Ad secundum praedictorum arguebatur quod Spiritus Sanctus procederet per modum voluntatis, etiam si non procederet a Filio; quia, posito causato vel principiato, oportet causam poni vel principium. Distinctio Spiritus Sancti a Filio est quoddam causatum vel principiatum quod potest poni vel intelligi habere esse, etiam si Spiritus Sanctus non procedat a Filio; ergo, cum huius principium vel causa non potest esse nisi hoc quod Filius procedat per modum naturae vel intellectus, Spiritus Sanctus per modum amoris vel voluntatis, sequetur quod Spiritus Sanctus procederet ? per modum voluntatis, etiamsi non procederet a Filio.

Primum assumptum, scilicet quod Spiritus Sanctus potest poni vel intelligi esse distinctus a Filio, etiamsi non procedat ab ipso, declaratur ex hoc quod, cum supponitur Spiritus Sanctus procedere a Filio, dupliciter videtur Filius distingui personaliter a Spiritu Sancto, scilicet et in eo quod natus vel Filius, non autem procedens vel spiratus, et in eo quod spirans vel producens, cum Spiritus Sanctus non sit natus vel Filius nec spirans vel producens, sed solum spiratus vel productus. Sed, si Spiritus Sanctus non procederet a Filio, nihilominus uno istorum modorum distingueretur, scilicet quia non obstante quod ipse Filius non spiraret Spiritum Sanctum, tamen ipse esset a Patre natus vel? Filius et non procedens vel spiratus; et ipse Spiritus Sanctus esset non natus, sed spiratus vel procedens a Patre, non obstante quod non esset spiratus a Filio; quare et cetera.

Secundum: assumptum, scilicet quod huiusmodi distinctionis principium vel causa non potest esse nisi hoc quod Filius procedat per modum intellectus, et? Spiritus Sanctus per modum voluntatis, declaratur ex hoc quod causa vel principium talis distinctionis non posset esse nisi quod Spiritus Sanctus procederet alio modo a Patre quam Filius procederet ab eodem; sed non possunt alii modi procedendi poni quam per modum naturae et intellectus; sed non dicitur procedere Filius per modum amoris et voluntatis. Ergo istum modum procedendi oporteret attribui Spiritui Sancto; quare et cetera.

Contra. Processus Spiritus Sancti non potest dici esse per modum voluntatis ad differentiam generationis Filii quae dicitur esse per modum naturae vel intellectus nisi quia essentia divina, in quantum in ea radicatur vis productiva Spiritus Sancti, sive ipsa vis productiva Spiritus Sancti radicata in essentia divina intelligitur ut libera vel immunis a coactione, aut ut liberum arbitrium, aut ut tendens in aliquid extrinsecum, aut ut amor mutuus duorum. Non sic autem intelligitur se habere essentia divina in quantum in ea radicatur vis generativa Filii sive ipsa vis generativa Filii? radicata in essentia divina. Non primo modo, quia ita immunis a coactione est vis productiva Filii sicut Spiritus Sancti; nec secundo modo, quia nulla processio intrinseca in divinis potest esse per indifferentiam liberi arbitrii; nec tertio modo, quia terminus processionis personarum non est aliquid extra essentiam divinam. Ergo relinquitur solus quartus modus, scilicet quod processio Spiritus Sancti dicatur esse per modum voluntatis, quia principium suae productionis est vis spirativa in quantum fundatur in essentia divina sub ratione amoris mutui duorum; sed talis modus amoris non potest intelligi nisi ut est Patris et Filii simul; ergo non potest intelligi Spiritus Sanctus procedere per modum voluntatis si non ponatur procedere a Filio sicut et a Patre.

Respondeo dicendum quod quaestio si sic intelligitur, utrum scilicet, si Spiritus Sanctus non procederet a Filio, esset nihilominus alia persona, distincta a persona Filii, procedens a Patre per modum voluntatis, videtur aliquibus quod possit dici, dicta positione stante, et processiones et procedentes secundum illas ab invicem differre realiter; nam, etiam in eis quae differunt per formas et essentias absolutas, aliqua differunt realiter in quantum important formas absolutas contrarias sive oppositas quae simul in eodem subiecto esse non possunt, ut album et nigrum; aliqua autem in quantum important formas non contrarias nec proprie oppositas, sed disparatas, quae simul in eodem subiecto essepossunt, ut album et dulce et cetera. Ita etiam in divinis ubi non est differentia realis nisi per reales relationes poterit esse realis distinctio per relationes oppositas, qualis est inter personas quarum una procedit ab alia vel per disparatas, qualis est inter personas quae disparatis productionibus producuntur sive ab eodem sive a pluribus.

Unde ad conclusionem intentam sic argui potest: cum diversas processiones oportet ad distinctos terminos terminari, oportet quod procedentes diversis processionibus ab invicem realiter sint distincti; ergo videtur quod, si Spiritus Sanctus non procederet a Filio, [quod] tamen ab eo distingueretur in quantum procederet alia processione a Patre quam Filius.

