Quaestio 11

QUAESTIO XI (LONGA) Utrum illud quod per se est malum possit aliquo modo fieri bonum.

Post hoc vero quaerebatur aliud pertinens ad operationem boni, scilicet utrum illud quod per se vel secundum se est malum et illicitum possit aliquo modo fieri bonum et licitum. Et arguebatur quod sic, quia habere plura beneficia simul ab eodem est malum et illicitum per se vel secundum se, et tamen per dispensationem potest esse bonum et licitum. Quare et cetera. Antecedens probatur. Nam beneficia dantur propter officia vel servitia. De iure ergo naturali est ut deservienti et officium facienti detur beneficium vel stipendium et non deservienti non detur. Ergo malum est secundum se recipere beneficium ratione cuius non fit officium et servitium. Sed hoc contingit cum quis habet plura beneficia. Nam simul plura deservire non potest. Quare et cetera.

Contra. Quando aliquid est aliquale secundum se vel per se, oppositum nullo modo potest ei inesse. Ergo illud quod per se et secundum se est malum nullo modo potest esse vel fieri bonum, non ergo dispensatum.

Respondeo dicendum quod quaecumque sunt bona vel mala secundum se, id est iusta vel iniusta loquendo generaliter in genere moris, sunt talia quod secundum se sunt de iure naturali vel divino, et convenientia rectae rationi vel contra haec. Sed in his sunt gradus: quaedam enim sic sunt bona secundum se quod ex natura sua sunt determinata ad bonum, ita quod nullo modo possunt esse mala nisi multum per accidens, sicut honorare parentes, et e contra est in malis. Haec autem sunt quae dicuntur esse bona et iusta vel mala et iniusta simpliciter de iure naturae, et de istis dantur praecepta moralia decalogi quae dicuntur praecepta iuris naturelis, de quibus dicitur a7 Aomanos' secundo: gentes quae legem non habent naturaliter ea quae legis sunt faciunt. Haec enim est scripta in cordibus hominum secundum naturalem aptitudinem ad faciliter apprehendendum, sicut contingit in principiis speculabilium, et etiam in talibus non cadit dispensatio quantum ad rationem iustitiae quam continent. Nam praecepta primae tabulae quae ordinant ad Deum continent ipsum ordinem ad bonum commune et finale quod est Deus. Praecepta autem secundae tabulae continent ipsum ordinem iustitiae inter homines observandae, ut scilicet nulli fiat indebitum et cuilibet reddatur debitum. Et de talibus dicit Bernardus in epistula ad Adam monachum: quaedam sunt pura bona, quaedam pura mala, et etiam in his nullam debere fieri hominibus oboedientiam, quoniam nec illa omittenda sunt etiam cum prohibentur, nec ista cum iubentur committenda. De talibus etiam dicit Philosophus, secundo Ethicorum: quaedam confestim nominata convoluta sunt cum malitia, adulterium, furtum et cetera. Haec enim et omnia talia secundum se ipsa mala sunt, sed non superabundantiae ipsorum neque defectus quare neque medietas. Non ergo est circa hoc dirigere, sed semper peccare, neque est bene vel non bene circa talia in eo quod oportet, quando et quomodo; sed simpliciter facere quodcumque horum peccatum est.

Quomodo autem se debet habere aliquis, vel «uid faciendum vel fieri possit quantum ad horum determinationem, nihil ad praesens. Hoc tamen in universali dici potest quod quantum ad aliquam determinationem horum per applicationem ad singulos actus, ut scilicet hoc vel illud sit homicidium vel furtum vel rapina vel adulterium aut non, haec sunt mutabilia aliquando sola auctoritate divina, ut habere plures uxores vel huiusmodi, aliquando et ab homine, ut cum propter delictum personae non solum meretur puniri in corpore ut occidatur in quantum maleficus tali vel tali maleficio, sed etiam in bonis ut ei absque peccato rapinae auferantur sua quae heredes habere deberent et cetera, vel quod mutuum proditori patriae non reddatur et cetera. Si enim alicui auferatur quod suum erat, si debitum erat quod illud amitteret, non est furtum vei rapina quae praecepto deca!logi prohibentur. Unde cum filiis Israel praecepto Dei Aegyptiorum tulerunt spolia, non fuit furtum, quia hoc eis - debebatur ex sententia divina.

