Deinde circa naturam substantialem rationalem ? quaerebantur quaedam pertinentia ad naturam rationalem in generali, scilicet prout comprehendit angelicam et humanam, quaedam pertinentia ad naturam angelicam in speciali, et quaedam pertinentia ad naturam humanam in speciali. Circa naturam rationalem in generali quaerebantur quaedam pertinentia ad potentiam intellectivam secundum se, et quaedam pertinentia ad potentiam appetitivam, scilicet voluntatem etiam secundum se, et quaedam pertinentia ad istas potentias prout ad invicem secundum suos actus comparantur.

Circa primum, scilicet circa naturam rationalem quantum ad potentiam intellectivam, quaerebatur unum, scilicet utrum veritas quae est de re apud intellectum se habeat in ratione informantis vel in ratione moventis. Et arguebatur quod se habeat in ratione informantis, quia veritas non videtur esse nisi quaedam manifestatio et notificatio rei apud intellectum; sed hoc non videtur esse aliud quam quaedam notitia vel scientia quae est quaedam qualitas animam informans. Ergo et cetera.

Contra. Verum et ens convertuntur; unde veritas rei videtur esse rei entitas essentialis et quidditativa; sed quidditas rei? se habet in ratione obiecti moventis intellectum, non in ratione qualitatis informantis ipsum. Ergo et cetera.

Respondeo dicendum quod quidam dicunt quod res non cognoscitur per cognitionem quae sit in ipsa nec per illud quod est in seipsa, sed per id quod est in intellectu. Sunt enim res cognitae non prout sunt in seipsis, sed prout sunt in cognoscente; et ideo sunt verae non per veritatem quae sit in ipsis formaliter, sed per id quod est in cognoscente. Sed res sunt volitae ut sunt in seipsis. Existente enim forma balnei in intellectu, etiam non existente balneo in re extra, possumus intelligere balneum et proprietates eius. Ad intellectum ergo balnei sufficit balneum ut est in intellectu, etsi nihil esset de balneo in re extra. Sed ad velle balnei non sufficit bal- neum ut est in intellectu, sed requiritur balneum in re extra. Postquam enim habemus in intellectu formam balnei, adhuc volumus balneum in seipso; et quia res per comparationem ad intellectum et ut est cognita dicitur vera, ut autem est volita dicitur bona, et quia est cognita ut est in intellectu, est autem volita ut est in seipsa, ideo dicitur quod verum et falsum sunt in mente, bonum autem et malum sunt in rebus. Et quia veritas consistit in assimilatione intellectus ad rem, numquam intellectus intelligit nisi habeat in se similitudinem rei. Intelligitur tamen res etsi in se non habeat propriam naturam ! et existentiam. Unde ista assimilatio intellectus ad rem non intelligitur sic ut ipsa res secundum se sit id secundum quod est ista assimilatio, quia res ipsa secundum se non est apud intellectum. Ipsa re etiam non existente manet intellectus eius apud animam per eius assimilationem. Intelligitur ergo ista assimilatio per quamdam formam et speciem existentem apud intellectum per quam ipse intellectus assimilatur rei, quia huiusmodi forma vel species est quaedam similitudo ipsius rei. Si ergo verum dicitur aliquid prout ab intellectu est cognitum et secundum quod huiusmodi, non oportet quod sit in se, sed quod sit in intellectu. Verum et falsum sunt in mente formaliter, non in rebus, sed solum causaliter prout assimilatio in mente causata est a rebus. Licet ergo res sit volita per id quod ipsa est in seipsa, tamen est cognita per assimilationem quae est in intellectu et non per assimilationem quae est res ipsa, et sic res est vera non per id quod est in seipsa, sed per id quod est in intellectu. Sufficit enim quod res sit apud intellectum et quod habeat assimilationem ad intellectum ad hoc quod sit vera et quod sit obiectum intellectus. Res enim non est obiectum intellectus ut est in seipsa, sed ut est in intellectu, quod non esset nisi veritas esset formaliter in ipso intellectu.

Sed ista non videntur bene nec proprie dicta. Cum enim secundum Avicennam, ut infra videbitur, res proprie non habeat nisi duplex esse, scilicet in intellectu vel in seipsa et in natura sua extra, rem autem habere esse in intellectu proprie non intelligitur nisi ipsum esse cognitum vel intellectum sive ipsa cognitio intellectus de re, dicere quod aliquid intelligitur non secundum esse quod habet in se etiam secundum se, sed secundum esse quod habet in intellectu est dictum nugatorium, scilicet quod aliquid intelligitur secundum quod intelligitur.

