Quaestio 10

QUAESTIO X. Utrum caritas sive quicumque habitus possit augeri per essentiam.

Deinde circa animam quantum ad habitus perficientes eius potentias quaerebantur quaedam pertinentia ad habitus animae in generali, et primo quaerebatur unum scilicet utrum caritas sive quicumque habitus possit augeri per essentiam. Et arguebatur quod caritas sive quicumque habitus augeatur per essentiam, quia illud per? suam essentiam augetur quod secundum se sive in se est magis vel minus, et non solum illud in quo est dicitur secundum illud ? magis et minus. Sed? secundum Augustinum super capitulo Iohannis: caritas meretur augeri ut aucta mereatur perfici. Immo videtur quod secundum aliquem habitum vel qualitatem non possit aliquod subiectum dici maius vel minus tale, nisi ipsa secundum se habeat esse maius et minus, sicut nec secundum ipsam est subiectum tale participazs ! nisi quia ipsa est talis per essentiam. Quare et cetera.

Contra. Illud cuius ratio et species consistit in indivisibili non potest augeri per essentiam. Sed ratio speciei et essentiae uniuscuiusque entis consistit in indivisibili Nam secundum Philosophum, octavo Metaphysicae, species et essentiae rerum numeris comparantur; ratio autem cuiuslibet numeri consistit in unitate formali a qua si fiat diminutio vel additio variatur essentia et species. Ergo similiter ratio et essentia speciei uniuscuiusque habitus consistit in indivisibili, ita quod ipsa manente eadem secundum essentiam non poterit diminui vel augeri.

Respondeo dicendum quod sicut species cuiuslibet numeri consistit in potentiali multitudine, ut sex non est bis tres sed semel sex et si magis vel minus ? accipiamus non habebimus speciem senarii, sic essentia cuiuslibet formae quantum ad gradus essentiae est potentialis. Et ideo si in forma secundum se accipiamus | magis et minus variabimus speciem. Quia ergo quaelibet forma specifica est forma secundum se una secundum aliquid fixum et stans et indivisibile, sortitur huiusmodi unitatem specificam, et quaecumque ad illud ' attingunt sub illa specie continentur. Quae autem recedunt ab illo vel in plus vel in minus ad aliam speciem pertinent perfectiorem vel imperfectiorem. Et ideo nulla forma specifica secundum se potest recipere magis et minus. — Sed forma generis, quia non est una sic, ideo potest contingere circa ipsam talis variatio. Intelligitur enim totus ordo entium fluere a primo ente. Sicut totus ordo numerorum fluit ab unitate, propter quod non sunt nisi duo numeri diversarum specierum aequaliter ab unitate et ab invicem distantes, ita videtur quod non sint duae species in genere entium aequaliter inter se et a primo secundum gradus perfectionis distantes. Ordo ergo essentialis, qui! attenditur secundum gradus essentiales, per se variat speciem, et non potest esse inter individua eiusdem speciei, quia participant eandem essentiam in qua non est accipere gradus secundum quos possit attendi huiusmodi ordo et magis et minus. Si ergo sit ibi ordo et gradus secundum magis et minus, oportet quod hoc sit per aliquod accidens et secundum diversam participationem eiusdem formae secundum esse? specificum a subiecto. Si ergo colores essent separati, esset unus perfectior alio, et esset ibi magis et minus perfectum, quia color non est una forma, nec oportet quod quicquid est color quod sit aeque perfectus secundum se. Sed si albedo esset separata, dato quod essent plures albedines separatae, omnes essent aeque perfectae. Ouia cum forma specifica secundum se non possit habere magis et minus, albedo separata non esset forma nisi secundum se, et non diversimode participata a subiecto, et ideo et cetera.

Nec huic est contrarium quod Philosophus videtur velle decimo Ethicorum quod sanitas separata etiam secundum se recipiat magis vel minus, non solum ex diversa participatione subiecti. Quia forte sanitas non dicit rem unius et eiusdem speciei; dicitur enim sanitas non quaecumque humorum aequatio, sed aequatio humorum competens tali speciei vel tali complexioni. Et ideo non est sanitas eiusdem speciei in homine et leone, quia talis aequatio humorum in leone esset sanitas quae? esset in homine aegritudo. Immo forte in eadem specie animalis variatur sanitas secundum speciem; nam forte aequatio humorum quae ? in cholerico esset sanitas, in phlegmatico esset infirmitas. Quia ergo sanitas non dicit formam et essentiam unius speciei, ideo etiam secundum se sive separata dicitur una esse perfectior vel maior alia.