Quaedam autem sunt bona vel mala secundum se, in quantum ex istis. quasi primis principiis et regmulis iuris naturalis derivantur vel eis repugnant, et in tantum sunt mala vel bona in quantum eis conveniunt vel repugnant, et de talibus constituuntur leges humanae et praecepta tam affirmativa quam negativa quae dicuntur iura communia, et dicuntur positiva in quantum ab homine secundum rectam rationem, non quidem ut conclusiones quae necessario ex principiis tantum uno modo deducuntur, sed ut quaedam determinationes communium praeceptorum quae secundum diversitatem hominum et temporum et negotiorum diversimode expedit vel non expedit determinari. Et ponitur exemplum: de iure naturali est quod qui peccat puniatur. Ouod autem sic vel sic, est quaedam determinatio legis naturae quae debet fieri secundum rectum iudicium rationis, in quantum magis proportionatur praecepto iuris naturalis quod per ipsum determinatur. Et de talibus, ut dictum est, dantur lepes communes sive iura communia, quae in tantum sunt iustae in quantum sunt rectae secundum regulam rationis, cuius prima lex in agibilibus est lex naturae. Propter quod omnis lex humana in tantum est recta et iusta in quantum a lege naturae derivatur. Quod autem a lege naturali discordat est legis corruptela. Sed talia quae ut quaedam determinationes,non ut conclusiones necessario ex ipsis deductae se habent respectu praeceptorum legis naturalis dicto modo, non habent omnimodam necessitatem et immutabilitatem. Sunt tamen talia quae ut in pluribus sunt conferentia ad bonum commune propter quod constituuntur. Unde dicit iuris peritus quod iura constitui oportet in his quae saepius accidunt. Ex his autem quae raro accidere possunt, iura non constituuntur.

Quia autem in pluribus, non necessario in omnibus sunt conferentia, ideo possunt contingere aliqui casus in quibus id quod iusta lege constitutum est in communi, non expedit ab aliquibus singulis personis et in aliquo tempore observari. Et ideo talia non sic sunt bona secundum se quin in casu possint esse mala vel minus bona. Et ideo in talibus cadit dispensatio quae habet fieri ab illo qui habet multitudinem regere, propter quam talia sunt statuta. Et secundum hoc quod secundum se est bonum, potest in aliquo casu esse malum, et quod secundum se est malum potest esse in casu bonum. Contrarium enim eius quod lege vel iure communi est statutum secundum se est malum, sicut quod hoc iure statutum est, bonum est. Tamen in casu dicto modo est bonum, sed super illo debet fieri dispensatio ad hoc quod illud aliquis licite faciat et sit el bonum. Alioquin si aliquis auctoritate propria contra illud quod lege communi est statutum hoc faceret, peccaret. Dispensatio enim importat commensurationem alicuius communis ad singularia. Et sic in quacumque multitudine ex eo aliquis dicitur dispensare quod ordinat qualiter aliquod commune praeceptum sit a singulis implendum. Quando ergo praeceptum accommodatum multitudini ut in pluribus, non est conveniens huic personae vel in hoc casu, quia vel per hoc impeditur aliquid melius vel etiam induceretur aliquod malum, habet locum dispensatio.

Non expediret autem quod hoc iudicio et potestati uniuscuiusque relinqueretur. Et ideo qui praeest multitudini habet dispensare in lege humana quae suae auctoritati innititur, ut scilicet in personis vel casibus in quibus lex deficit dirigat, et licentiam tribuat ut praeceptum legis non servetur. Sj autem absque ratione pro sola voluntate licentiam tribuat, non erit fidelis dispensator, sed crudelis dissipator. Cum enim leges et iura communia constituantur propter bonum commune, quando cum aliquo dispensatur ut legem communem non servet, non debet fieri in praeiudicium iuris communis, sed ut ad bonum commune profi | ciat. Alioquin dispensatio non valet, quia in talibus quae dicto modo sunt mala secundum se, et non solum quia prohibita ideo prohibentur, [quia] mala dispensatio proprie non facit de malo bonum ex parte rei circa quam fit dispensatio, sed solum ex parte legis vel statuti, prohibitionem in quantum est ab homine auferendo et non rationem prohibitionis quae est naturalis sive secundum rectam rationem ex parte rei immutando, sed determinat in quo casu lex deficit, et in quo non intendebat legislator ligare. Ouod quidem cum ex parte rei est bonum, licite fieret auctoritate singularis personae, si prohibitio legis vel superioris non obstaret.

Quaedam autem sunt talia quod secundum se non sunt bona vel mala dictis modis, sed sunt simpliciter indifferentia. Quantum est ex natura rei, possunt tamen esse bona vel mala per accidens sive per aliud in ordine ad aliud. Et super istis etiam sunt quaedam statuta legalia, cuius est quod feria sexta a carnibus abstineatur in reverentia Christi illo die patientis, qualia etiam erant plura caerimonialia in lege. Et cum talia cadunt sub praecepto legis, potest fieri sic dispensatio, quod illud quod esset malum vel illicitum sine dispensatione propter legis prohibitionem, fit bonum sive non malum vel licitum per solam dispensationem dictam prohibitionem amoveatem, eo quod secundum se est indifferens, nec esset malum prohibitione stante nisi ratione prohibitionis.

