concipit se ipsam et omnia concipienda circa eam ut mutuo se respicientia in perficiendo divinas operationes secundum intellectum et voluntatem; et quod hoc fieri possibile est eo quod in ipsa divina essentia, quae est obiectum intellectus divini, secundum se continentur in virtute et quasi in potentia omnes perfectiones attributales per ipsum actum intellectus quasi actualiter distinguibiles et quasi de potentia in ! actum reducibiles et etiam distinctionem ipsius naturae vel essentiae divinae ab ipsis attributis, ut ipsa natura divina in se et secundum se considerata dicatur essentia vel natura, ut vero est motiva intellectus ad actum intelligendi dicatur veritas et ut est motiva voluntatis ad actum amandi dicatur bonitas; et sic de aliis.

Sic autem dicendo responderi potest ad argumentum in oppositum. Cum dicitur quod plura secundum rationem et cetera non sunt plura et distincta nisi ex comparatione ad plura secundum rem, fallit. Quia in creatura differt verum et bonum ex comparatione ad unum solum secundum diversas rationes in ipso, quae sunt bonitas in voluntate divina et sapientia in eius intelligentia quae, unum dicunt in re, sed diversa in ratione. Recto enim ordine rationis a reali simplicitate divinae essentiae secundum rationem intelligendi ipsius intellectus divinam essentiam secundum se apprehendentis primo concipiuntur diversae et distinctae rationes attributorum; et ex eadem secundum diversas rationes attributorum procedunt diversae et realiter distinctae emanationes personarum et, mediantibus diversis personarum emanationibus, procedit a divina essentia universitas creaturarum. Falsum ergo supponitur quod diversitas attributorum sumitur ex distinctione rerum, cum sit e converso. Sciendum est ergo quod, quamvis diversitas rationum in creatura non habeat esse nisi per comparationem ad rem extra, non tamen ad diversas res correspondentes illis diversis rationibus, sed solum ad eandem secundum diversas rationes in ipsa; et accipitur huiusmodi diversitas secundum rationem circa rem quae de se est in potentia ad talem diversitatem, partim ab extrinseco, partim ab operatione intellectus.

Sed est alia diversitas secundum rationem circa rem ex mera operatione intellectus; et tunc non requiritur respectus ad aliquid extra, sed accipitur ab intra secundum quod unam et eandem rem in se ipsa, ut scilicet habet esse in suo conceptu, considerat vel sub ratione diffinitionis explicantis partes rei vel sub ratione diffiniti coadunantis ! eas; et sic accipitur differentia rationum attributorum absque omni respectu ad aliud.

Posset etiam dici quod diversitas huiusmodi rationum reducitur ad aliquam diversitatem realem intra ipsam divinam essentiam quae est diversitas personarum et personalium emanationem. Cum enim omnia attributa divina pertinent ad intellectum vel ad voluntatem, Filius autem procedit per modum naturae et intellectus, Spiritus Sanctus per modum libertatis et voluntatis, quaecumque in attributis pertinent ad intellectum reducuntur et habent respectum ad emanationem Verbi et cetera, ut sic ab intellectu divinam essentiam in se ipsa apprehendente non concipiantur diversae rationes sapientiae et intellectus, amoris et bonitatis nisi ex respectu ad emanationem personarum. Sed quia, ut communiter supponitur, talis distinctio secundum rationem plurium circa unam rem non coniingit ex ipsa re secundum se, nec ex ea ut cadit sub simplici apprehensione intellectus, sed in quantum cadit sub apprehensione intellectus aliqua plura ad invicem conferentis vel comparantis, videtur quod in essentia divina non potest esse distinctio sapientiae et bonitatis nisi in quantum essentia divina apprehenditur ab intellectu comparante ipsam ad aliqua plura vel nisi aliqua plura comparentur ad ipsam, quod non potest esse nisi comparetur ad extra.