Nec debet dici quod, cum ex parte producentis, scilicet Patris, diversae relationes reales disparatae sive diversae processiones activae non ponunt distinctionem suppositorum, sed unus et idem est generans et spirans, ita etiam ex parte producti non debeat poni diversitas suppositorum, immo unus erat genitus et spiratus; quia non est simile ex parte principii actionis et termini, quia termini debent esse perfecti in esse subsistentiae, non autem principia; sed sufficit quod sunt in eodem perfecto ut diversae rationes agendi, ut patet in artifice qui producit filium naturalem et suam imaginem artificialem ut terminos in esse subsistentiae ab invicem realiter distinctos et tamen principia productionum istarum in uno subsistente coniunguntur. Similiter etiam patet de ideis divinis ! quae sunt ratio et principium producendi diversas res subsistentes et tamen sola ratione differunt in uno simplici secundum essentiam et naturam; et est multo maior distinctio inter vim spirandi et generandi Patris quam inter plures ideas; ergo etiam in proposito, licet relationes disparatae in Patre non faciant diversitatem personarum, tamen oppositae eis in terminis productis facient diversitatem personarum. Ut sic ponendo, sicut ? veritas fidei ponit, quod Spiritus Sanctus procedat a Filio et a Patre, quasi dupliciter distinguitur? a Filio: et relatione opposita in quantum spiratus ab eo, et relatione disparata in quantum spiratus a Patre, ipse vero Filius genitus ab eodem. Quare cum proposito quod Filius non produceret Spiritum Sanctum productione spirativa per modum voluntatis, non propter hoc aliquid tollitur in Patre pertinens ad vim spirativam et ad modum producendi per modum voluntatis, cum productio qua Pater producit Spiritum Sanctum vi spirativa et per modum voluntatis realiter differat a productione qua ipse producit Filium vi generativa et per modum intellectus. Per hoc quod ponitur Spiritum Sanctum non procedere a Filio, non tollitur differentia realis produc tionum praedictarum in quantum fundantur in vi generativa et spirativa Patris, sed tantum ? tollitur differentia Spiritus Sancti a Filio, quae est per oppositam relationem qua dicitur esse spiratus a Filio et etiam realis differentia spirationis activae et generationis passivae in Filio, quia aufertur vis spirativa a Filio sicut et vis generandi activa nunc tollitur ab eodem. Ergo remanet distinctio realis et inter productiones et inter productos secundum relationes disparatas.

Quod autem possit esse distinctio realis in divinis per disparatas relationes et non solum per oppositas hoc videtur, quia ex distinctione reali personarum quae emanant non est sumenda distinctio emanationum, sed potius e converso; ergo processiones per modum intellectus et voluntatis sive generatio et spiratio inter se distinctionem habent secundum se et non ex distinctone personarum. Immo ad distinctionem emanationum ? etiam videtur reducenda distinctio personarum emanantium. Inter emanationes tamen non est quaerenda distinctio secundum relationes originis oppositas, quia una ab alia non procedit, nec una dicitur ad aliam relative. Oportet ergo ponere differentiam inter emanationes secundum relationes disparatas. Et ista etiam reducitur ad distinctionem principiorum emanandi, quae sunt vis spirativa et generativa; si enim vis spirativa, ut Patris est, non differret a vi generativa eius, tunc nec genera tio a spiratione differret: quare, cum Filius vim spirativam non habeat nisi a Patre et non magis distinctam a vi generativa Patris quam secundum quod eam habet Pater, similiter emanatio spirationis ut est a Filio non distingueretur ab emanatione generationis, nec per consequens ipse Filius a Spiritu Sancto, quod est inconveniens. Ergo oportet dicere quod et in Patre et in Filio principia emanationum habeant distinctionem, sed non nisi disparationis; ergo et cetera.

Item, Pater sua proprietate personali in esse suppositi distincti a quocumque alio constituitur; ergo si Spiritus Sanctus non procederet a Patre, sed procederet a solo Filio, tamen Pater a Spiritu Sancto personaliter et realiter distingueretur. Ergo, etiam si Spiritus Sanctus a Filio non procederet, sed a solo Patre, adhuc Filius sua personalitate a Spiritu Sancto, et e converso, distingueretur.

Sed, non obstantibus istis, videtur potius dicendum quod, si Spiritus Sanctus non procederet a Filio, ipse non procederet a Patre per modum voluntatis qui posset importare modum procedendi realiter distinctum a modo procedendi quo Filius procedit per modum intellectus a Patre; sed processio per modum intellectus et processio per modum voluntatis non differrent nisi secundum rationem; et secundum hoc etiam Filius et Spiritus Sanctus non distinguerentur ab invicem realiter ut duae personae, sed essent una persona distincta realiter a Patre; inter se autem non essent plures vel distinctae nisi tantum secundum rationem; et sic tolleretur trinitas personarum, quia non essent nisi duae personae realiter ab invicem distinctae.

Cum enim, ut dictum est, in essentia et essentialibus non sit ponere aliquam distinctionem nisi solum secundum rationem, sed omnis distinctio realis est ibi secundum diversos modos habendi eandem essentiam, qui sunt ut a quo alius illam habet, vel ut ab alio ' illam habens, ubicumque invenitur diversus modus habendi invenitur distinctio realis inter habentes sive inter supposita. Ex hoc ergo quod unus naturam divinam habet uno modo ab alio, ex hoc bene est distinctio realis et inter habentem sic et eum a quo sic habetur. Et, si plures secundum plures modos habendi habeant eandem naturam, sive ab uno sive a pluribus, illi realiter distinguuntur a pluribus vel ab uno, quia in illis reperitur ratio distinctionis quae est habere ab alio respectu illius vel illorum a quo vel a quibus sic habetur, in quo vel quibus est ratio distinctionis respectu illius vel illorum ut a quo vel a quibus alii,

Sed cum ponitur quod unus naturam divinam ab alio non habet nec e converso, in illis inter se tollitur omnis ratio distinctionis, et ideo inter se non possunt esse realiter distincti. Et hoc modo expresse ostendit Anselmus quod Spiritus Sanctus non distingueretur a Filio si respectu eius non esset Deus de Deo. Ex quo ulterius sequitur quod non possunt esse plures processiones in divinis realiter distinctae nisi sint ad minus tres personae sic distinctae quod una procedat a prima et tertia a secunda; nam, ut dictum est, differentia realis est in divinis secundum differentiam relationum realium; sed relationes reales plures per se ab invicem distinctae ex oppositione mutua sive ex eo quod oppositae sunt ad invicem distinguuntur; et hae simul in eodem supposito vel relato esse non possunt, quia idem ad se opponi vel referri non habet.

