Quaestio 11

QUAESTIO XI. Utrum eadem cognitione cognoscatur de Deo si est et quid est.

Consequenter circa pertinentia ad actus et habitus quibus homo ordinatur ad consequendum finem, sine etiam quibus ipse finis non attingitur, quaerebantur quaedam pertinentia ad actus apprehensivae potentiae, quaedam pertinentia ad actus appetitivae. Circa primum quaerebatur unum, scilicet utrum eadem cognitione cognoscatur de Deo si est et quid est. Et arguitur quod sic; quia, sicut se habet aliquid ad entitatem, ita etiam ad veritatem et ad cognitionem. Sed eadem est veritas et entitas esse Dei et quidditas eius; quare et cetera.

Contra. Si eadem esset cognitio tunc, cum de Deo certitudinaliter sciatur si est, de eo etiam sciretur certitudinaliter quid est. Consequens est falsum; ergo et cetera.

Respondeo. Circa hoc est primo intelligendum quid per cognitionem si est et quid est intelligere debemus; deinde quomodo diversimode de rebus quibuscumque cognitionem habere possumus; tertio, quomodo has cognitiones ad Dei cognitionem applicare debemus.

Quantum ad. primum est intelligendum quod, cum quid est et quia est (quod aliquando accipitur pro si est) sint praecognitiones et etiam quaestio- nes, prout patet per principium primi Posteriorum et secundi, hoc est aliter et aliter. Quia praescire vel cognoscere de aliquo quid est, ut est praecognitio, intelligitur notitia quae de significato nominis simpliciter et absolute babetur, non concipiendo an sit aliquid in rerum natura necne, sed solum quod est quid secundum apprehensionem intellectus; unde tale quid est dicitur quid nominis, id est scire quid per nomen significatur et est primum quod de aliquo cognoscitur praecedens omnem aliam cognitionem qua cognoscitur de re significata si est aliquid vel quid est in rerum natura. Prout enim dicitur secundo Posteriorum, significare est per nomen ea quae non sunt sicut ea quae sunt; et ideo hoc modo accipiendo quid est sic est praecognitio quod nullo modo potest esse quaestio, sed antecedit omnem quaestionem.

Quid est vero, prout refertur ad rerum essentias, quaestio est. Similiter, si est (vel quia est in quantum pro eodem accipitur) potest esse praecognitio et quaestio, sed secundum diversas rationes. Nam supposita prima notitia qua cognoscitur de aliquo quid est nominis, potest ignorari an sit res et natura aliqua; et cum refertur ad ea quae sunt prima in esse respectu aliorum et quorum esse per alia priora, via scilicet ratiocinativa et discursiva intellectus, directe probari et manifestari non potest, sed per ea, cum nota sunt alia via, scilicet per simplicem apprehensionem ex sensu procedentem, possunt alia notificari, — hoc modo si est proprie non est quaestio eo quod quaestio est proprie dubitabilis propositio quae potest per viam ratiocinativam et discursivam intellectus vel via demonstrativa vel via diffinitiva certificari et terminari in aliqua scientia; sed est praecognitio, quia est cognitio eius quod necesse est praecognoscere ad hoc quod quaedam alia posteriora vel in esse vel in cognitione per illud ' et de illo cognoscantur; puta: statim scito quid est quod dicitur per hoc nomen ens, scitur etiam quia est vel si est, prout scilicet statim apprehenditur, quod importat quandam unitatem analogiae; et scito quid est quod dicitur per nomen entis mobilis, statim scitur etiam quia est vel si est; et illa de quibus sic cognoscitur si est vel quia est sunt illa quae sunt subiecta primarum scientiarum.

Cum autem refertur ad ea quae non sunt sic prima in esse, quin esse eorum [possit] per alia vel priora in esse simpliciter et natura, vel saltem in esse cognito a nobis in quibus habent locum principaliter quae de praecognitionibus et quaestionibus traduntur ^, possit probari et manifestari via ratiocinativa et discursiva sive inquisitiva, sic est quaestio simpliciter.