Sunt ergo in universo quaedam bona vel mala secundum se, quia ex natura sua omnino sunt determinata ad rectitudinem vel obliquitatem, ut non occidere innocentem, honorare patrem et cetera, debitis circumstantiis adhibitis. Quaedam autem sunt bona vel mala solum quia ordinata auctoritate superioris vel prohibita, et in istis est ordo quia quaedam etiam constituta sunt a Christo et a primitiva Ecclesia, quaedam autem ab apostolis et successoribus eorum et cetera. Pro quanto autem circa talia potest fieri dispensatio, scilicet in. quantum in casu possunt esse bona quae mala sunt secundum se, potest dici quod illud quod secundum se est malum, potest ex dispensatione esse bonum, non quidem aliquid unum et idem numero et secundum idem, sed sic quod illud quod in generalitate sua est malum, pro aliquo casu potest esse bonum, et hunc casum determinat superior dispensando.

Circa bona ergo vel. mala ecclesiastica pro quibus principaliter quantum ad beneficiorum distributionem quaestio proponebatur, est intelligendum quod loquendo de bono et malo secundum se primo modo, bonum est secundum se quod hierarchia ecclesiastica sit convenienter ordinata et malum est secundum se contrarium. Ad hoc autem quod haec sit ordinata sic, videtur pertinere tanquam bonum secundum se secundo modo ordo et distinctio graduum ecclesiasticorum et personarum, et praecipue a Christo et sanctis patribus institutus ad modum caelestis hierarchiae ut superiores teneant gradum suum respectu inferiorum et supremorum, et inferiores respectu superiorum, et supremus respectu omnium, de quo Bernardus, libro secundo ad Eugenium: sicut in caelo omnes angeli secundum gradum ordinati sunt sub uno capite Deo, ita hic sub uno summo pontifice primates vel patriarchae, archiepiscopi, episcopi, presbyteri vel abbates et ceteri, in hunc modum quod si dicat episcopus: nolo esse sub archiepiscopo, aut abbas: nolo oboedire episcopo, aut quicumque vilis et humilis religiosus: nolo oboedire nec episcopo nec archiepiscopo, sed ei in facie resistere, hoc de caelo non est, nisi tu forte angelorum quempiam dicentem audisti: ;zlo ! sub archangelis esse. Nullus enim dubitat quin iste ordo secundum se greneraliter et ut in pluribus sit quid bonum et observandum. Ergo contrarium secundum s? est malum, quia quantumcumque aliquid in sua communitate sive regulariter et ut in. pluribus est tale, dicitur secundum se esse tale. Unde omnia de quibus sunt iura communia humana sive regulae et praecepta iuris sunt talia, quod secundum se sunt bona et contraria mala, et tamen in hoc cadit dispensatio. Unde subdit Bernardus: quid, inquis, pro | Zubes dispensare? Non, sed dissipare; misi ubi necessitas urget, ex causa est dispensatio vel ubi utilitas provocat non propria sed communis laudabilis. Sed quia illud est de his quae quantum ad regimen Zcclesiae sunt magis secundum se bona et a Christo dicto modo instituta, magis debet esse difficilis et rara dispensatio, quia fructus talis dispensationis rarus videtur. Unde dicit ibidem: nolo praetendas mihi fructum emancipationis. Nullus est enim nisi quod mihi episcopi insolentiores, monachi dissolutiores sunt. Unde sicut in caelo nunquam fiunt tales exceptiones quia semper inferiores convenienter se habent ad medios et medii ad superiores, ita quamdiu sic ordinati in Ecclesia se habent convenienter, non debet fieri talis exceptio et ut convenienter se habeant debet studeri potius quam debeant eximi. Bonum etiam secundum se est quia hoc requirit ordo ecclesiasticae hierarchiae quod, personae ecclesiasticae sunt distinctae et convenienter multiplicatae. Et ad hoc constituta sunt diversa et distincta beneficia ut diversae et distinctae personae in ,diversis locis Deo serviant, et officium ecclesiasticum ad honorem Dei et utilitatem Ecclesiae exerceant[ur], et quod una persona diversis beneficiis et ecclesiis non deputetar. Gregorius, ocfogesina nona distinctione, capitulo: singula ecclesiastici iuris officia singulis quibuscumque personis singillatim connecti iubemus. Sicut enim in uno corpore multa membra habemus, omnia autem membra non eundem actum habent, ita in Ecclesiae corpore conferendum est hoc officium uni, alii autem est committendum 7//u4, neque uni personae duarum rerum officia committenda sunt. Sicut enim varietas membrorum per diversa officia et robur corporis servat et pulchritudinem repraesentat, ita varietas personarum per diversa officia distributa et fortitadinem et venustatem sanctae Ecclesiae Dei manifestat. Et. sicut indecorum est ut in corpore alterum membrum alterius fungatur officio, ita noxium turpissimumque est si singula rerum ministeria personis /£ofidem ? non fuerunt distributa.