Unde, non obstantibus rationibus iam positis, videtur esse tenendum contrarium eius quod concludunt. Quod enim in uno omnino simplici et indistincto secundum rem ponantur aliqua plura et distincta pure secundum rationem absque comparatione ad aliqua, quae aliquo modo differunt ab eo in quo huiusmodi distincta sola ratione ponuntur, est impossibile, alioquin ab uno eodem modo se habente secundum rem et secundum conceptionem sumeretur unitas et pluralitas. Cum igitur essentia divina ut secundum se consideratur non sit nisi quid indistinctum omnino simplex re et ratione, non potest dici quod absque comparatione eius ad aliquid in quo invenitur diversitas rei vel rationis talis distinctio possit esse, quia, cum apprehenditur id quod omnino unitum et simplex est sub ratione quae sibi competit secundum se et absque habitudine ad aliquid in quo sit aliqua distinctio, sicut apprehensum non est nisi unum secundum rem, ita nec potest apprehendi nisi secundum unam et simplicem rationem; et sic in essentia divina, cum apprehenditur secundum se, non apprehenditur nisi una res simplicissima et sub una et simplicissima ratione; et sic non potest accipi ibi movens et motum sive ratio moventis et moti et intelligentis et intellecti et cetera, ut aliquo modo differentia. Non enim potest intellectus divinus se ipsum apprehendere sub alia ratione sapientem et bonum vel intelligentem et intellectum ex comparatione suae essentiae ad id quod dicitur intelligens et intelligibile vel huiusmodi ut ad differentia quaedam secundum se; nec illa etiam, scilicet intelligibile et intelligens, potest circa suam essentiam apprehendere ut differentia quaedam ex comparatione eorum ad invicem vel ut mutuo se respicientia nisi lam in sua differentia existere supponantur sive quamdam differentiam importantia. Quae enim apprehenduntur ut quaedam differentia mutuo se respicientia et quae etiam operatione intellectus ut differentia ad invicem comparantur, iam in sua differentia existere supponuntur. Quae autem operatione rationis vel intellectus ! habent quod sunt quaedam entia secundum rationem et ad invicem ratione differentia, non possunt dici constitui in tali suo esse et habere differentiam hanc secundum rationem ? ex comparatione eorum inter se per operationem rationis vel intellectus; immo ista secunda operatio ? primam necessario supponit, ita quod primo per operationem unam rationis in esse distincto tali constituuntur et secundo per aliam operationem intellectus sic distincta ad invicem comparantur. Sicut enim cum res naturae absolute ad invicem comparantur supponuntur habere esse distinctum secundum rem, sic etiam cum res rationis ad invicem comparantur supponuntur habere distinctum esse secundum rationem.

Ergo si intellectus divinus apprehendit suam essentiam ut differentem secundum rationem ab attributis et etiam ipsa attributa ut differentia ratione et sub hac differentia ista ad invicem comparat, in ipsa secundum se actualiter sunt ista ut sic differentia, et sub sua actuali distinctione quam sic habent secundum se movent intellectum divinum ut illa sic distincta concipiat et ad invicem comparet, hoc autem non videtur conveniens. Ergo videtur quod ista pluralitas et distinctio accipiatur ex comparatione divinae essentiae simplicis secundum rem et rationem, ut secundum se consideratur, ad aliqua quae secundum se diversitatem et distinctionem important. Quaecumque enim differunt aut habent differentiam secundum se sive ex se ipsis formaliter per illud quod sunt secundum se ipsa absque comparatione ad alia differentia, talia differunt secundum rem; alia autem sunt quae habent pluralitatem sive differentiam ex comparatione ad aliqua realiter differentia et ista differunt ratione. Et hoc patet in creaturis. Nam, supposita unitate formae speciei secundum rem, in illa distinguit intellectus rationem generis, et differentiae quae dicuntur non diversae res, sed diversae rationes. Sed haec diversitas non posset accipi in illa re una et simplici nisi per intellectum compararetur ad aliqua realiter differentia et! secundum quendam ordinem illi unicae rei? convenientia. Unum et idem etiam non haberet diversas rationes veri et boni, nisi intelligere et velle illud unum et idem subiecto essent alicubi actus realiter diversi et ad invicem ordinati. Hoc etiam patet in Deo, quia, circumscripta comparatione omnimoda ad diversas essentias creaturarum realem diversitatem importantium, essentia divina non apprehenderetur ab intellectu divino sub ratione diversarum idearum vel formarum sola ratione differentium, sed sub una simpli ci ratione omnino indistincta.