Sed, cum ordo sit in rebus a nobis cognoscibilibus, et per unum cognitum possimus in notitiam incogniti devenire, illud de quo cognoscitur si est vel quia est dicto modo per aliam viam ! ratiocinativa;e potest accipi ut praecognitum quoddam et cognitio eius si est ut praecognitio respectu aliorum de ipso vel circa ipsum sciendorum, ut illa quae probata sunt esse in una scientia possunt esse subiecta in aliis scientiis in quibus cognitio habita de talibus in priori scientia habet rationem praecognitionis in alia.

Prout in unaquaque scientia de subiecto oportet praecognoscere si est vel quia est, quod quidem si est sive ut est praecognitio sive ut est quaestio vel ut importat notitiam quae habetur de esse subiecti vel rei alicuius vel secundum se absque discursu praedicto quod pertineret ad notitiam quae dicitur praecognitio vel ' ex discursu rationis dicto modo quod pertinet ad notitiam quae habetur de aliquo de quo prius quaerebatur et dubitabatur an esset, dicit notitiam rei quantum ad eius entitatem maxime confusam et indistinctam sub ratione etiam maxime communi sive entis sub unitate analogiae quam importat ens ad decem praedicamenta et prout est unum subiectum metaphysicae. Unde, cum scitur de aliquo quod est aliquid in rerum natura et non solum secundum conceptionem vel imaginationem et fictionem unde scitur in generali vel communi quod est res quae est substantia vel accidens, sed cum praeter conceptum substantiae et accidentis non possit poni alius conceptus communior aliquo niodo unus in quo possit sistere intellectus, nec intellectus potest scire de aliquo quod est ens sive quod habet esse in rerum natura sistendo in hoc confuso intellectu entis analogi, sed oportet quod intelligat illud esse ens determinate quod est substantia vel quod. est accidens, tunc cognitio ? si est est cognitio alicuius secundum rationem generis generalissimi, scilicet quod est substantia vel accidens, quod est quantitas vel qualitas. Cognitio autem qua cognoscitur de aliquo quid est rei est cognitio omnino determinata et perfecta rei secundum speciem continentem genus et differentias, et est illa cognitio per diffinitionem investigatam via ratiocinativa, quae docetur secundo Posteriorum, ita, inquam, perfecta quod non remaneat locus quaestioni quid est, quod contingit quando completa est definitio per ultimam differentiam.

Ut autem ampliorem intellectum habeamus illarum cognitionum si est et quid est, et quomodo se habent per ordinem ad invicem, est intelligendum quod quadruplex est rei cognitio, sicut etiam quadruplex est rei entitas sive unitas, scilicet numero, specie, genere, analogia sive proportione, secundum Philosophum, quinto Metaphysicae. Cognitio autem rei secundum proportionem et analogiam est secundum quod res habent identitatem analogiae et proportionis ad invicem; unde quorumcumque est analogia et proportio ad invicem unum ex alio secundum talem proportionem et similitudinem cognosci potest; unde cognitio secundum analogiam duplex est: una est secundum analogiam quae est unius entis ad aliud, quae non comprehenditur sub uno genere, propter quod nec de ipsis potest formari unus conceptus, sicut cognoscitur accidens in quantum est aliquid substantiae quae est primum et per se ens. Unde, ut dictum est, non concipitur res aliqua conceptu aliquo communi sic quod post illum concipiatur ut ens per se quod est substantia vel ut ens quod est dispositio substantiae; immo quicquid concipitur, sub ratione alicuius praedicati determinati concipitur.

Sed ultra hunc conceptum qui est alicuius sub ratione entis quod est substantia sive sub ratione entis quod est accidens, absolute est ponere alium conceptum alio modo determinatum et hoc secundum quandam analogiam guae non est ex habitudine unius entis ad aliud, sed etiam non entis ad ens. Propter quod non entia aliqua cum habent proportionem et attributionem ad entia, ut sunt figmenta et privationes vel etiam negationes, aliquo modo cognosci possunt. Propter quod dicit ' Philosophus quarto Metaphysicae, quod negationes praedicamentorum ad praedicamenta attributionem habent et ad ens et ideo non ens esse non ens dicimus. Et Avicenna dicit quod esse notius est quam non esse; esse enim cognoscitur per se, non esse vero cognoscitur per esse aliquo modo ^; non ens autem quod nullam similitudinem vel proportionem habet ad ens nullo modo conceptum in nobis facere potest, quia non ens in quantum huiusmodi nullum conceptum facit. Ex similitudine ergo entium possumus formare conceptus non entium; nam ex conceptu auri et montis formamus conceptum aurei montis. Et ex tali proportionis cognitione quae est communis enti et non enti fit nominis impositio. Qui enim talem ad minus cognitionem non habet non potest imponere nomen ad significandum.