Ecce statutum generale quo prohibentur haberi plura beneficia simul, tanquam malum secundum se, quia rationi contrarium, ut patet per rationes hic positas. Unde quod beneficia diversa diversis personis conferantur et quod diversae personae diversa beneficia habeant, hoc non est bonum quia praeceptum, nec quod una habeat plures est malum quia prohibitum; immo quia hoc est bonum secundum se dicto modo et illud malum, et ideo hoc est praeceptum et illud prohibitum per statuta et iura communia. Hoc quidem [enim] est de iure communi quod unus non nisi unum habeat. lus autem commune non debet esse nisi de eo quod secundum se ut in pluribus est bonum. Unde dicitur Extra de clericis non residentibus, capitulo Quia multa: cum ecclesiasticum ministerium committi debet, talis persona ad hoc quaeratur quae residere in loco et curam elus per se ipsam valeat exercere. Alias enim, ut dicitur capitulo Relatum, poterunt amoveri nisi forte ? de licentia praelatorum suorum vel pro studio litterarum vel pro aliis honestis causis conti[n]gerit eos: abesse. Unde non solum habere plura est secundum se malum, sed etiam abesse est secundum se malum, ut residere et deservire est secundum se bonum; cadit tamen dispensatio in utroque. Item de prohibitione generali habetur vigesima prima, quaestione prima: in duabus ecclesiis aliquem posse connumerari septima synodus prohibet. Negotiationis enim est hoc et turpissimum commodum. Ex quo patet quod secundum se dicto modo est malum. Sed in casu potest esse licitum et bonum, scilicet cum unum non sufficit (iam enim non sunt plura ut plura), vel cum una est intitulata et alia commendata, vel cum unum dependet ex altero, item propter penuriam clericorum, item ex dispensatione. Et in praedictis casibus non est potestas papae dispensandi reservata, sed quasi communi dispensatione sive praecepti generalis quantum ad praedictos casus obligatione amota, potest hoc fieri quia episcopus habens intitulatam ? potest aliam commendare.

Est ergo secundum se bonum quod diversis diversa beneficia conferantur et maioribus maiora et meliora, et contrarium malum secun- dum se, scilicet dare uni plura et minus bono maius. Sed cum una mediocres, vel cum aliquis universali Ecclesiae plus potest proficere nec habet redditus sufficientes, tunc. bonum est quod tali plura conferantur beneficia et quod secum in hoc dispensetur. Unde Bernardus ad "Theobaldum comitem: honores et dignitates ecclesiasticae — his debentur qui eas digne et secundum Deum administrare possint et velint. Non cuiquam plures in pluribus ecclesiis habere licet nisi dispensatione ob magnam vel ecclesiae necessitatem vel personae utilitatem non propriam sed communem ecclesiae, ut dictum est. Alioergo modo est malum habere plura beneficia et comedere carnes aliqua die certa prohibita, et alia debet esse ratio dispensandi hinc inde. Nam si papa amoveret statutum generale quo prohibentur plura beneficia teneri simul, tamen nihilominus adhuc esset malum in eisdem casibus in quibus nunc malum est. Sed nunc malum est et secundum se et ratione prohibitionis; tunc autem solum secundum se. Sed si amoveretur praeceptum quo prohibentur carnes aliqua certa die, simpliciter esset licitum comedere. In primo ergo casu dispensatio non facit licitum, sed in secundo casu facit. In una tamen ecclesia simul plura tenentur sine nova vel speciali dispensatione ut praebenda et archidiaconatus et cetera quae tamen alicubi distinguuntur, et aliquando in diversis ut praebenda cum aliqua dignitate alterius ecclesiae antiquitus annexa. Sicut autem licitum est. tenere simul praebenda» et archidiaconatum eiusdem ecclesiae sine nova dispensatione, vel praebendam in una ecclesia et praeposituram in alia, ita etiam cum nova dispensatione possunt haec coniungi.