Sed quia isti videntur dicere quod res habet esse apud intellectum dupliciter, scilicet quantum ad ipsum actum intelligendi, et quantum ad ipsam speciem intelligibilem per quam, ut dictum est, fit assimilatio intel- lectus ad rem, etiamsi hoc ! haberet veritatem, non tamen bene dicitur quod licet res non intelligatur nisi per aliquam sui similitudinem quae est apud intellectum, quod propter hoc veritas est in intellectu; quia cum sit distinguere inter illam speciem et ipsum actum intelligendi, quaerendum est utrum veritas sit in intellectu formaliter ratione illius speciei aut ratione actus. Non ratione speciei, quia non potest poni nisi propter ipsum actum intelligendi, quia aut ponitur ut in illa et per illam res ipsa quae est obiectum intellectus possit se facere intelligi et intelligatur, aut ut intellectus possibilis factus in actu secundum illam possit in seipso elicere ipsum actum intelligendi, praesente tamen obiecto, aut ut sit per huiusmodi speciem sufficienter dispositus ad suscipiendum immutationem secundum actum intelligendi ab obiecto ?. Ergo debet poni veritas in intellectu, si ibi ponatur, ratione ipsius actus intelligendi. Sed per praedicta quae dicuntur de ipsa specie non redditar causa huius ?; ergo non valent.

Praeterea si negetur, sicut a multis negatur, talis species et dicatur quod saltem in intellectu nostro ad hoc quod actu intelligat est tantum ponere ista 5 scilicet ipsum intellectum, actum intelligendi et rem ipsam quae intelligitur, quae licet secundum suum esse particulare ut existit in seipsa non se repraesentet intellectu! ut ipsum possit movere ut actu intelligat, tamen ut existens secundum suam similitudinem in phantasia virtute intellectus agentis circa phantasma operantis et abstractionem facientis; et etiam re non existente, manentibus tamen eius phantasmatibus, sic disponuntur phantasmata virtute huiusmodi intellectus agentis, quod ex hoc resultat repraesentatio rei cuius sunt, secundum modum cuiusdam abstractionis, ut sic possit esse obiectum intellectus, quod tamen ut sic non habet esse in intellectu formaliter et subiective, sed virtualiter et effective, quia ab ipso ut sic causatur actus intelligendi in ipso intellectu, — sic enim ponendo non poterit dici quod veritas sit in intellectu propter aliquod esse quod habeat res in intellectu formaliter nisi propter ipsum actum intelligendi.

Si autem dicatur quod quia etiam isto modo circa intellectum, supposito quod res non habet esse intellectum secundum quod in se et in sua particularitate extra existit, sed secundum quod virtute luminis intellectus relucet in repraesentatione facta per phantasmata et ut sic habet saltem, ut dictum est, esse in intellectu immediate ut movens in moto, non autem ! ut est secundum se res quaedam in seipsa; et propter hoc dicatur quod res intelligitur non secundum quod est in seipsa, sed secundum quod est in intellectu, quod potest bene intelligi sub hac forma quod quamvis res ipsa secundum esse suum verum et reale quod sibi convenit secundum se ipsam et in seipsa, scilicet in existentia actuali vel potentiali ab intellectu intelligatur, tamen sui intellectum non facit secundum tale esse particulare, sed prout modo praedicto in sua similitudine facta per phantasmata fit ipsius rei repraesentatio secundum quamdam abstractionem virtute intellectus agentis; — si, inquam, istis suppositis, dicatur quod veritas non est in ipsa re sed in intellectu, quia scilicet ipsa res sic secundum suum esse extra quod est particulare non intelligitur, sed secundum esse quod habet tali modo iam dicto in intellectu, res autem per comparationem ad intellectum et ut est cognita dicitur vera, adhuc hoc non valet, quia petitur quod quaeritur. Nam istis omnibus suppositis, scilicet quod res non dicatur vera nisi per comparationem ad intellectum et cetera, adhuc quaeritur in quo habet esse veritas formaliter et quare habet esse ibi ubi ponitur, et specialiter cum res secundum istum modum essendi in intellectu, scilicet in ratione moventis non habeat esse in intellectu formaliter. Si ratione talis modi essendi apud intellectum res dicatur vera, non poterit propter hoc poni veritas formaliter in intellectu; et ideo supposito quod veritas ? non sit in re secundum quod est secundum se, sed per comparationem ad intellectum et secundum esse quod habet in intellectu, et ideo debet formaliter poni ex parte eius quod ad intellectum pertinet, licet causaliter possit poni in ipsa re etiam secundum se licet forte non omnino immediate quantum ad entia materialia quae per abstractionem intelliguntur, adhuc esset quaestio indeterminata, et remanet inquirendum utrum veritas habeat esse formaliter in eo quod est apud intellectum, sic scilicet ut immediate movens et ad actum inducens vel sic ut intellectum informans et perficiens et hoc est quod quaerit quaestio proposita.