Cum autem in divinis, propter immensam divinae naturae perfectionem et eius pluribus personis secundum plures modos habendi sive secundum diversos modos originandi communicabilitatem, possit esse oppositio secundum originem et distinctionem suppositorum, in ea possunt fundari plures relationes secundum oppositionem ad invicem distinctae. Non oportet enim quod distinctio talium per se sumatur ex distinctione fundamenti, quia ratione suae oppositionis secundum se distinctionem important sive ab invicem distinguuntur. Sed, cum relationes disparatae secundum se oppositionem non habeant ' ad invicem, oportet quod distinctionem habeant vel ex diversitate fundamentorum, ut patet de simili et aequali? in creaturis, vel ex distinctione suppositorum, ut patet de duabus filiationibus in duobus filiis respectu unius paternitatis patris, ut etiam videbitur de generatione et spiratione. Uno ergo existente fundamento, per se non possunt multiplicari relationes disparatae; si autem cum hoc sit unum suppositum, nullo modo multiplicabuntur. Ergo cum duobus suppositis secundum originem sive? secundum modum habendi naturam divinam existentibus inter se distinctis habent esse per se duae relationes oppositae, scilicet originantis et a quo originatur !, ut Patris et Filii inter se et Spiritus Sancti et Filii inter se, supposito quod unus ab alio originetur. Per se ergo est distinctio personarum et Filii a Patre a quo procedit, et Spiritus Sancti a Filio et Patre a quibus procedit; et per se differt generatio activa sive relatio Patris ad Filium a generatione passiva sive a relatione Filii ad Patrem, et etiam spiratio activa Patris et Filii a spiratione passiva Spiritus Sancti; et ex consequenti est realis distinctio secundum disparationem spirationis activae a generatione activa in Patre et a generatione passiva in Filio, in quantum scilicet propter oppositionem relationum praedictarum et distinctionem dictorum suppositorum per dictas relationes ipsa communis spiratio activa Patris et Filii quae per se opponitur spirationi passivae Spiritus Sancti et sic per se ab illa distinguitur, nec cum ea stare potest, est ? in personis per oppositas relationes distinctas ut in Patre et Filio; et sic, quia stat cum generare et cum generari, quae non stant simul, quia per se distinguuntur et opponuntur, ideo ipsa spiratio activa non est generatio activa nec generatio passiva, sed realiter secundum disparationem distinguitur? ab utraque.

Essentia autem divina, licet stet cum generatione activa et passiva, quae simul non stant in eodem supposito, tamen nullo modo nec secundum oppositionem nec secundum disparationem realiter distinguitur ab utroque, sed solum secundum rationem, quia ipsa essentia per se non distinguitur nec opponitur alicui a quo generans et genitus per se distinguantur et cui per se opponantur:; nam, sicut stat cum generatione activa et passiva Patris et Filii, ita stat cum spiratione passiva Spiritus Sancti. Unde, quia spirare Patris, quod per se distinguitur a spirari Spiritus Sancti, stat cum generari Filii et etiam quia spirare Filii, quod per se distinguitur a spirari Spiritus Sancti, stat cum generare Patris, et generare et generari per se opponuntur et distinguuntur, ideo spirare a generare et generari ex consequenti secundum disparationem distinguitur, praesupposita tamen distinctione reali per se et secundum oppositionem eius quod est spirare Patris et Filii ad spirari Spiritus Sancti. Si autem spirare non staret vel non esset cum generari a quo per se ét realiter differt generare et spirare, ex consequenti non haberet differentiam realem ad generare cum quo stat; si etiam spirare, quod per se distinguitur a spirari, non staret cum generari, ex consequenti generari non differret realiter a spirari; sed Sicut unus supposito est generans, ita etiam nonnisi unus supposito esset spirans, et tunc etiam nonnisi unus supposito esset spiratus et generatus, nec differrent generare et spirare ad invicem nec etiam spirari et generari nisi solum secundum rationem, quia tollerent id unde realis differentia sumi debet et remaneret solum distinctio realis spirati et generati ad generantem et spirantem propter oppositionem quae solum remanet inter ipsos. Si enim Spiritus Sanctus non procederet a Filio, non poneretur maior oppositio inter Filium generatum et Spiritum Sanctum spiratum quam inter Patrem generantem et spirantem; sed, quia spiratio et generatio in Patre non habent oppositionem originis, non possunt facere vel constituere distinctionem personarum. Ergo, cum non plus differrent generari et spirari in Filio et Spiritu Sancto, per hoc non constituerentur duae personae. Non enim potest dici quod ex alio habeat differentiam Filius et Spiritus quam ex tali quali diversitate relationum, quia, illa circumscripta, non remanet nisi essentia omnino indistincta !,