Si ergo recipiat forma eadem secundum speciem magis et minus, hoc non potest contingere quia habet plures gradus essentiales. Immo oportet quod hoc sit secundum aliquod accidens eius secundum gradus virtuales eius. Alioquin albedines plures separatae dicerentur ? secundum magis et minus, quod videtur inconveniens. Si ergo habeant gradus aliquos virtuales quos non sic dicuntur habere formae substantiales quae non recipiunt magis et minus, per hoc non videtur intelligi nisi quod virtus et natura talium qualitatum hoc habet quod secundum diversos gradus sive secundum magis et minus participari natae sunt a subiecto, sive secundum magis et minus natum est subiectum perfici secundum illas. Hoc autem est recipere magis et minus non secundum se, sed secundum esse in subiecto, sive secundum participationem subiecti quod sic contingere potest. Nam sicut virtus vel potentia se habet ad agere, sic forma vel essentia se habet ad esse vel formaliter perficere. Sicut ergo una et eadem virtus et potentia, si subiciatur ei aliquid magis et minus passibile, magis et minus agit, ita quod intenditur et remittitur actio alicuius agentis sive potentiae vel virtutis ex maiore et minore dispositione passivi, — ita una et eadem forma, prout suscipitur in subiecto magis et minus disposito, dat ei magis et minus esse, sive magis et minus perficit vel reducit z//ud ! ad actum secundum illam formam. Ut quanto magis | subiectum disponitur ad susceptionem formae albi, tanto plus participat de albedine, quia illa eadem albedo eiusdem gradus essentialis quae subiecto indisposito daret esse remissum, subiecto disposito et recedente a contrario dat esse intensum. Prout ergo formae habent causari a diversis agentibus et inesse subiectis secundum diversas dispositiones, secundum hoc diversimode habent intendi et remitti, ita tamen quod generaliter, si subiectum sit magis dispositum ad susceptionem formae, plus participat de ea sive eam perfectius participat, et habet eam perfectiorem et perfectius et imperfectiorem vel imperfectius.

Sed videtur quod isto modo magis et minus in forma non sit ponere [non] secundum se, sed in eius participatione a subiecto secundum maiorem et minorem dispositionem subiecti. Cum huiusmodi maior et minor dispositio sit etiam quaedam forma accidentalis habens magis et minus, et non est abire in infinitum, — unde magis et minus in illa forma quae secundum magis et minus perficit subiectum est absque alia dispositione, — potest dici quod aliquando forma aliqua recipit magis et minus absque hoc quod dispositio subiecti recipiat magis et minus.

Erit tamen in uno subiecto maior dispositio ad huiusmodi formam quam in alio, utpote si talis dispositio non innitatur uni formae sed pluribus. Nam calidum stat cum humido et cum sicco, et tamen magis propria materia calidi est siccum quam humidum. Unde eadem forma caloris quae recepta est in materia sicca habebit esse intensum, recepta in humida minus convenienti vel propria habebit esse minus intensum, esto quod humidum et siccum non reciperet magis et minus. Secundum aliquos etiam raritas et densitas contingit secundum magis et minus, mediante multitudine et paucitate materiae et mediante quantitate dimensiva, ut quando tantum de materia est sub tantis dimensionibus, tantum est rarum, quando sub maioribus, rarius. Et sic procedendo convenit magis et minus in raro absque hoc quod in formis praecedentibus raritatem ponatur intensio vel remissio proprie dicta; et hinc forte ex intensione et remissione! rari et densi causabitur intensio et remissio calidi et frigidi in elementis ut aliquid rarefiendo caleat, sicut condensando frigescit. Ex intensione autem et remissione rari et densi et primarum qualitatum elementarium potest salvari intensio et remissio omnium aliarum qualitatum corporalium.