Et ex hoc ulterius patet quod sicut ex rerum cognitione per analogiam et proportionem non oportet quod cognoscatur esse rei vel non esse, licet etiam res sit, ita non oportet quod qui intelligit quid significatur per nomen [quod] intelligat rem significatam per nomen esse vel non esse, quia nomen non imponitur rei enti vel non enti secundum quod huiusmodi, sed rei conceptae secundum quod huiusmodi, quod est commune enti et non enti ^, quia tam ens quam non ens potest concipi ex proportione et similitudine unius ad alterum. Unde,ex hoc quod concipitur mente quod profertur hoc nomine Deus vel quocumque alio, non sequitur Deum esse vel quodcumque aliud nisi in intellectu; nec oportet illud quod nomine significatur esse aliquid extra in rerum natura.

Hoc tamen non est sic intelligendum quod cognitio de aliquo si est includat quod illud sciatur esse sic in rerum natura quod existat extra in actu in propria forma et materia; immo sufficit quod habeat esse in rerum natura vel dicto modo in actu vel in potentia et in virtute suorum principiorum, prout rosa non existente in actu de ipsa scitur quod est aliquid in rerum natura, quia est vere flos et vere substantia in potentia; de chimaera autem scitur quod non est aliquid in rerum natura, quia nec in actu nec in potentia et cetera. Unde ex hoc patet quod cognitio quid significat nomen separatur a cognitione si est, eo quod quid est nominis est commune enti et non enti. Et haec etiam cognitio in unaquaque re secundum rationem proportionis, quae est maxime confusa, est prima omnium cognitionum; post istam vero est cognitio rei si est. Cognito ' enim quid nominis de aliquo, statim quaeritur utrum sit ens, quod est quaerere utrum sit aliqua res et natura in illo genere entis quod per huiusmodi nomen significatur. Unde cognoscere aliquid si est proprie est cognoscere quid est illud, saltim sub ratione generis generalissimi; propter quod, sicut genus generalissimum pertinet ad quidditatem rei, ita cognitio si est pertinet ad cognitionem quid est. Unde dicit Aristoteles, secundo Posteriorum, quod cognitio si est est pars cognitionis eius quod quid est et quantum habemus de re si est tantum habemus de ea quid est; et haec cognitio si est sequitur cognitionem quid est nominis, sicut cognitio minus confusa magis confusam. Magis confusa enim sunt nobis semper magis manifesta et certa, ut dicit Philosophus, in primo Physicorum. Sicut ergo unitas generis sequitur unitatem analogiae, ita cognitio si est, quae est cognitio rei secundum rationem generis, sequitur cognitionem quid est nominis sive quid significat nomen, quod est cognitio secundum rationem analogiae modo supradicto.