Ergo nulla est ratio quare possit dici quod spiratio et generatio activa possunt esse in una persona principiante; generatio autem et spiratio passiva non possunt esse in una persona principiata. Cum enim dicitur quod in principiatis est maior diversitas vel differentia quam in principiis, hoc intelligitur de principiatis quae secundum se et secundum suam naturam diversitatem realem et essentialem secundum absoluta important, sicut patet et in Deo et in creaturis. Nam Deus secundum diversas ideas sola ratione differentes producit ea quae realiter ab invicem differunt, quia etiam illa important naturas secundum se differentes; artifex etiam, in quo simul sunt ars et natura, per artem producit suam imaginem vel aliquod ? artificiatum et per potentiam naturalem suum filium naturalem, quae tamen realiter et subiecto differunt eo quod absolute et essentialiter differentiam realem important inter se. Sed ubi in productis non potest esse differentia realis secundum aliquid absolutum, non potest hoc contingere. Unde, quando aliqua differunt secundum relationes disparatas inter se propter respectus diversos ad diversa relativa ad quae habent habitudinem, nisi tamen haec de se maiorem diversitatem important, ex huiusmodi habitudine non debet eis tribui maior distinctio quam invenitur in illo vel? illis ad quem vel quos est huiusmodi habitudo, ut patet in aliis; nam, si aliquod unum subiecto sit duplum ad aliquod subduplum per suam quantitatem et sit dissimile ad aliquod nigrum per? suam albedinem, non maior debet poni ex hoc diversitas in dimidio et nigro quam in duplo et albo; et sicut duplum et album non habent oppositionem quae impediat ea simul esse in uno subiecto, ita etiam est de dimidio et nigro, scilicet quod solum requiritur in eis diversitas secundum essentiam ut in ipsis fundentur dictae relationes reales disparatae et possunt esse simul in eodem subiecto; et esset simile magis si duplum causaret subduplum et album causaret ni grum, sicut contingit in personis divinis relativis.

Quod autem in principio vel causa non oportet esse tantam diversitatem vel distinctionem sicut in principiato, sicut patet praecipue in causa non univoca, hoc contingit ex eo quod causatum defective et imperfecte participat id perfectionis et actualitatis quod est in causa; unde sparsim et divisim reperitur in pluribus causatis illud quod unite reperitur in causa. Quia ergo quilibet effectus aequivocus deficit a perfectione causae, ideo semper est recessus a tali causa secundum diversos gradus perfectionum diversarum realiter in causatis, quae unite sunt in causa; nec tales diversi effectus in tali diversitate reali producerentur a tali causa sic magis una, nisi huiusmodi effectus in seipsis diver sitatem graduum ex tali habitudine et recessu a causa importarent.

Cum ergo in proposito persona producta in divinis eiusdem perfectionis et essentiae sit cum producente, plures personae productae non possunt dici differre ex eo quod secundum diversas rationes producuntur ab eadem, cum univoce habeat quaelibet persona quicquid perfectionis habet alia; et ideo, si distinguantur, oportet quod hoc ex alia ratione contingat.

Ponendo ergo Spiritum Sanctum procedere a Filio et a Patre, licet non ponatur quaternitas rerum propter trinitatem personarum et unitatem essentiae, quia illa nullo modo cum eis nec per se nec ex consequenti connumeratur, ponitur tamen quaternitas rerum rem appellando relationem realem propter continuationem spirationis activae cum generatione activa et cum generatione passiva et cum spiratione passiva, ut dictum est.

Ex praedictis patet quod, considerando illud a quo sumitur formalis ratio distinctionis personarum divinarum secundum rationem relationum distinguentium et habitudinem earum ad invicem, non potest poni quod Spiritus Sanctus procedat processione realiter distincta a processione Filii quae dicitur per modum naturae si non procedat a Filio. Et, quia modus secundum quem dicitur Spiritus Sanctus procedere dicitur per modum voluntatis, patet quod Spiritus Sanctus non procederet per modum voluntatis ! qui realiter a modo procedendi Filii distingueretur si non procederet a Filio.

Hoc etiam videtur posse declarari ex habitudine istorum actuum et modorum procedendi ad invicem qui dicuntur per modum voluntatis et intellectus. Sicut enim in actibus simplicibus voluntatis et intellectus qui dicuntur esse quasi essentiales, scilicet intelligere et velle vel amare hic? est ordo quod unus est prior altero et habet causalitatem sive rationem principii super ipsum, ita etiam debet esse in actibus perfectis et completis, scilicet dicendi et spirandi quibus producuntur notitia perfecta et declarativa quae dicitur Verbum, et amor perfectissimus sive incentivus qui dicitur Spiritus Sanctus, in quibus quasi perficiuntur operationes beatificae divinae, licet ab aliis hoc penitus? non concedatur, scilicet quod processiones divinarum personarum sint in divinis hoc modo quod ibi primo sit notitia quasi confusa, deinde declarativa. Sicut ergo qui ponit quod sit aliquis amor qui non procedit a voluntate, mediante actu intellectus simplici ut habente causalitatem super processionem talis amoris voluntatis, non potest ponere quod procedat per? modum simplicis actus voluntatis qui dicitur simpliciter velle vel amare, ita, qui ponit quod amor perfectus in divinis non procedat a voluntate divina, mediante actu intellectus perfecto quo producitur notitia declarativa, non potest ponere quod talis amor procedat per modum voluntatis actu per fectissimo quem circumloquimur per spirare.