Videtur ergo dicendum quod, sicut divinus intellectus apprehendens suam essentiam secundum rem unam et simplicem, virtute tamen omnium perfectiones quantumcumque limitatas et determinatas continentem propter quod est imitabilis a quibuscumque rebus quascumque perfectiones determinatas importantibus, intelligendo illam essentiam ut unam secundum rem intelligit tamen illam ut aliquo modo multiplicem secundum rationem, sive intelligit in illa una re multa secundum rationem, in quantum apprehendit eam sub alia ratione imitabilem a leone et sub alia ab asino, et hoc in quantum asinus et leo secundum diversas perfectiones diversorum graduum ipsam perfectionem divinam sunt participabiles et imitabiles — istae autem distinctae imitabilitates quae in Deo apprehenduntur ab eius intellectu ex tali comparatione et habitudine ad diversitatem realem creaturarum dicuntur ideae sive formae exemplares quae sunt et ratio cognoscendi diversas res et ratio producendi easdem; — ita intellectus divinus suam essentiam secundum rem simplicem, virtute tamen omnium entium perfectiones simplices et absolutas absque limitatione et defectu continentem apprehendens ut propter eminentiam suae perfectionis eisdem perfectionibus eminentius est perfectus, intelligit illam essentiam ut unam secundum rem, multiplici perfectione secundum rationem differentem perfectam. Et si non apprehenderet quod creatura diversis perfectionibus realiter differentibus perficeretur in quantum est bona et sapiens sive quod ista diversas perfectiones important in creatura, non apprehenderet etiam se sub alia ratione perfectum sapientia et sub alia perfectum bonitate; nec apprehenderet differentiam secundum rationem inter suam sapientiam et suam bonitatem nisi coapprehenderet ? differentiam secundum ? rem sapientiae et bonitatis creaturae. Non videtur ergo bene dictum quod potest esse aliqua diversitas secundum rationem circa rem aliquam simplicem, omnino facta circa eam sola et mera operatione intellectus absque habitudine et comparatione aliqua ad aliquam diversitatem realem. Immo ad omnem diversitatem secundum rationem tria requiruntur, scilicet ipsa res secundum rem circa quam accipitur talis differentia rationis ut fundamentum talis diversitatis, ne sit intellectus vanus illam rem apprehendens, quia talis diversitas non habet esse in ipsa re secundum se, sed secundum quod sub apprehensione cadit intellectus; et aliqua realis diversitas ad quam illud unum per intellectum comparetur, quia intellectus illud quod est unum et simplex in se apprehendens secundum se, non secundum habitudinem ad aliqua diversa, non potest apprehendere nisi sub una simplici ratione. Unde, quamvis possit dici quod huiusmodi multitudo perfectionum attributalium in ipsa essentia divina, quae secundum se est obiectum intellectus, continetur in virtute et quasi in potentia in essentia, ita quod per actum intellectus ipsius sint reducibiles quasi de potentia ad actum et distinguibiles secundum actum, non tamen debet dici quod huiusmodi quasi potentia possit reduci ad actum et quod possit fieri quasi talis distinctio actualis operatione intellectus ipsam divinam essentiam in se ipsam secundum se ipsam absque omni habitudine ad diversa considerantis.

Respondendum est ergo ad argumenta contra hanc positionem in corpore solutionis inducta. Et est dicendum ad primum quod Deus comparatur ad creaturam non solum sub ratione causalitatis, in quantum scilicet in se praehabens omnes perfectiones rerum secundum quas est imitabilis a creaturis secundum diversas perfectiones creaturarum illas et cognoscit et efficere potest, — nec hoc modo accipitur ratio distinctionis attributorum in Deo, sed magis ratio distinctionis idearum, — sed secundum rationem eminentiae, in quantum scilicet omnibus perfectionibus, quae scilicet sunt perfectiones simpliciter et absolute quibus perficitur creatura in seipsa, est eminentissime perfectus; et hoc modo accipitur ratio distinctionis attributorum. Unde Deus non dicitur sapiens solum secundum hoc quod sapientiam efficit, sed quia perfectione secundum quam sapientes sumus et secundum virtutem qua sapientes nos facit ipsum aliquatenus imitamur, et ipse eminentius perficitur eo quod per sapientiam significatur quam creatura. Sed omnes istae perfectiones consideratae ut in Deo sunt simpliciter et absolute non sunt nisi quid unum simplex omnimode indistinctum re et ratione, sed sub rationibus distinctis haec apprehen duntur ab intellectu dicto modo naturam divinam in comparatione ad realiter differentia conferente.