In habitibus enim animae sic contingit. Nam cum habitus acquisiti generantur ex actibus nostris, ipsorum autem actuum sumus domini a principio usque in finem, ut dicitur tertio Ethicorum, et omnes tales actus sunt voluntarii secundum quod magis et minus possumus velle et maiore et minore conatu ferri in aliquid, magis et minus generabuntur, et generati augebuntur huiusmodi habitus in nobis, ut si tanti actus possint disponere potentiam et aggenerare in ea habitum, perfectiores et magis continuati augmentabunt et perficient huiusmodi habitum aggeneratum. Et sic contingit huiusmodi augmentum absque processu in infinitum, quia intenditur? intensione et continuatione actuum, actus autem intenduntur et continuantur per imperium voluntatis vel appetitus.

In infusis autem hoc etiam convenit suo modo, scilicet quod magis datur gratia vel caritas secundum maiorem dispositionem de congruo, et secundum ma | iorem conatum voluntatis et huiusmodi. Vel secundum virtutem agentis etiam datur maior minus vel aequaliter disposito, prout etiam calidum intensum vel infinitae virtutis, si ageret per liberam voluntatem, posset materiam minus dispositam magis reducere in actum caliditatis et cetera, non tamen quin efficeret etiam dispositiones ad hoc, si non praecederent, alioquin huiusmodi calidi | tas non maneret ut patet. Caritate autem habita secundum quod per ac/us? perfectiores magis disponitur suscipiens, sic etiam perfectius in actu secundum formam caritatis reducitur ab eo qui est causa caritatis. Caritas ergo nec alia qualitas non augetur per additionem essentiae vel partis essentiae ad aliam partem, sed per hoc quod una et eadem etiam secundum gradum essentiae magis facit vel reducit in actum unum quam alium ex diversa dispositione subiecti, vel sola virtute agentis et cetera.

Secundum hunc gradus processum dicendum videtur, quod augmentum formae potest intelligi ex parte ipsius tormae sive secundum ipsam formam ' secundum se sive secundum eius essentiam secundum se consideratam, vel ex parte ipsius subiecti sive secundum esse quod habet in subiecto sive secundum quod subiectum ipsam formam participat magis et minus perfecte. Et secundum primum modum quidem non fit augmentum, sed secundo modo in qualitatibus. Sed quia, si esse non sit extra rationem essentiae realiter ut dictum est, et essentia accidentis et eius esse et inesse cum inest non sit realiter aliud et aliud, non videtur recipere magis et minus secundum esse vel inesse nisi etiam recipiat secundum essentiam, ita quod ipsa essentia secundum se habeat multam latitudinem, continens scilicet multos gradus virtualiter et non actualiter secundum se, — ideo ulterius intelligendum est quod illos gradus actualiter non habet nisi in subiecto participata a quo non posset perfectius et imperfectius " participari, nisi in ipsa essentia formae secundum se et prius natura essent huiusmodi gradus virtuales et virtualiter, antequam essent in ipso subiecto formaliter et actualiter. — Sed quod in essentia alicuius formae non possunt esse plures gradus essentiales, sive ipsam formae essentiam quodammodo integrantes, sive constituentes quae dicitur constitui quasi ex genere et differentia ultima et completa, ita quod ipsa manente possit secundum aliquos huiusmodi gradus participari ab uno et secundum alios vel alium ab alio, (hoc est quod non sint plures gradus in rei cuiuscumque essentia secundum quos possit augeri vel minui sic essentialiter secundum se), — hoc videtur. Nam essentia rei est ipsa rei quidditas quae attenditur secundum rationem alicuius ultimi complementi per quod res collocatur ut ens determinatum in determinata specie. De necessitate ergo quaecumque? forma specifica[m] habet totam essentiam et omnes illos gradus essentiales qui pertinent ad talem rem. Ex quo etiam species continet ultimum, continet omnia quasi speciem antecedentia; et ex quo illud completive constituens speciem est ultimum indivisibile, — in ultimo autem et indivisibili non possunt esse gradus nec magis nec minus —, oportet quod forma specifica quantum ad rationem suae speciei non possit habere magis et minus. Unde si aliquid pertinens ad essentiam albedinis desit alicui colori, de necessitate color ille non erit albedo. Secundum ergo tales gradus, formae sunt sicut numeri ut, sicut qualibet unitate addita vel remota tollitur species numerorum, sic quolibet tali gradu addito vel remoto non remanet forma in illa specie.