Et ex his ulterius patet quod cognitio quid est rei qua cognoscitur res complete et determinate secundum rationem speciei, et hoc est per rationem diffinitivam dicentem quid est res, sequitur alias duas cognitiones praedictas sicut magis determinata magis confusas; et sicut cognitio generis tanquam magis confusa praecedit cognitionem speciei magis determinatam, ita cognitio si est praecedit cognitionem quid est; et sicut cognitio speciei non potest esse sine cognitione generis, ita nec cognitio quid est sine cognitione si est. Unde dicitur, secundo Posteriorum: impossibile est scire quid est ignorantem si est, quia de eo quod non est non contingit scire quid est. Et sicut sciens quid significat nomen, quaerit si est, ita sciens si est quaerit quid est; et sicut cognitio quid significat nomen separatur a cognitione si est et non e converso, ita cognitio si est separatur a cognitione quid est et non e converso; quia communius et prius separatur a posteriori et specialiori et non e converso. Unitas autem et entitas proportionis analogiae est communior quam unitas generis, et unitas generis est communior quam unitas speciei, quia, ut dicit Philosophus, quinto Metaphysicae: quae sunt unum genere sunt unum proportione et non e converso; et quae sunt unum specie sunt unum genere et non e converso. Ex his patet quod istae cognitiones, scilicet quid est nominis et si est et quid est sunt idem cum cognitionibus quibus cognoscitur aliquid vel secundum proportionem vel secundum genus vel secundum speciem. Nec sunt plures modi cognoscendi rem cum etiam oninis entitas et unitas reducatur ad illa.

Quarto modo entitatis et unitatis quae dicitur unitas numeralis sive qua dicitur aliquid unum numero non respondet aliquis modus cognitionis intellectivae de qua nunc loquimur, eo quod talia non sunt intelligibilia per se, sed sensibilia.

Deinde est intelligendum quod duplex est modus cognoscendi res, unus quidem naturalis, scilicet per se immediate et quasi intuitive acceptus ab ipsis rebus secundum se, quemadmodum videre colorem dicitur cognitio naturalis; alius autem modus cognoscendi res est per inquisitionem et investigationem via ratiocinationis et discursus. Et, secundum Philosophum et Commentatorem, differentia est inter istas cognitiones, quia prima dicitur cognitio naturalis quae est modo sensus, quae non acquiritur per cognitionem praecedentem; secunda vero cognitio acquiritur ex aliqua cognitione praecedente, ita quod in omni tali cognitione oportet quod praecedat cognitio qua nobis sunt aliqua naturaliter nota et per quorum notitiam intellectus per inquisitionem et investigationem deveniat ' in notitiam aliorum.

Item, in cognitione naturali non contingit error et dubitatio, ut patet in cognitione sensitiva; haec autem contingunt in cognitione intellectus quae fit per inquisitionem et investigationem. Item, in cognitione naturali ipsum cognitum per se et immediate et secundum modum secundum quem existit in propria natura movet ipsam potentiam cognitivam; et hoc naturaliter, ut patet in cognitione sensitiva. Sed in alia, cum ipsa intellecta non habeant per se esse secundum quod intelliguntur, sed per abstractionem agentis intellectus, non nisi mediantibus phantasmatibus movent intellectum.

De tertio articulo, scilicet quomodo haec duplex cognitio specialiter de Deo habetur est intelligendum quod de Deo potest a nobis haberi praedictus duplex modus cognoscendi, primus in gloria ubi cognoscitur cognitione immediate accepta ? ab ipsa essentia divina in se ipsa per simplicem intuitum absque aliqua investigatione et inquisitione; in quo modo nullus error potest contingere vel defectus; alius modus cognoscendi Deum est per inquisitionem et investigationem rationis dividendo et componendo, syllogizando etc., qui accipitur ex comparatione et proportione aliqua aliorum ad ipsum et mediantibus phantasmatibus ex aliis rebus acceptis, propter quod in isto modo cognoscendi potest contingere error, quia sensibilia et materialia a quorum cognitione et mediantibus quorum phantasmatibus ascenditur ad cognitionem divinam habent defectivam et imperfectam habitudinem et proportionem ad divina.