Unde, ponendo quod Filius procedat per modum intellectus et Spiritus Sanctus per modum voluntatis, ponitur quod Spiritus Sanctus procedat a Filio; nam oportet amorem procedere a Verbo, eo quod nihil amatur nisi verbo cordis concipiatur; unde, sicut si non esset realis processio personarum nec realis distinctio earum ab invicem, tamen, ut dictum est, essent secundum rationem intelligendi notitia procedens per modum intellectus et amor precedens per modum voluntatis, ita quod non posset intelligi procedere amor secundum modum voluntatis et hoc secundum rationem intelligendi nisi intelligeretur procedere a notitia procedente secundum rationem intelligendi; ita etiam, posita distinctione personarum, non poterit esse nec intelligi quin Spiritus Sanctus, qui est amor et procedit per modum voluntatis, procedat a Filio qui procedit per modum intellectus. Immo, etiam nisi esset naturalis ordo et origo trium potentiarum animae in una mentis essentia et actuum etiam dictarum potentiarum inter se, sic videlicet quod naturali ordine primum habeat esse in mente memoria et, mediante illa, intelligentia et, mediante utraque, voluntas; et ita etiam adaptando de actibus non esset in anima imago trinitatis, ut patet ubique per Augustinum; et, sicut si intelligentia non oriretur a memoria non distingueretur ab ea, ita etiam si voluntas non orietur ab utraque, non distingueretur ab'! eis. Et ita etiam suo modo de actibus est dicendum.

Ergo, qui ponit quod Spiritus Sanctus non procedat a Filio et tamen procedat per modum voluntatis, sic quod modus procedendi per modum voluntatis realiter distinguatur a modo procedendi Filii a Patre per modum intellectus, et quod ex hoc Spiritus Sanctus a Filio realiter et secundum suppositum distinguatur, implicat duplicia contradictoria: scilicet quod Filius distinguatur et non distinguatur a Spiritu Sancto, et quod dictae processiones realiter differant et non differant; nam, qui ponit Spiritum Sanctum non procedere a Filio, ponit eum non distingui ab ipso realiter, et ex consequenti etiam ponit processiones Filii et Spiritus Sancti a Patre non differre ab invicem realiter propter praedicta. Cum ex hoc distinguantur quod unus procedat per modum voluntatis et alter per modum intellectus, quod est unum procedere ab alio, ut declaratum est, in quantum autem ponit dictas processiones realiter differre, ponit quod termini etiam realiter differant, et sic quod Filius et Spiritus Sanctus ab invicem realiter distinguuntur.

Sed ad hoc respondetur ab aliquibus, qui dicunt quod secundum dictum modum ponendi non po nuntur incompossibilia, hoc quod Spiritus Sanctus distinguatur et non distinguatur a Filio; immo solum ponitur ex hoc quod simpliciter distinguitur, et quod si non distinguatur, hoc est secundum quid; nam, si ponatur aliquid convenire alicui secundum comparationem et rationem secundum quam natum est ei hoc convenire et anon conveniat ei secundum rationem et comparationem secundum quam non est natum ei convenire, non sequitur quod hoc ei conveniat et non conveniat; ut si quatuor sit duplum ad duo et non sit duplum ad tria, non sequitur quod sit duplum et non duplum, sed quod sit duplum simpliciter. non duplum autem secundum quid; ita etiam in proposito; nam, si Spiritus Sanctus distinguitur a Filio in comparatione ad Patrem a quo ambo diversimode procedunt, ex hoc habet quod simpliciter distinguatur Spiritus Sanctus a Filio; si autem non distinguatur ab eo ex comparatione quam habet ad ipsum, quia hoc posito non est natus habere ad ipsum comparationem per se distinguentem, ex hoc non dicetur non distingui nisi secundum quid.

Sed hoc non valet; nam ex comparatione quam habet ad Patrem non est natus per se distingui nisi a Patre, quia ex comparatione ad Patrem distinguitur ab eo in quantum ab ipso originatur; a nulla enim persona per se distinguitur divina persona nisi a qua originatur vel quae ab ipsa originatur; et sic, ex eo quod distinguitur sive originatur a Patre, non est natus distingui a Filio nisi etiam simul ab ipso originetur. Ergo, qui ponit quod a Filio non originetur, ponit quod ab ipso per se et realiter non distinguatur. Ponendo autem cum hoc quod non procedendo a Filio procedit a Patre alio modo quam Filius, quia, ut dictum est, illi modi procedendi non differrent realiter etiam relatione reali disparata, quia talis distinctio processionum coexigit quod Spiritus Sanctus a Filio procedat, ut dictum est, sed solum secundum rationem, ponitur quod solum distinguitur a Filio secundum rationem et sic secundum quid, et sic simpliciter non distingueretur a Filio, sed secundum quid distinguetur ab eo.