Ad secundum est dicendum quod, circumscripta omni habitudine et comparatione ad res extra, id quod in divinis habet rationem principiandi emanationes personales, quod est id quod nomine intellectus et voluntatis significamus, vere est et vere principiat huiusmodi emanationes; sed non apprehenditur sub istis diversis rationibus, sed solum sub ratione essentiae divinae ut ei coniungitur respectus realis; et sic verum est quod, circumscripta comparatione ad creaturas, ea quae sunt principia emanationum personalium in Deo habent esse et intelligi sub rationibus distinctis. Sed talia non sunt quae ! per distinctas rationes attributorum ut sic intelliguntur; nec ratio et voluntas, ut sub istis rationibus distinctis intelliguntur, sunt principia emanationum personalium, sicut nec ipsa essentia secundum se. Sed, quia huiusmodi principiis emanationum et etiam ipsis emanationibus quaedam secundum quamdam proportionalitatem tam in principiis quam in emanationibus in creaturis respondent, ut natura vel intellectus et voluntas, quae respondent ? principiis, et actus quo producitur verbum in intellectu et quo producitur amor in voluntate, ideo etiam Deus suo intellectu apprehendens suam essentiam ut est ratio principiandi dictas emanationes in habitudine ad diversa principia et diversas emanationes in creatura intellectuali secundum intellectum et voluntatem, accipit etiam illa principia in se sub ratione principiandi per modum intellectus et voluntatis.

Item, hoc patet ex hoc quod talis distinctio secundum rationes proprias attributorum secundum rationem intelligendi non videtur praesupponi emanationi personarum, sed quod distinctio principiorum istarum emanationum distinctarum secundum rationem intelligendi praesupponatur in quantum sunt principia naturae divinae secundum se et naturaliter, non operatione intellectus convenientia; nam, cum Verbum productum intelligatur quasi terminus intellectualis operationis in quo omnino perficitur et quasi completur intellectualis operatio in quantum ipsum est expressivum et determinativum omnium quae in ipsa essentia secundum se quasi in volute continentur, prout aliqui loquuntur de Verbo, videtur quod non possit intelligi aliqua actualis et completa distinctio aliquorum attributorum intellectorum nisi Verbo iam producto et in ipso Verbo, sicut patet de ideis quae, etsi sint in divina essentia, non tamen sunt in ea nisi ut cadit sub intellectu perfecto et quasi completo per Verbi productionem; unde per appropriationem in Verbo esse dicuntur, prout dicit Augustinus, sexto de Trinitate, quod Verbum est ars Patris plena omnium rationum viventium; unde universaliter quaecumque Deus perfecto et distincto intellectu intelligit, in Verbo iam producto intelligit. Ex quo patet quod nulla actualis distinctio aliquorum ratione differentium potest accipi in Deo et ab intellectu divino ut praecedens aliquo modo productionem personarum, nec intelligendo ipsam essentiam secundum se, nec etiam per comparationem ad diversitatem realem personarum et emanationum personalium, quia talis distinctio videtur sequi distinctionem personarum et personalium emanationum. Si! enim talis distinctio sic differentium secundum rationem non potest esse nisi operatione intellectus sic unam rem apprehendentis, ante operationem vero intellectus divini qua producitur Verbum non est alia operatio prior etiam secundum rationem intelligendi qua constituatur aliqua distinctio secundum rationem circa ea quae ad ipsum Deum pertinent, quia primus actus intelligendi in Deo est principium emanationis Verbi. Supposita proprietate relativa, cum producatur Verbum naturaliter actu naturali ipsius intellectus, nec etiam illa emanatione supposita, potest intelligi distinctio secundum rationem attributorum quae important perfectiones absolutas absque comparatione ad extra; nam, cum Deus intelligit se ut producentem Verbum et Spiritum Sanctum tali et tali productione, ex hoc non acci pit distinctionem vel aliqua distincta nisi secundum respectus reales. Nec aliquam distinctionem secundum absolutas perfectiones ex hoc accipere potest, sed omnimodam unitatem et indistinctionem, quia illae processiones nullam causant distinctionem in essentia et in essentialibus. Sed ex hoc quod supponitur emanatio personarum potest accipere distinctionem secundum rationem essentiae divinae ad suas proprietates, in quantum ex diversitate proprietatum in una essentia fundatarum potest accipi aliqua distinctio secundum rationem in essentia prout ad diversa realiter comparatur, non tamen ita quod distinctio haec quae est secundum rationem ? intelligendi praecedat emanationem personarum, sed ipsa emanatione quae est id quod primum est in divinis supposita sit talis distinctio.