Loquendo ergo de cognitione primo modo, dicendum est quod eadem cognitione cognoscitur de Deo si est et quid est; nam, cum Deus sit actus purus in simplici et actuali singularitate unius essentiae omnino secundum se indistincte et ab aliis distincte existens, et ideo nec illa natura prout in se ipsa cognoscitur nude ' et immediate potest intelligi sub ratione communi et indis- tincta sive universali determinabili per aliquid sub ratione formalis determinationis, sicut contingit in his quae sunt composita ex genere et differentia, ideo in se non potest intelligi nisi intellectui completo et determinato. Unde, secundum Philosophum et Commentatorem, separata a materia, quae etiam non ponebant proprie in genere, cognitione qua in se ipsis cognoscuntur non possunt cognosci per definitionem procedendo a coníusa et indeterminata cognitione eorum ad determinatam secundum descensum generis in speciem per differentias, sed aut penitus ignoratur eorum substantia, sic scilicet quod de ipsis in se nihil cognoscitur, aut totaliter et perfecte mente attingitur. Et multo magis hoc secundum veritatem de Deo est tenendum et sic dicendum quod de Deo est eadem cognitio qua cognoscitur si est et quid est, non quia in eo sit idem esse essentiae ' et esse existentiae quod dicitur quidditas, sed referenda est utraque cognitio ad ipsam essentiam et naturam quae in sua entitate non est nata cognosci secundum aliquem conceptum generalem communem et confusum, sub ratione scilicet generis communis, deinde per specificationem actualium differentiarum sub ratione speciei determinatae entitatis et perfec. tionis.

Loquendo autem de cognitione Dei quoad modum cognoscendi secundum, qui ? habet locum in hominibus viatoribus, videtur aliquibus quod de Deo nullo modo possit haberi cognitio quod est. Nam dicit Damascenus, libro primo, capitulo secundo: quid est Dei substantia vel quid est Deus secundum substantiam ignoramus et dicere non possumus; incomprehensibile hoc et omnino ignotum. Dicit enim quod incorporeum esse Deum et incorruptibilem et cetera huiusmodi, haec quid est Deus non significant ?^, sed quid non est. Et capitulo quarto: quoniam quod est manifestum est, quid autem est secundum substantiam et naturam incomprehensibile et ignotum est. Et Gregorius super Ezechiel: quantumcumque mens in contemplatione profecerit non ad id quod ipse est, sed ad aliquid quod sub ipso est pervenit. Et ideo aliqui videntur dicere quod solum de Deo scitur si est, loquendo non ? de esse quo Deus in se ipso subsistit, sed de esse quod significat compositionem intellectus sive quod vera est propositio qua dicitur Deus est, quod quidem potest etiam sufficienter ? ex divinis effectibus demonstrari. Sed, quia inquisitio et investigatio laboriosa philosophorum in philosophia et sanctorum in Sacra Scriptura circa acquisitionem cognitionis de Deo apparet non solum fuisse ad cognoscendum de Deo si est solum dicto modo, — patet enim quod non solum conati sunt inducere motiva ad probandum Deum esse sive quod illa propositio qua dicitur Deus est sit vera, — quin immo cum hoc certitudinaliter scitum est ex aliis ulterius quid est Deus secundum rem per illos qui sollicite studuerunt devenire in eius notitiam magis specialem, quod patet in his quae de Deo sancti et philosophi tractaverunt.

Item, de Deo non potest sciri ipsum esse isto modo, scilicet sciendo illam propositionem complexam dicentem quod Deus est esse veram, nisi sciendo etiam, licet modo incompleto, de Deo si est sive eius aliqualem entitatem. De eo enim de quo solum cognoscitur quid nominis sive quid dicitur per nomen, non scitur si est etiam complexum, id est quod propositio qua tale quid dicitur esse sit vera. Sciendo enim quid nomine Zircocervi ' dicitur, non scitur quid sit dicto modo, scilicet quod ista propositio qua dicitur hircocervus est sit vera vel etiam falsa. Nunc autem de eo de quo contingit sciri si. est, cum haec cognitio sit quodammodo pars cognitionis quid est, ut visum est, potest etiam sciri de illo quid est. Quare etiam scitur de Deo quid est.