Item, dicunt quod ponendo Spiritum Sanctum non procedere a Filio, et tamen ipsum distingui realiter ab eodem, non implicantur contradictoria, scilicet quod distinguatur et non distinguatur, sed solum ponitur hoc impossibile quod Filius non differat a Spiritu Sancto spiratione activa et Spiritus Sanctus ab eo spiratione passiva; quia tunc solum ponitur aliquid per incompossibile quando cum eo quod principaliter ponitur contradictio eius implicatur, scilicet quando privat aliquid quod est de eius significato et essentia, ut si dicerem: homo si esset animal non rationale differret a bruto, quia remoto rationali non remanet nisi id unde convenit cum bruto; quando vero non implicat contradictorium eius quod est de significato et essentia positi, ponit tamen aliquid quod est repugnans alicui pertinenti ad principale positum, tunc non ponit principaliter contradictionem eius, sed solum per quandam consequentiam; et ideo tale positum solum ponitur per impossibile et non per incompossibile. Quia ergo spiratio activa est extra significatum Filii et quasi consecutivum personae eius ordine quodam, ideo verum est dicere quod Filius, etsi non spiret Spiritum Sanctum, tamen differt ab eo nativitate, quia non spirare non privat nativitatem a Filio nisi per quandam consequentiam. Tamen neganda est haec, scilicet quod Filius non differt a Spiritu Sancto spiratione activa vel quod differt ab eo sola nativitate pro tanto, quia repugnat posito, scilicet quod Spiritus Sanctus differt realiter a Filio. Repugnans autem posito quod est extra essentiam et significatum suum semper in falsis positionibus est negandum, secundum artem obligatoriam habitam in octavo Topicorum. Et ponitur exemplum: nam, si poneretur homo differre a bruto et! tamen non esset risibilis, non ponerentur contradictoria, scilicet quod homo differret et non differret a bruto, sed solum hoc impossibile quod homo non differret a bruto per risibilitatem vel quod homo non esset risibilis et cetera.

Sed hoc non valet; quia, licet spirare active non sit de ratione et essentia personae Filii simpliciter, quia scilicet ipsam non constituit nec per se distinguit a Patre, tamen ad hoc quod per se distinguatur a Spiritu Sancto et ad hoc quod per se etiam ? ad ipsum referatur, est de eius essentia, sicut spirari passive a Filio est de ratione et essentia Spiritus Sancti in quantum est persona distincta a Filio et ad ipsum relata; prout etiam spirare active in Patre, licet non sit de ratione personae Patris simpliciter, ut scilicet eius in esse personali constitutiva et distinctiva, tamen ad hoc quod per se a Spiritu Sancto distinguatur et referatur per se ad ipsum est de eius essentia. Proprietas enim constitutiva Patris est prima realis relatio, qua scilicet per se et primo respicit primam personam; et ideo etiam illa est per se distinctiva eius a prima persona procedente. lta etiam est de persona secunda respectu primae.

Sed tamen illae proprietates personales Patris et Filii sic ipsos per se inter se distinguentes, et ex consequenti ab omnibus aliis quae sunt praeter ipsas, quia per illas non habent oppositionem ad Spiritum Sanctum nec secundum illas sunt principia originalia Spiritus Sancti, sed prout in communi vi spirativa uniuntur, ideo de ratione utriusque est talis proprietas relativa communis; et hoc in quantum per se habent habitudinem et distinctionem respectu Spiritus Sancti; et ideo, sicut qui ponit Patrem non producere Filium, ponit eum non distingui ab eo, ita, qui ponit Filium non producere Spiritum Sanctum, non ponit eum distingui ab eo; et sic, — licet spirare vel producere Spiritum non sit de ratione Filii simpliciter et secundum se, sed etiam nec est de ratione Patris, immo est quid consequens ad perfectionem utriusque et sic ponendo quod Pater vel Filius non spirent Spiritum Sanctum et tamen ab invicem distinguantur ut duae personae divi nae, non ponuntur incompossibilia per se, sed hoc impossibile quod non babeant plenam foecunditatem nec mutuum amorem et cetera, — tamen ponere quod Pater et Filius non producunt Spiritum Sanctum et tamen ab eo realiter distinguuntur est ponere incompossibilia. Qui ergo ponit Spiritum Sanctum non procedere vel non spirari a Filio ponit aliquid repugnans per se ei quod est distingui a Filio. Igitur qui ponit cum hoc expresse quod Spiritus Sanctus distinguatur a Filio, ponit contradictoria.

Quod autem dictum est, quod proprietas spirationis activae est! de ratione personarum Patris et Filii in quantum per se distinguuntur a Spiritu Sancto, hoc sic intelligendum est quod, licet per istam proprietatem non constituantur in esse personali, immo quasi praesupponuntur constitutae et ab invicem per se distinctae, tamen per hanc per se distinguuntur a Spiritu Sancto, quia ab eo non distinguuntur per se in quantum Pater generans nec in quantum Filius generatus, sed in quantum una communi vi spirativa habent spirare vel Spiritum producere.