Ad tertium dicendum quod considerando id rei et perfectionis simpliciter quod significatur per nomina attributorum et id quod eis quasi materialiter et fundamentaliter substat in Deo, non est ponendum quin ista conveniant Deo secundum se sine comparatione ad creaturas; quia quicquid perfectionis est in creaturis per participationem contingit eis ex habitudine ad id quod est virtute omnis perfectio essentialiter quod est ipsum esse divinum infinitum, non autem e converso. Et dicendum secundum haec quod id quod nomine sapientiae vel bonitatis vel alicuius alterius attributi intelligitur perfectissime esse habet in Deo; et est Deus vere sapiens, bonus et cetera, sive id quod per ipsas perfectiones importatur, etiam circumscripta omni operatione intellectus ipsum ad perfectiones creaturarum comparantis. Sed, quia considerando sic divinam essentiam secundum se absque omni habitudine ad extra non potest apprehendi sub diversis rationibus, ut dictum est, ideo omnes huiusmodi perfectiones attributales quibus sic Deus in se est perfectus apprehenderentur ' unite et indistincte et sub una simplici ratione infinitatis divinae essentiae; unde, considerando id formalis rationis sive id secundum quod formaliter et actualiter distinguuntur huiusmodi rationes attributales, sic non conveniunt haec Deo sub huiusmodi, scilicet rationibus formaliter et actualiter distinctis, circumscripta comparatione vel habitudine essentiae divinae ad diversas perfectiones creaturae et operatione intellectus; et sic non diceretur Deus sapiens distincta et propria ratione et bonus alia ratione etiam propria et dis- tincta; nec sapientia et bonitas possent importare distinctas rationes circa Deum. Et haec est intentio Commentatoris, duodecimo Metaphysicae, ubi loquens de hac materia dicit quod vita, sapientia et cetera dicuntur proprie de Deo, et dicitur vere et proprie Deus vivens et sapiens et cetera. Talia autem et consimilia quae significantur per modum dispositionis et dispositi in rebus immaterialibus reducuntur ad unum in esse et ad duo ! in consideratione; intellectus enim innatus est dividere adunata in esse; sed in rebus compositis, cum disponit compositum vel habentem formam, per formam intelligit utraque adunata aliquo modo et differentia alio modo. Quando autem fuerint considerata dispositum et dispositio in immaterialibus tunc reducuntur ad unam intentionem omnino et nullus modus erit quo praedicatum distinguetur a subiecto et disposito extra intellectum, scilicet in essentia rei. Sed nullam differentiam intellectus intelligit inter ea in essendo nisi secundum acceptionem, scilicet quia idem recipit dispositum et dispositionem ut duo quorum proportio est ad invicem sicut proportio praedicati ad subiectum. Intellectus enim intelligere potest idem his duobus modis secundum similitudinem ad propositionem categoricam in rebus compositis sicut intelligit multa secundum similitudinem. Secundum hanc igitur intentionem Commentatoris, attributa omnia significant unam rem omnino indistinctam extra intellectum, sed distinctam secundum respectus vel rationes diversas in intellectu per operationem intellectus modo supradicto.