Oportet ergo quod si aliquid dicitur secundum magis et minus, quod hoc attendatur secundum aliquod accidentale, quo etiam existente non mutetur secundum speciem illad quod secundum illud dicitur magis et minus. Huiusmodi autem accidens in qualitatibus est intensibilitas secundum gradus virtuales quos continet forma specifica aliqua, indivisibilis secundum essentiam sive secundum gradus essentiales, ut dictum est; sicut in quantitatibus accidens quo convenit magis et minus in eis est extensibilitas secundum partes quantitativas. Et huiusmodi accidentia, ratione quorum contingere habet in quantitatibus et qualitatibus ! huiusmodi variabilitas secundum magis et minus, non important aliquam naturam absolutam et positive dictam, sed quendam modum et proprietatem. entis cul insunt et secundum rationem suae quidditatis et essentiae, propter quod etiam ad transmutationem eorum contingit transm | utatio in essentia, ut sunt par et impar in numero et cetera. 5i ergo talia insunt secundum rationem speciei simpliciter et secundum se, transmutatione facta in eis fit transmutatio secundum speciem. Si autem insunt secundum rationem individui, sive insunt individuis secundum essentialem modum ipsorum et praeter rationem speciei et ut nunc, transmutatione eorum fit transmutatio secundum individuum, licet non oporteat quod secundum speciem. Quare cum non possit attendi magis et minus in qualitatibus secundum rationem speciei quia in indivisibili consistit, oportet quod attendatur secundum rationem ? individuorum. Et quia etiam esse individui in quantum individuum est, simplex est, si fiat transmutatio in ? individuo secundum magis et minus, fit etiam transmutatio ipsius individui, manente tamen specie eadem. Similiter etiam se habet in quantitatibus maius et minus, et quantum ad hoc quod convenit secundum individuum et quantum ad modum transmuta-

Cum ergo quaeritur utrum forma aliqua possit minui vel augeri secundum magis et minus per essentiam, si intelligatur sic quod ipsa essentia augeatur et minuatur secundum se sive secundum rationem suae essentiae vel secundum ea quae ad ipsam essentiam pertinent, dicendum quod non; quia species secundum se consistit in aliquo complemento indivisibili ut dictum est, ita quod ubicumque est species, ipsa est tota secundum id quod ad eius essentiam pertinet. Si autem intelligatur quod ipsa essentia sic augeatur ! et minuatur, quod ipsa in sua totalitate quantum ad essentialia habeat esse, secundum totalitatem suae quantitatis virtualis quae est magnitudo habens modum accidentalem ut dictum est, in uno tempore in aliquo subiecto et in alio non, sed secundum partem | suae totalitatis virtualis, tunc verum est quod minuitur vel augetur forma etiam secundum essentiam quodammodo. Ita quod, sicut plus est de linea in linea longa quam in brevi etiam de essentia lineae, cum tota essentia lineae sit in omnibus partibus et plures partes determinatae quantitatis sunt in longa quam in brevi, plus est de linea etiam secundum ? essentiam sic in una quam in alia, non ratione suae essentiae, sed ratione accidentis ipsam consequentis variati circa diversa individua lineae, non ponentis tamen variationem circa ipsam essentiam formae specificae, — ita etiam tota essentia albedinis est in maius et minus albo, tamen ipsa est plus in magis albo; sed hoc est ratione huius accidentis ipsam sic consequentis, ut sicut in linea plus extensa est plus de linea, ita in albedine plus intensa est plus de albedine et de substantia vel essentia albedinis, sed per accidens tamen.

Unde plus est de essentia caritatis in. habente perfectiorem caritatem dicto modo. Quamvis ergo esse et inesse [et inesse] accidentis vel caritatis sit idem secundum rem cum essentia, et sic non possit habere magis et minus secundum esse vel inesse, nec possit magis inesse vel radicari in subiecto nisi etiam secundum essentiam augeatur, tamen non dicitur augeri secundum essentiam, quia hoc quod essentia habet aliquo modo magis et minus, hoc non contingit ei ex ratione essentiae, sed ex inesse in subiecto ex malore dispositione subiecti et perfectiore virtute agentis et cetera. Cum ergo dicitur quod illud cuius ratio consistit in aliquo indivisibili non variatur per essentiam eadem essentia manente, dicendum quod verum est; variatur tamen essentia per accidens dicto modo et cetera.