Ad argumenta igitur posita in corpore solutionis, pro prima opinione ? est? respondendum: cum igitur arguitur quod ex distinctione processionum contingit distinctio productorum, non e converso et cetera, et quod distinctio personarum reducitur ad distinctionem processionum et distinctio processionum ad distinctionem principiorum quae sunt vis generativa Filii et vis spirativa Spiritus Sancti, dicendum quod hoc aliquo modo verum est; sed addendum est quod illa principia, et ex consequenti etiam processiones, non haberent distinctionem realem, etiam secundum relationes disparatas, nisi intelligeretur habitudo Patris per vim generativam ad solum Filium, ut qui ab ipso est per generationem, et quasi consequenter habitudo Patris et Filii simul ad Spiritum Sanctum, ut qui ab ambobus per communem spirationem; nec posset intelligi vis spirativa differre realiter a vi generativa activa Patris cum qua simul stat in Patre, nisi intelligeretur stare cum vi generativa quasi passiva Filii et Filio convenire. Quia enim vis spirativa Patris stat cum vi generativa passiva Filii cum qua non stat vis generativa activa Patris; et e converso, quia vis spirativa Filii stat cum vi generativa activa Patris cum qua non stat vis generativa passiva Filii, ideo vis spirativa Patris et Filii differunt realiter a vi generativa Patris et Filii, et hoc ut relationes disparatae propter oppositionem relationum et suppositorum oppositorum in quibus et cum quibus stant, ut prius declaratum est; principalis enim distinctio realis in divinis est distinctio personarum sive suppositorum relatorum in quibus est distinctio, quia una persona est a qua alia et altera est quae est ab alia; emanationes vero et proprietates relativae quae intelliguntur et includuntur in hoc quod dicitur qui? ab alio et a quo alius, sunt id ipsum realiter quod ipsae personae distinctae; unde non est intelligendum quod ista sint quaedam plura realiter distincta et sic ordinata quod distinctio prima realis sit inter principia emanationum, et ex huiusmodi distinctione principiorum sit ulterius distinctio alia realis emanationum, et ex huiusmodi distinctione emanationum sit tertia distinctio realis personarum emanantium; sed haec omnia non dicunt nisi unam realem distinctionem principalem, scilicet ipsarum personarum. Cum arguitur postea quod si vis spirativa, ut Patris est, non differret a vi generativa eius, spiratio non differret a generatione et cetera, dicendum quod, licet vis spirativa per se et secundum oppositionem non differat a vi generativa Patris nec etiam a vi generativa Filii, tamen quasi ex consequenti et secundum disparationem differt ab utraque, ut dictum est, propter oppositionem relationum et suppositorum in quibus vel? cum quibus sunt. Verum est ergo quod, si nullo modo differrent, generatio esset? spiratio et ! Filius esset Spiritus Sanctus. Sed, quia differunt realiter dicto modo et non ut considerantur secundum habitudinem quam habent inter se et secundum se solum sive ut habent esse in solo Patre, secundum hoc, inquam, non contingit talis distinctio realis, sed ut consideratur vis spirativa ut simul stans cum vi generativa activa et passiva habet habitudinem ad Spiritum Sanctum spirabilem; et tunc non sequitur quod generatio activa sit spiratio, sed hoc sequeretur si poneretur quod vis spirativa et generativa Patris non haberent aliam differentiam quam habere possent ex esse potentiae spirativae in solo Patre absque hoc quod poneretur simul in Filio. Sic enim non differrent nisi ratione, quia nec inter se oppositionem haberent nec esset ipsa vis spirativa in habentibus per se oppositionem. Nunc autem, quia vis spirativa Patris non est a Patre in Filio secundum quod est eadem vi generativa Patris, immo secundum quod est differens, quia secundum quod stat cum vi generativa passiva Filii, — communicando enim Filio esse divinum per generationem activam procedentem a vi generativa activa, communicat etiam ei vim spirativam activam ut quae solum habet respectum ad spirationem Spiritus Sancti — ideo ponitur realis differentia inter vim generativam Patris et vim spirativam eius, non solum secundum ? quod considerantur ut sunt Patris, sed alio modo iam dicto.

Item, cum arguitur quod, quia Pater sua proprietate personali in esse suppositi distincti a quocumque alio constituitur, ideo si Spiritus non procederet a Patre, sed procederet a solo Filio, tamen Pater a Spiritu Sancto personaliter et realiter distingueretur; ergo, etiam si Spiritus Sanctus non procederet a Filio, sed a solo Patre, adhuc Filius sua personalitate a Spiritu Sancto, et e converso, distingueretur; nam, etiam nunc cum Spiritus Sanctus procedit a Filio, ipse Filius relatione spiritiva non distinguitur secundum suppositum a Spiritu Sancto, quia illa non est personae Filii constitutiva, — non valet. Nam, licet Spiritus Sanctus non procederet immediate nisi a solo Filio, tamen procederet mediate a Patre; unde Pater et Spiritus Sanctus personaliter distinguerentur in quantum Spiritus Sanctus esset per originem a Patre, licet mediante origine Filii. Sed si non procedit a Filio immediate, omnino tollitur oppositio relationis secundum originem; quare et cetera. Sed ex dicta positione qua diceretur Spiritum Sanctum procedere a solo Filio et tamen distingui a Patre, licet non ponerentur ista impossibilia, scilicet quod distinguetur et non distinguetur a Patre, tamen plura alia impossibilia ex hoc sequerentur. Ouamvis etiam Filius non distinguatur personaliter a Spiritu Sancto per relationem realem spirationis activae, quia, cum illa sit communis Patri et Filio et conveniat Filio iam quasi in esse personali per proprietatem generationis passivae constituto et non est proprietas constitutiva, tamen realiter refert ipsum Filium et Patrem ad Spiritum Sanctum, ut principium ad principiatum; sed relatio spirationis passivae constituit suppositum distinctum, scilicet Spiritum Sanctum a Filio simul et a Patre, et realiter refert etiam Spiritum Sanctum ad utrumque, quia non est in Spiritu Sancto alia relatio realis nisi ista; et ideo oportet quod et constituat et distinguat et referat personam Spiritus Sancti dicto modo. Sed si Spiritus Sanctus non procederet a Filio, licet Filius nihilominus haberet in se suam proprietatem personalem per quam habet distinctionem personalem ab omni alia persona, tamen ! non distingueretur personaliter nisi a Patre nec referretur etiam nisi ad Patrem ?,