Quod etiam dicitur quod res non sunt cognitae secundum quod sunt in se ipsis, sed sic sunt volitae, ut hoc declaratur per exemplum de balneo, non videtur bene dictum; quia cum obiectum voluntatis sit bonum apprehensum, sicut balneum non existens possumus intelligere per suam similitudinem dicto modo, ita etiam balneum non existens intellectum possumus velle, et sicut per actum intelligendi balneum in se non existens habet esse intellectum in intellectu, ita etiam per actum volendi habet esse volitum in voluntate. Sed quia quantum ad illa quae sunt intellecta secundum quod, ut ! abstracta, (abstracta secundum esse quod habent secundum se ipsa) ?, intellilgpens et volens non sistit in eorum esse cognito et volito, sed ad eorum esse reale quod in se ipsis habent et habere possunt et quod bene est apprehensum et volitum etiam si actu non sit, licet per suam similitudinem, ut expositum est, tendit intellectus et ?volens, per ipsum actum volendi qui ? est quaedam inclinatio appetentis quo moventur membra et instrumenta et quaeruntur media quibus fiant praesentia secundum esse reale quae iam sunt praesentia secundum esse cognitum et volitum. Per hoc ergo quod dicitur quod quia res dicitur vera per comparationem ad intellectum et bona per comparationem ad voluntatem, res autem non intelligitur nisi secundum quod est in intellectu non prout est in se ipsa, sed est volita ut est in se ipsa, non debet dici quod hoc sit causa quare verum est in intellectu et bonum in re, nisi ista melius intelligantur et quaedam alia, ut videbitur infra, addantur.

Unum enim et idem est obiectum intellectus et voluntatis ? sic quod res ipsa quae appetitur in seipsa oportet quod etiam cognoscatur in seipsa cum nihil possimus ? velle nisi cognitum. Unde '? cum re non existente, de ipsa cognoscitur entitas quam nata est habere in se ipsa, et illa appetitur; et ut dictum est, in hoc dicitur habere res esse cognitum et esse volitum. Sed quia in hoc non sistitur, ideo est supplendum infra qualiter bonum dicitur esse in re, verum autem in intellectu.

Et ideo in quaestione proposita procedendo aliter, est intelligendum quod oportet primo videre quid nomine veritatis importatur. Cum autem conceptus entis et uniuscuiusque secundum quod ens sit primus et simplicissimus, ei quod nomine entis intelligitur et significatur, non potest fieri aliqua realis additio. Sicut enim in intellectu complexo oportet esse aliquod principium omnino primum et etiam intellectui per se notum in quod vel ad quod omnes conceptus complexi sive omnia principia posteriora reducuntur — aliter esset processus in infinitum — sic in !! intellectu incomplexo in quo cognoscitur quid est rei oportet esse aliquod unum omnino primum et intellectui ? notissimum in quo vel ad quod omnes alii reducuntur et qui in omnibus aliis includitur. Et est ille conceptus entis in quantum ens, prout patet per Avicennam, primo Metaphysicae; et hoc est id quo unumquodque est id quod est in natura et essentia ' sua absolute absque omni condicione et additione, ita quod nihil potest addi huic conceptui primo quod sit res alia, sed omnis alius conceptus rationem aliquam addit super huiusmodi rationem entis quae tamen non potest esse alia ab ente, quia ratio entis omnes rationes subintrat. Ouicquid enim additur quocumque ? modo super rationem entis est aliqua ratio quae tamen nomine entis secundum se non explicatur nec intelligitur.

Unde patet quod verum vel veritas non dicit aliquam rem additam enti sive rei quae primo et per se intelligitur et est obiectum intellectus, sed unumquodque secundum suam entitatem et essentiam est verum sive habet veritatem eo modo quo veritas habet esse in re. Oportet ergo quod addat super rationem entis realem solum modum aliquem vel respectum. Ille autem modus sive illa ratio est quidam respectus ad intellectum. Res enim non dicitur vera ut est aliquid secundum se, sed secundum quod per id per quod est aliquid secundum se habet talem ordinem et respectum ad intellectum quod est sui manifestativa apud ipsum et quod est adaequativa et assimilativa sibi intellectum per similitudinem suam qua potest informare ipsum "intellectum. Unde ens ut verum est ens ut sui declarativum et manifestativum apud intellectum.

Ut sic ens, secundum quod est intellectus obiectum ipsum sibi adaequans et conformans, non dicitur esse obiectum sub ratione veri sive in quantum verum ut veritas sit aliqua ratio vel dispositio circa ipsam rem secundum quam sit obiectum, — nam secundum suam nudam entitatem hoc habet, — sed pro tanto dicitur hoc, quod licet ens secundum quod ens simpliciter sit obiectum intellectus et sic aliquid efficit in intellectu absque sui mutatione secundum aliquam dispositionem vel etiam absque aliqua dispositione suae entitati absolutae addita 5, quia tamen id quod efficit habet realem habitudinem et dependentiam ad ipsum obiectum et ipsum obiectum est res quaedam quae est assimilativa vel adaequativa intellectus ad ipsam, et ob hoc etiam res ipsa secundum rationem intelligitur habere habitudinem et respectum ad intellectum; ideo ab hoc effectu suo in alio existente subiective sic denominatur, quia scilicet dicitur vera et quodam modo relative dicitur; et propter hoc etiam ens dicitur esse obiectum non sub ratione entis simpliciter, sed sub ? ratione entis ?? veri, scilicet in quantum sua entitate ut est aliquid secundum se habet sic movere intellectum quod habet ipsum sibi assimilare vel adaequare, quae assimilatio et adaequatio veritas quaedam est.