Item, nullo modo cognosceremus quae de Deo negantur nisi aliquo modo cognosceremus quae de Deo ' affirmantur, quod est aliquo modo cognoscere quae ad eius naturam et quidditatem pertinent. Dicendum est ergo quod in via possimus aliquo modo cognoscere de Deo quid est quia, prout dicit Augustinus, de Orando Deum, ad probandum si omnino Deum quid sit nesciremus omnino eum non amaremus nec etiam eum invocaremus, ut dicit in principio Confessionum: quis te invocat nesciens te et cetera. Unde auctoritates quae videntur dicere contrarium sunt intelligendae sic quod non possumus ? de Deo in vita ista scire quid est secundum se et immediate, scilicet sumendo cognitionem ex ipso secundum primum modum cognoscendi supradictum. Intelligendae enim sunt sic quod in via certitudinaliter et perfecte potest sciri si est et quod ista propositio vera est qua dicitur Deus est; sed non potest certitudinaliter et perfecte sciri quid est. Minus enim sufficit ad sciendum si est quam ad sciendum quid est, sicut circa complexa minus sufficit ad sciendum quia est quam ad sciendum propter quid est. Et potest sciri de aliquo certitudinaliter quia est et ignorari propter quid est et cetera.

Ex praedictis autem patet quomodo se habent dictae cognitiones, scilicet si est et quid est circa Deum quantum ad istum modum cognoscendi ipsum, quia ita videntur? se habere sicut circa alia, non propter ipsum Deum cognitum simpliciter et absolute, sicut contingit in creaturis, sed propter modum cognoscendi ipsum, ut sic scilicet ex proportione eius ad materialia et ex materialibus cognoscibilia. Propter quod, sicut in materialibus sive ex materialibus cognoscibilibus per investigationem et inquisitionem discursivam rationis primo est cognitio confusa magis, deindo minus confusa modo supra expo sito, ita etiam fit in Deo secundum dictum modum cognoscendi. Primo enim cognoscimus quid nominis de Deo ex aliqua proportione et habitudine ad materialia, puta cum videamus quod in inferioribus suntj;aliquae causae principales respectu aliorum et unum ens regitur ab alio ut familia a patrefamilias, servus a domino, vel secundum aliquid huiusmodi; impositum est hoc nomen Deus ad significandum aliquid in universo quod sit una causa prima omnium et quo maius cogitari non possit, sed hoc cognito non cognoscitur statim si est ' de ipso, id est quod illud quod hoc nomine significatur habea|[n]t esse in rerum natura; sed solum ex huiusmodi cognitione cognoscitur quid est aliquid secundum conceptionem intellectus.

Per alia autem investigatur de ipso cognitio si est, prout ex hoc quod in motibus et motoribus non est procedere in infinitum, ut ostendit Philosophus in septimo Physicorum, ubi probatur unum esse motorem primum ex quo arguit Deum esse. Cognito ? autem de Deo sic si est, adhuc non scitur de eo quid est. Sed ex eo quod motus primi mobilis est continuus et semper in actu, id est saltem natus est esse semper et continuari in actu per suum motorem, Philosophus, in octavo Physicorum ostendit primum motorem esse perpetuum et actum purum absque omni potentia.

Deinde, in libro Metaphysicae, accipiens et supponens si est de Deo, magis in speciali investigat et inquirit quid est eius, ut patet per speciales et nobiles condiciones plures quas in ipso esse eminenter concludit, huiusmodi condicionibus quasi pro differentiis utens in processu a cognitione si est quasi secundum rationem generis confusam ad cognitionem quid est quasi secundum rationem speciei determinatam.

Quamvis autem circa materialia sic se habeant dictae cognitiones quod fiunt realiter secundum processum a genere ad speciem per differentias determinatas, prout etiam sunt vere in genere et sic utrique modo cognoscendi respondet res ipsa secundum se, tamen, quia Deus nullo modo est in genere, talis diversa cognitio si est et quid est non est ponenda de Deo ex eo quod ei convenit in se ipso secundum se, sed ex eo quod ? convenit ei in ? habitudine et proportione ad creaturas in quibus secundum talia applicata ei secundum supereminentiam et analogiam quod quid est de Deo cognoscitur. Unde, quantum est ex parte cognoscentis et tali modo cognoscendi, Deus primo cognoscitur si est confusa cognitione quasi secundum rationem generis generalissimi; deinde aliquantulum specificatur haec eius cognitio et incipit fieri cognitio quid est magis in speciali, cognoscendo de ipso quod est substantia incorporea vivens; deinde magis cognoscendo quod est substantia incorporea vivens et intelligens, et potest esse prima sine ' secunda et sic deinceps non propter potentialitatem in ipso quae sic ? secundum diversos gradus actualitatum perficiatur, sed propter potentialitatem quae est in his ex quorum habitudine et proportione hoc de Deo cognoscimus. Huiusmodi enim cognitionem habemus de creaturis secundum modum quo intelligimus eas esse in genere et determinari per differentias.