Ad quartum dicendum quod, circumscripta dicta habitudine, divinitas non posset concipi sub ratione sapientiae et bonitatis, ut sub rationibus formaliter distinctis. Posset tamen apprehendi divinitas sub ratione essentiae sive entitatis suae; nam haec est prima ratio sub qua potest aliquid esse obiectum intellectus. Unde non potest Deus se intelligere nisi sub ratione suae entitatis vel essentiae, quae est formalis ratio qua se ipsum intelligit. Bonitas autem, sapientia et cetera important distinctas perfectiones, quae sub illa prima ratione essentiae divinae sub qua Deus se intelligit, implicite et unite continentur; et ideo, ad hoc quod sub actuali et formali distinctione et ab ipsa essentia et inter se apprehendantur, oportet quod Deus sub dicta habitudine apprehendatur. Ex quo patet quod, etiamsi Deus posset rationem suae essentiae apprehendere secundum se absque dicta habitudine, non tamen posset eam apprehendere ut distinctam secundum rationem a ratione sapientiae et aliorum attributorum; sed oportet quod apprehen datur sub habitudine ad creaturas ubi realiter differunt essentia et sapientia et cetera. Potest tamen apprehendi essentia divina ut distincta ratione a proprietate relativa? personarum absque habitudine ad creaturas, non tamen absque habitudine ad differentia realiter re relativa. Quia enim proprietates relativae realiter distinguuntur ab invicem et proprietas quae est in una persona non est in alia, essentia autem non distinguitur, sed id essentiae quod est in una persona est etiam in alia, ideo potest apprehendi etiam ipsa essentia ut differens ratione a qualibet proprietate.

Ad quintum patet solutio ex his quae dicta sunt ad primum; nam rationes ideales dicuntur ipsa essentia divina ut sub diversis et quodammodo limitatis rationibus apprehenditur imitabilis a perfectionibus creaturarum realiter limitatis; unde rationes ideales non important perfectionem divinam sub ratione absoluta vel ut perfectionem simpliciter et absolute, sed sub quadam quasi contractione et limitatione. Accipiuntur etiam ex habitudine ad creaturam secundum rationem causae, scilicet ut sunt rationes non solum cognoscendi, sed etiam efficiendi in producendo ipsas creaturas in existentia. Perfectiones autem attributales dicuntur ipsa essentia divina ut sub perfectionibus diversis limitationem et contractionem non importantibus ipsam essentiam in se ipsa perficientibus apprehenditur. Unde important perfectionem divinam sub ratione absoluta vel, ut dicunt, perfectionem simpliciter et absolute et absque contractione vel limitatione. Accipiuntur etiam in comparatione ad perfectiones creaturarum non secundum rationem causae, sed secundum rationem eminentiae, prout dictum est.

Per iam dicta ad tertiam rationem patet solutio ad illud quod ultimo et sexto arguebatur; quia, circumscripta huiusmodi comparatione vel habitudine, Deus bene intelligeret se esse bonum et sapientem et cetera quantum ad id perfectionis realis quod importatur per hoc et in eo esset realiter id quod per intelügere et velle vel amare importatur et esset in eo id quod per bonum et verum quae sunt obiecta voluntatis et intellectus importatur. Sed omnia haec essent in eo unite. Et etiam sub una ratione intelligeret Deus essentiam suam quantum ad omnia ista, nec intelligeret se sub alia ratione ! ut? bonum et sub alia ut verum et sub alia ut intelligentem et sub alia ut volentem; nec apprehenderentur ista ut differentia ratione; immo in eo essent idem re et ratione verum et bonum, intellectus et voluntas, intelligere et amare et cetera.

Ad argumentum vero quod ad quaestionem principaliter inducebatur est dicendum quod verum est ubi est invenire maiorem distinctionem potest minor inveniri, sed non oportet quod eodem modo in natura. Ergo, Zn divina invenitur maior distinctio secundum quod ipsa essentia divina indistincta in se tribus personis realiter distinctis indivisa communicatur; et ideo etiam in ea bene est minor distinctio, scilicet secundum rationem distinctorum ut idearum et attributorum. Sed, quia prima distinctio habet esse ex natura divina secundum se absque aliqua comparatione ad aliud, ideo per operationem intellectus ad esse talis distinctionis non requiritur quod ad aliud comparetur. Sed, quia alia distinctio non habet esse nisi per operationem intellectus considerantis naturam divinam non secundum se et absolute, sed in habitudine ad diversa secundum rem, ideo hoc non potest esse nisi ex comparatione divinae essentiae ad aliquid extra ipsam, ad hoc etiam est dicendum quod, supposita tali distinctione reali intrinseca quae maior est, potest etiam ibi esse alia distinctio secundum rationem quae minor est, etiam absque comparatione ad extra; sed illa non est attributorum propter causas praedictas, sed ipsius essentiae divinae ad ipsas proprietates et ad emanationes et secundum quaedam alia talia.