Ita tamen quod, quia materialia et sensibilia sive quidditates rerum sensibilium non habent ex se, ut sic esse habent in rerum natura, quod actu moveant intellectum et sibi conforment, sed secundum quod virtute intellectus agentis consequuntur quod absque condicionibus particularibus, ut sunt aliquid secundum se in esse quidditativo, apprehendi possunt et actu movere et sibi conformare intellectum sive se intellectui declarare et manifestationem sui facere; — et sic, cum verum non dicat condicionem absolutam aliquam et realem circa obiectum intellectus, sed solum denotat ' entitatem rei secundum quod actu habet movere intellectum et se ei manifestare, quaedam autem entia hoc habent de se, ut abstracta, alia non, ut materialia, secundum quod iam dictum est; — ideo circa materialia ratio veri dicit quamdam abstractionem quidditatis secundum considerationem vel operationem intellectus agentis quam non habet secundum se; sed circa abstracta dicit abstractionem quam habet de se. Unde sicut res non est obiectum intellectus sub ratione intelligibilis, quia haecratio, scilicet intelligibilitas, sit aliqua dispositio vel condicio formalis circa rem secundum quam res moveat intellectum vel secundum quam concipiatur res quae intelligitur, sed ex hoc dicitur intelligibilis et esse obiectum sub ratione intelligibilis, quia sua entitas est talis quod efficit sui intellectum sive intellectionem in intellectu; ita in proposito est intelligendum de ratione veritatis. Unde prius intelligitur obiectum aliquod sub ratione entis quam intellectus apprehendat circa ipsum ? rationem intelligibilitatis vel veritatis. Ex hoc enim quod cognoscitur quod est motiva intellectus apprehenditur ratio intelligibilitatis suae. Et ita etiam de bono respectu voluntatis est intelligendum. Non enim ratio boni est aliqua dispositio circa appetibile addita rei ratione cuius appetitur, sed ex hoc quod habet movere et ? trahere appetitum ad se per id quod secundum se est in sua natura denominatur sic ab hac ratione.

Cum ergo secundum praedicta verum non addat supra rem quam denominat rem aliquam, sed solum rationem quamdam et denominationem dicto modo, scilicet rationem manifestativi vel declarativi eius quod ipsa res est apud intellectum, et hoc non dicit nisi quemdam respectum secundum rationem ipsius rei ad intellectum, patet quod veritas non est in re secundum se et absolute, sed ex aliquo respectu ad intellectum in quo aliquid efficit dicto modo, scilicet sui manifestationem vel declarationem quae est notitia intellectus, et etiam veritas dicitur.

Ipsum autem obiectum intellectus non habet hunc respectum ! in actu nisi cum est in tali dispositione quod actu potest movere intellectum et seipsum manifestare sive sui declarationem facere in intellectu. Loquendo autem de materialibus respectu intellectus nostri, illa hoc non habent secundum se et absolute ut ? existunt in rerum natura in singularibus, sed ut virtute intellectus agentis absque condicionibus particularibus considerantur ut quidditates secundum se. Hoc modo res materiales secundum esse quod habent in particularibus non sunt verae dicto modo nisi quasi in potentia; sed ipsae secundum suum esse quidditativum absolute consideratae, quia ut sic habent rationem formalis obiecti intellectum actu moventis et sibi adaequantis, hoc modo sunt verae actualiter, et ut sic fit quodam modo unum ex ipsa re in ratione obiecti formalis et moventis et ex intellectu in ratione materialis et moti et ut sic actu habet esse adaequatio in intellectu subiective.

Ut secundum hoc, prout dicit Avicenna, cum res duplex habeat esse 5, scilicet in re et " intellectu, et triplicem considerationem: scilicet secundum esse quod habet in intellectu quod est ipsum intelligere intellectus, et secundum esse quod habet in re quod est ipsam quidditatem esse contractam et particulatam in supposito, et secundum ? id quod est absolute quidditas quaedam secundum se quae, licet sic non sit aliquid in rerum natura secundum se existens praeter esse in singulari re extra vel praeter esse intellectum in anima, quia nihil habet aliquod ? esse nisi in re vel in intellectu, tamen nec hoc esse ? nec illud includit nec determinat secundum se. Unde ut sic non est proprie in aliquo ut in subiecto sed solum est aliquid ut secundum se et absolute consideratum. Ut cuius est esse intellectum in anima et cuius est esse reale in " singularibus in re extra nihil tamen istorum concernit ut sic secundum se consideratur. Ut sic res secundum esse quod habet extra in singulari non dicatur vera nisi in potentia et hoc ex eo quod in ea est vera res et quidditas cui competit secundum dictam mediam considerationem posse actu movere intellectum. Illud autem idem !' ens secundum quod est quaedam quidditas secundum se et ut sic consideratur et virtute intellectus agentis sic disponitur quod sic moveat intellectum, dicitur verum actu sive veritas quaedam. Ipse autem actus intellectus in quantum est quaedam impressio talis entis per quam intellectus ei adaequatur et conformatur etiam dicitur veritas quaedam.