Argumentum pro parte illa concedendum est ratione conclusionis. Nam, si Spiritus Sanctus non procederet a Filio, non posset poni diversitas realis inter ipsum et Filium, nec etiam diversitas realis inter processiones per modum naturae et voluntatis inveniretur, sed esset diversitas hic et ibi solum secundum rationem; nam, ut dictum est, secundum hoc deberet poni quod eo modo, scilicet secundum rationem intelligendi quo esset distinguere per modum procedendi secundum voluntatem et secundum intellectum et ipsum Spiritum Sanctum a Filio, esset ponendum Spiritum Sanctum procedere a Filio ut procedentem a procedente et processionem aliquo modo ex processione, modo etiam non distinguuntur istae processiones realiter, quia una sit per modum immunitatis a coactione vel per modum liberi arbitrii vel terminata ad extra, et alia non, sed quia una est per modum simplicis ema nationis, nulla alia praesupposita et nullo alio producto supposito ex quo vel ex qua aliquo modo habeat esse. Talis enim est modus procedendi naturaliter; et talis modus etiam procedendi est secundum intellectum. Processio enim quae est a naturali agente non supponit aliam processionem nec alium habentem esse secundum praecedentem productionem nisi per accidens in quantum unum naturale agens ab alio dependet. Sed hoc non pertinet ad rationem naturae in quantum natura est. Alia vero est per modum cuiusdam consequentis emanationis ad aliquam praecedentem quam et praesupponit et per quam aliquo modo habet esse. Talis est enim modus procedendi secundum voluntatem; non enim voluntas in aliquid tendit nisi praeexistente productione intellectus aliquid concipientis. Unde illa processio per modum naturae intelligitur in divinis quae nullam aliam praesupponit; illa vero per modum voluntatis quae ex praesupposita processione principium sumit; et sic oportet pro cessionem aliquo mudo ex processione esse et procedentem ex procedente; hoc autem facit realem distinctionem in divinis, ut dictum est.

Nec tamen ex hoc quod Spiritus Sanctus dicitur procedere per modum voluntatis et non per modum naturae sequitur quod? una persona procedat naturaliter et alia non, cum utraque procedat secundum originem naturalem sive ex naturali perfectione divinae naturae competente et per utramque fiat communicatio eiusdem verae naturae et essentiae. Dicitur enim aliquid produci naturaliter propter habitudinem naturalem quam habet ad suum principium; hoc autem convenit Filio respectu Patris et Spiritui Sancto respectu Patris et Filii. Per modum vero naturae produci dicitur quod producitur ab aliquo principio sic producente sicut producit natura; hoc autem est proprium Filio in divinis, ut dictum est. Per modum vero voluntatis aliquid produci dicitur quod producitur ab aliquo principio sic? producente sicut producit voluntas; boc autem est proprium Spiritui Sancto.

Ad argumentum in oppositum est dicendum quod, licet modo distinguatur Filius a Spiritu Sancto tum quia genitus tum quia spirans, non sic Spiritus Sanctus, tamen secundum quod genitus per se et primo solum distinguitur a Patre generante, ex consequenti autem a qualibetcumque '? alia persona quae nata est esse in divinis, sive a quocumque alio in quo non invenitur proprietas constitutiva Filii, sed secundum quod spirans per se et primo distinguitur a Spiritu Sancto; quia, etiamsi non esset genitus et spiraret, ab eo distingueretur, ut patet de Patre respectu Spiritus Sancti; sed, si non spiraret et esset genitus, non distingueretur, quia, si aliquid ab alio' per se distinguitur, oportet quod

aliud ab isto per rationem oppositam distinguatur. Unde, sicut Spiritus Sanctus non distingueretur per se a Filio nisi spiraretur ab eo, ita etiam, licet? Filius esse haberet etsi non spiraret, tamen non haberet unde per se a Spiritu Sancto distingueretur; et E ideo, posito quod Filius non spiret, oportet poni quod Filius a Spiritu Sancto realiter non distinguatur. Unde Filius sua filiatione per se distinguitur a Patre secundum oppositionem relativam filiationis ad paternitatem, sed a Spiritu Sancto distinguitur filiatione per hoc quod Spiritus Sanctus non habet filiationem quam Filius habet, et sic non per se vel per illud quod oppositionem habet, sed ex consequenti per habere et non habere filiationem; per se autem distinguitur ab eo per oppositionem relationis originis.

Et haec patent per Anselmum. Sic enim arguit Anselmus quod Spiritus Sanctus non distinguitur a Patre, propter hoc scilicet quia Pater habet filium, non sic autem Spiritus Sanctus, et quia Spiritus Sanctus est ab alio, non autem Pater; quia, posito quod Pater non haberet filium vel quod Spiritus Sanctus haberet filium vel quod Pater esset ab alio, adhuc Spiritus Sanctus distingueretur a Patre. Ergo sola causa per se distinguens Spiritum Sanctum a Patre personaliter est quia ipse Spiritus est a Patre. Ita etiam secundum ipsum procedendum est in proposito: quia si sufficienter et per se distingueretur Spiritus Sanctus a Filio, quia unus a Patre uno modo et alius a Patre alio modo, ergo si poneretur Filius non procedere a Patre, Spiritus Sanctus ab eo non posset intelligi distingui. Sed hoc, secundum Anselmum. supponitur esse falsum.

Sed e contra?: si ponatur Spiritum Sanctum procedere a Filio, sive Filius procedat a Patre sive non, tamen Spiritus Sanctus distinguitur. Ergo Spiritum Sanctum esse a Filio est per se causa et sola distinguendi unum ab alio.

PrevBack to TopNext

On this page

Quaestio 4