Sed ex tali modo cognoscendi licet diversificato sic ex parte cognoscentis et cogniti non in se, sed in aliis dicto modo nullo modo intelligimus Deum esse in genere, sed tantum illa ex quorum habitudine de Deo secundum tales modos distinctos cognoscendi si est et quid est concipimus. Cum enim quaeritur de Deo quid est, respondetur substantia; item, substantia incorporea; item, substantia incorporea vivens et intelligens. Ergo manifestum est quod talia de Deo cognoscendo cognoscimus de ipso quid est et cetera '.

Et ex praemissis patet quomodo intelligendi sunt quidam articuli ab Episcopo Parisiensi condemnati qui tamen praedictis contrarii videntur. Unus enim sic dicit: Deum in hac vita intelligere possumus per essentiam; error alius dicit: de Deo non potest cognosci nisi quia est sive ipsum esse. Error primus enim non potest stare cum secundo nisi aliquo modo distinguatur de cognitione qua cognoscibilis est Deus per essentiam et haec distinctio ex praedictis satis est manifesta.

Ad argumentum in oppositum patet responsio; quia, licet idem sit in Deo esse et quid est, tamen ipse non innotescit nobis ut secundum se est, sed mediantibus creaturis; et licet certitudinaliter et perfecte possit cognosci per creaturas si est, non tamen per eas scitur certitudinaliter et perfecte quid est, quia aequivocus effectus deficit a repraesentatione suae causae non attingendo ad perfectionem suae naturae; non tamen deficit in ostendendo ipsum esse, cum esse eius dependens sit ab ea.

Nec tamen est hoc intelligendum solum in Deo specialiter, quia verum sit quod idem sit esse eius et quod quid est, id est essentia ? eius, sicut videtur argumentum supponere. Hoc enim verum est in omnibus, scilicet quod esse non dicit aliquam rem additam essentiae et tamen, cum alia, puta materialia, secundum rationem abstractam sint nata cognosci secundum suas essentias in se ipsis ab intellectu humano 5, alia est cognitio qua cognoscitur de ipsis si est quam quid est; et ideo planum est quod alterum istorum non refertur ad esse existentiae et alterum ad esse essentiae, sicut etiam videtur argumentum supponere; immo utrumque refertur ad esse essentiae ut si est referatur ad esse essentiae ? in generali, quid est vero ad esse essentiae in speciali; alioquin, cum in creaturis naturaliter prius esset esse essentiae quod est quasi aeternum et incor- ruptibile secundum aliquos et acquiritur ei esse existentiae per agens, tunc si quaestio si est quaereret de rei ' actuali existentia et quaestio quid est de simplici rei essentia, quaestio quid est esset prior quam quaestio si est. Nam scito quid est aliquid secundum essentiam, cum illa sit indifferens ad esse essentiae et existentiae, adhuc habet locum quaestio si est in existentia. Ergo, cum in creaturis non dicantur differre cognitio si est a cognitione quid est propter differentiam esse existentiae et essentiae, nec in Deo debet poni quod propter hoc sit una cognitio si est et quid est, quia esse et essentia realiter non differunt, sed propter causam praedictam. Ubi ergo est aliquid secundum essentiam suam ex natura sua cognoscibile primo sub ratione con fusa et indeterminata, deinde sub ratione determinata, ibi differunt tales cognitiones. Hoc autem in cognitione est omnium quae a nobis per investigationem rationis cognoscuntur. Et ideo quia essentia Dei et esse eius, quae sunt idem omnino, non innotescit nobis nisi per investigationem, ideo, licet cum nobis innotescet ? notitia simplieis visionis quae dicitur naturalis ex parte rei cognoscendae, non erit differens cognitio haec et illa; tamen modo est differens, cum de ipso cognitiones has habemus per investigationem.