Sed restat videre cui istorum formaliter et essentialiter conveniat ratio veritatis et cui participative et denominative solum.

Et videtur aliquibus quod ! rei, ut sic consideratae quod actu sua actualitate movet intellectum et sibi ipsum conformat, eo quod ab hac veritate ut formali et actuali secundum se est veritas intellectus quae est quaedam notitia qua rei sic consideratae conformatur. Sicut enim res ut sic consideratur est entitas simpliciter, sic etiam est veritas simpliciter. Ergo similiter sicut notitia non est entitas simpliciter? respectu talis entitatis quae est entitas simpliciter, sed est entitas diminuta, similiter etiam videtur quod sit diminuta veritas, quia sicut unumquodque se habet ad entitatem sic et ad veritatem et talis veritas est quodam modo veritas signi respectu dictae veritatis rei quia hac veritate dicitur intellectus verus in quantum est quodam modo conformis ipsi rei tanquam suo exemplari, sicut tabula per imaginem in ea depictam conformis et similis dicitur rei exemplari ad quam depicta est tanquam exemplatum quoddam.

Et sic quia veritas rei non dependet a veritate notitiae cuiuscumque creaturae, sed e converso, verius autem et dignius est unumquodque in ente absoluto quam dependenti, videtur quod veritas perfectius habet esse in re dicto modo, in quantum scilicet est actu movens et conformans sibi intellectum quam in intellectu. Et haec veritas quae sic est in re et quae est ratio manifestativi et declarativi sui apud intellectum, prout dicit Avicenna quod veritas est proprietas uniusculusque rei, in quantum nata est de se veram aestimationem facere, ut dictum est, denominat ipsam rem in qua est ut forma in materia vel subiecto et ipsum intellectum ratione notitiae in quo intellectu est ipsa notitia ut forma et perfectio in subiecto et huiusmodi res ut obiectum cognitum in cognoscente. Secundum praedicta videtur ad quaestionem dicendum quod veritas proprie et formaliter et principaliter dicta quae est de re apud animam se habet in ratione obiecti moventis actu intellectum et non in ratione informantis subiective.

Sed sicut communius dicitur, magis videtur mihi quod res intellecta proprie et formaliter non habet rationem veritatis, sed virtute tantum et causaliter; et ad hoc intelligendum est quod veritas generaliter sumpta est quaedam adaequatio recta et conveniens aliquorum ad invicem quorum unum adaequatur alteri quasi passive, et sic habet ab illo aliquo modo rationem mensurati et dependentis, prout Anselmus, in libro de Veritate, in omnibus rebus veritatem ponit, dicens veritatem esse quamdam rectitudinem prout rectum dicitur quod est ut debet esse, et esse veritatem in re in quan- tum unaquaeque res habet vel facit quod debet facere vel habere. Unde cum quis facit quod debet, dicitur facere veritatem, et sic in actione etiam veritas est, prout Anselmus in dicto libro dicit, allegans illud Iohannis: qui male agit odit lucem et qui facit veritatem venit ad lucem; illud autem habet vel facit quod debet facere vel habere qui habet in se formaliter ea quae ei correspondent virtute in sua causa sive quod conformatur suae causae a qua est vel ad quam est. Unde conformitas et rectitudo pro eodem accipiuntur et secundum hoc est veritas in omnibus rebus et actionibus in comparatione ad veritatem vel entitatem increatam in quantum suis causis idealibus conformantur. Et etiam in rebus a nobis causatis est veritas in quantum ei quod in nobis est causa ipsorum conformantur.

Sed loquendo proprie de veritate sive de adaequatione, prout scilicet veritas dicit rationem cuiusdam adaequationis specialiter importantis notificationem sive manifestationem apud intellectum, sic solum invenitur in re comparata ad intellectum et e converso, et sic dicitur veritas adaequatio rei et intellectus et hoc secundum rationem manifestativam et declarativam quasi active ex parte rei et secundum rationem manifestationis et declarationis quasi passive ex parte intellectus. Unde cum notitia habetur ab intellectu de re qua ipsa res declaratur et manifestatur ipsi intellectui secundum quod res ipsa " est intelligibilis et sui quantum est de se manifestativa et declarativa, tunc est veritas proprie dicta vel in re ipsa vel in intellectu vel in utroque. Unde illa adaequatio est inter illa solum secundum esse cognitivum et declarativum; sed, hoc supposito, videtur quod simpliciter et formaliter sit veritas solum in intellectu et solum virtute et causaliter in re.

Nam quandocumque ! aliquid dicitur tale ex ordine ad aliquid aliud quod est in alio, ita quod ibi sistitur ubi completur iste ordo vel respectus sive habitudo; illud quo dicitur aliquid tale formaliter et simpliciter est in illo alio et virtualiter sive causaliter in isto. Verbi gratia, cibus dicitur sanus ex ordine ad sanitatem quae est "? in animali, et ibi sistitur et completur illa habitudo, et ideo dicitur animal sanum simpliciter et formaliter, cibus autem virtualiter sive effective. Ita in proposito. Cum veritas consistat in adaequatione rei et intellectus, oportet quod res dicatur vera ex ordine et habitudine ad intellectum ratione eius quod causat in ipso; vel e converso, oportet quod res dicatur vera ex ordine et habitudine intellectus ad ipsam rem ?? ratione alicuius quod efficit intellectus in ipsa. Constat autem quod res non dicitur vera sive adaequata intellectui ex hoc quod intellectus faciat aliquid in ipsa, sed e converso, ex hoc quod res facit aliquid in intellectu unde sibi intellectum adaequat et conformat. Ergo cum illud sit formaliter et subiective in intellectu, virtualiter et effective in re, et ex hoc dicitur res vera quod sic nata est se declarare et manifestare, videtur quod ipsa declaratio sive manifestatio quae est quaedam notitia intellectus prout importat respectum et adaequationem intellectus ad rem, sit ipsa veritas per se formaliter et proprie.

Hoc etiam patet ex ratione nominis adaequationis quae importat quod unum quasi passive imitetur ! aliud et adaequetur vel conformetur ei. Adaequatio enim supra simplicem aequalitatem addit imitationem. Quia ergo intellectus imitatur res, non e converso, veritas quae est adaequatio intellectus et rei est in intellectu secundum rem et veritatem, in rebus autem secundum rationem et modum intelligendi ac denominationem.

Et confirmatur hoc per exempla quae alii in contrarium indu cunt ?. Nam veritas est quasi quaedam imago quasi ab ipsa re impressa intellectui; imago autem habet rationem adaequati et est ratio adaequationis quasi passive dicta in imagine vel exemplato, non in exemplari vel imaginali. Sicut ergo secundum alium modum veritatis communiter dictae prout importat quamdam adaequationem et rectitudinem, illud dicitur verum quod alteri adaequatur et quod ab alio mensuratur ? et ad aliud realiter refertur, quia res dicitur vera quae adaequatur et conformatur suae causae, ex hoc etiam est quaedam relatio realis mensurati in re ipsa ad suam causam et quaedam relatio secundum rationem mensurae in causa, ita etiam in proposito. Non dicitur autem mensura relative ad mensuratum per relationem quae sit in ipsa, sed e converso, et ideo adaequatio rei ut mensurae ad intellectum ut mensuratum non est nisi per adaequationem realem sive realem relationem ipsius intellectus. Cum ergo veritas hanc adaequationem quae est inter intellectum et rem dicat, oportet veritatem realiter et formaliter esse in intellectu, causaliter autem et secundum denominationem in re. Et denominatur res vera a veritate quae est in intellectu et accipitur sub ordine et habitudine ad intellectum per ordinem et habitudinem realem intellectus ad ipsam. Ordo enim et habitudo rei cognitae ad cognoscentem qui est ordo et habitudo secundum rationem, non accipitur nisi ex ordine et habitudine reali intellectus per suam operationem causatam a re ad ipsam rem. Cum enim intelligitur ordo et habitudo mensurati ad mensuram secundum realem dependentiam et respectum, intelligitur etiam aliquo modo habitudo et respectus mensurae ad mensuratum secundum rationem accipientem ipsam ut aliud extremum huiusmodi habitudinis et respectus.

Sed licet hoc videatur habere veritatem circa intellectum speculativum, scilicet quod veritas propter praedicta sit in ipso, non in re, non tamen circa intellectum practicum. Nam cum intellectus practicus sit mensura et causa rerum cognitarum ab ipso et sic res imitentur ipsum et ei adaequantur et conformentur ! et ab ipso dependeant, videtur quod veritas non sit in intellectu practico formaliter et secundum rem, sed solum secundum denominationem, in rebus autem secundum rem. Dicuntur enim artificialia vera per imitationem et adaequationem ad ideam et artem in mente artificis a qua causantur. Ad hoc etiam est intelligendum quod cum haec veritas proprie dicta de qua nunc loquimur sit adaequatio, ut dictum est, notitiam sive manifestationem formaliter importans quae non convenit rebus cognitis formaliter et subiective, sed solum intellectui cognoscenti, veritas sic dicta, prout scilicet veritas dicit adaequationem non quamlibet, sed importantem notitiam sive manifestationem apud intellectum, est simpliciter et formaliter in intellectu practico et non in rebus practicis nisi secundum rationem et modum intelligendi et denominationem. Sed loquendo de veritate communiter dicta prout dicit adaequationem et imitationem cuiuscumque dependentis et mensurati, prout Anselmus, in libro de Veritate, in omnibus veritatem ponit dicens veritatem esse quamdam rectitudinem prout rectum dicitur quod est ut debet esse, quod contingit cum habet in se formaliter ea quae respondent ei? virtute in sua causa et in hoc conformatur suae causae, sic bene est veritas secundum rem in rebus practicis ex habitudine ad artem in intellectu practico. Unde res practicae dupliciter comparantur ad intellectum practicum: uno modo ut mensura ipsius intellectus secundum esse cognitum vel secundum cognitionem, alio modo ut mensuratum secundum esse reale vel secundum existentiam realem quam habent causaliter et effective ab arte intellectus. Faciunt enim sui cognitionem et manifestationem in intellectu et fiunt secundum existentiam ab intellectu. Prius enim necessario est domus secundum esse cognitum in intellectu quam sit secundum esse reale in se ipsa; prius enim est domus in mente quam in re. Fit enim domus a domo, id est, domus existens in re a domo existente in cognitione, quia intellectus factus in actu cognitionis ex apprehensione domus facit domum apprehensam vel existentem in apprehensione secundum esse existentiae realiter in re extra, sed non oportet quod sit causata domus in mente a domo existente in re sub forma propria, sed sufficit quod sit causata ab aliquibus entibus naturalibus comprehensis secundum actus intellectus in ordine quodam ad constitutionem alicuius artificialis secundum talem vel talem dispositionem quae habeat rationem talis vel talis domus; et a domo sic formata in apprehensione intellectus, per voluntatem et instrumenta fit domus in re sive in materia. Et talis domus ut sic cognita in ratione obiecti dicitur vera, quia de se facit notitiam et manifestationem sui sub ratione entis factibilis apud intellectum qui adaequatur tali enti artificiali per huiusmodi notitiam in ipso de illo existentem. Domus autem in re ab illa veritate dicitur vera, quia perfecte imitatur illam sic conceptam et ei adaequatur.

Secundum ergo praedicta, loquendo de veritate formali et secundum rem, est dicendum quod veritas quae est de re apud intellectum se habet in ratione informantis et perficientis intellectum subiective, quia est ipsa notitia vel manifestatio passiva rel cum respectu adaequationis ad ipsum intellectum; loquendo autem de veritate causali et secundum rationem vel denominationem sic se habet in ratione moventis et ! obiecti abstracti vel habentis in se naturam abstractibilem. Non enim est intelligendum quod veritas per se sit adaequatio intellectus ad rem prout secundum se existit in re singulariter, quia ut sic non potest esse obiectum intellectus nec actu movere ipsum, sed per hoc quod virtute intellectus agentis sua applicatione ad phantasmata sive ad rem ut sub phantasmatibus repraesentatur, abstrahentis quidditatem rei secundum se ab istis condicionibus individuantibus fit in tali dispositione in qua actu potest intellectum movere, et sic ipsa quidditas ut sic habet rationem veritatis causaliter et virtualiter respectu intellectus quem movet actu et cui se actu manifestat. Et ex hoc etiam res ipsa singulariter dicitur vera hac veritate in quantum a re ipsa singulariter existente non separatur huiusmodi quidditas in esse, sed solum secundum considerationem abstractam et dicatur res singulariter vera quia suum quod quid est ab ipsa non separatum sic est apud intellectum sui ipsius declarativum et notificativum et cetera.

Nec valet si in contrarium obiciatur quod eadem veritas est quae est in intellectu et quae voce significatur; nunc autem vox non significat notitiam intellectus, sed rem cuius est notitia; ergo et cetera. Vox enim significat rem cognitam mediante tamen apprehensione et ? conceptu rationis vel intellectus; unde significat rem cuius est conceptus vel notitia in intellectu et quae est intellecta. Cum ergo in corpore quaestionis superius dicitur quod res intellecta est entitas simpliciter, quare et veritas simpliciter !; notitia autem rei est entitas rei diminuta; ergo est etiam diminuta veritas, non valet; immo ex hoc sequitur contrarium quod est nostrum propositum.

Nam ex hoc quod res sua entitate perfecta potest se notificare intellectui et per notitiam qua se notificat intellectus? sibi adaequat et conformat, quod est quidam effectus eius diminutus in entitate simpliciter respectu suae entitatis in se; veritas autem, ut visum est, dicit huiusmodi adaequationem realem quae non est nisi in intellectu; ideo huiusmodi notitia ex hoc quod cum tali respectu adaequationis est conformativa, sic intellectus est veritas simpliciter et formaliter; et quia non facit intellectum id ipsum quod est res ^, sed aliquo modo assimilat et conformat in quantum ipsa notitia rei non est id ipsum quod ipsa res intellecta, sed est quaedam imago et similitudo eius ab ipsa intellectui impressa, dicitur entitas diminuta respectu illius; et ista veritas dicitur veritas per essentiam et non dicitur quid verum in concretione ex participatione alterius veritatis, sed res dicitur vera participatione istius dicto modo; est ergo veritas rei in anima vel quae est de re in anima veritas simpliciter et est res quae est diminuta entitas; ipsa vero entitas rei extra est simpliciter et perfecta entitas ", diminuta veritas.

Praedicta patent per Philosophum dicentem, sexto Metaphysicae, quod verum est in intellectu, bonum in rebus. Quamvis enim actus appetitus sit causatus ab appetibili et ipsum appetibile in ratione obiecti sit mensura a qua habet rationem et speciem ipse actus appetitus et sic etiam realiter refertur volitio boni ad volibile sicut scientia veri ad scibile, tamen bonum quod denominat appetibile in ordine ad appetitum dicitur esse in rebus realiter et formaliter; verum autem quod denominat obiectum intellectus sive intelligibile dicitur esse in intellectu realiter et formaliter. Et hoc est quia id quod de re est apud intellectum sive res secundum esse quod habet apud intellectum perficit ipsum cognoscentem simpliciter et absolute absque hoc quod per cognitionem quam obiectum facit inclinetur cognoscens secundum quod huiusmodi in rem ipsam in se ipsa sive in aliquam perfectionem existentem realiter in ea; sed completur et terminatur causalitas quam habet intelligibile respectu intellectus in ipso actu intelligendi et ipsa operatio intellectus completur secundum quod intellectum est in intelligente, sive in hoc quod ratio rei intellectae est in intelligente. Propter quod dicitur quod intellimere est motus rei ad animam et est quasi motus rectus, quia actio intelligibilis terminatur in existentia eius apud intellectum secundum actum cognitionis. Sed appetibile non perficit sic appetentem per actum appetendi. Immo id quod per se facit appetibile in appetitum non est nisi quaedam inclinatio ipsius appetitus vel appetentis in rem ipsam secundum se sive in aliquam perfectionem ipsius ex adeptione rei, et ideo terminus huiusmodi ! causalitatis quam habet appetibile respectu appetitus non completur in ipso actu appetendi sive secundum esse quod habet appetibile in appetente, sed in adeptione ipsius rei per aliam potentiam et alium actum ipsius appetentis. Operatio enim voluntatis et cuiuslibet virtutis appetitivae perficitur in inclinatione appetentis ad rem sicut ad terminum prout res in se est; et ideo est quidam motus quasi ? reflexus a re ad animam et rursus ab anima in rem et ibi completur in re ipsa; et ideo dicitur quod velle est motus ab anima ad rem, praesupposito tamen motu rei ad animam. Propter quod etiam a veritate quae est in intellectu a re tamen causata denominatur res vera et non dicitur intellectus verus denominative a veritate rei. Sed res non dicitur bona a bonitate existente in appetitu a re ipsa, sed potius voluntas sive actus eius dicitur bonus a bonitate quae est in re. Sicut enim ex hoc quod appetitus transformat se in rem tendendo in ipsam. per actum suum causatum etiam a re ipsa qua inclinatur in illam et movet alias potentias ad adipiscendum eam, dicitur bonus vel malus a bonitate quae est in re; ita ex hoc quod res transformat se quodam modo in ipsum et intellectum movendo se quodam modo in ipsum et suam impressionem in ipsum quodam modo faciendo et in hoc sistendo dicitur vera a veritate quae est in anima. Etenim dicitur res bona quia sua perfectione nata est trahere appetitum sive appetentem per appetitum ad seipsam. Dicitur autem res vera quia sua perfectione nata est per id quod in intellectu efficit intellectum sibi assimilare et conformare et similitudinem suae perfectionis declarativam in intellectu efficere et efficitur res quodam modo intellectualis secundum actum intelligendi in quantum suam similitudinem quae est id ipsum quod ipsa ? quodam modo, licet diminute "5, imprimit in intellectu et per hoc intellectum ipsum sibi assimilat.

Volens autem efficitur quodam modo realis secundum actum voluntatis in quantum per voluntatem a re causatam non sistit in ipsa volitione sicut cognoscens in cognitione, sed tendit ad unionem realem et in huiusmodi unione reali terminatur motio ista sicut alia in unione intentionali. Et ideo etiam sicut illud quod complet et terminat dictam habitudinem est aliquid in intellectu et dicitur veritas, ita illud quod complet et terminat hanc habitudinem est aliquid in re et dicitur bonitas. Et sicut verum nihil addit super ens, sed dicit solum quamdam rationem intellectus sumptam ex habitudine rei ad intellectum, ita etiam bonum nihil addit super rem, sed dicit rationem sumptam ex habitudine eius ad voluntatem. Cum etiam dicitur quod verius convenit aliquid ei cui convenit secundum se absque dependentia et cetera, dicendum quod non tenet in respectivis et in his quae respectum in sui ratione includunt. Nam in his quae magis dependent magis ' respectum includunt.

His intellectis, patet responsio ad rationes positas in principio quaestionis. Nam cum dicitur quod veritas non est nisi quaedam manifestatio, verum est loquendo de veritate formaliter. Cum vero arguitur quod verum et ens convertuntur dicendum est quod verum est de veritate causaliter.

PrevBack to TopNext

On this page

Quaestio 6